فوج

این جانب راننده نیسان‌بار با شخص موتورسواری تصادف کردم (یعنی موتور آمده روی ماشین) به‌هرحال موتورسوار فوت شده است و منجر بقتل خطایی و دیه متوجه این جانب شده است:

امروز جمعه 19 خرداد 1402

احکام قضاوت ودیه

قضاوت

شرائط قاضی

تجدید نظر در حکم قاضی

مسائل متفرقه قضاء

دیات

دیه در سوانح رانندگی

دیه تنبیه فرزند

دیه جنین

شرائط قاضی

تجدید نظر در حکم قاضی

- اگر دو نفر کتابی مختلف المذهب به محکمه اسلامی دعوایی را بیاورند؟

ج

- در فرض سؤال، قاضی مطابق دین مقدس اسلام حکم می‌کند. و اللّه العالم

س 2069

اشاره

- در و صرت رجوع یک مسلمان و یک اهل کتاب وظیفه دادگاه در پذیرش و حکم چگونه است؟

ج

- حکم سؤال قبل را دارد. و اللّه العالم

س 2070

- این جانب مرتکب قتل غیر عمد شده‌ام و از طرف دادگاه محکوم به مبلغ چهار میلیون و هفتصد هزار تومان به دیه شتر شده‌ام ولی خدا و رسول او گواه بر این مطلب هستند که این جانب قادر به پرداخت دیه نیستم چون وضع زندگی من بسیار ضعیف و در سطح پایین می‌باشد و الان مدت پنج سال است که در زندان به سر می‌برم (به علت پرداخت نکردن دیه) و خرج و مخارج زندگی این جانب در این مدت پنج سال از ناحیه فامیلان صورت گرفته لذا نظر حضرتعالی برای موارد ذکر شده چیست آیا دادگاه می‌تواند از طریق اعسار دیه این جانب را از بیت المال پرداخت نماید؟

- به طور کلی دیه قتل (شبه عمد) حکم سائر دیون را دارد، در صورتی که برای قاضی بعد از تحقیق ثابت شود که قاتل غیر از مستثنیات دین مالی ندارد که دیه را ادا کند نباید او را حبس کند بلکه باید او را آزاد کند تا وقتی که تمکّن پیدا کرد دیه را ادا کند. و اللّه العالم
جامع الاحکام، ج‌2، ص: 342

دیه تنبیه فرزند

س 2090

اشاره

- شخصی برای تربیت کردن فرزندانش دست به کتک با کمربند و یا هر چیز دیگری می‌زند و آنان را به وضعی تنبیه می‌کند که جای آن کبود، سیاه می‌شود و یا خون می‌آید آیا چنین کاری شرعاً جایز است؟

- تأدیب فرزندان بر پدر لازم است لکن در حدودی که شرع مقدّس اجازه داده و دستور شرع به اتفاق همه مراجع این است که تنبیه باید بنحوی باشد که موجب دیه نشود پس اگر طوری باشد که بدن یا صورت سرخ یا کبود یا سیاه شود و یا خون بیاید حرام و معصیت است و هر یک دیه دارد که تفصیل آن در توضیح المسائل مسأله 2816 ذکر شده ضمناً یادآوری می‌شود زدن زیاد مخصوصاً به صورت مذکوره در سؤال، غالباً نتیجه معکوس دارد و در آینده عکس العمل‌های غیر مطلوب از طرف فرزندان دارد به هر حال بایستی کمال ملاحظه را در تأدیب فرزندان نمود که هدف تربیت باشد نه تشفّی قلب و غیره که به خاطر حال عصبی که پیدا شده پیش می‌آید.

س 2091

اشاره

- شخصی فرزند خودش را طوری زده است که دیه واجب شده و این شخص دیه را به صاحب دیه نپرداخت تا فرزند بالغ شد حال باید دیه را بدهد به فرزند و اگر فرزند خودش ببخشد یا مصالحه کند بری‌ء الذّمة می‌شود یا نه؟

- در مورد سؤال اگر فرزند دیه را ببخشد و یا مصالحه کند پدر بری‌ء الذمه می‌شود.
و اللَّه العالم

س 2092

اشاره

- معلّمی که شاگرد خود را کتک بزند بحدّی که دیه واجب شود، دیه را به ولیّ شرعی می‌دهند یا بعد از بلوغ به فرد مضروب؟
و اگر دیه را به پدر کودک دادند آیا او می‌تواند مصرف کند یا باید نگهدارد و بعداً به فرزند بدهد؟ و اگر کودک کتک خورده بعد از بلوغ و رشد فکری بگوید من راضی هستم و پدر قبلًا مقدار دیه را مصرف کرده باشد باید برگرداند یا خیر؟

- در فرض سؤال باید دیه به ولیّ شرعی طفل پرداخت شود و ولیّ باید دیه را برای طفل حفظ کند یا به مصارف لازم او برساند بلی ولیّ می‌تواند بعنوان قرض
جامع الاحکام، ج‌2، ص: 343
دیه را مصرف نماید و بعد از بلوغ طفل به او بپردازد و طفل بعد از بلوغ می‌تواند عفو نماید و عین دیه را اگر باقی باشد یا عوض آن را به جانی برگرداند ولی بر ولیّ میت که طبق ولایت عمل کرده چیزی نیست. و اللَّه العالم

دیه جنین

س 2093

اشاره

- زنی اقدام به سقط جنین نموده است آیا کفاره دارد یا نه؟ اگر دارد چه مقدار است و چه چیزی است و باید به چه کسی بدهد؟ آیا دیه به زن تعلّق می‌گیرد یا به شوهرش؟

- این کار، دیه دارد و دیه آن در حال نطفه بودن بیست مثقال شرعی طلای سکه دار است که هر مثقال آن 18 نخود است و اگر علقه یعنی خون بسته باشد چهل مثقال و اگر مضغه یعنی پاره گوشت باشد شصت مثقال و اگر استخوان شده باشد هشتاد مثقال و اگر گوشت آورده ولی هنوز روح در او دمیده نشده باشد صد مثقال و اگر روح دمیده شده چنانچه پسر باشد هزار مثقال و اگر دختر باشد پانصد مثقال و دیه را در مورد سؤال اگر خود زن قرص و دوائی که موجب سقط می‌شود خورده باشد باید زن بدهد و اگر دکتر مرتکب سقط جنین شده دیه بر ذمّه دکتر است.

س 2094

اشاره

- دیه سقط جنین بر زن واجب است یا بر دکتری که آمپول می‌زند یا کورتاژ می‌کند؟

- هر کس مباشر سقط باشد ضامن دیه است و در فرض سؤال دکتری که آمپول می‌زند و بچه سقط می‌شود و یا کورتاژ می‌کند مباشر است. و اللَّه العالم

س 2095

اشاره

- اگر زن حامله فوت نماید و دکتر متخصص تشخیص بدهد که حمل زنده است دکتر می‌خواهد طبق وظیفه شرعی و انسانی با عمل جراحی حمل را زنده از شکم مادر بیرون آورد ولی شخصی از اقرباء زن مانع خارج نمودن حمل می‌شود و بچه در شکم مادر فوت می‌کند لطفاً بیان فرمائید شخصی که مانع از خارج کردن حمل شده ضامن دیه بچه فوت شده خواهد بود یا خیر؟

- اگر شخص مذکور بطور قهر مانع شده باشد ضامن دیه است و الّا منع غیر قهری او سبب سقوط تکلیف ولیّ طفل و همچنین پزشک نمی‌شود ولی با ترک تکلیف و عدم اخراج طفل ظاهراً کسی ضامن دیه نیست هر چند معصیت کرده‌اند. و اللَّه العالم
جامع الاحکام، ج‌2، ص: 344

س 2096

اشاره

- احکام شرعیّه بطور کلی شامل همه جوامع و اماکن و همه ازمنه و اعصار است و فتح باب مثل این احتمال در مثل این حکم که اختصاص به زمانی دون زمان یا قبیله و مردم خاصی داشته باشد که قابل تسریه به بسیاری از احکام است با خاتمیّت اسلام و جاودانی بودن دین حنیف منافات دارد «و من یبتغ غیر الإسلام دیناً فلن یقبل منه و هو فی الآخرة من الخاسرین» حلال محمد حلال إلی یوم القیامة و حرامه حرام إلی یوم القیامة.
جامع الاحکام، ج‌2، ص: 350

س 2112

اشاره

- در صورت پذیرش نظریه مشهور، آیا عاقله، تکلیفاً مسئول پرداخت دیه است و ضمان بر عهده خود قاتل می‌باشد، یا این حکم در موارد مزبور، تکلیفاً و وضعاً، بر عهده عاقله ثابت است و قاتل هیچ نوع مسئولیتی ندارد؟

- حکم نسبت به عاقله وضعی است که حکم تکلیفی اداء دیه از آن منتزع است.

اشاره

- اتومبیلی با سرعت مجاز و رعایت مقررات راهنمائی و رانندگی از کوچه‌ای در حال عبور بوده که ناگهان فردی از یکی از منازل با سرعت به قصد ورود به منزل مقابل بیرون می‌آید و با اتومبیل برخورد نموده و کشته می‌شود آیا قتل از موارد خطاء محض است و یا خون عابر هدر است؟

- در این فرض اگر قتل مستند به بی‌احتیاطی و بی‌مبالاتی خود عابر باشد و
جامع الاحکام، ج‌2، ص: 352
راننده با مراعات سرعت مجاز قادر بکنترل وسیله سواری نباشد ظاهر اینست که خون عابر هدر است و الّا قتل به هر صورت واقع شده شبه عمد یا خطا، حکم آن را دارد.

س 2117

اشاره

- اگر شخصی از راننده‌ای بخواهد او را به تهران ببرد، در وسط راه بر اثر بارندگی شدید و ترمز کردن راننده، ماشین دچار حادثه شود و شخص مسافر به رحمت خدا واصل شود، راننده اکنون زنده است. سؤال این است که نسبت به کفاره این قتل آیا راننده مسئولیتی دارد یا نه؟ (در ضمن در موقع بارندگی به امر مسافر راننده تصمیم می‌گیرد سرعت ماشین را کم کند ولی اشتباهاً ترمز می‌کند که منجر به واژگونی ماشین می‌شود)؟

- در فرض سؤال که قتل بر اثر اشتباه راننده در ترمز گرفتن صورت پذیرفته است قتل خطائی است و کفاره آن بترتیب، عتق رقبه و 60 روز روزه گرفتن و 60 مسکین طعام دادن است که با عجز از هر کدام دیگری واجب می‌شود.

س 2118

- شخصی ماشین سواری دارد و کارش حمل مسافر و گرفتن کرایه نیست روزی رفیقش را با هدف احسان و خدمت به او سوار میکند که به مقصد برساند بدون کرایه در بین راه بر حسب اتفاق چرخ ماشین می‌ترکد و ماشین واژگون می‌شود و آن شخص فوت می‌کند آیا دیه او بر راننده واجبت یا خیر؟
ج- در فرض سؤال، چنانچه صاحب ماشین هیچ‌گونه مسامحه‌ای در رسیدگی به ماشین و برطرف نمودن عیب و نقص آن و همچنین در مراعات نحوه رانندگی از جهت سرعت و غیره ننموده قتل مستند به راننده نیست و دیه ندارد، و اگر در رعایت امور مذکوره مسامحه شده باشد قتل شبه عمد است و دیه آن بر عهده خود قاتل است. و اللّه العالم

س 1219

اشاره

- این جانب راننده نیسان‌بار با شخص موتورسواری تصادف کردم (یعنی موتور آمده روی ماشین) به‌هرحال موتورسوار فوت شده است و منجر بقتل خطایی و دیه متوجه این جانب شده است:
1- قتل خطایی که دیه بر عاقله شخص فوت شده پسر عمومی مادر پدرم بود
جامع الاحکام، ج‌2، ص: 353
است و نسبتا بین فامیلهای این جانب متمکن بوده و فعلا از اولیا دم همچنان متمکنند آیا عاقله شامل آنها خواهد شد که مرا در دیه کمک کنند.
2- دیگر اینکه دیه خطایی در چند مدت باید ادا شود.

ج

- مدّت پرداخت دیه در قتل خطائی سه سال است و ابتدای مدت از حین موت مقتول است و نسبت بعنوان قتل خطائی بوده یا شبه عمد، اگر راننده وانت هیچ‌گونه تقصیری نکرده و تقصیر از موتور سوار بوده که خود را در معرض تصادف قرار داده راننده وانت ضامن نیست و اگر در وقوع تصادف هیچ‌یک مقصر نبوده است قتل خطائی است و عاقله که باید دیه را بدهد عبارت است از خویشان پدری قاتل مانند پدر و عمو و جدّ پدری و برادر و پسر عمو و در مورد قتل خطائی، دیه بر عهده قاتل نیست و چنانچه بیان شد بر عاقله است. و اللّه العالم

س 2120

اشاره

- در تصادفی ما بین اتوبوس و موتوری و خاور، راکب موتورسیکلت فوت مینماید نحوه تصادف به شرح زیر بوده:
1- اتوبوس شهری در جاده در حرکت بوده که بعلت متوقف شدن ماشین قبلی متوقف می‌شود و برای اینکه به حرکت خود ادامه بدهد بدون توجه به وضعیت پشت سر خود و نگاه به آئینه سمت چپ فرمان را به سمت چپ می‌پیچد.
2- موتور سواری که از پشت سر اتوبوس و در جهت اتوبوس حرکت مینموده به محض انحراف اتوبوس به قسمت بدنه جلو اتوبوس اصابت نموده و کنترل موتور از دستش خارج و به وسط جاده پرتاب می‌شود. خاوری که از همان جاده و در جهت مخالف اتوبوس و موتوری در حرکت بوده موتور سوار را زیر لاستیک خود می‌گیرد و موتوری فوت می‌نماید.
3- راننده اتوبوس مدعی است موتوری پس از پرتاب شدن و به زمین خوردن بلند شد و ایستاد و اگر راننده خاور سرعتش زیاد نبوده و او را زیر نمی‌گرفت موتوری کشته نمی‌شد. بعضی از شهود و ناظرین صحنه اظهار میدارند راکب موتور پس از خوردن به زمین بلند شد و نشست و دستهای خود را روی سر گرفت که خاور او را زیر گرفت.
جامع الاحکام، ج‌2، ص: 354
4- هیچ‌گونه خط ترمزی از خاور در جاده مشاهده نشده است.
5- راننده اتوبوس و بعضی از شهود و ناظرین صحنه اظهار می‌دارند فاصله خاور با راکب حدود بیست متر بوده است ولی راننده خاور مدعی است که فقط صدائی شنیده است و پس از ایستادن متوجه شده موتوری زیر چرخ خاور رفته و منظورش این است که فاصله‌اش با اتوبوس در حین برخورد موتورسیکلت بسیار کم بوده.
6- کارشناسان تصادف، مقصر در حادثه را راننده اتوبوس بعلت انحراف به چپ می‌دانند با توجه به شرح واقعه و سببیّت اتوبوس و مباشرت خاور حکم موضوع را بیان فرمائید آیا در صورتی که ثابت شود فاصله خاور حدود بیست متر بوده و هیچ‌گونه اثر ترمزی نیز از خاور مشاهده نشده می‌توان راننده خاور را مقصّر صد در صد فرض نمود، یا اینکه در هر صورت سبب اقوی از مباشر بوده و در نتیجه اتوبوس مقصر در حادثه و ضامن دیه است یا حکم دیگری دارد؟

ج

- با فرض اینکه موتور سواری که به اتوبوس خورده پس از آن زنده بوده و موت او بواسطه این واقع شده که خاور او را زیر گرفته چنانچه خاور با سرعت مجاز در حرکت بوده و راننده قادر به کنترل آن نبوده ظاهراً قتل مستند به راننده اتوبوس می‌شود زیرا سبب اقوی از مباشر است و اگر خاور با سرعت غیر مجاز در حرکت بوده یا راننده قادر به کنترل آن بوده است قتل به راننده خاور مستند می‌شود. البته استناد قتل به راننده خاور موجب سقوط دیه جراحاتی که از جهت اتوبوس به مقتول وارد شده نیست و اگر راننده اتوبوس با راننده خاور در دعوی اختلاف داشته باشند و با بیّنه شرعیّه دعوی احد طرفین ثابت نشود و قاضی نیز از اوضاع و احوال و امارات علم پیدا نکند مورد، مورد تحالف است و با تحالف طرفین بعید نیست که اگر طرفین به تنصیف دیه توافق نکنند حکم رجوع به قرعه باشد.

س 2121

اشاره

- این جانب مدت 9 سال است که با فردی یک دستگاه اتوبوس که هر کدام سه دانگ از آن را به شراکت خریدیم و در این مدت شریکم راننده آن بوده است و هر چه بدست می‌آورد، بدون پرسیدن از آن هر بار مقداری از درآمد به این جانب می‌داد و در مخارج اتوبوس هم، با هم شریک بودیم. در اواخر ماه صفر
جامع الاحکام، ج‌2، ص: 355
به علت خارج شدن اتوبوس از جاده و واژگون شدن ان راننده شریکم و یک نفر از مسافران آن کشته شدند. لازم به ذکر است که وضع زندگی آنها از لحاظ مالی خوب می‌باشد و قیم آنها نیز خانمش می‌باشد و فرزندان مرحوم 8 نفر و خانواده خودم نیز 10 نفر می‌باشند. اکنون وظیفه ما نسبت به سهمی که به شراکت داشتیم از لحاظ شرعی چیست؟ آیا خسارت ناشی از حادثه با خانواده شریکم راشد می‌باشد یا به طور شراکت؟

ج

- بطور کلی مجرد شرکت در ماشین موجب شرکت در ضمان دیه مقتول نیست دیه مقتول اگر قتل شبه عمد باشد بعهده قاتل است و اگر خطائی باشد بعهده عاقله قاتل است و اما نسبت به خسارت وارده بخود ماشین اگر راننده تعدّی و تفریط در محافظت ماشین نکرده باشد ضامن خسارت وارده بر ماشین نیست. و در نزاع موضوعی مرافعه شرعیه لازم است. و اللّه العالم.
جامع الاحکام، ج‌2، ص: 357