فوج

تصرف در مال غیر

اراضی اصلاحات ارضی و زمین‌شهری

اشراف بر خانه همسایه 

خسارت وارده بر مال غیر 

تصرف در مال صغیر

 قیّم صغیر

س 1871

اشاره

- فرد تحویل‌گیرنده زمین از سازمان زمین‌شهری که بعضاً مالک اصلی آنها اعلام نارضایتی می‌کنند چه وظیفه‌ای دارد؟

ج

- اگر مالک شرعی زمین راضی نباشد جایز نیست و هر تصرّف در ملکی که به خود شخص تعلق نداشته باشد باید با اذن مالک شرعی آن باشد خواه مالک شخصی باشد یا جهت و شخصیت حقوقی، و با احتمال عقلائی مالکیت سازمان و جهل به مالکیت غیر، تصرف در آن با اذن سازمان جایز است.

س 1872

اشاره

- زمینی را که بوسیله قانون اصلاحات ارضی مالکش به حکومت وقت فروخته باشد و این زمین را حکومت وقت به کشاورزی که روی آن کار می‌کرده است فروخته است آیا خریدن اینگونه زمین‌ها از کشاورزی که امروزه مالک است جایز می‌باشد؟

ج

- چنانچه مالک زمین با طیب نفس و رضا و رغبت زمین را به حکومت وقت 
جامع الاحکام، ج‌2، ص: 244
فروخته و کشاورز زمین را با رعایت ضوابط شرعی خریداری کرده باشد خریدن آن از کشاورز مرقوم اشکال ندارد، و الّا اختیار آن با مالک شرعی آن است.

س 1873

اشاره

- در روستاهای کشور بعد از اصلاحات ارضی برای روستائیان سند اصلاحات ارضی صادر گردیده است روستائیان در مواقع نیاز یک قطعه زمین از آن سند طبق عرف محل با حضور چند نفر شهود با سند عادی به دیگری میفروشند و صیغه هم جاری می‌گردد آیا چنین سند عادی در شرع مقدس اسلام و قانون جمهوری اسلامی قابل قبول است یا خیر؟

ج

- زمینهائی که با سند تقسیم اراضی در تصرّف روستائیان قرار گرفته اگر با رضایت واقعی مالک در اختیار آنها قرار گرفته فروش آنها با سند عادی اشکال ندارد ولی اگر بی‌رضایت مالک به روستائیان فروخته شده به ملکیت مالک اصلی باقی است و قابل خریدوفروش با سند عادی یا رسمی نیست و متصرف غاصب و ضامن است. و اللَّه العالم.

س 1874

اشاره

- ملکی در مدت 30 سال قبل از طرف دولت توسط اداره کشاورزی به کشاورزی فروخته شده است و این کشاورز راضی نیست که وضوخانه برای مسجد در این زمین ساخته شود آیا برای این که صاحب زمین راضی نیست اگر این وضوخانه را بسازند غصبی است یا خیر؟

ج

- در فرض سؤال اگر کشاورز مالک شرعی آن زمین باشد ساختن وضوخانه در آن زمین بدون رضایت او جائز نیست و غصب است و احکام غصب بر آن جاری است و اگر کشاورز مالک شرعی نیست اختیار با مالک آن است.

س 1875

اشاره

- با توجه به اینکه دولت بعد از واگذاری زمین کشاورزی به روستائیان، پول زمین‌ها را بصورت اقساط دریافت کرده است، شرعاً تصرف و زراعت در زمین‌های فوق صحیح می‌باشد یا خیر؟

ج

- در فرض مسأله اگر مالکین شرعی زمین راضی باشند مانعی ندارد و الّا باید بنحوی که ممکن است رضایت آنان جلب شود.
جامع الاحکام، ج‌2، ص: 245

س 1876

اشاره

- آیا خریدن محصولات کشاورزی از کشاورزی که زمینش غصبی است مثلًا از زمینهای اصلاحات ارضی است جایز است؟ اگر این کشاورز محصولی را که از این زمین غصبی بدست آمده است بفروشد آیا جایز است که این محصول را از آن فرد دوم بخریم؟ اگر این کشاورز مقدار دیگری زمین هم داشته باشد که غصبی نیست و ما ندانیم که این محصول از کدامیک از این دو زمین بدست آمده است آیا لازم است که از او در این مورد سؤال کنیم؟

ج

- معامله صحیح است، بلی در صورتی که زراعت را در زمین غصبی انجام داده باشد فعل حرام، مرتکب شده و ضامن اجرة المثل مدت تصرّف نیز هست.
و اللّه العالم.

تصرف زن و فرزند در مال پدر

س 1887

اشاره

- فرزندی که پدر او در سال فقط 2 هفته الی 4 هفته در خانه باشد و فرزند بخواهد چیزی را به دیگران بدهد آیا اشکال دارد؟

ج

- باید آنچه به دیگران می‌دهد با رضایت پدر باشد.

س 1878

اشاره

- زنی که شوهر او در خانه نیست آیا این زن می‌تواند از خانه شوهر به دیگران کمک کند و از خانه شوهر در تمام کارهای بیرون از خانه شرکت کند؟

ج

- باید آنچه را به دیگران کمک می‌کند با اجازه شوهر باشد و خروجش از منزل نیز محتاج به اجازه شوهر است.

اشراف بر خانه همسایه 

س 1879

اشاره

- آیا جایز است شخص آن قدر ساختمان منزل خود را بالا ببرد تا مشرف به خانه‌های همسایه گردد یا خیر؟

ج

- ظاهراً دلیلی بر عدم جواز نیست و اشراف بر خانه همسایه که فعل شخص است غیر از تعلیه بناء است بفرمایش علامه قدس سرّه (و یمنع فی الملک من الاشراف علی الجار لا من التعلیة المقتضیة لإمکانه).

س 1880

اشاره

- شخصی در همسایگی ما پنجره اتاقش را به سمت حیاط ما باز
جامع الاحکام، ج‌2، ص: 246
می‌نماید و به حیاط این جانب نظر می‌کند آیا جایز است یا نه؟

ج

- پنجره باز کردن برای او جایز است ولی نظر نمودنش بداخل حیاط شما جایز نیست و شما می‌توانید روی دیوار خودتان حائلی که جلو پنجره او را بگیرد احداث نمائید. و اللّه العالم

مسائل متفرقه تصرف در مال غیر

س 1881

اشاره

- کوچه بن‌بستی هست که چندین خانوار در آن ساکن هستند و همه در آن کوچه به منزلشان در دارند و یک قسمت کوچه حریم بعضی از ساکنین کوچه هست که قبلًا در نداشته فعلًا یکی از ساکنین می‌خواهد از حریم خودش به کوچه در قرار بدهد و بعضی از همسایه‌ها مانع می‌شوند آیا همسایه مجاور یا مقابل می‌تواند از حریم و دیوار خود این شخص مانع درب قرار دادن آن باشد یا خیر؟

ج

- در مورد سؤال مالک دیوار بدون اجازه کسانی که منزلشان به کوچه درب دارد حق تردد در کوچه مذکوره را ندارد و مجرد مالکیت دیوار مجوز تردد نیست.

س 1882

اشاره

- جاده‌ای است عمومی که می‌خواهند توسعه داده و آسفالت کنند اکثر مردم موافقت کرده‌اند و زمین خود را داده‌اند شخصی زمین خود را به هیچ عنوان نمی‌دهد و لو به فروختن آیا جایز است جبراً و با تهدید زمین را از او گرفت یا خیر؟

ج

- اجبار او بر فروش، بدون ضرورتهای شرع‌پسند جایز نیست.

س 1883

اشاره

- اگر شاخه درخت کسی در باغ همسایه برود آیا همسایه می‌تواند میوه این شاخه را تصرف کند؟

ج

- در فرض سؤال، جواز تصرف همسایه در میوه درخت یا شاخه او منوط به اجازه صاحب درخت است.

س 1884

اشاره

- اگر شاخه‌های درخت زید عمرو را از استفاده نمودن از بام خود
جامع الاحکام، ج‌2، ص: 247
مانع شود آیا بر زید قطع شاخه‌های درخت خود لازم است یا نه و اگر لازم باشد و زید راضی به قطع نباشد قطع نمودن آن با رجوع به حاکم شرع و بدون رجوع به حاکم توسط عمرو چه صورت دارد؟

ج

- در فرض سؤال عمرو می‌تواند از زید که مالک درخت است بخواهد که شاخه‌های درخت خود را از فضای ملک عمرو خارج کند و یا قطع کند و اگر زید که صاحب درخت است امتناع کند خود عمرو می‌تواند اگر ممکن است بدون قطع کردن شاخه را برگرداند به ملک خود زید و اگر برگرداندن ممکن نیست می‌تواند آن را با اجازه حاکم قطع کند. و اللَّه العالم

س 1885

اشاره

- در زمان کودکی مالی از راه غیر مشروع به زید رسیده و شاید از ماجرا بی‌خبر باشد آیا بر من واجب است که به او بگویم که این مال چگونه به دستش رسیده یا نه؟

ج

- گفتن او به عنوان ارشاد جاهل مانع ندارد. و اللَّه العالم

س 1886

اشاره

- در حدود سی و هشت سال قبل در اثر جاری شدن سیل نهالی از زمین زید به زمین عمرو آمده و نهال مزبور الحال بزرگ شده و قیمت آن در حدود دوازده هزار تومان است صاحب نهال می‌گوید مال من است و صاحب زمین می‌گوید مال من است مستدعی است حکم شرعی آن را بیان فرمایید.

ج

- در مورد سؤال چنانچه صاحب نهال (زید) از آن نهال اعراض کرده بوده دیگر حقّی به آن ندارد و اگر اعراض نکرده درخت متعلق به او است. و اللَّه العالم

س 1887

اشاره

- شخصی مقداری از طلای همسرش را فروخته و خرج نموده و حالا فوت کرده است آیا ولی میت عین طلاها را به زوجه متوفی بدهد یا قیمت آن را بپردازد؟

ج

- اگر طلا ملک زوجه بوده و به شوهر نبخشیده بوده باید از ترکه متوفی پرداخت شود پس اگر مانند سکه بوده و بدون اذن زوجه فروخته و یا زوجه آن را قرض داده بوده باید مثل آن را بدهند ولی اگر مانند گوشواره و گلوبند و انگشتر بوده در صورتی که با اذن زوجه فروخته همان قیمت فروخته شده را اگر زوجه به او
جامع الاحکام، ج‌2، ص: 248
نبخشیده بدهکار بزوجه است و اگر بدون اذن او بوده مسأله تفضیل دارد.

خسارت وارده بر مال غیر 

س 1888

اشاره

- شخصی به خیال اینکه مال متوفی به او می‌رسد، از مال متوفی سه کیلو نخود برداشته و کاشته است آیا حاصل این سه کیلو که مثلًا پنجاه کیلو هست به وراث متوفی می‌رسد یا کسی که آن را کاشته، و در صورت رسیدن به وراث، آیا به این شخص (کشت‌کننده نخود) مزدی می‌رسد یا نه؟

ج

- در فرض سؤال، تمام پنجاه کیلو متعلّق به ورثه متوفی است و شخص مذکور، هر چند اشتباه کرده و به خاطر این عمل گناه نکرده لکن مستحق اجرت نیست. و اللَّه العالم

س 1889

اشاره

- اگر شخص یا اشخاصی ملک زراعتی شخصی را بزور تصرّف نمایند علاوه بر اینکه اصل زمین را باید به مالک اصلی برگرداند آیا محصولات کشاورزی زمین را ضامن هستند که به مالک اصلی برگردانند یا نه؟ و همچنین اگر خساراتی بر اشجار و ساختمانهای مسکونی زمین مغصوبه وارد آورده باشند نیز ضامن هستند یا نه؟ و هکذا زمینهای زراعتی که در قلمرو ملک مالک اصلی احداث نموده‌اند ملک مالک اصلی است یا ملک احداث‌کننده؟

ج

- غصب حرام است و غاصب ضامن اجرة المثل عین مغصوبه در مدّت غصب است و همچنین غاصب ضامن خسارات وارده بر اشجار و ساختمان مغصوبه است و اگر زمین مغصوبه را غاصب آباد و تعمیر کرده باشد حق مطالبه اجرت در مقابل آن را از مالک زمین ندارد بلی محصولی که غاصب در زمین مغصوبه زراعت کرده ملک خود او است.

س 1890

اشاره

- در خصوص املاک اصلاحات ارضی که شخصی از آن زارع اولیه بعنوان نصفه کاری در آن کشاورزی می‌کند آیا برای زارع دوم درآمد آن ملک حلال است یا خیر؟

ج

- بطور کلّی تصرّف در ملک شرعی دیگری بدون اذن و رضایت او حرام و
جامع الاحکام، ج‌2، ص: 249
غصب است و متصرّف اجرة المثل زمین را به صاحب شرعی آن مدیون است ولی زراعتی که در ملک غصبی شده باشد متعلّق بزارع است.

س 1891

اشاره

- شخصی که متنبه شده و به جبران ما فات پرداخته در ضمن اصلاح خود به یاد می‌آورد که در سن نوجوانی 2 رأس گوسفند پیدا کرده و به جای آنکه دنبال صاحبان آنها بگردد یکی را فروخته و پول آن را مصرف و دیگری را ذبح کرده و خورده حال اگر بخواهد به قیمت آن وقت نوجوانی از جانب صاحبش صدقه بدهد مبلغ چندانی نخواهد بود و مشکلی نیست ولی اگر بخواهد به قیمت یوم الدفع بپردازد مبلغ زیادی می‌شود که از توان او خارج است اینک بفرمائید تکلیف او چیست؟

ج

- باید بمقدار قیمت یوم التلف صدقه بدهد.

س 1892

اشاره

- آیا زمینی که دارای سند مالکیت رسمی می‌باشد می‌توان آن را تصرف نمود بدون آن که معوض یا وجه آن را بدهند؟ در صورتی که بخواهند وجه آن را بدهند باید به نرخ چه سالی کارشناسی شود؟

ج

- بطور کلی حکم غصب معلوم است که غاصب حق تصرف ندارد و باید ملک را به مالک برگرداند و اجرت المثل مدت تصرف را نیز ضامن است و بدون رضایت مالک نمی‌تواند به جای زمین قیمت یا معوض را بدهد و در صورت رضایت مالک به قیمت باید به هر نرخی که مالک رضایت بدهد پرداخت شود، و در نزاع موضوعی مرافعه شرعیّه لازم است. و اللَّه العالم

س 1893

اشاره

- شخصی در کودکی بدون اجازه مقداری از مال کسی را برداشته و می‌خواهد جبران نماید بطوری که صاحب مال هم نفهمد آیا از طرف صاحبش صدقه دهد یا در خانه او بگذارد؟

ج

- داخل در مال او کند بطوری که یقین کند که به دست او رسیده است.
جامع الاحکام، ج‌2، ص: 250

تصرف در مال صغیر 

س 1894

اشاره

- اگر در معامله‌ای که ولی قهری برای فرزند صغیرش انجام داده رعایت غبطه و مصلحت صغیر نشده باشد آیا آن معامله صحیح است یا خیر؟

ج

- اگر معامله ولی در اموال صغار بر اساس غبطه و مصلحت صغار نباشد نفوذ ندارد.

س 1895

اشاره

- آیا به منزل صغیر می‌شود رفت و آمد کرد یا نه؟

ج

- در فرض سؤال، چنانچه ولیّ شرعی یعنی جدّ پدری داشته باشد و یا خود متوفّی و یا حاکم شرع جامع الشرائط قیّم تعیین نموده باشند با اجازه آنها رفت و آمد مانع ندارد.

جامع الاحکام ؛ ج‌2 ؛ ص250

س 1896

اشاره

- شخصی سه فرزند صغیر دارد این شخص در حال حیات خود به دیگر ورّاث می‌گوید من اجازه می‌دهم که بعد از وفات من اشخاص تا چهل روز به خانه‌ام رفت و آمد نمایند آیا این مقدار اجازه مجوز ورود افراد به خانه او می‌شود یا خیر؟

ج

- همین مقدار کافی است.

س 1897

اشاره

- این جانب با دختر عمویم که دارای یک پسر و یک دختر صغیر از شوهر قبلی است ازدواج نمودم و خودم هم صاحب یک دختر و یک پسر هستم و خودم مبلغی با رضایت قیّم که مادرشان است بعنوان اجاره خانه پرداخت می‌کنم و محل کار من در قم است و سکونت دائمی در آن خانه دارم و خرج بچه‌های خودم به عهده من است و چون عقد رسمی است مبلغی بعنوان خرجی به زنم پرداخت می‌کنم آیا به بچه‌های خودم کرایه تعلق می‌گیرد یا نه؟ آیا مهمانی که به خاطر من به آن خانه می‌آید اشکال شرعی دارد یا نه؟

ج

- در فرض سؤال، شما باید در مدّت اجاره، مال الاجاره عادله بر طبق قیمت روز برای سکونت خود و بچه‌هایتان تعیین نمائید و در صورتی که بچه‌های همسرتان جد پدری نداشته باشند با اجازه مجتهد جامع الشرائط باشد و در این 
جامع الاحکام، ج‌2، ص: 251
صورت سکونت بلا اشکال است.

س 1898

اشاره

- در سال 1370 مرد خانواده مرحوم شد و یک سال و نیم بعد یکی از پسران او فوت کرده و از وی بچه‌های صغیر باقی است. طبق معمول همسر وی (همسر پدربزرگ صغیر) در خانه مسکونی مرحوم زندگی می‌کند آیا می‌تواند با اجازه وراثی که در قید حیاتند بعضی از لوازم غیر ضروری منزل را به فروش رساند و لوازم دیگری که مورد نیازشان می‌باشد جایگزین نماید؟

ج

- اجازه وراث اثری نسبت به سهم صغیر ندارد بلی اگر فروش و یا تبدیل به مصلحت صغیر باشد در این صورت ولیّ یا قیّم شرعی صغیر می‌تواند این را به فروش برساند یا تبدیل نماید. و اللَّه العالم

س 1899

اشاره

- پدری مغازه فرزند صغیر خود را به مدت معین با شرط واگذاری، به غیر اجاره داده است پدر فوت شده، آیا مادر طفل صغیر که قیّم است حق دارد اجاره را فسخ نماید یا خیر و آیا مستأجر حق دارد اجاره را به غیر واگذار نماید یا خیر؟

ج

- در مورد سؤال، چنانچه نحوه واگذاری، به نحو مشروع (که تفصیل آن در توضیح المسائل مسأله شماره 2851 مذکور است) بوده قیّم نمی‌تواند فسخ کند ولی بعد از تمام شدن مدت اجاره، قیّم باید ملک را تحویل بگیرد و نسبت به باقیمانده مدت اجاره هم اگر شرط واگذاری به غیر در ضمن عقد لازم ذکر شده باشد مستأجر می‌تواند بقیه مدت را به غیر واگذار نماید و الّا نمی‌تواند. و اللَّه العالم

س 1900

اشاره

- بنده چند سال قبل با زنی ازدواج نمودم که آن زن دو فرزند داشت پس از ازدواج و گذشت شش سال آن زن و فرزندانش از من ادعاء مال می‌کنند و در موقع ازدواج تمام دارائی آنها یک گاو ماده و یک رأس الاغ و بیست هزار پول افغانی بود که نزد این جانب بود، چیز دیگری نزدم نداشتند آیا آنان حق مطالبه اشیاء فوق الذکر را دارند یا نه البته با توجه به اینکه من مدت شش سال 
جامع الاحکام، ج‌2، ص: 252
مخارج‌شان را داده‌ام و از افغانستان به ایران آوردم آیا در صورتی که آنها حق مطالبه این 3 قلم را داشته باشند من هم حق مطالبه مخارج آنها را که پرداخت نموده‌ام دارم یا نه؟

ج

- در مورد سؤال چنانچه در انفاق به آن دو فرزند قصد مجان نبوده و بدستور ولی شرعی آنها در صورتی که صغیر بوده‌اند به آنان انفاق نموده‌اید می‌توانید مقداری که نفقه به آنها داده‌اید مطالبه واخذ نمائید و بقیه اموال را به ایشان مسترد دارید و چنانچه قصد مجان داشته‌اید و یا بدون اذن ولی شرعی صغار چیزی بر ایشان خرج کرده‌اید نمی‌توانید مطالبه نمائید و اموالشان را باید مسترد نمائید. و اللَّه العالم.

س 1901

اشاره

- آیا مادر می‌تواند جهت نگهداری و سرپرستی فرزندانش مثلًا در حد یک کارگر ساده و یا بیشتر حقوق دریافت بدارد؟ (البته بعد از دریافت مهریه و حق الارث خود) ضمناً بعرض می‌رساند پدربزرگ پدری نیز درگذشته است.

ج

- در مورد سؤال با نظر وصی، اگر باشد و اگر وصی در بین نیست با نظر حاکم شرع جامع الشرائط پرداخت اجرت به مادر مانعی ندارد. و اللَّه العالم.

س 1902

اشاره

- شخصی 16 سال قبل فوت کرده فرزند ارشد ایشان اموال باقی مانده از پدرش را که نزد او به امانت گذاشته شده بوده به نفع خود می‌فروشد، بدون اجازه حاکم شرع و دادستان و قیم و تا این تاریخ هیچ مبلغی به سه صغیر پرداخت نشده است آیا شرعاً حق فروش دارد یا خیر؟ آیا با توجه به اینکه دیناری پرداخت ننموده به قیمت 16 سال قبل ارزیابی شود یا امروز؟

ج

- بطور کلی معامله آنچه فرزند ارشد از ترکه بدون اذن سائر ورثه و شرکاء و قیم صغار فروخته نسبت به سهم شرکاء فضولی است که در صورت رد باید عین آن (در صورت باقی بودن) و در صورت تلف عین اگر قیمی است قیمت یوم التلف آن را حساب نماید توضیح اینکه در فروش اموال صغار علاوه بر اذن قیم رعایت مصلحت آنها نیز لازم است.

س 1903

اشاره

- اگر پدر شخص متوفی که قیم و ولی قهری صغار متوفی هم می‌باشد
جامع الاحکام، ج‌2، ص: 253
اقرار به شرکت زوجه آن مرحوم نسبت به خانه موروثی از باب مهرش بنماید آیا نسبت به سهم صغار آن مرحوم از باب قاعده «من ملک شیئاً ملک الاقرار به» نفوذ دارد و میتوان نسبت به سهم بوده صغار هم مالک دانست همانطور که از باب اقرار نسبت بسهم خود ولی قهری مالکیت و شرکت زن محرز می‌شود؟

ج

- اقرار ولیّ علیه مولّی علیه بما هو اقرار نفوذ ندارد لکن ولیّ میتواند طبق یقین خود عمل نماید بلی اقرار ولیّ نسبت به تصرّفات و اعمالی که بر حسب ولایت در اموال مولّی علیه می‌نماید، نافذ است. و اللَّه العالم.

قیّم صغیر

س 1904

اشاره

- شخصی بدون وصیّت، به رحمت خدا رفته است و چند پسر و دختر صغیر و کبیر و دو برادر دارد، اما صغار ولیّ شرعی ندارند. آیا ممکن است پسر بزرگ او را با نظارت عموهایش قیّم اطفال صغار قرار داد یا نه؟

ج

- در فرض سؤال به مجتهد جامع الشّرائط یا مأذون از مجتهد در امور حسبیه اگر در محل باشد مراجعه نمایید تا با رسیدگی و ملاحظه مصلحت صغار، برادر صغار را اگر صالح شناخت یا شخص صالح دیگر را به عنوان قیّم معین نماید این در صورتی است که صغار جدّ پدری نداشته باشند و الّا امر آنها با جدّ پدری آنها است. و اللَّه العالم

س 1905

اشاره

- یکی از دو برادر که باجناق هم هستند، از دنیا رفته آیا باجناق دوّم می‌تواند سرپرستی خانواده برادرش را که از دنیا رفته بعهده بگیرد یا اینکه زن باید خودش قیّم شود. (در ضمن این زن دارای 5 بچه است که بزرگترین آنها 8 سال دارد و بی‌سرپرست می‌باشند) به همین خاطر برادرش که باجناق هم هست می‌خواهد سرپرستی خانواده برادر را بعهده بگیرد آیا این کار شرعاً صحیح است؟

ج

- در مورد سؤال چنانچه متوفّی باجناق و یا زوجه خودش را وصی و قیّم صغار قرار نداده باشد آنها هیچ کدام شرعاً قیّم صغار نیستند اگر صغار جدّ پدری ندارند باید برای صغار توسط مجتهد جامع الشرائط قیّم تعیین شود.
جامع الاحکام، ج‌2، ص: 254

مال پیدا شده و بدون صاحب

س 1906

اشاره

- میزان در تشخیص مال مجهول المالک و لقطه چیست؟

ج

- لقطه در اصطلاح فقهاء عظام عبارت است از هر مالی که مالکش آن را گم کرده، و مجهول المالک در اصطلاح آن بزرگواران مالی است که مالک آن معلوم نیست ولی گمشده هم نیست مثلًا زمینی است که مردم مالک آن را نمی‌شناسند یا با قوت مالک ورثه را نمی‌شناسند. و اللَّه العالم.

س 1907

اشاره

- لطفاً محل مصرف مجهول المالک را بیان فرمایید؟

ج

- فقرای غیر سادات، که باید از طرف مالک واقعی به عنوان صدقه به آنها پرداخت شود و احتیاطاً با اذن مجتهد جامع الشرائط باشد. و اللَّه العالم

س 1908

اشاره

- در یکی از دبیرستانها مقداری طلا به تدریج پیدا شده علی رغم تلاش و پیگیری مسئولین دبیرستان صاحبان طلا پیدا نشده است بفرمایید تکلیف شرعی چیست؟

ج

- در مورد سؤال اگر به مقدار یک سال تعریف شده و مأیوس از پیدا شدن صاحب آنها هستید، مجازید آنها را از طرف صاحبانش به فقیر غیر سید صدقه بدهید. و اللَّه العالم

س 1909

اشاره

- اگر شخصی کوپن پیدا کند تکلیف او چیست؟

ج

- باید مکرّراً اعلام کند تا صاحبش پیدا شود و در صورتی که بعد از اعلام مأیوس از پیدا شدن صاحبش بشود باید آن را به فقیر غیر سیّد بعنوان صدقه از جانب صاحبش بدهد و احتیاطاً از حاکم شرع هم اجازه بگیرد.

س 1910

اشاره

- شخصی مبلغی پول خارجی (مانند دلار و پوند) پیدا کرده است و از پیدا شدن صاحب پول ناامید است و یا طبق موازین شرع آن را تعریف کرده است و پول پیدا شده زیاد و مورد توجه است و می‌خواهد آن را از طرف صاحب پول به چند نفر صدقه بدهد و این پول پیدا شده دو نوع قیمت و ارزش دارد قیمت دولتی هر دلار مثلًا 300 تومان و قیمت آن در بازار آزاد 450 تومان آیا این 
جامع الاحکام، ج‌2، ص: 255
شخص مجاز است این پول را برای این منظور به پول ایرانی تبدیل نماید و در صورت جواز قیمت قانونی و دولتی آن را صدقه بدهد یا باید قیمت آزاد آن را به فقرا پرداخت نماید؟

ج

- در فرض سؤال، می‌تواند خود پولهای خارجی را از طرف صاحبش صدقه بدهد و اگر فروخته باشد باید تمام ثمنی را که گرفته صدقه بدهد و نمی‌تواند به مقدار نرخ دولتی صدقه بدهد و بقیه را برای خود بردارد، لکن اگر صاحبش بعداً پیدا شد باید به او بگوید که صدقه دارم پس اگر راضی به صدقه نشد باید وجه را به او برگرداند و این در صورتی است که بدون تعریف از پیدا شدن صاحبش مأیوس باشد و اگر طبق دستور شرع تعریف کرده جایز است پولها را تملک کند با ضمانت این که اگر صاحبش پیدا شد و راضی نشد، به او برگرداند و یا از طرف صاحبش صدقه بدهد و اگر صاحبش پیدا شد و راضی به صدقه نشد پول را به او برگرداند.
و اللّه العالم

س 1911

اشاره

- چنانچه قطعه جنس قیمتی (مانند طلا و ساعت و ...) باشد پیداکننده طبق شرع حاکم شرع آن را تعریف نموده و یا از پیدا شدن آن جنس ناامید بوده است آیا پیدا کننده آنها شرعاً مجاز است به کارشناس و خبره مراجعه کرده طبق تعیین قیمت این اجناس را بفروشد و یا خودش به همان قیمت تعیین‌شده آنها بر دارد و پول آنها را بفقرا بدهد و یا باید خود جنس را به یک نفر فقیر بدهد؟
لازم به یادآوری است که منظور از این فروش بردن سود مشخص نیست.

ج

- در فرض سؤال، خود اجناس را صدقه بدهد بلی می‌تواند آنها را پس از صدقه دادن به فقیر بخرد و می‌تواند به همان نحوی که در سؤال قبل ذکر شد برای خود تملّک کند. و اللّه العالم

س 1912

اشاره

- فردی حدود پنج سال پیش چند کارتن سیگار پیدا نموده است و حدود چهار سال است تفحص نموده است ولی از صاحب سیگارها ناامید و مأیوس شده است در حال حاضر ارزش این سیگارها به قیمت فعلی حدود مبلغ صد هزار تومان می‌باشد و فردی که پول سیگارها نزد اوست ساکن روستا می‌باشد و در این روستا توسط اهالی یک باب منزل به عنوان خانه روحانی ساخته شده است که فعلًا خانه مذکور احتیاج مبرم به تعمیرات اساسی دارد چنانچه اجازه می‌فرمائید پول مذکور را خرج منزل روحانی نمایند کتباً مرقوم فرمائید و چنانچه خانه مذکور شرائط آن را ندارد آیا اجازه می‌فرمائید که مبلغ فوق را بین 20 نفر از اهالی همین روستا تقسیم نمایند.

ج

- در مورد سؤال صرف پول مذکور در تعمیر خانه عالم جائز نیست، بلکه باید پول مذکور به فقیر غیر سیّد عوض صاحبش صدقه داده شود مجازید که پول را به بیست نفر از فقرای غیر سیّد روستای مذکور بپردازید.

س 1912

اشاره

- سالیان متمادی زمینی بی‌صاحب است و هیچ کسی هم ادعایی نسبت به آن ندارد و حتی کسانی که کشت می‌کنند هم نه قرار دادی و نه مدرکی در دست ندارند وظیفه آنان چیست می‌شود وقف کرد و یا فروخت و در راه خیر
جامع الاحکام، ج‌2، ص: 256
مصرف کرد؟

ج

- در فرض مذکور اگر مأیوس از دسترسی به صاحبان آن باشید باید با اجازه حاکم شرع آن را به فقراء غیر سید تحویل دهید. و اللَّه العالم

س 1913

اشاره

- حدود 10 سال پیش با یک افغانی شریک شدیم که خانه‌ای بسازیم و بفروشیم خانه را ساختیم و قولنامه کردیم بعد از قولنامه کردن او خواست به افغانستان برود و پولی که داده بود نگرفت و رفت که بیاید و تا امروز برنگشته سهم استفاده او از این خانه 150000 ریال شده است تکلیف ما با این پول چیست؟

ج

- در صورتی که از پیدا شدن صاحب آن مأیوس باشید مجازید وجه را از طرف صاحبش به فقیر غیر سید صدقه بدهید البته اگر صاحب پول پیدا شد و راضی بصدقه نگردید باید وجه را مجدداً به او بپردازید.

س 1914

اشاره

- چاه نفتی نزدیک محل ما بود سرپرست آن برای محل لوله‌کشی کرد که مردم از آب لوله استفاده کنند بعداً برنامه بهم خورد لوله‌ها همچنان ماندند. نیامد آنها را ببرد اگر کسی یک تکه لوله را ببرد و استفاده شخصی کند از نظر شرعی چگونه است؟

ج

- اگر صاحب لوله از آن اعراض کرده باشد استفاده از آن برای غیر جائز است و اگر اعراض معلوم نیست تصرّف در آن جایز نیست.

س 1915

اشاره

- در زمینهای روستائی و کشاورزی درختهای گردوئی می‌روید که بذر آن را کلاغ از جاهای دیگر می‌آورد و در زمین پنهان می‌کند و درخت گردو سبز می‌شود و رشد می‌کند و به آن کلاغ کاشته می‌گویند می‌دانیم که بذر این درخت مجهول المالک است حال تکلیف صاحب زمین در مورد این درخت چیست؟

ج

- در اینگونه موارد که صاحبان گردو می‌دانند، گردوها معرضیّت برای خوردن و یا اتلاف بوسیله حیوانات دارد ظاهراً اعراض صدق می‌کند و کسی که در زمین او درخت بعمل آمده میتواند آن را تملک کند. و اللَّه العالم.
جامع الاحکام، ج‌2، ص: 257

س 1916

اشاره

- در روستاها مردم مرغ و اردک و غاز خود را در بیرون رها می‌نمایند تخمی که این حیوانات در مزارع و یا حاشیه مرداب می‌گذارند با علم به اینکه این تخمها یا خوراک حیوانات وحشی می‌شوند و یا از بین می‌رود آیا صاحب زمین زراعی و یا اهالی می‌توانند از آن تخمها استفاده نمایند؟

ج

- اگر از عمل صاحبان آنها ثابت شود که اعراض از تخم آنها کرده‌اند برداشتن آن اشکال ندارد و اگر اعراض ثابت نشود حکم مجهول المالک را دارد. و اللَّه العالم.

س 1917

اشاره

- کتابهائی که در فرودگاه جده طی سال گذشته توسط مأموران سعودی از زائران خانه خدا اخذ و ضبط گردیده، اکنون به سازمان حج و زیارت عودت داده شده است. درحالی‌که اکثر کتابها تکراری و مشابه و صاحبان آنها در بین هفتاد هزار از زائران سال گذشته نامشخص است و تشخیص کتابها هم حتی از سوی صاحبان آنها کاری است دشوار و گاهی غیر ممکن و مراجعه صاحبان آنها به سازمان برای دریافت کتب موجب عسر و حرج می‌باشد لطفاً حکم شرعی را نسبت به این کتابها بیان فرمائید.

ج

- در صورتی که اطمینان حاصل شود که صاحبان آنها بعد از ضبط دولت عربستان اعراض از آن نموده‌اند تصرّف اشکال ندارد و الّا در صورتی که صاحبان آنها معلوم باشند باید به آنها برگردانند و اگر معلوم نباشد مجهول المالک است و حکم آن را دارد. و اللَّه العالم.
جامع الاحکام، ج‌2، ص: 259

روابط زناشوئی