پریشان. دیوان حکیم قاآنی4
قصیدهٔ شمارهٔ 159: باده جان بخشت و دلکش خاصه از دست نگار
باده جان بخشت و دلکش خاصه از دست نگار****خاصه هنگام صبوحی خاصه در صل بهار
خاصه بر صحن‌گلستان خاصه بر اطراف باغ****خاصه زیر سایه گل خاصه در پای چنار
خاصه با یار مساعد خاصه اندر روز عید****خاصه با امن و فراغت خاصه با یمن و یسار
خاصه با الحان سار و صلصل و درّاج وکبک****خاصه با آواز چنگ و بربط و طنبور و تار
خاصه آن‌ساعت که خوب بر سبزه میغلطد نسیم****خاصه آن دم کاید از گلزار باد مشکبار
خاصه آن ساعت که یار از بیخودی آید به رقص****گاهی افتد بر یمین و گاهی افتد بر یسار
خاصه آن ساعت که از هستی نگار نازنین****همچو یک خروار گل غلطد میان سبزه‌زار
خانه آن ساعت چون ساغر تهی گردد ز می****از ره آید با دو مینا باده ترکی میگسار
خاصه اندر ملک ایران خاصه اندر عهد شاه****خاصه در شیراز در دوران صاحب اختیار
بندهٔ شاه عجم فرمانروای ملک جم****ناصر خیل امم بحر کرم کوه وقار
آنکه چون در وصف تیغش خامه گیرم در بنان****چون زبان شمع زانگشتان من خیزد شرار
دست او در بزم منعم چون عطای ایزدی****قهر او در رزم مبرم چون قضای کردگار
بخل از جودش سقیم و دهر از قهرش عقیم****امن در عهدش مقیم و فتنه در عصرش فکار
افتخار هر که در عالم به اخلاق نکوست****ای عجب اخلاق نیکو را بدو هست افتخار
اعتبار هرکه درگیتی به مال و کشورست****ای شگفتی مال و کشور زو گرفتست اعتبار
انتظار سائلان زین پیش بود از بهر جود****جود او ایدون‌کشد مر سائلان را انتظار
اقتدار هر که در گیتی به گنج و لشکرست****ای شگفتی گنج و لشکر زو پذیرفت اقتدار
ای که گویی از ضمیرش گشت هر تاری منیر****پس چرا مهر منیر از شرم رایش گشت تار
ای که گویی از عطایش گشت هر خواری عزیز****پس چرا گنج عزیز از جود دستش گشت خوار
یاد او عقلست ازان در هر سری دارد وطن****مهر او روحست ازان در هر دلی دارد قرار
قهر او زهرست ازان تن را نیفتد سودمند****خشم‌او مرگست ازان جان را نباشد سازگار
روز قهر او به بزم اندر نخندد باده نوش****گاه مهر او به مهد اندر نگرید شیرخوار
بسکه زَهرهٔ پردلان را آب سازد تیغ او****روز رزمش از زمین زنگارگون خیزد بخار
گر نبودی مدح او دانا ز دانش داشت ننگ****ور نبودی شخص او گیتی ز هستی داشت عار
لطف او از خار گل سازد به طرف بوستان****حزم او از باد پل بندد بر آب جویبار
گر نسیم لطف او بر هفت دریا بگذرد****هم بحر طبع من شیرین شود آب بحار
ور رود در شوره زار از نطق شیرینش سخن****تا ابد نخل رطب روید ز خاک شوره‌زار
آیت قهرش دمیدم وقتی اندر بحر وکوه****بحر شد لختی دخان و کوه شد مشتی غبار
روزی از تیغش حدیثی بر زبانم می‌گذشت****از زمین و آسمان برخاست بانگ زینهار
یک شب اندر کوهسار از عزم او راندم سخن****خواست چون مرغ از سبکباری بپرّد کوهسار
در چمن دیدم درختان راکه از اوصاف او****گرد هم جمعند یکسر با زبانی حق‌گزار
با یکی گفتم شما را هم مگر از جود او****بهره یی باشد به پاسخ گفت آری بی شمار
گر نبودی جود او ما را نبودی رنگ و بوی****ور نبودی فضل او ما را نبودی برگ و بار
سرورا خوانند صاحب اختیارت لیک من****نیک در شش چیز می‌بینم ترا بی‌اختیار
در رضای ایزد و اخلاق نیک و حکم شرع****در ولای خواجه و انفاق مال و نظم کار
حبذا از کلک سحّارت که از بس ساحری****گوهر رخشان ز مشک سوده سازی آشکار
شکّرِ مصری به چین آرد گه از دریای هند****گوهر عمان به روم آرد گهی از زنگبار
گرچه نی شکر دهد آن نی‌گهر بخشد از آنک****ازکف راد تو دارد بحر عمان در جوار
نیز اگر عنبر فشاند بس عجب نبود که هست****دست تو دریا و عنبر خیزد از دریاکنار
راستی خواهد مگر آب‌حیات آرد به‌دس****کاینچنین پیوسته در ظلمات پوید خضروار
خلق می گفتند اسکندر چو درظلمات رفت****بس گهر آورد می‌گفتم ندارم استوار
لیک باور شد مرا روزی‌که دیدم‌کلک تو****رفت در ظلمات و بازآورد درّ شاهوار
سرورا صدرا خداوندا همی دانم که تو****نگذرد در خاطرت جز نام شاه نامدار
بر دعای پادشه زانرو کنم ختم سخن****تا تو ایدون بر مراد خویش گردی کامگار
تا بود خورشید شاه اختران در آسمان****شاه شاهان باد شاهنشاه ما در روزگار
شوکتش چون نور انجم تا قیامت بی قصور****دولتش چون دور گردون تا به محشر پایدار
راحت امروزه‌اش هر روز افزونتر ز دی****عشرت امساله‌اش هرسال نیکوتر ز پار
قصیدهٔ شمارهٔ 160: زد به دلم ای نسیم آتش هجران یار
زد به دلم ای نسیم آتش هجران یار****سوختم از تشنگی جرعهٔ آبی بیار
آب نه یعنی شراب ماه نه بل آفتاب****تا که بیفتم خراب تا که بمانم ز کار
قوت دل قوت جان مایهٔ روح روان****محنت از آن در نهان عشرت از آن آشکار
ساقی و جام و شراب هرسه به نور آفتاب****عکس رخ آن به جام کرده عدد را چهار
بادهٔ یاقوت فام در دل الماس جام****هست چو تابنده مهر بر فلک زرنگار
جام بود ماهتاب باده بود آفتاب****ویژه‌که در جوف ماه مهر نماید مدار
ناظر آیینه را عکس یکی بیش نیست****وانکه در آن بنگرد عکس پذیرد هزار
در دل ساغر شراب هست چو آتش در آب****طرفه‌که هست آب خشک وآب روانست نار
هرکه به قدر قبول خاصیتی یافته****زان شده هشیار مست مست از آن هشیار
پشه از آن پیل فرّ روبه از آن شیر نر****گشته به هر رهگذر فتنه از آن درگذار
جاهل از آن در ستیز عاقل از آن صلح‌خیز****انده از آن در گریز شادی از آن برقرار
سرخ‌جبین زاهدیست حله‌نشین زان سبب****تا که چهل نگذرد هیچ نیاید به کار
دیدهٔ دل را ضیا چهرهٔ جان را صفا****مایهٔ هوش و ذکا پایهٔ عزّ و وقار
خلق چو قوم کلیم مانده به تپه ظلام****او شده بر جانشان مائدهٔ خوشگوار
آتش موسی است هان‌کرده به فرعون غم****روز سپید از اثر تیره‌تر از شام تار
یا گهر عیسویست کز دم جان‌بخش خویش****زنده کند مرده را خاصه به فصل بهار
قصیدهٔ شمارهٔ 161: مژده که شد در چمن رایت گل آشکار
مژده که شد در چمن رایت گل آشکار****مژده که سر زد سمن از دمن و مرغزار
وجد کنان شاخ گل از اثر باد صبح****رقص کنان سرو ناز بر طرف جویبار
لاله به کف جام می گشته مهیای عشق****گر چه ز نقصان عمر هست به دل داغدار
گوش فراداده گل تا به چمن بشنود****از دهن عندلیب شرح غم بیشمار
زان به زبان فصیح کرده روایات شوق****قصه ز هجران گل شکوه ز بیداد خار
وقت سحر گشت باز دیدهٔ نرگس ز خواب****تاکه صبوحی زند از پی دفع خمار
غنچه گشاید دهن تا که ز پستان ابر****از قطرات مطر شیر خورد طفل‌وار
باد به رخسار باغ غالیه‌سایی کند****زلف سمن را دهد نفحهٔ مشک تتار
چهر ریاحین رود در عرق از آفتاب****مِروَحه زانرو دهد باد به دست چنار
لاله به سان صدف ابر در او چون گهر****شاخ شود بارور باد شود مشکبار
سوسن از آن رو شدست شهره به آزادگی****کز دل و جان می‌کند مدح شه کامگار
شاه بهادر لقب میر سکندر نسب****داور دارا حسب هرمز کسری شعار
بهمن جم احتشام کاوست حسن شه به نام****مهر سپهرش غلام عقد نجومش نثار
آنکه به ایوان بزم آمده جمشید عزم****وانکه به میدان رزم هست چو سام سوار
شعلهٔ تیغش در آب گر فکند عکس خویش****زآب چو آتش جهد جای ترشح شرار
قصیدهٔ شمارهٔ 162: ای‌گهر اندرگهر تاجور و شهریار
ای‌گهر اندرگهر تاجور و شهریار****داور هوشنگ هوش خسرو جم اقتدار
خط کمال تو بود آنکه به یک انحراف****هیات نه چرخ ساخت دایره‌بان آشکار
قطب‌فلک رای تست طرفه‌که برعکس قطب****رای تو درگردش است بر فلک روزگار
در عظمت کاخ تست ثانی گردون ولی****این متزلزل بود وان به مکان استوار
حکم ترا در شکوه نسبت ندهم به‌کوه****زانکه فتد زلزله زابخره برکوهسار
رای ترا در ظهور آینه‌گفتن خطاست****کش به یکی آه سرد چهره شود پُر غبار
دست سخای ترا ابر نخوانم از آنک****دست تو گوهرفشان ابر بود قطره بار
طبع عطای ترا بحر نگویم از آنک****این صدف آرد پدید وان‌گهر شاهوار
گر به نهم آسمان حکم تو لنگر شود****مدت سالی شود ساعت لیل و نهار
ور به چهارم سپهر عزم تو آرد شتاب****چرخ شب و روز را صفر نماید به‌کار
هر که به یک سو نهد با تو طریق بهی****باد دلش پر ز خون چون طبقات انار
نطفهٔ بدخواه تو نامده اندر رحم****از فزع تیغ تو خون شود اندر زهار
ملک زمین آن تست کوش که از تیغ تو****زیر نگین آوری مملکت نه حصار
صاعقه با خس نکرد برق به خاشاک نی****آنچه کند با عدو تیغ تو در کارزار
همچو تهمتن تراس نصرت سیمرغ بخت****زال فلک را برآر دیده چو اسفندیار
پادشها چون حبیب وصف تو نادر نمود****به که کند بر دعا وصف ترا اقتصار
گرچه مدیح ترا طول سخن درخورست****لیک نکوتر بود در همه‌جا اختصار
تا که به گیتی بود خاک زمین را سکون****تاکه به عالم بود دور فلک را مدار
باد ز عزمت زمین همچو فلک با شتاب****باد ز حزمت فلک همچو زمین پایدار
قصیدهٔ شمارهٔ 163: ز شاهدی که بود رویش از نگار نگار
ز شاهدی که بود رویش از نگار نگار****بخواه باده و بر یاد میگسار گسار
گرم هزار ملامت کند حسود چه سود****کنون که بسته ز خون دلم نگار نگار
دلم‌گرفته ز جور زمانه ای همدم****حدیث زهد و ورع در میان میار می آر
ز قدّ کج‌کلهان راستی مگر جویی****وگرنه این طمع از چرخ کج مدار مدار
برای آنکه ز من ماه من کناره کند****چه حیلها که برد خصم نابکار به کار
من از خریف نیندیشم ای حریف که هست****تمام سالم از آن روی چون بهار بهار
از آن زمان‌که نگارم‌کناره جسته ز من****ز سیل خون بودم بحر بی‌کنارکنار
ز بس که گِل کنم از آب دیده خاک زمین****مجال نیست کسی را به رهگذار گذار
ز آتش دل خود سوختم بلی سوزد****ز سوز خویش برآرد ز خود چو نار چنار
دلا نسیم صبا هست پیک حضرت دوست****بیا و جان به ره پیک رهسپار سپار
مراکه پنجهٔ من بر نتافت شیر ژیان****بتی نمود به آهوی جانشکار شکار
نه من به روی تو ای گلعذار مشتاقم****گلیست روی تو کاو را بود هزار هزار
جو بر مزار من افتد گذارت از پس مرگ****مشو ز غصهٔ من زار و بر مزار مزار
غم و الم تب و تاب اشک و آه سوز و گداز****نموده عشق تو ما را بدین دو چار دوچار
دو مار زلف تو گویی دو مار ضحاکست****ز جان خلق برآورده آن دو مار دمار
مراست در دل از آن زلف پرشکنج شکنج****مراست در سر از آن چشم پرخمار خمار
گرفته از تنم آن موی ناشکیب شکیب****ربوده از دلم آن زلف بیقرار قرار
کنی تو صید دل بیدلان چنانکه امیر****کند یلان را از تیغ جانشکار شکار
جناب معتمدالدوله داوری که کند****عدوی دین را از خنجر نزار نزار
یمین دولت و دین‌کهف آسمان و زمین****که خلق را دهد از همت یسار یسار
به کاخ شوکتش از مهتران گروه گروه****به قصر دولتش از سروران قطار قطار
ملاف بیهده قاآنیا که نتوانی****صفات او را تا عرصهٔ شمار شمار
قصیدهٔ شمارهٔ 164: سوگند خورده‌اند نکویان این دیار
سوگند خورده‌اند نکویان این دیار****کز ری چو سوی فارس رسد صاحب اختیار
یکجا شوند جمع چو یک‌گله حور عین****یک هفته می خورند علی‌رغم روزگار
بی‌ناز و بی‌کرشمه و بی‌جنگ و بی‌جدل****شکرانه را دهند به من بوسه بیشمار
من هم برای هر یکشان نذر کرده‌ام****چندین هزار بوسهٔ شیرین آبدار
ماهی دو می‌رود که ز سودای این امید****بازست صبح و شام مرا چشم اتتظار
تا دوش وقت آنکه لبالب شد آسمان****چون بحر طبع من زگهرهای آبدار
کز ره نفس‌گسیخته آمد یک ز در****چون دزد چابکی که کند از عسس فرار
جستم ز جای و بانگ برو برزدم ز خشم****کای دزد شب کیی به شکرخنده گفت یار
زلفش تمام حلقه و جعدش همه فریب****جسمش همه کرشمه و چشمش همه خمار
بر سرو ماه هشته و بر ماه ضیمران****بر رخ ستاره بسته و بر پشت کوهسار
در تار زلفکانش تا چشم کار کرد****هی چین و حلقه بود قطار از پی قطار
القصه نارسیده و ننشسته بر زمین****خندید و گفت مژده که شد بخت سازگار
بنشین بوسه بستان برخیز و می بده****گیتی به کام ما شد به شتاب و می بیار
جستم ز جای چابک و آوردمش به پیش****زان می که مانده بود ز جمشید یادگار
زان باده کز شعاعش در شب پدید شد****غوغای جنگ افغان در ملک قندهار
زان باده‌کز لوامع آن تا به روز حشر****اسرار آفرینش یک سر شد آشکار
جامی دو چون کشید بخندید زیر لب****کامد ز راه موکب صدر بزرگوار
گفتا کنون چه خواهی گفتم کنار و بوس****حالی دوید پیش که این بوس و این کنار
بالله دریغ نیست مرا بوسه از لبی****کز وی مدیح خواجه شنیدم هزار بار
بیخود لبم بجنبید از شوق بوسه‌اش****زآنسان که برگ تازه گل از باد نوبهار
تا رفتمش ببوسم و لب بر لبش نهم****کامد صدای همهمه و بانگ‌گیر و دار
ترکم‌ز جای جست و گره‌کرد مشت خویش****مانند آفریدون باگرزگاوسار
منهم چو شیر غژمان با ساز و با سلیح****چنگال تیزکرده به آهنگ کارزار
کامد صدای خندهٔ یک کوهسار کبک****وز شور خنده خسته دلم‌گشت بیقرار
ناگه فضای‌خانه پر از نور شد چنانک****گفتی فلک ستاره‌کند بر زمین نثار
ترکان پارسی همه از در درآمدند****با زلف شانه کرده و با موی تابدار
صورت به نور مشعله سیما به رنگ گل****گیسو بسان سلسله‌کاکل به شکل مار
یک روضه حورعین همه با موی عنبرین****یک باغ فرودین همه با زلف مشکبار
صد جعبه تیر بسته به مژگان فتنه جوی****صد قبضه تیغ هشته در ابروی فتنه‌بار
تار کتان به جای میان بسته بر کمر****تل سمن به جای سرین هشته در ازار
سیمن سرینشان متحرک ز روی شوق****بر هیاتی‌که زلزله افتد به‌کوهسار
نیمی سپید و نیم سیه بود چشمشان****نبمی چو صح روشن نیمی چو شام تار
زان نیمهٔ سپید مرا دیده یافت نور****زین نیمهٔ سیاه مرا روز گشت تار
گفتندم ای حکیم سخن‌سنج مژده ده****کان وعده ای که کرد وفا کرد کردگار
آمد به ملک فارس خداوند ملک جم****بهروزی از یمینش و فیروزی از یسار
بهرپذیره خادمک هله تا کی ستاده‌ای****تا زین نهد به کوههٔ آن رخش ره سپار
گفتم به خادمک هله تاکی ستاده‌ای****برزن به پشت رخش من آن زین زرنگار
خادم صفیرکی زد و از روی ریشخند****گفتا بمان که جوشکند رخش راهوار
من ایستاده حاضرم اینک به جای اسب****باری شگفت نیست که بر من شوی سوار
مانا که مست بودی و غافل که اسب تو****یک باره خرج می‌شد و یاران میگسار
هیچت به یاد هست که صد بار گفتمت****مفروش اسب خویش و عنان هوس بدار
هی گفتیم زمانه عقیمست دم مزن****هی‌گفتیم خدای کریمست غم مدار
گفتم که چارپای اگرم نیست باک نیست****پایی دو رهسپار مرا داده کردگار
آن خادمک دوباره بخندید زیر لب****گفت آفرین برای تو وین عقل مستعار
یک قرن بیبشر ادب آموختی مگر****روزی چنین رسد که ادب را بری به کار
امروز جای آن که به سر راه بسپری****خواهی به پای رفت سوی صاحب اختیار
صدر اجل پناه امم ناظم دول****غوث زمین غیاث زمان میر نامدار
فرمانروای ملک سلیمان حسین‌خان****میر سپاه موتمن خاص شهریار
صدری که گر ضمیرش تابد به ملک زنگ****رومی صفت سپید شوند اهل زنگبار
ای کز نهیب کوس تو در گوش خصم تو****بانگی دگر نیاید جز بانگ الفرار
خصم تو گر نه نایب تیغ تو شد ز چیست****پشتش خمیده اشکش خونین تنش نزار
عزم تو همچوکشتی چرخست بی‌سکون****جود تو همچو بحر محیطست بی‌کنار
درکوه همت توکند سنگ را عقیق****در بحر هیبت تو کند آب را بخار
مانا که آفرینش‌گیتی تمام گشت****روزی که آفرید ترا آفریدگار
چون وصف خجر تو نویسم به مشت من****انگشت من بلرزد چون دست رعشه‌دار
چون ذکر مجلس تو نمایم زبان من****آواز ارغنون کند و بانگ چنگ و تار
روزی خیال جود تو در خاطرم‌گذشت****تا روز حشر خیزد ازو در شاهوار
وقتی نسیم خلق تو بر خامه‌ام وزید****تا رستخیز خیزد ازو نافهٔ تتار
گویی زبان خصم تو در روزگار تو****حرفی دگر ندارد جز حرف زینهار
هستی کران ندارد و در حیرتم که چون****حزمت به گرد عالم هستی کشد حصار
تا وهم می‌دود همه سامان ملک تست****گیتی مگر به ملک تو جستست انحصار
تا چشم می‌رود همه آثار جود توست****هستی مگر به جود تو کردست اقتصار
صدره از آنچه هست فزونتر بدی وجود****گر صورت جلال تو می‌گشت آشکار
یا للعجب مگر دم تیغت جهنمست****کارواح اشقیا همه‌گیرد درو قرار
تنگست بر جلال توگیتی چنانکه نیست****اوهام را مجال شد آمد به رهگذار
گر در بهشت صورت تیغ تو برکشند****در دوزخ از نشاط برقصد گناهکار
اشعار نغز من همه روی زمین گرفت****زانرو که هست چون دم تیغ تو آبدار
کلکت گهر فشاند و این بس شگفت نیست****کاورا همیشه بحر عمانست در جوار
از زهرهٔ کفیدهٔ خصمت به روزکین****کس دشت کینه را نشناسد ز مرغزار
بحری تو در سخا و حوادث بسان موج****این موج در تردد و آن بحر برقرار
کوهی تو در وقار و نوائب بسان باد****این باد درشد آمد و آن‌کوه استوار
تخمی که روز عزم تو پاشند بر زمین****ناکشته شاخه آرد و نارسته برک و بار
در هر چمن که باد عتاب تو بگذرد****نرگس ز خاک روید با چشم اشکبار
صدره به ملک فارس گرت تهنیت کنم****زین تهنیت ترا نبود هیچ افتخار
من فارس را کنم به قدوم تو تهنیت****زیراکه فارس شد به قدوم توکامگار
بطحا به احترام حرم گشته محترم****یثرب به اعتبار نبی جسته اعتبار
از رتبت اویس قرن گشت مشتهر****وز صفوت عقیق یمن یافت اشتهار
از رنگ و بوی‌گل همه نامیست بوستان****وز اعتدال سرو گرامیست جویبار
تا مملکت بماند با مملکت بمان****نخل نشاط بنشان تخم طرب به‌کار
قصیدهٔ شمارهٔ 165: شه قبای خ‌ریشتن بخشد به صاحب اختیار
شه قبای خ‌ریشتن بخشد به صاحب اختیار****و او قبای خود به من بخشد ز لطف بیشمار
شه گر او را جامه بخشد او مرا نبود عجب****من غلام خاص اویم او غلام شهریار
اوکند خدمت به خسرو من کنم مدحت براو****او ملک را جان‌نثار آمد من او را جان نثار
شه قبای خویشتن بخشد بدو زیراکه او****نهرهای آب جاری کرده است از هر کنار
او قبای خود به من بخشد که منهم کرده‌ام****جاری از دریای طبع خویش شعر آبدار
آبروی هردو را آبست فرق اینست و بس****کاب من در نطق جاری آب او در جویبار
آب او لب تشنه را سیراب سازد واب من****تشنه‌تر سازد به خود آن را که بیند هوشیار
بوی آب نهر او از سنبل تر در چمن****بوی آب شعر من از سنبل زلف نگار
آب نهر او همی غلطان دود در پای گل****آب شعر من همی غلطان دود در روی یار
آب شعر من فزاید در بهار روی دوست****آب نهر او فزون گردد به فصل نوبهار
او در انهار آورد آبی چو زمزم با صفا****من ز اشعار آورم آبی چو کوثر خوشگوار
او ز سی فرسنگی آب آرد به تخت پادشه****من به صد فرهنگ آب آرم به عون کردگار
آب من از مشک زلف دلبران باید بخور****آب او از تاب مهر آسمان گردد بخار
جویبار آب شعر من دواتست و قلم****جویبار آب نهر او جبالست و قفار
زنده ماند ز آب نهر او روان جانور****تازه گردد ز آب شعر من روان هوشیار
باغهای شهر را از آب نهر او ثمر****باغهای فضل را از آب شعر من ثمر
ز آب نهر او دمد در بوستان ریحان و گل****زآب شعر من به طبع دوستان حلم و وقار
او ز آب نهر پادشه جست آبرو****من ز آب شعر جستم در بروی اعتبار
او ز آب نهر آند بر امیران مفتخر****من ز آب شعر دارم بر ادیبان افتخار
شعر من چون صیت او ساری بود اندر جهان****حکم‌او چون شعر من جاری بود در روزگار
قصیدهٔ شمارهٔ 166: صبح چون خورشید رخشان رخ نمود از کوهسار
صبح چون خورشید رخشان رخ نمود از کوهسار****ماه من از در درآمد با رخی خورشیدوار
بربجای شانه در زلفش همه پیچ و شکن****بربجای سرمه در چشمش همه خواب و خمار
مژّهای چشم او گیرنده چون چنگال شیر****حلقهای زلف او پیچنده چون اندام مار
من همی گوهر فشاندم او همی عنبر فشاند****من ز چشم اشکبار و او ز زلف مشکبار
گفت چشمت را همانا برلب من سوده‌اند****کاینچنین ریزد ازو هرلحظه در شاهوار
سر فرا بردم به‌گوشش تا ببویم زلف او****آمد از زلفش بگوشم نالهٔ دلهای زار
حلقهای زلف او را هر چه بگشودم ز هم****هی دل وجان بود در هریک قطار اندر قطار
سایه و خورشیدگر باهم ندیدستی ببین****زلفکان تابدار او بروی آبدار
تا سرین فربهش دیدم به وجد آمد دلم****کبک آری می‌بخندد چون ببیند کوهسار
دست بر زلفش‌کشیدم ناگهان از نکهتش****مشت من پر مشک شد چون ناف آهوی تتار
بسکه بوسیدم دهانش را لبم شد پر شکر****بسکه بوییدم دو زلفش را دلم شد بیقرار
تا ندیدم زلف او افعی ندیدم مشکبوی****تا ندیدم چشم او آهو ندیدم زهردار
گفتمش بنشین که چین زلفکانت بشمرم****گفت چین زلف من تا حشرناید در شمار
گفتمش چین دو زلفت را اگر نتوان شمرد****نسبتی دارد یقین با جود صاحب اختیار
غیث ساکب لیث‌ساغب صدر دی بدر امم****حکمران ملک جم میر مهان فخر کبار
ناظم لشکر حسین خان آسمان داد و دین****نامدار خطهٔ ایران امین شهریار
روی او ماهست و چشم دوستانش آسمان****رمح او سروست و قد دشمنانش جویبار
وصف تیغ آتشینش بر لبم روزی گذشت****گشت حال چون دل دوزخ دهانم پر شرار
یاد رمحش کرد وقتی در خیال من خطور****رست حالی از بن هر موی من یک بیشه خار
هیچ دانی از چه مالد روز کین گوش کمان****زانکه ببیند پشت بر دشمن کند در کارزار
سرو را ده سال افزونست تا از روی صدق****در خلوص حضرتت مانند کوهم استوار
روزگاری مهرت از خاطر فراموشم نشد****سخت می‌ترسم فراموشم کنی چون روزگار
نیستم زر از چه افکندی چنینم از نظر****نیستم سیم از چه فرمودی مرا اینگونه خوار
نی سپهرم تا مرا قدرت کند بی‌احترام****نه جهانم تا مرا جاهت کند بی‌اعتبار
قدر من باری بدان و شعر من گاهی بخوان****نام من روزی بپرس و کام من وقتی برآر
شعر قاآنی تو پنداری شراب خلرست****هر که از وی مست شد بس دیر گردد هوشیار
قصیدهٔ شمارهٔ 167: عطسهٔ مشکین زند هر دم نسیم مشکبار
عطسهٔ مشکین زند هر دم نسیم مشکبار****بادگویی آهوی چنست کارد مشک بار
نافهٔ چین دارد اندر ناف باد مشکبوی****عقد پروین دارد اندر جیب ابر نوبهار
گنج باد آورد خواهی ابر بنگر در هوا****سیم دست افشار جویی آب بین در جویبار
راغ‌گویی تبت و خرخیز دارد در بغل****باغ گویی خلخ و نوشاد دارد در کنار
مرغ نالیدن گرفت و مرغ بالیدن گرفت****مرغ شد زی مرغزار و مرغ شد بر مرغزار
ابر شد سنجاب‌پوش و بر تنش بنشست خوی****دود در چشم هوا پیچید از آن شد اشکبار
باژگون دریاست پنداری سحاب اندر هوا****کز تکش ریزد همی بر دشت در شاهوار
پنبه‌زاری بود یک مه پیش ازین هامون ز برف****برق نیسان آتشی انگیخت در آن پنبه‌زار
شعله و دودی که در آن پنبه‌زار انگیخت برق****لاله شد زان شعله پیدا ابر از آن دود آشکار
یا نه گویی زال چرخ آن پنبه‌ها یکسر برشت****زانکه زالان را به عادت پنبه‌ریسی هست‌کار
پس به صباغ طبیعت داد و کردش رنگ رگ****نفس نامی بافت زان این حلهای بیشمار
برف بدکافور وزو شد باغ آبستن به‌گل****ای عجب کافور بین کابستنی آورد بار
بو که چون شوی طبیعت را پدید آمد عنن****از چه از فرط حرارت کی بتا بستان پار
قرص‌کافو‌رری بخورد از برف چون محرور بود****قرص کافوری شدش دفع عنن را سازگار
مغز خا از عطسهٔ بادش ایدون مشکب‌ری****چهر باغ ازگریهٔ ابرست اینک آبدار
ببب‌که پرچینی حریرست از ریاحین آبگیر****بس که پر رومی نگارست از شقایق کوهسار
باد تا غلطد نغلطد جزیه بر چینی حریر****چشم تا بیند نبیند جز که بر رومی نگار
هم ز زنبق پر زگوش پیل بینی بوستان****هم ز لاله پر ز چشم شیر یابی مرغزار
خوشه‌خوشه گوهر آرد ابر هرشام از عدن****طبله طبله عنبر آرد باد هر صبح از تتار
باد ازین عنبر به زلف سبزه پاشد غالیه****ابر از آن گوهر به گوش لاله بندد گوشوار
غنچه با طبع شکفته زر نهان سازد به جیب****ابر با روی گرفته در همی آرد نثار
این بود با جود فطری چون لئیمان ترش روی****آن بود با بخل طبعی چون کریمان شادخوار
سرو پرویزست و گل شیرین و بستان طاقدیس ***باربد صلصل نکیسا زند خوان فرهاد خار
قاصد خسرو سوی شیرین اگر شاپور بود****قاصد سروست سوی گل نسیم مشکبار
تاکه ارزق‌پوش شد سوسن بسان رومیان****باد می‌رقصد ز شادی همچو اهل زنگبار
لختی ار منقار تیهو کج بدی طوطی شدی****بس که لب بر لاله سود و پر زد اندر سبزه‌زار
نرگس مسکین بهشت از نرگس فتان از آنک****مسکنت از فتنه‌جویی به بعهد شهریار
جوی آب از عکس گل برخویش می پیچد بلی****گرد خود پیچد چو بیند آتش تابنده مار
سبزه دیبا ابر دیبا باف و بستان‌کارگه****پشتهٔ انهار پود و رشتهٔ امطار تار
بی می و مطرب به‌فصلی این چنین نتوان نشست****همتی ای ارغنون‌زن رحمتی ای میگسار
زان میم ده کز فروغش راز موران را بدل****دید بتوان از دو صد فرسغگ در شهای تار
زان میم ده کم چنان سازدکه اندر پیرهن****خویش را پیدا نیارم کرد تا روز شمار
زان شرابم ده که در ر‌گهای من زانسان دود****کز روانی حکم خواجهٔ اعظم اندر روزگار
خواجه دانی کیست آن غژمان نهنگ بحر عشق****شیرمرد و پیرمرد و کامجوی و کامگار
قهرمان ملک طاعت دست بخت عقل کل****در تاج آفرینش عارف پروردگار
بندهٔ یزدان‌شناس و خضر اسکندر اسان****خواجهٔ احمد خصال و بوذر سلمان وقار
غوث ملت غیث دولت حاجی‌آقاسی که یافت****ی از وی احتشام و هستی از وی افتخار
آن نصیر ملک و دین کز لطف و عنف اوست مه****همچو میش ابن‌حاجب گه سمین و گه نزار
آنکه از جذبهٔ ولایش در مشیمهٔ مادران****عشق ذوق بی‌شعوری کرده طفلان را شعار
صیت او آفاق‌گیر و جود او آفاق بخش****دست او خورشید بارو چهر او خورشید زار
جهد دارد کز طرب بر آسمان پرد ز مهد****گر بخوانی مدح او درگوش طفل شیرخوار
هرچه را بینی قرار کارش اندر دست اوست****غیر سیم و زر که در دستش نمی‌گیرد قرار
اختیار هرچه خواهی هست در فرمان او****غیر بخشیدن که در بخشش ندارد اختیار
اعتبار هر که پرسی هست در دوران او****غیر بحر وکان‌که در عهدش ندارد اعتبار
دوش دیدم ماه را بر چرخ گردان نیم‌شب****کاسمانش ز اختران می کرد هردم سنگسار
چرخ راگفتم هلا زین بینوای‌کوژ پشت****نا چه بد دیدی‌که بر جانش نبخشی زینهار
چرخ گفتا شب روی جز این به عهد شاه نیست****خواجه فرمودست کز جانش برانگیزم دمار
ای ترا از بس بزرگی عرصهٔ ایجاد تنگ****وی ترا از بس جلالت چنبر هستی حصار
در دوشبرت جای و گر فر نهان سازی عیان****ذره‌یی نتواند از تنگی خزد در روزگار
دانه را مانی کز اول خرد می‌آید به چشم****تنگ سازد خانه را چون شد درختی باردار
چون توکلی این جهان اجزا سپس مداح تو****در حقیقت هردو گیتی را بود مدحت گزار
کانکه وصف بحر گوید قطره‌های بحر را****گفته باشد وصف لیکن بر سبیل اختصار
انتظار آنکه چرخ آرد نظیرت را پدید****مرد خواهد گر چه از مردن بتر هست انتظار
برتری نبود حسودت را مگر کز شرم تو****آب گردد و آفتاب آن آب را سازد بخار
گردش چشم پلنگان بینی اندر تیغ کوه****جنبش قلب نهنگان یابی از قعر بحار
ور به‌هرجا می‌خرامی از پی تعظیم تو****خیزد از جا خاک‌ره لیکن‌نمی‌گیرد غبار
خصمت ار زی کوه بگریزد پی احراق او****از درون صخرهٔ صما جهد بیرون شرار
گرچه مدحت در سخن باید ولی در مدح تو****غیر از آنم اعتذاری هست نعم‌الاعتذار
عذرم این کز حرص مدحت در زبان و دل مرا****چون میان لفظ و معنی اندر افتدگیر ودار
معنی از دل در جهد بی‌لفظ و خود دانی‌به‌گوش ***معنی بی‌لفظ را بنیان نباشد استوار
لفظ برمعنی زند پهلوکزو جوید سبق****لفظ بی‌معنی شود وانگاه می‌ناید به‌کار
در میان لفظ و معنی هست چون این دار و گیر****بنده قاآنی ندارم بر مدیحت اقتدار
ور دعا گویم به عادت کرده باشم دعوتی****زانکه زانسوی اجابت هست عزمت را مدار
چون ز فرط قرب حق هم داعیستی هم مجیب****من چه گویم خودطلب کن خودبخواه و خود برآر
قصیدهٔ شمارهٔ 168: قامت سروی چو بینم برکنار جویبار
قامت سروی چو بینم برکنار جویبار****از غم آن سرو قامت جویبار آرم‌کنار
جویبار آرم کنار خوی ازین غیرت که غیر****گیرد او را درکنار و او ز من‌گیردکنار
تا نگرید ابر از بستان نروید ضیمران****او کنون گرید که باغش ضیمران آورده بار
چون به برگ لاله ژاله اشک سرخش بر رخان****چون به گرد ماه هاله خط سبزش بر عذار
یاد آن لاله مرا چون هاله دارد گوژپشت****فکر آن هاله مرا چون لاله دارد داغدار
من به تیغ و سبزه زین پس ماه نو را بنگرم****سبزهٔ من خط دلبر تیغ من ابروی یار
ترک من ای داده یزدان روی و مویت را بهم****الفت ظلمات و نور آمیزش لیل و نهار
مار را خلاق مور و مارگر راند از بهشت****از چه بر روی بهشت آیینت موی مار سار
خط تر م‌ررست هر زلنت مار من زیاا مار و ف‌رل****برنگردم تا نگردد تن غذای مور و مار
شعر من قلاب روح و شعر تو قلاب دل****شعر من پروین‌گرای و شعر تو شعری سپار
شعر من آب روان و شَعر تو تاب روان****این یک از بس آبدار و آن یک از بس تابدار
شعر من تابنده کوکب شعر تو تاریک شب****نورکوکب در شب تاریک‌گردد آشکار
هم ز شعر من عیان آثار شرع مصطفی****هم ز شعر تو پدید آثار صنع‌کردگار
با چنان شعری مرا خالیست انبان از شعیر****با چنین شَعری ترا عاریست اندام از شعار
من چنان نالان که بحر از بخشش فخر امم****تو چنان مویان که کان از همت صدر کبار
بدر دولت صدر دین پشت هدی روی ظفر****شمس ملت چرخ فرکان‌کرم‌کوه وقار
کلک او لاغر ولی بازوی عدل از وی سمین****بخت او فربه ولی پهلوی خصم از وی نزار
روی او خورشید دین و رای او خورشید ملک****ملک ازین خرم بهشت و دین ازو خرم بهار
جد او جودی مجدت عم او عمان جود****وین به جود و جودت از عمان و جودی یادگار
جود او بحریست کاو را بحر عمانست موج****رای او نخلست‌کاو را مهر رخشانست بار
هست رایش پرنبانی کافتاب او راست پود****هست رایش طیلسانی کاسمان او راست تار
مهر او از صخرهٔ صمّا برویاند سمن****قهر او از ساحت دریا برانگیزد غبار
ملک ترکی را ظهیری دین تازی را نصیر****قطب مکنت راسکونی چرخ‌ملکت رامدار
چشم ملت را فروغی جسم دولت را روان****باغ بینش را بهاری شاخ دانش را ثمار
بزم شوکت را سریری جان مجدت را سرور****دشت همت را سواری دست عزت را سِوار
چرخ با این قدرت از جاه تو می‌خواهد یمین****بحر با ای ثروت از جود تو می‌جوید یسار
عمت آن دستور آصف رای کز فکر دقیق****جانب خشکی کشاند ماهیان را از بحار
خصم کز سهمش به رویین‌دز گریزد غافلست****کز منایا سود ندهد مرد را رویین‌حصار
خشتی از ایوان جاه اوست جرم آسمان****آنی از دوران ملک اوست ملک روزگار
ملک ازو بالد به‌خویش و کلک ازو نازد چنانک****از نبی ام‌القری از شیر یزدان ذوالفقار
نیست ننگ او اگر حاسد ازو دارد گریز****نیست عار او اگر دشمن ازو جوید فرار
مهر رخشا لیک ازو مرمود دارد اجتناب****مشک بویا لیک ازو مزکوم دارد انزجار
گر بود بو جهل منکر مصطفی را نیست ننگ****ور شود ابلیس دشمن مرتضی را نیست عار
شهد نوشین لیکنش محرور داند ناپسند****قند شیرین لیکنش مدقوق خواند ناگوار
یا رب این انصاف باشد من بدین فضل و هنر****زو جدا مانم چو عطشان از کنار چشمه‌سار
من نیم گردون که در کاخش مرا نبود گذر****من نیم گیهان که بر صدرش مرا نبود گذار
نیستم معدن چرا دارد مرا اینگونه پست****نیستم دریا چرا خواهد مرا اینگونه خوار
کاخ او گیهان و بر من شش جهت از غصه تنگ****جود او عمّان و بر من روزگار از فاقه تار
گر ازو نالم به گیهان عقل گوید کای سفیه****چرخ را بر زجر و منع او نباشد اقتدار
ور ازو مویم به‌کیوان وهم راندکی بلید****دهر را در امر و نهی او نباشد اختیار
نی خطا گفتم خطااو در عطا ابرست و من****شوره‌زارم‌کی شود از ابر خرم شوره‌زار
اوکند اکرام لیکن چرخ نبود مهربان****اویند انعام لیکن بخت نبود سازگار
خار اگر عنبر نگردد ابر را نبود گناه****خاک اگرگوهر نگردد مهر را نبود عوار
سبزه لاین نیست کاندر گلستان گردد سمن****خار قابل نیست کاندر بوستان گردد چنار
ابر نیسانی فشاند قطره لیکن چون صدف****صفوتی بایدکه‌گردد قطره در شاهوار
این حکایت بود حالی نی شکایت کز خلوص****شکوه نارد بر زبان پرورده از پروردگار
کس شنیدستی که گویند شکوه از مادر کند****گر بنالد از برای شیر طفل شیرخوار
یامعاذالله کس این گوید که از حق شاکیست****گر به یزدان نیم‌شب نالد فقیری ز افتقار
تا به غیر از اسم نیک و رسم نیکی در جهان****هیچ اسم و هیچ رسمی می‌نماند پایدار
هیبت او خصم مال و همت او خصمِ مال****دولت او پایدار و دشمن او پایِ‌دار
قصیدهٔ شمارهٔ 169: کوهی به قفا بسته‌ای ای شوخ دلازار
کوهی به قفا بسته‌ای ای شوخ دلازار****با خویش کشانیش به هر کوچه و بازار
زان کوه گران ترسمت آزرده شود تن****خود را عبث ای شوخ دلازار میازار
تو کاه کشیدن نتوانی چه کشی کوه****تو نرم‌تر و تازه‌تری ازگل بربار
از نور مه چارده ماند به رخت رنگ****وز برگ گل تازه خلد بر قدمت خار
بر لاله نهی پای شود پای تو رنجور****بر سایه نهی گام شود گام تو آزار
با حالتی اینگونه مرا بس عجب آید****کاین کوه کشیدن نبود نزد تو دشوار
مزدور نیی اینهمه آخر چه کشی رنج****حمال نیی این همه آخر چه بری بار
من بار تو بر سینه نهم ای بت شنگول****کز بردن بار تو مرا می‌نبود عار
آن بار گران را که کشند ار بتر ازو****شک نیست‌که در وزن بچربد زد و خروار
چونست‌که آویخته داریش به مویی****این جرّ ثقیل از که بیاموختی ای یار
موییست میان تو میاویز بدین کوه****ترسم‌که‌گسسته شود آن موی به یکبار
یارب چه بخیلی توکه اندر قصب سرخ****پیوسته کنی سیم سپید ای همه انبار
سیم از پی دادن بود و عقده‌گشادن****نز بهر نهادن که تبه گردد و مردار
زان سیم بپرهیزکه روزی ببرد دزد****رندان تو ندانی که چه چستند و چه طرار
من در بغل خویش کنم سیم تو پنهان****تا راه به سیمت نبرد دزد ستمکار
مردم همه دانندکه من طرفه امینم****در کار امانت به خیانت نشوم یار
آن سیم مرا ده که نگهدارمش از دزد****پنهان‌کنم اندر شکن جبه و دستار
ور مشورت از من‌کنی و رای تو باشد****در سیم تو الا به تجارت نکنم‌کار
سیم تو دهم وام به اعیان ولایت****باسوده ده و شانزده چون مرد رباخوار
شک نیست‌که سیم از پی سودا بود و سود****تا مایهٔ امسال فزونتر شود از پار
ور رسم تجارت نبود سیم بکاهد****در مدت اندک برود مایهٔ بسیار
ور نیز به تنها نکنی رای تجارت****من با تو شراکت‌کنم ای دوست به ناچار
من بر زبر سیم تو از چهره نهم زر****وایین شراکت بگذاریم چو تجّار
زر من و سیم تو هرآن سودکه بخشد****تقسیم نماییم به آیین و به هنجار
دو بهره مرا باشد و یک بهره ترا زانک****بر سیم بچربد ز در قیمت دینار
نی نی که من این حرف به انصاف نگفتم****دینار مرا نیست بر سیم تو مقدار
دینار مرا کس ز من امروز نخرّد****وان سیم ترا جمله بجانند خریدار
امروز بتا شرح دهم قصهٔ دوشین****کان قصه ترا غصه زداید ز دل زار
دوشینه شدم جانب آن خانه که دانی****جایی‌که به شب چرخ برین را نبود بار
خود را بدو صد حیله در آن خانه فکندم****پنهان به کمینی شده چون روبه مکار
برخی نشد از شب که ز جا مرغ صراحی****برجست و همی لعل روان ریخت ز منقار
چون ماه فروزنده ز هر حجره درآمد****حوری بچه‌یی سرو به قد کبک به رفتار
یک جوق پری از پی دیوانگی خلق****از چهر نکو پرده فکندند به یکبار
حوری نسبانی همه چون سرو قباپوش****غلمان بچگانی همه چون ماه‌کله‌دار
قد همه چون فکرت من آمده موزون****زلف همه چون طالع من گشته نگونسار
دوری دو سه چون باده ببردند و بخوردند****برخاست خروش دهل و چنگ و دف و تار
در رقص فتادند و سرین‌های مدور****در چرخ زدن آمد چون‌گنبد دوِار
آوازه فکندند بهم مالک و مملوک****شلوار بکندند ز پا بنده و سالار
دامن به کمر بر زده هر یک ز پس و پیش****چون زاهد وسواسی در کوچهٔ خمار
تا چشم همی‌رفت سرین بود به خرمن****تا دیده همی دید سمن بود به خروار
گفتی که بود کارگه دنبه فروشان****کانجا به سلم دنبه فروشند به قنطار
یا طایفهٔ پنبه‌فروشان ز پس سود****آورده همی پنبهٔ محلوج به بازار
بازار حلب بود توگفتی‌که ز هر سوی****گردیده یکی آینهٔ صاف پدیدار
گفتی‌که سرین همه قندیل بلورست****کاویخته از بهر چراغان به شب تار
مانا مگر از عهدکیومرث بهر شهر****سیمین کفلی بوده در آنجا شده انبار
القصه بخوردند و بخفتند ز مستی****بر روی هم افتاده ز هرگوشه ملخ‌وار
از پیش قضیب همه چون دانهٔ خرما****وز پشت سرین همه چون تل سمن‌زار
زینسوی همه شمع و زانسو همه قندیل****زین روی همه گنج وزان رو همه چون مار
من چابگ و چالاک برفتم زکمینگاه****زانگونه‌که‌کفتار رود بر سر مردار
آنان همه سرمست و مرا فرصت دردست****آنان همه در خواب و مرا طالع بیدار
در ساق یکی نرم فرو بردم انگشت****وز پای یکی‌گرم برون کردم شلوار
گه کام من از بوسهٔ این معدن شکّر****گه مغز من از طرهٔ آن طبلهٔ عطار
بر دمّل آنگاه فرو بردم نشتر****در ثقبهٔ این‌گاه فرو کردم مسمار
تیغم به سپر رفت فرو تا بن قبضه****تیرم به هدف‌گشت نهان تا پر سوفار
در چشم فرودین همه را میل‌کشیدم****نه خواجه به جا باز نهادم نه پرستار
القصه بدین قدّ کمان‌وار همه شب****حلاج صفت پنبه‌زدن بود مراکار
من تکیه چو بهمن زده بر تخت کیانی****وانان چو فرامرز شده بر زبر دار
تا زان تل و ماهور برون رانم شبدیز****مهمیز زدم بر فرس نفس ستمکار
نردیک اذان سحر از جای بجستم****گفتم بهلم نقشی ازین نادره کردار
از جیب قلمدان به‌در آوردم چابک****مانند دبیری که بود کاتب اسرار
بر صفحهٔ سیمین سرینشان بنوشتم****نام و لقب خویش که النار ولاالعار
وانگه ز پی توشهٔ ره بوسهٔ چندی****برداشتم از ساق و سرین و لب و رخسار
وایدون به یقینم که بر الواح سرینشان****باقی بود آن نقش چو بر آینه زنگار
چون نام مرا صبح ببینند نوشته****گویند زهی شاعرک شبرو عیار
باری همه را داغ غلامی بنهادم****کز صحبت منشان نبود زین سپس انکار
و یدون همه را در عوض جامه و جیره****طومار غزل می‌دهم وکاغذ اشعار
لیکن به سر و جان تو ای ترک که امروز****کردم بدل از هرگنه رفته ستغفار
زیراکه دلی تا زگنه پاک نگردد****آورد نیارد به زبان مدح جهاندار
قصیدهٔ شمارهٔ 170: گفتم به یار فصل بهار آمد ای نگار
گفتم به یار فصل بهار آمد ای نگار****گفتا که وصل یار نگارین به از بهار
گفتم که بار یافت هزاران به گلستان****گفتا زگلستان رخ من به هزار بار
گفتم‌که لاله داغ بدل دارد از چه روی****گفتا ز روی من دل لاله است داغدار
گفتم چو سرو کی به کنارم قدم نهی****گفت آن زمان‌که رانی از دیده جویبار
گفتم به زیر سایهٔ گیسو رخ تو چیست****گفت ار به‌کس نگونی خورشید سایه‌دار
گفتم مگر بقد تو زلف تو عاشقست****گفتا بلی به سرو روان عاشقست مار
گفتم‌که زلفکان تو بر چهره چیستند****گفتا به روم طایفه‌یی ز اهل زنگبار
گفتم‌که اختیارکنم جز تو دلبری****گفتاکه عاشقی نکندکس به اختیار
گفتم از آن بترس‌که آهن دلی‌کنم****گفت آن پری نیم‌که ز آهن کنم فرار
گفتم غزال چشم تو هست از چه شیر مست****گفتا ز بس که شیر دلان را کند شکار
گفتم به آهوان دو چشم تو عاشقم****گفتا خموش‌گردن شیر ژیان مخار
گفتم رسید جان به لبم ز انتظار تو****گفت آن قدر بمان که برآید ز انتظار
گفتم ببخش‌کام دلم ازکنار و بوس****گفتا به جان خواجه کزین کام جو کنار
گفتم مگر ندانی مداح خواجه‌ام****گفتا اگر چنینست این بوس و این کنار
گفتم که صدر اعظم خواندش پادشه****گفتاکه َبدرِ عالم دانَدش روزگار
گفتم نپروریده چنان خواجه آسمان****گفتا نیافریده چنان بنده‌کردگار
گفتم بسیط ملک او هست بیکران****گفتا محیط همت او هست بی‌کنار
گفتم به‌گاه جود عجو لست و بی‌سکون****گفتا به‌گاه حلم حمولست و بردبار
گفتم قرار هرچه تو بینی به دست اوست****گفت از چه زر ندارد در دست او قرار
گفتم‌که افتخار وی از فرّ و شو کتست****گفتا که فر و شوکت ازو دارد افتخار
گفتم‌که اشتهار وی از مال و دو لتست****گفتاکه مال و دولت ازو جوید اشتهار
گفتم توان ز سطوت وی زینهار جست****گفتا به هیچ‌کس ندهد مرگ زینهار
گفتم که بر َیسارش گردون خورد یمین****گفتا ستم ز عدل سمینش بود نزار
گفتم‌که هست فکرت او تار و عقل پود****گفتاکه اعتماد بود پود را بتار
گفتم که هست دولت او بار و ملک برگ****گفتا که افتخار بود برگ را به بار
گفتم‌که موج بحرکفش را شماره چیست****گفتا که موج بحر برونست از شمار
گفتم عیارگیرد حزمش همی ز عقل****گفتاکه عقل‌گیرد از حزم او عیار
گفتم چه وقت پایهٔ خصمش شود بلند****گفت آن زمان‌که خاک وجودش شود غبار
گفتم بود ز مهرش هر هوشیار مست****گفتا بود ز عدلش هر مست هوشیار
گفتم سوارگان را قهرش پیاده‌کرد****گفتا پیادگان را لطفش کند سوار
گفتم حصار امن دو عالم وجود اوست****گفتا به جز بلا که برونست از آن حصار
گفتم‌که اعتبار مرا نیست نزدکس****گفتا به نزد خواجه بسی داری اعتبار
گفتم به عید پارم تشریف داد و زر****گفتا به عید امسال افزون دهد ز پار
گفتم نکو نیارم‌کاو را ثناکنم****گفت ار ثنا نیاری دست دعا برآر
گفتم‌که عمر و دولت او باد مستدام****گفتاکه جاه و شوکت او باد پایدار
قصیدهٔ شمارهٔ 171: گنج پنهان بود یزدان خواست کاید آشکار
گنج پنهان بود یزدان خواست کاید آشکار****آفرینش را فزود از هستی خود اعتبار
وادمی را زافرینش برگزید آنگه ز عدل****خواست قانونی نهادن تا نخیزد گیر و دار
بهر آن قانون بهر عهدی رسولی آفرید****و ز رسولان احمد مختار را کرد اختیار
هم بر آن قانون محمدشاه عادل دل که هست****پرتو پروردگار و پیرو پروردگار
در بهر ملکی ز ایران ملک‌داری برگزید****تا به فر او نظام ملک ماند برقرار
حکمران ملک جم فرمود شاهی را که هست****ملک‌خواه و ملک‌بخش و ملک‌گیر و ملک‌دار
شاه شیر اوژن فریدون شاه‌کامد تیغ او****برگ جان دوستدار و مرگ جان نابکار
آن جهانداری‌که از فرفراست بشمرد****موج‌هایی راکه خیزد روز باد اندر بحار
شاهش از هر ملک‌ران در ملک‌رانی برگزید****زان بهر روزش فرستد خلعتی‌گوهر نگار
خلعتی ناکرده در بَر کارَدَش پیکی دگر****خلعتی گیتی‌فروز از خسرو گیتی مدار
من مبارکباد آن خلعت هنوزم بر لبست****کاندر آید خلعتی دیگر ز شاه‌کامگار
راست پنداری زری تا فارس در هر منزلی****حاملان خلعت استاده قطار اندر قطار
آن بدین گوید تو عازم شو که من رفتم ز دست****این بدان‌گوید تو مرکب ران که من ماندم زکار
من بدین طبع روان حیران که یارب چون کنم****تهنیت‌گویم‌کدامین را به طبع آبدار
آنک آن دیروز بد کز تختگاه ملک ری****تیغ و تشریفی فرستادش خدیو روزگار
اینک این امروز کش بخشید شاه ملک‌بخش ***خلعتی گوهرنشان کش مهر و مه پودست و تار
خلعتی رخشنده چون گردون ز نور آفتاب****خلعتی آکنده چون دریا ز در شاهوار
یارب این خلعت همایون باد براین تاجور****یارب این تشریف میمون باد براین تاجدار
تا تویی‌کز چه رو شاهش چنین می‌پرورد****کاینچنین پرورده را باید چنین پروردگار
آن به رأفت مستدام و این به طاعت مستهام****آن به نعت دستگیر و این به خدمت پایدار
این به گاه سرفشانی بر یسار آرد یمین****آن به‌گاه زرفشانی از یمین آرد یسار
این کشد رنج آن نهد گنج این دهد جان او جهان****آن نکو خدمت شناسست این نکو خدمتگزار
آن چو بیند این کشد زحمت در افزاید به مهر****این چو بیند کان کند رحمت نیاساید ز کار
باد آن یک بر زمین ایمن زکید آسمان****باد این یک در جهان شادان ز دور روزگار
قصیدهٔ شمارهٔ 172: منت خدای را که ز تأیید کردگار
منت خدای را که ز تأیید کردگار****فرمود فتح باره با خرز شهریار
حصنی که بر کنار فصیل حصار او****نبود ز منجنیق فلک سنگ راگذار
حصنی که از نظارهٔ برجش ز فرق چرخ****از فرط ارتفاع فتد تاج زرنگار
حصنی که در بیوت بروج رفیع او****سیارگان چرخ برین را بود مدار
حصنی که روزگار ز یک خشت باره‌اش****بر گرد نُه سپهر تواند کشد حصار
حصنی که اوج کنگرهٔ او چنان رفیع****کز وی هزار واسطه تا عرش کردگار
در زیر آسمان و فراتر ز آسمان****در ملک روزگار و فزونتر ز روزگار
زانسوی قعر خندق او نافریده است****جایی به سعی قدرت خویش آفریدگار
مانندهٔ قواعد شرع نبی قویم****چون بازوان حیدر کرار استوار
قایم تر از قلوب ظریفان سنگدل****محکم‌تر از عهود حریفان خاکسار
بالای خاکریز وی این نیلگون سپهر****چونان‌که بر فراز قلل قیرگون غبار
چون عقل بامتانت و چون چرخ سربلند****چون عرش بارزانت و چون‌کوه پایدار
حاشا که منهدم کندش هیچ حادثه****جز ترکتاز لشکر دارای نامدار
ارغنده شیر بیشه مردی ابوالشجاع****کش مانده تیغ از آتش نمرود یادگار
فرماندهٔ زمانه که جانسوز خنجرش****برقیست پر ترشُح و ابریست پر شرار
آن حیدری که زاده ز یک پشت و یک شکم****شمشیر جانستانش با تیغ ذوالفقار
در تیغش ار طبیعت اردیبهشت نیست****گردد چرا ز مقدم او دشت لاله‌زار
چون رو نهد به عرصه در ایام دار و گیر****چون جاکند به پهنه به هنگام‌گیر و دار
گوش سماک و نعرهٔ رستم ز مرزغن****شمع سپهر و ناله رویین تن از مزار
یکران کوه سنگش پیلی پلنگ خوی****شمشیر ابر رنگش بحری نهنگ خوار
رویش چو در غضب فلک و درد الامان****رایش چو در سخط ملک و ذکر زینهار
ذکری ز صولت وی و غوغا به کاشغر****حرفی ز هیبت وی و افغان به قندهار
چون تیغ او به جلوه هواشارسان روم****چون رخش او به پویه زمین ملک زنگبار
در بحر ژرف اگر به عطوفت نظر کند****هر قطره‌اش شود به شبه در شاهوار
شاها تویی که چشمهٔ سوزان تیغ تو****برقیست لجه آور و ابریست شعله بار
سرویست نیزه رشته ز دریای دست تو****سرو ار چه می‌نروید الا ز جویبار
خونریز خنجر تو بود نوبهار فتح****نبود عجب ظهور شقایق به نوبهار
تیغ نزار و بخت سمینت به خاصیت****این ملک را سمین کند آن خصم را نزار
در بحر دست راد تو کوپال کوه سنگ****در رزم بشکند سر خصمان خاکسار
آری سفینه بشکندش تخته لخت لخت****در بحر اگر به صخرهٔ صما کند گذار
از چیست فتنه رفته ز بأسش به خواب مرگ****گر نیست در حسام تو تاثیر کو کنار
تابد چو تابه پیکر ماهی درون آب****برقی ز خنجرت‌کند ار جلوه در بحار
دریا در آستین تو یا دست دُرفشان****ثهلان به زیر زین تو یا خنگ راهوار
سیمرغ در بشصت تو یا تیر دال پر****البرز بر به دست تو باگرزگاوسار
آنجا که ابر دست تو عرض سخا دهد****دریای بیکران شود از قطره شرمسار
تابی ز برق تیغ تو و کوه کوه خصم****تفی ز نار صاعقه و دشت دشت خار
خصمت اگر ز بادهٔ پر نشوهٔ غرور****خود را به روز رزم شمارد چو ذوالخمار
قهر تو چون خمار شکن باده بشکند****از سرخ نشوهٔ می خون از سرش خمار
آنجاکه برق تیغ تو آتش‌فشان شود****از بأس اوگیاه نروید ز مرغزار
از تو یکی سواره و گیتی پر از رکوب****از تو یکی پیاده و گیهان پر از سوار
تیغ تو گر به جانب دریا گذر کند****از سهم او نهنگ گریزد به کوهسار
در شاهراه پرهٔ جیشت به روز رزم****خون جگر خورد ظفر از درد انتظار
شاها مرا از گردش ایام شکوه است****یک یک فرو شمارم بر وجه اختصار
اول ز طالع خود و دوم ز خشم تو****سیم ز دور چرخ و چهارم ز روزگار
پنجم ز طعن خصم و ششم دوری از وطن****هفتم ز تنگدستی و هشتم ز اضطرار
بیچاره من که از فن نه باب و چهار مام****یک‌باره زین دوچار به محنت شدم دوچار
ناچار زین دوچار به چاری ز چارسوی****با چار میخ چاره دو چارم به چارتار
چرخ سیاه‌کارم دارد سیه‌گلیم****با آنکه چون سپیده دمستم سپیدکار
در عین نوجوانی گشتم ز غصه پیر****با وصف‌کامرانی‌گشتم ز مویه خوار
خوشیده شاخ عمرم در موسم شباب****شاخ ار چه می‌نخوشد در فصل نوبهار
سیمرغ قاف دانش و فضلم ولی چه سود****کم داردی فلک ز حقارت کم از حقار
ناچیده از حدیقهٔ دوران گل مراد****دستم ز خار سرزنش ناکسان فکار
هان ای ملک منم که فلک هرشب از نجوم****بر فرق من عقود دُرر می‌کند نثار
هان ای ملک منم‌که تَنَد بر درم سپهر****منسوج جان هماره چو جولاهه گرد غار
هان ای ملک منم که بهم چشمی سپهر****دادی چو آفتاب مرا جای در کنار
هان ای ملک منم‌که‌کند ملک خاوران****امروز بر خجسته وجود من افتخار
هان تا چه شدکه همچو عزازیل پرغرو‌ر****افکندیم ز پایهٔ معراج اعتبار
هان تا چه شد که شکر شکر عواطفت****شد در مذاق راحت من زهر ناگوار
هان تا چه شد که شعلهٔ سوزان آه من****انگیزد از شرر ز مسامات یم بخار
قاآنیا علاج نبینم به غیر از آنک****از خشم شهریار گریزم به شهر یار
وز بحر فکر بکر سخن سنج فاریاب****تضمین کنم دو در یمین هردو شاهوار
برحسب حال خود سختی چند داشتم****لیکن بدین یکی کلمه کردم اختصار
کای آفتاب ملک ز من نور وامگیر****وی سایهٔ خدای ز من سایه برمدار
ختم محامد تو کنم زین غزل که هست****چون رشتهٔ لآلی منظوم و آبدار
بر رخ دو زلف مشک‌فشان چون فکندپار****شاهدت لیلتین علی طرفی النهار
باز از برای آنکه پریشان شوند جمیع****زد شانه بر دو طرهٔ مشکین تابدار
ای قوم ازین دو عقرب جراره الحذر****ای قوم ازین دو افعی خونخوار الفرار
خونین دل منست‌که آورده‌یی به دست****از ترس مدعی ز چه نامش نهی نگار
هرجا که رنگ خط تو روی زمین حبش****هرجاکه چین زلف تو ملک جهان تتار
جز شام زلف در رخ چون نوبهار تو****نشنیده کس دراز شود شب به نوبهار
قاآنی ار ز هجر رخت ناامید شد****خواهد شدن ز لطف تو روزی امیدوار
تا عدت وحوش و طیورست بی‌قیاس****تا مدت شهور و سنین است بیشمار
بادا دوام عمر تو چندانکه حشر و نشر****باشد برت حکایت پیرار و نقل پار
قصیدهٔ شمارهٔ 173: هر سال به نوروز مرا بوسه دهد باز
هر سال به نوروز مرا بوسه دهد باز****وامسال برآنم که فزونتر دهد از پار
پار از من و از رندی من بودگریزان****و امسال گریزد به من از صحبت اغیار
قلاشی من پار چنان بود که آن شوخ****یک بوسه مرا داد به صد عذر و صد انکار
و امسال بر آنم که اگر پای نهم پیش****بر دست من از شوق زند بوسه دو صدبار
پارم همه می‌دید به‌کف شیشه و ساغر****وامسال مرا بیند با سبحه و دستار
پار ار ز پی ورد بهم بر زدمی لب****می‌گفت پی بوسه مکوب این همه منقار
وامسال فرو چینم اگر لب پی بوسه****پیش آید تا بشنود آواز ستغفار
زهد منش از راه برون برده و غافل****کز رندی پنهان بود این زهد پدیدار
حاشا که من از زهد کنم توبه ازیراک****امروز نکو یافتمش قیمت و مقدار
حال من و آن ترک به یک جای نشسته****او روی به من‌کرده و من روی به دیوار
او سر ز در شرم فروداشته در پیش****چون‌کودک نادان بر استاد هشیوار
من چشم فراکرده و مژگان زده برهم****چون صوفی صافی به‌گه خواندن اذکار
بوزینه صفت گاه نشستم به دو زانو****پیچیده به خود خرقه و سر کرده نگونسار
او حالت من دیده و چشمانش ز حیرت****چون دیدهٔ مکحول فرومانده ز دیدار
حقاکه من این حیله نیاموحتم از خویش****زین حیله مرا واعظکی‌کرد خبردار
یک روز به هنگام زدم گام به مسجد****کان بود طریقم به سوی خانهٔ خمار
صف صف گرهی دیدم جاجا شده ساکن****پنهان همه مدهوش و عیانی همه هشیار
بر رفته یکی واعظ محتال به منبر****زانگونه‌که بر طارم رز روبه مکار
گاهی به زبانش سخن از دوزخ و سجین****گاهی به دهانش سخن از جنت وانهار
از فرط شبق ساز بم و زیر نهاده****چون‌گربه‌که موموکند از شهوت بسیار
وان جمله دهان در عوض‌گوش‌گشاده****کز راه دهانشان ره دل‌گیردگفتار
طاووس خرامان همه حیران شده در وی****وان طرهٔ چون مار فروهشته به رخسار
زان گونه که پیرامن گل خار بگیرد****بگرفته بتان چون گل پیرامن آن خار
وندر شکن طرهٔ ایشان دل واعظ****جا کرده چو شیطان لعین در دهن مار
با او همه را انس عیان جای تنفر****او صرصر و این طرفه که ره جسته به گلزار
من راستی آن سیرت و هنجار چو دیدم****گفتم که ازین پس من و این سیرت و هنجار
هنجار من اینست و سپس مصلحتم نیست****کان راز نهان را به رفیقان کنم اظهار
من سیرت و هنجار نهان دارم از خلق****تا هیچ کسم می‌نشود واقف اسرار
کان راز که ثابت بود اندر دل ظاهر****چون‌گشت هماندم به جهان‌گردد سیار
گردند چو خلقم همی آگاه ز تزویر****فاسد شود کار و تبه گردد کردار
از من برمد هرجا آهوی خرامیست****وانچیزکه آسان شمرم گردد دشوار
ناچار ازین پس من و تزویر کزین راه****با خویش توان رام نمودن بت عیار
قصیدهٔ شمارهٔ 174: همتی مردانه می‌خواهم‌که اسمعیل‌وار
همتی مردانه می‌خواهم‌که اسمعیل‌وار****بر خلیل خویشتن امروز جان سازم نثار
عید قربانست و من قربان آن عیدی که هست****کوی او دایم بهشت و روی او دایم بهار
زان سبب قربان اسمعیل باید شدکه او****گشت قربان کسی کاو را ز قربانیست عار
عار دارد آری از قربانی آن یاری که هست****نور هستی از فروغ ذات پاکش مستعار
در چنین روزی که اسمعیل شد قربان دوست****بهتر از امروز روزی نبود اندر روزگار
من به حق قربان اسمعیل خواهم شدکه او****عاشق حق بود و عاشق راست قربانی شعار
کشتهٔ‌کوی محبت را دعا نفرین بود****زین دعا بالله کز اسمعیل هستم شرمسار
من چه حد دارم شوم قربان قربانی‌که او****بس امام پاک‌زاد و بس خلیفهٔ نامدار
همچ‌ر ابمعیل منهم جان‌کنم قربان دوست****گو مرا دشمن در آذر افکن ابراهیم‌وار
مردم اسمعیلیم خوانند و حق دارند از آنک****نام اسمعیل رانم بر زبان بی‌اختیار
اختیاری نیست عاشق را به ذکر نام دوست****عشق اول اختیارست عشق آخر اضطرار
تا نپنداری که اسمعیل جان قربان نکرد****کاو گذشت از جال شیرین در حقیقت چند بار
وقت گفتن وقت رفتن وقت خفتن زیر تیغ****کرد جان تسلیم و در سر باختن بد پایدار
ور دلش را رای آن بودی که بهراسد ز مرگ****هفت ره ابلیس را در ره نکردی سنگسار
کار عاشق این بود کز جان شیرین بگذرد****وان دگر معشوق داند کشتنش یا زینهار
همچو اسمعیل کاو جان داد اگر یارش نکشت****می نباید کشت اسمعیل را بر رغم یار
او به‌معنی جان فداکرد ارچه در صورت خدا****کرد میش او را فدا کاین کیش ماند برقرار
حرمت او راست کاندر عید قربان تا به حشر****این همه قربان کنند از بهر قرب کردگار
راستی را عید قربان بهترین عیدست از آنک****در نشاط آیند جانبازان عشق از هر کنار
میش را عامی کند قربان و مقصودش ریا****خویش را عارف کند قربان و عزمش انکسار
آن به بیع‌کشتهٔ‌خود خونبها خواهد ز دوست****آن به ریع کشته خود برخورد از کشتزار
راستی گویم کسی تا سر نبازد پیش دوست****دشمن یارست اگر خود را شمارد دوستدار
عشق طغیان کرد باز ای دل فروکش سر به جیب****یا اگر بر صدق دعوی حجتی داری بیار
یا بیا چون شیر مردان سر بنه در پیش تیغ****یا برو چون نوعروسان یا بکش از نیش خار
رستم کاموس بند اشکبوس افکن رسید****جنگ را گر مرد جنگی زاستین دستی برآر
عشق سهرابست‌بر وی حمله‌کم‌کن ای هجیر****رود غرقابست در وی باره‌کم ران ای سوار
پشه‌یی در کاهدان خز خرطم پیلان مگز****روبهی در لانه بنشین گردن شیران مخار
راستی گر عاشقی جان آشکارا ده به دوست****پیش از آن کت مرگ موعود از کمین سازد شکار
گر نه مفتی جهولی پیش از استفتا بگو****ورنه ابر خشک‌سالی پیش از استسقا ببار
عقل را بنیان بکن چون عشق شد فرمانروا****شمع را‌ردن بزن چون صبح ردید آشکار
رنج و راحت هر دو همسنگند در میزان عشق****شیر و قطران هر دو همرنگند در شبهای تار
پشک را عنبر شمر چون گشت با مغز آشنا****زهر را شکر شمر چون گشت با تن سازگار
مرد افیون خوار می‌نندیشد از افیون تلخ****شخص افسون‌کار می نهراسد از دندان مار
زشت و زیبا هر دو مطبوعست نزد حق‌پرست****شور و شیرین هر دو ممدوحند نزد حق گزار
عیب مردم پیش ازین می‌گفتم اندر چشم خلق****و‌رقتیم آیینه‌گفتا آخر از خود شرم‌دار
با چنین پستی که داری لاف رعنایی مزن****با چنین زشتی که داری تخم زیبایی مکار
عیب‌جویی را بهل هیچ ار هنر داری بگو****غیب‌گویی را بنه هیچ ار خبر داری بیار
یک خبر دارم بلی یزدان بود پوزش پذیر****یک هنر دارم بلی هستم به حق امیدوار
ای دل از سر باختن گردن مکش در پیش دوست****کانکه بر جانان سپارد جان عوض گیرد هزار
میش قربانی کش اینک کشته بینی هر طرف****باز هر لقمه از آن گردد روانی هوشیار
لقمهٔ او سنگ را ماند کز اول تیره است****چون‌گدازد آینهٔ روشن شود انجام‌کار
قدر سربازی شناسد آن‌کسی‌کز روی شوق****جان‌فشاند همچو میرملک جم‌بر شهریار
میر دریا دل حسین‌خان آسمان مکرمت****صدر دین بدر هدی بحر کرم کوه وقار
دست گوهربخش او هرگه که بنشیند به رخش****بحر عمانست‌گویی بر فرازکوهسار
شش جهت از ساحت جاهش یکی‌کوته ارش****نه سپهر از کشتی جودش یکی تاری بخار
با سر پیکان تیرش چون بود اندک شبیه****رم کند از تکمه ی پستان مادر شیرخوار
چهر او تن را توان و مهر او دل را نوان****جود او جان را امان و تیغ او دین را حصار
کوه با فکرش بود در دانهٔ ارزن نهان****چرخ با حزمش کند در چشمهٔ سوزن مدار
گر خیال عزم او گیرد محاسب در ضمیر****جمع و خرج هر دو گیتی یک دم آرد در شمار
قدرش ار گشتی مجسم جا در او کردی جهان****جودش ار بودی مصور موج او بودی بحار
روزی اندر باغ گفتم بخت او پاینده باد****دانه زیر خاک آمین گفت و برگ از شاخسار
وقتی آمد بر زبانم از سخای او سخن****ماهی از دریا ستایش کرد و مرغ از مرغزار
نام قهر او تو پنداری که باد صرصرست****تا برم بر لب زمین و آسمان گیرد غبار
دوش دیدم ساحری را بر کنار جوی خشک****خواند چیزی کاب جاری گشت اندر جویبار
گفتم این افسون که بر خواندی چه بود ای بوالحیل****کاب جاری گشت و طغیان کرد سیل از هر کنار
گفت حکم میر ملک جم ز بس جاری بود****چون حدیثش بر لب آرم آب جوشد از قفار
گفتم افسون دگر دانی که بخشد این اثر****گفت آری شعر قاآنی ز بس هست آبدار
چون فرو خوانی همانا شعر او بر کوه و دشت****راست گویی سیل‌خیز آمد مدرگاه مدار
گفتمم‌ا ج‌ری روان را هم ت‌رانی‌ر‌رد خشک****گفت می‌سوزم مپرس این حرف‌کلا زینهار
عجز کردم لابه کردم کاین سخن سهلست سهل****این عمل را نیز حواهم‌کز تو ماند یادگار
عجزمن چون دید حرزی خواند و از هر سو دمید****رو به گردون کرد کم حافظ شو ای پروردگار
وانگهی آهسته چون موری کز او خیزد نفس****گفت درگوشم که نام تیغ میر کامگار
هرکجا نهریست بی‌پایان و بحری بیکران****چون بری این نام آبش سر به سر گردد بخار
ای کهین سرباز خسرو ای مهین سالار دهر****ای ز تو دولت قویم وای ز تو دین پایدار
با رشاد حزم تو هشیاری آرد جام می****باسهاد بخت تو بیداری آرد کوکنار
بس که از هرسو گریزد مرگ بیند پیش روی****شاید از میدان کینت خصم ننماید فرار
دربیابان دی نوشتم نام حلمت بر زمین****ناگهم از پیش رو برجست کوهی استوار
دوش گفتم وضعی از جودت نمایم مختصر****عقل گفتا شرمی آخر جودش آنگه اختصار
چون به حشر اعمال نیکوی ترا نتوان شمرد****پس چرا خواند عجم آن روز را روز شمار
هر کجا نامی ز نطقت قند و شکر تنگ تنگ****هر کجا یادی ز خلقت مشک و عنبر باربار
وصف جودت زان کنم پیش از همه اوصاف تو****تا به وصفش نیز سامع را نماند انتظار
حیلتی کردم که تا شد صیت فضلم مشتهر****نامی از جود تو بردم یافت فضلم اشتهار
تا بود رمحت نزار و تا بود گرزت سمین****دین ازین بادا سمین وکفر از آن بادا نزار
شعر قاآنی برین نسبت اگر بالا رود****یا به‌کرسی می‌نشیند یا به عرش کردگار
قصیدهٔ شمارهٔ 175: یار نیکوتر از آنست که من دیدم پار
یار نیکوتر از آنست که من دیدم پار****باش تا سال دگر خوبترک گردد یار
پار یک بوسه به صد عجز نمی‌داد به من****خود به خود می‌دهد امسال به من بوسه هزار
بسکه بوسیده‌ام امسال لب نازک او****از لبش جای سخن بوسه چکد ازگفتار
پار می‌جست کنار از من و امسال همی****بوسها رشوه دهد تاش در آرم به کنار
زانسوی بوسه مرا کار کشیدست کنون****بس که می‌بینم کز بوسه ندارد انکار
شعر کردست شعار خود و زینرو با من****رام گشتست بدانگونه که گویند اغیار
یارب این آبله رو ابلهک مفلس زشت****بچه تدبیر به شیرین پسران گردد یار
هر کجا هست غزلگوی غزالی در شهر****پی صیدش همه دم دام نهد از اشعار
لب خوبان مگس نحل و ندیدم جز او****عنکبوتی‌که نماید مگس نحل شکار
راست گویند حکیمان جهان دیده که نیست****لاله بی‌داغ و شکر بی‌مگس وگل بی‌خار
نشود شاهد زیبارو جز همدم زشت****نخورد خربزهٔ شیرین الّا کفتار
الغرض پار اگر یار مرا دادی بوس****از سر خشم یکی را دو همی کرد شمار
وینک امسال چو بر روی و لبش بوسه زنم****شصت را شش شمرد سی را سه چل را چار
هی همی شعر ز من گیرد و هی بوسه دهد****خرم آنکو چو منش شعر فروشیست شعار
هرکه یک شعر مرا بیند اندر بر او****حالی‌اندر عوض او دهدش بوسه هزار
کاغذ شعر مرا پار اگر می‌بردند****به یکی کاغذ دارو نخریدی عطار
لیکن امسال به تقلید بت سادهٔ من****کمترین شعر مرا هست رواج دینار
یار تنها نه چنینست که هر جا صنمی است****از پی شعر و غزل در بر من جوید بار
هر پریرو که بدو شعر مرا برخوانی****به تو مشتاق بود چون به گل سرخ هزار
شعر من همچو عزایم شده افسون پری****که پریوار کند ساده رخان را احضار
شعر من گر به سر زلف نکویان بندی****با تو آنگونه شود رام که با افسون مار
هر کسی شعر من امروز فروشد به سلم****ده دو افزون خرد از نقرهٔ خالص تجار
خادم خانه همی شعر مرا می‌دزدد****کش فروشد عوض سیم و طلا در بازار
هرشب آید بر من دوست چو یک خرمن گل****وز لب خود دهدم قند و شکر یک خروار
من‌کنون کرم قزم آن لب یاقوتی توت****زان خورم توت و ز اشعار تنم هر دم تار
شعر من راست به ابریشم گیلان ماند****که خرندش به‌سلف پیله‌وران در امصار
غالبآ شعر من اینگونه از آن رایج شد****که پسند افتاد در حضرت مخدوم کبار
آن حسن اسم و حسن رسم که‌گویی ز ازل****خلق‌گشتست ز خلق خوش او باد بهار
آنکه یارد ز پی منع حوادث شب و روز****گرد بر گرد جهان را کشد از حزم حصار
ابر نیسان اگر از همت او جوید فیض****عوض‌گل همه یاقوت دمد از گلزار
کف او گویی آتش بود و سیم سپند****زان نگیرد نفسی در بر او سیم قرار
پنج ماهیست به دریای کفش پنج انگشت****گر چه ماهی نشنیدم که بود گوهربار
در سه ماهیش یکی مار بود نامش‌کلک****لیک ماری که از و مشک بود در رفتار
مار دیدی که گهر بارد بر صفحهٔ سیم****یا شنیدی که کند مشک به کافور نثار
مار دیدی‌که فشاند به دل زهر شکر****یا خورد در عوض خاک سیه مشک تتار
مار دیدستی چون نحل فرو ریزد شهد****مار دیدستی چون نخل رطب آرد بار
نی نه مارس یکی طوطی شکر شکنست****زان دمادم به سوی هند پرد طوطی‌وار
طوطی ار پرّش سبزستی و منقارش سرخ****او بود طوطی زرین پر مشکین منقار
عنبر آرد اگر از بحر کفش نیست عجب****عنبر آرند بلی مردم از دریا بار
ای که گر آیت حزم تو بر اعدا بدمند****در نهانخانهٔ تقدیر ببینند اسرار
تا که کالای وجود تو به بازار آمد****آسمان بر در دکان عدم زد مسمار
کلک سحار تو چون شعر نویسدگویی****صورت روح کند بر پر جبریل نگار
گر تو گویی نبی استم من و شعرم معجز****بر به پیغمبریت من کنم اوّل اقرار
عوض کوزه همه جام جم آرد بیرون****گر مثل‌کوزه‌یی از فخر تو سازد فخار
صاحبا خواستم از شاه تیولی در فارس****پیش از آنی که به شیراز ز ری بندم بار
شاه فرمود تیول تو بود ملک سخن****مر ترا همچو رعیت شعرا باج‌گزار
چه تیولست ازین به که محوّل داریم****وجه مرسوم تو بر صنفی از اصناف دیار
از قضا زنده بد آن روز مهین مستوفی****کش بیامرزاد از فضل فراوان دادار
گفت آن به‌که به قصابانش فرمان بدهیم****تا همی چرب زبانتر شود اندر اشعار
شاه پذرفت و از آن پس که گرفتم فرمان****از پی آمدن فارس ز شه جستم بار
چون به شیراز رسیدم در هرجایی من****گشت مایل به بتی سنگدلی سیم عذار
دلبری ساده که بد موی سیه بر رویش****چون یکی دستهٔ سنبل که دمد از گلنار
لب او با همه گلشکر و گلقند که داشت****در شگفتم که چرا بود دو چشمش بیمار
جز خطش در شکن زلف ندیدم‌که روند****فوجی از مورچگان در شب تاری به قطار
جز رخش در خم‌گیسو نشنیدم که کسی****روز رخشنده کند تعبیه اندر شب تار
اطلسی جز رخ زیباش ندیدم همه عمر****کز ملاحت بودش پود وز نیکویی تار
زلف پیچانش طومار صفت خم در خم****ثبت کرده غم دلها همه در آن طومار
الغرض از پی مرسوم نرفتم دیگر****زانکه دیوانهٔ خوبان نرود از پیکار
لیکن امسال‌که شدکیسه ام از زر خالی****من شدم بی‌زر و مهروی من از من بیزار
سرو گلچهرهٔ من غنچه صفت شد دلتنگ****تا شد ازسیم تهی پنجهٔ من همچو چنار
خویش را گفتم لاقیدی و رندی تاکی****زین محبت بگذر انده و محنت بگذار
چون حوالت شده مرسوم تو بر میش کشان****اینک امضا را شو خویش‌کشان زی سالار
خویشتن در عوض میش فدا کن بر میر****تا مگر از کرم میر شوی برخوردار
ناظم‌کشور جم میر عجم شیر اجم****خصم یم کان همم بحر کرم کوه وقار
رفتم وگفتم و پذرفت و هماندم فرمود****به مهین منشی عبدالله توقیع نگار
که ز قاآنی فرمان مبارک بستان****بهمان نوع که خواهد دلش امضا میدار
او قلم قط زد و زانو زد و فرفر بنوشت****نامه‌یی چون پر طاووس پر از نقش و نگار
برد زی میرش و زد مهر وز مهر آمد و داد****زود بگرفتم و بوسیدمش از جان صدبار
لیک بازم زعنا بار گرانیست بدل****باری از یاری تو بو که سبک گردد بار
عشر آن راتبه هر سال‌کند کم دیوان****هست از آن کم شدنم بر دل رنجی بسیار
دارم امیدکه بخشد به تو آن عشر امیر****تو به من بخشی و من نیز به طفلان صغار
خواهش دیگرم آنست که آن امضا را****میر از خامهٔ خود زیب دهد چون فرخار
به خط خویش نماید به کلانتر مرقوم****که تو مرسوم فلان را بده و عذر میار
بدو قسط اول سال آن را از میش کشان****بستان وجه بکن سعی و محصل بگمار
هم بدینسان بدهش نقد به هر سال دگر****تا کند از دل و جان مدح شهنشاه شعار
هم مرا بود بهر ساله ز شه انعامی****که نه امسال رسیدست و نه پیرار و نه پار
میر فرمود تو بنویسی و خود بنویسد****نامه‌یی چند به دربار شه شیرشکار
تا مگر عاطفت خواجهٔ اعظم گردد****مر مرا یمن یمینش سبب یسر یسار
بر به مرسوم من انعام من افزوده شود****تنم از رنج شود ایمن و جان از تیمار
یا مرخص کندم میر که در خدمت تو****به ری آیم مگرم کار شود همچو نگار
این سه کار ار شود از لطف عمیم تو درست****به سر و جان تو کز چرخ برین دارم عار
هیچ دانی چکنم مختصری شرح دهم****تا ز طول سخنت می‌نشود طبع فکار
بخرم خانئکی همچو یکی باغ بهشت****صورت ساده رخان نقش‌کنم بر دیوار
شاهدی غضبان گیرم که زند سیلی و مشت****نه‌که هرلحظه‌گشاید ز میان بند ازار
گلرخ و سرو قد و لاله لب و نسرین بر****دلکش ومهو‌ش مشکین خط و سیمین رخسار
لب میگونش چو بر مه نقطی از شنگرف****گرد آن نقطه خطش دایره‌یی از زنگار
همه اسباب طرب گرد کنم در خانه****از می و بربط و رود و نی و عود و دف و تار
صد خم کهنه ستانم همه قیر اندوده****قرب صد خروار انگور خرم از خلار
آنگه انگورکنم دانه و ریزم در خم****هی همی لب زنمش بیگه وگه لیل و نهار
تا بدان گه که چو دیوانه کف آرد بر لب****و آب انگور شود سرخ‌تر از آب انار
زان شوم مست بدانگونه‌که در بیداری****می ندانم‌که به شیراز درم یا بلغار
هر زمانی‌که خورم باده به یاد تو خورم****هم به‌جای تو زنم بوسه به رخسار نگار
هی زنم ساغر و هی بوسه زنم بر رخ دوست****هی خورم باده و هی نقل خورم از لب یار
بر سر تخت سرینتث‌ن بکشم هرشب رخت****هم بدانسان که رود کبک دری بر کهسار
تا خدایم به صف حشر بیامرزد جرم****همه مدح تو کنم در عوض استغفار
سال عمر تو چو تضعیف بیوت شطرنج****باد چندانکه به صد جهد درآید به شمار
فرخی گرچه بدین وزن و قوافی گفته****شهر غزنین نه‌همانست که من دیدم پار
لیک بر تربتش این شعر کس ار بر خواند****آفرین گوید و از وجد بجنبد به مزار
قصیدهٔ شمارهٔ 176: یک دو مه پیشترک زانکه رسد فصل بهار
یک دو مه پیشترک زانکه رسد فصل بهار****دلکی داشتم و دلبرکی باده‌گسار
چون بهار آمد و گل رست ز من دل ببرید****بی‌وفایی ز گل آموخت مگر یا ز بهار
بی وفاییّ گل آن بس که کند زود سفر****چون بهاران که سه مه آید و بربندد بار
الغرض دلبرکی بود غزلخوان و لطیف****گلرخ و سرو قد و سنگدل و سیم عذار
به دو زلفش عوض شانه همه تاب و شکن****به دو چشمش بدل سرمه همه خواب و خمار
ماری از ماه در آویخته کاینم گیسو****ناری از سرو برافراخته‌کاینم رخسار
چهرش آنسان که کشی نقش مهی از شنگرف****خطش آنسان که کنی طرح شبی از زنگار
زلف بر چهرهٔ او هندوی خورشیدپرست****حسن در صورت او مانی تصویر نگار
نه لبی داشت کزان بوسه توان کرد دریغ****نه رخی داشت کزو صبر توان برد به کار
شوق بوسیدن آن لب دل من داشت نژند****ذوق بوییدن آن رخ تن من داشت نزار
لب او مرکز خوبی به دو خط چنبر حسن****گرد آن چنبر زلفین سیه چون پرگار
چشم عاشق‌کشش از دور به‌ایمابی‌گفت****که من از حسرت نادیدن خویشم بیمار
خال بر چهرهٔ او در خم گیسو گفتی****نقب بر گنج زند در شب دزدی عیار
چشم می‌دوختم از وی که نبینمش دگر****بیخبر در رخش از دیده دویدی دیدار
مه نگویمش‌که مه را نبود نطق بشر****گل نخوانمش که گل را نبود صوت هزار
مرغکی عاشق آبست‌که بوتیمارش****نام از آنست که پیوسته بود با تیمار
بر لب نهر نشیند نخورد آب از آن****که اگر آب خورم کم شود آب از انهار
من هم‌از مر رخش‌اکم جرستم شب و روز****همچنان کاب روان را نخورد بوتیمار
نور و ظلمات من او بود بهرحال‌که بود****کز رخش چشم روشن شد و از زلفش تار
طره‌یی داشت چو شبهای زمستان تاریک****وندران طره رخی تازه‌تر از روز بهار
زلف و رخسارهٔ او بود چو باغی‌که در او****یک طرف سنبل تر روید و یک سو گلنار
من به دو یار چو بلبل‌که بود عاشق‌گل****او به من رام چو گلبن که بود همدم خار
گاه می‌گفتمش ای ترک بیا بوسه بده****گاه می‌گفتمش ای شوخ بیا باده بیار
از پس می عوض نقل مرا دادی بوس****نه یکی بوسه نه ده بوسه نه صد بلکه هزار
گر همی گفتمش ای ماه مرا ده دو سه بوس****ده و سی دادی و خواندی دو سه در وقت شمار
خلق‌گویند حکیمی به سوی خوزستان****آمد از هند و در آن شهر شکر کرد انبار
زان شکر کژدم جراره همی‌گشت پدید****تا ازان شهر شکر کس نخرد بار به بار
گفتم این حرف دروغست و ندارم باور****تا شبی زلف و لبش دیدم و کردم اقرار
زانکه آن زلف سیه نیست از جرّاره****که به گرد شکرین لعلش گردد هموار
باری او بود بهرحال مرا مایهٔ عیش****چه به هنگام تفرج چه به هنگام شکار
هر شب از هجر سخن گفت و نمی‌دانستم****کز چه رو می‌کند آن حرف دمادم تکرار
تا بهار آمد و گل رست و جهان گشت جوان****باد چون طرهٔ او شد به چمن غالیه‌بار
رفت و با لاله‌رخان دامن صحرا بگرفت****با می و چنگ و نی و بربط و رود و دف و تار
سبزه از شرم خطش خواست رود زیر زمین****گلبن از رشک رخش خواست فرو ریزد بار
وز خیالی که به دامانش درآویزد سرو****خواست کر شوق همی پنجه برآرد چو چنار
تا قضا را شبی آمد بر من با دل تنگ****گفتم ای مه ز چه از صحبت من داری عار
گفت تا بود خزان برگ و نوا بود ترا****چون بهار آمد برگ تو فرو ریخت ز بار
خرج می کردی و معشوق هر آن چیز که بود****تو کنون بی زری و من ز تو هستم بیزار
من‌گرفتم گل سرخم تو خریدار منی****مشتری تا ندهد زر نبرد گل به کنار
گفتم ای ماه به تحقیق‌کنون دانستم****که ترا همچو گل سرخ وفا نیست شعار
باورم گشت که بی مهری و بدعهد چو گل****که به جز تربیتش نبود دهقان را کار
پس یک سال که برگش به در آید ز درخت****دست دهقان را هردم کند از خار فکار
چون کند غنچه و دهقان به تماشا رودش****کند از صحبت وی تنگدلی‌ها اظهار
باز بعد از دو سه روزی که به گلزار شکفت****بهر یک مشت زر از باغ رود در بازار
به عبث نیست که در دیگ سیه زآتش سرخ****به مکافات بجوشاندش آخر عطار
تو کنون آن گل سرخی و من آن دهقانم****که ز بدعهدی خود رنج مراکردی خوار
خار طعنم زدی و تنگدلی‌ها کردی****تا به بار آمدی و بر دلم افزودی بار
چون شکفتی پی زر زود به بازار شدی****بس کن ای شاهد بازاری و جانم مازار
گل که عطار به جوشاندش آخر در دیگ****او ز عطار بترسد تو بترس از ستار
گفت ای شاعرک خام مرا عشوه مده****حرف بیهوده مزن ریش مکن چانه مخار
تا ترا کیسه ز زر پر نشود چون نرگس****تا ترا کاسه ز می پر نشود چون گلنار
گر همه بدر شوی با تو نخواهم شد دوست****ور همه صدر شوی با تو نخواهم شد یار
نام زر در لغت فارس از آنست درست****که به زر کار درست آید و بی‌زر دشوار
مالک سیم نیی یاوه چه می‌بازی عشق****مفتی شهر نیی خیره چه بندی دستار
گفتمش گر نبود سیم و زرم عیب مکن****چهره من زر شمر و اشک مرا سیم انگار
گفت بس عاشق مفلس که همین عذر آورد****که به جز طعنه و تسخر نشنید از دلدار
گفتم اکنون چکنم چارهٔ این‌کار بگو****که ز تحصیل زر و سیم فروماندم زار
گفت این حرف مزن کاهلی و راحت دوست****کاهلی رنج تن و انده جان آرد بار
نه مگر هر که اَزین پیش بدی حاکم فارس****به تو مرسوم تو پیش از همه کردی ایثار
نقد دادی به تو مرسوم و تشاریف ترا****پیش از آنی که گل سرخ دمد در گلزار
تا تو هر شام بتی ساده کشی در آغوش****تا تو هر صبح بطی باده خری از خمار
بلکه مرسوم دگر دادی از خویش به تو****تا ترا چیره شود کام و زبان در گفتار
نیز انعام دگر داشتی از شاه بری****که نه امسال رسیدست و نه پیرار و نه پار
بگذر از این همه آخر نه ترا حاکم فارس****زر به قنطار همی بخشد و اشتر به قطار
کی ترا ملتمسی بود که رفتی بر او****گفتی و گفت برو رسم تکدی بگذار
کی شنیدی که بود حاکمی اینگونه همیم****که رسد فیض عمیمش چه به مو و چه به مار
کی شنیدی‌که بود داوری اینگونه کریم****که دهد یمن یمینش همه را یسر یسار
اینک این هرچه مرادی که ترا هست بدل****خیز درگوش خداوند بگو یا بنگار
گفتمش واسطه‌یی نیست مرا گفت خموش****مر ترا واسطه بس همت آن میر کبار
ناظم کشور جم نامور ملک عجم****صدر دین بدر امم بحر کرم کوه وقار
والی فارس حسین‌خان که بر همت او****هفت اقلیم نیرزد به یکی مشت غبار
هر دیاری که در او مدح وی آغازکنی****بانگ احسنت بگوش آیدت از هر دیوار
شه‌پرستست بدانگونه که در غیبت شاه****آنچنان است که گویی بَرِ شه دارد بار
نام شه چون شنود زانسان تعظیم کند****که نه افلاک و دو گیتی به رسول مختار
سخن از خشمش می گفتم یک روز به سهو****آسمان‌گفت‌که قاآنی بس کن زنهار
ماه من تیره شد و زهرهٔ من گشت نژند****مهر من خیره شد و مشتری من بیمار
آب از چهرهٔ هر کوکب من جاری شد****اشک در دیدهٔ هر ثابت من شد سیار
گاه آنست که من نیز در افتم به زمین****بیم آنست که من نیز بمانم ز مدار
گفتم از رحمت او نیز بگویم سخنی****زهر را چاره بفازهرکنم باک مدار
سخن رحمت او را چو شنید از سر شوق****بر سر و گردن من زهره و مه کرد نثار
قدرش ار بود مجسم ز بلندی‌گه سیر****خم شدی‌گر ز بر عرش فتادیش گذار
ای بداندیش ترا جای از آن سوی عدم****ای نکوخواه ترا وصف از آن روی شمار
چون ز اوصاف تو قاصر بود اندیشهٔ من****پس هر مدح تو صد بار کنم استغفار
هیبت تیغ تو هر جا که رود دشمن تو****گرد وی می‌کشد از آهن و فولاد حصار
بدسگال تو به هرجا که رود در خطرست****آنچه بیند نبود راه مگر وقت فرار
ناخن خویش همی بیند و پندارد تیغ****دست بر مژهٔ خود مالد وانگارد مار
سایهٔ خویش همی بیند و بگریزد ازو****گوید این لشکر میرست‌که آید به قطار
شفق از چرخ همی بیند و فریاد کند****کز پی سوختنم میر برافروخته نار
هرکجا سرو بنی بیند ازو گردد دور****کز پی کشتن من میر برافراخته دار
گاه از کوه کند رم که به فرمان امیر****سخت ترسم که پلنگم بدرد در کهسار
گاه از بحر گریزد که بفرمودهٔ او****حمله بر جان من آرند نهنگان ز بحار
گاه چون مار به پهلو رود و ترسد از آن****که فروماند درگل قدمش چون مسمار
باری از بیم تو هرجا که رود در خطرست****هم مگر گیرد در سایهٔ عفو تو قرار
مهترا طرز سخن‌بین و سخن گویی نغز****که ز ابکار بسی بکرترند این افکار
همه اشعار من اندر همه آفاق پر است****ز آدمی‌گویی جاندارترند این اشعار
خامهٔ من به غزالان ختن می‌ماند****که همه نکهت مشک آید ازو در رفتار
وین همه از اثر تربیت همت تست****که هم از پرتو مهتاب بود رنگ ثمار
ور مرا تربیت اینگونه نمایی زین پس****همچو خورشبد شوم پرگره چرخ سوار
تا همی شیر هراسان ورمانست به طبع****از زن حایض و از بانگ خروس و دف و تار
بر سرت سایهٔ حق باد و ببر خلعت شاه****در برت شوخ جوان باد و به کف جام عقار
تا که زنبور همی جان دهد اندر روغن****تو به زنبوره برآری ز تن خصم دمار
قصیدهٔ شمارهٔ 177: آمد به برم دوش یکی ساده پسر بر
آمد به برم دوش یکی ساده پسر بر****وز مشک فروهشته دو گیسو به قمر بر
گفتی‌که یکی زاغ بهشتیست دو زلفش****کافشانده بسی غالیه و مشک به پر بر
حوری بچه زایند زنان حبش و زنگ****آرند اگر نقش جمالش به فکر بر
خوی کرده رخش دیدم و گفتم که سرینش****ماند به یقین چون گل نسرین به مطر بر
از صورت سیمینش تخمین بگرفتم****کاو راست سرینی چوگل تازه به بر بر
وین نیست عجب زانکه‌توان بردبه‌حکمت****ز اعضای بشر راه به اعضای بشر بر
از ساق سپیدش چو فسراتر نگریستم****یک‌باره سرین بود همه تا به‌کمر بر
چون چشمهٔ خورشید سرینش به سپیدی****بس ناچخ الماس‌که می‌زد به بصر بر
لغزنده بر او مردمک چشم ز صافی****چون‌گوی‌که‌لغزد بهٔکی صاف حجر بر
مانندهٔ ماهی که ز نرمی جهد از مشت****می‌بجهد از آغوش چو گیریش به بر بر
سیمین کفلش رنگ به شلوار همی داد****چون مه که دهد رنگ بر اثمار و زُهَر بر
چون ماه خرامنده ز در آمد و بنشست****رویش چو یکی مهر درخشان به نظر بر
ننشسته و ناگفته و حرفی نشنفته****کامدش یکی شیخ ریایی به اثر بر
دستار به صابون زده زانگونه که گفتی****پیچیده سرین صنمی ساده به سر بر
تحت‌الحنکش طوق‌زنان‌گرد زنخدان****همچون اثر ختنه بر اطراف ذکر بر
بر جبههٔ نحسش اثر داغ مزور****همچون اثر داغ‌گری بر خرگر بر
دستاری چون حلقهٔ کون پرشکن و پیچ****پیچ و شکنش حلقه‌زنان یک به دگر بر
ریشش متحرک به زنخدان ز پی ذکر****چون توبرهٔ پشمین بر چانهء خر بر
القصه به صد وسوسه شخ آمد و بنشست****دزدیده همی کرد آن شوخ نظر بر
گه‌گه سوی من دید و من از فرط تجاهل****کردم به افق چشم چو مقری به سحر بر
آهسته سر آوردم درگوش نگارین****چندان که لبم خورد به آویز گهر بر
کای ترک بیا ترک اقامت کن ازیراک****عیش من و عیش تو شد امشب به هدر بر
بستان سر خر یافت هلا بار به خر نه****ماهی تو و آن به که رود مه به سفر بر
گفتا هله هشدار که این‌کهنه حریفیست****کش نیست دل از ذل معاصی به حذر بر
پیداست ز چشمش‌که چو بیندکفل‌گرد****افتد لبش از وسوسه در بوک و مگر بر
او راست نشینی که بر او هست نشانها****همچون اثر گرز دلیران به سپر بر
فرسوده نگردد سپر از هیچ سنانش****چون ببر بیان بر بدن رستم زر بر
ای بس که ز دستند بر او زخم جگرسوز****آنگونه که زد رستم سگزی به پسر بر
گفتم صنما این همه تهمت نتوان بست****بر شیخکی آزاده بدین جاه و خطر بر
زین‌گفته به خشم آمد و برجست و ز نیرنگ****نرمک سوی او رفت و زدش بوسه به بر بر
پیمود مع‌القصه به غربیله و غمزه****جامی دو سه لبریز بدان شعبده‌گر بر
آهسته‌گرفت ازکف او شیخ و بپیمود****وان واقعه افزود رهی را به عبر بر
خوش خوش به نشاط آمد و برجست و فروجست****چون عنتر رقاص به زیر و به زبر بر
تا مست شد از باده و در ساده در آ‌ویخت****آن قدر زدش بوسه‌که ناید به شمر بر
از بوسه به میل آمد و میلش چو یکی مار****از پاچهٔ شلوار سر آورد به در بر
بر رست چناری ز میان رانش کاو را****صد فعله نیارست شکستن به تبر بر
کف بر دهن آورد چو مصروع و فتاده****بادیش برآن‌گنده سر از عجب و بطر بر
چون خیره نگرکافر یک چشم‌گه خشم****او خیره و ما خیره در آن خیره نگر بر
کان‌شوخ به‌خشم‌آمد وقت ای ز وجودت****در خشم جهانی ز قضا و ز قدر بر
ابلیس ز تلبیس تو بی‌کفش‌گریزد****چون دزد عسس دیده به هر راهگذر بر
بر نخلی اگر صورت نحس تو نگارند****شک نیست که چون بید نیاید به ثمر بر
صد مرتبه‌گردد بتر از زهر هلاهل****گر زانکه فتد عکس تو در آب خضر بر
حمدان من از چشم من افتاده از آن روی****کاو همچو تو عمامه نهادست به سر بر
ایدون به‌گمانم‌که ز بس خدعه و تلبیس****هم مرگ نیابد به تو تا حشر ظفر بر
تا حشر در آن خانه‌کسی شاد نگردد****کاری تو به یک عمر به یکبار گذر بر
این‌گفت‌و ز چستی‌که بُدش در فن کشتی****پاییش زد آنگونه‌که افتاد به سر بر
برتافت زنخدانش و برجست به پشتش****چون کرهٔ نجدی‌که جهد بر خر نر بر
شلوار فروکردش و ناگه دره‌یی دید****نادیده نظیرش به تواریخ و سیر بر
چاهی به میان دره آکنده به زرنیخ****چون تیره چه ویل ازو جان به خطر بر
مانند یکی شلغمک خشک مجوّف****وان خشک مجوف شده مشحون به گزر بر
چندین چه دهم شرح فراجست به پشتش****مانند گوزنی که خرامد به‌کمر بر
وز پاچهٔ شلوار برآورد قضیبی****آمیخته چون نقل مهنا به شکر بر
یا دانهٔ خرما که نماید ز بر نخل****با شاخهٔ نو رسته که روید ز شجر بر
هندی بچه‌یی بود توگفتی که مر او را****عمامه‌یی از اطلس رومیست به سر بر
بسپوخت در او ژرف بدانگونه که گفتی****ماهیست درافتاده به دریای خزر بر
در زاویهٔ قائمه بنشست عمودش****زانسان که یکی سهم نشیند به وتر بر
فوارهٔ سیمش عوض آب فروریخت****بس‌گوهر ناسفته برآن برکهٔ زر بر
چون مار بپیچید از آن زخم جگرسوز****کان کژدم جراره زد او را به جگر بر
ناگاه بتیزید چنان شیخ‌که بانگش****چون شعر فلانی به جهان‌گشت سمر بر
گفتی ز جهان روح یکی کافر حربی****لبیک زد از شوق بر اصحاب سقر بر
مغز من از آن‌گند پراکند و ز نفرت****گفتم‌که تفو باد براین‌گنده ممر بر
سوگند همی خوردم و گفتم به خدایی****کاو تعبیه‌کردست معانی به صور بر
گر فضل و هنر دادن کونست به سالوس****نفرین خدا باد به فضل و به هنر بر
گر سوزنی این شعر شنیدی بنگفتی****دی در ره زرقان به یکی تازه پسر بر
قصیدهٔ شمارهٔ 178: بشارت باد بر اهل نشابور
بشارت باد بر اهل نشابور****زگرد موکب دارای منصور
شجاع السلطنه سلطان غازی****که از عدلش جهان‌گردیده معمور
به قصرش‌ا چاکری خاقان و قبر****به‌کاخش خادمی چیپال و فغفور
خروش نای او یا نالهٔ رعد****غریو کوس او یا نفخهٔ صور
فروزان آفتاب اندر دل چرخ****و یا توقیع او بر صدر منشور
ز قهرش جنبشی در نیش کژدم****ز لطفش آیتی در نوش زنبور
زهی گنجینهٔ راز نهان را****ضمیر عالم آرای تو گنجور
دلت‌کاندر سخابی مثل و همتاست****کفت را در عطا فرموده مأمور
ز بذلش‌کان اگر جوید تظلم****کفی بالله المامور معذور
تواند داد نهی جازم تو****تغیر در وقوع امر مقدور
خورد خون تیغت آری سازگارست****شراب نار اندر طبع محرور
به چنگال اجل خصمت‌گرفتار****چو اندر چنگل شهباز عصفور
ز بهر انقطاع نسل دشمن****پرندت را خواص طبع‌کافور
مبارک خلعت کشور گشایی****براندام جهانگیر تو مقصور
کجا زد پرّه جیش قاهر تو****که حالی می‌نشد بدخواه مقهور
دو آوارست گوشَت مایل او****خروش شندف و آواز شیپور
دو صورت هست چشمت در پی او****لوای نصرت و اقبال منصور
دو معنی راست مایل طبع رادت****عطای وافر و انعام موفور
به تابان دست تو تابنده شمشیر****مفاد آیهٔ نور علی نور
ز بیمت شیر فربه تن تواند****خزد از لاغری در دیدهٔ مور
به هر کاری بود رای تو مختار****به جز احسان که در وی هست مجبور
فلک از نشوهٔ جام تو سرمست****جهان از بادهٔ لطف تو مخمور
زگرزت لرزه اندر برز البرز****چو از نور تجلی بر تن طور
نه وصفت خاصه ثبت دفتر ماست****ک بر اوراق افلاکست مسطور
ثنایت راکه یزدان داند و بس****نه در منظوم می‌گنجد نه منثور
بد اندیش ترا تا دامن حشر****نکوخواه ترا تا دامن صور
یکی را بزم عشرت جای ماتم****یکی را مجلس غم محفل سور
قصیدهٔ شمارهٔ 179: حبذا از هوای نیشابور
حبذا از هوای نیشابور****که بود مایهٔ نشاط و سرور
صبح او اصل نزهتست و صفا****شام او فرع عشرتست و حبور
از پی انقطاع نسل محن****صبح او را طبیعت‌کافور
طرب از خاک و خشت او ظاهر****کرب اندر سرشت او مستور
باشد از یمن خاک او طاعن****نیش عقرب به فضلهٔ زنبور
از ثواب مرمّت ملکش****شده شادان به مرزغن شاپور
در حدودش ز ازدحام طرب****نتوان جز بعون غصه عبور
روزی از مصدر حوادث یافت****رقم صادرات غصه صدور
و اصل از اهل او نشد که نبود****ذره‌یی زان متاعشان مقدور
بر دیارش ندارد از اشراق****ذرّ‌هٔ من ز آفتاب حرور
زانکه در رستهٔ نزاهت او****هم ترازوست نرخ سایه و نور
روح پرور هوای او دارد****اعتدال بهار در باحور
کرده‌گویی نشاط گیتی را****آسمان بر زمین او مقصور
در چنین مأمنی به بستر رنج****چون منی خفته روز و شب رنجور
چشمم از اشک آبگون دریا****دلم از آه آتشین تنور
آن یک از دوری حضور ملک****این یک از هجر ناظر منظور
کلبه‌ام برده سیل اشک آری****ژاله طوفان بود به خانهٔ مور
وای بر من اگر نمی کردم****خویش را از خیال شه مسرور
شاه غازی ابوالشجاع که هست****طبع گیتی ز تیغ او محرور
آنکه خوالیگرش نهد بر خوان****کاسهٔ چینی از سر فغفور
طوق خدمت فکنده فرمانش****بر چه بر گردن وحوش و طیور
نیل طاعت کشیده اقبالش****بر چه بر جبههٔ اناث و ذکور
دل و دستش به‌گاه بذل و کرم****گنج ارزاق خلق را گنجور
گر به مغرب زمین سپاه‌کشد****لرزه افتد ز هول در لاهور
حکم او حاکم و قضا محکوم****امر او آمر و قدر مأمور
آنی از روزگار دولت او****مایهٔ مدت سنین و شهور
ای به‌کاخ تو چاکری چیپال****وی به قصر تو خادمی فغفور
ذات پاکت ز ریمنی ایمن****همچو میثاق عاشقان ز فتور
در زمانت به جغد رفته ستم****گرچه هستی درین ستم معذور
زانکه معمار عدل توکرده****هرچه ویرانه در جهان معمور
تو نتاج جهانی و چه عجب****گر به دست تو حلّ و عقد امور
لذت نشوه ز آب انگورست****گرچه آن هم نتاجی از انگور
تا کفت گشته در عطا معروف****تا دلت گشته در سخا مشهور
ابر را دردها به تن مبرم****بحر را زخم‌ها به دل ناسور
در صف حشرکارزارکه هست****کوست از غو همال نفخهٔ صور
خلق را آنچنان کند ز فزع****که زنده نگردد به روز نشور
بدسگال ار ز چنبر امرت****یال طاعت برون‌کند ز غرور
باش تا شیر آسمان فکند****چون سگ لاس بر سرش ساجور
زانکه هرکس ازو حمایت خواست****شد به گیتی مظفر و منصور
نشود بی‌کفایت‌کف تو****برکسی نزل روزی مقدور
نشود بی‌حصانت دل تو****فتنه در حصن نیستی محصور
تاب گرزت نیاورد البرز****طاقت نور حق نیارد طور
آنکه مدح تو و کسان گوید****سخنش را تفاوتی موفور
قایل هر دو قول گرچه یکیست****لیک مصحف فصیح‌تر ز زبور
عدد مدت مدار سپهر****نزد عمر تو در شمار کسور
شیر فربه تن از مهابت تو****خزد از لاغری به دیدهٔ مور
روز هیجا که در بسیط زمین****افتد از بانگ کوس شور نشور
هر زمان بر صدور حادثه‌ای****منشی آسمان دهد منشور
بر صماخ تو مشتبه گردد****غو شندف به نغمهٔ طنبور
خون بدخواه را شماری می****عرصهٔ جنگ را سرای سرور
نشوهٔ جام حادثات کند****شاهد خنجر ترا مخمور
ای‌که با شکل شیر رایت تو****شیر گردون ردیف کلب عقور
نور رای تو و بصیرت عقل****جلوهٔ آفتاب و دیدهٔ کور
خسروا مادح تو قاآنی****که نمی‌شد دمی جدا ز حضور
روزکی چند شدکنون‌که شدس****ظاهر از قرب آستان تو دور
هست موسی صفت به‌طور ملال****در سرش خواهش تجلی نور
ور نه دانی‌که لحظه‌یی نشود****از حریم عنایتت مهجور
آرم از انوری دو بیت که هست****هریکی همچو لولو منثور
به خدایی‌که از مشیت اوست****رنج رنجور و شادی مسرور
که مرا از همه جهان جانیست****وان ز حرمان خدمتت رنجور
تا که از فعل حرف جر گردد****آخر اسم منصرف مجرور
آن هر لحظه‌یی ز عمر تو باد****هم ترازوی امتداد دهور
صبح ایام عیش دشمن تو****تالی شام تاری دیجور
قصیدهٔ شمارهٔ 180: سه چیز هست کزو مملکت بود معمور
سه چیز هست کزو مملکت بود معمور****وز آن سه آیت رحمت کند ز غیب ظهور
نخست یاری یزدان دوم عنایت شاه****سیم کفایت حکام در نظام امور
از آن سه مملکت از مهلکت بود ایمن****بدان صفت که قصور جنان ز ننگ قصور
چنانکه ملک سپاهان به عون بار خدای****بود ز یاری معمار عدل شه معمور
به سعی چاکر خسرو پرست خسروخان****ز ایمنی همه دیار آن دیار شکور
ز یمن طالع بیدار شه به ساحت آن****به مهد امن و امان خفته حافظان ثغور
خدیو خطهٔ ایران زمین محمدشاه****که شعله‌ایست ز شمشیرش آفتاب حرور
شهنشهٔ‌که شود طبع دی چو طبع تموز****ز تف ناچخ آتش‌فشان او محرور
به یمن طاعت او هرچه در فلک خرّم****ز فیض همت او هرکه بر زمین مسرور
کریوه‌یی بود از ملک او زمین و سپهر****دقیقه‌یی بود از عمر او سنین و شهور
عتاب او ملک‌الموت را همی ماند****که جز خدای ازو هرکه در جهان مقهور
شمار فوجش چون حصر موج ناممکن****علاج خیلش چون منع سیل نامقدور
چه فوج فوجی چون دور دهر نامعدود****چه خیل خیلی چون سیر چرخ نامحصور
ز خامه‌یی که شود وصف خلق او مرقوم****به‌نامه‌ای که شود نعت رای او مسطور
شمیم عنبر ساطع شود ز نوک قلم****فروغ اختر لامع شود ز نقش سطور
به روز رزم که گویی فرو چکد سیماب****به‌گوش گنبد سیمابی از غو شیپور
سنان نیزهٔ خونخوار شه درون غبار****چو ذو ذوابه درخشنده در شب دیجور
ز بس که کار جهان راست کرده تیغ کجش****نمانده نقش کجی جز در ابروی منظور
به روزگارش هر فتنه‌ای‌که زاید دهر****به‌عاریت دهد آن را به نرگس مخمور
نه آفتاب جهانتاب وصیت همت او****چو آفتاب جهانتاب در جهان مشهور
نه آسمان برینست و ذکر شوکت او****چو آسمان برین بر جهانیان مذکور
دو خطّه‌اند ز اقطاع او زمین و سپهر****دو مسرعند به درگاه او صبا و دبور
به گاه بزم به مانند آفتاب کریم****به روز رزم به‌کردار روزگار غیور
به دشمنان نگردسورشان شود همه سوگ****به دوستان گذرد سوگ‌شان شود همه سور
بدان مثابه که در روز عید پیر و جوان****کنند تهنیت یکدگر ز فرط سرور
زبان به تهنیت یکدگر گشودستند****به روزگار وی از خرمی اناث و ذکور
کمینه چاکر خسرو که از غلامی شاه****شدست نام نکویش به خسروی مشهور
به خدمت ملک آنگونه تنگ بسته میان****که نیست بیم‌گشادش ز امتداد دهور
درین دیار چنان قدر وی عزیز بود****که قدر عافیت اندر طبیعت رنجور
ز صولتش نزند شیر پنجه با روباه****ز هیبتش نکند باز حمله بر عصفور
گرش خدای دوصد ملک جاودان بخشد****بجز حضور شهنشه نباشدش منظور
گر به ساحت خلد بری‌گذارکند****به‌خاطرش نکند جز خیال شاه خطور
به خاکپای شهنشه از آن حریص ترست****که تن به راحت و قالب به قلب و چشم به نور
چنان ه‌رجودی آموده از ارادت شاه****که فرق می‌نتواند غیاب را ز حضور
بجز تو هر دو جهانش چنان به چشم حقیر****که نزد دیدهٔ حق‌بین جمال حور و قصور
چنان ز فرّ وجود تو پیکرش لرزان****که جسم پاک‌کلیم‌الله از تجلی طور
ز نشوهٔ می مهر شه آنچنان سرمست****که یاد می نکند هرگز از شراب طهور
قدر به خواری اعدای دولتش محکوم****قضا به یاری احباب شوکتش مأمور
فلک به طاعت سگان درگهش مجبول****ملک به نصرت خدام حضرتش مجبور
شها شگفت نباشد اگر به رقص آیند****به روزگار تو از خرمی وحوش و طیور
از آن زمان‌که زمین را بیافریده خدای****چنین شهنشه عادل درو نکرده عبور
چنان به عهد تو گیتی‌گرفته است قرار****که از تلاطم امواج سالمند بحور
اجل به واسطهٔ تیغ شه جهانسوزست****چو از حرارت خورشید جامهٔ بلور
تویی‌که‌کاسهٔ چینی نهد بلارک تو****به خوان رزم تو از کاسهٔ سر فغفور
اگر به پهنهٔ پیکار شه‌گذارکند****به جای نوش روان زهر قی‌کند زنبور
ز تف تیغ تو طوفان خون شود جاری****بدان مثابه که طوفان نوح از تنور
به عهد شه نرسد تا به استخوان آسیب****ز خط طاعت قصاب سرکشد ساطور
شها دیار سپاهان ز بس که معمورست****به ساحتش نبود بوم را مجال مرور
در او به حالت احیا ز بسکه رشک برند****عجب نه گر بدر آیند رفتگان ز قبور
ز هر عطیه به جز وصل پادشاه قنوع****بهر بلیه بجز هجر شهریار صبور
شها به عهد تو قاآنی است چون شب قدر****که قدر وی بود از هرکه در جهان مستور
ولی به یمن دعا و ثنای حضرت شاه****به طرفه طرف‌کله ساید از کمال غرور
گشوده هر سو مویش زبان که تا خواهد****دوام دولت شه را زکردگار غفور
هماره تا عدد افزوده‌گردد وکاهد****به گاه جذر صحاح و به وقت ضرب‌کسور
دوام عمر تو تا آن زمان‌که آسایند****محاسبان عمل از حساب روز نشور
قصیدهٔ شمارهٔ 181: ای حسن تو چون فتنهٔ چشم تو جهانگیر
ای حسن تو چون فتنهٔ چشم تو جهانگیر****صد سلسله دل در خم زلف تو به زنجیر
عشق من و رخسار تو این هردو جهانسوز****حسن و تو گفتار من این هردو جهانگیر
قدّم چو کمان قدّ تو چون تیر از آن رو****تند از بر من می‌گذری چون ز کمان تیر
هر آیهٔ رحمت که در انجیل و زبورست****هست آن همه را روی تو ترسابچه تفسیر
از حسرت خورشید جمال تو ز هرسو****از خاک بر افلاک رود نعرهٔ تکبیر
از نالهٔ من مهر تو با غیر فزون شد****الحق خجلم از اثر نالهٔ شبگیر
ریزد ز زبانم شکر و مشک به خروار****هر گه که کنم وصف لب و زلف تو تقریر
وز آتش شوقی‌که بود در نی‌کلکم****نبود عجب ار نامه بسوزد گه تحریر
با قامت یاری چو تو گیتی همه کشمر****با چهرنگاری چو تو عالم همه کشمیر
وصل تو به پیرانه سرم باز جوان کرد****گر هجر تو بازم به جوانی نکند پیر
دیدم ز غمت دوش یکی خواب پریشان****و امروز شدش وصل سر زلف تو تعبیر
ابروی تو ای ترک مگر تیغ امیرست****کاورده جهان را همه در قبضهٔ تسخیر
گیهان هنر کان ظفر بحر کرامت****خورشید خرد چرخ ادب لجهٔ تدبیر
از بس چو قضا گشته قدر تابع قدرش****بر هرچه کند عزم همان باشد تقدیر
جز چشم بتان نیست خرابی به همه ملک****ایدون‌که جهان جسته ز عدلش همه تعمیر
در قبضهٔ او خنجر خونخوارش شیریست****کش غیر عدو روز وغا نبود نخجیر
مهریست دلفروز چو بگسارد ساغر****برقیست جهانسوز چو برگیرد شمشیر
آنجا که بود رای وی اجرام بود تار****آنجا که بود قدر وی افلاک بود زیر
با هیبت او نی عجب ار نطفهٔ دشمن****ناگشته جنین در رحم مام شود پیر
هر جا که بود مهرش چون شهد شود سمّ****هرجا که بود قهرش چون زهر شود شیر
زین گونه در امکان که بود عزمش جاری****بی‌خواهش او می نکنند اشیا تأثیر
در سایهٔ عدلش ز بس ایمن شده عالم****آسوده چرد آهو در خوابگه شیر
پذرفته قضا از سمت عزمش جریان****آموخته کوه از صفت حلمش توقیر
جز زلف بتان نیست سیه کار به عهدش****آن هم بود از پیچ و خم خویش به زنجیر
در حوزهٔ ملکش تنی از زخمه ننالد****جز گاه طرب چنگ به آهنگ بم و زیر
با سطوت او طعم حلاوت رود از قند****با صولت او رنگ سیاهی رود از قیر
تعداد کند نعمت او را به زمین مور****تحریر کند مدحت او را به فلک تیر
از بندگیش بس که خداوندی خیزد****در نزد همان خاک درش آمد اکسیر
یارب به جهان درهم و دینار فشان باد****تا نام دراهم بود و اسم دنانیر
قصیدهٔ شمارهٔ 182: دوش از بر شهزاده اردشیر
دوش از بر شهزاده اردشیر****آورد مرا نامه‌یی بشیر
بگرفتم و بوسیدمش وز آن****شد مغز من آکنده از عبیر
بر سیم پراکنده بود مشک****بر شیر پریشیده بود قیر
شنوا شده از لفظ او اصم****بینا شده از خط او ضریر
گفتی سر زلفین خویش حور****بگسسته و پیچیده در حریر
یا ماهیکی چند مشک رنگ****افتاده به سیمابی آبگیر
تا بشنوم آن لفظ دلپسند****تا بنگرم آن خط دلپذیر
چون دل شده اعضای من سمیع****چون جان شده اجزای من بصیر
هی خواندی و هی‌کردم آفرین****بر کلک ملک‌زاده اردشیر
از هر ستمی دهر را پناه****از هر فزعی خلق را مجیر
چون بحر به همت دلش عمیق****چون ابر به بخشش‌کفش مَطیر
ملکش ز سمک بود تا سماک****صیتش ز ثری رفته تا اثیر
جودش پی بخشش بهانه‌جو****عزمش پی‌کوشش بهانه‌گیر
در خصم عتابش جهنده‌تر****از آتش تنور در فطیر
در سنگ سهامش دونده‌تر****از پنجهٔ خباز در خمیر
درکوه سنانش خلنده‌تر****از سوزن خیاط در حریر
دنیا بر ملکش‌کم از طسوج****دریا بر جودش کم از نفیر
در چنبر حکمش نه آسمان****زانگونه‌که تدویر در مدیر
بر درگه قدرش فلک غلام****در ربقهٔ حکمش جهان اسیر
ترسد ز جهانسوز تیغ او****زانست که دوزخ کشد زفیر
نه چرخ ز سهمش چنان نفور****کز هستی خود می‌کشد نفیر
درگوش مخاطب جهد ز حرص****بی‌سعی زبان وصفش از ضمیر
ای چرخ به عون تو مستعین****ای دهر به لطف تو مستجیر
صیت قلمت بحر و برگرفت****با آنکه‌کسش نشنود صریر
مهری که سنی‌تر ازو نبود****با رای تو چون ذره شد حقیر
بحری‌که غنی‌تر ازو نبود****با جود تو چون قطره شد فقیر
منظورش از آن جزو نام تست****زان طفل‌کندگریه بهر شیر
نبود پس نه پردهٔ فلک****رازی‌که نه رایت بر آن خبیر
گویی که مجسم شود سرور****آنگه‌که‌کنی جای بر سریر
در مغز خرد یک جهان شعور****باحزم توهمسنگ یک‌شعیر
جنبد همه اعضایش از نشاط****چون مدح تو انشاکند دبیر
لرزان تن دوزخ ز تیغ تو****چون پیکر عریان به زمهریر
تا حوزهٔ گیهان بود وسیع****تا روضهٔ رضوان بود نضیر
عمر ابد و نصرت ازل****آن باد نصیب این یکت نصیر
قصیدهٔ شمارهٔ 183: سحرگهان‌که ز گردون فروغ مهر منیر
سحرگهان‌که ز گردون فروغ مهر منیر****چو تیغ خسرو آفاق گشت عالمگیر
درآمد از درم آن مه به رخ نهاده دو زلف****یکی سپید چو شیر و یکی سیاه چو قیر
به سیم چهره فروهشته زلف خم در خم****بدان صفت که کمند ملک به کاسهٔ شیر
ز جای جستم و او شد چنان سراسیمه****که عاملان وجوه از محصلان امیر
ولی ز خواندن شعرش به خویش کردم رام****بلی به خواندن افسون پری شود تسخیر
چو نیک رام شد از پس کشیدمش به بغل****چو شیر نر که گوزنی ز پی کند نخجیر
یکی گمان غلط برده بیخود از سر سوز****چوکودکان ستمدیده برکشید نفیر
نعوذ بالله همسایگان شدند خبر****ز چارسوی دویدند از صغیر و کبیر
نهان ز من بت من سست‌کرده بند ازار****به دام عشوه برافشاند دانهٔ تزویر
چو نیک بر من و او انجمن شدندگروه****گهر ز جزع فروریخت همچو ابر مطیر
ز روی حیله فروچید از قفا دامن****ز بیم چهرهٔ من زرد شد بسان زریر
نمود سیم سرینش چو زرّ دست افشار****که چون فشاریش ازکف برون رود چو خمیر
فرود آن طبق سیم سرخ سوراخی****چو جرم‌کب مریخ در حضیض مدیر
به گرد کونش مویی سه چار رسته چنانک****کسی قنات کهن سال را کند تحجیر
ز فرط شهوت حمدانم آنچنان برخاست****که میل قامتش آمد ستون چرخ اثیر
دو ترک بر سر من تاختند با دو عمود****که راست‌گفتی آن هر دو منکرند و نکیر
سطبر سبلت هریک گذشته از برِ دوش****بر آن صفت که ز پهلوی سر دو گوش حمیر
ز هول سبلتشان راستی بترسیدم****به غایتی‌که شدم مبتلای رنج زحیر
کشان کشان من و آن طفل ساده را بردند****به سوی حضرت قاضی که تا کند تعزیر
چو دیده بر رخ اقصی‌القضاهٔ کردم باز****شناختم به فراست که هست ز اهل سعیر
به پیش رفتم و آهسته گفتمش در گوش****که ای به فضل و عدالت به روزگار شهیر
تویی که تعبیه گشتست در محاسن تو****قضای حاجت یک شهر از قلیل و کثیر
مرا و یار مرا وارهان ازین غوغا****دو بدره از من و یک بوسه زو به رشوه بگیر
به جیب فکرت سر برد و از نشاط نمود****تبسمی نه چنان‌کاین و آن شوند خبیر
پس از زمانی فرمود با قراء‌بت تام****چنانکه پردهٔ عاصم درید و ابن‌کثیر
که ای‌دو ملحد ملعو‌ن مر این‌چه‌هنگامه است****مگر به یکدگر آمیختید سوسن و سیر
جواب دادم‌کاین طفل ساده را پدرش****به من سپرد و برین شاهدند جم غفیر
ز من به حکم سفاهت فرارکرد و سحر****به عنف‌کردمش اندرکمند حکم اسیر
ورا ز هیبت من سست گشت بند ازار****چو مرغ در قفس افتاده برکشید صفیر
شدند خلق ز هر گوشه جمع و بربستند****به حکم ظاهر بر ذیل عصمتم تقصیر
چو این شنید برافراخت‌یال و گفت به خلق****خبر دهید ز حال جوان و حالت پیر
گر آنچه‌گفت فلان‌راست گفت جرمش نیست****که طفل ساده ندارد ز خیر خواه گزیر
چو میل سرمه‌که در سرمه‌دان‌کنند فرو****کرا شهادتی ار هست‌گوکند تقریر
به اتفاق سخن جمله مرد و زن گفتند****که آنچه‌گفت فلان خالی است از تزویر
حدیث دیده رهاکن‌که هیچ نشنیدیم****جز آنکه طفل ز دل برکشید نالهٔ زیر
دو ترک سفله دویدند پیش کای قاضی****مرین دور از عدالت بکش ببند و بگیر
مگر ندانی کاین کهنه رند شیرازی****چسان ز شست شبق بر نشانه راند تیر
دره‌رن شوشهٔ سیمش پر است طلق روان****کزو به بوتهٔ‌گلچهرگان‌کند اکسیر
کنون خدای جهانش گرفته است به خشم****تو دانی اینکه خداوند نیست بیهده‌گیر
از آن مکالمه قاضی بر آن دو خشم‌گرفت****چنانکه گاهی تسبیح گفت و گه تکبیر
چو مرد و زن همه رفتند و بزم خالی شد****نهفته بر رخ آن شوخ دید خیراخیر
مرا و یار مرا هر دو برد پیش و نشاند****گرفت داد دل از بوسه زان بت کشمیر
چنان به خرزهٔ قاضی ز شوق رعشه فتاد****که از مهابت سلطان قلم به دست دبیر
بدان رسید که قاضیچه برجهد از جای****چو خسروان ستمکار بر شود به سریر
ز جای جستم و بازو گرفتمش به دو دست****کزین معامله بگریز و پند من بپذیر
حجاب شرع محمد مدرکه نپسندد****مرا ا ین معامله در حشرکردگار قدیر
مرا مبین‌که فتادند خلقم از دنبال****که بهرکسب ملامت همی‌کنم تدبیر
مرا ملامت مردم به طبع شیرینست****بدان مثابه که اندر مذاق کودک شیر
بسی به چهرهٔ رندان آستان مغان****بود محال که تغییر یابد از تعییر
اگر حجاب ملالت ز پیش برخیزد****هجوم خلق نبینی مگر به‌کوی فقیر
چو سوز عشق نداری چگویمت‌که جعل****به حکم طبع تنفر کند ز بوی عبیر
حدیث کودک و ترکان و قاضی افسانه است****که تا به خواب رود نفس نابکار شریر
تو نقد خویش نهان‌کن ز خلق قاآنی****که ناقدان محبت مراقبند و بصیر
قصیدهٔ شمارهٔ 184: شراب تاک ننوشم دگر ز خمّ عصیر
شراب تاک ننوشم دگر ز خمّ عصیر****شراب پاک خورم زین سپس ز خم غدیر
به مهر ساقی‌کوثر از آن شراب خورم****که دُرد ساغر او خاک را کند اکسیر
از آن شراب‌کزان هرکه قطره‌یی بچشد****شود ز ماحصل سرّ کاینات خبیر
به جان خواجه چنان مست آل‌یاسینم****که آید از دهنم جای باده بوی عبیر
دوصد قرابه شراب ار به یک نفس بخورم****که مست‌تر شوم اصلا نمی‌کند توفیر
عجب مدار که گوهرفشان شوم امروز****که صد هزارم دریا ست در درون ضمیر
دمیده صبح جنونم چنانکه بروی دم****ز قل اعوذ برب الفلق دمد زنجیر
بر آن مبین که چو خورشید چرخ عریانم****بر آن نگر که جهان را دهم لباس حریر
نهفته مهر نبی‌گنج فقر در دل من****که گنج نقره نیرزد برش به نیم نقیر
فقیر را به زر و سیم و گنج چاره کنند****ولی علاج ندارد چو گنج گشت فقیر
اگر چه عید غدیرست و هر گنه که کنند****ببخشد از کرم خویش کردگار قدیر
ولیک با دهن پاک و قلب پاک اولی است****که نعت حیدر کرّار را کنم تقریر
نسیم رحمت یزدان قسیم جنت و نار****خدیو پادشهان پادشاه عرش سریر
دروغ باشد اگر گویمش نظیری هست****ولیک شرک اگر گویمش که نیست نظیر
لباس واجبی از قامتش بلندترست****ولیک جامهٔ امکان ز قد اوست قصیر
اگر بگویم حق نیست گفته‌ام ناحق****وگر بگویم حقست ترسم از تکفیر
بزرگ آینه‌یی هست در برابر حق****که‌هرچه هست سراپا دروست عکس‌پذیر
نبد ز لوح مشیت بزرگتر لوحی****که نقش‌بند ازل صورتش‌کند تصویر
دمی که رحمتش از خلق سایه برگیرد****هماندم از همه اشیا برون رود تاثیر
زهی به درگه امر تو کاینات مطیع****زهی به ربقهٔ حکم تو ممکنات اسیر
چه جای قلعهٔ خیبر که روز حملهٔ تو****به عرش زلزله افتد چو برکشی تکبیر
تویی یدالله و آدم صنیع رحمت تست****که‌کرده‌ای‌گل او را چهل صباح خمیر
گمانم افتد کابلیس هم طمع دارد****که عفو عام تو آخر ببخشدش تقصیر
به هیچ خصم نکردی قفا مگر آندم****که عمروعاص قفا برزد از ره تزویر
شد از غلامی تو صدر شه امیر جهان****بلی غلام تو بر کاینات هست امیر
خجسته خواجهٔ اعظم جمال دولت و دین****که کمترین اثر قدر اوست چرخ اثیر
به دل رؤوف و به دین کامل و به عدل تمام****به کف جواد و به رخ ثاقب و به رای بصیر
هزار ملک منظم‌کند به یک‌گفتار****هزار شهر مسخر کند به یک تدبیر
نظیر ضرب کسورست سعی حاسد او****که هر چه کوشد تقلیل یابد از تکثیر
به خواب صدرا دیشب بهشت را دیدم****بهشت روی تو بودش سحرگهان تعبیر
به مصحف آیت یحیی العظام برخواندم****به زنده کردن جود تو کردمش تعبیر
مدیح رای منیرت زبر توانم خواند****ولی نیارم خواندن‌گرش‌کنم تحریر
از آن سبب که چو خورشید سطر مدحت آن****به هیچ چشم نیاید ز بسکه هست منیر
به عید قربان از حال این فدایی خویش****چرا خبر نشدی ای ز راز دهر خبیر
تو آفتابی و بر آفتاب عاری نیست****که هم به ذره بتابد اگر چه هست حقیر
همیشه تا که به پیری مثل بود عالم****فدای بخت جوان تو باد عالم پیر
هماره پیش سریر ملک دو کار بکن****به دوستان سریر و به دشمنان شریر
بگو بیار بیاور بده ببخش و بپاش****بکش بکوب بسوزان بزن ببند بگیر
قصیدهٔ شمارهٔ 185: همی به چشم من آید که سوی حضرت میر
همی به چشم من آید که سوی حضرت میر****رسولی آید از ملک ری بشیر و نذیر
به دستی اندر تیغ و به دستی اندر جام****مر آن یک از پی خصم و مر این یک از پی میر
به میر گوید کاین جام را بگیر و بنوش****که با تو خاطر شه را عنایتیست خطیر
به خصم گوید کاین تیغ را ببین و بنال****که بر تو خشم ملک شعله می‌کشد چو سعیر
سخن دراز چه رانی که کردگار جهان****به‌کار رفته و آینده حاکمست و خبیر
بزرگوار امیرا یکی به عیش بکوش****که با مراد تو هم دوش می‌رود تقدیر
عنان کار به تقدیر کردگار سپار****که بدسگال تو بیهوده می‌کند تدبیر
دهان شیشه‌گشای و لب پیاله ببوس****عنان چاره رها کن رکاب باده بگیر
پی ملاعبه در ساق دلبری زن چنگ****که در سرینش ناخن فرو رود چو خمیر
خمیر مایه گر اینست بدسگال ترا****بگو که نان نتوان پخت از این خمیر فطیر
چه غم خوری ز سخنهای تلخ باده بخور****تو آب نوش که بیهوده می‌زنند صفیر
تو راه راست رو و ازکژی عدو مهراس****بهل که گندم و جو را عیان شود تسعیر
تو هرچه کاشته‌یی در جهان همان دروی****گمان مبر که کند حکم نیک و بد تغییر
یکی به‌کوه سخ ران‌که گرچه هست جماد****ز زشت زشت دهد پاسخ از خجیر خجیر
نقود مردم اگر رایج است اگر کاسد****به کردگار رها کن که ناقدی است بصیر
چو کردگار تواند هر آنچه داند کرد****رضا به دادهٔ او ده که عالم است و قدیر
به خلق هرچه تو دادی خدا همان دهدت****و لیک مصلحتی را همی کند تاخیر
اگر مقدمهٔ کار کاسد است مرنج****نه خون حیضست اول که گردد آخر شیر
به مرد دهقان بنگر که تخم را در خاک****به ماه بهمن باشد که بر دهد مه تیر
بزرگوارا دانی که طبع موزون را****ز معنی خوش و مضمون تازه نیست گزیر
نخست عذر من از نکتهای من بنیوش****اگرچه عفو تو ناگفته هست عذر پذیر
شنیده‌ام که پرندوش از سیاست تو****کشیده راوی اشعار من به چرخ نفیر
ز زهر قهر تو رنجور گشته گنجورت****زهی سیاست بی‌جرم و خشم بی تقصیر
کس این کند که تطاول کند به منظوری****که هیچ ناظرش اندر جهان ندیده نظیر
کس این کند که سیاست کند به معشوقی****که حسن او چو هنرهای توست عالمگیر
نه این همان ملکست آنکه بر شمایل او****ز بام عرش سرافیل می‌زند تکبیر
نه این همان قمرست آنکه پیش طلعت او****سجود می‌برد از چرخ آفتاب منیر
نه این همان صنم است آن که آیت رخ او****ز نور سورهٔ والشمس می‌کند تفسیر
گمان مبر که جلال تو زو زیادتر است****اگرچه مایهٔ تعظیم توست این تحقیر
تو را به ملک بود فخر و فخر اوست به تو****تو خود بگو که نه با شخص تست ملک حقیر
تورا سر ار به فلک رفته از جلال مناز****که پای او به فلک رفت حبذا توفیر
اگر تو کشور گیری به روز فخر مبال****که او گرفته کسی را که هست کشورگیر
تو گر امیری و خلقی اسیر حکم تواند****اسیر اوست امیری که خلق کرده اسیر
به خود مناز که نخجیر تست شیر ژیان****چه جای شیرکه او می‌کند نخجیر
مگو که شد چو سلیمان پری مسخر من****پری نگر که سلیمان همی کند تسخیر
ریاست تو اگر موجب سیاست اوست****به جان او که برو ترک این ریاست گیر
به دوست بیم رسد از تو و به دشم سیم****به‌جای خصمی خیر به جای دوست شریر
بترس از آنکه کشد ابرویش به روی تو تیغ****بترس از آنکه زند مژه‌اش به جان تو تیر
در انگبین لب ار سرکه ریزد از دشنام****ز بهر چارهٔ صفرای تست ازو بپذیر
به وقت صفرا بی‌سرکه انگبین ندهند****حکیم حاذق بیجا نمی‌کند تقریر
ستم به راوی اشعار من ستوده نبود****اگر چه شعر مرا کس نمی‌خرد به شعیر
گمان مبر که نوازی به شال کشمیرش****که یک نگاه وی ارزد به هرچه در کشمیر
مگو لباس حریرش دهم که فخر کند****که فخر از تن او می‌کند لباس حریر
مگو ز مهر بسایم عبیر بر زلفش****که زلف او را ساید همی به خویش عبیر
علاج قلب نوان کن به وصل یار جوان****که هر دو کون نیرزد به یک نصیحت پیر
تو نیز خازن میرای به چهره خالق ماه****از این مرنج که میرت کشیده در زنجیر
چو بود قصر وجودت ز خلق بد ویران****خراب کرد ترا تا ز نوکند تعمیر
چو یافت زلف تو دزد دلست بندش کرد****که در شریعت فرض است دزد را تعزیر
خمیروار بمالید از آن تو را در چنگ****که نان بختت برناید از تنور فطیر
ممود پای ترا در فلک‌که تا زین پس****زنی به همت او پشت پا به چرخ اثیر
وجود تست چو می روح بخش و بر می ناب****هر آنچه بیش زنی لت فزون دهد تأثیر
مگر ندیدی نار را که بر سر چوب****هزار تیشه زند تا شود به شکل سریر
دوهفته پیش به‌خواب‌آمدم‌شبی‌که‌ز خشم****گرفته مار سیاهی به چنگ میر کبیر
به وقت خشم چو زلف ترا بنافت به چنگ****یقین شدم که همین بود خواب را تعبیر
زهی سخنور ساحر حکیم قاآنی****که آفتاب و مه استش نهان به جیب و ضمیر
حرف ز
قصیدهٔ شمارهٔ 186: رسید نامهٔ دلدار دوشم از شیراز
رسید نامهٔ دلدار دوشم از شیراز****دوان گرفتم و بوسیدم و نمودم باز
نوشته بود مرا کای مقیم گشته به ری****چه روی داد که دل برگرفتی از شیراز
شنیده‌ام که به ری شاهدان شنگولند****همه شکاری و نخجیرگیر و صیدانداز
هلاک هستی قومی به چشمکان نژند****کمند خاطر خلقی به زلفکان دراز
گمان برم که بدان دلبران سپردی دل****دریغ از آن همه مهر و وفا و عجز و نیاز
هنوز غبغب سیمین من چو گوی سفید****معلق است در آن زلفکان چوگان‌باز
دو مژه دارم هر یک چو پنجهٔ یشاهین****دو طره دارم هر یک چو چنگل شهباز
هلا چه شکوه دهم شرح حال خود بنویس****که تا کجایی و چونی و با که‌ای دمساز
قلم گرفتم و بنوشتمش جواب که من****نه آن کسم که دل داده از تو گیرم باز
پس از فراق که کردم بسیج راه عراق****شدم سوار بر آن برق‌سیر گردون‌تاز
به نعل اسب نبشتم بسی تلال و وهاد****به‌کام رخش سپردم بسی نشیب و فراز
به ری رسیدم پیش از وصول موکب شاه****تبم گرفت و تنم زار شد چو تار طراز
چو خسرو آمد تب رفت و گرد غم بنشست****زمین سپردم و بردم به تخت شاه نیاز
قصیده خواندم و کرد آفرین و داد صله****به خانه آمدم و در گشوده بستم باز
دلم ز وجد تو گفتی که می‌زند ناقوس****تنم ز رقص تو گفتی که می‌کند پرواز
حریفکی دو سه جستم ظریف و نادره‌گوی****شدم به خلوت و در را به روی کرده فراز
به پهلوی صنمی ماه دلبران چگل****به مشکمویم قمری شاه شاهدان طراز
گهی به ساقی گفتم که خیز و می بگسار****گهی به مطرب گفتم تو نیز نی بنواز
دو چشمم از طرفی محو مانده در ساقی****دو گوشم از جهتی باز مانده در آواز
نداده حادثه‌یی رو ز هیچ سوی مگر****شب گذشته که کردیم ساز عشرت ساز
میان مطرب و ساقی فتاد عربده‌ای****چنان که کار به سیلی کشید و ناخن و گاز
به فرق مطرب ساقی شکست شیشهٔ می****به کتف ساقی مطرب نواخت دستهٔ ساز
چه گفت ساقی گفتا کجا جمال منست****چه حاجتست که مطرب همی زند شهناز
چه‌گفت مطرب‌گفتاکجا نوای منست****چه لازمست که ساقی همی دهد بگماز
من از کرانه ی مجلس به هر دو بانگ زدم****بدان مثابه که سرهنگ ترک با سرباز
همی چه‌گفتم‌گفتم‌که با فضایل من****نه باده باید و ساقی نه رود و رودنواز
که ناگه آن یک دلقم گرفت و این یک حلق****کشانم از دو طرف کای حریف شاهدباز
تو آن کسی‌که به زشتی ترا زنند مثل****تو را چه شد که به هر نازنین فروشی ناز
تو را که گفت که با روی زشت رخ بفروز****تو را که گفت که با پشت گوژ قد بفراز
زکبر نرمک نرمک به هر دو خندیدم****چنانکه خندد از ناز دلبری طناز
بگفتم ار بشناسید نام و کنیت من****به خاک مقدم من برنهید روی نیاز
ابوالفضایل قاآنی ار شنیدستید****منم که هستم مداح شاه بنده نواز
چو این بگفتم ساقی گرفت زلف به چنگ****که بهر خاطر من ای ادیب نکته طراز
بهار آمد و دی رفت و روز عید رسید****برای تهنیت شه یکی چکامه بساز
ببر نخست سوی خواجهٔ بزرگ بخوان****اگر قبول وی افتد بگیر خط جواز
سپس به‌حضرت شاه‌جوان بخوان و بخواه****یکی نشان که به هر کشورت کند اعزاز
قلم گرفتم و بعد از سپاس بارخدای****به مدح شاه بدینسان شدم سخن‌پرداز
که فر خجسته بماناد روزگار دراز****خدایگان سلاطعن خدیو خصم‌گداز
سپهر مجد محمّد شه آفتاب ملوک****که چهر شاهد دولت ازو گرفته طراز
قضا به قبضهٔ حکمش چو ناخن اندر مشت****قدر به چنگل قهرش چو آهن اندر گاز
به حزم‌گفته قوانین عقل را برهان****به جود کرده مواعید آزرا انجاز
به همرکابی جودش گدا شود پرویز****به هم عنانی عزمش زمین‌کند پرواز
زهی به مرتبت از هر چه پادشا مخصوص****زهی به منزلت از هرچه حکمران ممتاز
به جای نقطه ز کلکش فروچکد پروین****به جای نکته ز لفظش عیان شود اعجاز
سمند عزم ترا عون کردگار معین****عروس بخت ترا ملک روزگار جهاز
به از عدالت محضست بر عدوی تو ظلم****به از قناعت صرفست با ولای تو آز
مرا ز عدل تو شاها حکایتی است عجیب****که‌کس ندیده و نشیده در عراق و حجاز
شنیده‌ام‌که دد و دام و وحش و طیر همه****شکسته‌بال به‌کنجی نشسته‌اند فراز
فکنده مشورتی در میانه وگفتند****که عدل شاه در رزق ما ببست فراز
نه صید بیند یوز و نه میش یابد گرک****نه غرم دَرَد شیر و نه کبک گیرد باز
تمام جانوریم و ز رزق ناگزریم****یکی بباید با یکدگر شدن انباز
به رسم آدمیان هرکدامی از طرفی****ز بهر رزق نماییم پیشه‌یی آغاز
ز بهر کسب یکی گوهر آرد از عمان****ز بهر سود یکی شکر آرد از اهواز
پلنگ از مژه سوزن‌کند شود خیاط****هژبر از مو دیباکند شود بزاز
عقاب آرد خرمهره از سواحل و بحر****دکان‌گشاید و در شهرها شود خراز
به روزگار تو چون نظم جانوران اینست****ز نظم آدمیان خسروا چه رانم راز
شها سکندر رومی به همعنانی خضر****نخورده آب بقا باز مانده از تک و تاز
تویی سکندر و خضریست پیشکار درت****که آب خضر به خاکش نهاده روی نیاز
فرشته‌ایست عیان‌گشته در لبان بشر****حقیقتی است برآورده سر ز جیب مجاز
به مدح او همه اطناب خوشترست ارچه****مثل بودکه ز اطناب به بود ایجاز
شهنشها ملکا شرح حال معلومست****از اینکه قافیهٔ شعرکرده‌ام شیراز
به ری اقامت من سخت مشکلست از آنک****نه مال دارم و منزل نه برگ دارم و ساز
کم از چارده ماهست تا ز رنج سفر****چو ماه یک‌شبه هستم قرین کرم و گداز
گر از تو عاقبت کار من شود محمود****ز غم به خویش نپیچم همی چو زلف ایاز
سزد که راتبهٔ رتبه‌ام بیفزایی****به رغم اختر ناساز و حاسد غمّاز
ز مار گرزه همی تا بود سلیم الیم****ز شیر شرزه همی تازند گریز گراز
چنانکه سرو ببالد به باغ ملک ببال****چنانکه ماه بنازد به چرخ مجد بناز
قصیدهٔ شمارهٔ 187: محمود ماه من‌که غلامش بود ایاز
محمود ماه من‌که غلامش بود ایاز****دیشب دعای میر بدینگونه‌کرد ساز
بر کف گرفت زلف که یارب به موی من****عمر امیر کن چو سر زلف من دراز
خشمش چو هجر طلعت من باد دلشکن****مهرش چو ماه عارض من باد دلنواز
در مال کس چو خواجه ی من باد بی‌طمع****درکار دین چو عاشق من باد پاکباز
خصمش چو زلف تیرهٔ من باد سرنگون****بختش چو سرو قامت من باد سرفراز
گیتی چو من به حضرت جاهش برد سجود****گردون چو من به درگه قدرش برد نماز
در کار خصم و چهر حسودش زند سپهر****هر عقده‌ای که من کنم از زلف خویش باز
اخلاق او چو موی من از طبع مشکبیز****اقبال او چو حسن من از وصف بی‌نیاز
خصم وی و دهان من این هر دو بی‌نشان****خشم وی و فراق من این هر دو جانگداز
در تیر او چو مژهٔ باد تعبیه****دندان شیر شرزه و چنگال شاهباز
در چنگ او چو طرهٔ من خام شصت خم****در دست او چو قامت من رُمح هشت‌باز
آوازهٔ جلال وی و صیت حسن من****باد از عراق رفته همه روز تا حجاز
گنجش چوگنج فکر تو لبریز ازگهر****ملکش چو ملک حسن من ایمن زترکتاز
پرورده همچو طبع تو اندر وفا و مهر****آسوده همچو شخص من اندر نعیم و ناز
ممتاز باد شخص وی از والیان عصر****چونان‌که من ز خیل بتان دارم امتیاز
پیدا بر او چو نقش جمالم وجود جود****پنهان بر او چو سرّ دهانم نشان آز
محمود باد عاقبت او چو نام من****با طالعی خجسته‌تر از طلعت ایاز
وآخر چه‌گفت‌گفت‌که قاآنیا. چو شمع****در عشق من بسوز و به سودای من بساز
تا خواجهٔ منستی در بندگی بکوش****تا بندهٔ امیری بر خواجگان بناز
قصیدهٔ شمارهٔ 188: ناصرالدین شاه گیتی را منظم کرد باز
ناصرالدین شاه گیتی را منظم کرد باز****معنی اقبال و نصرت را مجسم کرد باز
از رموز خسروی یک نکته باقی مانده بود****ملهم غیبش به آن یک نکته ملهم کرد باز
فال شه نصر من الله بود اینک‌کردگار****آیهٔ انا فتحنا را بر او ضم کرد باز
اشکبوسی را به یک تیر عذاب از پا فکند****راستی کیخسرو ماکار رستم کرد باز
خواست کین ایرج دین را ز سلم و تور کفر****این منوچهر مؤید کار نیرم کرد باز
منت ایزد را که صد ره بیشتر از پیشتر****ملک و دین را هم معظم هم منظم کرد باز
کردگاری شه که در باغ جنان روح ملک****سجده بر خاک ره حوا و آدم کرد باز
راست گویی خیمهٔ‌دولت به مویی بسته بود****ایزدش با رشتهٔ تقدیر محکم کرد باز
صدهزاران عقده بود از حلم شه درکارها****جمله را سرپنجهٔ عزمش به یکدم کرد باز
شاه پنداری سلیمان بود کز انگشت او****اهرمن خویی به حیلت قصد خاتم کرد باز
صدراعظم خلق را چون آصف بن برخیا****آگه از کردار دیو و حالت جم کرد باز
اسم شه را خواند و بر آن دیو بد گوهر دمید****قصه کوته هرچه کرد آن اسم اعظم کرد باز
قالب بی‌روح دولت را ملک بخشید روح****آشکارا معجز عیسی بن مریم‌کرد باز
آنکه از عجب پلنگی قصد چندین شیر کرد****خسروش ضایع‌تر ازکلب معلم‌کرد باز
کید خصم خانگی را هرچه خسرو در سه سال****خواست‌کردن فاش عفو شاه مدغم کرد باز
چون نبودش گوشمال سال اول سودمند****چرخش اسباب‌پریشانی فراهم کرد باز
شاخ عمرش راکه می‌بالید در بستان ملک****آخر از باد نهیب پادشه خم کرد باز
زهره ء شیر فلک شد آب ازاین جرأت که شه****پنجه اندر ینجهٔ این چیره ضیغم کرد باز
عالمی راکرد مات درد در شطرنج و نرد****زان دغلها کان حریف بد دمادم کرد باز
باغ‌ملک از صولت‌وی چون‌بدی آشفته بود****فرّ شه زان رو درش پیچیده در هم کرد باز
دست قدرت‌گوبی اندر آستین شاه بود****کاستین برچید و از نو خلق عالم کرد باز
بر دل‌دشمن زد و بر حلقه‌های‌زلف دوست****دست شه هر عقده‌کز دلهای پر غم‌کرد باز
از پریشان زلف پرچم با هزار آشفتگی****رایت هرگوشه جمعی را پریشان‌کرد باز
زادهٔ خسرو هلاکوخان هم از بخت نیا****قتل عام از مرز خنج تا شکیبان کرد باز
وز در بیغاره گردون خندهٔ دندان‌نما****از بن دندان به خصم آب دندان کرد باز
باد هر روزش ز نو فتحی که گویند نه سپهر****الله الله شه عجب فتحی نمایان کرد باز
قصیدهٔ شمارهٔ 189: شیرین پسرا خیز و بساط دگر انداز
شیرین پسرا خیز و بساط دگر انداز****مسند به‌گذرگاه نسیم سحر انداز
تا چهرهٔ زرین کنم از ساغر گلگون****گلفام می رنگین در جام زر انداز
امروز جز از باده گساری نبود کار****هرکار دگر هست به روز دگر انداز
از شور و شر دور زمان تا شوی ایمن****از خم به قدح بادهٔ پر شور و شر انداز
از خبرت ما جز غم و آسیب نزاید****از راوق خم خیز و مرا بیخبر انداز
نخل هنر و فضل چو رنجم ثمر آورد****از تیشهٔ می ریشهٔ فضل و هنر انداز
بیند چو جهان مختصر اندر تو و کارت****تو نیز نظر جانب او مختصر انداز
درکار جهان دیده و اندیشه ز خامست****تدبیر به تقدیر قضا و قدر انداز
با تیغ قضا پنجه زدن چون بنشاید****بگذار دلیری و به چاره سپر انداز
ساغر طلب و باده بخور چاره همینست****در لؤلؤ خوشیده یاقوت تر انداز
ای مهر گسل ماه چگل لعبت بابل****ای خانه فروزنده و ای خانه برانداز
خیز آن تل سیمین به یکی موی درآویز****صد وسوسه بر خاطر صاحب‌ظر انداز
آن موی‌میان طاقت آن بار ندارد****قلاب سر زلف به دور کمر انداز
شد زیر و زبر دل ز سرینت هله برخیز****رقصی کن و آن کوه به زیر و زبر انداز
تا با تو در و بام به رقص آید از وجد****در رقص از آن روی یکی پرده درانداز
یعنی ز رخ آینه‌وش زلف زره‌سان****یک سو بنه و مشعله بر بام و در انداز
پاکوب و کمر باز کن و دست بیفشان****مایل شو و بشکسته کله را ز سر انداز
در پای صنوبر بفکن رشتهٔ عنبر****بر جرم قمر سلسلهٔ مشک تر انداز
جنبنده کن از زیر کمر کوه گرن را****جنبیدن آهسته به کوه و کمر انداز
گه قد ز تمایل به قیام آر و پریوار****آشوب قیامت به نهاد بشر انداز
گه چهره فروپوش بدان موی پریشان****از شام سیه پرده به روی سحر انداز
گه چهره برافشانده و بنمای رخ از زلف****یک سوی سواد حش ازکاشغر انداز
گه نرگس فتان را با غمزه بکن جفت****آشوب به ’ملک ملک دادگر انداز
گه سرو سهی را به خرام آور از ناز****وز رشک شرر در جگر کاشمر انداز
وجد آر و سماع‌آور و رقص آور و بازی****اقطار ز من جمله به بوک و مگر انداز
بس غلغله در طارم چرخ کهن افکن****صد سلسله از مشک به جرم قمر انداز
بنشین به‌کنار من و از بوسهٔ شیرین****برکام من از لب همه شیر و شکر انداز
کردی چو وراکام من از مدح شهنشاه****درگوش خود آویزهٔ درّ و گهر انداز
قصیدهٔ شمارهٔ 190: رساند باد صبا مژدهٔ بهار امروز
رساند باد صبا مژدهٔ بهار امروز****ز توبه توبه نمودم هزار بار امروز
هوا بساط زمرّد فکند در صحرا****بیا که وقت نشاطست و روزکار امروز
سحاب بر سر اطفال بوستان بارد****به جای قطره همی درٌ شاهوار امروز
ز نکهت گل سوریّ و اعتدال هوا****چمن معاینه ماند به کوی یار امروز
ز بوی سنبل و طیب بنفشه خطهٔ خاک****شدست بوم ختا ساحت تتار امروز
هم از ترشح باران هم از تبسم‌گل****خوشست وقت حریفان باده‌خوار امروز
بگیر جام ز ساقی که چرخ مینایی****ز فیض نامیه دارد به سر خمار امروز
به بوی آنکه برآرد ز خاک تیره عقیق****شدست ابر شبه‌رنگ در نثار امروز
شدست نطع زمرّد ز ابر روی زمین****که تا به سبزه خورد باده میگسار امروز
بدیع نیست دلاگر جهانیان مستند****بدیع آنکه نشستست هوشیار امروز
ز عکس طلعت ساقیّ و بادهٔ‌گلگون****شدست مجلس ما رشک لاله‌زار امروز
به یادگار عزیزان بود بهار عزیز****چو دوست هست چه حاجت به یادگار امروز
بتی ربود دل من که پیش اهل نظر****مسلمست به خوبی در این دیار امروز
بتان اگر به مثل گلبن شکفته رخند****بود به حسن و جمال او چو نوبهار امروز
یکی به طرف دمن درگذر که برنگری****ز شرم طلعت او لاله داغدار امروز
تو گویی آنکه ز عکس رخش بسیط زمین****چون تنگ مانی‌گردیده پرنگار امروز
بهر چه کام دل آمد مظفر آیی اگر****ز دست او بکشی درّ شاهوار امروز
بنوش باده و بگذار تا بگوید شیخ****که نیست همچون روشن سیاهکار امروز
به زندگانی فردا چو اعتمادت نیست****به عیش کوش و میندیش زینهار امروز
به صیقل می روشن خدای را ساقی****ببر ز آینهٔ خاطرم غبار امروز
ز ناله تا ببری آب بلبلان مطرب****یکی به زخمه رنگ تار را بخار امروز
به فرق مجلسیان آستین باد بهار****بگیر ساقی‌گلچهره و ببار امروز
که رخت برد ز آفاق رنج و کدرت و غم****به طبع عالم شد عیش سازگار امروز
ز شهربند بقا مژدهٔ حیات رساند****صبا به قاطبهٔ اهل روزگار امروز
به کاخ اهل سعادت دمید گل از شاخ****به چشم اهل شقاوت خلید خار امروز
رسد به گوش دل این‌مژده‌ام ز هاتف غیب****که گشت شیر خداوند شهریار امروز
به جای خاتم پیغمبران به استحقاق****گرفت خواجهٔ کروبیان قرار امروز
به رغم دشمن ابلیس‌خو پدید آمد****ز آشتین خفا دست کردگار امروز
به انکسار جنود خلاف و لشکر کفر****بگشت رایت اسلام آشکار امروز
هرآنچه در سپس پرده بود کرد عیان****به پرده‌داری اسلام پرده‌دار امروز
نمود از پس عمری که بود بیهده گرد****یکی مسیر بحق چرخ بیقرار امروز
نشست صاحب مسندفراز مسندحق****شکفت فخر و بپژمرد عیب و عار امروز
به‌گرد نقطهٔ ایمان‌کشید بار دگر****مهندس ازلی آهنین حصار امروز
زکار بندی معمار کارخانهٔ غیب****بنای دین خدا گشت استوار امروز
سپهر نقطهٔ تثلیث نقش کفر سترد****به‌گرد نقطهٔ ایمان‌کند مدار امروز
به قیر طعنه زند از سواد چهره و دل****کسی که دم زند از مهریار غار امروز
به نفی هستی اعدا به دست قدرت حق****گرفت صورت از شکل ذوالفقار امروز
سزد که شبهه قوی گردد آفرینش را****میان ذات وی و آفریدگار امروز
به‌کف‌گرفت چو میزان عدل خادم او****به یک عیار رود لیل با نهار امروز
ز بیم شحهٔ انصاف او نماند دگر****سپاه حادثه را چاره جز فرار امروز
فتاد زلزله درکاخ باژگونهٔ کفر****از او چو خانهٔ دین گشت پایدار امروز
شهنشها ملکا گنج‌خانهٔ هستی****کند به‌گوهر ذات تو افتخار امروز
هر آن ذخیره که گنجور آفرینش راست****به پیشگاه جلالت کند نثار امروز
رسید با خطر موج کشتی اسلام****به بادبانی لطف تو بر کنار امروز
در آن مصاف که گردد سپهر دشت غزا****که شد محوّل ذات توگیر و دار امروز
پی محاربه اسپهبد سپاه تویی****بتاز در صف هیجا به اقتدار امروز
عنان منطقه تنگ مَجَرّه زین هلال****بگیر و برزن بر خنگ راهوار امروز.
ورت سلاح به کارست دشت چالش را****حنت سلاح سپارم به مستعار امره‌ز
سنان رامح و تیر شهاب و رایت مهر****ز من بخواه اگر باشدت به ار امروز
بمان که گاو زمین را شکته بینی شاخ****همی ز سطوت کوپال‌گاوسار امروز
بمان که شیر فلک را دریده بینی ناف****همی ز ناوک دلدوز جانشکار امروز
بانگ هلهلهٔ پردلان دشت نبرد****سزد که زلزله افتد به‌کوهسار امروز
به ممکنات ز آغاز دهر تا انجام****جلال بار خدا گردد آشکار امروز
تو تیغ بازی و تازی برون ز مکمن رخش****که مرد کیست به میدان کارزار امروز
سپهر پاسخت آرد که من غلام توام****مرا مخواه ازین تیغ زخمدار امروز
قضا به مویه دهد پاسخت که خواهی بست****ز خون نایژهٔ من به کف نگار امروز
کفن به گردن کیوان زیارهٔ برجیس****که هست از تو مرا چشم زینهار امروز
حمل چو شعلهٔ تیغ ترا نظاره کند****کباب‌گوید گردم ازین شرار امروز
کند مشاهده خصمت چو قبضهٔ تیغت****به مرگ گوید دردا شدم دوچار امروز
ز بیم تیر تو گوید عدو به موی مژه****به چشم از چه زنی بیشمار خار امروز
به روز رزم تو چرخ برین خیال کند****که آشکار شود شورش شمار امروز
سزد حکم تو بر رغم روبهان دغل****به فرق شیران آون کند مهار امروز
بر آن سمند جلالت چنانکه می‌دانی****که در معارک هستی تویی سوار امروز
شبها منم‌که زکید زمانهٔ غذار****شدم به دیدهٔ ابنای دهر خوار امروز
هزار دیبهٔ الوان ز طبع بافم و نیست****مرا به تن ز عطای تنی دثار امروز
بود نشانهٔ تیر ملامت دونان****هر آنکه شاعری او را بود شعار امروز
کسی که شیر جگر خاید از مهابت او****شدست سخرهٔ طفلان شیرخوار امروز
تهمتنی که پیل شکارش بدی شغالان را****شدست از در طیبت همی شکار امروز
به فضل‌گردن چرخ برین بپیچانم****ولی نیارم با سفله گیرودار امروز
عزیز مصر وجودی ازین فزون مپسند****که مدح‌گوی تو گردد به دهر خوار امروز
نمی ز بحر عطای تو خواهد افزودن****هزار همچو منی را به اعتبار امروز
هوای مدح توام بود عمری و آمد****فلک مساعد و اقبال سازگار امروز
همیشه تا نستاند نصیبهٔ فردا****کسی به قوّت بازوی اختیار امروز
بود به جام حسود سیاه کاسهٔ تو****به کام خاطر احباب زهر مار امروز
قصیدهٔ شمارهٔ 191: صباح عید که شد باغ و راغ عطرآمیز
صباح عید که شد باغ و راغ عطرآمیز****طرب به مجمرهٔ روح گشت عنبربیز
ز چاه دلو برون شد دو اسبه یوسف مهر****به رغم اخوان در مصر چرخ گشت عزیز
سحاب گشت ز تقطیر ژاله گوهربار****نسیم شد ز مسامات ابر بحرانگیز
به چنگ مطرب خوش نغمه‌ساز عشرت‌ساز****به دست ساقی گلچهره جام می لبریز
هم از ترنم آن گوش هوش لحن آموز****هم از ترشح این ذوق عقل عیش‌آمیز
زمین چو دکهٔ صباغ گشته رنگارنگ****هوا چو طبلهٔ عطار گشته عنبربیز
دمن ز رنگ شقاق چنانکه عرصهٔ جنگ****ز خون خصم ملک‌زادهٔ پلنگ‌آویز
ابوالشجاع حسن شه که از نهگ حسام****هزار دجلهٔ خون آورد به دشت ستیز
تهمتنی‌که ز الماس‌گون بلارک او****هنوز عرصهٔ کافردزست مرجان‌خیز
ز خاک دشت و غار و ز نشر خون عدوش****گیاه سرخ دمد تا به روز رستاخیز
ز رمح خطی او مصر و شام در زنهار****ز تیغ طوسی او هند و روم در پرهیز
فنای خوشهٔ بخل از چه از نوایر جود****بلای خرمن عمر از چه از بلارک تیز
زمان عدل وی و جور باد در چنبر****زمین ملک وی و خوف آب در پرویز
به‌گاه بزم هوا خواه بذل او قاآن****به روز رزم لگدکوب قهر او چنگیز
به نزد شوکت او چرخ در حساب طسوج****به نزد همت او بحر در شمار قفیز
زهی ز شکّر شکرت مذاق جان شیرین‌ا****چنانکه از شکرافشانی شکر پرویز
تو سنجری و تو را تاج آفتاب افسر****تو خسروی و تو را خنگ آسمان شبدیز
ز خون خصم چه‌کاریزهاکه جاری شد****ز بحر تیغ نهنگ‌افکن تو درکاریز
ز خنجر تو چنان کار دین گرفته طراز****که کعبه حسرت اسلام دارد از پاریز
سمند عزم تو را حلقهٔ هلال رکاب****عروس بخت تو را ملک روزگار جهیز
شکفته‌رویی تو شکر آورد ز شرنگ****ترش‌جبینی تو حصرم آورد ز مویز
هر آنکه رخت به رضوان‌کشد ز درگه تو****چنان بودکه به بتخانه رو نهد ز حجیز
ز خنجر تو شود فتنه از جهان زایل****بدان مثابه‌که رفع صدع از گشنیز
به غیر سبزهی تیغت که سرخ‌روست ز خون****کسی ندیده شقایق برآید از شملیز
دلت به گاه کرامت محیط لؤلؤزای****کفت به وقت سخاوت سحاب‌گوهرریز
به عزم سیر ثریا اگر ز عرصهٔ خاک****زند به پهلوی یکران تیزتک مهمیز
ز چار چنبر نعلش به نیم لحظه کند****فلک ملاحظه چار بدر در پرویز
دو هفته بیش که از اهتزاز باد بهار****هوای باغ شود مشکبیز و عطرآمیز
به‌طیش جیش خزان اوج فوج‌موج سحاب****بدان صفت‌که به خوارزم لشکر چنگیز
به سوی ملک ملکشه ز طوس موکب شاه****نهاد رو چو الب ارسلان به عزم ستیز
وزان سپس سوی ترشیز باره راند چنانک****به ملک فارس اتابک به شهر مصر عزیز
شد از حلاوت الطاف شه ز شوری بخت****مذاق خصم ترش‌روی تلخ در ترشیز
به فتح بارهٔ تربت دوباره بارهٔ شاه****ز خاک ملگ نشابورگشب‌گردانگیز
کنون نوید بشارت رسد ز هاتف غیب****که ناگزیر عدو رو نهد به راه‌گریز
هماره تا که بم و زیر چنگ و بربط را****گذر بود به نشابور و زابل و نیریز
به زیر حکم تو بادا مخالفان را سر****ز مرز و بوم هری تا به ساحت خرخیز
حرف ش
قصیدهٔ شمارهٔ 192: کس مبادا چو من دلی زارش
کس مبادا چو من دلی زارش****که بود باژگونه هنجارش
از ره و رسم مردمی به‌کنار****بسفه رأی اهرمن وارش
باده پیما و رند و امردباز****بیدلی پیشه عاشقی کارش
هر کجا عشرتی به طبع رمان****هرکجا محنتی پرستارش
رنج نخلیست جان او برگش****درد پودیست جسم او تارش
روز تیره چو موی جانانش****بخت خیره چو خوی دلدارش
سال و مه یار درد و اندوهش****روز و شب جفت رنج و تیمارش
دایم از حاصل نظربازی****در جنونست‌گرم بازارش
از هوس سر به‌سر چو بوتیمار****باز بینی سقیم و بیمارش
کس ندیدست در تمامی عمر****جز تن ریش و ناله زارش
وین عجبتر کزین همه محنت****شادمانست و نیست آزارش
همه را دل به عشرت آرد میل****جز دل من که غم بود یارش
هردم از خودسری و خودرایی****پا به دامی بود گرفتارش
گه به یاد بتی سش سیما****دیده گریان بود شمن‌وارش
گه به فکر مهی سهیل جبین****گشته بر رخ سرشک سیارش
زهره‌رویی گهی به چاه زنخ****کرده هاروت اوش نگونسارش
گه کمان ابرویی به تیر مژه****کرده نخجیر چشم بیمارش
الغرض هر دمی بخواهش وقت****بنگری حالتی پدیدارش
هرکجا شاهدیست شیرین‌کار****باشد از جان و دل خریدارش
کارها دارد او که نتوان‌گفت****تا نبینی به نرم‌گفتارش
زیر هر پیچ او دو صد دغلست****چون کنی باز پیچ دستارش
باده و خمر و کوکنار و حشیش****گرم از فعل اوست بازارش
هرکجا نقش دلبری ساده****مات یابی چو نقش دیوارش
جمله بر بوی ساغری باده****فرش بینی به‌کوی خمّارش
چون سرینی درون شلواری****دیدکیک اوفد به شلوارش
حیله‌هاکرده رنگها ریزد****تا بکوبد به ثقبه مسمارش
ننشیند ز پای تا نکند****چون فرامرز بر سر دارش
وینک از بسکه معصیت‌کردست****نیست در دل امید زنهارش
می‌ندانم بر او چه خواهد رفت****باز پرسد عمل چو دادارش
هم مگر موجب نجات شود****ازگنه مدحت جهاندارش
شاه‌گیتی ستان محمد شه****کاسمان بوسه زد به دربارش
شاه غازی که چون ماثر دین****تا قیامت بماند آثارش
رسم امنیت از میان برخاست****هرکجا خنجر شرر بارش
همچنان بی‌مکاره است و فتن****هر کجا خلق خلد اطوارش
دودی از مطبخ عطای ویست****اینکه‌گویند چرخ دوارش
تیغ ا و دوزخیست تفتیده****پی تعذیب جان اشرارش
تا جهانست شاه شاه جهان****باد تایید آسمان یارش
قصیدهٔ شمارهٔ 193: مبارکباد هر عیدی به‌خسرو خاصه نوروزش
مبارکباد هر عیدی به‌خسرو خاصه نوروزش****بدین معنی که از شادی بود هر روز نوروزش
شه‌گیتی محمد شه‌که رویش عید را ماند****که‌هم‌هرروز بادش عید و هم‌هرعید نوروزش
ذخیرهٔ عالم امکان دو دست گنج بخشایش****خزینهٔ رحمت یزدان روان طاعت آموزش
امل طفلی سرپستان رحمت کلک درپاشثن****اجل قصری خم ایوان نصرت تیغ‌کین‌توزش
ستون کاخ فیروزی سنان گردن افرازش****جمال چهرهٔ هستی ضمیر عالم افروزش
کمال اوست چرخ و نقطهٔ اوجش بود قبضه****دوگوشهٔ او دو قطب‌زه‌مجره جرم‌خور توزش
گه نخجیر نسرین فلک را بر دَرَد بازش****به گاه صید شیر آسمان را بشکند یوزش
هزاران‌گنج را از جود در آنی بپردازد****کندشان پر همان دم باز تیغ گنج‌اندوزش
بود مکیال میکائیل دست رزق بخشایش****بود چنگال عزرائیل شمشیر جهانسوزش
معاذالله اگر زی چرخ‌گردد ناوکش پران****به مغز نه فلک تا پر نشیند تیر دلدوزش
به پشت شیرگردون فی‌المثل‌گر برزند مشتی****به شاخ گاو و ماهی ساید از اوج فلک پوزش
زمین و چرخ شایستیش بودن بندهٔ درگه****گر آن‌نه‌در شکم‌حرصش‌گر این‌نه‌برکتف فوزش
به سایل داد هر دری‌که یم در سینه مکنونش****به‌زایر ریخت‌هر زری‌که‌کان‌درکیسه‌مکنوزش
به‌مشکین‌خلق‌وشیرین‌نطق‌او گویی‌جهان‌داده****هرآن‌نافه‌که‌درچینش‌هرآن‌شکرکه‌در هوزش
جهان ویرانه‌یی در ساحت اقلیم معمورش****فلک فیروزه‌یی در خاتم اقبال فیروزش
نهد آهسته رمح خویش اگر بر تودهٔ غبرا****شود نوک‌سنان تا ناف‌گاو خاک مرکوزش
چنانش صدق با یزدان که قرآن با همه معنی****بروکرد آشکارا سر به سر آیات مرموزش
الا نحو‌ی روایت تا ز فاعل هست و مفعولش****الاصرفی حکایت‌تا زناقص‌هست‌ومهموزش
همی هر سالی از سال دگر به فال دلجوبش****همی هر روزی از روز دگر به بخت بهروزش
الا تا هشتمین گردون بدوز لاعبان ماند****که از انجم‌بروچیدس‌هر سو مهرهٔ دوزش
بد اندیشش چنان بادا قرین محنت و ماتم****که سوزد دوزخی را جان و دل بر زاری و سوزش
قصیدهٔ شمارهٔ 194: ز چشمم خون فرو ریزد به یاد چشم فتانش
ز چشمم خون فرو ریزد به یاد چشم فتانش****پریشان‌خاطرم از عشق گیسوی پریشانش
ار خورشید می‌جویی نگهی روی چون ماهثث****وگر شمشاد می‌خواهی ببین سرو خرامانش
به دوران هرکجا باشد دلی از غم به درد آید****مرا دردی بود در دل که جز غم نیست درمانش
فدن‌روس‌و عارض‌گل خط‌سعزه‌اس‌و لب غنچه****بود خود گلشن خوبی چه حاجت سیر بستانش
شود شیرین‌کلامیها ز لعل دلکشش ظاهر****همانا تُنگ شکر هست پنهان در نمکدانش
سلامت را دعاگفتم ز شوق چشم بیمارش****چو باران‌گریه سرکردم ز هجر لعل خندانش
ز حیرانی گریبان را نمودم چاک تا دامن****چو دیدم کافتابی سر زد از چاک گریبانش
دل و دین برد پنهانی جمال آشکار او****ره جان آشکارا زد اشارتهای پنهانش
کمان ابروانش کرده در زه تیر مژگان را****چسان یابد رهایی مرغ جان از زخم پیکانش
بود چون روز شامم با وصال روی چون ماهش****. شود چون شام روزم از فراق مهر تابانش
توگوی خویش را پابست مهر خویشتن خواهد****که زنجیری به پا بنهاده زلف عنبرافشانش
بود آشفته چون حال عدوی پادشه مویش****بود خونریز همچون خنجر شه تیر مژگانش
حسن شاه غضفر فر نریمان‌مان اژدر در****که باشد در قلاووز سپه صد چون نریمانش
به فرمانش صبا و وحش و طیر و دیو و دام و دد****به دستش خاتم دولت چه نقصی از سلیمانش
بنای فتنه ویران‌گشت از آبادی عدلش****نیاز سائلان‌کم شد ز انعام فراوانش
به گاه کینه قارن چهره ننماید بناوردش****به روز رزم بیژن روی برتابد ز میدانش
بسوزد جان خصم از شعلهٔ تیغ جهانسوزش****ببالد روزگار از فر اقبال جهانبانش
دهد خاک یلان بر باد آب آتش تیغش****کند بر جنگجویان کار مشکل رزم آسانش
چو در میدان سیاوش‌وش نماید عزم‌گو بازی****سر نه آسمان سرگشته بینی پیش چوگانش
نتابد مهر تابان با ضیای بدر اقبالش****نیارد ابر نیسان با عطای دست احسانش
بود در آستان چاکر هزاران همچو فغفورش****بود چون پاسبان بر در هزاران همچو خاقانش
شها گر شیر گردونت به روز رزم پیش آید****ز آسیب نهنگ تیغ خود بینی هراسانش
فضای عالم جاهت بدانسان هست پهناور****که باشد نه فلک چون حلقه‌یی اندر بیابانش
در آن روزی که چون کشتی زمین در لجهٔ هیجا****بود از صدمهٔ باد مخالف بیم طوفانش
کشد برق سنان شعله برآرد رعد کوس آوا****اجل ابری شود باران سهام‌کینه بارانش
بیاویزد هوا چون کاوه نطع گرد از دامن****عمود آهنین پتک و سر بدخواه سندانش
فریدون‌وار گرز گاوسر را چون فرود آری****شود مغز سر ضحاک تازی خرد بارانش
و گر افراسیاب ترک گردد با توکین آور****تهمتن‌وار در ساعت بگیری تخت تورانش
وگر چو بینه‌وش بهرام چرخت کینه آغازد****فرستی دوکدان و چرخه چون هرمز به ایوانش
نیی چون اردشیر بابکان‌کز طالع‌کرمی****گریزاند دو نوبت هفتواد از ملک‌کرمانش
تو آن شیری که گر با هفتواد چرخ بستیزی****بیندازی چو لاش مرده اندر پیش کرمانش
کشانی اشکبوست را اجل در برکشان آرد****که تا رستم صفت سازی قبا از تیر خفتانش
ترا تازی‌نسب اسبی بود آذرگشسب‌آسا****که چون در دشت هیجا باد وش آری به جولانش
زمین از چار نعل او ببالد بر فلک زان رو****که این را چار مه وان را مهی‌وان نیز نقصانش
به عهد انتقامت‌گر بدرد شیر آهو را****به سنگ دادخواهی بشکنی درکام دندانش
شها تا درفشان گردیده در مدح تو قاآنی****بود خاقانی ایام و خاک فارس شروانش
به قدر دانش خود می‌ستاید مر ترا ورنه****فراتر بود شان مصطفی از مدح حسانش
ولی نبود عجب‌کز فر اقبال همایونت****رساند شعر بر شعرا بساید سر به کیوانش
الا تا دفتر دوران سیاهست از خط انجم****سجل و مهر مهر اوراق‌گردون فرد ملوانش
دبیر بخت بنگارد چنان توقیع عمرت را****که باشد از عبارات بقا انشای دیوانش
قصیدهٔ شمارهٔ 195: فلک دوش از عروس خور تهی چون گشت دامانش
فلک دوش از عروس خور تهی چون گشت دامانش****چو عمان چهره شد پر در ز سیمین اشک غلطانش
شبه‌سان حقه‌ای کفتید و بپراکند درهایش****شب‌آسا زنگیی خندید و بدرخشید دندانش
من اندرکٌنج تنهایی ازین اندیشه سودایی****که این دولاب مینایی چرا غم‌زاست دورانش
که ناگه حلقه بر درکوفت شیرین‌شوخ دیرینم****که تن یک توده نسرینست و لب یک حُقه مرجانش
ز جا جستم دویدم درگشودم باز بستم در****گرفتم دست و آوردم نشاندم صدر ایوانش
یکی مینای می بنهادمش در پیش ریحانی****میی زان سان که رنگ لاله بود و بوی ریحانش
میی زانسان‌که چون لبریز بینی ساغری از وی****همه‌کان یمن پنداری وکوه بدخشانش
پس از نه جام می یا هشت یا ده بیش یاکمتر****چه داند حال مستی خاصه در بر هرکه جانانش
کُله پرتاب‌کرد از سر قبا بیرون نمود از بر****بناگه صبح صادق سر زد از چاک‌گریبانش
ز شور بادهٔ دَرغم فرو رفت آنچنان در غم****که خاطر شد ز غم در هم چو گیسوی پریشانش
همی هر لحظه مروارید می‌بارید بر دامان****چنان‌کز اشک غلطان رشک عمان‌گشت دامانش
چنان هر لحظه خشم‌آلود برگردون نظرکردی****که‌گفتی خنجر و زوبین همی بارد ز مژگانش
چنانش از نوک هر مژگان چکیدی زهر جان‌فرسا****که گفتی اژدها خفتست اندر چشم فتانش
گهی بر لب حکایت از مسیر تیر و بهرامش****گهی بر لب شکایت از مدار مهر و کیوانش
بگفتمش از چه مویی گفت ازین گردون گردنده****که‌گویی جز بخشت‌کینه ننهادند بنیانش
جفاگاهی بر احرارش ستم‌گاهی بر ابرارش****نه آگه کس ز هنجارش نه واقف کس ز سامانش
بمیزد موش بر زخم پلنگش تا چرا زینسان****بود با شیر مردان گربهٔ حیلت در انبانش
نگاری چون مرا دارد همی چون مهر و مه عریان****که چون من مهر و مه باد از لباس نور عریانش
همی هر دم ز خون دل مرا نزلی نهد بر خوان****که یارب غیر خون دل مبادا نزل بر خوانش
چو بشنفتم برآشفتم به مژگان بس گهر سفتم****سپس رفتم فرو رفتم غبار محنت از جانش
به پاسخ‌گفتمش ای ترک ترک شکوه گوایرا****فلک یک ذره بر ذرات عالم نیست سلطانش
فلک آسیمه‌تر از ماست در محروسهٔ هستی****ازان هر شام بینی با هزاران چشم حیرانش
جهان را قبض و بسط اندر کف انسان‌که ایزد را****ز موجودی نیابی جلوه‌گر زآنسان‌کز انسانش
به چنگ انسان کامل را فلک گویی بود گردان****چنان گویی که کف میدان بود انگشت چوگانش
کتاب‌الله اکبرکز ظهورکثرت و وحدت****گهی قرآن لقب فرموده یزدان‌گاه فرقانش
وجود مجمع‌البحرین انسانی بودکامل****که اطلاق وجوب آمد قرین قید امکانش
صحیفهٔ آفرینش راکه مصحف نام از یزدان****به جای بای بسم‌الله هم انسانست عنوانش
مبین در عنصر خاکش ببین درگوهر پاکش****که ممکن نست ادراکش‌که یارا نیست تبیانش
مگوکز خاک ویرانست و نتوان دل درو بستن****نه آخرگنج نبودگنج جز درکنج ویرانش
به خاک اندر بود مخزون‌کنوز حکمت بیچون****از آنست ابرش‌گردون به‌گرد خاک جولانش
یکی بیدا بود آدم‌که پیدا نیست اطرافش****یکی دریا بود انسان‌که ظاهر نیست پایانش
ملک کبود که با آدم شمارد وهم همسنگش****فلک چبود که با انسان سراید عقل همسانش
بگفت انسان‌کامل زین قباکایدون همی رانی****کرا دانی‌که درکف حل و عقد هر دوگیهانش
بگفتم صدر والاقدر روشن‌رای دریادل****که در یک شبرنی پنهان‌کنوز بحر عمانش
فلک فر میرزا آقاسی آن کز مبداء فطرت****نفخت فیه من روحی به شان آمد ز یزدانش
بود در شخص او پنهان همه‌گردون و اجرامش****بود در ذات او مضمر همه گیهان و ارکانش
فراخای جهان بر شخص او تنگست از آن بینی****گهی چون بحر جوشانش گهی چون شیر غضبانش
بلی قلزم بجوشد چون‌که باشد خرد مجرایش****بلی ضیغم بکوشد چون‌که‌گردد تنگ میدانش
چه اعجازست ازین برتر که در یک طیلسان بینی****جهان و هرچه در وی همچو جان در جسم پنهانش
قضا تا شخص او آمد به‌گیتی غم خورد آری****خورد غم میزبان چون نیست خوان در خورد مهمانش
وی از عالم غمین و عالم از وی شادمان آری****بود زندان به یوسف شاد و یوسف غم ز زندانش
فلک‌گویی نمی‌داند حدیث حفت الجنه****که چون دف می‌خورد گاهی قفا از چنگ دربانش
چو خون در رگ به عرق سلطنت ساریست تأییدش****چو جان در تن به جسم مملکت جاریست فرمانش
سلامت بین و استغنا که ارنی‌گو نشد هرگز****که عذر لن‌ترانی در رسد چون پور عمرانش
نگوید چون سلیمان رب هب‌لب از ادب لیکن****رسد بی‌منت خاتم ز حق ملک سلیمانش
خداوندا جهان با عنف و لطفت‌کیست بیماری****که بیم مرگ و امید بقا باشد ز بحرانش
بود قدر تو قسطاسی‌که آمدکفه افلاکش****بود حلم تو میزانی که چو سنگست ثهلانش
ز آه سرد بدخواه تو مانا عاریت دارد****هر آن سرما که گیتی هست در فصل زمستانش
به هر باغی که بارد ابر جود گوهر افشانت****همه شاخ زبرجد روید از برگ ضمیرانش
نگارند ار به لوح آبگینه نام حزمت را****نیارد کس شکستن با هزاران پُتک و سندانش
اگر ازگنج هستی یاوه‌گرددگوهر ذاتت****دو عالم وانچه در مُلک دو عالم نیست تاوانش
هرآنچ آن بر قضا مبهم‌کند ذات تو معلومش****هرآنچ آن بر قدر مشکل‌کند رای تو آسانش
خطاب و قهر تست آنکو صفت بیمست و امیدش****رضا و خشم تست آنچ آن لقب خلدست و نیرانش
خداوندا شنیدم مر مرا حسان لقب دادی****بلی حسان بود هرکاو تو بگزینی ز احسانش
کدامین فخر ازین برتر که گوید آصفی چون تو****محمد شه محمد هست و قاآنیست حسانش
الا تا نوش لطفت نیست غیر از عیش تاثیرش****الا تا زهر قهرت نیست غیر از مرگ درمانش
عدویت زندهٔ جاوید بادا چون خضر لیکن****مکان پیوسته اندرگاز شیر وکام ثعبانش
خلیلت را بود یک روز درگیتی بقا اما****چنان روزی‌که باشد روز خمسین الف یک‌آنش
قصیدهٔ شمارهٔ 196: نگار من‌که بود جایگاه در جانش
نگار من‌که بود جایگاه در جانش****عقیق را به جگر خون‌کند دو مرجانش
نشیب مشک ختن راغ راغ نسرینش****فراز برگ سمن باغ باغ ریحانش
نشان سیاهی خال از دل گنهکارش****فزون درازی زلف از شب زمستانش
سپید چهرهٔ سیمین چو رای دانایش****سیاه طرهٔ مشکین چو روز نادانش
صفای روح منور صباح نوروزش****شمیم موی معنبر نسیم نیسانش
رخان چو جنت‌و قامت به‌جلوه طاووسش****لبان چو کوثر و گیسو به خدعه شیطانش
همال روی لئیمست زلف پرچینش****مثال خلق‌کریمست روی تابانش
رخ از طراوت سلطان باغ فردوسش****لب از حلاوت خلاق آب حیوانش
قدش‌که هرکه در آفاق مست و مشتاقش****لبش‌که هرچه در ایام محو و حیرانش
درم خریده غلامیست سرو آزادش****به خون طپیده شهیدیست لعل رخشانش
اگر به خنده درآید لب شکرخیزش****وگر به جلوه درآید رخ پری‌سانش
شکر شود چو شکر خورده تن پر از تابش****پری شود چو پری دیده دل پریشانش
عسل بسان عسل خورده می‌مزد انگشت****ز حسرت لب شیرین شکر افشانش
شقایقی‌که نباشد نظیر در باغش****جواهری که ندارد همال درکانش
هنود وار یکی داغدار رخسارش****یهودوار یکی جزیه‌بخش دندانش
روایتی بود از لب رحیق مختومش****حکایتی بود از رخ شقیق نعمانش
دو زلف از بر چهرش به حلقه چوگان‌وار****مرا چو گوی سراسیمه دل ز چوگانش
به حسن دلبری و شاهدی و رعنایی****تمام عالم بینی به زیر فرمانش
جز ایقدر به نکویی‌کسش نبیند عیب****که اندکیست به عشاق سست‌پیمانش
کند بخیلی با من به وصل خود ارچه****رخی گشاده بود چون کف جهانبانش
جم زمانه فریدون راد آنکه سپهر****نماز آرد بر خاکپای دربانش
مؤیدی که پی امن ملک و رامش خلق****خدای‌کرد در اقطاع ملک سلطانش
نشانه‌یی گهر از گفت گوهر آمودش****نمونه‌یی شکر از نطق‌گوهرافشانش
کمینهٔ بندهٔ درگه هزار چیپالش****کهینه چاکر ایوان هزار خاقانش
تشبهی بود از حلم‌کوه الوندش****ترشّحی بود از جود بحر عمانش
کمین سلاله‌بی از لطف هشت فردوسش****کهین شراره‌یی از قهر هفت نیرانش
ثنای اوست عروسی که دهر کابینش****سرای اوست بهشتی که چرخ رضوانش
ذلیل‌تر بود از خاک جسم بدخواهش****عزیزتر بود از چشم خاک ایوانش
غساله‌یی بود از نطق جوی تسنیمش****سلاله‌یی بود از خلق باغ رضوانش
نهان به صدر اکابر چو قلب اوصافش****روان به جسم ممالک چو روح فرمانش
از آن شهاب منورکه شمع خرگاهش****از آن سپهر مدورکه‌گوی میدانش
زمانه کبود؟ فوجی ز خیل خونریزش****ستاره چه بود؟ موجی ز سیل احساسش
نتیجهٔ امل از همت جهانگیرش****سلالهٔ اجل از خنجر سرافشانش
زمین و هر که بر او خادمی ز درگاهش****سپهر و هرچه در او چاکری در ایوانش
فلک چه باشد خوانی گشاده در کاخش****قمر چه باشد نانی نهاده بر خوانش
سپهر در شب تاری به سائلی ماند****که جور او زگهر پر نموده دامانش
نه پیل اگرچه ز خنجر چو پیل خرطومش****نه شیر اگرچه ز صارم چو شیر دندانش
ز بسکه صولت اژدر به روز ناوردش****گمان بری که پر از اژدهاست خفتانش
ظیر ابر بود چون‌که جای برگاهش****همال ببر بود چون مکان بیکرانش
توگویی آنکه جحیمست در دل دریا****درون چنگ چو بینی حسام بر رانش
به روز وقعه ز بس موج خون برانگیزد****به تیغ تیز تشبه‌کنی به طوفانش
طناب‌گردن خصمست خام پر تابش****عقاب وادی مرگست تیر پرانش
غبار معرکه چرخست و آفتاب ملک****سهیل چرخ به‌کف خنجر درخشانش
ز هم بریزدش ار آسمان بود خصمش****به مه فرازدش ار خاک تهنیت خوانش
صفات اوست محیطی که نیست پایابش****جلال اوست سپهری‌که نیست پایانش
به هرچه عزم‌کند تابعست گردونش****به هرچه حکم‌کند بنده است‌گیهانش
زبان خامهٔ مرگست ک شمشیرش****رسول نامهٔ فتحست پیک پیکانش
ز رای روشن او صبح اگر نگشته خجل****دریده است ز حسرت چراگریبانش
جهان دلیست که کردار او بود روحش****سخن تنیست که گفتار او بود جانش
به‌گاه رزم لقب ضیغم زره پوشش****به وقت بزم صفت قلزم سخندانش
بنان اوست محیطی که جود امواجش****سنان اوست سحابی که مرگ بارانش
به یک اشاره مسخر بود نه افلاکش****به یک نظاره مسلم بود دوگیهانش
چو ملک پارس اگر باشدش دو صد کشور****عطیّه‌ایست ز گیهان خدیو ایرانش
به ملک پارس ننازدکه‌کمتر از شبریست****به چشم ساحت ایران و ملک تورانش
بزرگوارا امیرا تویی‌که قاآنی****روان به مهر تو هست از ازل گروگانش
چنانش بوی می مهرت از دهان آید****که می‌نیارد کردن ز خلق پنهانش
اگر به تارک او صد هزار پُتک زنند****به یمن مهر تو سخست تن چو سندانش
نه با ولای تو بیم از هزار شمشیرش****نه با رضای تو باک از هزار پیکانش
نه از تو فکر گسستن به هیچ نیرنگش****نه از تو رای بریدن به هیج دستانش
بدی‌ت خلوص و ارادت‌که نیست مانندش****بدین صفا و عقیدت‌که نیست پایانش
نه آفتاب که خوانی به سخره هم چشمش ***نه روزگار که دانی به طعنه همسانش
نه گوهرست و نه درهم که تا ز فرط کرم****کند عطای تو با خاک راه یکسانش
به یک اشاره توان برگزید ز امثالش****به یک نظاره توان برکشید ز اقرانش
همیشه تا که زمین ناستوار اوتادش****هماره تا که فلک پایدار ارکانش
رواق مجد تو بادا منیع بنیادش****سرای قدر تو بادا وسیع بنیانش
قصیدهٔ شمارهٔ 197: مرا ماهیست‌در مشکوکه مشکین زلف پرچینش
مرا ماهیست‌در مشکوکه مشکین زلف پرچینش****به‌هر تارست‌صد تبت‌به‌هر چینست صد چینش
بتی دارم بر سوری بود یک باغ ریحانش****مهی دارم که بر طوبی بود یک راغ نسرینش
هوای باده گر داری ببوس آن لعل میگونش****شمیم نافه گر خواهی ببوی آن جعد مشکینش
بهشتی هست بس‌خرم که یک شهرست رضوانش****عروسی هست بس‌زیبا که یک ملکست کابینش
ز بس شرین زبان گویی طرب خیزست دشنامش****ز بس دلکش بیان مانا روان‌بخشست نفرینش
به عمان طعنه‌گو محفل ز لعل گوهر آمودش****به تبت خنده زن مجلس ز جعد عنبرآگینش
رخش‌ماهی بود رخشاکه ریحانست جلبابش****خطش مشکی بود بویا که کافور است بالینش
قدش سرویست بارآور که‌آمد بار خورشیدش****خدش گنجی است جان‌پرور که باشد مار تنینش
مرا با آنچنان قد باغ نفریبد به شمشادش****مرا با آنچان خد چرخ نشکیبد به پروینش
شکر خیزد دمادم‌تنگ‌تنگ‌از لعل جانبخشش****گهر ریزد پیاپی بار بار از کام نوشینش
تو گوی نعت دستور جهان دادند تعلیمش****تو گویی مدح سالار جهان‌کردند تلقینش
نتاج مجد و تاج نجد ابوالقاسم که از تابش****بر از آیینهٔ گیتی‌نما رای جهان بینش
قصیدهٔ شمارهٔ 198: فلک ژاژ است هنجارش جهان زشت است آیینش
فلک ژاژ است هنجارش جهان زشت است آیینش****هم آن مهر خسان کیشش هم این کین کسان دینش
بلی گردون بجز داناگدازی نیست هنجارش****بلی گیتی بجز نادان‌نوازی نیست آیینش
خسی کش مکر ابلیسی فلک را قصد مقدارش****کسی کش فکر ادریسی جهان را عزم تهجینش
اگر مهموم نادانی مر آن را فکر تفریحش****اگر مسرور دانایی خود این را رای تحزینش
اگر در دفتر تقسیم عسری قسم نادان را****به تصحیفی و تضعیفی نماید عسر عشرینش
و گر در مقسم تقدیر الفی بهره دانا را****کشد فی‌الحال از تلبیس بر سر خط ترقینش
گر از رنج فریسیموس ناساید دمی دانا****چنان فردش فروماندکه پندارند عنینش
وگر از خارش است ابلهی بر خویشتن پیچد****ز خط استوا نیمور سازد بهر تسکینش
ولیکن باز پژمانست ازو نادان که ناساید****جعل‌گر خرمنی‌سوری‌فرستی‌جای سرگینش
نه بینی لولی کرمان که دلش از سبعهٔ الوان****گزایان است و در جان بویهٔ کشکین سیرینش
رخش شد چون دل فرعون و موسی وار از موسی****به هر مه عشری افزاید به میقات ثلاثینش
به‌نسبت‌چون زبان‌قوم‌موس‌کند شد موسی ***ز بس بسترد از رخسار موی همچو زوبینش
توان افسار استر ساخت نک از موی رخسارش****توان پابند کودن بافت نک از پشم پایینش
اگر پاید ندارد هیچ دانا قصد تکریمش****و گر میرد نیارد هیچ عاقل رای تکفینش
ز بس‌گندیده و ناپاک و زشت و تیره و مغتم****تو پنداری دهان خصم دستورست تسعینش
بود با خصم دستورش چو زین رو نسبتی‌حاصل****به‌هرکاو مادح‌صدر جهان فرضست تهجینش
مفر ملک و فر ملک ابوالقاسم که از رفعت****بود اقبال او ویسی‌که گیهانست رامینش
قصیدهٔ شمارهٔ 199: همانا فصل تابستان سرآمد عهد تسعینش
همانا فصل تابستان سرآمد عهد تسعینش****که مایل شد به کفهٔ شب ترازو باز شاهینش
چو پرّ باز بود اسپید روز از روشنی آوخ****که ابر تیره تاری‌تر نمود از چشم شاهینش
فلک از ابر ایدون آبنوسی گشته خورشیدش****چمن از باد ایدر سندروسی گشته نسرینش
قمر بدگوهری رخثباکه‌گردون بود عمانثن****سمن بدعنبری بویا که هامون بود نسرینش
به‌کام‌اندر کشید این را زمین از بیم بدگویش****به ابر اندر نهفت آن را فلک از چشم بدبیش
مرآن‌کانون‌که‌مهرافروخت‌درمرداد و شهریور****عیان در آسمان دود از چه در آبان و تشرینش
مر آن درّاعهٔ سندس که بیضا دوخت در جوزا****به‌اکسون‌وشساب‌ایدر جهان‌را عزم تردینش
مر آن بارانی قاقم که خود آراست در سرطان****به قندزگون غمام اینک فلک را رای تبطینش
مر آن آتش که شید افروخت اندر بیشهٔ ضیغم****ز آب ابر اینک آسمان را قصد تسکینش
زره سازد ز آب برکه باد و می‌نپاید بس****که در هر خرگهی روشن بود نیران تفتینش
توگویی تخم بید انجییر خوردست ابر آبانی****که از رشح پیاپی ظاهرست آثار تلیینش
نک از باد خزان برک رزان لرزان تو پنداری****فلک در حضرت‌صدر جهان‌کردست تو خینش
مکان جود و کان جود ابوالقاسم که در سینه****نهان چون کین اهل‌کفر مهر آل‌یاسینش
مخمّر زآب و خاک و باد و نارستش بدن اما****حیا آبش وفا نارش رضا بادش عطا طینش
گر از گردون سخن‌رانی بود شوکت دوچندانش****ور از عمان سمرخوانی بود همت دوچندینش
بیان او که با آیات فرقانست توشیحش****کلام او که با اصوات داودست تضمینش
مکن بوجهل سان ای حاسد بدگوی انکارش****مکن جالوت‌وار ای دشمن بدگوی تلحینش
به‌کاخ اندر کهین شبری فضای هند و بلغارش****به‌گنج اندرکمین‌فلسی خراج چین و ماچینش
فنا رنجی بود محتوم و لطف اوست تدبیرش****قضا گنجی بود مکتوم و حزم اوست زرفینش
به سر دست آورد هرگه نظر بر روی محتاجش****بپا چشم افکند هر گه گذر در کوی مسکینش
بلی پژمان اگر بخشد خراج چین و سقلابش****بلی غمگین اگر بدهد منال روم و سقسینش
به درّ و گوهر آمودست نثر نثره مانندش****به مشک و عنبر آکندست شعر شعری آیینش
چو سحبان العرب شنود دمان سوزد تصانیفش****چو حسان‌العجم بیند روان شوید دواوینش
محیطی‌هست‌جود اوکه‌ممکن‌نیست‌تقدیرش****جهانی هست جاه او که یارا نیست تخمینش
به وهمش گر بپیمایی خجل گردی ز تشخیصش****به فهمش گر بینگاری کسل مانی ز تعیینش
ندانی نیل و طوفان را بود خود پایه زان برتر****که پیمایی به باع یام و صاع ابن‌یامینش
ازو چون منحرف شد خصم لازم طعن و تو بیخش****چنال‌چون‌منصرف‌شد اسم‌واجب‌جرّ و تنوینش
زهی فرخنده آن دیوان که نام اوست عنوانش****خهی پاینده آن ایوان که نقش اوست آذینش
وثاق او دبستانی‌که هفت اجرام اطفالش****رواق او گلستانی که نه افلاک پرچینش
نه انبازست در هوش و کیاست پور قحطانش****نه همرازست در فر و فراست ابن‌یقطینش
بلی آن روضهٔ مینو مشاکل نیست رضوانش****بلی این دوحهٔ طوبی مشابه نیست یقطینش
به عالم گر درون از عالم افزون نی عجب ایرا****که نون یک حرف در صورت ولی معنیست خمسینش
به‌نزدش‌چرخ‌صفری‌لیک‌از چرخش فزاید فر****ز یک صفر آری آری پایه گردد سبع سبعینش
خهی قدر تو کیالی که گردونست مکیالش****زهی فرّ تو میزانی که گیهانست شاهینش
جهان مقصورهٔ ویران ز سعی تست تعمیرش****زمان معشوقهٔ عریان ز فرّ تست تزیینش
جلال تست آن خرگه که اجرامست اوتادش****شکوه تست آن صفه که افلاکست خرزینش
فلک نهمار دون‌پرور سزانی با تو تشبیهش****جهان بسیار کین‌گستر روانی با تو تزکینش
عنودی کز تو رخ تابد به دوزخ قوت زقّومش****حسودی کز تو سر پیچد به نیران سجن سجینش
ز فرت فر آن دارا که فرمان بر ممالیکش****ز بختت بخت آن خسرو که سلطان بر سلاطینش
غیاث‌الملک و المله فلک‌فر حشمت‌الدوله****که بر نُه چرخ و هفت اختر بود نافذ فرامینش
جهان آشفته‌دل روز نبرد از برق صمصامش****سپهر آسیمه‌سر گاه جدال از بانگ سرغینش
عطای اوست آن مطبخ که مهر آمد عقاقیرش****سخای اوست آن مصنع که چرخ آمد طواحینش
چو بر ختلی گذارد کام باج آرند از رومش****چو از هندی زداید زنگ ساو آرند از چینش
به‌زنگ اندر زلازل چون که بر عارض بود زنگش****به چین اندر هزاهز چون که بر ابروفتد چینش
به گاه کینه حدادی که البرزست فطیسش****به وقت وقعه قصابی که مریخت سکینش
به نطع رزم هر بیدق که از مکمن برون راند****برد در ملکت بدخواه و بخشد فرّ فرزینش
چو در کین طلعت افروزد دنیایش گوی خرّادش****چو بر زین قامت افرازد ستایش جوی بر زینش
به صولت پیل کوشنده به دولت نیل جوشنده****نه بل صولت دو چندانش نه بل دولت دو چندینش
گرفتم خصم رویین‌تن سرودم حصن رویین‌دز****زبون دیوانه‌یی آنش نگون ویرانه‌یی اینش
یکی‌شیرست آتش‌خوی‌و آهن‌دل که در هیجا****نماید خشک چوبی در نظر بهرام چوبینش
چو گاه کینه لشکر بر سما شور هیاهویش****چو وقت وقعه موکب بر سها بانگ هیاهینش
کم از برفینه پیلی صدهزاران ریو و رهامش****کم از گرینه شیری صد هزاران گیو و گرگینش
پدرش آن گرد عمان‌بخش گردون‌رخش دولتشه****که با این فر و مکنت آسمان می‌کرد نمکیش
برفت و ماند ازو نامی که ماند تا جهان ماند****زهی احسان‌که تا روز جزا باقیست تحسینش
برفت و ماند ازو پوری که پیر عقل را قائد****تبارک آن پدر کز فر و دانش پور چونینش
نیاش آن خسرو صاحبقران کز فرهٔ ایزد****روان چونان که جان و جسم فرمانبر خواقینش
به کاخ اندر چو رویین صدهزاران گرد نویانش****به جیش اندر چو زوبین صدهزاران نیو نوئینش
ز شوق جان‌فشانی در صف هیجا دهد بوسه****به خنجر حنحر سنجر به زوبین نای زوبیش
زند با راستان از بهر طاعت رای چیپالش ***نهد بر آستان از بهر خدمت روی رویینش
چوزی ایوان نماید رای و سازد جای بر صدرش****جو بر یکران نماید روی و آرد پای بر زینش
چو بر عرش برین بینی یکی فرخنده جبریلش****چو بر باد بزین یابی یکی سوزنده بر زینش
ملک با خوی این دارا چرا نازد به اخلاقش****فلک با خام این خسرو چرا بالد به تنینش
ملک کی با ملک همسر فلک کی با کیا همبر****ز فضل آن فایده یابش ز بذل این زایده چینش
فلک گر بالد از هوری ملک نازد به دستوری****که صد خورر باستین دارد نهال رای جهان‌بنیش
سمی مصطفی آن صاحب صاحب لقب کامد****امل آسوده از مهرش اجل فرسوده از کینش
ز حزم اوست دین ایزدی جاری تکالیفش****ز رای اوست شرع احمدی نافذ قوانینش
بیانش‌کز رشاقت پایه بر جوزا و عیوقش****کلامش‌کز براعت طعنه بر بیضا و پروینش
تو گویی کلک مانی بوده نقاش عباراتش****تو گویی نطق عیسی بوده قوّال مضمامینش
اگر دشمن شود فربه ز کلک اوست تهزیلش****وگر ملکت شد لاغر ز عزم اوست تسمینش
فصاحت‌چیست مجنونی که لفظ اوست لیلاین****بلاغت کیست فرهادی‌که‌کلک اوست شیرینش
در اشعار بلاغت بس بود اشعار شیوایش****در اثبات رشاقت بس بود ابیات رنگینش
مقام مصطفی خواهی بخوان اخبار معراجش****نبرد مرتضی جویی ببین آثار صفینش
وزیرا صاحبا صدرا درین ابیات جان‌پرور****دو نقصانست پنهانی‌که ناچارم ز تبیینش
یکی در چند جا تکرار جایز در قوافیش****نه تکراری که دیوان را رسد نقصان ز تدوینش
یکی در چند شعر ایطا نه ایطایی چنان روشن****که باشد بیمی از غمّاز و باکی از سخن چینش
نپنداری ندانستم بدانستم نتانستم****شکر تب‌خیز و دانا ناگزیر از طعم شیرینش
وگر برخی قوافیش خشن نشگف‌کز فاقه****پلاسین پو شد آنکو نیست سنجان و پرندینش
قوافی نیست‌کژدم تا دو خشت تر نهم برهم****پس از روزی دو بتوانم بدین تدبیر تکوینش
قوافی را لغت باید لغت را من نیم واضع****که رانم طبع را کاین لفظ شایسته است بگزیش
زهی حسان سحر آرای سِحرانگیز قاآنی****که حسان‌العجم احسنت‌گو از خاک شروینش
تبارک از عباراتش تعالی ز استعاراتش****زهی شایسته تبیانش خهی بایسته تقنینش
حکایت گه ز جانانش شکایت گه ز دورانش****نگارش گه ز نیسانش گزارش گه ز تشرینش
ز جانان مدح و تعریفش ز آبان وصف و توصیفش****به گیهان سبّ و تقریعش به گردون ذم و تلعینش
گهی بر لب ز بوالقاسم ثنا و بر رخ آزرمش****گهی بردم ز حشت شه دعا و در دل آمینش
گهی از یاد دولتشه ز محنت لکنه در دالش****گهی‌از ذکر حشمت‌شه ز عسرت لثغه در شینش
گه از صاحب ثنا گفتن ولی با شرم بسیارش****گه از هریک دعا گفتن ولی با قصد تأمینش
گهی در شعر گفتن آن همه اصرار و تعجیلش****گهی در شعر خواندن این همه انکار و تهدینش
گهی عذر قوافی خواستن وانطور تبیانش****گهی برد امانی بافتن وان طرز تضمینش
کنون از بارور نخل ضمیرم یک ثمر باقی****همایون‌باد نخلی کاین رطب باشد پساچینش
دو مه زین پیش کم یا بیش بودن چاکر میری****که کوه بیستون را رخنه بر تن از تبرزینش
مرا با خواجه تاشی دیو دیدن داد آمیزش****که صحن‌چهره قیرآگین‌بدی‌از رای تارینش
ز می آموده اندر آستان هر شب صراحیش****به بنج آلوده اندر آستین هردم معاجینش
گهی از بی‌نبیذی کیک وحشت در سراویلش****گهی از بی‌حشیشی‌سنگ‌محنت در تساخینش
چو جوکی موی‌سر انبوه‌و ناخنهای‌دست و پا****دراز و زفت و ناهنجار چون بیل دهاقینش
اگر لاحول پاس من نبودی حافظ و حارس****ز شب تا چاشتگه نهمار گادندی شیاطینش
بهمن چون‌دیو در ریمن ولی‌من‌از شش ایمن****بلی چون مهر نورانی‌کرا یارای تبطینش
نهانی خواجه با او رام چونان نفس با شهوت****ولی‌وحشت‌ز من چون معده از حب‌السلاطینش
ضرورت را بریدم زوکه تا در عرصهٔ محشر****بپیوندم ابا پیغمبر و آل میامینش
خلاف امر یزدان بود و شرع پاک پیغمبر****رضای خواجه‌ای چو نان که چونین زسم و آیینش
گرفتم خواجه کوثر بود کوثر ناگوار آید****چو آمیزش به غسّاقش چو آلایش به غسلینش
ازین پس مادح پیغمبر و دارای دورانم****که ستوار ست پغمبر ز دارا ملت و دینش
الا تا آب نبود کار جز ترطیب و تبریدش****الا تا نار نبود فعل جز تجفیف و تسخینش
ملک پیوسته با چرخ برین انباز اورنگش****کیان همواره با مهر فلک همراز گرزینش
حرف ع
قصیدهٔ شمارهٔ 200: چه ماه بود که از خانه کرد طلوع
چه ماه بود که از خانه کرد طلوع****که کرد از پی تعظیمش آفتاب رکوع
به چشم صورت و معنی توان مشاهده کرد****کمال قدرت صانع در اینچنین مصنوع
مرا ز هرچه در آفاق طبع مستغنی است****ولی به عشق تو چون تشنه‌ام به آب وَلوع
ولوع تشنه به آب ارچه اختیاری نیست****مرا به عشق تو اینک به اختیار ولوع
ترا لبی است چو چشم بخیل تنگ و مرا****برو دو چشم بخیلی نمی‌کند ز دموع
عنان سیل توانیم تافتن به شکیب****عنان گریه نیاریم تافتن ز هموع
علاج هرچه در آفاق ممکن است ولی****علاج چشمهٔ چشمم نمی‌شود ز نبوع
نظر ز صید غزالان دشت عشق بپوش****اذا الخوادر فیها عن المهاه تروع
شمیم عنبر از آن زلف مشکبیز آید****به عنبرین خطش آن زلف شد مگر مشموع
اذا اراک یغنی الفواد من طرب****کان حمامهٔ بان علی الاراک سجوع
کند دو چشم تو با ما به جای ناز نیاز****بلی ز مست نباشد عجب خضوع و خشوع
چه معجز است ندانم به زلف مفتولت****که خاطرم ز پریشانیش بود مجموع
چه شد که فتنهٔ بیدار چشم فتانت****به عهد خسرو آفاق کرده قصد هجوع
زمین و هرکه بر او خادمند و او مخدوم****جهان و هرچه در او تابع‌اند و او متبوع
به شکل عقرب جراره‌ایست شمشیرش****که جان نمی‌برد از زهر قهر او ملسوع
بود به دعوی آجال حجتی قاطع****ولیک رشتهٔ آمال خصم ازو مقطوع
درون عالم امکان وجود کامل او****چنان غریب نماید که دل درون ضلوع
خیال سطوت او خصم را بدرد دل****به حیرتم‌که چه بر خصم می‌رود ز وقوع
ز چین ابروی قهرش عدو کند فریاد****بر آن صفت که ز دیدار ماه نو مصروع
بود به دهر ز هر عصر عصر او ممتاز****چغان که عید ز ایام و جمعه از اسبوع
اگر چه از سخط روزگار دون‌پرور****سواد دیده ی حق‌بین او بود مفلوع
ولی هنوز ز بیم زبان خنجر او****به وقت وقعه رود رود خون ز چشم دروع
بصیرتیست مر او را به چشم سر که بر او****نهفته نیست یکی نکته از اصول و فروع
سخنوران سپس مدحت خدا و رسول****به نام ناهی او نامه را کنند شروع
به حلم و همت او کوه و کان قرین نکنم****که هیچ عذر نباشد درین خطا مسموع
به کوه قاف برابر چسان نهم قیراط****به بحر ژرف مقابل چسان نکن بنبوع
زهی ملک سیری کز کمال قوت نفس****چو سالکان مجرد گرفته پیشه قنوع
زبان به وصف تو قاصر چو در بهار نهار****جهان ز عدل تو خرم چو در ربیع ربوع
چو خصم فاعل‌کین توگشت رفعش‌کن****به حکم قاعدهٔ کلّ فاعلٍ مرفوع
نیاز نیست به تعریف جود دست ترا****که خود معرف حودگشته ازکمال شیوع
شهان ملک سخن را به حضرت تو نیاز****مهان بزم هنر را به دانش تو بخوع
ز هرکرانه به‌کاخ تو کرده‌اند نزول****ز هرکناره به قصر تو جسته‌اند هبوع
بزرگوارا دارم طمع که برهاند****عنایت توام از کید روزگار خدوع
تو دانی اینکه بزرگان این دیار از شعر****چنان رمند که زاهد ز فعل نامشروع
به خاکپای عزیزت هنر چنان خوار است****که مال درکف فیاض و زر به چشم قنوع
مرا ز شعر همان منفعت‌که دهقان را****به خشک‌سال ز کشت زمین نامزروع
عجبتر آنکه کسی جز تونی که بشناسد****قشور را ز لباب و نجیع را ز نجوع
اگر به چون تو کریمی کنم شکایت حال****مرا مگوی حریص و مرا مگوی هلوع
نه سفله‌طبع بود بخردی‌که بهر معاش****بر آستان کریمان کشد نفیر ز جوع
کمال سفلگی آن را بود که شام و سحر****کند به دونان بهر دو نان ز جوع رجوع
گهی ز بهر خوش آمد شود دخیل بخیل****گهی ز روی تملق کند رکوع وکوع
غرض به بزم خداوندگار من بگذر****ز من سلام رسانش به صد خضوع و خشوع
پس از سلام ز من بازگو به حضرت او****که ای ز خشم تو کودک به بطن مام جزوع
تویی که می‌کنی از یک نظاره قلع جنود****تویی که می کنی از یک اشاره بیخ قلوع
تویی که دشمن مال خودی ز فرط نوال****ازآن به خلق مفیضستی و به خویش منوع
تویی سکندر و جود تو هست آب حیات****همه چو خضر ازو بهرهٔاب و خود ممنوع
به نزد خلق عزیزست زر به نزد تو خوار****چو کذب پیش عدول و خطا به نزد وزوع
ز بهر جود تو زانرو مهان هفت اقلیم****به درگه تو گرایند از بلاد شسوع
نه در دیار تو جز بحر و کان کسی مظلوم****نه در زمان تو جز سیم و زر تنی مفجوع
مرا چو خویش شماری مگر ز غایت لطف****که می‌نخواهیم از بهرکسب مال ولوع
بلی ولوع نیم از غنای طبع ولی****به حد خویش بود هر سجیتی مطبوع
قناعت است پسندیده نزد اهل هنر****ولی نه چندان کز جان طمع شود مرفوع
نه عاملم‌که مرا مایه ز انتفاع عمل****نه زارعم که مرا بهره ز ارتفاع زروع
منستم و هنری کان درین دیار بود****چنان کساد که در تاب آفتاب شموع
حدیث فضل نپرسد ز من کس آنگونه****که جاهلین عُذَر جریزه از مخلوع
ز بیم دادن فلسی چنان نفور از من****که عاملین ولایت ز حاکم مقلوع
کنون یکی ز دو مقصود من ز لطف بر آر****به‌شکر آگه خدایت به‌خلق‌خواست نفوع
نخست آنکه نوازی مرا و نپسندیم****در آب و آتش قلب حریق و عین دموع
به شرط آنکه چو حربا به شب ندارم پاس****که کی نماید از مشرق آفتاب طلوع
وگر به چشم تو خوارم چو سیم و زر مگذار****که خوارتر شوم از کثرت سؤال قنوع
مرا اجازهٔ ری ده مگر به همت شاه****سپاه حادثه و جیش غم شود مدفوع
عنان به مدح پیمبرگرای قاآنی****که آفتاب سعادت عیان شود ز نقوع
شهنشهی که ز روز الست لفظ وجود****شدست از پی فرخنده‌ذات او موضوع
به نام ختم رسل ختم کن سخن که خدای****ازو رسالهٔ ابداع را نمود شروع
حرف ق
قصیدهٔ شمارهٔ 201: زهی به منزلت از عرش برده فرش تو رونق
زهی به منزلت از عرش برده فرش تو رونق****زمین ز یُمن تو محسود هفت‌کاخ مطبَّق
تویی که خاک تو با آب رحمت است مخمر****تویی‌که فیض تو با فر سرمدست ملفّق
چو دین احمد مرسل مبانی تو مشید****چو شرع حیدر صفدر قواعد تو موثق
ز هرچه عقل تصور کند فضای تو اوسع****ز هرچه وهم تخیل کند بنای تو اوثق
ز آستان تو حصنی است نه سپهر معظم****ز خاکروب تو گردیست هفت‌کاخ مروق
کدام مظهر بیچون بود به خاک تو مدفون****که از زمین تو خیزد همی خروش اناالحق
حصانت تو بر از صد هزار حصن مشیّد****رزانت تو بر از صدهزار کوه محلق
ز بس رفیعی و محکم زبس منیعی و معظم****به راستی که خموشیست در ثنای تو اوفق
چنان نماید سرگشته در فضای تو گردون****که در محیط یکی بادبان گسیخته زورق
به نزد نزهت تو نزهت بهشت مضیع****به جنب ساحت تو ساحت سپهر مضیق
ز صد یکی نتواند حدیث وصف توگفتن****هزار صاحب و صابی هزار صابر و عمعق
چو بر فرود سپهر برین که پردهٔ نیلی****به دامن تو نمودار هفت طارم ازرق
سپهر را بشکافد ز هم تجلی نورت****چنانکه صخرهٔ صمّا شود ز صاعقه منشق
چه قبه‌یی توکه گر رفع پایهٔ تو نبودی****زمین شدی متزلزل بسان تودهٔ زیبق
چه بقعه‌ای تو که نبود بهای یک کف خاکت****هزار تخت مرصع هزار تاج مغرق
چه سده‌ای تو که در ساحت تو هست هماره****اساس شرع منظم امور کفر معوق
چه‌کعبه‌ای‌تو که اینک ز بهر طوف حریمت****دمی ز پویه نیاساید این تکاور ابلق
کدام کاخ همایونی ای عمارت میمون****که هست برتری سده‌ات ز سدره محقق
کدام بقعهٔ میمونی ای بنای همایون****که از سُمُوّ سموات برده قدر تو رونق
کدام آیت رحمت به ساحتت شده نازل****که می‌زند ز شرف عرصه‌ات به عرش برین دق
تویی که خاک تو را همچو تاج از پی زیور****فلک نهاده به تارک فرشته هشته به مفرق
تویی که چرخ ترنجی درین سرای سپنجی****ز شکل طا ق رواقت دهان‌م‌شاده چو فسنق
چنان که هوش به سر فیض با فضای تو منضم****چنانکه روح به تن روح با هوای تو ملصق
ز بهر حفظ فضایت قضا ز روز نخستین****به‌گرد بازهٔ خاک از محیط ساخته خندق
اگر به طور تجلی کند فروغ فضایت****شود ز جلوهٔ آن طور چون تراب مدقق
به سر سپهر برین را بود هوای پریدن****بدان امید که گردد به خاک کوی تو ملحق
ز نور بیضهٔ بیضا ربوده فر تو فره****فراز طارم امکان زده است قدر تو بعدق
فرود قبهٔ تو ماند این زبر شده خرگه****به‌کوی خاک به دامان آسمان معلق
عیون اهل خرد از غبار توست مکحل****رقاب خلق به طوق پرستش تو مطوق
به نزد قبّهٔ عالیت هفت گنبد گردون****چو پیش کوه دماوند هفت دانهٔ جوزق
دلی‌که نیست هواخواه آستان تو بادا****طعین تیغ مصیقل نشان سهم مفوق
اگر نه مرکز چرخستی ای بنای مشید****چرا به گرد تو می گردد این دوازده جوسق
ز صد یکی ز فزون اندکی نمود نیارد****شمار منقبتت را دوصد جریر و فرزدق
مگر تو مقصد ایجادی ای رواق معظم****که هست‌هستی نه چرخ از وجود تو مشتق
مگر سراچهٔ عدلی که در هوای تو تیهو****مقام امن نیابد مگر به چنگل باشق
مگر تو روضه سلطان هشتمی که به خاکت****کند ز بهر شرف سجده هفت طارم ازرق
خدیو خطهٔ امکان‌که از عنایت یزدان****فراز خرگه لاهوت برفراشته سنجق
علی عا‌لی اعلی امام ثامن ضامن****که از طفیل وجودش وجود گشته منسق
سپهر عدل مهین‌گوهر محیط خلافت****جهان جود بهین‌زادهٔ رسول مصدق
قوام دهر نظام جهان وسیلهٔ هستی****امین شرع ولیّ خدا خلیفه ی بر حق
زهی عظیم بنا بقعه‌ای‌که هست ز فرّت****بنای شرع مشید اساس عدل محلق
چو بود طاق رواق تو از نقوش معرا****چو از طراز هیولا جمال هستی مطلق
سپهر مرتبه شعبانعلی‌که باد وجودش****به روزگار موید ز کردگار موفّق
نمود عزم‌که‌گردد حدود طاق رواقت****به طرز قصر سنمار و بارگاه خورنق
به نیل و دوده و گلغونه و مداد مزین****به زر و نقره و شنگرف و لاجورد منمّق
به سعی باقر شاپور کلک مانی خامه****که شکل پیل کشد نوک خامه‌اش به پر بق
به لوح صنع مجسم‌کند بدایع‌کلکش****نسیم مشک و شمیم عبیر و نکهت زنبق
چنانکه نیز مصور کند به صنعت خامه****نعیب زاغ و نعیق کلاغ و صیحهٔ عقعق
به رنگ‌ریزی کلکش کند عیان به مهارت****نشید بلبل و پرواز سار و جنبش لقلق
به ساحت تو رقم کرد نقشها که ز رشکش****زبان اهل بیان چون زبان خامه شود شق
چو گشت چنبر و سقف تو از نقوش نو آیین****چو نای فاخته و گردن حمامه مطوق
نهال فکرت قاآنی از سحاب معانی****به بوستان سخن‌گشت در ثنای تو مورق
پس از ورود سرود از برای سال طرازت****زهی زمین تو مسجود نه رواق معلق
قصیدهٔ شمارهٔ 202: دوش دیدم یکی خجسته وثاق
دوش دیدم یکی خجسته وثاق****طاق او جفت طاق هفت طباق
صحن او خورده با ارم سوگند****سقف او بسته با فلک میثاق
از یکی سو نهاده تا سر سقف****از یکی‌گوشه چیده تا دم طاق
نسخهٔ هیأت و کتاب نجوم****جلد تهذیب و دفتر اخلاق
صحف فضل و منطقی اجزا****کتب نظم و هندسی اوراق
سفرها از مباحث مشاء****جلدها از دقایق اشراق
از تآلیف گوشیار دقیق****از تصانیف بوعلی دقاق
نسخه‌یی چند هم ز موسیقی****در مقامات‌کوچک و عشاق
از نشابور و زابل و تبریز****از نهاوند و اصفهان و عراق
نُسَخُ نسخُ و رقعهای رقاع****صحف ثلث و فردهای سیاق
تهنیت‌خوان به نزد عقل شدم****کای حکیم جهان علی‌الاطلاق
بهر تعلیم علم رسطالیس****جاکند اندرین خجسته رواق
یا نه ادریس از پی تدریس****جا در اینجا کند به استحقاق
یا نه صدرا به صدر این محفل****رمز اشراق‌گوید از اشفاق
یا ابونصر اندرین منزل****بحث مشاء را کند اطلاق
یا شهیدین اندرین مجلس****لب‌گشایند بهر استنطاق
یا پس از حل وعقد ملک ملک****جاگزیند درین خجسته وثاق
شاه غازی ابوالشجاع که هست****کف کافیش واهب الارزاق
آنکه از ثقل بار خدمت او****شده نه چرخ خاضع الاعناق
مرگ بر روی خنجرش مفتون****فتح بر زلف پرچمش مشتاق
خنگ او ننگ صرصر از تعجیل****تیغ او رشک دوزخ از احراق
هست هنگام کین به پشت سمند****احمدی کینه‌جو به پشت براق
خون ببندد ز بأس او به عروق****جان درآید ز لطف او به عراق
حمرتی‌کز افق پدید آید****چون‌گشایی نظر به استحقاق
از طلوع و غروب بیضا نیست****کش فلق یا شفق‌کنی اطلاق
خون خصمش ز بسکه خورده سپهر****کرده است از مراغه سرخ آفاق
روز هیجا که نای رویین را****بود از فرط ناله بیم خناق
بهر نومیدی خصامش چرخ****گوید الیوم ما لهم من واق
باکفش چون عروس بخشش را****عقد بست آسمان به صدق صداق
بحر و کان را صداق کرد و کنون****کف او می‌کند ادای صداق
دیگرش اینقدر معونت نیست****که‌کند جفت خویش را انفاق
بهر تقدیم خدمتش که ملک****جسته پیوسته از حق استیفاق
داده پروانه عقل روشن رای****برکه بر هفت شمع هفت طباق
عجلوا بالغدوّ و الآصال****ارکضوا بالعشی و الاشراق
چرخ مانند بندگان بستست****کمر از بهر خدمتش ز نطاق
باز با عقل نکته‌دان گفتم****کای مهین خلق واهب خلاق
ملک از محرمان کرا کردست****حارس این وثاق عرش رواق
ماه تابنده است یا خورشید****چرخ‌گردنده است یا آفاق
گفت اینان نیند محرم راز****زانکه از اهل ریمنند و نفاق
کس بدین پایه از شرف نرسد****جز سپهر وفا و قطب وفاق
زادهٔ الفت آن سخنور عصر****کاسمانش ستوده در اخلاق
آنکه مانندهٔ سخنور طوس****خردش برگزیده در افلاق
قصیدهٔ شمارهٔ 203: کرد چون خسرو منصور ز ری عزم عراق
کرد چون خسرو منصور ز ری عزم عراق****در میان من و منظور من افتاد فراق
دهر از ظلمت شب غالیه‌گون بود هنوز****کان بت غالیه‌مو بیخبر آمد به وثاق
طاق ابروی سیاهش به ستمکاری جفت****جفت‌گیسو‌ی درازش به دلازاری طاق
آن یکی گفتی بر صبح ز شامست دو طوق****وین دگر گفتی بر سیم ز مشکست دو طاق
بر لبش روح چو فرهاد به شیرین مایل****بر رخش حسن چو پرویز به شکّر مشتاق
در حلاوت لب شیرینش نتیجهٔ شکر****در صباحت رخ رنگینش نبیرهٔ اسحاق
چهرش اندر خم زلفین سیه گفتی هست****زهره با ذوذنبی جفت و مهی با دو محاق
یا یکی عدل درآویخته با وی دو ستم****یا یکی صدق درآمیخته با وی دو نفاق
نه چو او در همه چیستان کس دیده صنم****نه چو او در همه ترکستان کس دیده و شاق
الغرض آمد و بنشست و ز مخموری شب****کرد خمیازه و هی اشک فشاند از آماق
زود برجستم و یک شیشه میش آوردم****که گوارنده‌تر از شهد روان بد به مذاق
شیشهٔ می را شریان بگشادم ز گلو****بهر آن را که ز بسیاری خون داشت خناق
واعجب‌ترکه ز شریانش چو بگرفتم خون****ز امتلا باز درافتاد همان دم به فواق
ریختمش ازگلوی شیشه چو در کام قدح****کرد از آن راح دلم نکهت روح استنشاق
دفع خمیازهٔ وی‌کردم از آن عطسهٔ روح****که بدی نکهت آن زهر بلا را تریاق
مر مرا دید به هر حال مهیّای سفر****موزه در پا و عصا بر کف و پاتابه به ساق
گفت زینجا به‌کجا داشتی ایدون آهنگ****گفتم ای شور بتان راست بگویم به عراق
چون شنید این‌سخن‌آهنگ‌جزع کردو زجزع*** گهر افشاند به گلبرگ و شدش طاقت طاق
گفت قاآنی احسنت چه رو داد ترا****کالفت شوق بدل گشت بدین کلفت شاق
نه تو گفتی ز تو تا حشر نبرّم پیوند****چون شد آخر که چنین زود شکستی میثاق
تا به‌کی راه مخالف زنی اندر پرده****راستی راه دگر زن که نیی از عشاق
محرم خانه و آنگاه بدین حیلت و غدر****محرم‌کعبه و آنگاه بدین‌کفر و شقاق
هجر سهلست بدین هیات و ترکیپ چسان****رفت خواهی به سفر بی‌بنه و خیل و رفاق
خاصه این فصل‌که چون باده گساران لاله****دارد از بادهٔ گلرنگ به کف کأس دهاق
بهتر آنست‌که تا لاله به‌کف دارد جام****باگلی نوشی در پای‌گل سرخ ایاق
جنبش سرو نوان بین به لب آب روان****وز پی عیش بر او نقد روان‌کن انفاق
مکن آهنگ عراق ایدر و در سایهٔ سرو****راست بنشین و بخور باده به آهنگ عراق
گفتم ای مه گله‌ها دارم از چرخ و زمین****که تفو باد برین نه فلک و هفت طباق
از پی رزق بدین فضل و هنر ناچارم****که به بلغار بباید شدنم یا قبچاق
دیرگاهیست که از سفلگی و بیمهری****بدل شهد مصفا دهدم سم زعاق
دفتر نظم معاشی که مرا بود قدیم****باد سرخ آمد و بر باد سیه داد اوراق
بس که حرفم چو طبیبان ز علاجست و دوا****می‌نگویم سخن از اطعمه‌همچون به‌سحاق
هیچ کس را نبود خواهش دامادی من****دختر طبع مرا بسکه گرانست صداق
بکرهای سخنم را به خطا خاطب دهر****عقد نابسته دهد زود بیکره سه طلاق
به کنیزی دهم آن پردگیان را به امیر****به غلامیش‌گرم بخت دهد استحقاق
اعتضاد ملک و ملک‌که از بدو وجود****بهتر و مهتر ازو یاد ندارد آفاق
خواجهٔ عصر اتابک که پس از بارخدای****هست دست کرمش جانوران را رزاق
با نسیم کرمش نار نماید ترطیب****با سموم سخطش آب نماید احراق
ای که مانند غلامان به ارادت شب و روز****خدمتت را فلک ازکاهکشان بسته نطاق
هر درختی که به دوران تو شاخ آرد و برگ****به ثنای تو سخنگوی شود چون وقواق
خرد ار رزق خورد رای‌تو هستش رازق****عدم ار خلق شود حکم تو هستش خلاق
زمیستی به تواضع فلکی در رفعت****قمرستی به شمایل ملکی در اخلاق
ظلم در عهد تو مظلوم‌تر از طفل رضیع****جود در دور تو مبغوض‌تر از کودک عاق
عزمت از وهم گرو گیرد در روز رهان****رخشت ازباد سبق جوید هنگام سباق
خرگه جاه ترا دولت و بختست ستون****درگه قدر ترا نصرت و فتحست رواق
با دل راد تو ایام برست از فاقه****باکف جود تو آفاق بجست از املاق
خنگ اقبال ترا چنبر چرخست رکاب****جیش اجلال ترا ساحت عرش است یتاق
کشتی حلم ترا تودهٔ غبرا لنگر****آتش خشم ترا صخرهٔ صمّا حراق
با کف جود تو کالای کرم راست رواج****با دل راد تو بازار سخن راست نفاق
نیست با بارقهٔ خنجر تو برق بریق****نیست چون رفرف اگر چند سریعست براق
هرچه‌اغراق‌کنم وصف تو نتوانم از آنک****پایهٔ وصف تو آنسوترک است از اغراق
تا قضا دفتر قدرت را شیرازه زده****نافریدست چو تو فردی در حسن سیاق
بسکه بگذاشته با دست ایادی‌کرمت****همه را فاخته سان طوق منن بر اعناق
بس عجب نی که به عهد تو ز مادر زایند****خلق زین پس همه چون فاختگان با اطواق
نطق شیرین دلاویزتر از راه دوگوش****خلق را چاشنی روح دهد در اذواق
عندلیبی تو و حساد تو مشتی وزغند****کز پی نقنقه پر باد نمایند اشداق
خلد ز آرایش بزم تو شود مات چنان****روستایی‌که به شهری‌گذرد در اسواق
اندر آن روزکه آهنگ محارات کنند****راست چون سیل دفاق از دو طرف خبل عتاق
گوش را دمدمهٔ کوس بدرد پرده****روح را چاشنی مرگ درآید به مذاق
خنجر آژده چون نجم ز هرسو طالع****تیغ صیقل زده چون برق ز هر سو براق
گرد با تیغ ملاصق شده و خاک به خون****چون شفق با غسق و لیل و عشی با اشراق
سرگردان را از زخم تبر درد دوار****سم اسبان را زآلایش خون رنج شقاق
کشتگان را همه طبل شکم آماس کند****همچو مستسقی کاو را ورم افتد به صفاق
مر دومرکب‌همه‌صف‌بسته‌چو کوه از دوطرف****خون روانشان ز تن آن سان که ز کُه سیل دفاق
نقش آفات مصور شود اندر ابدان****شکل آجال مجسم شود اندر احداق
با تن از وحشت ارواح نگیرند الفت****با هم از دهشت اجفان نپذیرند اطباق
تیغ تو چون ملک‌الموت در آن دشت بلا****کند اندر نفسی جان جهانی اِزهاق
قی‌کند رُمح تو هر خون که خورد در صف کین****چون مریضی که ز سودا بودش رنج مراق
زهر قهر تو شود در صف‌کین بهرهٔ خصم****در سقر قسمت‌فساق چه باشد غساق
تا الف لام شود شامل افراد همه****اندر آن وقت کزو قصدکنند استغراق
لام لطف تو بود شامل آنکو چو الف****فرد و یکتا بودش با تو دل از فرط وفاق
ماه بخت تو زکید حدثان ایمن باد****تا همی ماه فلک راست به هر ماه محاق
حرف گ
قصیدهٔ شمارهٔ 204: ای زلف نگار ای حبشی‌زادهٔ شبرنگ
ای زلف نگار ای حبشی‌زادهٔ شبرنگ****ای اصل تو از نو به و ای نسل تو از زنگ
ای مادر اهریمن و ای خواهر عفریت****ای دایهٔ پتیاره و ای مایهٔ نیرنگ
ریحان مگرت بوده پدر غالیه مادر****کت مانده به میراث از آن بوی و ازین رنگ
جادوی سیه‌کاری و جاسوس شب تار****دربان رخ یاری و درمان دل تنگ
یک حلقه پریشانی و یک سلسله شیدا****یک گله پرستویی و یک بادیه سارنگ
یک مملکت آشوبی و یک معرکه غوغا****یک طایفه ریحانی و یک قافله شبرنگ
میلاد تو در بربر و میعاد تو در روم****جولان تو در خلخ و میدان تو در گنگ
از تخمهٔ ریحانی و از دودهٔ سنبل****همشیرهٔ قطرانی و نوباوهٔ ارژنگ
اسپهبد زنگی و ولیعهد نجاشی****دارندهٔ چینی و طرازندهٔ ارتنگ
تاری ز تو وز نافهٔ تاتار دوصد تار****بویی ز تو و سنبل خودروی دوصد تنگ
چون دام همه پیچی و چون خام همه چین****چون دیو همه ریوی و چون زاغ همه رنگ
با عود پسر عمی و با مشک برادر****با غالیه‌همرنگی و با سلسله همسنگ
جادوی رسن‌سازی و هندوی رسن‌باز****دیوان را سالاری و دزدان را سرهنگ
آویخته با ماهی و آمیخته با گل****سوداگر سودانی و همسایهٔ افرنگ
هم سرکشی ای زلف سیه هم متواضع****با نخوت گلچهری و با لابهٔ اورنگ
صوفی صفتی ساخته از کبر و تواضع****باطن همه نیرنگی و ظاهر همه بیرنگ
بر ماه سراپرده زدستی مگر از عجب****خواهی که چو نمرود به معبود کنی جنگ
حامی تو به نفرین پدرگشته سیه‌روی****تا حشر نگونساری از آلایش این رنگ
حلق دل خلقیت به هر حلقه گرفتار****چون طایر پر ریخته کاویخته از چنگ
آیینهٔ رخسار نگار از تو صفا یافت****با آنکه سیه‌روی شود آینه از زنگ
اندام مهم نخل بلندست و تو عرجون****بالای بتم تاک ستاکست و تو پاشنگ
زنگی بچه فرهنگ و ادب هیچ نداند****چون شد که تو نهمار ادب گشتی و فرهنگ
صبر دل عشاق همی سنجی ازیراک****چون کفهٔ میزان ز دو سو بینمت آونگ
بالا زده‌یی ساق چو زاهد که ز وسواس****دامان ز پس و پیش بگیرد به سر چنگ
یا چون دو غلام حبشی کز پی کشتی****سرپاچه بمالند و برند از دو سو آهنگ
از مردمک دیده اگر دوده نساید****نقاش نیارد که زند نقش تو بیرنگ
ما دردسر عشق تو داریم اگرچه****آسوده شود دردسر خلق ز شبرنگ
چون چنگ نکیسایی و هر موی تو از تو****آویخته چون تار بریشم ز بر چنگ
ای طرفه که نالان دل من در تو شب و روز****چون زیر و بم چنگ کشد هر نفس آهنگ
میزان رخ یاری و درکفهٔ تارت****صد تبت و تاتار نسنجند به جو سنگ
تقویم مه رویی و آویخته مویت****چون خط جداول به رصد نامهٔ جیسنگ
مانا که دل و جسم منت عاریه دادند****تاب و گره و عقده و پیچ و شکن و گنگ
تابد رخ یار از تو چو خورشید ز روزن****یا از شکن زلف شب تیره شباهنگ
یا تافته شمعی ز بر تافته فانوس****یا ساخته تاجی ز یکی سوخته اورنگ
یا برگ گل از غالیه یا نور ز سایه****یا مشتری از پنجره یا ماه ز پاچنگ
یا طینت دینی که برو حلقه زند کفر****یاگوهر فخری‌که برو پرده‌کشد ننگ
مانی به غرابی که بود جفت حواصل****یا بچهٔ زاغی‌که به شهباز زند چنگ
یا هندوی عریان که نشیند به دو زانو****از بهر ریاضت ز بر بتکدهٔ گنگ
یا زنگی حیران که نشیند بر مهتاب****یک دست به پیشانی و یک دست به آرنگ
یا طفل سبق‌خوان که بر پیر معلم****گردد گه تعلیم گهی راست گهی چنگ
یا عود قماری ز بر مجمر سیمین****یا مشک تتاری ز بر لالهٔ خود رنگ
یاگرد سپاه شه گیتی که گه کین****بر چهرهٔ خود پرده‌کشد تا دو سه فرسنگ
شهزاده فریدون ملک باذل عادل****کش بارخدا بر دو جهان کرده کنارنگ
دیوان ادب فرد کرم دفتر دانش****اکسیر خرد جوهر جان عنصر فرهنگ
تعویذ زمان حرز امان جوشن ایمان****اکلیل سخا تاج سخن افسر اورنگ
ای‌کز اثر عدل تو در موسم‌گرما****از شهپر شهباز کند مروحه تورنگ
آسایش ملک تو رسیدست به جایی****کز بأس تو در قافله افغان نکند زنگ
آمال ببالد چو تو بر تخت بری رخت****آجال بنالد چو تو بر رخش کشی تنگ
چون قلب همه روحی چون روح همه عقل****چون عقل همه هوشی و چون هوش همه سنگ
با صولت کاموسی و با دولت کاووس****با شوکت جمشیدی و با حشمت هوشنگ
گرکودک بخت توکند میل ترازو****نه گنبد گردون سزدش کفه ی نارنگ
آسیمه شود چرخ چو خنگ توکند خوی****دیوانه شود عقل چوکوس توکشد غنگ
درکاخ تو بر ابروی حاجب نبود چین****در قصر تو بر حاجب دربان نفتد زنگ
وین طرفه که گر حاجب کاخ تو شود پیر****از چهرهٔ او جود تو بیرون برد آژنگ
از جوهر رای توکس ار آینه سازد****آن آینه تا حشر مصفا بود از زنگ
با راستی عدل تو در عهد تو نقاش****از بیم نیارد که کشد صورت خرچنگ
با مهر تو نسرین دمد از پنجهٔ ضیغم****با عدل تو شاهین رمد از سایهٔ سارنگ
جود تو ز بسیاری بخشش نشودکم****چون دل که ز افزونی دانش نشود تنگ
با پنجهٔ حزم تو بود دست یقین شل****با جنبش عزم تو بود پای خرد لنگ
با تیغ درخشان تو آتش جهد از آب****با دست درافشان توگوهر دمد از سنگ
چون تیغ به دست توبود ولوله در روم****چون گرز به چنگ تو بود زلزله در زنگ
هرجاکه سنان تو به‌کین شعله فروزد****خاک از تف او سوزد تا چندین فرسنگ
در حیّز اقبال تو امکان شده پنهان****در چنبر فتراک توگردون بود آونگ
از هستی تو زیب برد صورت امکان****بر منطق تو فخر کند دانش و فرهنگ
نصرت نشود جز به خم خام تو مفتون****دشمن نزید در بر فر تو به نیرنگ
فتحست پدیدار به هرجا زنی اختر****دولت دود از پیش به هر سو کنی آهنگ
از بأس تو بر جبههٔ افلاک فتد چین****وز بیم تو از چهرهٔ خورشید رود رنگ
بی‌حکم تو جریان قضا را نبود روی****با قدر تو گردون کهن را نبود سنگ
در دولت تو واصل دهرست همه فخر****وزکینه تو حاصل خصمست همه ننگ
نوباوهٔ عمرست بنانت به‌گه بزم****همشیرهٔ مرگست سنانت به صف جنگ
نیوان وغا را شکنی برز به یک‌گرز****دیوان دغا را گسلی چنگ به یک هنگ
رمحت خلف عوج نماید به درازی****کش لجهٔ خون موج زند تا به شتالنگ
ابر ازکف جود تو اگر حامله‌گردد****سنبل شکفاند ز زمینهای زراغنگ
در عهد تو شهباز بود مضحکهٔ‌کبک****وز عدل تو ضرغام بود مسخرهٔ زنگ
شاها ملکا دادگرا ملک ستانا****دور از تو به جان هست مرا انده آونگ
تن خوار و روان زار و اجل یار و امل خصم****جان تفته و دل‌کفته و قد جفته و سر دنگ
با این همه از دور دهد چهر توام نور****چون مهر که از چرخ به یاقوت دهد رنگ
ابری تو و من خاک‌که با بعد مسافت****مست از تو مرا زیب و فر و زینت اورنگ
گر قرب عیان نیست ولی قرب نهان هست****با قرب نهان قرب عیان را نبود سنگ
دوریت ز من دوری معنی بود از لفظ****کز دیدهٔ سر دوری وز دیدهٔ سِرّ تنگ
هجر تو ز من هجرت دانش بود از مغز****هم در منی آنگه که به وصلت کنم آهنگ
جانی تو و من جسم‌که با دوری صوری****هست از تو مرا هوش و حواس و هنر و سنگ
دورستی و نزدیک نهانستی و پیدا****زانسان‌که‌به‌تن‌توش وبه‌سرهوش وبه‌دل سنگ
یا چون شرف عقل به‌گفتار خردمند****یا چون اثر عشق در آهنگ شباهنگ
تا پیل و رخ و اس و شه و بیدق و فرزین‌ا****دارندکشاکش همه در عرصهٔ شترنگ
بادا به سرت چتر زگیسوی مهی شوخ****بادا به‌کفت تیغ ز ابروی بتی شنگ
احباب تو پیوسته رهین طرب و عیش****اعدای تو همواره قرین کرب و رنگ
سالی دو سه قاآنی اگر زنده بمانی****بیغاره بمانی زنی و طعنه به ارژنگ
ورکلک تو زیغگونه همی نقش نگارد****زوداکه ز خجلت بدرد پردهٔ ارژنگ
قصیدهٔ شمارهٔ 205: به عزم ری چو نهادم به رخش زین خدنگ
به عزم ری چو نهادم به رخش زین خدنگ****شدم به کوههٔ آن چون به تیغ کوه پلنگ
چو رود نیل سبک‌رخش من به راه افتاد****نشسته من ز بر او چو یک محیط نهنگ
بسان کشتی‌کش موج سوی اوج برد****به‌کوه و شخ شده از شهر قرب یک فرسنگ
که ناگهان مَهَم از پی رسید مویه‌کُنان****دو ذوذؤابه‌اش از طرف‌گرد ماه آونگ
به سرو کاشمری بسته عاریت گویی****نگارخانهٔ چین و بهارخانهٔ‌گنگ
دو‌یسویتث همه تا حلقه چون‌کمند قباد****دو ابرویش‌همه برگوشه‌چون‌کمان پشنگ
چو یال شیر دوگیسو فکنده از بر دوش****ولی‌چو نافهٔ چین‌مشک‌سای‌و غالیه‌رنگ
به پیش دانهٔ خالش در آن ترازوی زلف****هزار خرمن دین را عیار یک‌جوسنگ
کله شکسته کمر بسته موی پر آشوب****شراب‌خورده عرق‌کرده روی پر آژنگ
رسید همچو یکی سرخ شیر خشم‌آلود****ز هر دو زلف دو افعی‌گرفته بر سر چنگ
خطش معنبر و مشکین چو نافهای ختن****رخش منقش و رنگین چو دیبهای فرنگ
معلق از خم برگشته گیسویش دل من****چو مرغ‌سوخته‌بالی‌که‌برکشند به‌چنگ
چه دید؟ دید مرا برنشسته برکوهی****که کرد پیکر او جا به آفرینش تنگ
چو مار گرزه یکی تازیانه اندر مشت****چو شیر شرزهٔکی‌باره زیر زین خدنگ
چه گفت گفت سفر سنگ را بفرساید****تو سوده‌می‌نشوی گر شوی دوصد فرسنگ
بحار را سم اسب تو سوده موج به موج****جبال را پی رخش تو کفته سنگ به سنگ
ز بسکه درکه وشخ سنگ راکند پرتاب*** گمان بری که سم رخش تست قلماسنگ
مگر نه دی شد و آمد بهار و در کهسار****ز بسکه لاله چرد لعل روید از سم رنگ
روان به زمزمه آید ز نالهٔ بلبل****به مغز عطسه درافتد ز نکهت شبرنگ
نسیم مشک دهد بوی سبزه و سنبل****صلای عیش زند صوت صلصل و سارنگ
از آن ز حنجر بلبل صدای زنگ آید****که‌گل‌دمید زگلبن به‌شکل طاسک زنگ
سفر کنی به چنین فصل کز ختا و ختن****کنند عارف و عامی بدین دیار آهنگ
حکیم خوانی خود را تفو بر این حکمت****که‌کاش بودی عیار و شوخ و رهزن و شنگ
بگفت این و به خورشید ریخت سیاره****بدان دو عقرب جرّاره سخت برزد چنگ
دو مژه‌اش شده‌همچون دو خوشه مرواربد****ز هر دو جزع گهر ریخت‌بسکه‌آن‌بت شنگ
چو تار چنگ پریشید تارها بر روی****خمیده از پس آن تارها ستاد چو چنگ
ز بسکه موی همی‌کند و ریخت بر رخسار****به روم چیره شد از هر کران قبایل زنگ
بگفتم ای مدد روح و ای ذخیرهٔ عمر****ز دلربایی بر فوج دلبران سرهنگ
مگر ندانی‌کامسال شهریار جوان****به فرخی و سعادت نشست بر اورنگ
بهار من رخ شاهست‌گو مباش بهار****برِ بهشت چه ارزد بهارخانهٔ تنگ
بشارتم رسد از بام و در که قاآنی****ه پای‌بوس ملک رو مگا به فارس درنگ
بر آن سرم که به عزم رکاب‌بوسی شاه****زکهکشان به شکم رخش را ببندم تنگ
چو این شنید طرب‌کرد و رقص‌کرد و نشاط****چنان که گفتی از می شدست مست و ملنگ
معلقی دو سه از ذوق زد کبوتروار****چنانکه صیحه‌زنان اوفتاد واله و دنگ
گهر ز جزع یمانی چکاند بارابار****شکر ز لعل بدخشی فشاند تنگانگ
به عشوه گفت مرا هم ببر به همره خویش****مهل به پارس بمانم اسیر محنت و رنگ
بگفتمش هنری بایدت‌که بپذیرد****ترا به بندگی خویش شاه بافرهنگ
بگفت‌گیسو چوگان‌کنم زنخدان‌گوی****چو شه به بازی چوگان وگوکند آهنگ
وگر خدنگ وکمان بایدش ز بهر شکار****ز ابروانش‌کمان آورم ز مژه خدنگ
ورش هواست‌که تورنگ وکبک صیدکند****نه من به قهقهه کبکم به جلوه چون تورنگ
چو درع خواهدها زلفکان منش زره****چو تیر خواهدها مژّگان منش خدنگ
همش ز حلقهٔ چشمان رکابدار شوم****که با مَجرّه عنان در عنان نمایم تنگ
وگرکمند وکمان بایدش ز ابرو و زلف****کمان مشکین توزم کمند غالیه رنگ
اگر به نظم دری خاطرش نماید میل****نوای مدحت او سرکنم بدین آهنگ
قصیدهٔ شمارهٔ 206: که فر خجسته بماناد شاه جم اورنگ
که فر خجسته بماناد شاه جم اورنگ****خدیو ملک‌ستان شهریار بافرهنگ
جهان‌گشای ابوالنصر ناصرالدین شاه****که ساخت‌کوسش گوش سهر پر ز غرنگ
امان عالم و حرز جهان و جوشن جان****مثال قدرت و تمثال هوش و معنی هنگ
سریر دولت و اکلیل مجد و تاج سخا****پناه دین‌کنف عدل افسر اورنگ
بُرندهٔ رگ شریان فتنه درگهِ صلح****درندهٔ دل شیران شرزه در صف جنگ
به تارکش عوض مغز عقل و دانش و هوش****به‌پیکرش بَدل پوست فرّ و شوکت و سنگ
به فرق او ز شعف رقص می‌کند افسر****به پای او ز شرف بوسه می‌زند اورنگ
ز استقامت عدلش شگفت نی‌کز بیم****فروکشد به شکم چنگهای خود خرچنگ
اگرنه از پی تعظیم جاه او بودی****چو حوت راست نمودی بر آسمان خرچنگ
کمال فضل و هنر را کلام او برهان****لغات دانش و دین رابیان او فرهنگ
گر آب و آینه از رایش آفریده شدی****نه آن ز لای مکدر شدی نه این از زنگ
زهی دو بازوی بخت ترا خرد تعویذ****زهی ترازوی عمر ترا ابد پاسنگ
کست به وهم نگنجد از آنکه ممکن نیست****که‌کوه قاف بگنجد به‌کفهٔ نارنگ
نه یک نهال چو قدر تو رسته در فردوس****نه یک‌مثال‌چو روی تو بوده در ارژنگ
ز سهم تیر تو ارغنده شیر خون گرید****به‌بعشه‌که از آن‌بیشه‌رسته‌چوب خدنگ
چو قلب منبع روحی چو روح مظهر عقل****چو عقل مصدر هوشی چو هوش جوهر هنگ
ز شرم روی تو در آسمان نتابد ماه****ز باس عدل تو در کاروان ننالد زنگ
ز پاس عدل تو شاهین به ظهر گرم تموز****ز پرّ خویش‌کند سایبان به فرق‌کلنگ
شب سیاه به شبرنگ اگر سوار شوی****ز عکس روی تو گلگون شود همی شبرنگ
چو آفتاب شهاب افکنی بر اوج سپهر****به خصم چون که خدنگ افکنی ز پشت هدنگ
ز موی شهپر جبریل خامه‌اش باید****مصوّری که زند صورت ترا بیرنگ
ز نعل اسبان هامون وکوه آهن‌پوش****ز گَرد گردان خورشید و ماه آهن‌رنگ
ز خون و زهره ی گردان که بر زمین پاشد****گمان بری بهم آمیختند باده و بنگ
ز زخم تیر شود طاس چرخ پالاون****به یال مرگ نهد خم خام پالاهنگ
شها ز سهم وزیر تو پیل رخ تابد****بتازی اسب نگیرد سبق پیادهٔ لنگ
بر اسب چوبین گوبی سوار مومین است****اگر عدوی تو اکوان بود اگر ارچنگ
چو تیغ برکف بر رخش برشوی‌گویی****نشسته شیری بر اژدها نهنگ به چنگ
رخ ستاره مجدّر کنی ز نوک سهام****دل زمانه مشبک‌کنی ز نیش پرنگ
زنقش نعل سم اسب پیل‌پیکر تو****زمین رزم شود خانه خانه چون شترنگ
مخمر از می و مشکت‌دو رخ‌ز خشم‌و غبار****مشمّر از پی رزمت دو دست تا آرنگ
شها به آذربایجان تو تاکشیدی رخت****چو دود آذرپیچان شدم ز محنت و رنگ
تو ماه چارده بودی و شانزده ماهست****که بی‌تو چون مه سی روزه قامتم شده چنگ
کنون که آمدی و آمدم به حضرت تو****به بزم عشرت من زهره برکشد آهنگ
چو نعمت تو قوافی از آن مکرر شد****که بی‌حضور توام بُد دلی چو قافیه تنگ
هماره تا نبودگوشه‌گیر در پی نام****همیشه تا نبود باده‌خوار طالب ننگ
ز آستان جلال تو هرکه‌گوشه‌گرفت****چه باد باد دو چشمش ز خون عقیقی رنگ
قصیدهٔ شمارهٔ 207: چیست آن اژدها نهاد نهنگ
چیست آن اژدها نهاد نهنگ****که ز پیریش چهره پر آژنگ
هم ازو در ایاق دوست شراب****هم ازو در مذاق خصم شرنگ
هم به کابل ازو نهیب و خروش****هم به زابل ازو غریو و غرنگ
هم ازو ویله در اراضی روم****هم ازو مویه در نواحی زنگ
هم ولاول ازو به خلخ و چین****هم زلازل ازو به تبت و تنگ
گاه آردگذر به تارک شیر****گاه سازد مقر به‌کام پلنگ
رنگ مرآت‌گون او به مصاف****جز به خون عدو نگیرد زنگ
گردن شیر تابد از پیکار****ز نخ دیو پیچد از نیرنگ
گر به خرچنگ دیده‌یی مه نو****در مه نو نظاره کن خرچنگ
حامی دین چنانکه یارد ساخت****کعبه را درکلیسیای فرنگ
کسوت جان نگیرد از دشمن****تا نگردد برهنه در صف جنگ
از شررباریش گریزانست****پیل از میل و شیر از فرسنگ
جان شیرین ز خصم‌گیرد از آن****فوج موران درو زنند کُرنگ
مسکنش دست خسروست آری****بحر زیبد قرارگاه نهنگ
خسرو راستین حسن‌شه راد****که خرد را ز رای او فرهنگ
آنکه از فرط عدل او شاهین****لب پر از شکوه دارد از تو رنگ
شیر عزمش به چرخ داده شتاب****وقر حزمش به‌خاک داده درنگ
فرق ناکرده بزم را از رزم****می‌ندانسته جشن را از جنگ
نال نایش به‌گوش نالهٔ نای****شور شورش به مغر نغمهٔ چنگ
سطوت او کند ثریا را****بس پراکنده‌تر ز هفت اورنگ
داده جودش حشیش بُخل بر آب****زده عدلش زجاج فتنه به سنگ
چون برد دست بر به گرز گران****چون زند شست بر به تیر خدنگ
تن بشوید به آب مرگ فرود****رخ بپوشد به خاک تیره پشنگ
مدحت آرد به محرمان دارا****بذله‌گوید به پیلتن ارژنگ
خسروا ای ز یمن معدلتت****روی‌گیتی سراچهٔ ارژنگ
مُلک را از نگار رأفت تو****طعنها بر نگارخانهٔ‌گنگ
با توان تو دست دوران شل****با سمند تو پای گردون لنگ
چون نهی‌پای در چه در میدان****چون کنی جای بر چه بر اورنگ
بر یکی اشقری دو صد کاموس****بر یکی مسندی دوصد هوشنگ
روزکین‌کز خروش شندف و نای****کر شود گوش روزگار از عنگ
نه به سرها ز ترس ماند هوش****نه به تنها ز بیم ماند هنگ
هر هژبری عیان به‌کوههٔ دیو****هر نهنگی نهان به چرم پلنگ
چون تو بیرون خرامی از مکمن****شیرسان بر نشسته بر شبرنگ
سفته یاقوت را به مروارید****تیغ الماس گون گرفته به چنگ
در زمین وغا ز خون یلان****رود نیل آوری به یک آهنگ
خاک را لعل سازی از الماس****چرخ را پر وزن کنی ز پرنگ
خسروا ای‌که زهره در بزمت****به نوای طرب زند آهنگ
عقل اگر با تو لاف فهم زند****کودکانش همی زنند به سنگ
شاهی اندر قفای تو پویان****ورنه شخص ترا ز شاهی ننگ
قصیدهٔ شمارهٔ 208: دلکی داری ای شوخ چو یک پارچه سنگ
دلکی داری ای شوخ چو یک پارچه سنگ****ای دریغ از دل سنگت که دلم دارد تنگ
من به تو هر روز از تنگدلی طالب صلح****تو به من هر شب از سنگدلی مایل جنگ
ختنی خط حبشی خال و فرنگی رویی****به ختن روی نهم یا به حبش یا به فرنگ
مژه و چشم ترا هرکه ببیند غافل****وهمش آید که پلنگی زده بر آهو چنگ
هردم از سرمه کنی مردمک چشم سیاه****الله ای‌دوست مکن‌اینهمه‌مردم را رنگ
چشم ار سرمه کنی تیره کف از حنا سرخ****پای تاسر همه رنگی چه‌کنی دیگر رنگ
تو مگر آهو کی کشتی و چشمش کندی****عوض چشم خود از چهره نمودی آونگ
اینک اینک مژگان تو گواهست که تو****زده‌یی بر تن آن آهو صد تیر خدنگ
زهرهٔ رنگ هم از تیر تو گر پاره نشد****رنگ سبزیست به چشمت ز چه از زهرهٔ رنگ
رگ سرخی به دو چشم گواه دگرست****که به خونریزی آن آهو کردی آهنگ
چشم‌بند دگرت اینکه قمر را ز سپهر****به‌فسون‌دزدی‌وبر صورت‌خود بندی تنگ
باورت نیست به شب پرده ز رخ یکسو به****تا چو مه روی تو تابد به هزاران فرسنگ
دزدی دیگرت اینست که در را ز صدف****آری و در شکر سرخ نهی از نیرنگ
گر لبت نیست شکرخیز بیا تا بچشم****ورنه دندانت گهر باگهرش کن همسنگ
نقش ار تنگ بدزدی که بود اینم روی****مانی ار زنده شدی از توگرفتی نیرنگ
سرو را جامه کنی در بر کاینست قدم****بمی ای‌دزدک عیار از انا حیت و رنگ
همه سهلست نه مژگانت بود خنجر میر****چون ربودیش به طراری ای شاهد شنگ
میرمیران و خداوند بزرگان که بود****پشت‌گردون ز پی سجدهٔ‌اقبالش چنگ
هست با رتبت او رفعت نه گردون پست****هست با هستی او دایرهٔ امکان تنگ
تا جهانست خداوند جهان بادکز او****شرف و مجدت و اقبال و خطر دارد رنگ
حرف ل
قصیدهٔ شمارهٔ 209: ای زلف تو پیچیده‌تر از خط ترسل
ای زلف تو پیچیده‌تر از خط ترسل****بر دامن زلف تو مرادست توسل
ریحان خط از زلف شکستهٔ تو نماید****چون عین رقاع از خم طغرای ترسل
زلفین تو زاغیست سیه‌کز زبر سرو****بگرفته نگون بچهٔ بازی به دو چنگل
ابروی تو بر چهرهٔ خورشید کشد تیغ****گیسوی تو بر گردن ناهید نهد غل
گرد لب میگون خط خضرای تو گویی****از غالیه بر آب بقا خضرکشد پل
جز زلف تو بر رخ نشنیدیم که هرگز****در روم گشاید حبشی دست تطاول
پیچ و خم زلف علی‌رغم حکیمان****تا چشم گشایی همه دورست و تسلسل
زلفین تو بر چهر توگویی‌که ستادست****بر درگه قیصر ز نجاشی دو قراول
ای ترک بهارست و دلم سخت فکارست****درمانش چهارست: نی و چنگ و گل و مل
یاد آمدم از حالت مستان به گه رقص****هرگه‌که‌گل از باد درافتد به تمایل
لختی به چمن بگذر و بنگر که چگونه****صلصل به سر سرو درانداخته غلغل
از سبزه و گل سرو بپا سلسله دارد****کافغان کند از دیدن آن سلسله صلصل
گل بلبلهٔ باده به‌کف دارد از شوق****در جوش و خروش آمد زان بلبله بلبل
بالله به چنین فصل مباحست نشستن****با طرفه غزالان ز پی عیش و تغازل
مطرب چه ستادستی بنشین و بزن چنگ****ساقی چه نشستستی برخیز و بده مل
نایی چه شد امروزکه نی می‌نزنی هی****خادم‌که تراگفت‌که می می‌ندهی قل
تا نی نزنی می نخورم چند تانی****تا می ندهی خوش نزیم چند تأمل
ترکا تو هم از چهرهٔ خود مجمری افروز****در زلف بر او عود نه از خال قرنفل
هر عقده که بینی به دل تنگ من امروز****بگشای و بزن بر خم آن طره وکاکل
برخیز و بده باده بنه ناز و تفرعن****بنشین و بده بوسه بهل ناز و تدلل
نقل می تلخم چه به از بوسهٔ شیرین****کردیم تعقل به ازین نیست تنقل
ها بوسه بده جان پدر چند تحاشی****هی باده بخور جان پسر چند تعلل
می نوش و مخور غصه که با مشعلهٔ می****از مشغلهٔ دهر توان‌کرد تغافل
بر سنبل و نسرین بچم امروز که روزی****ترسم که چو من روید نسرینت ز سنبل
آوخ که جوانی به هنر صرف نمودیم****تا بو که به پیری کندم بخت تکفل
گفتم به فلک چون زنم اعلام فصاحت****در خاک چو قارون رودم گنج تمول
کی بودگمانم‌که چو فوارهٔ آبم****آغاز ترقی بود انجام تنزل
کی داشتم این ظن که به من عجب فروشند****آن قوم که عنصر نشناسند ز غنصل
نی‌نی که همی پَستَیم از قوّت هستیست****چون میوه‌که از شاخ درافتد ز تثاقل
سیلم که چو انبوه شود بر ز بر کوه****از قلهٔ کهسار کند قصد تسفل
آن اشتر مستم که مهارم کند ار چرخ****از فرط تدلّل نگریم به تذلّل
هر چیز که تا روز و شب آید برود باز****باقی نزید هیچ اگر عز و اگر ذل
هرکارکه مشکل شود از جهل جهانم****حالی به خود آسان کنم آن را به تجاهل
الحمد که از همت پاکان جهان نیست****چون جوهر جان جسم مرا بیم تحول
چون شیر دهد طعمه‌ام از مغز پلنگان****تا بسته مرا عشق به زنجیر توکل
قاآنی مهراس ازین چرخ ستمکار****کز لاشهٔ عصفور بنهراسد طغرل
بر دامن اجلال ولیعهد بزن دست****تا وارهی از چنگ غم و ننگ تملّل
فهرست بقا معنی جان صورت اقبال****قاموس خرد کنز ادب گنج تفضل
سلطان جهان ناصر دین خسرو منصور****سالار جهان فخر زمان شاه تناسل
ای دایرهٔ چرخ نهم خنگ ترا تنگ****وی اطلس‌گردون برین رخش ترا جل
بگرفته به کف چرخ عصا از خط محور****تا بو که شود در صف بار تو یساول
ارواح حقایق همه عضوند و تویی روح****اشباح دقایق همه جزوند و تویی کل
تا کوکبهٔ ناصریت گشت پدیدار****هر روز به نام تو زند بخت تفال
گر حزم رزین تو شود حافظ اجسام****اجسام جهان وارهد از ننگ تخلخل
ور پرتو تیغ تو بر اصلاب بتابد****تا حشر ز ارحام شود قطع تناسل
حزمت دو جهان را به یکی دانه دهد جای****با آنکه در اجسام روا نیست تداخل
هاروت به عزم تو اگر معتصم آید****پران به سوی عرش چمد از چه بابل
تیغت شده مدقوق ز آسایش کشور****زان چو مه نو بینیش از رنج تضایل
شخص تو ز انداد برد گوی فضیلت****عدل تو در اضداد نهد رسم تعادل
حزمت بسزا داد جهان داده و اینک****در فکر که چون وارهد از ننگ تعطل
توحید موحد را انصاف توکافیست****کاشیا همه یکسان شده از فرط تشاکل
از مشرق و مغرب همه شاهان جهان را****سهم تو درافکنده به تهدین و تراسل
اصل همه شاهان تویی و هرکه بجز تست****ناخوانده غریبیست که آید به تطفل
زانسان که مراد شعرا مدح ملوک ست****هرچند مقدم به مدیحست تغزل
در عهد تو اضداد به انداد شبیهند****از بسکه فکندی به میان رسم تماثل
از مشرق و مغرب همه را دست درازست****کز خوان نوال تو نمایند تناول
تا طیّ جدل کرده‌یی از راه کفایت****تا راه طلب بسته‌یی از دست تطاول
در نحو نخواند دگر باب تنازع****در صرف نبیتتد دگر وزن تفاعل
هر چیز که محدود بود شکل پذیرد****زان جاه تو بیرون بود از حد تشکل
در نظم عناصر شود ار حزم تو ناصر****قاصر شود از دامنشان دست تبدل
آنگونه پلیدست رویت که ز نصرت****از کشتن او طبع ترا هست تکاهل
چون عورت عمرو است تو گویی که به صفین****بنمود که رست از سخط فارس دلدل
حزم تو اگر مانع عزم تو نبودی****نه مه نبدت در رحم مام تمهل
حیرانم از آن درج عفافی که به نه مه****حمل دو جهان روح همی کرد تحمّل
احسنت بر آن اختر عفت که جهان را****از طالع مولود تو بخشید تجمّل
آن عصمت عظمی‌که ز مستوری و دانش****اوصاف جمیلش نکند عقل تعقل
ور فی‌المثل آید به تخیّل صفت او****صد پرده کشد دست عفافش به تخیّل
در حافظه گر عصمت او نقش پذیرد****در حافظه نسیان نبرد ره به تمحل
برکوه اگر نقش عفافش بنگارند****آن کوه ز صد زلزله ناید به تزلزل
تا طی مسالک نتوان‌کرد به ایدی****تا کسب صنایع نتوان کرد به ارجل
احکام تو را با قلم خط شعاعی****بر دیده نگاراد خور از بحر تجلل
بر هرچه کند رای تو ایما به دو ابرو****بر دیده نهدکلک تو انگشت تقبل
تا هست تساوی دو خط شرط توازی****دو زاویه‌یی را که بهم هست تبادل
از چار‌جهت باد مقابل به تو نصرت****از چار جهت تاکه برون نیست تقابل
قصیدهٔ شمارهٔ 210: ای فال سعید و بخت مقبل
ای فال سعید و بخت مقبل****وی زهرهٔ بزم و ماه محفل
تو قلبی و دلبران قوالب****تو روحی وگلرخان هیاکل
برگرد مه شمایل تو****زلفین تو عنبرین سلاسل
دلها به سلاسل تو مشتاق****جان‌ها به شمایل تو مایل
خون خوردنم از غم تو آسان****جان بردنم ازکف تو مشکل
چهر تو درون جعد مشکین****زیر دو غراب یک حواصل
گویی رویت به سنبل زلف****در سنبله ماه کرده منزل
چشمم فلکست وچهر تو مهر****مهری که نگشته هیچ زایل
جز زلف تو از قفای رخسار****ای آتش‌خوی و آهنین‌دل
خورشید سپیده دم ندیدم****کاورا ز قفا همی رود ظل
این زلف تو هست کز بناگوش****زی چاه ذقن شدست مایل
یا نی به سپیده‌دم فتاده****هاروت نگون به چاه بابل
زلفین تو بر رخ از چپ و راست****آویخته روز و شب مقابل
مانند دوکفهٔ ترازو****در وزن به یکدگر معادل
روی تو ز شب برآورد روز****چون رای خدایگان عادل
فخر الاقبال والاساطین****ذخر الاقران و الاماثل
فرمانفرما که دست رادش****بحر خِضَمّست و ابر هاطل
در دشت نضال لیث غالب****بر دست نوال غیث وابل
عاجز شده‌اند در ممالک****از حمل نوافلش قوافل
ای مدح تو زیور مجالس****وی وصف تو زینت محافل
گر نافله فرض نیست از چه****بر جود تو فرض شد نوافل
آواز اجابت سخایت****سبقت‌گیرد به صوت سائل
ز انسان که سبق برد مجلی****هنگام دویدن از مُؤمّل
الفاظ بدیعت از بداعت****ضرب‌المثل است در قبایل
در نیمشبان ز دور پیداست****آثار جمیلت از شمایل
در چشم بصیرت تو اجسام****بر سر قلوب نیست حایل
هر نقص که دهر داشت کردند****از پرتو هستی تو کامل
چون ماحصل جهان تو بودی****شد نظم جهان پس از تو حاصل
آری به وجود گشت موجود****ماهیت نی به جعل جاعل
از خشک لبیّ و خاکساری****دریا به وجود تست ساحل
دستت به سخا حیات جاوید****تیغت به وغا قضای عاجل
من سیبک تنجح الامانی****من سیفک تفتح المعاقل
با آنکه وجود بعد موهوم****امریست محال نزد عاقل
حزم تو سه بعد را تواند****مشغول‌کند به هیچ شاغل
آرای تو در شبان تاریک****رخشنده‌ترست از مشاعل
در هیچ زمان ز کسب دانش****مشغول نداردت مشاغل
با منع تو قهقرا رود باز****زین چرخ برین قضای نازل
پیوسته شود چو پوست با گوشت****از عدل تو در بدن مفاصل
در وقف پی تمیز آیات****گر فرض نمی‌شدی فواصل
پیوستگی نظام عدلت****برداشتی از میانه فاصل
نادانی خود کند مسجّل****با بخت تو هرکه شد مساجل
جسم است جهان و اندر او تو****چون روح نه خارجی نه داخل
چون جان با جسم و روح با تن****با ذات تو خلق شد فضایل
دست و دل و نطق و خامه ی تو****زی جود تو بهترین وسایل
از تیغ که اژدر است آونگ****یا تیغ تو بر کَتَف حمایل
با نظم تو گفتهٔ نوابغ****با شعر تو چامه ی اخاطل
یکسر همه ناقصست و هذیان****یکجا همه مهملست و باطل
با یاری وسعت صمیرت****تدویر شود محیط حایل
آن روز که در هزاهز رزم****در چرخ و زمین فِتد زلازل
از سهم عقاب تیر در چرخ****نسرین فلک شوند بسمل
االبیض علی الرؤس تغلی****بالبیض کانها مراجل
تهتزٌ اسنٌهٔ العوالی****بالجوّ کانها سنابل
الوحش ینحن کالنوائح****والطیر یصحن کالثواکل
الرمح حشا الرجال یفری****باطعن کالسن العواذل
من صوت سنابک المذاکی****من وقع حوافر الهیاکل
ترتح علی الثری الصیاصی****تنحط علی الربی الجنادل
الرمح تمد کالافاعی****والقوس ترنّ کالهوابل
فی راس عدوک المنازع****فی‌کف حسودک المناصل
تبیّض لبأسک المفارق****تصفّر لبطشک الانامل
بندی سر دشمنان به فتراک****چون رشته به فلکهٔ مغازل
بازوی نزار ملک و دین را****فربه سازی به سیف ناحل
ای عمّ شهنشه مکرّم****ای بأس تو همچو مرگ هایل
گر فیض قبول خاطرت را****حالی شود این قصیده قابل
شاید که به مدحتش سرایند****لم یأت بمثلها الاوایل
وز فضل تو اهل عصر خوانند****قاآنی را ابوالفضایل
تا چاره مطلقات را نیست****بعد از سه طلاق از محلّل
از حلیهٔ بخت تو مبادا****یک لحظه عروس ملک عاطل
تا منطقه در دو نقطه دارد****پیوسته تماس با معدّل
از منطقهٔ جلالت تو****خورشید شرف مباد مایل
تا حشر رسد خطابت از عرش****ای فال سعید و بخت مقبل
قصیدهٔ شمارهٔ 211: ای رخش ره‌نورد من ای مرغ تیزبال
ای رخش ره‌نورد من ای مرغ تیزبال****کز دودمان برقی و از تخمهٔ خیال
در طبع سیر تست سبکباری نسیم****در جیب نعل تست نسب‌نامهٔ شمال
گه مغز که بدرّی بی‌جهد گاز و چنگ****گه در هوا بپری بی‌سعی پر و بال
تاکی هوای آخور آخر برون خرام****تات از پی رحیل به کوهان نهم رحال
بشتاب و مغز باد مشوّش کن از مسیر****بخرام و لوح خاک منقش کن از نعال
دم بر فراز و مغز فلک را یکی بکوب****سیم برفشان و ناف زمین را یکی بمال
ز اصطبل طبل عزم فروکوب و شو برون****تا ز آب دیده گرد فرو شویمت ز یال
ای نایب براق بپیماره عراق****کایدون مرا به فارس اقامت بود محال
تا چند خورد باید اندوه آب و نان****تا چند برد باید تیمار عمّ و خال
لا ترجلنّ یا ملک الخیل و اعجلن****کم عجله ینال بها المرء لاینال
آهنگ شهر قم کن گم کن ز پارس پی****قم قبل ان یضیق لنا الوقت و المجال
رو کن به حضرتی که ندانسته جود او****در از صدف گهر ز خزف گوهر از سفال
کهن امان پناه زمان گوهر شرف****غیث‌کرم غیاث امم جوهر نوال
فهرست آفرینش و سرمایهٔ وجود****عنوان حکمرانی و دیباچهٔ جلال
برهان دین و داد فریدون شه آنکه هست****قسطاس فهم و فکرت مقیاس فرّ و فال
بی عون مهر او نبود بخت را اثر****بی‌زیب عدل او نبود مُلک را جمال
خاک از نهیب خنجر او یابد ارتعاش****آب از نهیب ناچخ او دارد اشتعال
با مهر او ضلال مخلّد بود رشاد****با قهر او رشاد موید بود ضلال
جز از طریق وهم نیابد کسش نظیر****جز بر سبیل فرض نیابد کسش همال
ای کت به تحفه تاج سپارد همی تکین****ای کت به هدیه باج فرستد همی ینال
روزی دهد عطای تو بی دعوت امید****پاسخ دهد سخای تو بی‌سقبت سوال
منشور روی و رای تو در جیب مهر و ماه****توقیع امر و نهی تو در دست ماه و سال
امر ترا به طوع قدر دارد استماع****حکم ترا به طبع قضا دارد امتثال
در پیش ابر اگر ز سخایت رود سخن****پیشانیش عرق‌کند از فرط انفعال
ور بر زگال تیره فتد عکس تیغ تو****از تف آن چو دوزخ سوزان شود زگال
آنجا که شخص تست مجسم بود هنر****آنجاکه طبع تست مصوٌر شود کمال
رسوا شود حسود تو در هرکجا که هست****چون دزد شب که ناگه درگیردش سعال
با ترکتاز جود تو نشگفت اگر ز بیم****پنهان‌کند پشیزهٔ خود را به بحر وال
گیهان محیط تست و به معنی محاط تو****برسان جامه کاو به بدن دارد اشتمال
چرخ از غبار خنگ تو تاریک چون جحیم****کوه از نهیب رمح تو باریک چون خلال
از بسکه بار فتح و ظفر می‌کشد به دوش****تیغت خمیده پشت نماید به شکل دال
روز وغا که از دم شمشیر سرفشان****درگام اکدشان متوقٌد شود نعال
ازگرذ ره چو تودهٔ قطران شود سپهر****از رنگ خون چو سودهٔ مرجان شود رمال
زانبوه‌گرد رخش محدب شود وهاد****زاسیب نعل اسب مقعر شود تلال
چنگال شیر شرزه نداند کس از سیوف****دندان مارگرزه نداند کس از نبال
از نعل اسبها متحرک شود زمین****بر چوب نیزها متوقد شود نصال
هرگه‌که میغ تیغ تو آتش‌فشان شود****کس پور زال را نشناسد ز پیر زال
مغز ستاره بر دری از تیغ فتنه‌سوز****کتف زمانه بشکنی از گرز مرد مال
فرماندها مها ملکا ملک‌پرورا****آن‌کیست غیر حق‌که قدیمست و لایزال
ایدون گرت ز چرخ گزندی رسد مرنج****ایدر گرت ز دهر ملالی رسد منال
بس عیش و عشر تا که نماند به هیچ روی****بس رنج و اندها که نماند به هیچ حال
مه را به چرخ‌گاه فرازست وگه نشیب****جان را به جسم گاه نشاطست و گه ملال
نی زار نالد آنگه از جان برد محن****می تلخ گردد آن گه از دل برد کلال
خورشیدسان زوالی اگر یافتی مرنج****جاوید می‌نماند خورشید را زوال
ور کوکبت قرین وبالست غم مخور****وقتی به سوی خانهٔ خویش آید از وبال
سلطان برای مصلحتی بود اگر ترا****روزی دو ساخت معتکف کنج اعتزال
زر آن زمان عزیزتر آید که ناقدی****بگدازدش به بوته و بگذاردش بقال
فولاد راگداز دهند از برای آنک****شمشیر از آن‌کنند پی دفع بدسگال
تو تیر شست شاهی از آنت رها نمود****تا خصم را دهد ز نهیب توگوشمال
وافکند چون شهاب ترا از سپهر ملک****تا سوزد از تو دیوصفت خصم بدفعال
پیراست شاخ و برگ ترا چون نهال از آنک****ریزد چو شاخ و برگ قوی‌تر شود نهال
شه آفتاب مملکتست و تو ماه نو****هم بدر ازو شوی اگر از وی شدی هلال
حکم ملک قضاست رضا ده به حکم او****هم خیر ازو رسد اگر از وی رسد نکال
شاه آنچه می‌کند همه از روی حکمتست****حالی مباش رنجه‌که نیکو شود مآل
ای بس جراحتا که برو نیشتر زنند****تا خون مرده خیزد و بپذیرد اندمال
شاگرد کاوستادش سیلی زند به روی****خواهد معذبش که مهذّب کند خصال
داروی‌تلخ را نخورد خسته جز به‌عنف****وان تلخ با حلاوت جان دارد اتصال
نشتر زند پزشک به قیفال دردمند****کز دفع خون مزاج گراید به اعتدال
آید به چشم من‌که مهی بیش نگذرد****کت شه به حکمرانی ملکی دهد مثال
ای‌کز هوای مدح تو در حالتند و رقص****افکار در ضمایر و ابکار در حجال
داند خدا که بود جدا از تو حال من****چون حال تشنه‌بی که جدا ماند از زلال
ای بسکه قامتم از مویه همچو موی بود****ای بس که گشت پیکرم از ناله همچو نال
خونم بریخت دست فراقت اگرچه نیست****الا به کیش تیر تو خون ریختن حلال
جز من که بار هجر تو بردم به جان و دل****کاهی شنیده‌ای که کند کوهی احتمال
منت خدای را که رسیدم به کام دل****زان نقمت فراق بدین نعمت وصال
حالی چو اخرسی که اشارت کند به دست****با صد زبان زبان من از مدح تست لال
ارجو که مدح من بگزینی به مدح غیر****کز اشهد فصیح بهست اسهد بلال
سیم و زرم نبود که آرمت هدیه‌ای****بپذیر جای هدیهٔ من باری این مقال
دانی که از تو بود گرم بود سیم و زر****دانی که از تو بود گرم بود جاه و مال
تا راه دل زنند نکویان به روی و موی****تا صید جان‌کنند نکویان به خط و خال
چون روی یار یار ترا تازه باد عیش****چون خال دوست خصم ترا تیره باد حال
اشعار کامبیز صدیقی کسمایی 
بهرام سالکی_غزلیات 
اسدي توسي(گرشاسپ نامه)3 
اقبال لاهوری(ارمغان حجاز) 
غزلیات ابن حسام خوسفی 
برگزيده اشعار فروغ فرخزاد3 
فیلم تشکیل جنین/مراحل لقاح تا رشد جنین
شکارچی که شکار شد
عصاره گوشت..
حمله ببر به یک مرد
تفسیر المیزان_جلد_1(استنباط پاسخ آنها از آيه كريمه )
اشعار استاد شهریار
پنج گنج نظامی گنجوی4
بانك جامع اشعار حضرت رقيه (ع).jpg "زندگینامه امام حسین علیه السلام")
زندگینامه امام حسین علیه السلام
تعیین جنسیت جنین با جوش شیرین!
ملک الشعرا بهار5
تلویزیون شفاف که به‌جای شیشه استفاده میشود
اموزش ترفندهای جالب آیفون
کله پاچه
دعاهای هنگام افطار
علی ابن عثمان جُلّابی هُجویری غزنوی