احکام نماز

احکام نماز

 

کیفیت نماز را بر وجه کمال که مطلوب شارع است بیان فرمایند؟

 

 

جواب:

 

بعد از آن که بدن و جامه‌های نماز گذارنده پاک باشد از نجاست و طهارت شرعی، و آنچه بر او لازم است از وضو و غسل و تیمم بجا آورده باشد، و وقت و قبله را مشخص کرده باشد، و به قبله ایستاده.
اول اذان بگوید به این روش: اللّه أکبر چهار مرتبه، أشهد أن لا اله الا اللّه، أشهد أن محمدا رسول اللّه صلی اللّه علیه و آله، حی

علی الصلاة، حی علی الفلاح، حی علی خیر العمل، اللّه أکبر، لا اله الا اللّه، هر یک از این فصول را دو مرتبه.
و بعد از آن که فاصله میان اذان و اقامت به دعای منقول یا نشستن یا سجده کردن به عمل آورد اقامه بگوید مثل اذان، مگر آن که در اول اقامت اللّه أکبر دو مرتبه بگوید، و بعد از حی علی خیر العمل قد قامت الصلاة دو مرتبه می‌گوید، و در آخرش تهلیل یک مرتبه.
و بعد از آن که هفت مرتبه اللّه أکبر بگوید، و یکی از آنها را به قصد تکبیر احرام بگوید و بهتر آن است که اول یا آخر را بعد از نیت نماز بقصد تکبیر احرام بگوید به این روش: سه مرتبه اللّه أکبر بگوید، و دعای منقول را بخواند، و بعد از آن دو مرتبه اللّه أکبر بگوید، و دعای منقول را بخواند، و بعد از آن اللّه أکبر بگوید.
و بعد از آن که قصد کرد، و در خاطر او هست مثلا که دو رکعت نماز که در صبح حق سبحانه و تعالی واجب کرده بجا می‌آورد به جهت فرمانبرداری و رضای خدا، و دستها را بلند کرده مقابل گوشها اللّه أکبر بگوید، و دعای توجه را بر وجه منقول بخواند، و أعوذ باللّه من الشیطان الرجیم گفته آهسته، بسم اللّه را در جمیع نمازها بلند بگوید.
و الحمد للّه را سنجیده به روشی که قراء به لهجه عرب نقل کرده‌اند بخواند، خصوصا ملاحظه نماید در ادای مخارج حروف که به یک دیگر مشتبه نشود. و همچنین رعایت تشدید و اعراب کرده که مشتبه نشود، و مد متصل را ترک نکند.
و بعد از آن که حمد تمام شود، به قدر نفس زدن صبر کند، و شروع به سوره کند، و سوره کاملی به روش مذکور بخواند، و بعد

از آن به قدر یک نفس صبر کند و دستها را بلند کرده اللّه أکبر بگوید.
بعد از آن که تکبیر تمام شود خم شود برای رکوع به این روش که به دستها زانو را به روش لقمه بگیرد، و آن قدر خم شود که قطره آبی بر پشت او ریزد به هیچ طرف میل نکند، و سر را در وقت رکوع راست بگیرد که مساوی پشت شود، و سبحان ربی العظیم و بحمده سه مرتبه بگوید.
و بعد از اتمام ذکر سر از رکوع برداشته راست بایستد، و اندک صبر کند، و سمع اللّه لمن حمده بگوید، و در حال قیام اللّه اکبر بگوید، و به سجود رفته اول دستها را بر زمین رساند.
و باید در وقت سجود هشت عضو بر زمین باشد: پیشانی، و کف دستها، و هر دو زانو، و هر دو سر انگشتان مهین پاها و سر بینی، و پیشانی را بر چیزی گذرد که از جمله زمین باشد، و مأکول و ملبوس عادتی نباشد، و بهتر آن است که بر خاک سجده کند، خصوصا تربت امام حسین علیه السلام، و در وقت سجود باید بال گشاده باشد، و در رکوع و سجود هیچ عضوی از آن بر عضوی دیگر نباشد، و بعد از قرار گرفتن اعضای سجود سبحان ربی الاعلی و بحمده سه مرتبه بگوید.
و بعد از اتمام ذکر سر از سجده بر دارد، و درست به‌نشیند، به روشی که پشت پای راست بر شکم پای چپ باشد، و اللّه أکبر بگوید، و بعد از آن بگوید أستغفر اللّه ربی و أتوب الیه، و اللّه أکبر بگوید، و بعد از آن سجده دوم را به روش سجده اول بجای آورد.
و بعد از آن که بنشیند اللّه أکبر بگوید، و به جهت جلسه استراحت اندک صبر کند، و بحول اللّه تعالی و قوته أقوم و أقعد گفته برخیزد.
و بعد از آن که درست ایستاد حمد و سوره مثل رکعت اول بخواند،

و بعد از آن اللّه أکبر گفته دستها را به جهت قنوت خواندن مقابل روی بردارد، به روشی که کفهای دست به طرف آسمان باشد، و قنوت بخواند به دعائی که منقول است.
و اقلا این دعا را بخواند: اللهم صل علی محمد و آل محمد، اللهم اغفرلنا و ارحمنا و عافنا و اعف عنا فی الدنیا و الاخرة انک علی کل شی‌ء قدیر، اللهم صل علی محمد و آل محمد و عجل فرجهم، و اللّه أکبر بگوید، و رکوع و سجود را به روش رکعت اول بجای آورد.
و بعد از آن که سر از سجده دوم بر دارد، و درست به نشیند، که پشت پای راست را بر شکم پای چپ گذارد و تشهد بخواند: أشهد أن لا اله الا اللّه وحده لا شریک له، و أشهد أن محمدا عبده و رسوله، اللهم صل علی محمد و آل محمد، و تقبل شفاعته فی امته و ارفع درجته.
و چنانچه نماز دو رکعتی است سلام نماز بگوید: السلام علیک أیها النبی و رحمة اللّه و برکاته، السلام علینا و علی عباد اللّه الصالحین، السلام علیکم و رحمة اللّه و برکاته. و چنانچه سه رکعتی یا چهار رکعتی باشد، بعد از آن که تشهد را تمام کند بحول اللّه تعالی و قوته أقوم و أقعد گفته بر خیزد.
و در دو رکعت آخر مخیر است که الحمد بخواند یا تسبیح، اما تسبیح خواندن مطلقا بهتر است، و تسبیح را به این روش بخواند:
سبحان اللّه و الحمد للّه و لا اله الا اللّه و اللّه أکبر سه مرتبه، و بعد از آن رکوع و سجودهای رکعت سوم و چهارم را و تشهد و سلام را به روش مذکور بجای آورد.
و باید نظر در وقتی که ایستاده است بر موضع سجده باشد، و در رکوع به میان هر دو پا باشد یا چشمها را بر هم گذارد، و در سجده به طرف بینی نگاه کند، و در وقت قنوت به کف دستها، و در

جمیع تکبیرها در وقت اللّه أکبر گفتن دستها را مقابل گوشها برده اللّه أکبر بگوید.
و در وقت ایستادن دستها را بر رانها مقابل زانو گذارد، و در وقت تشهد بر بالای رانها مقابل زانو گذارد. و در وقت ایستادن میان هر دو پا سرهای انگشتان پا یک شبر فاصله باشد، و سر انگشتان پاها روی به قبله باشد.
و نماز صبح و دو رکعت اول نماز شام و خفتن را بلند باید خواند، و نماز ظهر و عصر را، و یک رکعت آخر نماز شام، و دو رکعت آخر نماز خفتن را آهسته باید خواند، الا نماز جمعه و ظهر روز جمعه، و دو رکعت اول ظهر روز جمعه را بلند باید خواند.

رساله آداب نماز

 

 

اشاره

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ
الحمد للّه رب العالمین، و الصلاة علی سید المرسلین محمد و عترته الاکرمین.
و بعد: چنین گوید أحقر عباد اللّه محمد باقر بن محمد تقی که چون نماز عمده ارکان ایمان است می‌باید بنده مؤمن شرایط و آداب آن را بداند.
از آن جمله می‌باید بداند که خداوندی دارد که همه آسمانها و زمینها و خلایق را آفریده است، و بر هر عاقلی ظاهر است که هیچ بنا بی‌بنایی نمی‌باشد، و اگر هزار کس گویند به طفلی که اندک شعوری داشته باشد که فلان بنا خود به خود به هم رسیده البته آن طفل قبول نمی‌کند.
پس وجود حق سبحانه و تعالی ظاهر است نزد هر عاقلی. و لیکن می‌باید که خداوند خود را منزه داند از آنکه شبیه به مخلوقی از مخلوقات باشد.
پس بدان که جسم نیست مانند هوا و نور و بزرگی و کوچکی و رنک و بو و مزه ندارد، و به دیدن و شنیدن و بوییدن و چشیدن و لمس کردن احساس او نمی‌توان نمود، و مکان ندارد، و در عرش
بیست و پنج رساله فارسی، متن، ص: 238
و کرسی نیست، با آنکه در همه جا هست و در هیچ جا نیست، به این معنی که علم و قدرتش به همه چیز احاطه کرده، و لیکن عقل به کنه ذات او نمی‌تواند رسید، نمی‌بینی که کور مادر زاد علم دارد که سرخ و سبز و زرد می‌باشد، اما تصور رنگها نمی‌تواند کرد، و هر چه تصور کند غلط کرده است.
دیگر بدان که حق سبحانه و تعالی قادر و مختار است، و به قدرت کامله همه اشیا را از عدم به وجود آورده است، و عالم است به همه اشیاء، و همه نزد او ظاهر است، و در ازل آزال علم داشت به جمیع آنچه در ابد آباد آفریده است، و هر چه را اراده کند که موجود شود فی الحال موجود می‌شود.
و چون آدمی فکر کند در هر ذره از ذرات کاینات، بر او ظاهر می‌شود که خداوندی دارد که آن را ایجاد کرده است، و آدمی به خود راه نمی‌دهد که کاری عبث بکند، یقین که تجویز نخواهد کرد که خداوند او که قدرتش بر کمال است و علمش لا یزال است کاری که بد یا عبث باشد بکند، و هر چه کرده است و می‌کند همه عین حکمت و مصلحت بندگان است.
دیگر خود فرموده است که من همه خلایق را آفریدم که بندگی کنند مراد، نه آن است که محتاج به بندگی ایشان باشم، بلکه می‌خواهم که بندگی کنند مرا تا قابل ثوابهای غیر متناهی من شوند.
و چون میان بندگان و خداوند ایشان بعدی عظیم بود، و همه کس قابل یافت مراد الهی نبودند، جمعی از ایشان را قابل رسالت گردانید، و به جمیع کمالات موصوف ساخت، و ایشان را به خلایق فرستاد، و هر یک از ایشان را معجزات کرامت فرمود، تا بر خلایق ظاهر شود که ایشان از جانب او به خلق آمده‌اند، از آن جمله
بیست و پنج رساله فارسی، متن، ص: 239
پیغمبر ما صلی اللّه علیه و آله را به ما فرستاد و زیاده از هزار معجزه به او کرامت فرمود.
و از جمله خصایص آن حضرت است که معجزه آن حضرت تا قیام قیامت باقی خواهد بود، به خلاف سایر انبیاء که معجزه ایشان مخصوص زمان حیات ایشان بود و بس، و آن قرآن است که جمیع عرب را فرمودند که مثل قرآن را بیاورند و عاجز شدند. و باز فرمود: که ده سوره بیاورند و نتوانستند. و باز فرمود: که مساوی یک سوره صغیری بیاورند و نیاوردند و همه اعتراف نمودند به عجز، و هر که تعصب نورزید به شرف اسلام مشرف شد،

 

و اعجاز قرآن از وجوه بسیار است‌

 

 

 

اشاره

 

از جهت فصاحت و بلاغت که در اعلی مرتبه است:

 

اول:

 

از جهت نظم و اسلوبی که نشنیده بودند مثل آن را.

 

دوم:

 

از جهت احاطه به جمیع اولین و آخرین، چنانچه زیاده از هزار سال است که چندین هزار عالم و فاضل در آن غور می‌نمایند و استنباط علوم می‌کنند و به قطره‌ای از آن دریا نرسیده‌اند، و هر چه بیشتر فکر کنند بیشتر ظاهر می‌شود، با آنکه آن حضرت نزد عالمی تردد نکرده بود، بلکه در میان عرب خصوصا در مکه معظمه عالمی نبود، مع هذا خبر می‌داد از جمیع کتب پیغمبران و از جمیع احوال ایشان.

 

سوم:

 

آنکه هر کتابی و حکایتی را که دوبار خواندند بار سوم نمی‌توان خواند و شنید به خلاف قرآن که اگر صد هزار مرتبه خوانده شود رغبت زیاده می‌شود.

 

چهارم:

 

آن است که در قرآن مجید حق سبحانه و تعالی خبر از آینده بسیار داده است، که همه واقع شده و بسیاری دیگر خبر داده که واقع خواهد شد.

 

پنجم:

 

آنکه شفا دهنده همه دردها است، و دافع همه بلاها است، هر آیتی را که از جهت هر مطلوبی از روی اخلاص بخوانند البته آن حاجت روا می‌شود، و بیان اعجاز و معجزاتی که مشتمل است قرآن مجید بر آنها حصر نمی‌توان نمود.

و همچنین معجزات دیگر که از آن حضرت ظاهر شد، مانند زنده کردن مردگان، و شق قمر، و گواهی دادن سنگ و چوب و در و دیوار بر پیغمبری آن حضرت. و همچنین معجزاتی که بر دست حضرت أمیر المؤمنین و حضرات ائمه طاهرین صلوات اللّه علیهم أجمعین ظاهر شده است، چنانکه دلیل حقیت امامت ایشان است، دلیل نبوت آن حضرت است، زیرا که آن جماعت با این معجزات تصدیق نبوت آن حضرت کرده‌اند..

 

 

در بیان احکام نماز واجبی و سنتی و آنچه مناسب این باب است‌

 

 

مسأله 34-:قدمی که میان اذان و اقامه پیش می‌گذارند سند صحیحی دارد یا نه؟

 

 

 

جواب

 

روایتی نقل کرده‌اند، و بعضی از فقها نیز گفته‌اند.

 

مسأله 35-:اذان ثانی را که بدعت می‌دانند در روز جمعه که از حدیث امام صادق علیه السلام می‌فهمند به اعتقاد شما کدام است؟ جمعه می‌دانند یا عام است؟ که هر چند نماز جمعه نکنند باید اذان اعلام را نگفت که اذان ثانی بنابر احتمال داخل بدعت نباشد.

 

 

 

جواب

 

اگر مطلقا اکتفاء به یک اذان از برای نماز و ثانی بکنند احوط است، چنانچه عمل بر آن است، اما حکم به حرمت مشکل است، و تفصیلش در بحار مذکور است.

 

مسأله 36-:مثلا کسی در نماز در هنگام سر از رکوع برداشتن درست نه نشیند نماز او درست است یا نه؟

 

 

 

جواب

 

نماز او در هر دو صورت باطل است.

 

مسأله 37-:اگر فعلی از افعال نماز واجبی نماز را به طریق جهل بجای نیاورده، و مدت مدید نماز کرده باشد اعاده نماید یا نه؟

 

 

 

جواب

 

احوط و اشهر در غیر جهر و اخفات و قصر و اتمام وجوب اعاده و قضا است. و در بعضی سخنی هست، و در رساله شک اشاره به بعضی شده.

 

مسأله 38-:حدیثی واقع شده که اگر کسی عقد نماز را خالی از ریا بسته باشد، و در اثنای نماز ریا به عمل آید نقصان ندارد و محمول بر ظاهر است یا مأول؟

 

 

 

جواب

 

حدیث را تأویل کرده‌اند که در اثنای نماز به خاطرش خطور کند و باز تدارک کند و دل به او به بندد.

 

مسأله 39-:کسی که بعد از تکبیرة الاحرام خم شود و دست به زمین برساند و مهر و تسبیح خود را حرکت دهد نماز او چه صورت دارد؟

 

 

 

جواب

 

اگر به نیت رکوع نرفته جزم به بطلان نمی‌توان کرد، و مشهور بطلان نماز است.

 

مسأله 40-:در رکنیت قیام چه می‌فرمایند؟

 

 

 

جواب

 

رکنیت قیام مشخص نیست، و اما آن که هر گاه کسی بدون قصد رکوع خم شود، چون خم شود، به خاطرش رسد که می‌بایست به رکوع رود، اگر راست نشود باطل باشد بنا بر آن است که اصل رکوع عبارت است از اینکه ایستاده باشد و آن قدر خم شود، پس آن داخل رکوع خواهد بود.

 

مسأله 41-:التحاف صما که در نماز مکروه است کدام است؟

 

 

 

جواب

 

آن است که به طریق هند شال را از روی کتفها به پیش سینه آورد، و به زیر بغلها برد، و از عقب بر سر دوش اندازد. و احتمال دارد که از روی کتفها از عقب به زیر بغلها آورد و هر دو را جمع کند و بر یک دوش اندازد.

 

مسأله 42-:و شاح که مکروه است کدام است؟

 

 

 

جواب

 

آن است که شال را به دوش اندازد که یک دوش پوشیده شود و یکی نه و سر دیگر را به دوش اندازد به طریق ردا.

 

مسأله 43-:هر گاه پیشنماز ردا را پهن نکند که دوش را به پوشاند، و همچنان در گردن اندازد و طرف چپ را بر جانب راست اندازد، چه صورت دارد، و اگر آویخته باشد و بیندازد چون است؟

 

 

 

جواب

 

در صورت اول سنت ردا ممکن است که به عمل نیامده باشد، چون دوشها پوشیده نشده، و صورت ثانی را طریقه یهود می‌دانند.

 

مسأله 44-:زنان را در نماز پشت پا را پوشیدن در کار است یا نه؟

 

 

 

جواب

 

معلوم نیست واجب باشد.

 

مسأله 45-:تحت الحنک را به چه روش باید بست؟

 

 

 

جواب

 

سر عمامه را آویختن از یک طرف به منزله اهل مکه.

 

مسأله 46-:ابریشم که در رخت کسی باشد، مثل زه گریبان یا دکمه قبا چه حکم دارد نماز کردن با او؟ و مثل کیسه ابریشم که با این کس باشد یا عرقچین چه حکم دارد؟

 

 

 

جواب

 

آنچه لباس بگویند و جزء لباس شود مثل زه و دکمه ظاهر این است که جایز است، اما مثل کیسه احتیاط اجتناب است، و در مثل عرقچین دغدغه بیشتر است.

 

مسأله 47-:هر گاه کسی در رخت غصبی مدتی نماز کند، صحت و بطلان نماز چون است؟ و اگر مغصوب منه معلوم یا موجود نباشد به ثمن آن رخت چه باید کرد؟ و نمازها قضا دارد یا نه؟ و اگر رخت مذکور دزدیده باشد یا از وجه حرام باشد چون است؟

 

 

 

جواب

 

با علم به غصب و حرمت آن بنا بر مشهور و احوط آن است که نمازها که در رخت غصبی کرده قضا کند، خصوصا رختی که در حین قیام نماز مثلا در سجود اگر خواهد به صاحب دهد باعث ترک آن شود، و کسی که از او غصب کرده اگر چنانچه موجود یا معلوم نباشد، بعد از ظن مأیوس شدن از او به مستحقین بدهند، و دزدی نیز حکم غصب دارد، و رختی از وجه حرام بخرند چنانچه صیغه بر آن وجه واقع شده حکم غصب دارد، و چنانچه بیع بر ذمه واقع شود و آن وجه را تنخواه بدهد نماز در آن رخت نقصان ندارد.

 

مسأله 48-:اگر شخصی چیزی در پای خود کند که ساق داشته باشد مثل مسحی، و بعد از آن آن را در کفش کند مثلا، آیا درین صورت به اتفاق نماز جایز است؟ یا در این صورت نیز داخل‌

 

 

 

جواب

 

به گمان فقیر قصور ندارد، و دور نیست که داخل خلاف باشد.

 

مسأله 49-:دهلیزهای مسجدها داخل مسجد است؟ و می‌توان گفت ثواب مسجد دارد یا نه؟

 

 

 

جواب

 

ثواب داشتن احتمال دارد.

 

مسأله 50-:تسبیح را زینت به طلا و نقره کردن و دانه میان آن را از طلا کردن چون است؟

 

 

 

جواب

 

اگر مرد مزین به طلا دست نگیرد احوط است، و اللّه یعلم.

 

مسأله 51-:در خانه‌ای که چند نفر صغیر و کبیر شریک‌اند، همه به حصه خود به نشینند، و جماعت کبار نماز کنند چه صورت دارد؟

 

 

 

جواب

 

در صورتی که همه به قدر احتیاج خود متصرف باشند شاید بد نباشد، اما در صورتی که صغیر محتاج به آن قدر نباشد تصرف آنها به اعتبار سکنی زیاده باشد باید اجاره کرده شود، و در شق اول هم احتیاط کرده شود بهتر است.

 

مسأله 52-:مقدار درهم بغلی به اعتقاد شما چه قدر است؟

 

 

 

جواب

 

زیاده از قدر یک شاهی عجمی را اگر احتیاط کند بهتر است.

 

مسأله 53-:سجده بر سنگ جایز است و تیمم و همچنین بر آجر پخته؟

 

 

 

جواب

 

سجده ظاهرا توان بر سنگ کرد، و تیمم نیز ظاهر این است که جایز باشد، و بر آجر هم ظاهر جواز است.

 

مسأله 54-:در حمد و سوره که در نماز می‌خوانند قاعده قرائت دانستن و به عمل آوردن که نماز بدون آن صحیح نیست چند چیز است؟

 

 

 

جواب

 

بیرون آوردن هر حرفی از مخرج به روشی که قاریان نقل کرده‌اند به روشی که حروف از یک دیگر امتیاز داشته باشد، خصوصا حروفی که در زبان فرس در وقت تلفظ اشتباهی دارد، مثل صاد و سین و ثا و ضاد و ظا و زا و ذال و قاف و غین، و در زبان ترکان جا و ها، و اعرابها ظاهر شود به سبب توقف بر آن حرف، و مدهای متصل ترک نشود، و حروف مدغم را نیز ادغام کند در جاهائی که قراء نقل کرده‌اند، مثل قل ربی قر ربی بخواند که لام را تبدیل به را کند، و من ربی نون را در را ادغام و باقی آداب مستحب است.

 

مسأله 55-:کسی که شک در عدد رکوعهای نماز آیات کند که چند رکوع بجای آورده چه حکم دارد در حین قیام؟

 

 

 

جواب

 

بنا بر اقل باید گذارد، و همچنین هر گاه شک کند در عدد تکبیرات نماز عیدین.

 

مسأله 56-:هر گاه کسی نماز می‌کرده باشد، و کسی دیگر قرآن بخواند در نماز یا غیر نماز چه صورت دارد؟

 

 

 

جواب

 

امر به احتیاط نمودن، چون بعضی از احادیث عام است در سکوت از جهت شنیدن قرائت، و خصوص شنیدن قرائت امام یک حدیث دارد.

 

مسأله 57-:تسبیحات أربع در دو رکعت آخر خواندن یک نوبت کافی است یا نه؟

 

 

 

جواب

 

ظاهرا کافی باشد، و سه مرتبه بدون اللّه أکبر که نه تسبیح باشد بهتر است.

 

مسأله 58-:در خطبه نماز جمعه آنچه واجب است چه چیز است؟

 

 

 

جواب

 

باید خطبتین مشتمل بر حمد و ثنای خداوند عالمیان، و شهادتین و موعظه و وصیت به تقوا و سوره قرآن باشد، در خطبه ثانی آیه قرآن نیز کافی است، و مشتمل بر ذکر ائمه نیز باشد خطبه ثانی.

 

مسأله 59-:وقت نماز جمعه چه مقدار است؟

 

 

 

جواب

 

از ابتدای زوال تا آن که به قدر دو قدم که عبارت از دو سبع شاخص است بگذرد.

 

مسأله 60-:مسافر نماز جمعه می‌تواند کرد خواه امام شود و خواه مأموم؟

 

 

 

جواب

 

امامت کردن مشکل است، و مأموم می‌تواند شد.

 

مسأله 61-:در وقت بارش ترک نماز جمعه جایز است؟ بنا بر آن حدیث که واقع شده یا نه؟ و اگر قدری به بارد و بعد از اذان وقت باشد عذر می‌تواند شد که نرود؟ و برف نیز در این حکم است؟

 

 

 

جواب

 

به آن حدیث جمعی عمل کرده‌اند، و در حدیث مطلق واقع شده، و برف را هم بعضی در این حکم داخل می‌دارند، و احتیاط این است که تا مشقت شدید نباشد ترک نشود.

 

مسأله 62-:کسی که به سفر رود به تکلیف حاکم جائر، نماز خود را قصر کند یا تمام؟

 

 

 

جواب

 

مشهور این است که اگر سفرش مشتمل بر معصیت نیست قصر می‌کند، و بعضی می‌گویند به اعتبار تکلیف آن شخص تمام می‌کند.

 

مسأله 63-:مسافر در چهار فرسخ که قصد رجوع در همان روز نداشته باشد و ده روز هم نماند چه کند؟

 

 

 

جواب

 

به اعتقاد ما قصر باید کرد و احتیاج تمام معلوم نیست باشد.

 

مسأله 64-:هر گاه کسی مسافر باشد، و قصد اقامت در جائی کرده باشد، و از آنجا به حد ترخص رود، و بعد از مراجعت اراده ده روز ماندن نداشته باشد، نماز او چه صورت دارد؟

 

 

 

جواب

 

اشکال دارد، و اگر هر دو را بکند احتیاط است.

 

مسأله 65-:هر گاه در بلدی نماز جمعه می‌کرده باشند، و به اعتبار موانع اقتدا به آن امام نتوان کرد، و کسی باشد که تواند کرد، واجب است خروج از برای نماز یا نه؟

 

 

 

جواب

 

وجوب خروج را در این صورت جزم نداریم، اما با عدم مانع احوط است.

 

مسأله 66-:زنی که حائض باشد و زلزله شود نماز زلزله را بعد از زلزله به عنوان وجوب بکند یا نه؟

 

 

 

جواب

 

حکم به وجوب کردن مشکل است، اما احتیاط این است که ترک نکند.

 

مسأله 67-:چنان که سهوا در نماز آیات یک رکوع زیاده شود یا کم شود چه حکم دارد؟

 

 

 

جواب

 

اقوا آن است که نمازش صحیح است، و احوط آن است که در صورتی که یک رکوع را فراموش کرده باشد بعد از تمام نماز، رکوع فراموش کرده را بجا آورد و نماز را اعاده کند.

 

مسأله 68-:در نماز میت حرف زدن عمدا مبطل است یا نه؟

 

 

 

جواب

 

به سبب حرف زدن و با کثرت مبطلات نماز حکم به بطلان نماز میت نمی‌توان کرد، اما احوط ترک است.

 

مسأله 69-:پسر بزرگ اگر صلاة و صوم پدر را بجا نیاورد،و پسر کوچک بجا آورد، برائت ذمه حاصل می‌شود یا نه؟ و اگر دختر بجا آورد و پسر نداشته باشد و یا امتناع نماید چون است؟

 

 

 

جواب

 

ظاهرا به کردن پسر کوچک یا دختر اگر درست به عمل آورد برائت ذمه حاصل می‌شود، و سقوط از پسر بزرگ‌تر محل اشکال است، و احوط آن است که او نیز بکند، و اللّه یعلم.

 

مسأله 70-:در نماز میت از برای فاسق که علم به فسق او داریم گفتن اللهم انا لا نعلم منه الا خیرا چون است؟

 

 

 

جواب

 

ظاهرا بد نباشد، و در بحار تفصیل این مذکور است.

 

مسأله 71-:در نماز جماعت هر گاه قصد شخص معینی کرد امامت می‌کند، و آخر مشخص شود که دیگری بوده، نماز او چه حکم دارد؟

 

 

 

جواب

 

مثلا اگر هر دو نفر را عادل می‌دانسته که یکی از این دو نفر در این موضع نماز می‌کند قصد اقتدا به امام حاضر کرده نمازش درست است هر کدام باشد. و اگر حاضر را قصد به شخص معینی کرده ظاهر می‌شود که دیگری بوده، چنانچه او را عادل داند حکم به بطلان نمازش نمی‌توان کرد، و ظاهرا نمازش درست است.

 

مسأله 72-:اقتدا کردن در نماز آیات وقتی که امام بعضی از رکوعها را بجا آورده باشد چه حکم دارد؟

 

 

 

جواب

 

حکم به صحت چنین نمازی کردن مشکل است.

 

مسأله 73-:در نمازهای یومیه که امام در رکوع باشد اقتدا می‌توان کرد یا نه؟

 

 

 

جواب

 

احتیاط این است که در وقتی که امام در رکوع باشد اقتدا نکند، و چنانچه اقتدا کرده باشد، جزم به بطلان نمازنمی توان کرد

 

مسأله 74-:در نماز جهریه مثل نماز صبح هر گاه صدای امام را نشنوند قرائت باید کرد یا نه؟

 

 

 

جواب

 

احوط این است که قرائت را ترک نکند هر گاه صدای امام را هیچ نشنوند.

 

مسأله 75-:چنانچه کسی در دو رکعت آخر نماز برسد آیا مأموم قرائت باید کرد یا نه؟ و بر فرض قرائت حمد و سوره واجب است یا حمد تنها کافی است؟

 

 

 

جواب

 

چنانچه امام تسبیح می‌خوانده باشد به قدر مقدور قرائت باید کرد، و اگر حمد بخواند در کار نیست.

 

مسأله 76-:دو نفر از علما که به سبب استدلال یا به رجوع اعلم یکی نماز جمعه را واجب داند و بجای آورد، و دیگری حرام داند و نکند، این دو نفر به یک دیگر اقتدا می‌توانند کرد یا نه؟ و حال آن که حق یکی است.

 

 

 

جواب

 

هر گاه از اهل دیانت باشند، و در تحصیل علوم ضروری به استدلال یا رجوع به علما سعی می‌کرده، و بذل جهد خود را بجای آورده‌اند، نماز می‌توان کرد.

 

مسأله 77-:نمازی که به جماعت گذارده شود اماما یا مأموما مرتبه دوم به جماعت می‌توان گذارد یا نه؟

 

 

 

جواب

 

احتیاط این است که مرتبه دوم گذارده نشود.

 

مسأله 78-:هر گاه میان بعضی مأمومین و امام دیواری فاصله باشد، و آن مأمومین بعضی مأمومین صف پیش خود را می‌دیده باشند نماز جایز است یا نه؟

 

 

 

جواب

 

ظاهر این است که نماز جایز باشد.

 

مسأله 79-:هر گاه فقیه فتوا دهد که اقتدا به فلان کس می‌توان کرد، احتیاج به شهادت عادل دیگر هست، یا همان فتوای او کافی است؟

 

 

 

جواب

 

ظاهرا اگر آن شخص امامت می‌کند ظاهر الصلاح باشد و فسقی از او ندیده باشند فتوای فقیه کافی باشد.

 

مسأله 80-:گاه می‌شود که جماعت صلحا که از همه جهت دین داری ایشان بر ما معلوم است حدتی در مزاج ایشان هست، و به اندک امری از جا در می‌آیند، و به بعضی مردم صالح یا غیر صالح تندی و درشتی می‌کنند، و کسر قلب آن جماعت می‌شود، خواه تقصیر ایشان در مرتبه‌ای باشد که باید

 

 

 

جواب

 

اگر صلاح و دین داری او مظنون شده باشد، و فعل او محمل صحیح داشته باشد بر محمل صحیح حمل باید کرد، و اللّه یعلم‌

 

مسأله 81-:قصد کردن در نماز جماعت به پیشنماز معین شرط است، و اگر دو کس باشند که امامت می‌کرده باشند، و قصد یکی کند و اتفاقا دیگری ایستاده باشد چه صورت دارد؟

 

 

 

جواب

 

ظاهرا درست باشد، و قصد کردن به امام معین از حدیث ظاهر نمی‌شود، و هر گاه می‌داند که هر دو عادل‌اند و اقتدا می‌کند ظاهرا کافی باشد.

 

مسأله 82-:اگر کسی یک نماز را به دو پیشنماز کند، خواه در اثنا و خواه در ابتدا جایز است یا نه؟

 

 

 

جواب

 

ابتدا جایز است به دو تا اقتدا کردن، و در اثنا نیز عمومات و حدیث عذر پیشنماز دلالت بر جواز دارد، و بعضی اشکال کرده‌اند اما ظاهر جواز است.

 

مسأله 83-:در نماز جماعت هر گاه صفهای پیش تکبیر گفته باشند صفهای عقب تکبیر می‌توانند گفت یا نه؟

 

 

 

جواب

 

ظاهرا وقتی که صفها بسته شد کافی باشد چون واقع شده، و هر گاه صفوف فاصله باشد دوری نقصی ندارد، و خصوص هر گاه دو سه نفر تکبیرة الاحرام گویند دغدغه ندارد.

 

مسأله 84-:هر گاه در میان صفهای جماعت چندین جا فاصله باشد به قدر شش هفت ذرع بلکه ده ذرع باشد که صف سابق از صف عقب دور است ضرری دارد یا نه؟

 

 

 

جواب

 

ظاهرا اگر همه جا صفها اتصال داشته باشد فاصله چندین حوض و نهر آب ضرر نداشته باشد.

 

مسأله 85-:هر گاه در میان نماز از صف پیش دو سه نفر بروند نماز صف بعد از آن چه صورت دارد؟ چون پیش ایشان خالی شده.

 

 

 

جواب

 

نقصی ندارد و آن جماعت پیشتر می‌توانند رفت.

 

مسأله 86-:هر گاه در وقتی که پیشنماز در رکوع باشد شما دغدغه می‌کنید از اقتدا کردن و می‌فرمائید که احادیث رخصت احتمال تقیه دارد، خبر «1» حمد در رکعت آخر از برای پیشنماز افضل می‌دانید و حال آن که اینجا نیز احتمال تقیه دارد؟

 

 

 

جواب

 

احادیث تسبیح صحیح‌تر است، و احادیث تخییر میان حمد و تسبیح احتمال تقیه ندارد، چون سنیان قائل به تخییر نیستند، و حدیث تعیین حمد احتمال تقیه دارد، پس تسبیح احوط است، و حمد به سبب حدیث افضل، و افضلیت معنی دیگر و احوط بودن معنی دیگر.

 

مسأله 87-:شما تسبیح را چند نوبت می‌خوانید در دو رکعت آخر؟

 

 

 

جواب

 

نه نوبت می‌خوانیم که اللّه اکبر خوانده نمی‌شود، و گاه دوازده نوبت که در هر سه نوبت اللّه أکبر خوانده شود.

 

مسأله 88-:در نماز جماعت هر گاه پیشنماز یک شبر بلندتر باشد از مأموم چه صورت دارد؟

 

 

 

جواب

 

در قدر شبر احتیاط باید کرد، و کمتر ظاهرا نقصی ندارد.

 

مسأله 89-:ردائی که از برای پیشنماز به اعتقاد شما مستحب است، جمعی می‌گویند از احادیث ظاهر نمی‌شود که از برای غیر کسی که کتفش پوشیده نباشد سنت باشد، لهذا بعضی از علما مضایقه کرده‌اند.

 

 

 

جواب

 

از بعضی اخبار به طریق عموم قدری استحباب ظاهر می‌شود از برای چنان کسی که کتفش پوشیده نباشد تأکید بیشتر دارد، بلکه مکروه است بدون رداء.

 

مسأله 90-:عبا و پوستین قائم مقام ردا می‌شود؟

 

 

 

جواب

 

ظاهر این است که قائم مقام بشود هر گاه دست به آستین نکرده باشد.

 

مسأله 91-:هر گاه وفا به وعده‌هائی که می‌کنند واجب نباشد بنا بر مشهور، پس چرا خلف وعده قادح در عدالت باشد، چنانچهحدیث فی الجمله اشعاری به آن دارد.

 

 

 

جواب

 

در آن حدیث چند چیز مذکور است، می‌تواند به اعتبار بعضی قیود دیگر باشد، و اگر از برای ثبوت عدالت باشد در حدیث نیست که پیشنماز می‌باید عادل باشد، و بعضی اصطلاحات که متأخرین نقل کرده‌اند مأخوذ از کتب عامه است.

 

مسأله 92-:در جائی که به اعتقاد شما باید جمع کرد در نماز میان قصر و اتمام بنا بر خلافی، کسی که چنین باشد اگر امامت کند می‌توان به او اقتدا کرد؟

 

 

 

جواب

 

ظاهرا توان، و اگر رجحان در قصر و تمام نباشد مأموم مخیر است، و اگر نه هر کدام که راجح است در آن اقتدا کند.

 

مسأله 93-:نماز غفیله و نماز وصیت که میان نماز شام و خفتن باید کرد، بعد از بر طرف شدن حمره مغربیه می‌توان کرد یا نه؟

 

 

 

جواب

 

دغدغه می‌شود.

 

مسأله 94-:آیا نماز غفیله به غیر از چهار رکعت نماز نافله شام است؟

 

 

 

جواب

 

آنچه از اخبار ظاهر می‌شود این است که دو رکعت نافله شام را به طریق نماز غفیله بجا آورد.

 

مسأله 95-:نافله پیاده در حضر سند صحیحی دارد یا نه؟ و احادیثی که در جواز نافله در راه رفتن واقع شده اکثر در حالت سواری و بعضی در سفر است.

 

 

 

جواب

 

بهتر آن است که تا تواند در حضر وقتی که پیاده باشد نافله نگذارد.

 

مسأله 96-:اگر در نماز شب سهوا و تر را بر شفع مقدم دارد چه باید کرد؟

 

 

 

جواب

 

باید اول شفع را کرد، و مرتبه دیگر و تر را بجای آورد.

 

مسأله 97-:دعای چهل مؤمن در نماز شب کردن چون حدیث ندارد، خصوصا آن وقت چون است؟

 

 

 

جواب

 

در غیر آن وقت بهتر است خصوص جهت عوام که الفاظ فارسی را در میان نماز موافق ضابطه نمی‌توانند گفت، و غیر عوام هم چون روایت به خصوص ندارد و در غیر آن دعا بکند.

 

مسأله 98-:از برای فساق و ظلمه با وجود علم به فسق ایشان دعا کردن و در زمره چهل مؤمن شمردن و گاه تعریف ایشان کردن چه صورت دارد؟ با وجود حدیثی که ورام نقل کرده اذا مدح الفاسق اهتزله العرش.

 

 

 

جواب

 

دعای هدایت و مغفرت از برای ارباب کبائر شیعیان خوب است، و مدح ایشان در صفت خوبی ایشان اگر باعث رسوخ ایشان در صفات ذمیمه نشود بد نیست، و الا نباید کرد..

 

 

بیست و پنج رساله فارسی، متن، ص: 554

 

 

اشاره

جامع الاحکام، ج‌1، ص: 63
نماز

اذان

 

س 191

 

اشاره

- مؤذن نماز جمعه در موقع اذان ظهر وقتی که اذان بلند چه از طریق بلندگو یا بدون بلندگو می‌گوید و روبروی نمازگزاران قرار گرفته است اگر نمازگزاران در مسجد نشسته‌اند و آماده برای خطبه‌های نماز جمعه هستند هر قسمتی از اذان را که می‌شنوند بلافاصله دسته جمعی با صدای معمولی بگویند و این کار تا آخر اذان ادامه داشته باشد آیا این عمل مستحب است و ثوابی دارد یا نه؟

ج

- بلند حکایت کردن فصول اذان اشکال ندارد و خصوصاً در فصول آن که مشتمل بر ذکر اللَّه است رجحان دارد ولی بقصد ورود و خصوصیت چون دلیلی بر آن در نظر نیست جایز نیست چنانکه بلند گفتن آن به هیئت اجتماعی نیز به نیت ورود جایز نیست و بدون نیّت ورود نیز چون به صورت برنامه دینی ارائه می‌شود اولی ترک است بطور کلی سزاوار است مؤمنین در همه برنامه‌های دینی به آنچه از
جامع الاحکام، ج‌1، ص: 64
دین رسیده است اکتفا نمایند و سلیقه‌ها و استحسانات شخصی را ترک کنند مبادا چیزهائی که در دین نیست به تدریج وارد دین شود و از دین شمرده شود.

وقت نماز

 

س 192

 

اشاره

- با توجه به این که اذان صبح را با افزودن دقایقی (7 تا 10 دقیقه) به ساعت شرعی می‌گویند آیا اشکال شرعی ندارد؟

ج

- به طور کلی اذان مؤذن مورد وثوق و عارف به وقت برای هر محل معتبر و مورد اعتماد است و تا مؤذن شروع به اذان نکرده باشد و از طرق شرعی دیگر نیز احراز دخول وقت نشده باشد در روزه امساک از اکل و شرب واجب نیست و با شروع به اذان امساک واجب است چنانکه شروع به نماز نیز جایز است مع ذالک احتیاط آن است که در روزه مقدار کمی زودتر از اذان خودداری از اکل و شرب کند و حکم اذان رادیو هر شهر و محل نیز در اعتبار دائر مدار این است که مؤذن را مشخص به صفت وثوق و معرفت کامل وقت بشناسند و الا اگر بطور شرعی دخول وقت را احراز ننمایند خواندن نماز مجزی نیست.

س 193

 

اشاره

- آیا حکم لیالی مقمره با لیالی دیگر فرق دارد؟

ج

- فرق ندارد. و اللّه العالم.

س 194

 

اشاره

- نسبت به تعیین نصف شب شرعی راه دقیق و مشخص کدام است؟

ج

- جهت وقت نماز عشاء بنابر احتیاط شب را از مغرب تا اذان صبح حساب کنید. و اللّه العالم.

س 195

 

اشاره

- آیا بعد از طلوع آفتاب تا قبل از اذان ظهر می‌شود نماز قضا خواند یا خیر؟

ج

- مانعی ندارد.

قبله

 

س 196

 

اشاره

- اکنون که علم پیشرفت کرده است و بشر با سفینه به فضا می‌رود در
جامع الاحکام، ج‌1، ص: 65
آنجا برای نماز به چه سمتی باید ایستاد، و آیا مکانی در روی زمین وجود دارد که قبله نداشته باشد؟

ج

- در روی زمین مکانی که قبله نداشته باشد نیست و چون محاذی کعبه معظّمه هر چه به طرف بالا برود قبله محسوب می‌شود بنابراین باید در فضا، نمازگزار بطرف محاذی کعبه نماز بخواند.

س 197

 

اشاره

- انحراف تعمّدی از جهت دقیق قبله در نماز تا چند درجه مجاز است؟
(توضیح اینکه این شرکت در حال طراحی مسجدی برای سپاه پاسداران است، آیا می‌تواند این مسجد را با 4 درجه انحراف از قبله قرار دهد، اما به نمازگزاران اعلام شود که مسجد رو به قبله است)؟

ج

- انحراف عمدی از قبله اگر کم باشد مثل چهار درجه که عرفاً شخص رو به قبله شمرده شود اشکال ندارد و صدق حالت استقبال در نظر عرف کافی است، بناء مسجد نیز با این انحراف کم عرفاً رو به قبله است ولی چون مفهوم اعلام رو به قبله بودن مسجد صورت تدقیقی و حقیقی استقبال است و علاوه معرض این است که بعض نمازگزاران به گمان دقّت و مراعات استقبال حقیقی در تعیین قبله مسجد با انحراف جزئی از قبله مسجد که علی الفرض تدقیقی و حقیقی نیست از حدّ استقبال عرفی معتبر خارج شوند این اعلام که خلاف واقع است و مفهوم کذب دارد جایز نیست.

لباس نمازگزار

 

س 198

 

اشاره

- لباس‌هایم نجس می‌باشد و عوض کردن آن برای من امکان‌پذیر نیست چگونه نماز بخوانم؟

ج

- چنانچه بتوانید با یک لنگ و یا چیزی شبیه به آن که بشود عورتین را مستور کند نماز بخوانید باید این کار را بکنید و اگر ممکن نشود با یک لباس نجس که عورتین را بپوشاند نماز بخوانید و لباس نجس دیگری در حال نماز بر تن شما نباشد. و اللّه العالم.
جامع الاحکام، ج‌1، ص: 66

س 199

 

اشاره

- موی خرگوش همراه با لباس نمازگزار چه حکمی دارد؟ و اگر اشکال داشته باشد تکلیف نمازهای خوانده شده به این کیفیت چیست؟

ج

- خرگوش حرام گوشت است اگر نمازگزار عمداً با موی خرگوش نماز بخواند نمازش باطل است و لو اینکه جاهل به حکم باشد و نمازهایی را که عمداً با کیفیت مذکور خوانده باید قضا کند. و اللّه العالم.

مکان نمازگزار

 

س 200

 

اشاره

- در خانه‌ای که نسق زراعی بوده- زمین مربوط به اصلاحات ارضی رژیم سابق است که از زارع خریداری شده- میتوان ساکن شد و خواندن نماز در خانه مذکور صحیح است یا خیر؟

ج

- اگر عرفاً محتمل باشد که ید شخصی که فعلًا زمین در ید او است ید مشروع و غیر غاصبانه باشد تصرف غیر ذی الید با اذن ذی الید در آن جایز است و اما شخص ذی الید که عالم بوضع زمین است باید طبق علم خود عمل کند.

س 201

 

اشاره

- برای اجاره خانه مؤجر مبلغی وجه نقد بعنوان قرض الحسنه و مبلغی هم ماهیانه مال الاجاره از مستأجر دریافت میکند سکونت در آن خانه مجاز، و خواندن نماز درست است یا خیر؟

ج

- اگر نحوه اجاره اینطور بوده که مؤجر خانه را به مستأجر به مال الاجاره معین و مدّت معلوم اجاره دهد و در ضمن عقد اجاره شرط کند که مستأجر مبلغ معیّنی هم به او قرض الحسنه بدهد صحیح است و در این صورت نماز خواندن در آنجا هم جایز است.

س 202

 

اشاره

- نماز خواندن در محلّی که تار و موسیقی استعمال می‌کنند چه حکمی دارد؟

ج

- اگر مجلس معصیت صدق کند مثلًا داخل یک اطاق باشد اشکال دارد ولی اگر در جائی نماز بخواند که صدای موسیقی شنیده میشود و نمازگزار خارج از مجلس موسیقی باشد و قصد گوش دادن نداشته باشد هرچند قهراً بشنود اشکال ندارد.
جامع الاحکام، ج‌1، ص: 67

س 203

 

اشاره

- زمینی را که سالهای قبل تحت تصرف افراد بهائی بوده و بوسیله سازمان زمین‌شهری مصادره شده است به مسجد تبدیل نموده‌اند آیا نماز خواندن در آن صحیح است یا نه؟

ج

- در مورد سؤال چنانکه آن بهائی زمین مذکور را بعد از بهائی شدن مالک بوده و سپس توسط حکومت اسلامی مصادره شده تصرف و نماز خواندن در آن زمین اشکال ندارد.

س 204

 

اشاره

- اگر بدانیم که مکانی از پول مجهول المالک توسط شخصی احداث شده و مجبور به ماندن در آن مکان هستیم حکم نماز خواندن و تصرفاتی که در این پول می‌شود چیست؟

ج

- اگر منظور اینست که شخص مذکور، آن مکان را با پول مجهول المالک برای خودش احداث کرده و بعد تحت اختیار دیگران گذاشته در این صورت چنانچه زمین و مصالح را با معامله کلی و ذمّه‌ای تهیه نموده تصرف برای ساکنین در آن اشکال ندارد ولی اگر با معامله عین بعین تهیه کرده جواز تصرف منوط باجازه حاکم شرع جامع الشرائط است.

تکبیرة الاحرام

 

س 205

 

اشاره

- آیا جهر و اخفات تکبیرة الاحرام تابع نمازهای جهریّه و اخفاتیّه است و یا اینکه در تمام نمازهای یومیّه نمازگزار مخیّر بین جهر و اخفات تکبیرة الاحرام است و آیا در نماز جماعت چه حکمی دارد؟ آیا عدم رعایت جهر و اخفات تکبیرة الاحرام سهواً چه صورت دارد؟

ج

- در نماز جماعت برای امام جهر مستحب است چه در نمازهای جهریه و چه در اخفاتیه و مأموم بهتر است اخفات کند و در نمازهای فرادی حکم سایر اذکار را دارد که مصلّی مختار است. و اللّه العالم.
جامع الاحکام، ج‌1، ص: 68

س 206

 

اشاره

- اگر انسان در اثر سرگیجه در حال گفتن تکبیرة الاحرام، بی‌اختیار حرکت کند، با توجه به این که گفتن تکبیرة الاحرام در حالت آرامش و سکون مستلزم تکرار چندین باره آن می‌باشد آیا این تکرار لازم است؟

ج

- در مورد سؤال چنانچه شخص مذکور متمکن است که تکبیرة الاحرام را در حال استقرار بدن بگوید و برای او مشکل نباشد باید در حال استقرار بدن بگوید و لو به تکرار، بلی اگر حرکت کم باشد بطوری که استقرار صدق کند اشکال ندارد و نباید تکرار کند.

قیام

 

س 207

 

اشاره

- شخصی نماز را ایستاده بجا می‌آورد ولی در رکعت آخر در اثر کمردرد، پادرد یا به علت دیگر می‌نشیند نماز را نشسته تمام می‌کند آیا اعاده لازم دارد یا خیر؟

ج

- در صورتی که عاجز از قیام بوده مجزی است و اعاده لازم نیست. و الله العالم.

س 208

 

اشاره

- توضیح دهید که بعد از خواندن حمد و سوره یا بعد از قنوت آیا می‌توان بلافاصله به رکوع رفت یا بقدر یک ثانیه باید صبر کرد؟

ج

- بعد از تمام شدن سوره که تماماً در حال قیام خوانده شده باشد صبر کردن لازم نیست می‌تواند فوراً به رکوع برود و همچنین بعد از قنوت. و اللّه العالم.

قرائت

 

س 209

 

اشاره

- در نماز اگر در جمله «اعوذ باللّه من الشیطان الرجیم» بین «الشیطان و الرجیم» کلمه لعین را نیز اضافه کند اشکال دارد؟

ج

- اضافه کردن «اللّعین» اشکال ندارد. و اللّه العالم.

س 210

 

اشاره

- شخصی وفات یافته و از جوانی ایشان نمازهای خود را با قرائت 
جامع الاحکام، ج‌1، ص: 69
سوره حمد با اختلاف با سایر قرائات می‌خوانده‌اند به این صورت که:
به جای «صِراطَ الَّذِینَ أَنْعَمْتَ عَلَیْهِمْ»، «صراط مَن انعمت علیهم» و به جای «وَ لَا الضَّالِّینَ»، «و غیر الضالین» می‌خوانده‌اند ایشان در آن زمان توجه به مسائل شرعیه داشته و مقید بوده‌اند و این نوع قرائت را مقبول و مبری ذمه می‌دانستند،
1- آیا چنین قرائتی وجود دارد؟
2- در صورت وجود چنین قرائتی خواندن نماز با آن مجزی و مبرء الذمه است یا نه؟
3- در صورت عدم کفایت این قرائت از نماز تکلیف ورثه این شخص چیست؟ با توجه به اینکه ایشان در این مورد وصیتی نداشته‌اند.

ج

- قرائت قرآن کریم بر حسب روایات و اتفاق فقهاء عظام رضوان اللّه علیهم طبق قراءات معروفه و مشهوره در عصر حضرات ائمه طاهرین علیهم السّلام کافی و مجزی است که معروفترین و مشهورترین آنها قرائت ده نفر است که قرائت هفت نفر آنها شهرت و تداول بیشتر داشته و میتوان اقتصار بر قرائت این هفت نفر را موافق با احتیاط و قدر متیقّن دانست، و قرائت (من انعمت) و (غیر الضّالین) از هیچ یک از این هفت نفر نقل نشده و از قرائات مشهوره نیست و منحصراً قرائت عمر بن الخطاب و عبد الله بن زبیر بوده و مع ذلک در بین اهل سنت نیز معمول بها نشده و با اینکه قرائت عمر است از قرائات متروکه است. و روایتی که در تفسیر علی بن ابراهیم است بقرینه روایات دیگر که همین قرائت مشهور را که مصاحف همه مطابق با آن است تأیید مینمایند قابل حمل بر تقیه است و به هرحال استقرار سیره شیعه اهل بیت علیهم السّلام خلفاً عن سلف بر همین قرائت مشهور دلیل بر عدم جواز این قراءات شاذه است و بنابراین نهایت امر این است که شخص مذکور معذور است و انشاء اللّه تعالی معاقب نباشد ولی اعمالش مجزی و امتثال و اطاعت امر نیست و ظاهراً ورثه و ولد اکبر او که باید قضای نمازهای فوت شده از والد را بجا آورد در مثل این صورت مکلف بقضاء نمازهای او نیست بلی اگر اصل نماز از او فوت شده باشد قضاء آن بعهده ولد اکبر است مع ذلک اگر تبرّعاً قضاء نمازهای او را بجا آورند یا استیجار نمایند خیر و احسان بمیت خواهد بود. و اللّه العالم 
جامع الاحکام، ج‌1، ص: 70

س 211

 

اشاره

- اگر کسی در رکعت سوم نماز مشغول حمد و سوره شد و در وسط سوره یا پایان آن ملتفت شود چه باید بکند.

ج

- در فرض سؤال، تسبیحات اربعه را بخواند.

س 212

 

اشاره

- شخص مکلف از روی جهل به حکم سه سال تمام نمازها را- چه رکعت اول و دوم و چه رکعات سوم و چهارم- با تسبیحات خوانده است نمازها را قضا نماید یا خیر؟

ج

- در فرض سؤال بنابر احتیاط واجب نمازهائی که بصورت مذکور در سؤال خوانده قضاء نماید. و اللّه العالم.

س 213

 

اشاره

- آیا در تلاوت قرآن مع القواعد فتحه و کسره و ضمّه لهجه هم واجب است آیا بدون لهجه اشکال دارد؟

ج

- باید کلمات به عربی صحیح تلفظ شود و ضمه و فتحه و کسره آخر هر کلمه در صورتی که وقف بر آن نشده باشد ظاهر شود. و اللّه العالم.

س 214

 

اشاره

- در خواندن تسبیحات به خاطر ندانستن مسأله بجای گفتن «... و لا اله إلّا الله ...» می‌گفتم «... و لا اله إنَّ الله ...» تکلیف این جانب در مورد نمازهای گذشته‌ام چیست؟

ج

- در مورد سؤال نمازهائی که به نحو مذکور خوانده‌اید باید قضاء نمائید.

س 215

 

اشاره

- آیا در نماز ظهر و عصر علاوه بر حمد و سوره باید تسبیحات اربعه و اذکار دیگر را نیز باید آهسته بخواند؟

ج

- در فرض سؤال تسبیحات اربعه هم مانند حمد و سوره آهسته خوانده می‌شود و در بقیه اذکار انسان مختار است آهسته بخواند یا بلند.

س 216

 

اشاره

- خواندن نماز از روی کتاب در نمازهای واجب و مستحب چه حکمی دارد؟

ج

- اگر حافظ حمد و سوره باشد قرائت از روی قرآن کریم در نمازهای واجب خلاف احتیاط است.
جامع الاحکام، ج‌1، ص: 71

س 217

 

اشاره

- آیا نمازهایی که سالها با مخارج غلط حروف خوانده شده، بعد از تصحیح باید اعاده شود یا خیر؟

ج

- اگر بطوری بوده که به نظر عرف عرب غلط محسوب می‌شده باید اعاده و قضاء کند.

س 218

 

اشاره

- آیا اگر کسی در نماز تجوید را رعایت نکند مثلًا در سوره توحید نون یکن را اظهار کند نماز او چه حکمی دارد آیا باطل است؟

ج

- خلاف احتیاط است ولی موجب بطلان نماز نیست.

س 219

 

اشاره

- تلفظ صحیح حرف ضاد چگونه است و در صورت مشکل بودن وظیفه چیست؟

ج

- در تلفظ ضاد باید پهلوی زبان به دندانهای پهلو بخورد ولی اگر طوری ادا کند که در نظر اهل لسان عربی صحیح باشد کافی است.

س 220

 

اشاره

- نمازهای یومیّه را من نمی‌توانم عربی بخوانم و نمی‌شود یاد بگیرم آیا می‌شود با زبانهای اسپانیولی و آمریکائی و غیره خواند یا نه حتماً باید عربی باشد؟

ج

- فرض اینکه شخص نتواند قرائت و اذکار واجب نماز را فرابگیرد، بسیار نادر است و نوع مردم می‌توانند یاد بگیرند لذا بر هر کس واجب است حمد و سوره و اذکار نماز را بهمان الفاظ عربی یاد بگیرد بلی اگر کسی در تنگی وقت بخواهد نماز بخواند مثل شخصی که در تنگی وقت مسلمان شده باشد و فرصت برای فراگرفتن نباشد باید اگر ممکن است به تلقین دیگری همان الفاظ عربی را بخواند و اگر ممکن نیست و ترجمه آن الفاظ را بزبان دیگر می‌داند ترجمه آن را بخواند به هر حال یاد گرفتن الفاظ عربی نماز واجب است و ترک آن گناه و موجب استحقاق عقاب است.

س 221

 

اشاره

- اگر کسی اطلاع نداشته که باید قرائت را صحیح بخواند و نمی‌دانسته قرائت او اشتباه است و کسی هم به او نگفته و تا حال قرائت را غلط خوانده است آیا نمازهای قبلی را باید قضا نماید یا نه؟

ج

- باید نمازهایی را که جهلًا با قرائت صحیح نخوانده قضا کند. و اللّه العالم.
جامع الاحکام، ج‌1، ص: 72

س 222

 

اشاره

- کسی که نماز جمعه نخواند و می‌خواهد نماز ظهر بخواند آیا قرائت را باید با جهر بخواند یا اخفات و آیا اصلًا جهر جایز است یا نه؟

ج

- مستحب است قرائت نماز ظهر روز جمعه را جهراً بخوانند. و اللّه العالم.

س 223

 

اشاره

- در خواندن حمد و سوره نماز عرفاً صدا باید تا چه اندازه باشد تا اشکالی در نماز بوجود نیاید؟

ج

- در مواردی که باید جهراً خوانده شود موقعی که کلمات را ادا می‌کند صدای او باید جوهر داشته باشد.
و اللّه العالم.

قنوت

 

س 224

 

الف)

 

در قنوت نمازهای واجب می‌شود به صورت فارسی دعا کرد؟

جامع الاحکام ؛ ج‌1 ؛ ص72

وظیفه قنوتی انجام نمی‌شود ولی مبطل نماز نیست.

س- ب)

 

شخصی از اول تکلیف تا حدود هفت سال در قنوت نمازش «رَبَّنا آتِنا فِی الدُّنْیا حَسَنَةً وَ فِی الْآخِرَةِ الحسنة» می‌خوانده است و الف و لام در حسنة آخر اضافه می‌کرده و خیال می‌کرده صحیح می‌خواند آیا نمازهایش باطل و قضا دارد یا نه؟

در فرض سؤال، نمازهائی که خوانده صحیح است و قضا لازم نیست.

س- ج)

 

آیا در ذکر قنوت رعایت اعراب و تجوید لازم است یا نه؟ تا چه حدّ؟

رعایت تجوید واجب نیست لکن باید بنحو صحیح خوانده شود.

س 225

 

اشاره

-

الف)

 

در صورتی که قنوت را فراموش کند آیا قابل تدارک است یا نه؟

بلی بعد از رکوع می‌تواند تدارک نماید.

س- ب)

 

در صورتی که عمداً قنوت را ترک کند می‌تواند بعداً به جای آورد؟

با فرض ترک عمدی، قنوت قابل تدارک نیست.
جامع الاحکام، ج‌1، ص: 73

سجده و رکوع

 

س 226

 

اشاره

- در نماز یومیه در رکوع یا سجود یک مرتبه می‌گویم سبحان اللَّه نماز درست است یا خیر؟

ج

- یک مرتبه سبحان اللَّه کافی نیست نمازهائی که به صورت مذکور خوانده‌اید قضا نمائید. ولی در تنگی وقت و حال ناچاری یک سبحان اللَّه کافی است.

س 227

 

اشاره

- اگر کسی در نماز به جای ذکر رکوع و سجده بر اثر بی‌سوادی و ندانستن و تعلیم غلط صلوات بفرستد نماز صحیح است؟ و در صورت صحیح نبودن آیا باید قضاء آن را بجاآورد؟

ج

- در مورد سؤال باید نمازها را قضا کند. و اللّه العالم.

س 228

 

اشاره

- آیا صلوات جزء اذکار است؟

ج

- بلی جزء اذکار است ولی در محلی که ذکر خاصّی برای آن معین شده مثل رکوع و سجود و رکعت سوم و چهارم اکتفاء بصلوات جایز نیست و باید همان ذکر خاص خوانده شود.

س 229

 

اشاره

- می‌توان در رکوع و سجود جای تسبیح صلوات بگوید؟

ج

- در رکوع و سجود نمیتوان به آن اکتفاء نمود.

س 230

 

اشاره

- بعضی‌ها بعد از ذکر واجب سجده می‌گویند «وَ عَجِلْ فرجهم و احشرنا معهم و الْعَنْ اعدائهم) آیا گفتن این ذکر و جملات در نماز جایز است یا نه؟

ج

- اگر گفتن جملات مذکوره مورد داشته باشد مثلًا بعد از صلوات گفته شود و به قصد ورود نباشد اشکال ندارد. و اللّه العالم.

س 231

 

اشاره

- اگر اشتباهاً ذکر رکوع «سبحان ربی العظیم و بحمده» را در سجده گفته یا بر عکس «سبحان ربی الاعلی و بحمده» را در رکوع گفته آیا نمازش اشکال دارد؟

ج

- اشکال ندارد.

س 232

 

اشاره

- اگر در حال ذکر سجده انگشت ابهام پا را عمداً حرکت دهد نمازش 
جامع الاحکام، ج‌1، ص: 74
چه صورتی دارد؟

ج

- اشکال دارد و پس از اعاده ذکر و اتمام صلاة نماز را احتیاطاً اعاده نماید. و الله العالم.

س 233

 

اشاره

- اگر در حالت رفتن به سجده پیشانی نمازگزار سهواً به مهر بخورد و بعد سر را مقدار کمی بردارد و دوباره با آرامش کامل بر مهر بگذارد اشکال ایجاد می‌کند یا خیر؟

ج

- در مورد سؤال اگر به اختیار سر را بر دارد و دوباره به مهر بگذارد دو سجده محسوب است ولی اگر بدون اختیار پیشانی به محل سجده بخورد و بلند شود سجده محسوب نمی‌شود دوباره که سجده را با آرامش انجام دهد صحیح است. و اللّه العالم.

س 234

 

اشاره

- اگر در بین نماز محلّ سجده‌گاه (مهر) با جوشی که روی پیشانی ترکیده نجس شود همان لحظه تکلیف در نماز چیست؟

ج

- اگر خون تنها باشد و کمتر از درهم و مقداری از پیشانی که نجس نشده بر روی مقداری از مهر که نجس نشده قرار بگیرد بطوری که مسمای سجده بعمل بیاید نماز صحیح است.

س 235

 

اشاره

- سجده و تیمّم بر شیشه و موزائیک چه حکمی دارد؟

ج

- سجده و تیمّم بر شیشه صحیح نیست و اما نسبت به موزائیک که مخلوط از سیمان و سنگ ریزه است چنانچه بین سنگهای آن فاصله نباشد سجده و تیمم بر آن اشکال ندارد چون در واقع تیمم و سجده به سنگ است ولی اگر پودر سیمان باعث فاصله بین سنگهای موزائیک بشود تیمم صحیح نیست ولی سجده در صورتی که مقداری از پیشانی که صدق سجده کند بر سنگهای آن واقع شود صحیح است. و الله العالم.

س 236

 

اشاره

- شخصی نماز می‌خواند چه ادا چه قضا ولی بین دو سجده خوب نمی‌نشیند آیا نمازش باطل است یا نه؟

ج

- بلی بین سجدتین نشستن با طمأنینه لازم است. و اللّه العالم.
جامع الاحکام، ج‌1، ص: 75

س 237

 

اشاره

- در آنجا که نمازگزار ناچار است اگر لباسش از پنبه و کتان باشد باید به آن سجده کند آیا اگر جانمازی یا گلیم زیر پایش از پنبه باشد می‌تواند به آنها سجده نماید یا اینکه در این صورت نیز باید به پشت دست سجده کند؟

ج

- در فرض سؤال باید به جانماز و یا گلیم که از پنبه است سجده کند.

س 238

 

اشاره

- شخصی مدتی هنگام نماز در سجده دستها را روی زمین نگذاشته آیا نمازهایش صحیح است؟

ج

- اگر می‌توانسته کف دستها را به زمین بگذارد و نگذاشته باید قضاء کند. و اللّه العالم.

س 239

 

اشاره

- مشاهده، شنیدن و یا دیدن از طریق نوار کاست و ویدئو و یا استماع از طریق پخش مستقیم رادیو و تلویزیون و نوشتن آیاتی که دارای سجده واجب می‌باشند چه حکمی دارد؟

ج

- مشاهده آیات سجده و یا نوشتن آنها موجب وجوب سجده نمی‌شود. ولی استماع آن از طریق نوار یا پخش غیر مستقیم رادیو و تلویزیون، باحتیاط واجب موجب وجوب سجده است و استماع از طریق پخش مستقیم آنها موجب وجوب سجده است. و اللّه العالم.

س 240

 

اشاره

- آیا سجده برای غیر خدا جائز است؟

ج

- جائز نیست.

س 241

 

اشاره

- آیا سجده در مقابل قبر امامان و امام‌زادگان جائز است؟

ج

- جائز نیست مگر اینکه سجده شکر باشد یعنی بخاطر اینکه خداوند او را موفّق به زیارت قبر امام علیه السلام نموده سجده برای خداوند متعال بجهت شکر بجا آورد.

س 242

 

اشاره

- آیا سجده بعنوان سجده شکر و یا سجده تعظیم و غیره در مقابل قبور امامان و امام‌زادگان جائز است؟

ج

- سجده شکر بنحوی که در جواب سؤال قبل گفته شد اشکال ندارد.

س 243

 

اشاره

- در صورتی که این سجده موجب وهن مذهب گردد یا عده‌ای 
جامع الاحکام، ج‌1، ص: 76
تصور کنند که سجده برای امام (ع) یا امام‌زادگان انجام گرفته جائز است؟

ج

- چون موارد مختلف است بستگی بمورد دارد پس اگر طوری باشد که موجب وهن مذهب باشد جائز نیست.

س 244

 

اشاره

- بوسیدن زمین در مقابل حرم و عتبه مقدسه چه حکمی دارد؟

ج

- بوسیدن عتبه که عنوان سجده ندارد اشکال ندارد.

س 245

 

اشاره

- در صورتی که اگر توده مردم تفاوت بین بوسیدن و سجده کردن نگذارند این بوسیدن چه حکمی دارد؟

ج

- توده مردم بین سجده و بوسیدن فرق میگذارند.

تشهد و سلام

 

س 246

 

اشاره

- نمازگزار در حین نماز در رکعت دوم که تشهد را قرائت می‌کند قبل از صلوات قیام می‌کند آیا نماز باطل می‌گردد و آیا صلوات تشهد رکن نماز است یا خیر؟

ج

- در فرض سؤال اگر سهواً قبل از تمام شدن صلوات تشهد قیام کرده و در حال قیام متذکّر شده برگردد و (منسی) فراموش شده را انجام دهد و بعد به سایر وظائف خود عمل کند نماز صحیح است و اگر بعد از رکوع متوجّه شده برنگردد و نماز را تمام کند بعد قضاء فراموش شده را بجا آورد و دو سجده سهو نیز بجا آورد.

س 247

 

اشاره

- کسی که در سلام نماز هم ذکر «السلام علینا ...» و هم ذکر «السلام علیکم ...» را بگوید کدام یک را باید به نیت خارج شدن از نماز بگوید؟

ج

- نیت خارج شدن از نماز بسلام واجب نیست و «السلام علینا ...» را چه به نیت خارج شدن از نماز یا بدون نیّت بگوید احتیاط واجب این است که «السلام علیکم ...» را هم بگوید و اکتفاء به «السلام علیکم ...» بدون «السلام علینا ...» جایز است.

احکام نماز

 

س 248

 

اشاره

- نمازگزار بلا فاصله بعد از گفتن «اللّه أکبر» به رکوع یا بعد از برخاستن 
جامع الاحکام، ج‌1، ص: 77
از رکوع به سجده می‌رود آیا قیام‌های قبل و بعد از رکوع را انجام داده؟

ج

- بعد از سر برداشتن از رکوع طمأنینه و آرام گرفتن بدن در حال قیام لازم است و رکوع بعد از گفتن الله اگر در حال قیام و طمأنینه بدون فاصله صحیح است.

س 249

 

اشاره

- بلند خواندن ذکر رکوع و سجود و تشهد و سلام و قنوت در نماز ظهر و عصر چه صورتی دارد؟

ج

- اشکال ندارد.

س 250

 

اشاره

- نماز ظهرین را خوانده بعد متوجّه می‌شود که نماز ظهر بجهتی از جهات باطل بوده آیا اعاده ظهر کافی است یا هر دو نماز را باید بخواند؟ همچنین نسبت به عشائین.

ج

- در فرض مذکور تنها ظهر را اعاده کند و همینطور نسبت به عشائین. و الله العالم.

س 251

 

اشاره

- اگر کسی سهواً نماز مغرب را در سفر دو رکعت بجا آورد آیا نماز او صحیح است یا خیر؟

ج

- در فرض سؤال، نماز او صحیح نیست باید دوباره نماز مغرب را سه رکعت بخواند.

س 252

 

اشاره

- تکلم سهواً در نماز به چیزهائی که ذکر خدا محسوب می‌شود و همچنین سهواً نام پیغمبران یا امام معصوم (ع) را بردن، سجده سهو دارد یا خیر؟

ج

- تکلم سهوی به ذکر خدا اشکال ندارد و لکن ذکر نام پیامبران و ائمه و لو سهواً سجده سهو دارد.

س 253

 

اشاره

- آیا بستن چشم در حین قرائت حمد و سوره و اذکار نماز به خاطر حصول حضور ذهن بیشتر بازهم مکروه است؟

ج

- در فرض سؤال، کراهت معلوم نیست. و اللّه العالم.

س 254

 

اشاره

- در نماز واجب اگر تلفن زنگ زد یا درب منزل را زدند و کسی داخل منزل نیست شکستن نماز واجب چه صورت دارد؟

ج

- در فرض سؤال شکستن نماز جایز نیست.
جامع الاحکام، ج‌1، ص: 78

س 255

 

اشاره

- اگر شخصی در نماز عطسه کرد و سهواً گفت الحمد للّه رب العالمین این مبطل نماز است اگر عمداً بگوید چطور آیا ذکر محسوب می‌شود و مبطل نیست؟

ج

- سهواً مبطل نیست بلکه عمداً هم اگر بگوید اشکال ندارد.

س 256

 

اشاره

- در نماز هنگام عطسه کردن آخر عطسه چندین حرف تولید می‌گردد آیا مبطل نماز است یا نه؟

ج

- اگر بی‌اختیار عطسه زده و چند حرف در اثر عطسه تولید شده اشکال ندارد.

س 257

 

اشاره

- اگر در نماز شک کنیم که باد از شکم خارج شده یعنی شک کنیم در همان هنگام نماز وضوی ما باطل شده حکم چه می‌باشد؟

ج

- شک در خروج باد موجب بطلان نمی‌شود. و اللّه العالم.

س 258

 

اشاره

- اگر انسان در نماز خون دماغ شد آیا نمازش باطل است؟

ج

- خود خون دماغ شدن موجب بطلان نماز نیست ولی از جهت نجس بودن آن مقدار خونی که به بدن یا لباس رسیده اگر کمتر از مقدار تقریباً یک بند انگشت باشد نماز صحیح است و اگر بیشتر باشد، باید نماز را قطع کند و بعد از تطهیر بخواند و این در وسعت وقت است اما اگر وقت تنگ باشد با همان حال بخواند و نمازش صحیح است.

س 259

 

اشاره

- نماز خواندن با دستکش و کفش چه حکمی دارد؟

ج

- با دستکش اشکال ندارد و کفش هم اگر در سجده مانع قرار گرفتن انگشت بزرگ پا بر زمین نباشد- مانند بعضی از دمپائی‌ها- مانعی ندارد و الّا جایز نیست. و اللّه العالم.

س 260

 

اشاره

- پسری دارم نه‌ساله، در حدود چهار پنج سالگی نسبت به نماز خیلی علاقه‌مند بود، مدّتی است چندان علاقه ای نشان نمی‌دهد و نمی‌خواهد نماز بخواند. گاهی با تشویق و ترغیب و ملایمت می‌خواند. پدرش عقیده دارند مطابق روایات پسر باید از هفت سالگی حتماً نماز بخواند و می‌توان او را برای این امر،
جامع الاحکام، ج‌1، ص: 79
حتی کتک زد. لذا با فشار و اجبار او را وادار به نماز خواندن می‌کند. خواهشمندم در این مورد نظر خود را مرحمت فرمائید.

ج

- در حدیث راجع به تمرین و عادت دادن فرزندان به نماز وارد شده است که «مروهم بسبع و اضربوهم بتسع» یعنی آنها را در هفت سالگی به نماز امر کنید و در نه سالگی بزنید، امّا مقصود از این حدیث شریف این نیست که با امکان واداری طفل به نماز بالطف و مهربانی و ملایمت و تشویق مثل دادن جایزه‌های مناسب، او را کتک بزنید، بلکه باید مطابق درک و فهم و ذهنیّات او از نماز، جاذبه‌های خوب به طفل نشان داد که خودش رغبت به نماز پیدا کند مسلماً وضع محیط خانه، مدرسه، معلم و معاشرین بچه، و رفت و آمدهای خانوادگی همه در ترغیب طفل به نماز و آداب و اخلاق خوب، مؤثّر است. در مورد معلم گفته‌اند:
درس معلّم ار بود زمزمه محبّتی 
جمعه بمکتب آورد طفل گریز پای را
در احادیث شریفه است (اطرفوا اهالیکم فی یوم الجمعة بشی‌ء من الفاکهة کی یفرحوا بالجمعة) یعنی: در روزهای جمعه برای اهل منزل و خانواده از میوه‌ها (و هر چیز که تحفه است) تحفه ببرید تا به روز جمعه فرحناک و علاقمند باشند و در تربیت اولاد باید انواع تدبیرهای لازم را بکار گرفت و آهسته آهسته و بتدریج جلو رفت نه تندی اعمال کرد و نه کندی و مسامحه نمود. مسأله کتک زدن و تأدیب مناسب، آن هم نه شدید، در بعض موارد، و در صورتی که از همه امکانات ملاطفت‌آمیز استفاده شده و اثر نکرده باشد، بحکم (آخر الدواء الکی) لازم می‌شود مع ذلک اگر بصورتی که اثر سوء باشد و طفل بلجاجت و مقاومت وادار شود نباید بآن متوسّل شد، غرض این ستکه طفل تربیت اسلامی و انسانی پیدا نماید، و برای این منظور پدر و مادر باید از لطائف و دقائق تربیتی مناسب استفاده کنند خصوصاً که تربیت طفل کار بسیار لطیف و دقیق است باید ظرافتها و لطافتهائی که لازم است همه بکار گرفته شود لازم بتذکر است که از عوامل سوء تربیت، اختلاف پدر و مادر در کیفیت تربیت فرزند است که اگر مثلًا مادر به پدر در برابر فرزند اعتراض کند که چرا او را زده است بسیار اثر سوء و منفی خواهد داشت، همه این نکات را هم مادر وهم پدر در نظر بگیرند.
جامع الاحکام، ج‌1، ص: 80

احکام شک و خلل در نماز

 

س 261

 

اشاره

- شخصی در حال نماز شک می‌کند که رکعت آخر ظهر است یا اول عصر تکلیفش چیست آیا حکم وسعت و ضیق وقت متفاوت است؟

ج

- در فرض سؤال باید بنا بگذارد که رکعت آخر ظهر است بلی در ضیق وقت که اگر بخواهد نماز را تمام کند یک رکعت از عصر را در وقت مختص آن درک نمی‌کند، باید این نماز را قطع کند و نماز عصر را بخواند.
و اللّه العالم.

س 262

 

اشاره

- اگر کسی در تعداد سجده‌ها شک کند و هر چه فکر کند یادش نیاید تکلیف چیست؟

ج

- اگر محل سجده نگذشته باید بجا آورد.

س 263

 

اشاره

- اگر شخصی کثیر الشک شود در اینکه این نماز چهار رکعتی که خوانده ام نماز ظهر است یا عصر و طبق قرائن و مظنّه‌ای که احیاناً حاصل می‌شود از گذشتن وقت و غیره بعدها معلوم می‌شود که نماز عصر است و ظهر را قبلًا خوانده بفرمائید اگر آن شواهد و قرائن حاصل نشود و در همان حالت شک باقی بماند تکلیف چیست؟

ج

- در فرض سؤال چنانچه در خصوص اینکه نماز چهار رکعتی که خوانده نماز ظهر است یا عصر کثیر الشک باشد یعنی مکرراً این شک برای او حد اقل در سه نوبت حاصل شود بنا بگذارد بر اینکه عصر است و نماز ظهر را قبلًا خوانده ولی اگر در سایر موارد کثیر الشک باشد و در این مورد اتفاقاً شک کند باید یک نماز چهار رکعتی بقصد ما فی الذّمة یعنی بدون نیّت ظهر یا عصر بخواند. و الله العالم.

س 264

 

اشاره

- امام نماز چهار رکعتی می‌خواند مأموم نماز مغرب، در حال ایستاده مأموم را شک گرفته نمی‌داند 3 رکعت خوانده یا چهار رکعت شک مأموم چطور می‌باشد؟

ج

- در مورد سؤال مأموم صبر کند تا امام رکوع و سجود خود را بجاآورد تا بعد از سجده دوّم تکلیف روشن می‌شود و در این حالت قربة الی اللّه ذکر بگوید پس اگر تشهد گفت مأموم بدون رکوع و سجود بنشیند و تشهد بخواند و نماز خود را تمام کند و دو سجده سهو هم بجا آورد و اگر امام برخاست نماز مأموم فرادی 
جامع الاحکام، ج‌1، ص: 81
می‌شود و بطور فرادی رکوع و سجود را بجاآورد و نماز خود را تمام کند. و الله العالم.

س 265

 

اشاره

- گاهی اوقات شکی از قبیل خارج شدن باد از معده و شک در درست گرفتن وضو و شک در درست گفتن تکبیره الاحرام پیش می‌آید وظیفه انسان چیست؟

ج

- در موقعی که شک در خروج باد میکند بشک خود اعتنا نکند و نسبت به وضو و تکبیرة الاحرام چنانچه نحوه وضوء صحیح و تکبیر صحیح را می‌داند اگر بعد از تمام کردن وضوء شک کند درست بوده یا نه محکوم به صحت است و بعد از تکبیر هم محکوم بصحت است.

س 266

 

اشاره

- بعد از اتمام نماز اگر تکلیف سجده سهو بود و نمازگزار از قبله رو برگرداند تکلیف چیست؟

ج

- هر وقت متوجه شد انجام دهد.

س 267

 

اشاره

- بعد از تشهد سجده سهو آیا هر سه سلام را باید گفت یا فقط سلام آخر را؟

ج

- سلام آخر کافی است. و اللّه العالم.

س 268

 

اشاره

- در اثر ندانستن مسأله نماز احتیاط را با سوره خوانده بعد فهمیده که باید بدون سوره خوانده شود آیا نمازهایش صحیح است یا اعاده و قضا دارد؟

ج

- نمازهایش صحیح است.

س 269

 

اشاره

- در مورد شک وسواسی در نماز توضیحاتی بیان فرمائید.

ج

- در مورد شک در نماز کسی که وسواسی است و شک بسیار می‌کند به هر طرف شک که صحیح است بنا بگذارد مثلًا اگر شک میکند که یک سجده کرده‌ام، یا دو سجده بگوید دو سجده کرده‌ام یا دو رکعت بجا آورده‌ام یا سه، رکعت، اگر نماز صبح است بگوید دو رکعت، و در نمازهای دیگر بگوید سه رکعت اگر شک میکند که رکوع بجا آورده‌ام یا نه بگوید بجا آورده‌ام خلاصه در همه موارد به این صورت 
جامع الاحکام، ج‌1، ص: 82
عمل نمائید بی‌جهت کار را بر خودتان مشکل نکنید دین آسان است و با راحتی تکالیف آن انجام میشود.

س 270

 

اشاره

- وجوب سجده سهو، برای قیام کامل است یا نیمه قیام؟

ج

- برای قیام نیمه تمام هم احتیاطاً سجده سهو انجام دهد ولی وجوب آن معلوم نیست.

س 271

 

اشاره

- آیا کثیر الشک در شک سوّم نباید به شک خود اعتناء کند یا در شکّ چهارم یا باید احتیاط کند؟

ج

- اگر برای انسان حالتی پیدا شود که نتواند سه نماز پشت سر هم بدون شک بخواند کثیر الشکّ است پس در فرض سؤال در شک چهارم نباید اعتنا کند.

س 272

 

اشاره

- اگر در رکعت احتیاط کسی محدث شد، اعاده رکعت احتیاط کافیست یا باید نماز را اعاده کند؟

ج

- در فرض سؤال پس از تحصیل طهارت احتیاطاً نماز احتیاط را اعاده نماید و باید اصل نماز را هم اعاده کند. و اللّه العالم.

س 273

 

اشاره

- شک در تعداد لعن و سلام زیارت عاشورا یا در سوره قدر نماز لیلة الدفن و امثال اینها خصوصاً در صورت اجاره چه کند؟

ج

- در موارد مفروضه بنا را بر اقل بگذارد و عمل را تکمیل کند.

نماز قضا

 

س 274

 

اشاره

- نظر مبارک در مسأله مضایقه و مواسعه چیست؟

ج

- بنظر این جانب وجوب اتیان قضاء صلاة فوت شده از مکلّف، فوریّت ندارد بلکه وقت آن موسّع است (ما دام العمر) البته باید منجر به مسامحه و تهاون در اداء تکلیف نشود.

س 275

 

اشاره

- زنی تا سن 44 سالگی از اینکه غسلهای واجبش را صحیح انجام داده است یا نه بی‌اطلاع بوده است، تکلیف او در قبال نمازها و روزه‌هایی که انجام داده است چیست؟

ج

- اگر معلوم باشد که غسلهایش صحیح نبوده باید قضای نمازها را بجاآورد
جامع الاحکام، ج‌1، ص: 83
ولی قضای روزه‌ها واجب نیست.

س 276

 

اشاره

- نماز قضا بر ذمّه دارم ولی چه مقدار و از کدام نماز یومیه است نمیدانم لطفاً بفرمائید چکنم و در صورت فوت چه باید کرد آیا ورثه‌ام مسئولند یا خیر؟

ج

- به هر مقدار که یقین دارید نماز از شما قضاء شده انجام دهید و حکم مسأله در پسر بزرگتر نسبت به قضاء نماز والدین همین است و اما نسبت باینکه نمیدانید از کدام نوع نماز قضا شده باید احتیاط کنید.

س 277

 

اشاره

- اشخاصی که در اثر تصادف و یا بیماری دیگر و یا قبل از عمل جراحی آنان را بیهوش می‌کنند و مدّتی در حال بیهوشی بسر می‌برند نسبت به نمازهای فوت شده حکم مغمی علیه را دارند یا نه؟

ج

- حکم مغمی علیه را دارند.

س 278

 

اشاره

- حدود چهار سال است که به سن تکلیف رسیده‌ام و متوجه شده‌ام که بسیاری از مسائل در باب مکان و طرز وضو و نماز را رعایت نکرده‌ام و تعداد این نمازها را هم نمی‌دانم آیا قضای آنها واجب است؟ و اگر باید قضای آنها را بجا آورد به چه ترتیب؟

ج

- در فرض سؤال هر مقدار از نمازها را یقین دارید فاقد شرایط بوده قضا کنید و نسبت به زائد بر آن مقدار تکلیف یقینی ندارید مثلا اگر می‌دانید نمازهای فاقد شرایط از بیست نماز کمتر نبود بهمان اکتفا کنید هر چند احتمال بدهید که بیشتر بوده.

س 279

 

اشاره

- شخصی نماز عشاء را عمداً نخوانده باشد غیر از قضا حکم دیگری هم دارد یا نه؟

ج

- شخص مذکور، معصیت کبیره نموده و واجب است نماز را قضا کند. و الله العالم.

س 280

 

اشاره

- کسی که در موقعی که سالم بود، نماز از او فوت شده آیا بعداً می‌تواند نشسته قضای نماز فوت شده را بخواند یا خیر؟

ج

- در فرض سؤال، چنانچه سالم است و می‌خواهد قضا را نشسته بخواند
جامع الاحکام، ج‌1، ص: 84
صحیح نیست و باید ایستاده بخواند و اگر فعلًا نمی‌تواند ایستاده بخواند بنابر احتیاط واجب باید قضا را تأخیر بیندازد تا رفع عذر شود و ایستاده بخواند مگر اینکه بداند عذرش تا آخر عمر باقی است یا خوف داشته باشد که به طور ناگهانی بمیرد. و اللّه العالم.

س 281

 

اشاره

- کسی که در موقع مریضی که در حال نشسته یا در حال خوابیده نماز به عهده او بوده و قضا شده بعداً که بهبودی حاصل کرد می‌تواند در حال نشسته قضا کند یا خیر؟

ج

- در فرض سؤال، باید قضای نمازها را در حال ایستاده بجا آورد و نشسته مجزی نیست. و اللّه العالم.

س 282

 

اشاره

- تکلیف فردی که مدتی قضای نماز بر گردن دارد، لیکن میزان دقیق آن را نمی‌داند، چیست؟

ج

- هر مقداری که یقین دارد نمازهای فوت شده کمتر از آن مقدار نبوده قضا کند و احتیاط آن است که به مقداری قضا کند که یقین داشته باشد بیشتر از آن فوت نشده ولی رعایت این احتیاط واجب نیست. و اللّه العالم.

س 283

 

اشاره

- فردی دو سال نماز قضا بر عهده دارد آیا برای هر روز باید ترتیب نمازهای یومیه را رعایت کند؟

ج

- می‌تواند اول قضای نمازهای صبح را بخواند و می‌تواند اول قضای نمازهای مغرب را و یا قضای نمازهای ظهر را، لکن باید طوری بخواند که نماز عصر بعد از نماز ظهر و نماز عشا بعد از مغرب واقع شود مثلًا یک ماه قضای نماز ظهر بخواند بعد از آن یک ماه قضای عصر یا مثلًا یک ماه نماز قضای مغرب و بعد از آن یک ماه نماز قضای عشاء.

نماز قضای پدر و مادر

 

س 284

 

اشاره

- قضای نماز و روزه فوت شده مادر بعهده فرزند بزرگ است یا نه؟

ج

- بلی بنابر احتیاط لازم بعهده اوست.

س 285

 

اشاره

- پدر و مادری که قدرت بر تصحیح نماز خود از نظر قرائت ندارند
جامع الاحکام، ج‌1، ص: 85
قضای آن بر پسر بزرگتر واجب است یا نه؟

ج

- اگر به جهت عدم قدرت، معذور از تصحیح نمازشان بوده‌اند قضا آن بر پسر بزرگ واجب نیست یعنی نمازشان قضا ندارد تا بر پسر بزرگ واجب باشد. و الله العالم.

س 286

 

اشاره

- اگر پدر و مادر انسان از دنیا بروند و نمی‌داند که نماز قضا دارند یا نه و تا دم مرگ نیز نماز خوانده‌اند امّا نتوانسته‌اند نمازشان را درست کنند تکلیف پسر بزرگتر چیست؟

ج

- اگر پسر بزرگ یقین دارد که نمازشان صحیح نبوده باید قضای آن را بجا آورد و یا کسی را اجیر کند که او بخواند و اگر نمیداند و یا شک در صحت نماز آنها دارد چیزی بر او نیست.

س 287

 

اشاره

- شخصی دائماً اقامه نماز می‌نمود و اهل تدین بودند امّا بعلت عدم سواد احتمال خطا و اشتباه و اشکال در نماز ایشان می‌رفت با توجه به اینکه همه ورّاث راضی هستند از ماترک او نماز استجاری بخرند اوّلًا لازم است یا نه؟

ج

- در صورت شک در صحت نمازهای او می‌توانید حمل بر صحت نمائید و اگر یقین به باطل بودن آن دارید بر پسر بزرگتر قضاء آن واجب است و اگر همه آن را تبرّعاً استیجار نمایند جائز است و اگر هم یقین به باطل بودن نمازهایش ندارید و بخواهید احتیاطاً هر مقدار نماز برای او استیجار نمائید خیر و احسان است ولی واجب نیست.

س 288

 

اشاره

- مادرم چند وقتی است که فوت نموده و بنده پسر بزرگ ایشان می‌باشم لازم به توضیح است که ایشان در زمان حیاتش قادر به یادگیری و عمل کردن به مسائل شرعی از جمله نماز و غیره نبود بطوری که اگر تعداد روزهای هفته یا ماه را از ایشان می‌پرسیدند نمی‌توانست جواب صحیح بدهد با توجه به موارد فوق بر بنده که پسر ارشد می‌باشم آیا لازم است واجبات شرعی مثل نماز و روزه ایشان را بصورت قضا بجا آورم یا خیر؟

ج

- اگر مادر در زمان حیات تشخیص وقت نماز را نمی‌داده و یا از یاد گرفتن نماز و روزه عاجز بوده است ولی در حد ممکن نماز را بجا می‌آورده است نسبت به 
جامع الاحکام، ج‌1، ص: 86
قضای نماز و روزه ایشان تکلیفی ندارید و در غیر این صورت بنا بر احتیاط قضای نماز و روزه او را بجا آورید.

س 289

 

اشاره

- شخصی مدت چند سال فلج شده و بیشتر در حال استراحت بوده و افرادی که به عیادت او می‌رفتند و سلام می‌کردند برای احوال پرسی صورت خود را حرکت می‌داده و اکثر این مدت نماز نخوانده است، اکنون مرحوم شده است آیا قضاء نمازهای او بر وراث یا پسر بزرگتر واجب است یا نه؟

ج

- در فرض سؤال اگر حواس و ادراک او بمقداری بوده که اوقات نماز را تشخیص میداده هرچند قدرت بر تکلم هم نداشته بر پسر بزرگتر واجب است نمازهای فوت شده او را قضا کند ولی اگر با همان حالی که داشته بر حسب تکلیف و توانائی خود نماز خوانده باشد بر پسر بزرگتر او چیزی نیست.

س 290

 

اشاره

- پدری در حدود پنجاه سال است که نه نماز خوانده و نه روزه گرفته است و پسر بزرگ آشکارا باو اعلام می‌کند من از حالا برای تو می‌گویم که بعد از مردنت قضاء نماز و روزه‌ات را انجام نخواهم داد آیا پسر بزرگ بعد از فوت پدرش می‌تواند بگفته خودش عمل نماید یا نه؟

ج

- در مورد سؤال بنابر احتیاط واجب پسر بزرگ باید نماز و روزه پدر را قضا کند و یا استیجار کند.

س 291

 

اشاره

- پسر بزرگ که خودش نماز و روزه قضا دارد آیا باید اول قضای نماز و روزه خودش را بجا بیاورد یا نماز و روزه قضای پدر را؟

ج

- مختار است هر کدام را اوّل انجام دهد صحیح است.

س 292

 

اشاره

- نماز و روزه قضای پدر که بر گردن پسر بزرگ است آیا به شرط وصیت پدر واجب است یا این که بدون وصیت پدر هم واجب است؟

ج

- بدون وصیت پدر هم بر عهده پسر بزرگ است.

نماز استیجاری

 

س 293

 

اشاره

- آیا طفل ممیزی که قرائتش صحیح است می‌تواند نماز و روزه 
جامع الاحکام، ج‌1، ص: 87
استیجاری را قبول کند؟
(حد اقل برای والدین).

ج

- احتیاط واجب عدم استیجار صبی ممیز است ولی اگر برای والدین خود نماز و روزه تبرعاً بجا آورد و صحیح انجام دهد مجزی است. و اللّه العالم.

س 294

 

اشاره

- اگر در نماز استیجاری شرط مستحبات نشود و اساساً دربند آن هم نیستند تنها منظورشان نوعاً برائت ذمه میّت است می‌تواند بدون مستحبات بخواند، یا با حدّ اقل مستحبات، یا مطابق معمول؟

ج

- باید بر طبق معمول انجام شود و استیجار- هر چند بدون اشتراط مستحبات باشد- از نمازی که بدون مستحبات متعارفه- که نوع مردم آن را انجام می‌دهند- خالی باشد، منصرف است.

س 295

 

اشاره

- شخصی به خاطر اینکه آب برای چشمش ضرر دارد با تیمم نماز می‌خواند. ایشان حدود 13 سال و بیشتر نماز استیجاری خوانده و اسامی اشخاص را نوشته امّا اکنون آن اشخاص زنده‌اند یا مرده نمی‌داند حکم این نمازهای خوانده شده چیست و هم اکنون مبلغی پول تهیه کرده تا بدهد دو مرتبه آن نمازها را دیگران بخوانند چه حکمی می‌فرمائید؟

ج

- در فرض سؤال، که وظیفه شخص مذکور از غیر جهت ضیق وقت نماز، با تیمم بوده نمازهای استیجاری که خوانده صحیح است و ذمّه کسانی که برای آنها نماز خوانده بری میشود و اما نسبت به استحقاق اجرت، اگر اجیرکننده نمی‌دانسته که موجر (کسی که نماز استیجاری می‌خواند) نماز را با تیمم خواهد خواند مشکل است و احتیاط اینست پولی که گرفته به صاحبانش و یا ورثه آنها برگرداند و اگر نمیشناسد از طرف آنها صدقه بدهد. و الله العالم.

س 296

 

اشاره

- شخصی از 3 نفر نماز استیجاری گرفته از هر کدام چهار، پنج ماه باقی مانده در اثر گرفتاری و تأخیر نام نشانی اینها را فراموش کرده در این صورت تکلیف این شخص چیست و چه جور نیت بکند؟

ج

- در فرض سؤال میتواند نیت نمازها را به ترتیب گرفتن اجرت و مانند آن قرار دهد و نسیان اسم آنها ضرر ندارد و دانستن اسم شرط صحت نماز نیست.
جامع الاحکام، ج‌1، ص: 88

س 297

 

اشاره

- شخصی از شخص دیگر نماز استیجاری گرفته و آن شخص بدون قید به این شخص اجاره داده است. آیا این شخص مستأجر می‌تواند نماز استیجاری را به شخص دیگر به نفع خودش اجاره دهد. مثلًا خودش 2500 ریال گرفته بود و به شخص دیگر 2000 بدهد آیا بدون اجازه موجر اول می‌تواند به شخص دیگر اجازه دهد یا خیر؟

ج

 

- در فرض سؤال، اجیر اوّل نمی‌تواند بدون اجازه اجیرکننده آن را به دیگری بدهد مگر آنکه اجاره مطلق و منصرف به مباشرت شخص اجیر نباشد و یا اجیرکننده اجازه بدهد و در هر دو صورت نباید آن را به مقدار کمتر به دیگری بدهد مگر اینکه مقداری از آن را خود اجیر اوّل بجا آورد باشد. و اللّه العالم.

آیت‌الله العظمی حاج شیخ علی صافی گلپایگانی