سنائی غزنوی_قصیده ها160تا204
حرف و
شماره قصیده 161: ای مقتدای اهل طریقت کلام تو
ای مقتدای اهل طریقت کلام تو****ای تو جهان صدق و جهانی غلام تو
تاثیر کرد صدق تو در سینه‌ها چنانک****شد بی‌نیاز مستمع از شرح نام تو
نام تو چون ورای زمانست و عقل و جان****کی مردم زمانه در آید به دام تو
چون نفس ما و نفس تو کشتهٔ حسام تست****برنده باد بر تو و ما بر ما حسام تو
ای باطن تو آینهٔ ظاهرت شده****برداشته ز پیش تو لحم و عظام تو
عشقت چو جوهریست که بی تو ترا مقیم****با من نشانده دارد و تو در مقام تو
معذور دار ازینکه درین راه مر مرا****پروای تو نمانده ز شادی سلام تو
دانم ز روی عقل که تو صورتی نه‌ای****ور نه بدیده روفتمی گرد گام تو
لب محرم رکاب تو ماند که بوسه داد****زیرا نبود واقف وقت کلام تو
لیک آن زمان ز عشق تو بر نعل مرکبت****دل صدهزار بوسه همی زد به نام تو
ای عامهٔ رسوم و همه شهر خاص تو****وی خاصهٔ خدای و همه خلق عام تو
نفس الف شدی تو ز تجرید چون ز عشق****پیوسته گشت با الفت عین و لام تو
اکنون نشانش آنکه ز سینه به جای موی****جز حرف عاشقی ندماند مسام تو
وامیست دوست را ز ره عشق بر تو جان****لیکن مباد توخته صد سال وام تو
چندی تو بر دوام چه سازی مدام وام****از وام خود جدا شو آنک دوام تو
چون پست همتان دگر در طریق عشق****هرگز مباد گام تو مامور کام تو
شماره قصیده 162: ای برده عقل ما اجل ناگهان تو
ای برده عقل ما اجل ناگهان تو****وی در نقاب غیب نهان گشته جان تو
ای شاخ نو شکفته ناگه ز چشم بد****تابوت شوم روی شده بوستان تو
محروم گشته از گهر عقل جان تو****معزول مانده از سخن خوش زبان تو
جان تو پاسبان بقای تو بوده باز****با دزد عمر گشته قرین پاسبان تو
هنگام مرگ بهر جوانی و نازکیت****خون می‌گریست بر تو همی جانستان تو
ای آفتاب جان من از لطف و روشنی****خر پشتهٔ گلین ز چه شد سایبان تو
گر آب یابدی تنت از آب چشم من****شاخ فراق رویدی از استخوان تو
ای تاج تا قرین زمین گشته‌ای چو گنج****چون تاج خم گرفت قد دوستان تو
تاج ملوک را سر تختست جایگاه****در زیر خاک تیره چرا شد مکان تو
ای وا دریغ از آن دل بسیار مهر تو****ای وا دریغ از آب لب شکرفشان تو
بردار سر ز بالش خاک از برای آنک****دلها سبک شدست ز خواب گران تو
یک ره به عذر لعل شکرپاش برگشای****کاینک رهی به آشتی آمد به خوان تو
نی نی چه جای عذر و عتابست و آشتی****رفتی چنانکه باز نیابم نشان تو
شد تیره همچو موی تو روی چو ماه تو****شد چفته همچو زلف تو سرو روان تو
تابوت را که هیچ کسی تاجور ندید****آخر بیافت این شرف اندر زمان تو
مرگ آخر آن طویلهٔ گوهر فرو گسست****کز وی ستاره دید همی آسمان تو
خاک آخر آن دو دانهٔ یاقوت نیست کرد****کز تاب او پدید همی شد نشان تو
یارب چه آتشیست فراقت که تا ابد****دودی کبود سر زند از دودمان تو
ای کاج دانمی که در آنجای غمکشان****تو پیش ریخت خواهی یا پرنیان تو
باری بدانمی که پر از خاک گور شد****آن شکرین چو غالیه دانی دهان تو
باری بدانمی که چگونست زیر خاک****آن تیغ آب دادهٔ بسیار دان تو
باری بدانمی که بگو از چسان بریخت****آن زلف تاب دادهٔ عنبرفشان تو
دانم که لاله وار چو خون گشت و بترکید****آن در میان نرگس و گل دیدگان تو
گنج وفا و خدمت تو بود ذات من****تاج عطا و طلعت من بود جان تو
تاجی به زیر خاک ندیدم جز آن خویش****گنجی میان آب ندیدم جز آن تو
بودی وفا میان من و تو مقیم پار****اکنون عطا میان خدا و میان تو
شماره قصیده 163: ای تماشاگاه جانها صورت زیبای تو
ای تماشاگاه جانها صورت زیبای تو****وی کلاه فرق مردان پای تابهٔ پای تو
چرخ گردان در طواف خانهٔ تمکین تو****عقل پیر احسنت گوی حکمت برنای تو
چون خجل کردی دو عالم را پدید آمد ز رشگ****کحل ما زاغ‌البصر در دیدهٔ بینای تو
پاسبانان در و بام تواند اجرام چرخ****نایبان اندر زمین هستند شرع آرای تو
خلد را نور جمال از روی جان افروز تست****حور را عطر عذار از موی عنبرسای تو
کو یکی سلطان درین ایوان که او هم تخت تست****کو یکی رستم درین میدان که او همتای تو
کی فتند در خاک هنگام شفاعت گفت تو****ای ندیده بر زمین کس سایهٔ بالای تو
در شب معراج همراهت نبودی جبرییل****گر براق او نبودی همت والای تو
تا برونت آورد یزدان از نگارستان غیب****هر دو عالم کرد در حین روی سوی رای تو
ای مبارز راکبی کز صخره تا زهره بجست****خنگ زیور مرکب خوش گام ره پیمای تو
عرش چون فردوس اعلا سایبان تخت تست****زان که بهر خود ندارد سایبان مولای تو
گشت سیراب از شراب علم تو خلق دو کون****چون نگه کردیم تا لب بود پر دریای تو
ای دریغا گر بدندی تا بدیدندی به چشم****هم خلیل و هم کلیم آن حسن روح افزای تو
آن یکی از دیده کردی خدمت نعلین تو****وان دگر از مژه رفتی بی تکلف جای تو
در بهشت از بهر خودبینی نباشد آینه****آینهٔ سیمین‌بر آن آنجا بود سیمای تو
نیست امید سنایی در مقامات فزع****جز کف بخشنده و مهر جهان بخشای تو
شماره قصیده 164: جهان پر درد می‌بینم دوا کو
جهان پر درد می‌بینم دوا کو****دل خوبان عالم را وفا کو
ور از دوزخ همی ترسی شب و روز****دلت پر درد و رخ چون کهربا کو
بهشت عدن را بتوان خریدن****ولیکن خواجه را در کف بها کو
خرد گر پیشوای عقل باشد****پس این واماندگان را پیشوا کو
ز بهر نام و جان تا بام یابی****چو برگ توت گشتی توتیا کو
مگر عقل تو خود با تو نگفتست****قبا گیرم بیلفنجی بقا کو
درین ره گر همی جویی یکی را****سحر گاهان ترا پشت دوتا کو
به دعوی هر کسی گوید ترا ام****ولیکن گاه معنی شان گوا کو
سراسر جمله عالم پر یتیمست****یتیمی در عرب چون مصطفا کو
سراسر جمله عالم پر ز شیرست****ولی شیری چو حیدر باسخا کو
سراسر جمله عالم پر زنانند****زنی چون فاطمه خیر النسا کو
سراسر جمله عالم پر شهیدست****شهیدی چون حسین کربلا کو
سراسر جمله عالم پر امامست****امامی چون علی موسی الرضا کو
سراسر جمله عالم پر ز مردست****ولی مردی چو موسی با عصا کو
سراسر جمله عالم حدیثست****حدیثی چون حدیث مصطفا کو
سراسر جمله عالم پر ز عشقست****ولی عشق حقیقی با خدا کو
سراسر جمله عالم پر ز پیرست****ولی پیری چو خضر با صفا کو
سراسر جمله عالم پر ز حسنست****ولی حسنی چو یوسف دلربا کو
سراسر جمله عالم پر ز دردست****ولی دردی چو ایوب و دوا کو
سراسر جمله عالم پر ز تختست****ولی تخت سلیمان و هوا کو
سراسر جمله عالم پر ز مرغست****ولی مرغی چو بلبل با نوا کو
سراسر جمله عالم پر ز پیکست****ولی پیکی چو عمر بادپا کو
سراسر جمله عالم پر ز مرکب****ولی مرکب چو دلدل خوش روا کو
سراسر کان گیتی پر ز مس شد****ز مس هم زر نیامد کیمیا کو
سنایی نام بتوان کرد خود را****ولیکن چون سناییشان سنا کو
شماره قصیده 165: ای سنایی عاشقی را درد باید درد کو
ای سنایی عاشقی را درد باید درد کو****بار حکم نیکوان را مرد باید مرد کو
پیش نوک ناوک دلدوز جانان روز حکم****طرقوا گویان جان را بانگ بردا برد کو
در همه معدن ز تف عشق چون یاقوت و زر****بی‌امید و بیم اشک لعل و روی زرد کو
نقشبند عقل و جان را در نگارستان عشق****زان می صاف ابد عمر ازل پرورد کو
محرمان را در حریم عشق چون نامحرمان****کعبه نقش کعبتین و سبحهٔ مهرهٔ نرد کو
شب روان را از پی زلف شب و رخسار روز****چون سپیده دم دم صافی و باد سرد کو
از دی و امروز و فردا گر بگوید جان فرد****پس ترا جان از دی امروز و فردا فرد کو
از برای انس جان اندر میان انس و جان****یک رفیق هم سرشت و هم دم و هم درد کو
گر همی دعوی کنی در مجلس افروزی چو شمع****پس برای جمع همچون شمعت از خود خورد کو
ور کمال ناقصان جویی همی بی علتی****همچو گردون گرد گرد تنت گرداگرد کو
در زوایای خرابات از چنین مستان هنوز****چند گویی مرد هست ار مرد هست آن مرد کو
بر درختی کاین چنین مرغان همی دستان زدند****زان درخت امروز شاخ و بیخ و برگ و ورد کو
ز آتش و باد و ز آب و خاک ایشان یادگار****یک فروغ و یک نسیم و یک نم و یک گرد کو
شماره قصیده 166: سر به سر دعویست مردا مرد معنی دار کو
سر به سر دعویست مردا مرد معنی دار کو****تیزبینی پاکدستی رهبری عمخوار کو
کرد اگر معنیست من معنی همی خواهم ز تو****گفت اگر دعویست با حق مر ترا گفتار کو
باستان دعوی نبود آخر زمان معنی نماند****ور تو گویی هست از این معنی ترا آثار کو
چون غلیواژند خلقان بر شده نزدیک چرخ****داده آوازی به یاران کی کسان دار کو
چیستی؟ مرغی ستوری آدمستی بازگو****ور به راه آدمی چون آدمت هنجار کو
ور طریقست سست داری کو تفکرها و فهم****ور به کوی مردمانی عقل عقل آوار کو
ور مجسطی‌وار عقلی دور داری از خطا****تجربتهای فنون قبهٔ زنگار کو
راه با همره روی همره نگویی تا کجاست****دین اگر بار یار داری مرد مردا یار کو
ور به شرع سیدی آگاهی از سر خدای****آب حنا بر ترید و سنگ بر رخسار کو
ور همی گویی که هستم چاکر شیر خدای****تن فدای تیغ و جان در خدمت دادار کو
گر تویی شبلی به یک سجده بنه ده روزه خوان****ور جنیدی شست روزه معدهٔ ناهار کو
ور همی گویی که چون بهلول من دیوانه‌ام****بر نشسته بر پلنگ و در دو دستت مار کو
اینهمه کردی که گفتم وز همه پرداختی****گاه آن آمد که گویی ای ملک دیدار کو
ای سنایی گر ترا تا روز محشر در شمار****پیش خوانده گفته را با گفته‌ها کردار کو
شماره قصیده 167: راه دین پیداست لیکن صادق دین‌دار کو
راه دین پیداست لیکن صادق دین‌دار کو****یک جهان معشوق بینم عاشق غمخوار کو
عالمی پر ذوالخمارست از خمار خواجگی****ای دریغا در جهان یک حیدر کرار کو
دیو مردم بین که خود را چون ملایک ساختند****با چنین دیوان بگو بند سلیمان‌وار کو
گر به بوی و رنگ گویی چون گلم پس همچو گل****مر ترا پایی پر از خاک و سری پر خار کو
معلف اسبان تازی را خران بگرفته‌اند****در چنین تشویش ملک ای زیرکان افسار کو
گشت پر طوفان ز نااهلان زمانه چون کنم****آن دعای نوح و آن کشتی دریا بار کو
هست پنجه سال تا تو لاف مردی می‌زنی****پس چو مردان یک دمت بی‌زحمت اغیار کو
طور هست و «لن ترانی» لیک چون موسی ترا****آن تجلای جلال و وعدهٔ دیدار کو
پیش ازین در راه دین بد صدهزار اسفندیار****گرد هفت اقلیم اکنون یک سپه‌سالار کو
گر به جنت در به دوزخ رخت بنهی پس ترا****سینه و دیده گهی پر نور و گه پر نار کو
هم ز وصل و هم ز محنت چون محبان هر زمان****چهره همچون لاله‌زار و دیده لولو بار کو
بی رجا و خوف گر گویی که هستی خاک و باد****پس بجای باد و خاک آرامش و رفتار کو
هو دج از معشوق و ربع از عاشقان خالی بماند****در دیار دردمندان یک در و دیار کو
زین سخن چندان که خواهی خوانده‌ام در گوش عقل****لیکن اندر دهر مردی عاقل و هشیار کو
رفت گبری پیش گبری گفت هم کیش توام****گبر گفت ار چون منی پس بر میان زنار کو
تو همی گویی که شب تا روز اندر طاعتم****پس نشان طاعتت بر روی چون دینار کو
طرفه مرغان بر درخت دین همی نالند زار****اندر آن گلزار جانت را نوای زار کو
چشم موسی تار شد بر طور غیرت ز انتظار****جلوهٔ توحید و برق خرمن اشرار کو
او ریا گر دم فرو بر بست از اسرار شوق****از لب داوود صوتی به ز موسیقار کو
سالها شد تا چو بلبل جملگی گفتی نکرد****پس چو باز آخر دمی کردار بی‌گفتار کو
کی نهی در راه هستی تو زمام نیستی****مردهٔ زنده کجا و خفتهٔ بیدار کو
چون همی خواهی که عماری بوی بر ساق عرش****در ره اسلام عشق بوذر و عمار کو
با فرشته صلح کردی ای رفیق مدعی****پس به دارالملک دین با اهرمن پیکار کو
ور ز راه نیکبختی خلوتی بگزیده‌ای****چون سنایی پس تنت بیکار و جان در کار کو
هم بدین وزن ای پسر پور خطیب گنجه گفت:****«نوبهار آمد نگارا بادهٔ گلنار کو»
شماره قصیده 168: دلی از خلق عالم بی‌غمی کو
دلی از خلق عالم بی‌غمی کو****برون از عالم دل عالمی کو
درین عالم دم و غم جفت باید****مرا غم هست باری همدمی کو
نگویی تا که درد عاشقی را****بجز مرگ از دواها مرهمی کو
به عشق اندر ز بیم هجر بنمای****که از خلق عالم خرمی کو
اگر مردان عالم کمزنانند****ترا زان کمزدن آخر کمی کو
حکایت چند از ابلیس و آدم****همه ابلیس گشتند آدمی کو
جهان دیو طبیعت جمله بگرفت****دریغا از حقیقت رستمی کو
اگر دعوی کنی در ملک بنمای****که در انگشت ملکت خاتمی کو
سلیمان‌وار اگر خواهی همی ملک****ز بادت خنگ و ز ابرت ادهمی کو
چو در دین بر خلاف امر و نهیی****ز کامت نالهٔ زیر و بمی کو
همه سور هوای نفس سازند****ز آه و درد دینشان ماتمی کو
به شرع اندر ز بهر طوف کعبه****ز چینی و ز زنگی محرمی کو
بجز در عالم تسلیم و تحقیق****دلی پر غم و پشت پر خمی کو
ز بهر عدت گور و قیامت****ترا در چشم دل نار و نمی کو
چو در نی بست تن ایمن نشستی****ز دل در جان جانت طارمی کو
همه گویندهٔ فسق و فجوریم****ز هزل و ژاژ گفتن با کمی کو
براهیمان بسی بودند لیکن****بگو تا چون خلیل و ادهمی کو
به عالم در فراوان سنگ و چاهست****ولی چون عیسی‌بن مریمی کو
سنایی‌وار در عالم تو بنگر****ز بهرش ارحمی و ترحمی کو
اگر فارغ شدی در دین ز دنیا****بست رخ بی ریا دل بی غمی کو
شماره قصیده 169: جویندهٔ جان آمده ای عقل زهی کو
جویندهٔ جان آمده ای عقل زهی کو****دلخواه جهان آمده‌ای قوم خهی کو
آمد سبب عشق در اصحاب دلی کو****آمده که بیجاده در آفاق کهی کو
این نعمت جان را که به ناگاه در آمد****ای سرد مزاجان ز دل و جان شرهی کو
این نطع پر از اسب و پیاده و رخ و پیلست****بر نطع شما آخر فرزین و شهی کو
چون نیست قبولی به سوی درد شما را****در ماتم بی‌دردی تاریک رهی کو
ای زخمه زنان شد چو بهشتی ز رخش صدر****در صدر بهشت از ره داوود رهی کو
عیسی و خرش هر دو چو در مجلس مااند****آنرا چو سماع آمد این را گیهی کو
گفتند که آن روی چو مه را شبهی هست****آن سلسلهای شبه گوان را شبهی کو
در روز و شب چرخ چو زلف و رخ او کو****روز و شب پیوسته به زیر کلهی کو
صاحب خبری رنگ سپیدست و سیاه‌ست****این هر دو چو آن هر دو سپید و سیهی کو
جز چهره و جز غمزهٔ او در صف ایام****روی همهٔ دولت و پشت سپهی کو
ای خازن فردوس بگو کز پی نزهت****در خلد برین روی چنین جایگهی کو
بر گوشهٔ خورشید جز این یوسف جان را****با آب گره کرده نگونسار چهی کو
معتوه شد از جستن معشوق سنایی****خود در دو جهان سوختهٔ بی عتهی کو
در کارگه جور گرفتم که چو او هست****در بارگه عدل چو بهرام شهی کو
بهرام فلک را ز پی قبله و قبله****چون پایگهش پیشگه هیچ مهی کو
خردان و بزرگان فلک را به گه سعد****جز با شه ما باد گران پنج و دهی کو
حرف ه
شماره قصیده 170: آمد هلال دلها ناگه پدید ناگه
آمد هلال دلها ناگه پدید ناگه****هان ای هلال خوبان «ربی و ربک الله»
زین بوالعجب هلالی گر هیچ بدر گردد****نی آسمان گذارد نی آفتاب و نی مه
در روی او بخندید از بهر حال کو خود****بر آفتاب خندد وقت وداع هر مه
ماهی که رهنمایست از دور رهروان را****چون روی او ببیند از شرم گم کند ره
پیچ و شکنج زلفش دلهای عاشقان را****هم فضل «تبت» آمد هم فضل «قل هو الله»
سالوسیان دل را در کوی او مصلا****هاروتیان دین را در زلف او سقرگه
بر گاو برنهد رخت استاد ساحران را****هر گه که برنشیند بر ابلق سحرگه
با آنکه بی نظیرست از روشنان گیتی****زنهار تا نخوانی الاهش الله الله
عقل غریزتی را روح‌القدس نخواند****در بارگاه وصفش جز ما تقول ویله
فحلی‌ست طلعت او کاندر مشیمهٔ دل****چون جفت دیده گردد احسنت و زه کند زه
شاهان درگه حق بوذر شناس و سلمان****بیزار شو ز شاهی کو تخت دارد و گه
موسی کله بدوزد آنجا که او برد سر****یوسف رسن بسوزد آنجا که او کند چه
زهری که او چشاند چه جای اخ که بخ بخ****تبغی که او گذارد چه جای اه که خه خه
زخم سنان او را اه کردی ای سنایی****هرگز کدام عاشق در وقت خه کند اه
خاصه تو کز سعادت داری به زیر گردون****تعویذ و نوشدارو از مدحت شهنشه
بهرامشاه مسعود آن شه که خواند او را****بهرام آسمانش از سعد مشتری شه
چندانش مملکت باد اندر خضر که باشد****دوران مهر و مه را در ملک او سفرگه
شماره قصیده 171: در همه ملک ندید از مه مردان شاه
در همه ملک ندید از همهٔ مردان شاه****آنچه دید از هنر و ذات و خرد مردانشاه
آنکه گر تقویتی باید ابر از سیرش****ز نمی در وی از خاره دمد مهر گیاه
وآنکه گر تربیتی باید بحر از نکتش****در منظوم شود در دل او قطره میاه
از پی آنکه چو در شرق بود مطلع او****مطلع مهر ز شرق آید و افزایش ماه
آنکه از مکرمت و جود همی نام نیاز****خامهٔ او کند از تختهٔ تقدیر تباه
خانه‌ای کو به یکی لحظه کمربند کند****عالمی را چو نهد بر سر او تیغ کلاه
گر نبودی به گه رنگ چنو کاه از ننگ****تا جهان بودی بیجاده بنربودی کاه
دیدهٔ خصم کند پایهٔ جاه تو سپید****مهرهٔ مهر کند نامهٔ کین تو سیاه
ای چو خورشید مهان را به سخای تو امید****وی چو ناهید طرب را به بقای تو پناه
آه در حنجر او خنجر گردد که کند****از سر دشمنی از بیم تو و کین تو آه
باشد ایمن ز خدنگ اجل و تیغ نیاز****هر که را تربیت بخشش تو داشت نگاه
چون همی مدح تو افواه گذارند به نطق****بسته شد مصلحت جان و تن اندر افواه
نتواند که کند با تو کسی پای دراز****تا نباشد ز بدی همچو تو دستش کوتاه
اندر آن حال که در صدر تو سرهنگ عمید****مر ترا از هنر و طبع رهی کرد آگاه
هم در آن حال همی کرد به دریای ضمیر****خاطر من ز پی حرص مدیح تو شناه
طبع آراست همی از پی مدحت چو بهشت****زان که هر لحظه همی فضل تو آورد سپاه
لاجرم کرد عروسی ز مدیحت جلوه****که به از حور بهشتست گه بادافراه
هر کجا و اصل و مشاطه چو سرهنگ بود****ار بهشت آید ناچار عروس چو تو شاه
آن چو اخلاق نبی مر همه را نیکو گوی****و آن چو آیات نبی مر همه را نیکو خواه
سعی صد چرخ چو یک نکتهٔ او نیست به فعل****حسب این حال بر این جمله رهی هست گواه
زان چو افگند کسی را فلک از عجز همی****نتواند ز یکی حادثه آورد به راه
او چو من بی‌هنری را به چنان صدر رفیع****به یکی نکته رسانید بدین رتبت و جاه
گر همی پای نهم پیش تو آنجا که نهند****شهریاران ز پی جاه بر آن جای جباه
اینت بی‌حد کرم و لطف و بزرگی و شرف****در یکی شخص مرکب شده سبحان الاه
که برافزون شدم از یک سخنش در یک روز****همچو پنجی که دوم مرتبه گردد پنجاه
ای به صحرای سخای تو شب و روز چو من****زده امید همه از در آن لشگرگاه
تا بدین وقت ز هر نوع شنیدی اشعار****شعر نیکو شنو اکنون که فراز آمدگاه
برگها زرد شد اکنون ز کف سبز خطی****تا سپیدی نبود زان گهر لعل بخواه
تا گه حمله قوی نبود روباه چو شیر****تا گه حیله فزون نبود شیر از روباه
گهر تاج ترا اوج فلک بادا کان****صورت قدر ترا عرش ملک بادا گاه
یاور بخت تو باد از پی تو دور فلک****حافظ جان تو باد از پی ما فضل الاه
شماره قصیده 172: ای ایزدت را رحمت آفریده
ای ایزدت را رحمت آفریده****در سایهٔ لطف بپروریده
ای نور جمالت از رخ تو****انگشت اشارت کنان بریده
آوازهٔ تو در هوای وحدت****پیش از ازل و ابد خنیده
عرشی که سر آسیمه بود ز اول****در زیر قدمهایت آرمیده
بر فرش خرد گرد بر نشسته****تا عشق بساط تو گستریده
اندر ازل از بهر چاکرت خود****لبیک همه عاشقان شنیده
ای دست فرو شسته ز آفرینش****گشته ملکی هر کجا که دیده
بی روی تو عقلی ندیده صبحی****از مشرق روح‌القدس دمیده
بی زلف تو جانی ندیده دینی****با کفر عزازیل آرمیده
لاغر شده عقل از همه فضولی****از بس که ز تو فاقه‌ها کشیده
فربی شده روح از همه معانی****از بس که ز بستان تو چریده
آنجا که تو بر خوانده و زند و پازند****زردشت به مخرق زبان بریده
با داد تو اندر جهان نیابند****جز چشم بتان هیچ پژمریده
آنجا که کریمیت خوان نهاده****ابلیس طفیلی بدو رسیده
و آنجا که سمند تو سم نموده****آدم علم خویش خوابنیده
مردم تویی از کل آفرینش****در آینهٔ چشم اهل دیده
موسی به کنار تو برنشسته****از نیل و عصا آدمش کشیده
فراش تو نوح از نهیب طوفان****در زورق اقبال تو خزیده
در برزگریت آمده براهیم****ریحان و گل از آتشش دمیده
موسی به سقاییت بوده روزی****بس باده که از جام تو چشیده
از چاکری تو براق عیسی****چون شمس به چارم فلک رسیده
از لطف تو عقل اندر آفرینش****ناخوانده ترا نام آفریده
در پیش قدت چون الف بگویم****در کامم دالی شود خمیده
لعل تو بسی توبه‌ها شکسته****جزع تو بسی پرده‌ها دریده
در زلف تو سیصد هزار خم هست****در هر چم او یوسفی چمیده
در مجلس تو جبرییل سامی****بر درت مگس گیر بر تنیده
در رستهٔ سنت سنایی از دل****داده خرد و عشق تو خریده
شماره قصیده 173: ای دل غافل مباش خفته درین مرحله
ای دل غافل مباش خفته درین مرحله****طبل قیامت زدند خیز که شد غافله
روز جوانی گذشت موی سیه شد سپید****پیک اجل در رسید ساخته کن راحله
آنکه ترا زاد مرد و آنکه ز تو زاد رفت****نیست ازین جز خیال نیست از آن جز خله
خیزو درین گورها در نگر و پند گیر****ریخته بین زیر خاک ساعد و ساق و کله
آنکه سر زلف داشت سلسله بر گرد رو****سلسلهٔ آتشین دارد از آن سلسله
تکیه مکن بر بقا زان که در آرد به خاک****صولت شیر عرین پیکر اسب گله
زود کند او خراب این فلک کوژ را****هم زحل و مشتری هم اسد و سنبله
این همه آهنگ تو سوی سماع و سرود****وینهمه میلت مدام سوی می و ولوله
خانه خریدی و ملک باغ نهادی اساس****ملک به مال ربا خانه به سود غله
فرش تو در زیر پا اطلس و شعر و نسیج****بیوهٔ همسایه را دست شده آبله
او همه شب گرسنه تو ز خورشهای خوب****کرده شکم چارسو چون شکمه حامله
سعی کنی وقت بیع تا چنه‌ای چون بری****باز ندانی ز شرع صومعه از مزبله
دزد به شمشیر تیز گر بزند کاروان****بر در دکان زند خواجه به زخم پله
در همه عمر ار شبی قصد به مسجد کنی****گر چه به روی و ریا بر کنی از مشعله
در رمضان و رجب مال یتیمان خوری****روزه به مال یتیم مار بود در سله
مال یتیمان خوری پس چله داری کنی****راه مزن بر یتیم دست بدار از چله
صوفی صافی شوی بر در میر و وزیر****صوف کنی جامه را تا ببری زان زله
گر بخوری شکر کن ور نخوری صبر کن****پس مکن از کردگار از پی روزی گله
چند شوی ای پسر از پی این لقمه چند****همچو خران زیر بار همچو سگان مشغله
دامن توحید گیر پند سنایی شنو****تا که بیابی به حشر ز آتش دوزخ یله
حرف ی
شماره قصیده 174: گر هیچ نگارینم بر خلق عیانستی
گر هیچ نگارینم بر خلق عیانستی****ای شاد که خلقستی ای خوش که جهانستی
از خلق نهان زان شد تا جمله ترا باشد****گر هیچ پدیدستی زان همگانستی
جان دید جمالش را ور نه به همه دانش****دربان و غلامش را زو باز که دانستی
دل قهر و دو زلفش دید انگشت گزان زان شد****گر لطف لبش دیدی انگشت زنانستی
زیر و زبر عالم بهر طلبست ارنی****تنگا که زمینستی لنگا که زمانستی
گر نور پذیرفتی زو شش جهت عالم****پستی همه باغستی بالا همه کانستی
گر گل نپذیرفتی زو نور تجلی کی****گل کعبهٔ چرخستی دل گشن جانستی
گفت ست که یک روزی جانت ببرم چون دل****من بندهٔ آن روزم ایکاش چنانستی
جانیست سنایی را در دیده سنان او****پس گر چنینستی بی‌جان چو جنانستی
او گر نه چنینستی چون نیزهٔ سلطان کی****بر رفته و برجسته بر بسته میانستی
بهرامشه مسعود آن شه که گه عشرت****ساقیش سپهرستی گر هیچ جوانستی
ور هیچ کرا کردی در درگه چون خلدش****هم رایت رایستی هم خانهٔ خانستی
چرخ ار چو ملک بودی شاگرد سنانش را****پریدن مرغانش تا حشر ستانستی
شماره قصیده 175: ایا بی حد و مانندی که بی مثلی و همتایی
ایا بی حد و مانندی که بی مثلی و همتایی****تو آن بی مثل و بی شبهی که دور از دانش مایی
ز وهمی کز خرد خیزد تو زان وهم و خرد در وی****ز رایی کز هوا خیزد تو دور از چشم آن رایی
پشیمانست دل زیرا که تو اسرارها دانی****به هر جایی که جویمت این به علم ای عالم آن جایی
به هرچ انفاسها داند تو آن انفاس میدانی****به هر چه ارواحها داند به خوبی هم تو اعلایی
هر آن کاری که شد دشوار آسانی ز تو جوید****هر آن بندی که گردد سخت آنرا هم تو بگشایی
بدانی هر چه اسرارست اندر طبع هر بنده****ببینی هر چه پنهان تو درین اجسام پیدایی
همه ملکی زوال آید زوالی نیست ملکت را****هم خلقان بفرسایند و تو بی‌شک نفرسایی
که آمرزد خداوندا رهی را گر تو نامرزی****که بخشاید درین بیدادمان گر تو نبخشایی
چراغی گر شود تیره مر او را هم تو افروزی****شعاعی گر فرو میرد مر آن را هم تو افزایی
فروغ از تست انجم را برین ایوان مینوگون****شعاع از تست مر مه را برین گردون مینایی
بدایع را به گیتی در به حکمتها تو بر سازی****کواکب را به گردون بر به قدرتها تو آرایی
هیولا را تو دادستی به حکم عنصر و جوهر****مر اسطقسات را پستی گهی و گاه بالایی
بسان تخت جمشیدی تو گردون را کنی جلوه****بسان تاج نوشروان زمینها را بپیرایی
ز خار ار چاکری جوید همی گل تو برون آری****به بحر ار بنده‌ای جوید همی در تو بپیمایی
تو آن حیی خداوندا که از الهامها دوری****تو آن فردی خداوندا که خود را هم تو می‌شایی
جهاندارا جهانداری که عالم مر ترا شاید****خداوندا خداوندی که خود را می تو بستایی
فرستی گر یکی مرغی بگیرد ملک پرویزی****وگر یک پشه را گویی بگیرد ملک دارایی
شکیبا را به حکم تست جبارا شکیبایی****توانا را به امر تست ستارا توانایی
همی ترسیم از عدلت امید ماست بر فضلت****از آن شادیم ما جمله که تو آخر مکافاتی
ز عدلت بود هر عدلی که آن می‌کرد نوشروان****ز گنجت بود هر گنجی که دادی حاتم طایی
صبوری هست از جمعی بدی آرند بسیاری****نهایت نیست از دشمن پدید آرند غوغایی
خلیلت را به آتش در فکندند آزمایش را****ندانستند از فضلت ز رعنایی و رسوایی
فراوان ناکسی کردند هر کس در جهان از خود****نهان گشتند سر تا سر حسودان و تو بر جابی
پیاپی تا کند ظالم فراوان ظلم بر هر کس****چو بی حد گشت ظلم او پس آن گه جانش بربایی
نبودند کافی الاکبر سپهداران گیتی زان****به خاک تیره‌شان کردی ملیک‌الملک مولایی
پدید آرندهٔ خورشید و ماه و کوکب سیار****نهان دارندهٔ گوگرد سرخ و شخص عنقایی
قدیم حال گردانی رحیم و راحم و ارحم****بصیر و مفضل و منعم خدای دین و دنیایی
اگر طاعت کند بنده خدایا بی‌نیازی تو****وگر عصیان کند بنده به عذری باز بخشایی
یکی اعدات پیل آورد زی کعبه فراوان را****یکی از کرکسان آورد بر گردنت پیمایی
تولا کردای نهمار بر افلاک و بر گردن****ز خود برخیز یک چندی اگر مرد تولایی
زمستان آری و حله بپوشانی جهان را در****بهار آری بیارایی چنان جنات حورایی
ز ابر تیره بارانی به هر جایی همی لولو****به باغ و راغ از آن لولو نمایی لاله حمرایی
ز خشکی داده‌ای یارب همیشه طبع من تری****چون من گریان مضطر را فراوان نعمت طایی
به فضلت کوهها گردد بسان عرش بلقیسی****ز حکمت باغها گردد چنان چون جان ببخشایی
ایا چشمی که پیوسته طلبکار جمالی تو****ایا دستی که روز و شب بروی رطلها مایی
اگر تیغی به فرق آید گمانی بر که جرجیسی****اگر ارت به سر آید گمانی بر زکریایی
برندت گر سوی زندانی گمانی بر که صدیقی****وگر رانندت از شهرت گمانی بر که تنهایی
وگر در راحتی افتی گمان بر کابن یامینی****وگر بهتان سرایندت چنان میدان مسیحایی
به دنیا در نگر ایدون که تا دل در نبندی هیچ****اگر مردی تو دامن را به دنیا در نیالایی
نثار درگه آثار همه شبهت به کامه زر****نثار درگه عالی پشیمانی به هر رایی
کسی کو دامن از عالم کشید ای دوست نتواند****کجا داند نمود از جیب هرگز ید بیضایی
تنت را اژدهایی کن برو بنشین تو چون مردان****وگرنه دوری از اقصای عالم درد سینایی
شبی نفروختی هرگز چراغی بهر یزدانت****همه روزت همی بینم که در مهر تجلایی
به نزد زمرهٔ آدم همی تازی پی روزی****کی آید ناقد مردان به طبایی و طیایی
ز خلقان گر همی ترسی ز نااهلان ببر صحبت****مترس از خار و خس هرگز اگر بر طمع حلوایی
نمانی زنده در دنیا اگر ماهی و خورشیدی****بخاید مرگ ناچارت اگر آهن همی خایی
اگر ترسیت از مرگت طلب کن آب حیوان را****تو از مرگی شوی ایمن اگر نزدیک ما آیی
خضروار ار همی گردی به دست آری نشان من****سکندروار صحرا را شب و روز ار بپیمایی
ایا راوی ببر شعر من و در شهرها می‌خوان****به پیش کهتر و مهتر سزد گر دیر بستایی
چنان کاین آسمان هرگز ز کشت خود نیاساید****تو نیز از خواندن توحید شاید گر نیاسایی
خداوندا جهاندارا سنایی را بیامرزی****بدین توحید کو کردست اندر شعر پیدایی
شماره قصیده 176: ای ز عشق دین سوی بیت‌الحرام آورده رای
ای ز عشق دین سوی بیت‌الحرام آورده رای****کرده در دل رنجهای تن گداز جانگزای
تن سپر کرده به پیش تیغهای جان سپر****سر فدا کرده به پیش نیزه‌های سرگرای
گه تمامی داده مایهٔ آب دستت را فلک****گه غلامی کرده سایهٔ خاکپایت را همای
از تو بی‌دل دوستانت همچو قفچاقان ز خان****وز تو پر دل همرهانت همچو چندالان زرای
ای خصالت خوشدلان را چون محبت پای بند****وی جمالت دوستان را چون مفرح دلگشای
از بدن یزدان پرستی وز روان یزدان طلب****از خرد یزدان‌شناسی وز زبان یزدان سنای
چون تویی هرگز نبیند عالم فرزانه بین****چون تویی هرگز نزاید گنبد آزاده‌زای
بندهٔ جود تو زیبد آفتاب نور بخش****مطرب بزم تو شاید زهرهٔ بربط سرای
چون طبایع سر فرازی چون شرایع دلفروز****از لطافت جانفزایی وز سخاوت غمزدای
تا تو کم بودی ز عقد دوستان در شهر بلخ****بود هر روز فراغت دوستان را غم فزای
منت ایزد را که گشتند از قدومت دوستان****همچو بی‌جانان ز جان و بی دلان از دلربای
چون به حج رفتی مخور غم گر نبودت حج از آنک****کار رفتن از تو بود و کار توفیق از خدای
مصلحت آن بود کایزد کرد خرم باش از آنک****می نداند رهرو آن حکمت که داند رهنمای
سخت خامی باشد و تر دامنی در راه عشق****گر مریدی با مراد خود شود زور آزمای
سوی خانهٔ دوست ناید چون قوی باشد محب****وز ستانه در نجنبد چون وقح باشد گدای
احمد مرسل بیامد سال اول حج نیافت****گر نیابد احمد عارف شگفتی کم نمای
دل به بلخ و تن به کعبه راست ناید بهر آنک****سخت بی رونق بود آنجا کلاه اینجا قبای
در غم حج بودن اکنون از ادای حج بهست****من بگفتم این سخن گو خواه شایی خوا مشای
از دل و جان رفت باید سوی خانهٔ ایزدی****چون به صورت رفت خواهی خوا به سر شو خوابه پای
نام و بانگ حاجیان از لاف بی معنی بود****ور نداری استوارم بنگر اندر طبل و نای
حج به فریاد و به رفتن نیست کاندر راه حج****رفتن از اشتر همی بینم و فریاد از درای
صدهزار آوازه یابی در هوای حج ولیک****عالم‌السر نیک داند های هوی از های های
رنج بردی کشت کردی آب دادی بر درو****گرت دونی از حد خامی درآید گو درای
کو یکی فاضل که خارش نیست مشتی ریش گاو****کو یکی صالح که خصمش نیست قومی ژاژخای
چون فرستادی به حج حج کرد و آمد نزد تو****دل مجاور گشت آنجا گر نیاید گو میای
این شرف بس باشدت کآواز خیزد روز حشر****کاحمد عارف به دل حج کرد و دیگر کس به پای
تا بگردد چرخ بر گیتی تو بر گیتی بگرد****نا بپاید کعبه در عالم تو در عالم بپای
شماره قصیده 177: ای ز آواز و جمال تو جهان پر طربی
ای ز آواز و جمال تو جهان پر طربی****وز پی هر دو شده جان و دلم در طلبی
چشم و گوش همه از لحن و رخت پر در و گل****پس چرا قسمتم از هر دو عنا و تعبی
گر ز آهن دل من در کف تو گشت چو موم****ور چو یعقوب ز عشق تو کنم واهربی
ناید از خود عجبم زان که به آواز و به روی****داری از یوسف و داوود پیمبر نسبی
آنچه با این دل من چشم چو بادام تو کرد****نکند هرگز با مهره کف بوالعجبی
پس دل خون شدهٔ تافتهٔ تیرهٔ من****کو همی در دو صفت داشت ز زلفت حسبی
شد مگر حلقه‌ای از زلف تو و شاید از آنک****خون اگر مشک شود طبع ندارد عجبی
صد دل خون ده در یک شکن زلف تو هست****همچو عناب در آویخته اندر عنبی
تا همی رقص کند در چمن عشرت و عیش****ماه رقاص نهادست سپهرت لقبی
شدم از طمع وصال تو چو یک برگ از کاه****تا بر آن سیم تو دیدم زد و بیجاده لبی
بند بندم همه بگشاد چو تو زی از ماه****تا تو بر تارک خورشید ببستی قصبی
چاک ماندست دلم چون دل خرما تا تو****چاک داری ز پس و پیش ببسته سلبی
جان بابا مکن این کبر مبادا که به عدل****روزگارت کند از رنج دل من ادبی
ابلهم خوانی و گویی که به باغ آر زرم****خار ندهند تو بی‌سیم چه جویی رطبی
ابله اکنون تویی ای جان جهان کز پی زر****طعنه بر من زنی اکنون و بسازی شغبی
تو بدین پایه ندانی که چو این شعر برم****از سخا کار مرا خواجه بسازد سببی
ناصح ملک شه ایران ایرانشاه آن****که نزاد از نجبا دهر چنو منتجبی
آن بزرگی که ز بس فضل و کریمی نگذاشت****در مزاج فضلا از کرم خود اربی
آن کریمی کاثر سورت خمش در کون****همچو نار آمد و ارواح حسودش حطبی
آن خطیبی که به هر لحظه خطیبان فلک****جمع سازند ز آثار خصالش خطبی
ای سخا از گهر چون تو پسر با شرفی****وی سپهر از شرف چون تو بشر با طربی
شجر همت تو بیخ چنان زد که نمود****برترین چرخ بدان بیخ فروتر شعبی
گر فتد قطره‌ای از رای تو بر دامن روز****نگشاید پس از آن چرخ گریبان شبی
تا دو نوک قلمت فایده دارد در ملک****چرخ با چار زن از عجز بود چون عزبی
کسب کردی به کریمی و سخا نام نکو****که نبوده به دو گیتی به ازین مکتسبی
تا ضمیر تو سوی کلک تو راهی بگشاد****بسته شد مصلحت ملک هری در قصبی
نردها بازد با نطع امیدت با دهر****جانی از بنده و اقبال ز دستت ندبی
هر که او مرد بود باک ندارد ز غمی****هر که او شیر بود سست نگردد به تبی
هر که آوازهٔ کوس و دو کری یافت به گوش****کی به چشم آید او را ز یکی حبه حبی
به کهان جامه بسی داده‌ای این اولاتر****کاین فریضه به مهان به ز چنان مستحبی
ای خداوند یقین دان که بر مدحت تو****نیست در شاعری بنده ریا و ریبی
فکرت بنده چو معنی خوش آورد به دست****طبع زودش بر مدح تو کند منتخبی
هر که را دین شود از دوستی او موجود****چه زیان داردش از دشمنی بولهبی
حاسدان دارد و بدگوی بسی لیک همی****کی مقاسات کشد بحر دمان از مهبی
تا حیات آید از آمیزش جانی و تنی****تا تناسل بود از صحب امی و ابی
سببی سازش تا شاعر صدر تو بود****که همی شعر مرکب نبود بی سببی
تا ز پیش دو ربیع آید هر گه صفری****تا پس از هر دو جماد آید هر گه رجبی
باد حظ ولی تو ز سعادت لطفی****باد قسم عدوی تو ز شقاوت غضبی
پای احباب تو بگشاده ز بند از شرفی****دست اعدای تو بر بسته به دار از کنبی
تا چو تمساح بود راس و ذنب بر گردون****راس عز تو مبیناد ز گردون ذنبی
شماره قصیده 178: دلا زین تیرگی زندان اگر روزی رها یابی
دلا زین تیرگی زندان اگر روزی رها یابی****اگر بینا شوی زین پس به دیگر سر صفا یابی
تو بیماری درین زندان و بیماریت را لا شک****روا باشد طبیبی جوی تا روزی دوا یابی
بصیرت گر کنی روشن به کحل معرفت زیبد****که دردش را اگر جویی هم اینجا توتیا یابی
جهان ای دل چو زندان دان و دریا پیش زندانت****اگر کشتیت نگذارد درین دریا فنا یابی
گر اینجا آشنا گردی تو با آفاق و با انفس****چو زین هر دو گذر کردی بدانجا آشنا یابی
وگر می کیمیا جویی کزو زری کنی مس را****به نزد کیمیا گر گرد تا زو کیمیا یابی
دلا زین عالم فانی اگر تو مهر برداری****چو از فانی گذر کردی سوی باقی بقا یابی
ازین چون و چرا بگذرد که روشن گرددت هزمان****مگر کان عالم پر خیر بی‌چون و چرا یابی
تو در بحر محیط ای دل چو غواصان یکی غوطه****بکن هزمان اگر خواهی که از موجش رها یابی
اگر تاریک دل باشی مقامت در زمین باشد****اگر روشن روان گردی مقر اوج سما یابی
به راه انبیا باید ترا رفتن اگر خواهی****که علم انبیا دانی و سر اولیا یابی
به قال و قیل گمراهان مشو غره اگر خواهی****که روزی راهرو گردی و راه رهنما یابی
به سوی تپه رو یک بار موسی وار اگر خواهی****که علم اژدها دانی و سر آن عصا یابی
حدیث آن کلام و طور و موسی گر همی خواهی****که بشناسی ز خود یابی ز دیگر کس کجا یابی
همان مهد مسیحا دم نگر کو بی‌پدر چون بد****حکیمی گوید این معنی طلب کن تا که را یابی
درخت و آن شب تاریک و شعلهٔ آتش روشن****اگر زان چوب می‌جویی تو آن معنی کجا یابی
ز نور یوسف و یعقوب و چاه و اخوهٔ یوسف****در آن وادی مرو کانجا به هر پی صد بلا یابی
گر آن ماهی که یونس را بیوبارید در دریا****بیوبارد ترا چون او ازین سفلی علا یابی
کتاب مبتدا خوان تو که رمز گندم و آدم****حدیث دست «لا تقرب» تو اندر مبتدا یابی
معانی جمله حل کردی همینت مشکلی مانده****که رمز ذلت داوود و قتل اوریا یابی
ترا قرآن به اطلس خوانده تا زو کسوتی یابی****قیامت را تو این معنی ز رقع و بوریا یابی
تحرک ز آب می‌آید به سنگ آسیا هزمان****تو نادان این تحرک را ز سنگ آسیا یابی
تو دست چپ درین معنی ز دست راست نشناسی****کنون با این خری خواهی که اسرار خدا یابی
نه کار تست می خوردن که بد مستی کنی هزمان****تو چون حلاج عشق آری چو جام از می بلا یابی
سنایی گر سنا دارد ز علم ایزدی دارد****تو دین و علم ایزد جوی تا چون او سنا یابی
تو راه دین ایزد را نمی‌دانی وگر جویی****هم از قرآن پر معنی و لفظ مصطفا یابی
هر آن دینی که بیرون زین دو جویی بدعتی باشد****نباید جستن آن دین را وگر جویی خطا یابی
چو بابدعت روی زینجا یقین میدان که در محشر****ز مالک بر در دوزخ جزای آن قفا یابی
وگر با دین پیغمبر ز عالم رخت بربندی****ز ایزد خلد و حورالعین و آمرزش عطا یابی
شماره قصیده 179: ایا مانده بی‌موجب هر مرادی
ایا مانده بی‌موجب هر مرادی****همه ساله در محنت اجتهادی
نه در حق خود مر ترا انزعاجی****نه در حق حق مر ترا انقیادی
چو دیوانگان دایم اندر به فکری****چه گویی ترا چون برآید مرادی
ز حرص دو روزه مقام مجازی****به هر گوشه‌ای کرده ذات العمادی
همانا به خواب اندری تا ندانی****که ما را جزین نیست دیگر معادی
چه بیچاره مردی چه سرگشته خلقی****که بر باطلی باشدت استنادی
جمادیست این شوم دنیا که دایم****ترا نیست الا بر او اعتمادی
پس ای خواجه دعوی رسد آن کسی را****که معبود او گشته باشد جمادی
پس آن گه رسیدن به تحقیق معنی****تمنی کنی با چنین اعتقادی
ندانی همی ویحک اینقدر باری****که جای دو معنی نباشد فوادی
تو گر راه حق را همی جویی اول****طلب کرد باید سبیل الرشادی
زیادت بود مر ترا هر زمانی****به اعمال و افعال خویش اعتدادی
پس از نیستی ساز آن راه سازی****کجا بهتر از نیستی هست زادی
صلاح سنایی در آنست دایم****شود در ره عشق بی چون سدادی
بگفتم صلاح دل از روی معنی****صلاحیست این مشمر اندر فسادی
شو از خود بری گرد تا بر حقیقت****ترا بی تو حاصل شود انجرادی
نبینی که پروانهٔ شمع هرگز****که بر باطنش چیره گردد ودادی
بری گردد از خویشتن چون سنایی****کند او ز خویشی خود انفرادی
شماره قصیده 180: این چه بود ای جان که ناگه آتش اندر من زدی
این چه بود ای جان که ناگه آتش اندر من زدی****دل ببردی و چو بوبکر ربابی تن زدی
تا مرا دیدی ز خلق از عشق رویت سوخته****سنگ و آهن بودت از دل سنگ بر آهن زدی
قامتم چون لام و نون کردی چو موسی در امید****پس مرا در گلبن غیرت نوای «لن» زدی
هر زمان از جای سری روید همی بر تن چو شمع****تا مرا از دست خود چون شمع خود گردن زدی
چشمهای من چو چشم ابر کردی تا تو شوخ****ناگه از عنبر به گرد قرص مه خرمن زدی
جوشن صبر و شکیباییم خون نو شد ز زخم****تا ز زلف چون زره تیغی بر آن جوشن زدی
کی فرو زد مر ترا قندیل دلداری چو تو****آب بر آتش گرفتی خاک در روغن زدی
کی شود پیراهنت هم قدر قد تو چو تو****از گریبان کاست کردی آنچه در دامن زدی
روزنی بود از برای روز رویت بر دلم****از بخیلی گل بیاوردی و بر روزن زدی
شد جهان بر چشم من چون چشم سوزن تنگ و تار****از پی رغم مرا شمشاد بر سوسن زدی
از برون آفرینش گلشنی بر ساختی****برکشیدی نردبان و خیمه در گلشن زدی
رشتهٔ تو کس نداند تافت کز شوخی و کبر****سوزنی کردی مرا پس کوه بر سوزن زدی
از سنایی دل ربودی شکر چون کردی ز غیر****جان ز یزدان یافتی چو لاف ز اهریمن زدی
زخم داری بهر دشمن رحم داری بهر دوست****دوست بودم از چه بر من زخم چون دشمن زدی
پس چو هست از زخم شاه ما همی گردد چو نیست****آنچه شه بر دشمن خود زد چرا بر من زدی
شاه ما بهرامشه آن شه که گوید دولتش****زه که چون گردون جهانی خصم را گردن زدی
چرخ چندان بر زمین کی زد به صد دوران که تو****زان سنان چرخ دوز و گرز کوه افگن زدی
شماره قصیده 181: ای پدیدار آمده همچون پری با دلبری
ای پدیدار آمده همچون پری با دلبری****هر که دید او مر ترا با طبع شد از دل بری
آفتاب معنی از سایت بر آید در جهان****زان که از هر معنیی چون آفتاب خاوری
زهره مزهر بر تو سازد کز عطارد حاصلی****مر ترا از راستی تو مشتری شد مشتری
بینمت منظوم و موزون و مقفا زان ترا****دستیار خویش دارد زهره در خنیاگری
همچو مشک و گل سمر گشتی به گیتی نسیم****چون نکو رویان ز شیرینی همی جان‌پروری
مجلس آرایی کنی هر جا که باشی زان که تو****چون گل و مل در جهان آراسته بی‌زیوری
گر عرض قایم نباشد نی ز جوهر در مکان****لفظ و خط همچون عوض شد در عرض بی جوهری
از پری ز آتش بود تو آتشین طبع آمدی****شاید ار باشی تو مانند پری در دلبری
تا بینندت به خوبی داستان از تو زنند****چون نشینند و بینندت چنین باشد پری
گوهر معنی تمامی ایزد اندر تو نهاد****نیستی زین چارگوهر پس تو پنجم گوهری
از برای چه کنی چون ابر هرجایی سفر****چون ز هر معنی پر از گوهر چو بحر اخضری
گوهر و شکر بهم نبود تو از معنی و لفظ****شکر چون گوهری و گوهر چون شکری
گر ز طبع خواجه گشتی گوهر دریای علم****از چه از دست و قلم اندر پناه عنبری
با شرف گشتی چو تاج اصفهانت جلوه کرد****پیش تخت تاجداران لفظ تازی و دری
مشرق و مغرب همه بگرفت نام نیک تو****کلک خواجه تا قوی دارد ترا با لاغری
تاج اصفاهان السان الدهر ابوالفتح آنکه هست****در عجم چون عنصری و در عرب چون بحتری
آن ادیب مشرق و مغرب که اندر شرق و غرب****کرد پیدا در طریق شاعری او ساحری
شعر او خوان شعر او دان شعر او بین در جهان****تا بدانی و ببینی ساحری و شاعری
معنی بسیار چون بینم من اندر شعر او****گویم این شعر آسمانی ای معانی اختری
معنی از اشعار او معروف گشت اندر جهان****همچنان چون نور از خورشید چرخ چنبری
آفتاب و ماه و انجم بینی از معنی بسی****گر تو اندر آسمان آسای شعرش بنگری
معنی اندر شعر او تابان بود از لفظ او****چون گهر از روی تاج و چون نگین ز انگشتری
شعر او ابروست کز پروردین افزاید جمال****آن ما موی سرست آنبه بود کش بستری
پیش او هرگز نشاید کرد کس دعوی شعر****از پس سید نشاید دعوی پیغمبری
ای سپاهان سروری کن بر زمین چون آسمان****در جهان تا تو ولادتگاه چونین سروری
آفرین بادا بر آن بقعت کزو گشت او پدید****در همه علمی توانا در همه بابی جری
ای بمانند قلم تو ذولسانین جهان****چون قلم گوهر نگاری چون قلم دین گستری
در زمین تو آن عطارد آیتی در روزگار****کز هنر وقت شرف جز فرق کیوان نسپری
چون لسان‌الدهر و تاج اصفهان شد نام تو****پیش تخت تاجداران از هنر نام آوری
آب و آتش گر پدید آید به دست امتحان****اندر آن آبی چو گوهر و اندر آن آتش زری
معجزات تو شود آن آب و آتش زان که تو****چون خلیل و چون کلیم از آب و آتش بگذری
تو به اخبار و به تفسیری امام بی‌بدل****شاعری در جنب فضلت هست کاری سرسری
نیستی اندر طریق شعر گفتن آنچنانک****بوحنیفه گفت در شعری برای عنصری
«اندرین یک فن که داری و آن طریق پارسی ست****دست دست تست کس را نیست با تو داوری »
گوهر جدت اگر فخر آورد بر تو رواست****بر زمین نارد نتیجهٔ چرخ چون تو گوهری
پیش معنیهای تو معنی نماید چون سمر****شرح معنیهای او هرگز نگردد اسپری
شاعری در پیش تو شاعر کجا یارد نمود****ساحری در پیش موسی چون نماید سامری
پیش بحر علم تو هر بحر چون جعفر بود****چه عجب گر بخشدت شه گنج زر جعفری
از برای گوهر معنی روی در شرق و غرب****در جهان علم مانا تو دگر اسکندری
آفتاب و ماه علم آراستی زان پس که تو****نه بسان آفتاب و مه دوان بر هر دری
یک کرشمه گر تو بنمایی دگر از چشم فضل****فکر جان بینی همه با چشمهای عبهری
باش تا باغ امید تو تمامی بر دهد****این همه ز آنجا که حق تست چون من بی‌بری
سید اهل سخن تو این زمان چون سیدی****علم و حکمت شد چو شارستان و تو چون حیدری
هر که در گیتی گسست از ذکر تو مذکور شد****ای خنک آنرا که تو ذکرش در آن جمع‌آوری
یادگار از مردمان ذکر نکو ماند همی****چون تو از ذکر نکو در عمر نیکو محضری
ذکرهای عنصری از ملک محمودی بهست****گر چه پیش ملک او دونست ملک نوذری
نیک گویی تو از من بشنوند آن از تو هیچ****آفرین گویم همی نفرین کنندم بر سری
آسمان در باب من باز ایستاد از کار خویش****بر زمین اکنون مرا چه بهتری چه بدتری
گر بگویم کاین گل شادیم چون پژمرده شد****از غم نرگس صفت گردی چو گل جامه‌دری
مستمع بودندی از لفظ تو گر بودی جدای****در میان خاک و باد و آب و آتش داوری
تو همی گفتی که شعرت دیگران بر خویشتن****بسته‌اند از بهر نامی این گروهی از خری
جامهٔ طاووس از شوخی اگر پوشید زاغ****نه چو طاووسش بباید کردن آن جلوه‌گری
چون نعیق زاغ شد همچون نوای عندلیب****زاغ را زیبد برفتن کشتی کبک دری
آنچه تو یک روز دیدی ماندیدیم آن به عمر****عمر ضایع گشت ما را کس نگفت ای چون دری
رنج بردی کشت کردی آب دادی و بردرو****خرش خور و خوش خند مگری گرگری بر ما گری
چون ترا بینیم گوییم اندرین ایام خویش****اینت دولتیار مرد اندر حدیث شاعری
پیش جنات‌العلی آورده‌ام ام بیدی چو نال****گر کنی عفوم شود آن بید گلبرگ طری
شماره قصیده 182: شیفته کرد مرا هندوکی همچو پری
شیفته کرد مرا هندوکی همچو پری****آنچنان کز دل عقل شدم جمله بری
خوشدلی شوخی چون شاخک نرگس در باغ****از در آنکه شب و روز درو در نگری
گرمی و تری در طبع هلاک شکرست****او همه گریم و تری و چو تنگ شکری
گرمی و تری در طبع فزاید مستی****او همه چون شکر و می همه گرمی و تری
بی لب و پر گهر و چشم کشش می‌خواهم****که بوم چون صدف و جزع به کوری و کری
تا به گوش دلش آن گوهر خوش می‌شنوی****تا به روی لبش آن روی نکو می‌سپری
صدهزاران شکن از زلف بر آن تودهٔ گل****صد هزاران دل از آن هر دو به زیر و زبری
دو سیه زنگی در پیش دو شهزادهٔ روم****دو نوان نرگس برطرف دو گلبرگ طری
قد چون سرو که دیدست که روید به چمن****آفتاب و شکر از سر و بن غاتفری
فوطه‌ای بر سر آن روی چو خورشید که دید****جمع بر تارک خورشید ستارهٔ سحری
کرده آن زلف چو تاج از بر آن روی چو عاج****خود نداند چه کند از کشی و بی‌خبری
شده مغرور بدان حسن ز بی‌عاقبتی****نه غم شادی و انده نه بهی از بتری
باز کردار همی صید کند دیده و دل****چون خرامید به بازار در آن کبک دری
گه برین خنده زند گاه بر آن عشوه دهد****خود بهاری که شنیدست بدین عشوه‌گری
ریشخندی بزند زین صفت و پس برود****من دوان از پس او زار به خونابه گری
گویم او را که مرا باز خر از غم گوید****سیم داری بخرم ورنه برو ریش مری
گویم او را که بهای تو ندارم گوید****گنگی و لنگ؟ چرا شعر نگویی نبری
ببر خواجه براهیم علی ابراهیم****تا ترا صله دهد تا تو ز خواجم بخری
آنکه گر فی‌المثلش ملک شود بحر و فلک****فلک و بحر به یک تن دهد از بی‌خطری
آنکه نه چرخ نزادست و نه این چارگهر****یک پسر چون او در دهر سخی و هنری
جنیان ز آنهمه از شرم نهانند که هیچ****نه ز خود چون تو بدیدند نه اندر بشری
بندهٔ لطف و عطای او انسی و جنی****چاکر طبع سخای او بحری و بری
چون صخاورزی صد گنج جهان پر درمی****چون سخن گویی صد بحر خرد پر درری
شجر و ماه و گهر نیز نخوانمت از آنک****از کف و چهره و زیب از همه زیبنده‌تری
سال تا سال دهد بار به یک بار درخت****تو به هر مجلس هر روز درختی ببری
قمر از شمس شود نقصان وز روی تو چون****شمس نقصان شود از بهر چه گویم قمری
خانهٔ خورد ز صد گوهر روشن نشود****روشنی عالم از تست چه جای گهری
رادمردی که همی کوشد با خود به نیاز****مددی او را از بخشش و از کف ظفری
ارغوان رنگی لیکن به همه جا که رسی****زعفران‌وار غم از طبع جهانی ببری
ز آسمان مهتری از همت و پاکیزه‌دلی****وز خرد بهتری از دانش و نیکو سیری
سوختی دشمن خود را ز تف آتش خشم****گر بهشتی به چه در قهر عدو چون سقری
ای که چون چرخ جهانگرد و به دل محتشمی****وی که چون مهر عطابخش و به کف مشتهری
زین بلندی به سوی بستان چون رای کنی****غم و شادی دو کس گردی گویی قدری
از کف جودش حاصل شده طبع جبری****وز پی جبرش باطل شده رای قدری
ای که چون باد به عالم ز لطافت علمی****وی که چون ابر به گیتی ز سخاوت سمری
پدرت بود سخی‌تر ز همه لشگر شاه****تو ز کف دایم و در ورزش رسم پدری
زنده ماندست ز تو رسم پدر در همه حال****این چنین باد کردن پدران را پسری
قصد درگاه تو زان کردم تا از سر لطف****در چو من شاعر از دیدهٔ حرمت نگری
قصبی خواهم و دراعه نخواهم زر و سیم****زان که ناید به سر این دو هر دو به پانصد بدری
ور تو شاهانه مرا هم به گدا خوانی من****سیم نستانمت ار حاجب زرین کمری
نه نه از طیبت بنده ست هم از روی نیاز****چه برهنه‌ست که نستد ز کسی آستری
ز آنت گفتم که همی دانم کز خوش سخنی****شکری والله در طبع و به لذت شکری
همه لطفی و همه همتی و پاک خرد****چون تو ممدوحی و من جای دگر اینت خری
من سوی درگهت از بهر صلت جستن تو****سست پایی نکنم ار تو کنی سخت سری
همه از کور همی سرمهٔ بینش خواهم****همه از هیز همی جویم داروی غری
شکرلله که ترا یافتم ای بحر سخا****از تو صلت ز من اشعار به الفاظ دری
اثری نیک بمانیم پس از خود به جهان****سخت زیبا بود از مردم نیکو اثری
تا به از ماه بود در شرف قدر زحل****تا به از دیو در عمل و چهره پری
باد چندانت بقا تا تو بهر دفتر عمر****صدهزاران مه نوروز و رجب بر شمری
بارور باد همه شاخ تو در باغ بقا****زان که در باغ عطا سخت به آیین شجری
شماره قصیده 183: گرد رخت صف زده لشکر دیو و پری
گرد رخت صف زده لشکر دیو و پری****ملک سلیمان تراست گم مکن انگشتری
پردهٔ خوبی بساز امشب و بیرون خرام****زهرهٔ زهره بسوز زان رخ چون مشتری
از پی موی تو شد بر سر کوی خرد****دیدهٔ اسلامیان سجده‌گه کافری
کفر ممکن شدی در سر زلفین تو****گر بنکردی لبت دعوی پیغمبری
عشق تو آورد خوی خستن بی مرهمی****هجر تو آورد رسم کشتن بی داوری
هجر تو مانند وصل هست روا بهر آنک****بر سر بازار نیز کور بود مشتری
صلح جدا کن ز جنگ زان که نه نیکو بود****دستگه شیشه‌گر پایگه گازری
عقل در دل بکوفت عشق تو گفت اندر آی****صدر سرای آن تست گر به حرم ننگری
عشق تو همچون فلک خرمن شادی بداد****صد کس را یک ققیز یک کس را صد گری
باشم گستاخ وار با تو که لاشی کند****صد گنه این سری یک نظر آن سری
چشم تو هر دم به طعن گوید با چشم من****مهره بدست تو بود کم زده‌ای خون گری
حسن تو جاوید باد تا که ز سودای تو****طبع سنایی به شعر ختم کند شاعری
چون تو ز دل برنخورد باری بر آب کار****خدمت خسرو گزین تا تو ز خود برخوری
خسرو خسرو نسب سلطان بهرامشاه****آنکه چو بهرام هست خاک درش مشتری
هست سنایی به شعر بندهٔ درگاه او****زان که مر او راست بس خوی ثنا پروری
شماره قصیده 185: ای دل ار خواهی که یابی رستگاری آن سری
ای دل ار خواهی که یابی رستگاری آن سری****چون نسازی فقر را نعل از کلاه سروری
جانت اندر راه معنی یک قدم ننهد به صدق****تا نسازی راه را از دزد باطن رهبری
هر زیادت کان ندارد بر رخان توقیع شرع****آن زیادت در جهان عدل بینی کمتری
مرد زی در راه دین با رنگ رعنایی مساز****سعتری از ننگ هر نامرد گردد سعتری
همچو گل تر دامنی باشی که رویی در بهار****دیده در سرماگشا گر باغ دین را عبهری
با دم سرد و هوای گرم کی گردد بدن****بید و آتش نیک ناید صنعت آهنگری
چیست چندین آب و گل را سروری کردن به حرص****آب و گل خود مر ترا بسته میان در داوری
بلعجب کاریست چون تو بنگری از روی عقل****چون تو اندر آشنایی عقل و دین در کافری
خلق عالم گر ز حکمت ظاهرت گویند مدح****هان مگر خود را به نادانی مسلم نشمری
مثله کردی بهر بدنی پیش هر دون اختری****مثله بودن بهر بدنی هست از دون اختری
راست چون بکری بود کو داده عذرت را ز دست****آب شهوت می ببردش آبروی دختری
آن شبی کش عرس باشد خلق ازو با نای و کوس****مادرش خندان و او زان شرم در رسواگری
تنگدستی را همی گر مدبری خوانی ز جهل****وای از آن اقبال تو وی مرحبا زین مدبری
از خجالت پیش دین گستاخ نتواند گذشت****هر دلی کو کرد سلطان هوا را چاکری
گر چه این معشوق رعنا خوبروی و دلبرست****چون سنایی دل از آن سوی تو افتد دل بری
نفس را اندر گرفت و خوردن هر رنگ و بوی****ای برادر نیست جز فعل سگ و رای خری
شیر نر بوسد به حرمت مرد قانع را قدم****پیره سگ خاید به دندان پای مرد هر دری
سلسبیل از بهر جان تشنگان دارد خدای****خرقه‌پوشان را بود آنجا مسلم عبقری
می چه خواهی خوبتر زین از میان هر دوان****صدره آنجا سندسی و جبه اینجا ششتری
آنچه اینجا ماند خواهد چند پویی گرد آن****گرد آن گرد ار خردمندی که آن با خود بری
هر کرا خشنود تن دین هست ناخشنود ازو****مبتلا مردا که دو معشوق را در بر گری
ماه کنعان تا به یک منزل بها هجده درم****منزل دیگر بدین و دل بیابد مشتری
گر توانگر میری و مفلس زیی در روز چند****به که خوانندت غنی اینجا و تو مفلس مری
مر امل را پای بشکن از اجل مندیش هیچ****مر طمع را پر بکن تا هر کجا خواهی پری
این دو پیمانه که گردانست دایم بر سرت****هردو بی‌آرام و تو کاری گرفته سرسری
گر چه عمر نوح یابی اندرین خطهٔ فنا****تا بجنبی کرده باشد از تو آثار اسپری
زین جهان خود جز دریغا هیچ کس چیزی نبرد****زین جهان آزرده میری گر همه اسکندری
لافت از زورست و زر پیوسته دیدی تا چه کرد****زور با عاد قوی ترکیب و زر با سامری
گر همی خواهی که پوسیده نگردی در هوس****خانه پرداز از کرهٔ خاکی و چرخ چنبری
عالمی دیگر گزین کاین جا نیابی هم نفس****کو ز علت تیرگی دارد ز آفت ابتری
اندر آن عالم نیابی محرمی مر جانت را****جز صفای احمدی و جز سخای حیدری
ای هوا بر دل نشانده چیست از لابرالاه****حصه ی تو هان بده انصاف، گر دین پروری
آنچه لا رد کرد تا دل بر نتابی زان همه****والله ار یک دم از الا لله هرگز برخوری
گر هوای نفس جویی از در دین در میای****یا براهیمی مسلم باشدت یا آزری
تیغ تحقیق از نیام امتحان چون بر کشی****هم ببینی حال خود را مهره‌ای یا گوهری
خاک از انصاف دادن این چنین شد محترم****تیغ نفرین خورد بر سر آتش از مستکبری
با عقاب تیز چنگ و با همای خوب پر****ابلهی باشد که رقاصی کند کبک دری
مر مخالف را چخیدن هست با او همچنانک****با عصای موسوی خود اسب تازد سامری
بی چراغ شرع رفتن در ره دین کوروار****همچنان باشد که بی خورشید کردن گازری
همچو «لا» بر بند و بگشا گر همی دعوی کنی****هم میان و هم زبان را تا زالله برخوری
رنج کش باش ای برادر همچو خار از بهر آنک****زود پژمرده شود در دست گلبرگ طری
بود نوشروان عادل کافری در عهد خود****داد دادی باز هر مظلوم را از داوری
شاد باش ای مهتری کز فضل تو در نیم شب****کور مادرزاد خواند نقش بر انگشتری
چاکران دولتت را گر دهی یک روز عرض****این غریب ممتحن را اندر آن صف بشمری
شماره قصیده 186: ای سنایی بی کله شو گرت باید سروری
ای سنایی بی کله شو گرت باید سروری****زانک نزد بخردان تا با کلاهی بی سری
در میان گردنان آیی کلاه از سر بنه****تا ازین میدان مردان بو که سر بیرون بری
ور نه در ره سرفرازانند کز تیغ اجل****هم کلاه از سرت بربایند هم سر بر سری
عالمی پر لشکر دیوست و سلطان تو دین****زان سلطان باش و مندیش از بروت لشگری
دین حسین تست آز و آرزو خوک و سگست****تشنه این را می کشی و آن هر دو را می‌پروری
بر یزید و شمر ملعون چون همی لعنت کنی****چون حسین خویش را شمر و یزید دیگری
عقل و جان آن جهانی را رعیت شو چو شرع****زان که دیوانه‌ست و مرده عاقل و جان ایدری
چشمهٔ حیوانت باید خاک ره شو چون خضر****هر دو نبود مر ترا با چشمه یا اسکندری
گرد جعفر گرد گر دین جعفری جویی همی****زان که نبود هر دو هم دینار و هم دین جعفری
چون تو دادی دین به دنیا در ره دین کی کنند****پنج حس و هفت اعضا مر ترا فرمانبری
تا سلیمان‌وار خاتم باز نستانی ز دیو****کی ترا فرمان برد دام و دد و دیو و پری
بی پدر فرزندی لاهوت باید چون مسیح****هر که زو برگشت با ناسوت یابد دختری
اختر نیکوت باید بر سپهر دین برآی****زان که اندر دور او طالع بود نیک اختری
باز خر خود را ز خود زیرا که نبود تا ابد****تا تو خود را مشتری باشی ترا دین مشتری
چون ترا دین مشتری شد مشتری گوید ترا****کای جهان را دیدن روی تو فال مشتری
چون بدین باقی شدی بیش از فنا مندیش هیچ****زهره دارد گرد کوثروار گردد ابتری
چو تو «لا» را کهتری کردی پس از دیوان امر****جز تو ز «الا الله» که خواهد یافت امر مهتری
چون در خیبر بجز حیدر نکند از بعد آن****خانهٔ دین را که داند کرد جز حیدر دری
عقل و دین و ملک و دولت باید ار نی روزگار****کی دهد هر خوک و خر را ره به قصر قیصری
اندرین ره صد هزار ابلیس آدم روی هست****تا هر آدم روی را زنهار کدم نشمری
غول را از خضر نشناسی همی در تیه جهل****زان همی از رهبران جویی همیشه رهبری
برتر آی از طبع و نفس و عقل ابراهیم وار****تا بدانی نقشهای ایزدی از آزری
از دو چشم راست بین هرگز نخیزد کبر و شرک****شرک مرد از احولی دان کبر مرد از اعوری
در بهار چین دو یابی در بهار دین یکی است****حملهٔ باز خشین و خندهٔ کبک دری
پادشاهی از یکی گفتن به دست آید ترا****کز دو گفتن نیست در انگشت جم انگشتری
گر چه در «الله اکبر» گفتنی تا با خودی****بندهٔ کبری نه بندهٔ پادشاه اکبری
آفتاب دین برون از گنبد نیلوفریست****پر بر آر از داد و دانش بو کزو بیرون پری
ورنه هرگز کی توان کرد آفتاب راه را****از فرود گنبد نیلوفری نیلوفری
از درون خود طلب چیزی که در تو گم شدست****آنچه در بند گم کردی مجو از بر دری
روی گرد آلود برزی او که بر درگاه او****آبروی خود بری گر آب روی خود بری
در صف مردان میدان چون توانی آمدن****تا تو در زندان خاک و باد و آب و آذری
خاک و باد و آب و آذر چار پاره نعل ساز****تا چنان چو هفت کشور نه فلک را بسپری
نام مردی کی نشیند بر تو تا از روی طمع****چون زنان در زیر این نیلاب کرده چادری
جسم و جان را همچو مریم روزه فرمای از سحر****تا در آید عیسی یک روزه در دین گستری
تا بشد نفس سخنگوی تو در درس هوس****ای شگفتی تو گر از اصلاح منطق بر خوری
دین چه باشد جز قیامت پس تو خامش باش از آنک****در قیامت بی زبانان را زبان باشد جری
این زبان از بن ببر تا فاش نکند بیهده****سرسر عاشقان در پیش مستی سرسری
کم نخواهد بود چون دفتر سیه رویی ترا****تا به جان خامهٔ هوس را کرد خواهی دفتری
زان فصاحتها چه سودش بود چون اکنون ز حق****«اخسوافیها» شنید اندر جهنم بحتری
شاعری بگذار و گرد شرع گرد از بهر آنک****شرعت آرد در تواضع شعر در مستکبری
خود گرفتم ساحری شد شاعریت ای هرزه‌گوی****چیست جز «لا یفلح الساحر» نتیجهٔ ساحری
رمز بی غمزست تاویلات نطق انبیا****غمز بی رمزست تخییلات شعر و شاعری
هرگز اندر طبع یک شاعر نبینی حذق و صدق****جز گدایی و دروغ منکری و منکری
هر کجا ز زلف ایازی دید خواهی در جهان****عشق بر محمود بینی گپ زدن بر عنصری
فتنه شد شعر تو چون گوسالهٔ زرین یکی****«لامساس» آواز در ده در جهان چون سامری
کی پذیرد گر چه تشنه گردد از هر ابتر آب****هر کرا همت کند در باغ جانش کوثری
یاوری ز آزاد مردان جوی زیرا مرد را****از کسی کو یار خود باشد نیاید یاوری
همچو آبند این گره مندیش ازیشان گاه خشم****کبرا از باد باشد نه ز خود جوشن دری
همچنین تا خویشتن داری همی زی مردوار****طمع را گو زهر خند و حرص را گو خون گری
شاد بادی همچنین هر جا که باشی مرد باش****مر زغن را بخش سالی مادگی سالی نری
جاه و جان و نان و ایمان ننگری داد و دهد****پس مگو سلطان و سلطان تنگری گو تنگری
چند گویی گرد سلطان گرد تا مقبل شوی****رو تو و اقبال سلطان ما و دین و مدبری
حرص و شهوت خواجگان را شاه و ما را بنده‌اند****بنگر اندر ما و ایشان گرت ناید باوری
پس تو گویی این گره چاکری کن چون کنند****بندگان بندگان را پادشاهان چاکری
کیست سلطان؟ آنکه هست اندر نفاذ حکم او****خنجر آهنجانش بحری ناوک اندازان بری
تو همی لافی که هی من پادشاه کشورم****پادشاه خود نه ای چون پادشاه کشوری
در سری کانجا خرد باید همه کبرست و ظلم****با چنین سر مرد افساری نه مرد افسری
ای به ترک دین به گفتن از سر ترکی و خشم****دل بسان چشم ترکان کرده از گند آوری
همچنین ترکی همی کن تا به هر دم نابغه****گوید اندر مغز تاریک تو کای کافر فری
باش تا چون چشم ترکان تنگ گردد گور تو****گر چه خود را کور سازی در مسافت صد کری
هفت کشور دارد او من یک دری از عافیت****هفت کشور گو ترا بگذار با من یک دری
ای دریده یوسفان را پوستین از راه ظلم****باش تا گرگی شوی و پوستین خود دری
بر تو هم آبی برانند از اثیر دوزخی****از تو هم گردی برآرند ار محیط اغبری
تو چو موش از حرص دنیا گربهٔ فرزند خوار****گربه را بر موش کی بودست مهر مادری
ای گلوی تو بریده از گلو یک ره بپرس****کای گلو با من بگو تو خنجری یا حنجری
قابل فیض خرد چون نفس کلی کرد از آنک****از خرد در نفع خیری دایم و دفع شری
پوستین در گلخنی اندر کشید ارکان و تو****عشقبازی در گرفتی با وی و هم بستری
سیم سیمای تو برده سیمبر خوانی ز جهل****سیمبر را از سر شهوت مگو سیمین‌بری
بی خرد گرکان زر داری چو خاک اندر رهی****با خرد گر خاک ره داری چو کان اندر زری
از خرد پر داشت عیسا زان شد اندر آسمان****ور خرش را نیم پر بودی نماندی در خری
اشتر ار اهل خرد بودی درین نیلی خراس****کار او بودی به جای اشتری روغن گری
چیست جز قرآن رسنهای الاهی مر ترا****تا تو اندر چاه حیوانی و شهوانی دری
با رسنهای الاهی چرخها گردان و تو****تن زده در چاه و کوهی بر سر کاهی بری
چون رسنهای الهی را گذر بر چنبرست****پس تو گر مرد رسن جویی چرا چون عرعری
از برای او چو چنبر پای بر سر نه یکی****کاین چنین کردند مردان آن رسن را چنبری
تا به خشم و شهوتی بر منبر اندر کوی دین****بر سر داری اگر چه سوی خود بر منبری
هر دو گیتی را نظام از راستی دان زان که هست****راستی میخ و طناب خیمهٔ نیلوفری
هیچ رونق بود اندر دین و ملت تا نبود****ذوالفقار حیدری را یار دست حیدری
راستی اندر میان داوری شرطست از آنک****چون الف زو دور شد دوری بود نه داوری
زاء زهدت کرد با نون نفاق و حاء حرص****تا نمودی زهد بوذر بهر زر نوذری
ز پی رد و قبول عامه خود را خر مکن****زان که کار عامه نبود جز خری یا خر خری
گاو را دارند باور در خدایی عامیان****نوح را باور ندارند از پی پیغمبری
ای سنایی عرضه کری جوهری کز مرتبت****او تواند کرد مرجان عرض را جوهری
چشم ازین جوهر همی برداشت نتوان از بها****کنکه بی چشمست بفروشد به یک جو جوهری
شماره قصیده 184: با چشم چو بحرم ز گهر خنده نگاری
با چشم چو بحرم ز گهر خنده نگاری****با عیش چو زهرم به شکر بوسه شکاری
برگرد بناگوش چو عاجش خط مشکین****چون دای رخ کز شب بکشی گرد نهاری
خورشید نماینده بتی ماه جبینی****کافور بناگوش مهی مشک عذاری
خوبی خطش بین که بر آن روی چو لاله****کرده ز ره غالیه آساش حصاری
از تیر مژهٔ کوه گذارش دل عاشق****خسته شده و پر خون همچون گل ناری
با دو لب چون باده و با چشم چو نرگس****با دو رخ چون لاله و با زلف چو قاری
در زلفش از آن دو رخ چون لاله نشاطی****در چشمش از آب دو لب چون باده خماری
زین عشوه فروشندهٔ پیوسته دروغی****زین بیهده اندیشهٔ بگسسته فساری
چون آبی و چون سیب ازین صد تنه حوری****چون نار و چو نارنگ ازین ده له یاری
آتش به تن و جان جهانی زده و آن گه****چون آب نبینیش به یک جای قراری
اینجای ز بی رحمی دلسوخته قومی****و آنجای ز بی شرمی بر ساخته کاری
هم جان سر او که از آن ماه نخواهم****جز بوس و کناری و حدیثی و نظاری
ور خواهم ازو بوس و کناری ز بخیلی****چون صبر من از من کند آن ماه کناری
اینک که یکی هفتست کان ماه دو هفته****کردست کناره ز پی بوس و کناری
امروز بدیدمش به نومیدی گفتم****کز ریش منت شرم همی ناید باری
دو لعل ز هم باز گشاد از سر طعنه****افروخت درین دل ز سر شوخی ناری
گفتا که برو بیش مکن خواجه سنایی****با ما چه حسابت ترا یا چه شماری
سیمای تو حقا که چو زر باشد بی سیم****گلزار نیابی تو مشو در گلزاری
بی سیم ازین باغ بر آراسته دانم****والله که نیابی تو ازین گلبن خاری
گفتم که ندارم چکنم گفت نگارم****خواهی که شود کار تو ناگه چو نگاری
در پردهٔ اندیشه بیارای عروسی****پس جلوه کنش پیش مهی شاه تباری
آن آیت احسان و شرف زنگی محسن****کاسوده شده از رستهٔ احسانش دیاری
آن بحر گهر پاش که نسرشت طبایع****همچون گهر اندر گهرش عیب و عواری
آن شمس عطابخش که ننهاد عناصر****همچون فلک اندر گهرش دود و بخاری
دوزخ شود از آتش سعیش چو بهشتی****گلبن شود از قوت عونش چو چناری
حزمش کند اندر شکم خاک مقامی****حلمش کند اندر گهر باد قراری
حقا که به یک لحظه ازین هر دو برآید****در آتش و در آب قراری و وقاری
ای زاده ز تو طبع تو از سور سروری****وی داده به تو بخت تو از مهر مهاری
در روی سخا از دل چون بحر تو آبی****وندر دل بخل از کف چون ابر تو ناری
چون ذات هنر نیست در اوصاف تو عیبی****چون فعل خردنیست در اعمال تو عاری
نه دایره یک لحظه کناره کند از سیر****گر بروزد از موکب عزم تو غباری
چون لعل فسرده شود آب همه دریا****گر تاب دهد آتش عزم تو شراری
ای مرحکما را ز یسار تو یمینی****وی مر شعرا را ز یمنین تو یساری
بر اسب امید آمده مجدود سنایی****در زیر پی از بهر کفت راهگذاری
زیرا که ز بی‌پیرهنی از قبل شرم****در خانه چو خفاش بدو مانده بشاری
از بهر چه گویند فضولان به یکی کنج****چون شپرکی ساخته از روز حصاری
ای خواجهٔ با جود بدان از قبل آنک****دارم طمع از جود تو زین شعر شعاری
کاین سینه و پستان چو دو خرمن لاله****گشتست ز سرما چو یکی شاخ چناری
چون قله دو پستانگه و چون شیر یکی ناف****چون ماه یکی خفته و چون زهره زهاری
چون گردهٔ پیه تنک آن کون چو دنبه****از پارهٔ شلوار برون آمده پاری
از پارهٔ شلوار همی تابد لعلش****چون از تنکی شیشه بتابد گل ناری
از نازکی و تازگی و فربهی او****گوی چو نگاری که نگنجد به کناری
بی موی و در و دوغ فرود آمده مشکی****چون شیر و درو موی پدید آمده تاری
وندر بن این سفجهٔ سیمین کفیده****نابوده و نامیخته آهخته خیاری
ناداده یکی بوسه چنان کاید ازین لب****این فربه ما بر لب و بر فرق نزاری
ارزد برت ای کون همه خوبان دیده****این شخص به دراعه و این کون به ازاری
شماره قصیده 188: ای سنایی چند لاف از خواجه و مهتر زنی
ای سنایی چند لاف از خواجه و مهتر زنی****دار قلابان نهی بی مهر سلطان زر زنی
رایتت بر چرخ سر دارد همی چون آفتاب****خیمه‌ات از چرخ چو می بگذرد بر تر زنی
با یجوز و لایجوز اندر مشو در کوی عشق****رخت دل در خانه نه تا کی چو دربان در زنی
مصر اگر اقطاع داری دست از کنعان بدار****از علی بیزار گردی دست در قنبر زنی
معرفت خواهی و در معروف کرخی ننگری****ای جنب شرمی نداری با جنیدی در زنی
بار سازی بر خرت آلت نمی‌بینی همی****از چه معنا بگذری تو آتش اندر خر زنی
آتش اندر کشور اندازی و می سوزی همی****باز لاف از آبروی صاحب کشور زنی
از هوای آدمیت سینه را معزول کن****گرد همت گرد تا بر اوج گردون پر زنی
مطربی جلدی بدان هر ساعتی بی زیر و بم****پردهٔ دیگر نوازی زخمهٔ دیگر زنی
گر یکی دم بر تو افتد باز پرس از باد فقه****قال قالی پیش گیری چنگ در دفتر زنی
باز اگر در صدر فقهت مفتیی لازم کند****فقه را منکر شوی با شیخ شبلی بر زنی
امر اذقال الله اردانی صلیب از کف بنه****تا کی از عیساکران جویی و لاف از خر زنی
تا برین خاکی کزو با دست کار جاه و مال****شاید ار آتش به آب و جاه و مال اندر زنی
پای پیری گیر اگر خواهی که پروازی کنی****چون شکستی بت روا باشد که بر بتگر زنی
جامه مومن سینه کافر رستم ترسایان بود****روی چون بوذر نمایی راه چون آزر زنی
سنگ با معنی به از یاقوت با دعوی چرا****از گریبان پاره برداری به دامن بر زنی
اینهمه رنگست و نیرنگست زینجا سر بتاب****عاشقی شو تا مفاجا چنگ در دلبر زنی
گر ازین دعوی بی‌معنی قدم یکسو نهی****پای بر کیوان نهی و خیمه بر اختر زنی
نکته‌های خوب من چون شکر آید مر ترا****پس چنان باید که نار از رشگ بر عسکر زنی
عاشقان این زمانه از زه خود عاجزند****منکرند این قوم شاید گر دمی منکر زنی
ای سنایی راست می‌گویی ز کج گویان مترس****تا قدم چون دم به راه دین پیغمبر زنی
شماره قصیده 189: عشق تو بربود ز من مایهٔ مایی و منی
عشق تو بربود ز من مایهٔ مایی و منی****خود نبود عشق ترا چاره ز بی‌خویشتنی
دست کسی بر نرسد به شاخ هویت تو****تا رگ نخلیت او ز بیخ و بن بر نکنی
با لب تو باد بود، سیرت نیکی و بدی****با رخ تو خاک بود صورت مردی و زنی
خنجر تیزیست برو حنجر هر کس که بری****حلقه به گوشیست درو حلقهٔ هر در که زنی
پردهٔ نزهت گه تو روی بلال حبشی****عود سراپردهٔ تو جان اویس قرنی
جان مرا مست کنی مست چو بر من گذری****عقل مرا پست کنی زلف چو در هم شکنی
راست چو دیوانه شوم بند مرا برگسلی****باز چو هشیار شوم سلسله درهم فگنی
چند کشی جان مرا در طلب بی طلبی****چند زنی عقل مرا از حزن بی حزنی
ایزدی و اهرمنی کرد مرا زلف و رخت****باز رهان جان مرا زیزدی و اهرمنی
از ره شیرین سخنی بس ترشم در ره تو****جان مرا پاک بشوی از خوشی و خش سخنی
چون تو بیایی برود هم دل و هم تن ز برم****دل که بود تا تو دلی تن چه بود تا تو تنی
از من و من سیر شدم بر در تو زان که همی****من چو بیایم تو نه‌ای من چو نمانم تو منی
بر در و در مجلس تو تا تو بوی من نبوم****خود نبود در ره تو هم صنمی هم شمنی
بوالحسنم گشت لقب از بس تکرار کنم****پیش خیال تو همی از سخن بوالحسنی
شرقنی غربنی اخرجنی من وطنی****اذا تغیبت بدا وان بدا غیبنی
کی رهم از خوف و رجا تا کند از منع و عطا****غمزهٔ تو عمر هبا خندهٔ تو عیش هنی
کی شود ای جان جهان با لب و با غمزهٔ تو****عشق سنایی و فنا عقل سنایی و سنی
شماره قصیده 187: ای اصل تو ز خاک سیاه و تن از منی
ای اصل تو ز خاک سیاه و تن از منی****در سر منی مکن که به ترکیب چون منی
آنکو ز خاک باشد آخر رود به خاک****او را کجا رسد سخن مایی و منی
از آهن مذهب معمور کرده باش****تا بر محک صرف زند زر معدنی
ظاهر چو بایزیدی و باطن چو بولهب****گندم نمای ز اصل و چه پوسیده ارزنی
ای آژده به سوزن حسرت هزار دل****سودت چه دارد آنکه مرقع بیاژنی
همسایهٔ تو گرسنه در روز یا سه روز****تو بسته سر ز تخمه و حلوا و روغنی
دل از گنه بشوی و چنان دان که روز حشر****پاکی دل بهست که پاکیزه دامنی
ای آمده ز خاک به خاکست رفتنت****ور صد هزار گنج به خاک اندر آگنی
طمع بقا چه داری معجون شخص تو****با دست و آتشست و گل تیره و منی
پنداری ای اخی که بمانی تو جاودان****گر رود نگسلد ره دلگیر می زنی
غافل مباش دان که ز اندام تو به گور****سازند مار و مور رفیقی و برزنی
بگشای گوش عقل و نگه کن به چشم دل****در کار و بار مردم و در عالم دنی
چون صدرهٔ تو بافته از پنبهٔ فناست****در دل طمع قبای بقا را چرا کنی
آن کز تو زاد و آنکه ترا زاد رفته‌اند****در تیرگی گور ز صحرای روشنی
گاهی تو گلخنی را بینی شده امیر****روز دگر امیر اجل گشته گلخنی
خفته به زیر خاک نه لابل که گشته خاک****از خاکشان تو کرده بسی ظرف خوردنی
در زیر خشت چهرهٔ خاتون خرگهی****در زیر سنگ پیکر سرهنگ جوشنی
دانی تو یا ندانی کز خاک ما همان****ایدون کنند کز گل ایشان تو می‌کنی
ای بر طریق باطل پویان تو روز و شب****داده عنان خویش به شیطان ز ریمنی
مهر رسول مرسل و مهر علی و آل****بر دل گمار و گیر به جنات ساکنی
گرد فضول و رخصت و تاویل کم دوان****چون عنکبوت تار حماقت چرا تنی
بشناس کردگار و نگهدار جای خویش****دین محمدی و طریق معینی
دیوان تو چو زلف نگاران سیه شدست****پس همچنین سنایی غافل چرا شنی
هر چند صدهزار گناهست مایه‌اش****هر چند کز عذاب سفر نیست ایمنی
از رحمت خدای دلش نا امید نیست****کو مخطیست و مفلس رب غافر و غنی
شماره قصیده 190: مسلمانان مسلمانان مسلمانی مسلمانی
مسلمانان مسلمانان مسلمانی مسلمانی****ازین آیین بی‌دینان پشیمانی پشیمانی
مسلمانی کنون اسمیست بر عرفی و عاداتی****دریغا کو مسلمانی دریغا کو مسلمانی
فرو شد آفتاب دین برآمد روز بی‌دینان****کجا شد درد بودردا و آن اسلام سلمانی
جهان یکسر همه پر دیو و پر غولند و امت را****که یارد کرد جز اسلام و جز سنت نگهبانی
بمیرید از چنین جانی کزو کفر و هوا خیزد****ازیرا در جهان جانها فرو ناید مسلمانی
شراب حکمت شرعی خورید اندر حریم دین****که محرومند ازین عشرت هوس گویان یونانی
مسازید از برای نام و دام و کام چون غولان****جمال نقش آدم را نقاب نفس شیطانی
شود روشن دل و جانتان ز شرع و سنت احمد****چنان کز علت اولا قوی شد جوهر ثانی
ز شرعست این نه از تنتان درون جانتان روشن****ز خورشیدست نز چرخست جرم ماه نورانی
که گر تایید عقل کل نبودی نفس کلی را****نگشتی قابل نقش دوم نفس هیولانی
هر آن کو گشت پرورده به زیر دامن خذلان****گریبان گیر او ناید دمی توفیق ربانی
نگردد گرد دین‌داران غرور دیو نفس ایرا****سبکدل کی کشد هرگز دمی بار گرانجانی
تو ای مرد سخن پیشه که بهر دام مشتی دون****ز دین حق بماندستی به نیروی سخندانی
چه سستی دیدی از سنت که رفتی سوی بی‌دینان****چه تقصیر آمد از قرآن که گشتی گرد لامانی
نبینی غیب آن عالم درین پر عیب عالم زان****که کس نقش نبوت را ندید از چشم جسمانی
برون کن طوق عقلانی به سوی ذوق ایمان شو****چه باشد حکمت یونان به پیش ذوق ایمانی
کی آیی همچو مار چرخ ازین عالم برون تا تو****بسان کژدم بی‌دم درین پیروزه پنگانی
در کفر و جهودی را ز اول چون علی بر کن****که تا آخر چنویابی ز دین تشریف ربانی
بجو خشنودی حق را ز جان و عقل و مال و تن****پس آن گه از زبان شکر میگو کاینت ارزانی
درین کهپایه چون گردی بر آخور چون خر عیسی****به سوی عالم جان شو که چون عیسی همه جانی
ز دونی و ز نادانی چنین مزدور دیوان شد****وگرنه ارسلان خاصست دین را نفس انسانی
تو ای سلطان که سلطانست خشم و آرزو بر تو****سوی سلطان سلطانان نداری اسم سلطانی
چه خیزد ز اول ملکی که در پیش دم آخر****بود ساسی و بی‌سامان چه ساسانی چه سامانی
بدین ده روزه دهقانی مشو غره که ناگاهان****چو این پیمانه پر گردد نه ده مانده نه دهقانی
تو مانی و بد و نیکت چو زین عالم برون رفتی****نیاید با تو در خاکت نه فغفوری نه خاقانی
فسانهٔ خوب شو آخر چو میدانی که پیش از تو****فسانهٔ نیک و بد گشتند سامانی و ساسانی
تو ای خواجه گر از ارکان این ملکی نیی خواجه****از آن کز بهر بنیت را اسیر چار ارکانی
نیابد هیچ انس و جان نسیم انس جان هرگز****که با دین و خرد نبود براق انسی و جانی
ز بهر شربت دردست شیبت پر ز نور حق****گر از لافست نیرانیست آن شیبت نه نورانی
به سبزهٔ عشوه و غفلت نهاد خود مکن فربه****که فربه فرث و دم گردد ز پختن یا ز بریانی
اگر خواهی که چون یوسف به دست آری دو عالم را****درین تاریکی زندان چو یوسف باش زندانی
ورت باید که همچون صبح بی خود دم زنی با حق****صبوحی را شرابی خواه روحانی نه ریحانی
تو ای ظالم سگی می‌کن که چون این پوست بشکافند****در آن عالم سگی خیزی نه کهفی بلکه کهدانی
تو مردم نیستی زیرا که دایم چون ستور و دد****گهی دلخسته از چوبی گهی جان بستهٔ خوانی
اگر چند از توانایی زننده همچو خایسگی****وگر چند از شکیبایی خورنده همچو سندانی
مشو غره که در یک دم ز زخم چرخ ساینده****بریزی گر همه سنگی بسایی گرچه سوهانی
تو ای بازاری مغبون که طفلی را ز بی‌رحمی****دهی دین تا یکی حبه‌ش ز روی حیله بستانی
ز روی حرص و طراری نیارد وزن در پیشت****همه علم خدا آن گه که بنشینی بوزانی
ز مردان شکسته مرد خسته کم شود زیرا****که سگ آنجاست کابادست گنج آنجا که ویرانی
تو ای نحس از پس میزان از آن جز قحط نندیشی****که عالم قحط بر گیرد چو کیوان گشت میزانی
ولیکن مشتری آخر بروز دین ز شخص تو****بخواهد کین خویش ار چه بسازی جای کیوانی
تو ای زاهد گر از زهدت کسی سوی ریا خواند****ز بهر چشم بدبینان تو و جای تن آسانی
مترس ار در ره سنت تویی بی‌پای چون دامن****چو اندر شاهراه عشق بی سر چون گریبانی
به وقت خدمت یزدان بنیت راست کن قبله****از آن کاین کار دل باشد نباشد کار پیشانی
قیامت هست یوم‌الجمع سوی مرد معنی دان****ولیکن نزد صورت بین بود روز پریشانی
اگر بی‌دست و بی‌پایی به میدان رضای او****به پیش شاه گویی کن که ناید از تو چوگانی
درین ره دل برند از بر درین صف سر برند از تن****تو و دوکی و تسبیحی که نز مردان میدانی
فقیه ار هست چون تیغ و فقیر ار هست چون افسان****تو باری کیستی زینها که نه تیغی نه افسانی
تو ای عالم که علم از بهر مال و جاه را خواهی****به سوی خویش دردی گر به سوی خلق درمانی
اگر چه از سر جلدی کنی بر ما روا عشوه****در آن ساعت چه درمان چون به عشوهٔ خویش درمانی
زبان دانی ترا مغرور خود کردست لیکن تو****نجات اندر خموشی دان زیان اندر زبان دانی
اگر تو پاک و بی‌غشی به سوی خویشتن چون شد****به نزد ناقدان نامت نبهره و قلب و حملانی
سماعست این سخن در مر و اندر تیم بزازان****هم اندر حسب آن معنی ز لفظ آل سمعانی
که جلدی زیرکی را گفت من پالانیی دارم****ازین تیزی و رهواری چو باد و ابر نیسانی
بدو گفتا مگو چونین گر او را این هنر بودی****نبودی چون خران نامش میان خلق پالانی
بدان گه بوی دین آید ز علمت کز سر دردی****نشینی در پس زانو و شور فتنه بنشانی
ور از واماندگی بادی برآری سرد پیش تو****نماند پیش آن جنبش حزیران را حزیرانی
چو در روح ایزد را صدف شد بنیت مریم****نیارستی ز مستان کرد در پیشش زمستانی
تو ای مقری مگر خود را نگویی کاهل قرآنم****که از گوهر نیی آگه که مرد صوت و الحانی
برهنه تا نشد قرآن ز پردهٔ حرف پیش تو****ترا گر جان بود عمری نگویم کاهل قرآنی
به اخماس و به اعشار و به ادغام و امالت کی****ترا رهبر بود قرآن به سوی سر یزدانی
رسن دادت ز قرآن تا ز چاه تن برون آیی****که فرمودت رسن بازی ز راه دیو نفسانی
یکی خوانیست پر نعمت قران بهر غذای جان****ولیکن چون تو بیماری نیابی طعم مهمانی
تو ای صوفی نیی صافی اگر مانند تازیکان****بدام خوبی و زشتی ببند آبی و نانی
بدانجا میوه و حور و بدینجا لقمه و شاهد****ستوری بود خواهی تو بدو جهان همچو قربانی
شوی رهبر جهانی را ز بهر معنی و صورت****خضروار ار غذا سازی سم‌الموت بیابانی
چو یعقوب از پی یوسف همه در باز و یکتا شو****وگر نه یوسفی کن تو نه مرد بیت احزانی
اگر راه حقت باید ز خود خود را مجرد کن****ازیرا خلق و حق نبود بهم در راه ربانی
ز بهر این چنین راهی دو عیار از سر پاکی****یکی زیشان اناالحق گفت و دیگر گفت سبحانی
شنیدستی که اندر مرو در می‌رفت بی سیمی****ز بهر بوی بورانی چه گفت آن لال لامانی
بگفتا من ز بورانی به بویی کی شوم قانع****مرا در پشت بارانی و در دل عشق بورانی
دلی باید ز گل خالی که تا قابل بود حق را****که ناید با صد آلایش ز هر گلخن گلستانی
تو پیش خویشتن خود را چو کتان نیست کن زیرا****ترا بر چرخ ماهی به که در بازار کتانی
پشیمان شد سنایی باز ازین آمد شد دونان****مبادا زین پشیمانیش یک ساعت پشیمانی
قناعت کرد مستغنی از این و آن نهادش را****چو خواهی کرد چون دونان ثنای اینی و آنی
بباید کشت گرگی را که روز برف بر صحرا****کشد چون نازکان پا را ز تری یا ز بارانی
شماره قصیده 191: بمیر ای حکیم از چنین زندگانی
بمیر ای حکیم از چنین زندگانی****ازین زندگانی چو مردی بمانی
ازین زندگی زندگانی نخیزد****که گر گست و ناید ز گرگان شبانی
درین زندگی سیر مردان نیاید****ور آید بود سیر سیرالسوانی
برین خاکدان پر از گرگ تا کی****کنی چون سگان رایگان پاسبانی
به بستان مرگ آی تا زنده گردی****بسوز این کفن ژندهٔ باستانی
رهاند ترا اعتدال بهارش****ز توز تموزی و خز خزانی
از آن پیش کز استخوان تو مالک****سگان سقر را کند میهمانی
به پیش همای اجل کش چو مردان****به عیاری این خانهٔ استخوانی
ازین مرگ صورت نگر تا نترسی****ازین زندگی ترس کاکنون در آنی
که از مرگ صورت همی رسته گردد****اسیر ارغوان و امیر ارغوانی
به درگاه مرگ آی ازین عمر زیرا****که آنجا امانست و اینجا امانی
به گرد سرا پردهٔ او نگردد****غرور شیاطین انسی و جانی
به نفسی و عقلی و امرت رساند****ز حیوانی و از نباتی و کانی
سه خط خدایند این هر سه لیکن****ازین زندگی تا نمیری ندانی
ز سبع سماوات تا بر نپری****ندانی تو تفسیر سبع‌المثانی
ازین جان ببر زان که اندر جهنم****نه زنده نه مرده بود جاودانی
نه جانست این کت همی جان نماید****منه نام جان بر بخار دخانی
پیاده شو از لاشهٔ جسم غایب****که تا با شه جان به حضرت پرانی
به زیر آر جان خران را چو عیسا****که تا همچو عیسا شوی آسمانی
برون آی ازین سبزه جای ستوران****که تا چرمه در ظل طوبا چرانی
چو مرگت بود سایق اندر رسی تو****به جمع عزیزان عقلی و جانی
چو مرگت بود قاید اندر رهی تو****ز مشتی لت انبان آبی و نانی
تو روی نشاط دل آنگاه بینی****که از مرگ رویت شود زعفرانی
چو از غمز او کرد آمن دلت را****کند مهربانی پس از بی‌زبانی
نخستت کند بی‌زبان کادمی را****بود بی‌زیانی پس از بی‌زبانی
به یک روزه رنج گدایی نیرزد****همه گنج محمود زابلستانی
بدان عالم پاک مرگت رساند****که مرگست دروازهٔ آن جهانی
وزین کلبهٔ جیفه مرگت رهاند****که مرگست سرمایهٔ زندگانی
کند عقل را فارغ از «لاابالی»****کند روح را ایمن از «لن ترانی»
همه ناتوانیست اینجا چو رفتی****بدانجای چندان که خواهی توانی
ز نادانی و ناتوانی رسی تو****ازین کنج صورت به گنج معانی
بجز بچهٔ مرگ بازت که خرد****ز مشتی سگ کاهل کاهدانی
بجز مرگ در گوش جانت که خواند****که بگذر ازین منزل کاروانی
بجز مرگ با جان عقلت که گوید****که تو میزبان نیستی میهمانی
بجز مرگت اندر حمایت که گیرد****ازین شوخ چشمان آخر زمانی
اگر مرگ نبود که بازت رهاند****ز درس گرانان و درس گرانی
گر افسرده کردست درس حروفت****تف مرگ در جانت آرد روانی
به درس آمدی قلب این را بدیدی****به مرگ آی تا قلب آنهم بدانی
تو بی‌مرگ هرگز نجاتی نیابی****ز ننگ لقبهای اینی و آنی
اسامی درین عالمست ار نه آنجا****چه آب و چه نان و چه میده چه پانی
بجز مرگ در راه حقت که آرد****ز تقلید رای فلان و فلانی
اگر مرگ خود هیچ راحت ندارد****نه بازت رهاند همی جاودانی
اگر خوش خویی از گران قلتبانان****وگر بدخویی از گران قلتبانی
به بام جهان برشوی چون سنایی****گرت هم سنایی کند نردبانی
شماره قصیده 192: تا کی این لاف در سخن رانی
تا کی این لاف در سخن رانی****تا کی این بیهده ثنا خوانی
گه برین بی هنر هنر ورزی****گه بر آن بی گهر درافشانی
با چنین مهتران بی معنی****از سبکساری و گرانجانی
همه ساسی نهاد و مفلس طبع****باز در سر فضول ساسانی
خویشتن را همه بری شمرند****لیک در دل فعال شیطانی
نیست از جمع مالشان کس را****حاصل نقد جز پریشانی
آبشان در سبوی عاریتی****نانشان بر طبق گروگانی
هیچ شاعر نخورد از صله‌شان****از پس شعر جز پشیمانی
بر سر خوان هر یک اندر سور****از دل شاعریست بریانی
چون حقیقت نگه کنی باشد****به فزون گشتن و به نقصانی
صله‌شان همچو روز تیر مهی****وعده‌شان چون شب زمستانی
باز این خواجهٔ زادهٔ بی‌برگ****آنهمه لاف و لام لامانی
غلط شاعران به جامه و ریش****وز درون صد هزار ویرانی
ریشک و حالک ثناجویی****کبرک و عجبک زبان‌دانی
نه در آن معده ریزه‌ای مانده****نه در آن دیده قطره‌ای ثانی
زشت باشد بر خردمندان****نام بوران و نان بورانی
داشته مر جدش دهی روزی****در سر او فضول دهقانی
اف ازین مهتران سیل آور****تف برین خواجگان کهدانی
از چه شان گاه شعر بستایی****وز چه در پیششان سخن رانی
رفت هنگام شاعری و سخن****روز شوخیست وقت نادانی
نه قفا خواری و نه بدگویی****شاعر و فاضل و بسامانی
نزد خورشید فضل گردونی****پیش مهتاب طبع کتانی
ریش گاوی نه‌ای خردمندی****کافری نیستی مسلمانی
اصل جدی نه معدن هزلی****کان حمدی نه مرد حمدانی
خود گرفتم که این همه هستی****چکنی چون نه‌ای خراسانی
فقه و تفسیر خوان و نحو و ادب****تا بیابی رضای یزدانی
چه همه روز بهر مشتی دون****ژاژ خایی و ریش جنبانی
مدح هر کس مگو به دشواری****چون نیابی ز کس تن آسانی
جز که بونصر احمدبن سعید****آن چو نصرت به مدحت ارزانی
گر همی شعر خوانی از پی نان****تا بگویم اگر نمی‌دانی
آنکه هست از کفایت و دانش****در خور جاه و صدر سلطانی
کنچه عاقل نخواهد از پی نان****سر درون سوی و آن میان رانی
ابرو شمسی که از سخاش نماند****در دریایی و زر کانی
مهتران بهر آبرو روبند****خاک درگاه او به پیشانی
زنده از سیرتش سخا چو نانک****جسمها از عروق شریانی
در دماغ و جگر بدو زنده****روح طبعی و روح نفسانی
نزد یک اختراع او منسوخ****مایهٔ کتبهای یونانی
کی روا باشد از کف و خردش****در زمانه و باد و نالانی
ای که بی سعی ذات و پنج حواس****کار فرمای چار ارکانی
وقت بخشش حیات درویشی****گاه طاعت هلاک خذلانی
همه زیب بهشت را شایی****همه نور سپهر را مانی
چون تو ممدوح و من بر دونان****اینت بی خردگی و کشخانی
هیچ احسان ندیدم از یک تن****ور چه کردم به شعر حسانی
جز براردت داد در صد روز****بهر هشتاد بیت چل شانی
گوهر رسته کرده یک دریا****شد بدو مهره اینت ارزانی
هم تو دانی و هم برادر تو****که نبود آن قصیده چل گانی
این چنین فعل با چو من شاعر****نیست حکمی نه نیز دیوانی
از چنان شعر من چنین محروم****ای عزیز اینت نامسلمانی
بخت بد را چه حیله گر چه به شعر****سخنم شد به قدر کیوانی
که به هر لحظه بهر دراعه****پیرهن را کنم چو بارانی
در چنین وقت با زنان به کار****من و اطراف دوک گرگانی
باقیی هست زان صله به روی****دانم از روی فضل بستانی
ور تغافل کنی درین معنی****از در صدهزار تاوانی
تا نباشد جماد را به گهر****حرکات و حواس حیوانی
باد جنبان حواس تو چون آب****زان که از کف حیات انسانی
از پی عصمتت گسسته مباد****سوی تو فضلهای رحمانی
شماره قصیده 193: شگفت آید مرا بر دل ازین زندان سلطانی
شگفت آید مرا بر دل ازین زندان سلطانی****که در زندان سلطانی منم سلطان زندانی
غریب از جاه طورانی ز نافرمانی لشکر****به دست دشمنان درمانده اندر چاه ظلمانی
سپاه بی‌کران داری ولیکن بی وفا جمله****همه در عشوه مغرورند از غمری و نادانی
ز بدرویی و خودرایی همه یکبارگی رفته****ز گلشنهای روحانی به گلخنهای جسمانی
طلبکارند نزهت را و نشناسند این مایه****که گلشنهای جسمانی ست گلخنهای روحانی
روا باشد که قوت جان به اندازهٔ حشم گیرد****که قوت گیر دار جان را دهی یاقوت رمانی
در آن دریا فگن خود را که موجش باشد از حکمت****که جزع او به قیمت تر بود از در عمانی
اگر گویا و پیدایی یکی خاموش پنهان شو****خوشا خاموش گویا و خوشا پیدای پنهانی
برستی گر ترا بر سر جان خود وقوف افتد****کجا واقف تواند شد کسی بر سر یزدانی
ثبات دل همی جویی درون گنبد گردان****از آن بیهوده سرگردان چنان گردون گردانی
ازیرا در مکان جهل همواره به کینی تو****که اندر بند هفت اختر اسیر چار ارکانی
چرا در عالم عقلی نپری چون ملایک تو****چرا چون انسی و جنی در اندوه تن و جانی
چه پیچانی سر از طاعت چه باشی روز و شب غافل****چه پوشی جامهٔ شهوت دل و جان را چه رنجانی
که تا دست جوانمردی به دنیا در نیفشانی****چنان دان بر خط دین بر که دست تاج مردانی
چه بندی دل در آن ایوان که هستش پاسبان کیوان****نبینی عاقل هرگز نه ایوانی نه کیوانی
تو خود ایوان نمی‌دانی تو خود کیوان نمی‌بینی****نداری همت کیوان چو اندر خورد ایوانی
بدین همت که اندر سر همی داری سراندر کش****سزای پنبه و دوکی نه مرد رزم و میدانی
ببینی تا چه سودست این که در عالم همی بینی****عزیزست ای مسلمانان علی‌الجمله مسلمانی
اگر خواهی که با حشمت ز اهل البیت دین باشی****بباید در ره ایمان یکی تسلیم سلمانی
ای می خوردهٔ غفلت کنون مستی و بی‌هوشی****خمار ار زین کند فردا کمال خویش نقصانی
ز آبادانی دنیا بکردی دین خود ویران****نه آگاهی که آبادانی ایدون هست ویرانی
به پیش آدم شرعی سجود انقیاد آور****گر از شبهت نه چون ابلیس بر پیکار عصیانی
شماره قصیده 194: ای کس به سزا وصف تو ناکرده بیانی
ای کس به سزا وصف تو ناکرده بیانی****حیران شده از ذات لطیف تو جهانی
ذاتت نه مکان گیر ولیکن ز تصرف****خالی نه ز آیات تو یک لحظه مکانی
بردیده نهان ذات تو از کشف ولیکن****پوشیده نه بر علم قدیم تو نهانی
از شوق تو در دیدهٔ جویان تو ناری****در عدل تو در سینهٔ اعدات دخانی
جان و تن و دل باخته بر نطع ارادت****ناکرده برین باخت زنا یافت زیانی
ای ذات تو ز آلایش اوهام و خرد دور****وی نعت تو ز اظهار به هر دیده عیانی
جانها همه خون گشته ز شوق تو که از تو****جز صنع حکیمانه ندیدند نشانی
آنرا که تو خون ریختی از شوق نیاید****از لذت تیغ تو از آن کشته فغانی
کار همه عیاران از سوز وصالت****چاهیست پس از راه درانداخته جانی
ای تیغ سخن کند و بر از مدحت مخلوق****وصف تو مر این تیغ مرا بوده فسانی
زیبد که کنم از سر معنی و حقیقت****بر بام چنین دوست یکی خانه فشانی
ای قوم بگریید که مهمان گرامی****تخم گنهان خورد و ز ما کرد گرانی
مهمان و چه مهمان که مر این عارضگان را****از رحم می‌آراید هر ساعت خوانی
رفت و گنهان برد و نکرد ایچ شکایت****ای مجلسیان اینت گرامی مهمانی
دریافته‌ایم این را حقش بگزاریم****باشد نگزارند به ماه رمضانی
در وقت وداعش که چوگل رفت بسازیم****از خون جگر بر مژه چون لاله ستانی
زین سوز بسازیم یکی از سر معنی****بر یاد جمال العلما جان فشانی
آن شاه امامان که عروسان سخن را****بیکار ندیدست ز گفتار زمانی
آن چرخ شریعت که مه روزهٔ او را****از تربیت اوست بهر جای امانی
ای مسند فتوی ز علوت چو سپهری****وی مجلس دانش ز جمالت چو جنانی
کلکت چو عدویت دو زبان و به عبارت****چون تیر سخن داری چون تیغ زبانی
عرشست رکاب سخنت زان که سخن را****امروز بجز در کف تو نیست عنانی
رمحست در آب حیوان لیک نباشد****جز آتش سوزنده در آن رمح سنانی
این پیر جهان گرد سبک پی بندیدست****در گردش خود چون تو گرانمایه جوانی
این کوه ندیده چو وقار تو مکینی****وین چرخ نزاده چو معالیت مکانی
این مرکز با نفع گران سنگ ندیدست****جز علم و درنگ تو سبک روح گرانی
ایام چو خرم تو ندیدست سکونی****افلاک چو عزم تو ندادست روانی
از هر سخنت فایده خوفی و رجایی****در هر نکتت مایده جانی و جهانی
نه دایره امروز همی گوید یارب****چندین گذر علم ز یک تنگ دهانی
از راستی پند تو مانا که نماندست****کژ رو به زمین و به زمان چون سرطانی
حقا که جز از لفظ تو آفاق ندیدست****چندین درر از فایده در غالیه دانی
تا خاطر پر نور تو از علم نیفزود****کس مشکلی از شرع نمی‌کرد بیانی
امروز بنامیزد از آثار یقینت****چون تیر شد اکنون که کمان بود گمانی
آن گه که ز منبر سخن اندازی چون تیر****باشد سخن سحبان پیشت چو کمانی
دشمن چو کشانی دو بسد را به ضرورت****در خدمت تو بندد با جزع میانی
جان تو که مجدود سناییت ندارد****جز بهر ثناهای تو جانی و زبانی
هرگز نشود خوار چو خاک از پی بادی****بی آب چو آتش نشود از پی نانی
هست اینهمه ز اقبال ثنای تو وگرنه****در شهر که می‌گوید ازین سان سخنانی
گر هیچ ز مدحت قصبی بندد ازین پس****نگشاید جز از قیل شکر لسانی
احباب ترا باد خزانی چو بهاری****اعدای ترا باد بهاری چو خزانی
شماره قصیده 195: از خانه برون رفتم من دوش به نادانی
از خانه برون رفتم من دوش به نادانی****تو قصهٔ من بشنو تا چون به عجب مانی
از کوه فرود آمد زین پیری نورانی****پیداش مسلمانی در عرصهٔ بلسانی
چون دید مرا گفت او داری سر مهمانی****گفتم که بلی دارم بی سستی و کسلانی
گفتا که هلاهین رو گر بر سر پیمانی****دانم که مرا زین پس نومید نگردانی
رفتم به سرایی خوش پاکیزه و سلطانی****نه عیب ز همسایه نه بیم ز ویرانی
در وی نفری دیدم پیران خراباتی****قومی همه قلاشان چون دیو بیابانی
معروف به بی سیمی مشهور به بی نانی****همچون الف کوفی از عوری و عریانی
این باخته دراعه و آن باخته بارانی****این گفته که بستانی وان گفته که نستانی
می گفت یکی رستم زان ظلمت نفسانی****می گفت یکی دیگر ما «اعظم برهانی»
این گفت «انا الاول» کس نیست مرا ثانی****و آن گفت «انا آلاخر» تا خلق شود فانی
ماندم متحیر من زان حال ز حیرانی****گفتم که چو قومند این ای خواجهٔ روحانی
گفت: اهل خراباتند این قوم نمی‌دانی****آنها که تو ایشان را قلاش همی دانی
هان تا نکنی انکار گر بر سر پیمانی****کایشان هذیان گویند از مستی و نادانی
ار این گنهی منکر در مذهب ایشانی****باید که تو این اسار از خلق بپوشانی
زنهار از این معنی بر خلق سخنرانی****پندار که نشنیدی اندر حد نسیانی
ای آنکه ز قلاشی بر خلق تو ترسانی****در زهد عبادت آر چون بوذر و سلمانی
در خدمت این مردم تا تن به نرنجانی****حقا که تو بر هیچی چون زاهد او ثانی
چون شاد نباشم من از رحمت یزدانی****دیدار چنین قومی دارد به من ارزانی
تا دید سنایی را در مجلس روحانی****با دست به دست او زین زهد به سامانی
امروز بدانست او کان صدر مسلمانی****چون گفت ز بی خویشی سبحانی و سبحانی
شماره قصیده 196: زیر دام عشوه تا چند ای سنایی دم زنی
زیر دام عشوه تا چند ای سنایی دم زنی****گاه آن آمد یکی کاین دام و دم بر هم زنی
از دم خویشی تو دایم مانده اندر دام دیو****گر برون آیی ملک گردی و جام جم زنی
با تو اندر پوست باشد بی‌گمان ابلیس تو****تا تو اندر عشق دم در خانهٔ آدم زنی
چون نگفتی لا مگو الله و اثباتی مکن****گر قدم در کوی نفی خود نهی محکم زنی
گویی الاالله و آنگاهی ز کوته دیدگی****گه رقم بر علم و گاهی تکیه بر عالم زنی
در نهاد تو دو صد فرعون با دعوی هنوز****تو همی خواهی که چون موسا عصا بر یم زنی
از مراد خود تبرا کن اگر خواهی که تو****در میان بی‌مرادان یک نفس بی غم زنی
چون ولایتها گرفت اندر تنت دیو سپید****رستم راهی گر او را ضربت رستم زنی
کی دهد عیسا ترا از جوی عین‌السلوی آب****چون تو عمدا آتش اندر چادر مریم زنی
نشنود گوش تو هرگز صوت موسیقار عشق****تا تو در بزم مراد خویش زیر و بم زنی
پای بیرون نه ز گلزار و به گلزار اندر آی****تا به دست نیستی با پاکبازان کم زنی
عشق خرگه کی زند اندر هوای سر تو****تا تو خرگه زیر جعد زلف خم در خم زنی
حال را با قال همره کن تو اندر راه عشق****ورنه چون بی‌مایگان تا کی دم مبهم زنی
شماره قصیده 197: بیا تا اهل معنی را درین عالم به غم بینی
بیا تا اهل معنی را درین عالم به غم بینی****بیا تا لطف ربانی و احسان و کرم بینی
بیا تا سوز مشتاقان و راه بی‌دلان بینی****ز اوتادان و ابدالان علم اندر علم بینی
همه صحرای روحانی پر از مردان حق بینی****ز صوت و ذوق داوودی همه جانها خرم بینی
ازین زندان سلطانی دل و جان را دژم یابی****ز شادی جان هر مومن چو بستان ارم بینی
گهی جنات اعلا را مکان خویشتن بینی****گهی خود را در آن میدان بدان مردان به هم بینی
نبینی در مسلمانی به جز رسمی و گفتاری****ز افعال مسلمانان درین مردان رقم بینی
برفتند از جهان یکسر همه مردان درین کشته****کنون آفاق سرتاسر همه ظلم و ستم بینی
چه بویی سوی این میدان چه گردی گرد این زندان****چه بندی دل درین ایوان که چندین دردو غم بینی
جهان را سیرت و آیین چنینست ای مسلمانان****که مردان حقیقت را درین عالم دژم بینی
نبینی هیچ مردی را که با وی صدق همراهست****اگر بینی چنان بینی که گرگی در حرم بینی
چگونه مرد با تحقیق روی خویش بنماید****کزان تحقیق‌ها حالی تو لا یابی و لم بینی
حرام اندر کدام آیین حلالست ای مسلمانان****حرامی را سلم خوانی ز قسام این قسم بینی
نترسی هیچ از ایزد نپرسی هیچ از عدلش****ولیکن راحت و شادی تو از سود و سلم بینی
بدین زندان خاموشان یکی از چشم دل بنگر****که آنجا صدهزاران کس ندیم صد ندم بینی
نه آنجا مهتری باشد نه آنجا کهتری باشد****نه آنجا سروری باشد نه خیل و نه حشم بینی
نه ملک روم وری بینی نه رطل و جام می بینی****نه طبل و نای و نی بینی نه بانگ زیر و بم بینی
نه داد عادلان ماند نه ظلم ظالمان ماند****نه جور جابران ماند نه مخدوم و خدم بینی
به زیر سنگ و گل بینی همه شاهان عالم را****کجا آن روز در گیتی ملوکان عجم بینی
جوانان را زبون بینی زمین دریای خون بینی****چنان دلبر هزاران بیش در زیر قدم بینی
نخواهد بودن این حالت بترسید ای مسلمانان****چو این مشکل بیان گردد کجا زلف صنم بینی
سنایی خود یکی بنگر که فردا چون بود حالت****ازین گفتار بی معنی بسی در دیده نم بینی
مگر فضلی کند ایزد کزین حالت رها گردی****وگر نه با چنین خصلت نجات خویش کم بینی
شماره قصیده 198: دلا تا کی درین زندان فریب این و آن بینی
دلا تا کی درین زندان فریب این و آن بینی****یکی زین چاه ظلمانی برون شو تا جهان بینی
جهانی کاندرو هر دل که یابی پادشا یابی****جهانی کاندرو هر جان که بینی شادمان بینی
درو گر جامه‌ای دوزی ز فضلش آستین یابی****درو گر خانه‌ای سازی ز عدلش آستان بینی
نه بر اوج هوا او را عقابی دل شکر یابی****نه اندر قعر بحر او را نهنگی جان ستان بینی
اگر در باغ عشق آیی همه فراش دل یابی****وگر در راه دین آیی همه نقاش جان بینی
گهی انوار عرشی را ازین جانب مدد یابی****گهی اشکال حسی را ازین عالم بیان بینی
سبک رو چون توانی بود سوی آسمان تا تو****ز ترکیب چهار ارکان همی خود را گران بینی
اگر صد قرن ازین عالم بپویی سوی آن بالا****چو دیگر سالکان خود را هم اندر نردبان بینی
گر از میدان شهوانی سوی ایوان عشق آیی****چو کیوان در زمان خود را به هفتم آسمان بینی
درین ره گرم رو می‌باش لیک از روی نادانی****نگر نندیشیا هرگز که این ره را کران بینی
وگر زی حضرت قدسی خرامان گردی از عزت****ز دارالملک ربانی جنیبتها روان بینی
ز حرص و شهوت و کینه ببر تازان سپس خود را****اگر دیوی ملک یابی وگر گرگی شبان بینی
ور امروز اندرین منزل ترا جانی زیان آمد****زهی سرمایه و سودا که فردا زان زیان بینی
زبان از حرف پیمایی یکی یک چند کوته کن****چو از ظاهر خمش گردی همه باطن زبان بینی
گر اوباش طبیعت را برون آری ز دل زان پس****همه رمز الاهی را ز خاطر ترجمان بینی
مرین مهمان علوی را گرامی دار تا روزی****چو زین گنبد برون پری مر او را میزبان بینی
به حکمتها قوی پر کن مرین طاووس عرشی را****که تا زین دامگاه او را نشاط آشیان بینی
نظرگاه الاهی را یکی بستان کن از عشقی****که در وی رنگ و بوی گل ز خون دوستان بینی
که دولتیاری آن نبود که بر گل بوستان سازی****که دولتیاری آن باشد که در دل بوستان بینی
چو درج در دین کردی ز فیض فضل حق دل را****مترس از دیو اگر به روی ز عصمت پاسبان بینی
ز حسی دان نه از عقلی اگر در خود بدی یابی****ز هیزم دان نه از آتش اگر در وی دخان بینی
بهانه بر قضا چهی چو مردان عزم خدمت کن****چو کردی عزم بنگر تا چه توفیق و توان بینی
تو یک ساعت چو افریدون به میدان باش تا زان پس****به هر جانب که رو آری درفش کاویان بینی
عنان گیر تو گر روزی جمال درد دین باشد****عجب نبود که با ابدال خود را همعنان بینی
خلیل ار نیستی چه بود تو با عشق آی در آتش****که تا هر شعله‌ای ز آتش درخت ارغوان بینی
عطا از خلق چون جویی گر او را مال ده گویی****به سوی عیب چون پویی گر او را غیب‌دان بینی
ز بخشیدن چه عجز آید نگارندهٔ دو گیتی را****که نقش از گوهران دانی و بخش اختران بینی
ز یزدان دان نه از ارکان که کوته دیدگی باشد****که خطی کز خرد خیزد تو آن را از بنان بینی
چو جان از دین قوی کردی تن از خدمت مزین کن****که اسب تازی آن بهتر که با بر گستوان بینی
اگر صد بار در روزی شیهد راه حق گردی****هم از گبران یکی باشی چو خود را در میان بینی
امین باش ار همی ترسی ز مار آن جهان کز تو****به کار اینجا امین باشی ز مار آنجا امان بینی
هوا را پای بگشادی خرد را دست بر بستی****گر آنرا زیر کام آری مرین را کامران بینی
تو خود کی مرد آن باشی که دل را بی هوا خواهی****تو خود کی درد آن داری که تن را در هوان بینی
که از دونی خیال نان چنان رستست در چشمت****که گر آبی خوری در وی نخستین شکل نان بینی
مسی از زر بیالودی و می لافی چه سود اینجا****که آن گه ممتحن گردی که سنگ امتحان بینی
نقاب قوت حسی چو از پیش تو بردارند****اگر گبری سقر یابی وگر مومن جنان بینی
بهشت و دوزخت با تست در باطن نگر تا تو****سقرها در جگر یابی جنانها در جنان بینی
امامت گر ز کبر و حرص و بخل و کین برون ناید****به دوزخ دانش از معنی گرش در گلستان بینی
وگر چه طیلسان دارد مشو غره که این آنجا****یکی طوقیست از آتش که آنرا طیلسان بینی
به چشم عافیت بنگر درین دنیا که تا آنجا****نه کس را نام و نان دانی نه کس را خانمان بینی
یکی از چشم دل بنگر بدین زندان خاموشان****که تا این لعل گویا را به تابوت از چه سان بینی
نه این ایوان علوی را به چادر زیب و فر یابی****نه این میدان سفلی را مجال انس و جان بینی
سر زلف عروسان را چو برگ نسترن یابی****رخ گلرنگ شاهان را به رنگ زعفران بینی
بدین زور و زر دنیا چو بی عقلان مشو غره****که این آن نوبهاری نیست کش بی‌مهرگان بینی
که گر عرشی به فرش آیی و گر ماهی به چاه افتی****وگر بحری تهی گردی وگر باغی خزان بینی
یکی اعضات را حمال موران زمین یابی****یکی اجزات را اثقال دوران زمان بینی
چه باید نازش و بالش بر اقبالی و ادباری****که تا بر هم زنی دیده نه این بینی نه آن بینی
سر الب ارسلان دیدی ز رفعت رفته بر گردون****به مروآ تا کنون در گل تن الب ارسلان بینی
چه باید تنگدل بودن که این یک مشت رعنا را****همی باد خداوندی کنون در بادبان بینی
که تا یک چند از اینها گر نشانی باز جویی تو****ز چندان باد لختی خاک و مشتی استخوان بینی
پس آن بهتر که از مردم سخن ماند نکو زیرا****که نام دوستان آن به نیک از دوستان بینی
بسان علت اولا سخن ران ای سنایی زان****که تا چون زادهٔ ثانی بقای جاودان بینی
وگر عیبت کند جاهل به حکمت گفتن آن مشنو****که کار پیر آن بهتر که با مرد جوان بینی
حکیمی گر ز کژ گویی بلا بیند عجب نبود****که دایم تیر گردون را وبال اندر کمان بینی
به رای و عقل معنی را تویی راوی روایت کن****که معنی دان همان باشد کش اندر دل همان بینی
شماره قصیده 199: فضل یحیاست بر ضعیف و قوی
فضل یحیاست بر ضعیف و قوی****فضل یحیای صاعد هروی
پادشاه قضات و خواجهٔ شرع****که چو صدرست و دیگران چو روی
از صعود حیات و فضل دلش****نیست جز صورت صراط سوی
پیش ادراک خاطر علویش****محو شد نحو بوعلی نسوی
شعر و خطش ز نور و از ظلمت****قلب شیعی و قالب اموی
شعر و خطش بدیدم و گفتم****تن یزیدی چراست جان علوی
گر نبودی بیان او که شدست****فلک و کوکب و رشید غوی
ورنه از رنگ خط و معنی شعر****شدمی هم در آن زمان ثنوی
یکی او ببرد ازین خادم****پنجی و چاری و سه‌ای و دوی
ای که سنگ هنگ نیست ترا****چون خس از باد خوی یافه دوی
به زیارت به سوی مشتی دون****کعبهٔ کعبتین نه ای چه شوی
به هوا سوی کس نشاید رفت****از پی دین روا بود که روی
نخرامد به خاصه در معراج****سوی قارون رکاب مصطفوی
کی شوم چون تو گرچه گویم شعر****کی رسد زال در کمال زوی
گر چه با زر و زندگی بشود****آهن از آهنی و جو ز جوی
تا بود نطق جبرییل به جای****چون کند پشه‌ای در آب دوی
من به گرد تو خود نیارم گشت****زان که من چشم دردم و تو ضوی
گفتی آیم میا که گر آیی****سوی من با تواضع نبوی
ندی ینزل الله اندر شهر****حنبلی‌وار در دهم بنوی
که دریغست گوش و چشم کرام****به هوا بینی و هوس شنوی
شماره قصیده 200: نه از اینجا نه از آنجا دل من برد مهی
نه از اینجا نه از آنجا دل من برد مهی****زین گهر خنده نگاری و شکر بوسه شهی
زین جهانساز ظریفی و جهانسوز بتی****زین جگر خوار شگرفی و دلاویز مهی
مه که باشد که همی هر شب و هر روز کند****آفتابش رهی و کوکب سیاره خهی
دید رضوان به خرابیش ز یک روز چو گنج****به عجب گفت همی کینت نکو جایگهی
زان رخ و زلف شب و روز نماینده رخش****روز عید و شب قدر از حرکات کلهی
گفتی آن هر شکن از زلف بر آن عارض او****توبه‌ای بود برو از همه سوها گنهی
دل نازک به یکی طفل سپردم که نماند****نیز در دستم از آن پس جز لاحوال واهی
دل و جان را زخم و حلقهٔ او با رخ او****صدهزاران ره وانگه خطر صدر رهی
از بس اندیشهٔ زلفینش به غم در پوشید****دل و چشمم ز دو زلفش سیهی بر سیهی
دیده با چهرهٔ او کرد حریفی تا من****در میان دو رخش دارم بر پادشهی
گر چه تاب گنهم نیست ولیک از پی او****دارم از محنت این دل ز محبت گنهی
چون بپیوست غمش با رحم هستی من****نیستی زادم ازو اینت قوی درد زهی
همچو جوزام بمانده ز غمش روی به روی****که نبینم همی آن روی چو مه مه به مهی
چار طبعند و نه افلاک که پایندهٔ حسن****نیست بر چهرهٔ او مر همه را پنج و دهی
گویم او را بروم گوید بر من بدو جو****ز این چنین کهدان کم گیر چو تو برگ گهی
هست چون آب زنخدانش چهی از بر اوی****کس ندیدست چنین نادره در هیچ گهی
آب دیدست همه خلق ز چه لیک به چشم****کس ندیدست بدین بلعجبی آب چهی
نور زاید همی از چاه زنخدانش نه آب****دارد آن چه مگر از چشمهٔ خورشید رهی
بسر او سنایی به نکویی و به عدل****نه چنو دیده به عالم نه چو بهرامشهی
پادشاهی که به هفت اقلیم از پنجم چرخ****همچنو دیدهٔ بهرام ندیدست شهی
ربعی از کشور او وز همه گردون حشری****رعبی از هیبت او وز همه عالم سپهی
شماره قصیده 201: چرا چو روز بهار ای نگار خرگاهی
چرا چو روز بهار ای نگار خرگاهی****بر این غریب نه بر یک نهاد و یک راهی
گهی به لطف چو عیسا مرا کنی فلکی****گهی به قهر چو یوسف کنی مرا چاهی
گهی به بوسه امیرم کنی به راهبری****گهی به غمزه اسیرم کنی به گمراهی
گه از مسافت با روغنی کنی آبی****گه از لطافت با کهربا کنی کاهی
به دست رد و قبول تو چون به دست کریم****عزیز و خوارم چون سیم قل هو الاهی
به مار ماهی مانی نه این تمام و نه آن****منافقی چکنی مار باش یا ماهی
ندیده میوه‌ای از شاخ نیکوییت وز غم****شکوفه‌وار شدم پیر وقت برناهی
به نوک غمزهٔ ساحر مباش غره چنین****که هست خصم ستم ناوک سحرگاهی
از این شعار برون آی تا سوی دلها****بسان شعر سنایی شوی به دلخواهی
حدیث کوته کردم که این حدیث ترا****چو عمر دشمن سلطان نکوست کوتاهی
یمین دولت بهرامشاه بن مسعود****که هست چست بر او خلعت شهنشاهی
شماره قصیده 202: ای بنده به درگاه من آنگاه بر آیی
ای بنده به درگاه من آنگاه بر آیی****کز جان قدمی سازی و در راه درآیی
ای خواست جدا گردی چونان که درین ره****هم خواست نداند که تو خواهندهٔ مایی
ای سینه قدم ساخته جان نیز برافشان****بر مژدهٔ این نکته که گفتم تو مرایی
با قرب من آنگاه قرین گردی کز دل****از جاه فرود آیی و در چاه درآیی
ای عاصی چون وقت عصات آمده بنشین****پیش چو خودی از چه عصاوار بپایی
بخشنده چو ماییم ز ما بین که حقیقت****ننگ‌ست به جز بر در بخشنده گدایی
ای دیده غذاساخته از بهر لقا را****بی‌دیده شو از گریه چو مشتاق لقایی
زین بیم اگر آب همی باری ازین پس****جان باز که صعبست پس از وصل جدایی
خواهی که رها گردی ازین بیم مرا خوان****در جمع فقیه‌الامم از بهر رهایی
خورشید زمین یوسف احمد که ز خاطر****حل کرد همه مشکل تقدیر سمایی
آن شاه امامان که عروسان سخن را****از تربیت اوست به هر روز روایی
از قدر اثیری شد وز طبع محیطی****از حلم زمینی شد وز لطف هوایی
خواهند که باشند چنو بر سر منبر****بی‌دانش و بی‌خرده امامان قضایی
آری ز پر این هر دو پرانند ولیکن****از جغد ندیدست کسی فر همایی
یارب که مبادیش فنایی که زمانه****ناورده چنو نادره در دار فنایی
شادی کن ازین پیر تو ای شمع جوانان****در بار که از اصل تو هم زان در یایی
آفاق پر از گوهر و در کن چو برادر****کز علم و سخا حیدری و حاتم طایی
حقا که ز زیب سخن و زین جمالت****ختمست در القاب تو زین العلمایی
چون حکم مقدر به گه بخشش رویی****چون عمر گذشته به گه بخل قفایی
از خاک درنگی تو و از باد لطافت****از آتش نوری تو و از آب صفایی
از منقبت و رای مصابی و مصیبی****وز مکرمت و بخت صبیئی و صبایی
پس حمد کرا زیبد کز زیب عبادت****بیمار گنه را تو چو الحمد شفایی
پس درد کجا ماند در دیدهٔ دانش****چون دیدهٔ او را ز لطیفی تو دوایی
شرع از تو همی بالد کز آب عنایت****اندر چمن فایده با نشو و نمایی
گر چرخ فلک خصم تو باشد تو به حجت****با چرخ بکوشی به همه حال و برآیی
صد مجلس پر در کنی ای گوهر دانش****چون آن دو بسد را به عبارت بگشایی
صد نرگس پر ژاله کنی ای چمن فضل****گر غنچه صفت لب به سخن باز نمایی
جانها به سوی دار بقا رفتن سازند****چون ساز سخن باشدت از دار بقایی
این قاعدهٔ دانش ازین مایهٔ اندک****جان تو و حقا که خداییست خدایی
بخت تو همی ماند از علم چو گردون****عالی شود از تربیت ملک علایی
خورشید شریعت شدی و ناصح و حاسد****گفت این و رهی داد برین گفت گوایی
مجدود شد و یافت سنا نزد تو بی‌شک****از جود تو و جاه تو مجدود سنایی
تا عالم روحی نشود عالم جسمی****تا مردم پخته نکند خام درآیی
چندانت بقا باد که از عالم جسمی****تا عالم روحی به کف پای بسایی
هر روز نوت خلعت تو منبر دولت****تابندهٔ کافی تو در مدح سرایی
هر روز عروسیت فرستد ز ثنا لیک****چونان که بخوانیش نه چونان که بکایی
یکتا و دو تا گردد در مدحت و خدمت****یابد اگر از جود تو دستار دوتایی
این عاریتیهاست ملک بر تو و بر ما****از لطف نگهدارد ایمان عطایی
شماره قصیده 203: هستی به حقیقت ای سنایی
هستی به حقیقت ای سنایی****در دیدهٔ عقل روشنایی
مقبول همه صدور گشتی****این کار تو نیست جز خدایی
آیم بر تو به طبع زیراک****دانم که به نزد من نیایی
لیکن چکنم چگونه آیم****چون نیست خبر که تو کجایی
معذورم اگر که می‌فرستم****نزدیک تو شعر ای سنایی
هر کس که برد به بصره خرما****بر جهل خود او دهد گوایی
چون آمده‌ای مرو ازیراک****ما را چو دو دیده می ببایی
شماره قصیده 204: ای خواجه ترا در دل اگر هست صفایی
ای خواجه ترا در دل اگر هست صفایی****بر هستی آن چون که ترا نیست گوایی
گر باطنت از نور یقینست منور****بر ظاهر تو چون که عیان نیست صفایی
آری چو بود صورت تحقیق چو تلبیس****بیدار شو از هرچه صوابی و خطایی
دعوی که مجرد بود از شاهد معنی****باطل شودش اصل به چونی و چرایی
گر شاهد وقت تو بود حشمت و نعمت****بیمار دلت را نبود هیچ شفایی
کاین حشمت و نعمت دو حجایند یقین‌دان****کاندر دو جهان زین دو بتر نیست بلایی
این هست وجودش متعلق به مجازی****و آن هست حصولش متولد ز ریایی
تا این دو رفیق بد همراه تو باشند****هرگز نبود خواجه ترا راه به جایی
تو بسته شده در گره آز شب و روز****وز دست هوا خورده به ناکام قفایی
بفروخته دین را به یکی گرده و کرده****پوشیده تن خویش به رنگی و عبایی
بویی نرسید به مشامت ز حقیقت****همچون سگ دیوانه به هر گرد سرایی
در دعوی مطلق چو رسولی شده مرسل****در لفظ به هر ساعت چونی و چرایی
تا جسم و دلت هست به هم هر دو مرکب****نایدت زد و برد قبایی و کلایی
تا زین تن آلوده برون ناید کبرت****حاصل نشود بهر خدا هیچ رضایی
بیرون کن ازین خانهٔ خاکی دل خود را****وآن گه ز دلت ساز تو ارضی و سمایی
گر خاطر اوهام برنده شود از خلق****بر خالق خود گوید بی مثل ثنایی
ار حق به جز از حق نکند هیچ قبولی****وندر خور خود خواهد ملکی و عطایی
آن دل که بدین سان بود اندر ره توحید****حقا که بود موقن و باقی به بقایی
در حوصلهٔ تنگ تو زین بیش نگنجد****این هدیه چو دادند نخواهند جزایی
کاین فضل الاهی بود اندر ره توحید****وندر ره توحید چنین جوی بهایی
شونیست شو از خویش و میندیش کزان پس****یکسان شمری هر دو: جفایی و وفایی
اندر صفتت نیست چه نامی و چه ننگی****بر بام خرابات چه جغدی چه همایی
گر نزد سنایی بشدی خلقت اول****از دیده نمودی ره تحقیق سنایی
اشعار کامبیز صدیقی کسمایی 
بهرام سالکی_غزلیات 
اسدي توسي(گرشاسپ نامه)3 
اقبال لاهوری(ارمغان حجاز) 
غزلیات ابن حسام خوسفی 
برگزيده اشعار فروغ فرخزاد3 
فیلم تشکیل جنین/مراحل لقاح تا رشد جنین
شکارچی که شکار شد
عصاره گوشت..
حمله ببر به یک مرد
تفسیر المیزان_جلد_1(استنباط پاسخ آنها از آيه كريمه )
اشعار استاد شهریار
پنج گنج نظامی گنجوی4
بانك جامع اشعار حضرت رقيه (ع).jpg "زندگینامه امام حسین علیه السلام")
زندگینامه امام حسین علیه السلام
تعیین جنسیت جنین با جوش شیرین!
حدیث لوح ائمه هدی 
کوکوی پیازچه
گوشی هوشمندی که قرار بود ضدآب باشد!
استیک قارچ
دانلود نرم افزار" PicsArt" ویرایش تصاویر و افکت گذاری