فوج

احکام زکات

اشاره

جامع الاحکام، ج‌1، ص: 147
زکات

زکات غلات

س 517

اشاره

- شخصی با علم به اینکه گندم و یا جو، زکاتش پرداخت نشده، بعنوان عامل فروش و یا عامل حمل با کامیون، اجرت فروش و یا کرایه حمل می‌گیرد، آیا زکات به ذمّه عامل فروش و یا به ذمّه عامل حمل، می‌آید یا نه؟

ج

- ظاهر این است که عین مال زکوی که زکاتش ادا نشده تحت ید هر کسی قرار بگیرد هر چند حامل یا عامل فروش باشد ضامن زکات است و مسأله تعاقب ایادی در اینجا نیز جاری است. و الله العالم.

س 518

اشاره

- ملکی که به رعیّت، اجاره داده می‌شود، زکات زراعت آن به عهده مالک است یا رعیّت و آیا رضایت زارع و عدم رضایت او موجب تفاوت در حکم می‌شود یا نه؟

ج

- زکات به عهده مستأجر است که در این فرض زارع است و رضایت و عدم رضایت او معتبر نیست. و اللّه العالم.
جامع الاحکام، ج‌1، ص: 148

س 519

اشاره

- زارعی از ابتداء، زکات گندم یا جو را نداده، فعلًا مقدار زیادی زکات 
باید بدهد، که از نظر وضع مالی اداء آن برای او مشکل است، آیا می‌تواند کمتر از مقدار یقینی، زکات بدهد یا لازم است تمام مقدار یقینی را بپردازد؟

ج

- باید تمام مقدار یقینی را اداء نماید. و اللّه العالم.

س 520

اشاره

- محصولاتی مانند گندم که بوسیله آب موتور از چاه عمیق مشروب شده، از نظر زکات حکم آب قنات را دارد یا دلو را؟

ج

- در فرض مسأله حکم دلو را دارد.

س 521

اشاره

- تخمی که زکات آن را داده‌اند، در سالهای بعد، می‌توانند همان مقداری که در سال قبل زکات آن را پرداخته‌اند، از محصول بردارند و زکات آن را ندهند یا اینکه باید در سالهای بعد، زکات آن مقدار تخم را بدهند؟

ج

- بلی میتوانند. و پرداخت مجدد زکاة آن لازم نیست.

س 522

اشاره

- بعضی از اقسام انگورها، قابل کشمش شدن نمی‌باشد و اگر هم خشک شود، کشمش آن قابل استفاده نیست و هیچ ارزشی ندارد، بفرمائید اینگونه انگور زکات دارد یا نه؟

ج

- زکات ندارد.

س 523

اشاره

- محصول زراعتی که به وسیله چاه عمیق موتوری آبیاری شده، زکاتش را از چند باید محاسبه نمود؟

ج

- زکات آن بیست یک است. و اللّه العالم.

س 524

اشاره

- املاک زن و مادر که در دست شوهر و فرزند است با املاک خود مخلوط و زراعت می‌کنند و زن یا مادر، دخالتی در املاک خود ندارند، آیا غلّه هر کدام باید به حدّ نصاب برسد یا مجموع زراعت روی هم حساب می‌شود؟

ج

- اگر بذر زراعت از مال پسر یا شوهر است غلّه متعلق به اوست و به زن یا مادر ارتباط ندارد، بلی اگر بذر از مال هر یک از شوهر، همسر، پسر و مادر بوده به نسبت سهم آنها از بذر، نصاب سهم خودشان معیار است.
و اللّه العالم.

س 525

اشاره

- غلّات اربعه که از ملک ثلث و یا وقفی به دست می‌آید و به 
جامع الاحکام، ج‌1، ص: 149
حدّنصاب برسد، زکات دارد یا نه؟

ج

- اگر مثل وقف بر اولاد باشد که زراعت ملک آنها باشد، سهم هر که به حدّ نصاب برسد، زکات دارد. و اللّه العالم.

س 526

اشاره

- اگر انگور را قبل از کشمش شدن بفروشد در صورتی که کشمش آن به حدّ نصاب می‌رسد، آیا زکات واجب است یا نه؟

ج

- بلی واجب است.

س 527

اشاره

- مخارجی را که برای گندم، جو و انگور کرده است، اعم از شخم، تخم و خرید تراکتور و وسایل کشاورزی دیگر حتی مخارج مقدماتی آنها را می‌توان از حاصل کسر نمود یا نه؟

ج

- در مقام احتساب نصاب، احوط این است مخارج را که از عین زکوی داده می‌شود کسر کرد و بقیّه مخارج مشروعه بعد از احتساب نصاب از مجموع برداشت شود یا در مقابل اشیائی که برای سنوات بعد هم مورد استفاده است مانند تراکتور، و وسائل دیگر کشاورزی بمقداری برداشت شود که برابر با استفاده از آن در آن سال باشد و بعبارت دیگر قیمت توزیع بین سنوات استفاده از آن شود، چنانکه اگر تراکتور و وسائل دیگر در زراعات دیگر هم مورد استفاده واقع شود باید آن را هم ملاحظه کرد. و اللّه العالم.

س 528

اشاره

- شخصی زکات گندم بدهکار است و از طرفی هم مقروض میباشد، قدرت پرداخت بدهی را ندارد و یک دستگاه تراکتور هم دارد که اگر برای پرداخت بدهی‌هایش آن را بفروشد، وام او که تقریباً مساوی است با قیمت تراکتور، پرداخت می‌شود ولی پس از فروش تراکتور عائله‌اش در مضیقه زندگی قرار می‌گیرند، خواهشمند است بفرمائید آیا باید زکات بدهد یا خیر؟

ج

- گندمی که به آن زکات تعلق گرفته، اگر موجود است زکات آن مقدم بر دیون دیگر است و اگر مال مذکور را خرج کرده و زکات آن به ذمه‌اش منتقل شده حکم سایر دیون را دارد که هر وقت متمکّن شد باید اداء کند، و اگر بنحوی باشد که مثل فروش تراکتور در فرض مسأله، موجب وقوع در عسر و حرج و معارض با عسر و حرج دائن نباشد جواز تأخیر اداء دین و زکات بعید نیست. و اللّه العالم.
جامع الاحکام، ج‌1، ص: 150

س 529

اشاره

- گندم یا جو، یا پولی که به میراب داده می‌شود، تا آب به زراعت برساند می‌توان از حاصل کسر نمود و سپس ملاحظه نصاب کرد یا نه؟

ج

- احتیاط اینست که در ملاحظه نصاب، فقط مخارجی را که از عین مال زکوی پرداخت میشود، کسر شود.
و اللّه العالم.

س 530

اشاره

- قیمت وقتی که تخم را برای زراعت پاشیده می‌تواند جزء مخارج حساب کند یا نه؟

ج

- می‌تواند آن را جزء مخارج حساب کند. و اللّه العالم.

س 531

اشاره

- گندم را چیده و در خرمن جمع نموده‌ایم، آیا می‌شود مخارج کارگرانی را که مزد گرفته‌اند، از گندم کسر نمائیم و بعد زکات بدهیم یا خیر؟

ج

- احتیاط این است که در ملاحظه نصاب فقط مخارجی را که از عین مال زکوی پرداخت می‌شود کسر شود. و اللّه العالم.

س 532

اشاره

- الف: فرض سؤال اینکه 200 من، گندم برداشت نمودم، که 70 من آن را برای هزینه‌های کشت نمودن، هزینه‌های جمع‌آوری، اجاره املاک به مالک، کرایه تراکتور، تخم بذر مورد کشت، مخارج تعمیرات قنات و کود شیمیایی و غیره که باید هزینه‌های مصرف شده را از گندم برداشت نمایم، در نتیجه پس از برداشت هزینه فقط 130 من باقیمانده، که از حدّ نصاب (144 من) کمتر باقیمانده آیا از این گندم باید زکات داده شود یا معاف است؟ (هر یک من 6 کیلو فرض شده).
ب: هزینه‌هائی که برای کشت و برداشت زراعت گندم خرج شده و باید از گندم کسر شود، تمامش متعلّق به خود گندم است یا متعلق به کاه گندم هم می‌شود؟

ج

- الف: اگر هزینه‌های مذکور حسب المعمول از عین گندم داده میشود 130 من باقیمانده زکات ندارد و الّا باید زکات آن را بدهد. و اللّه العالم.
ج- ب: مخارج به نسبت ارزش کاه بین گندم و کاه تقسیط می‌شود، مثلًا اگر گندم پانصد تومان و کاه صد تومان ارزش دارد یک پنجم مخارج متعلق به کاه است. و اللّه العالم.
جامع الاحکام، ج‌1، ص: 151

س 533

اشاره

- آیا استهلاک تراکتور، و موتور آب، ماشین سواری و غیره، یا مزد موتورچی، آبگیر و شیار از نظر حضرتعالی جزء مخارج است یا خیر؟

ج

- اگر منظور مخارج زکات است بلی موارد مذکور جزء مخارج است لکن مخارجی را که معمول است از خود زراعت گندم یا جو میدهند از حاصل کسر کند، اگر باقی‌مانده به حدّ نصاب رسید زکات دارد و مخارجی را که معمولًا پول میدهند کسر نمیشود، یعنی باید ملاحظه کنند، اگر حاصل قبل از کسر مخارج به مقدار نصاب باشد زکات تعلّق می‌گیرد ولی به خود آن مخارج زکات تعلق نمی‌گیرد، و اگر منظور مخارج سرمایه و تعلّق یا عدم تعلّق خمس است در این صورت مخارج مذکور کسر می‌شود.

س 534

اشاره

- گندم و جو که به حدّ نصاب رسیده، کاه آنها چه حکمی دارد؟ آیا بر کاه هم زکات تعلّق میگیرد؟ و یا از مخارج صرف شده برای کشت گندم و جو کسر می‌شود؟

ج

- کاه زکات ندارد ولی مخارج زراعت بالنسبه به کاه هم تقسیط می‌شود.

س 535

اشاره

- شخصی بطور مثال مقدار 200 من گندم برداشت مینماید که مقدار 100 من آن را از اصل گندم یا بقیمت روز، مبلغ آن را برای هزینه‌های مصرفی از قبیل مرمّت قنات، کرایه تراکتور، خرمن‌کوبی، شخم زمین و خرید کود شیمیائی و کارگر و غیر آنها باید برداشته و برای هزینه‌های مصرف شده پرداخت نماید، در نتیجه 100 من، از گندم برداشته شده کاهش یافته و فقط مقدار عایدی 100 من باقی‌مانده که از حدّ نصاب 144 من، کاهش یافته آیا مشمول دادن زکات میشود یا خیر؟

ج

- اگر معمول باشد که بابت مخارج مذکور پول بدهند، در فرض سؤال، بنابر احتیاط لازم، باید زکات 100 من باقی‌مانده را بدهد، و اگر معمول باشد که از خود زراعت بدهند، زکاة مقدار باقی‌مانده که کمتر از حدّنصاب است واجب نیست.

زکات حیوان (چهارپایان)

س 536

اشاره

- شخصی حدود 450 رأس گوسفند دارد، که شش ماه از سال علف صحرا را می‌خورند و شش ماه دیگر همراه با علوفه صحرا علوفه دستی نیز به 
جامع الاحکام، ج‌1، ص: 152
گوسفندان می‌دهد (از قبیل یونجه خشک شده و جو) خواهشمند است معلوم فرمائید به اینگونه گوسفندان زکات تعلّق می‌گیرد یا نه، خمس چطور؟

ج

- گوسفندان مورد سؤال زکات ندارند ولی خمس دارند. و اللّه العالم.

س 537

اشاره

- حضرت عالی در رساله مسأله 1916 فرموده‌اید: زکات گوسفند دو شرط دیگر هم دارد، شرط دوم آنکه در تمام سال از علف بیابان بچرند حال برای فرار از زکات، زمین را 20 روز اجاره کند یا خود صاحب زمین مجانی بدهد و یا در مقابل یک بره بدهد و یا با صاحب زمین تبانی کنند صاحب زمین چیزی از صاحب گوسفند نگیرد، آیا بازهم زکات واجب است یا نه؟

ج

- واجب نیست. و اللّه العالم.

زکات طلا

س 538

اشاره

- آیا سکّه‌های قدیم از قبیل پهلوی و پوند انگلیسی و غیره جزء سکّه‌های رائج است و زکات به آنها تعلق میگیرد یا خیر؟ در صورتی که همان سکّه‌های قدیم بصورت دست بند یا خلخال باشد و سالهای قبل استفاده زینت از آنها شده، باز زکات به آنها تعلق می‌گیرد یا خیر؟

ج

- سکّه‌های مذکوره رواج معامله‌ای ندارند زکات به آنها تعلّق نمی‌گیرد. و الله العالم.

س 539

اشاره

- اگر کسی در سالهای گذشته طلای مسکوک داشته و به حدّ نصاب هم بوده و لیکن تا به حال زکات آنها را نداده الآن پانزده مثقال آن چقدر زکات دارد؟

ج

- اگر مقدار طلا پانزده مثقال صیرفی بوده، فعلًا زکات آن را بدهد کافی است و اگر بیشتر بوده حکم دیگری دارد. و اللّه العالم.

س 540

اشاره

- طلائیست مسکوک که مقدار آن بیش از حدّ نصاب می‌باشد، و چندین سال است زکات آن داده نشده، آیا نسبت به تأخیر در پرداخت زکات سنوات گذشته، اشتغال ذمّه است یا فقط معصیت کرده و با پرداخت زکات فعلی تدارک می‌شود و اگر از چهل دینار یک دینار را که باید بدهد در صورتی که به 
جامع الاحکام، ج‌1، ص: 153
پول رائج، به قیمت درآورده و پرداخت نمود و آن یک دینار در ملک او باقی ماند، بازهم نصاب زکات نسبت به چهل دینار باقی است یا نه و بعد از پرداخت زکات اگر در سالهای بعد، بقیّه طلا که باز هم بیش از حدّ نصاب است باقی مانده مجدّداً مشمول حکم زکات می‌شود یا نه؟

ج

- اگر از مقدار نصاب اوّل بیشتر نبود، فعلًا همان زکات نصاب اوّل را بدهد، و اگر بیشتر بود و به حدّنصاب دوّم نرسیده، باید به مقدار هرچند سال بر او گذشته بقدری زکات بدهد که از نصاب اوّل ساقط شود، و اگر به نصاب دوّم رسید به همین نحو ملاحظه نماید، و اگر زکات طلا را از عین آن نداد مادامی‌که در حدّ نصاب باقی است همه‌ساله باید زکات آن پرداخت شود. ضمناً لازم به تذکر است که زکات به طلای مسکوک رائج تعلق می‌گیرد و مسکوکیت تنها موجب تعلق زکات نیست و حکم سایر اموال را دارد که باید تخمیس شود.

س 541

اشاره

- به سکّه‌های طلائی که به عنوان هدیه به شخصی داده‌اند، زکات تعلق میگیرد؟ و در صورت شمول زکات، آیا می‌توان آن را به حساب دولت واریز نمود و از مالیات دولتی محاسبه نمود یا نه؟

ج

- در صورتی که دارای شرائط زکات باشد، باید زکات آن را بپردازد و مالیات بابت زکات محسوب نمیشود. و اللّه العالم.

س 542

اشاره

- جوانی هستم که بواسطه بیماری مادرزادی قادر به حرکت نمی‌باشم و در کنار خانواده زندگی می‌نمایم، در حدود یک سال است پولهای خود را تبدیل به سکّه نموده‌ام تا وقت گران شدن آنها را فروخته درآمدی از آن راه داشته باشم، لطفاً بفرمائید اگر به حدّ نصاب برسد زکات به آن تعلق میگیرد یا نه، و آیا چنین معامله‌ای از نظر شرع چه صورتی دارد؟

ج

- زکات ندارد، و معامله مورد سؤال اشکال ندارد، زیرا زکات در طلای مسکوک رائج است. و اللّه العالم.

س 543

اشاره

- مقداری طلا در طی سال زوج به زوجه می‌دهد، آیا زکات دارد یا خیر؟

ج

- زکات، به طلای مسکوک رائج که مانند اسکناس رواج بازاری داشته باشد، تعلّق میگیرد و طلای غیر مسکوک و یا مسکوک غیر رائج متعلّق زکات نیست.
جامع الاحکام، ج‌1، ص: 154

س 544

اشاره

- طلایی که بعنوان سرمایه کسب و کار میباشد، به آن زکات تعلق میگیرد یا خیر؟

ج

- زکات ندارد.

مصرف زکات

س 545

اشاره

- پولی که برای وجوه شرعیّه جدا و تعیین شده، می‌توان آن را مصرف نمود و با پول دیگر عوض کرد؟

ج

- تبدیل زکات اموال و فطره بعد از جدا کردن، بنابر احتیاط واجب جائز نیست ولی وجوه دیگر با جدا کردن متعین و مجزّا نمی‌شود. و اللّه العالم.

س 546

اشاره

- مستأجری که از پرداختن وجه اجاره به صاحب خانه امتناع می‌ورزد و اظهار فقر مینماید، اگر در بررسی معلوم شود که توانائی پرداخت نداشته، اکنون هم فوت شده، صاحب ملک می‌تواند بدهی او را از واجبات شرعیّه خود در سالهای آینده، محاسبه نماید و ذمّه مستأجر به این وسیله آزاد گردد، (درحالی‌که دسترس به ورّاث ایشان هم نداشته باشد)؟

ج

- اگر فقیر بمقدار بدهی خود ترکه نداشته باشد، محاسبه از بابت زکات مانعی ندارد و در غیر این فرض مشکل است. و اللّه العالم.

س 547

اشاره

- شخصی مدتها از زکات بخصوص زکات فطره، بدون اینکه فقیر باشد استفاده نموده فعلًا متوجه شده که زکات مخصوص فقراء است، فعلًا تکلیف او چیست؟ مبالغی یا اجناسی را که در حال حاضر از زکات دارد به فقراء بدهد یا به صاحبش یا به مجتهد؟ و آنچه را به مصرف رسانده مدیون است یا خیر؟

ج

- با فرض عدم فقر ضامن است، باید به صاحبانش برگرداند، و یا با اجازه آنها به نیّت زکات فطره به فقراء غیر سیّد بدهد، و اگر آنها را نمی‌شناسد با اجازه مجتهد جامع الشرائط، از طرف صاحبانش به نیّت زکات فطره به فقیر غیر سیّد بدهد. و اللّه العالم.
جامع الاحکام، ج‌1، ص: 155

س 548

اشاره

- افرادی فقیر به استناد اینکه بچه را می‌خواهیم به مدرسه یا دبیرستان بفرستیم بودجه نداریم، تقاضای کمک می‌نمایند، از وجوه بریه زکات، سهم سادات و احیاناً سهم امام (ع) کمک کردن برای نفقه موارد مذکور چه صورت دارد؟

ج

- در فرض سؤال چنانچه اطمینان به استحقاق آنان داشته باشند، می‌توانند در صورت سیّد بودن، از سهم سادات و الّا از زکات کمک کنند و از سهم مبارک امام (ع) منوط باجازه فقیه جامع الشرائط است. و اللّه العالم.

س 549

اشاره

- آیا انسان می‌تواند وجهی را به مستحقّ بدهد با این نیّت که اگر زکات به ذمّه‌اش هست، زکات و اگر مظالم بر عهده‌اش باشد مظالم محسوب شود یا نه؟

ج

- اگر هم زکات و هم مظالم بر ذمه دارد باید تعیین نماید، و اگر علم اجمالی دارد که یا زکات یا مظالم بر عهده دارد، ظاهراً بقصد ما فی الذمه بدهد کافی است. و اللّه العالم.

س 550

اشاره

- آیا انسان می‌تواند مقدار زکاتی که بر ذمّه دارد، جهت عروسی به پسر خود بدهد؟

ج

- اگر پسر متمکّن نباشد، بمقدار مخارج ازدواج او مانعی ندارد. و اللّه العالم.

س 551

اشاره

- آیا زکات فرزند به پدر و مادرش میرسد یا نه؟

ج

- نمیرسد، مگر آنکه نیاز به چیزی داشته باشند که رفع آن بر فرزند واجب نباشد مثل اینکه پدر، زنی غیر از مادر آن فرزند داشته باشد و متمکن از مخارج او نباشد. و اللّه العالم.

س 552

اشاره

- آیا انسان می‌تواند به ربیبه خود که خرج او را عهده دار شده است، از زکات خود در هزینه زندگی و رفع حوائج او بپردازد؟

ج

- اگر ربیبه فقیر و مستحق شرعی باشد میتواند زکات خود را به او بپردازد. و اللّه العالم.
جامع الاحکام، ج‌1، ص: 156

س 553

اشاره

- شخصی که زکات باید بپردازد، اگر فرزند یا دامادش یا یکی از بستگانش طلبه باشد، می‌تواند به صورت هدیه لوازم خانه و یا کتاب مورد نیاز او را خریده و از زکات خود محاسبه نماید یا نه؟

ج

- اداء زکات به دامادش اگر مستحق باشد جائز است و به فرزندی که فقیر است برای مخارج لازم او که غیر از نفقه واجب بر پدر باشد جائز است ولی احتیاط اینست که زکات اگر از غلّات یا از انعام است عین یا قیمت آن ادا شود.

س 554

اشاره

- حضرتعالی در مسأله 1957 توضیح المسائل فرموده‌اید: اگر پسر به کتابهای علمی و دینی احتیاج داشته باشد، پدر می‌تواند برای خریدن آنها به او زکات بدهد. حال می‌خواستیم بدانیم که اگر دانش‌آموز دبیرستانی و یا دانشجوی دانشگاهی، به کتابهای علمی نظیر ریاضیات، فیزیک، شیمی، مکانیک و غیره احتیاج داشته باشد یعنی این کتابها فقط علمی باشند آیا در اینگونه موارد پسر می‌تواند از پدر خودش زکات برای خریدن کتابهایی که احتیاج دارد دریافت کند؟

ج

- در مورد سؤال، چنانچه دانش‌آموز فقیر باشد، پدر می‌تواند از زکات خود به فرزندش بدهد، که فرزند صرف خرید کتاب نماید، چون تهیه کتاب جهت دانش‌آموز، جزء نفقه واجبه بر پدر نیست.

س 555

اشاره

- احتراماً نظر به اینکه ما، در روستایی از روستاهای استهبان زندگی می‌کنیم که آن روستا فاقد مدارس راهنمائی پسرانه، و دخترانه و ابتدایی و همچنین خانه بهداشت و دیگر امکانات فرهنگی و بهداشتی می‌باشد لذا چون بیشتر مردم روستا به کار کشاورزی اشتغال دارند، و هر ساله مقادیری جهت زکات پرداخت می‌کنند، و با توجه به اینکه آن روستا فاقد مدارس راهنمائی و ابتدائی است خواهشمنداست بیان بفرمائید که ما می‌توانیم این زکات را جهت ساخت مدارس روستای خود خرج نمائیم یا اینکه فقط باید به فقرا داده شود، چون در این مورد بعضی از افراد مخالفت می‌کنند و می‌گویند که زکات اختصاص به فقرا داده شده و در راههای دیگر نمی‌توان مصرف کرد، آیا می‌توان زکات را جمع‌آوری نمود و به اندازه فقرای محل داد و باقی را خرج امور خیریه 
جامع الاحکام، ج‌1، ص: 157
داد یا خیر؟ یا اینکه از محل خارج و به فقرای محل دیگر داده شود؟

ج

- در مورد سؤال، چنانچه بودجه دولتی جهت تأمین مخارج موارد مذکور در سؤال موجود نیست، مؤمنین می‌توانند زکات مال خود را، در موارد مذکوره مصرف نمایند، البته تأمین مخارج فقرا را در اولویّت قرار دهند.

س 556

اشاره

- اگر فقیر در منطقه مخارج سالش تأمین نشود، پرداخت زکات مال و فطره برای مساجد و مدارس دینی واجب است یا فقرا؟

ج

- پرداخت زکات مال، هم به فقراء و هم صرف آن در بناء و تعمیر مساجد و مدارس دینی جائز است و در زکات فطره احتیاط در دادن آن به فقیر است. و الله العالم.

س 557

اشاره

- آیا زکات را در محل می‌توان جمع‌آوری و در کارهای خیریه صرف کرد؟

ج

- صرف زکات مال در امور خیریه‌ای که در شرع مقدّس از امور خیریه محسوب شود از سهم سبیل اللّه مانع ندارد و جمع‌آوری آن هم در این صورت اشکال ندارد.

س 558

اشاره

- استدعا داریم نظر مبارک را در رابطه با مصرف زکات راجع به تعمیر و تبدیل حمام خزینه عمومی روستا به دوش، بیان فرمائید.

ج

- در فرض سؤال چنانچه حمّام مذکور، ملک کسی نیست و برای استفاده عموم ساخته شده و متبرّعی که مخارج تعمیر و تبدیل آن را تحمل کند نیست، صرف زکات از سهم سبیل اللّه در مورد سؤال مانع ندارد.

س 559

اشاره

- در روستای ما غسّال خانه‌ای وجود دارد گاهی اوقات اشخاصی که فوت میکنند، بعلت عدم آمادگی قبلی برای کفن دچار مشکل می‌شوند.
سؤال ما این است، برای آمادگی غسّال خانه 
1- آیا می‌شود از پول زکات، شخص یا اشخاصی، چند طاقه پارچه بخرند و در غسال خانه برای همه مسلمین قرار دهند؟
2- از بدهکاری خمس میشود پارچه کفنی برای غسالخانه خرید یا نه؟
جامع الاحکام، ج‌1، ص: 158
3- به عنوان هدیه به مسلمین، میشود کفنی خرید در آنجا گذاشت یا نه؟

ج

- اشخاص خود، هرچه برای این موضوع اهداء کنند خیر است و صرف آن طبق نظر هدیه کنندگان برای غنی و فقیر بی‌اشکال است، امّا از زکات فقط باید به مصرف کفن فقرا برسد.
از سهم سادات عظام جائز نیست و از سهم مبارک امام (ع) و موکول به اذن مجتهد جامع الشرائط است.

زکات فطره

س 560

اشاره

- اینکه به فقیر اقلّ از یک صاع، از فطریه نمی‌شود داد؟ آیا می‌شود یک صاع و نیم یا دو صاع نیم و یا یک صاع و ربع داد یا نه؟

ج

- احتیاط آن است که صاع تمام بدهند، یا یک صاع و یا دو صاع و یا سه صاع.

س 561

اشاره

- اگر پول فطریه کنار گذاشته شود و به خرد کردن پول نیاز باشد آیا می‌توانم بوسیله آن پول، پول خودم را خرد کنم، به جای آن، پول دیگری بگذارم؟

ج

- بعد از جدا کردن فطره هر چند پول باشد، نمیتوانید آن را عوض کنید هر چند به خرد کردن پول نیاز داشته باشید.

س 562

اشاره

- در رساله در باب زکات فطره، مسأله 2019 فرموده‌اید: انسان اگر به عیالش از مال حرام بدهد باید زکات فطره آنان را از مال حلال بدهد، بدنبال همین فتوا بین مردم صحبت است، کسی که خمس نمی‌دهد یعنی حساب سال ندارد، اول باید خمس آن مقدار را بدهد، تا یقین کند که از مال حلال داده است؟

ج

- در فرض سؤال چنانچه بخواهد از عین مالی که به آن خمس تعلق گرفته زکات فطره بدهد، باید اوّل خمس آن مال را بدهد، ولی اگر کسی که حساب سال ندارد، از مالی که به آن خمس تعلق نگرفته زکات فطره بدهد اشکال ندارد.

س 563

اشاره

- زکات فطره رزمندگان اسلام و سربازان نظام جمهوری اسلامی که مخارج آنها را دولت یا مردم می‌دهند، در ماه مبارک رمضان به عهده چه 
جامع الاحکام، ج‌1، ص: 159
کسی است؟

ج

- هر کدام متمکّن باشند بنابر احتیاط خودشان اداء کنند.

س 564

اشاره

- اگر انسان شب عید فطر مهمان داشته باشد، صبح بفهمد که عید بوده، آیا فطره آنها بر او واجب است یا نه؟ در صورتی که موقع غروب آمده باشند، و همچنین اگر موقع غروب بیاید و چیزی نخورد آیا بازهم فطره او بر صاحب خانه است؟

ج

جامع الاحکام ؛ ج‌1 ؛ ص159
اگر قبل از غروب آمده‌اند، باید فطره آنها را بدهد اگر چه عید بودن را صبح فهمیده باشد و کسی که قبل از مغرب آنجا بوده، هر چند چیزی نخورد، احتیاط آنست که فطره او را نیز بدهد. و اللّه العالم.

س 565

اشاره

- نوه‌ام شب عید فطر، در خانه‌ام بوده و افطار کرد، فطریه او بر عهده من بود آیا پدر او هم باید فطریه او را بدهد یا نه؟

ج

- در فرض مذکور، فطره بر پدر او واجب نیست.

س 566

اشاره

- شب عید فطر قبل از غروب، فقیری در خانه ما را زد، ما هم مقداری نان و خرما جهت خوراکی به او دادیم، ولی وارد خانه نشد آیا فطریه او بر گردن ما می‌باشد یا نه؟

ج

- فطره فقیر مذکور بر صاحبخانه واجب نیست.

س 567

اشاره

- اگر در یک شهر، حوزه‌ای طلاب فقیری داشته باشد که شهریه شان بقدر کافی نباشد، و در شهر عدّه‌ای دیگر از عموم مردم فقیر باشند، کدامیک برای کمک از زکات فطره و صدقات و نذور مطلقه، استحقاق بیشتری دارند؟

ج

- نسبت به زکات فطره، مستحب است خویشان فقیر خود را بر دیگران مقدم بدارد و بعد همسایگان فقیر را و بعد اهل علم را، ولی اگر دیگران با تساوی در فقر و اضطرار از جهتی برتری داشته باشند مستحب است آنها را مقدم بدارد، و نسبت به صدقات و نذور مطلقه فرقی نمیکند، مگر اینکه احتیاج بعضی بیشتر از بعض دیگر باشد، که در این صورت فرد محتاج اولویت دارد.
جامع الاحکام، ج‌1، ص: 160

س 568

اشاره

- اگر جهت زکات فطره، گندم یا قیمت آن جدا شد آیا می‌شود آن را عوض کرد بجای آن خرما یا برنج و غیره داد یا نه؟

ج

- تبدیل آن، بعد از جدا کردن جائز نیست.

س 569

اشاره

- در یکی از روستاهای میهن اسلامی‌مان مسجدی فاقد فرش است از طرفی نیازهای جنبی دیگری نیز برای این مسجد پیش می‌آید از قبیل: خرید نفت، بخاری، پول برق، خرید پرده و خرید لامپ، آیا مردم این روستا میتوانند زکات و زکات فطره برای خرید ما یحتاج فوق، برای مسجد بپردازند یا خیر؟

ج

- خرید اشیاء مذکور در صورت حاجت داشتن مسجد به آنها، از زکات مال مانعی ندارد ولی زکات فطره بنابر احتیاط واجب باید به فقیر داده شود.

س 570

اشاره

- با وجود فقیر در محل، آیا فطره را به کمیته امداد امام خمینی می‌توان تحویل داد؟

ج

- باحتیاط واجب مصرف زکات فطره، فقراء شیعه اثنا عشری هستند و دهنده فطره باید قطع به برائت ذمه پیدا کند.

س 571

اشاره

- زکات فطره را می‌توان برای حمّام عمومی خرج کرد؟

ج

- بنظر حقیر احتیاط لازم اینست که به فقراء شیعه اثنا عشری پرداخت شود.

س 572

اشاره

- دختری است مسکین نیازمند امّا نماز نمی‌خواند، و حجاب درستی ندارد آیا حضرتعالی مجاز می‌دانید مظالم عباد، صدقات و زکات فطره رمضان به او بدهند یا خیر؟

ج

- بنا بر احتیاط واجب نمی‌توانند وجوه مذکوره را به او بدهند.

س 573

اشاره

- کسی که از خصال کفّارات اطعام را برگزیده و یا از بابت کفّاره و فدیه یک مدّ طعام باید بدهد یا فطره عید فطر را میدهد، آیا مجزی است که از نانوائیهای کشور، نان خریداری کند و به مستحقین بدهد یا نه؟ (در حالی که بین قیمت و دولتی و آزاد آن تفاوت بسیاری است).

ج

- در فرض سؤال، خریدن نان از نانوائی و به عنوان کفاره یا فطره دادن مانع ندارد.
جامع الاحکام، ج‌1، ص: 161

س 574

اشاره

- بابت فطریه و صدقات مبلغی موجود است آیا اجازه می‌فرمایید مبلغ مذکور در مخارج مسجد منظور شود و صرف گردد؟

ج

- در فرض سؤال فطریه و صدقات را نمی‌شود بنابر احتیاط واجب صرف مخارج مسجد کرد، بلی اگر فقیر غیر سیّد بگیرد و بدهد برای مخارج مسجد اشکالی ندارد.

رد مظالم

س 575

اشاره

- رد مظالم چیست و آیا می‌توان آن را به حساب کمیته امداد و یا هلال احمر و یا به خزانه دولت واریز نمود؟

ج

- اداء حقوق مالی را که شناسائی ذی حق ممکن نباشد مظالم می‌گویند که بنابر احتیاط واجب باید با اجازه فقیه جامع الشرائط به نیازمندان غیر سید داده شود. و اللّه العالم.

س 576

اشاره

- اجازه می‌فرمائید مظالم برای فقرا و مساجد و مدارس مصرف شود با توجه به نیاز مبرم ملت افغانستان؟

ج

- مظالم باید به فقیر غیر سید پرداخت شود. و اللّه العالم.

س 577

اشاره

- آیا جایز است شخصی از بابت رد مظالم مبلغی را در راه‌های خیر و فی سبیل اللّه مثل پل‌سازی و غیره بدهد؟

ج

- مصرف مظالم، فقراء شیعه غیر سیّد هستند و صرف آن در امور خیریه مانند پل‌سازی و یا مسجد و نظائر اینها جایز نیست. و اللّه العالم.

مسائل متفرقه زکات

س 578

اشاره

- تقریباً چهل یا پنجاه سال از سنّ شخصی می‌گذرد، در این مدت کم و بیش زکات داده، ولی یقین ندارد، که تمام آنچه را که تعلّق گرفته، داده باشد، اکنون می‌خواهند خود را بری‌ء الذّمة نماید، چه اندازه از مالش را اخراج کند؟

ج

- اگر بخواهد علم به برائت ذمّه پیدا کند، احتیاطاً حدّ اکثری را که احتمال میدهد از بابت زکات بدهکار است ادا نماید ولی مراعات این احتیاط واجب نیست 
جامع الاحکام، ج‌1، ص: 162
و بمقداری که یقین به اشتغال ذمّه دارد، اگر ادا نموده یا فعلًا ادا نماید کافی است. و اللّه العالم.

س 579

اشاره

- در هندوستان از چیزهای زراعی که زکات شامل آنها است فقط گندم را می‌توان نام برد و اغلب در این گونه جاها برنج و غیره مثل نیشکر می‌کارند. آیا در این گونه چیزهایی، که اغلب قابل استفاده است به جز گندم زکات واجب است یا نه؟ سرمایه‌ای که کارکنان دولتی از دولت بدست می‌آورند و نیز تجّار در سرمایه‌شان زکات واجب است یا خیر؟

ج

- اشیائی که زکات به آنها تعلق می‌گیرد، همان نه چیزی است که در رسائل عملیه ذکر شده و در غیر آنها زکات واجب نیست.

س 580

اشاره

- صدقه بر سیّد حرام است آیا صدقه سیّد بر سیّد جایز است یا نه؟

ج

- صدقه سیّد بر سیّد حرام نیست و در صدقه مستحب اگر چه دهنده سیّد نباشد نیز بر سیّد حرام نیست.

س 581

اشاره

- آیا در محصولات کشاورزی جدید مانند برنج، کیوی، پسته و زعفران هم باید زکات بدهند؟

ج

- زکات در اشیاء مذکور در سؤال، واجب نیست.

س 582

اشاره

- ما یقین داریم بیشتر کشاورزان، شاید 90% آنها گندمهای خود را بسیلوها تحویل میدهند و اهل زکات دادن نیستند و سیلو هم بصورت آرد درآورده، توسط شورای آرد و نان به نانواها تحویل و آنها نیز بعد از پخت به مردم ارائه میدهند، حالا آیا این مردم بدهکار به فقرا هستند یا نه و آیا مطلبی که در احادیث باب 32 استبصار ج 2 مربوط به خمس است: (لتطیب ولادتهم و لیزکوا أولادهم) شامل این مردم می‌گردد یا نه؟

ج

- کلّ گندمهای مذکور مختلط نمیشود و علم به اینکه در نانی که بدست میرسد زکات باشد حاصل نمیشود و به هر حال باب زکات غیر از باب خمس است، کسی که در باب خمس بگوید که در ذمّه من انتقل عنه خمس باقی می‌ماند و من انتقل الیه اشتغال ذمه پیدا نمیکند در باب زکات نمیگوید.
جامع الاحکام، ج‌1، ص: 163

س 583

اشاره

- اگر شخصی مؤونه سالش را نتواند فراهم نماید و به عسرت بگذراند، یا قرض دارد و نتواند قرضش را اداء کند و مقداری زکات هم بر او واجب شده، باید زکات را بدهد یا لازم نیست؟

ج

- بلی باید زکات را بدهد. و اللّه العالم.

س 584

اشاره

- زنی که سیّده است و دارای چند بچه یتیم غیر سیّد است و سرپرست اطفال یتیم است، زکات به یتیم‌ها جز از طریق مادرشان میسر نیست آیا می‌تواند زکات واجب را بگیرد و به مصرف یتیم‌ها برساند؟

ج

- با اذن فقیه بی‌اشکال است ضمناً به خود آن علویه که علی الفرض فقیره است، پرداخت سهم سادات بی‌اشکال است.

س 585

اشاره

- در روستای ما عده زیادی شغلشان کشاورزی است و بیشتر زمین آنان وقفی است که بعضی‌ها اجاره اوقاف را می‌پردازند و بعض‌ها هم به عللی نمی‌پردازند و اکثریت اهل این روستا زکات مالشان را نمیدهند. سؤال ما این است.
1- آیا دادن اجاره بها به اوقاف کفایت از دادن زکات می‌کند یا نه؟
2- آنهائی که زکات نمیدهند اگر اصلًا زکات را قبول نداشته باشند چه حکمی دارند؟
3- آنهائی که زکات نمی‌دهند اموالشان مانند غذایشان پاک است یا نجس؟
4- با فروختن همین گندم و غیره که زکات آن را نداده‌اند بابت شیربهای عقد پول پرداخت میکنند و لباس می‌خرند لباس‌ها و عقدها چه حکمی دارد؟
5- اگر شما دستور بدهید که زکات بدهند و آنها هم قبول کردند آیا اجازه میدهید زکاتها در همین روستا خرج شود یا نه؟

ج

- زکات یکی از فروع دین و منکر آن با علم به این که دستور اسلام و پیغمبر- صلّی اللّه علیه و آله- است، نجس و کافر است و تصرّف در زمین وقفی بدون پرداخت اجاره به متولّی شرعی غصب و حرام است و پرداخت اجاره موقوفه زکات محسوب نمی‌شود، مؤمنینی که زکات میدهند مجازند در همان روستای خود در مواردی که شرعاً جائز است زکات مصرف شود، خرج کنند موفق باشید.
جامع الاحکام، ج‌1، ص: 165
احکام خمس 
جامع الاحکام، ج‌1، ص: 167