دیوان اشعار اوحدالدین انوری_قصیده501تا208
قصیده شماره 151: آیت مجد آیتی است مبین
آیت مجد آیتی است مبین****منزل اندر نهاد مجدالدین
سید و صدر روزگار که هست****ز آل یاسین چو از نبی یاسین
میر بوطالب آنکه مطلوبش****نیست در ملک آسمان و زمین
آنکه در شان او ثنا منزل****وانکه در ذات او کرم تضمین
آنکه بی‌داغ طوع او نکشد****توسن روزگار بار سرین
وانکه از چرخ جود او بشکست****خازن کوهسار مهر دفین
رای او دامن ار بیفشاند****بر توان چیدن از زمین پروین
جاه او مرکب ار برون راند****جو اول دهد به علیین
حلم او جوهرست و خاک عرض****قدر او شاه و آسمان فرزین
بسته دست خلقتنی من نار****باس او بر خلقته من طین
امر او با عناد کردن طبع****کبک پرور برآورد شاهین
نهی او باس تیزه رویی چرخ****روز بد را قفا کند ز جبین
برکشد زور بازوی سخطش****کسوت صورت از نهاد جنین
به مقاصد همیشه پیش رسد****عزمش از مسرع شهور و سنین
قدرتش با قدر مقارن شد****خرد آنرا جدا نکرد از این
خود چو ممزوج شد چگونه کند****شیر و می را ز یکدگر تعیین
رای او را متین نیارم گفت****حاش لله نه زانکه نیست متین
زانکه یک بار جنس این گفتم****ادب آن بیافتم در حین
اندرین روزها که می‌دادم****شعر خود را به مدح او تزیین
نکته‌ای راندم از رزانت رای****عقل را سخت شد بر ابرو چین
گفت خامش چه جای این سخنست****وصف آن رای این بود که رزین
آفتابیست کاسمان نکند****پیش او آفتاب را تمکین
آسمانی که در اثر بیش است****تیغش از آفتاب فروردین
ای بجایی که در هزار قران****چرخ و طبعت نپرورید قرین
اوج قدرت و رای پست و بلند****راز حزمت نهان ز شک و یقین
بحر طبع تو کرده مالامال****درج نطق ترا به در ثمین
فحل وهم تو کرده آبستن****نوع کلک ترا به سحر مبین
طوطی کلک راست گوی تو کرد****عقل را در مضیقها تلقین
رایض بخت کاردان تو کرد****اشهب و ادهم جهان را زین
ای نمودار رحمت و سخطت****آب و حیوان و آتش برزین
دان که در خدمت بساط وزیر****که خدایش مغیث باد و معین
عیش من بنده پار عیشی بود****چون جوانی خوش و چو جان شیرین
گفتم از غایت تنعم هست****دولتم را زمانه زیر نگین
کار برگشت و غم به سکنه گرفت****گوشهٔ مسکن من مسکین
چرخ در بخت من کشید کمان****دهر بر عیش من گشاد کمین
می‌کند رخنه نظم حال مرا****در چنان دار و گیر و هیناهین
لگد فتنه‌ای که رخنه کند****حصن ملکی چو حصن چرخ حصین
دارم اکنون چنان که دارم حال****نتوان گفتنت بیا و ببین
چتوان کرد اگر چنان بنماند****بنماند همیشه نیز چنین
حالی از چور آسمان باری****که نه مهرش به موضع است و نه کین
آن همی بینم از حوادث سخت****که ندیدست هیچ حادثه بین
نشناسم همی یمین ز یسار****تا تهی دارم از یسار یمین
عرصه تنگست و بند سخت و مرا****در همه خان و مان نه غث و سمین
مکرمی نیست در همه عالم****کاضطراب مرا دهد تسکین
گوییا از توالد احرار****شب سترون شد آسمان عنین
توکن احسان که دیگران نکنند****سرانگشت جز فرا تحسین
خود گرفتم کنند و نیز نهند****پای بر پایهٔ الوف و مائین
بهر انگشت کاید اندر سنگ****ار سبک سنگم ار گران کابین
خویشتن پیش ناکسان و کسان****همچو هنگامه گیر و راه‌نشین
گربهٔ به بیوس نتوان بود****هم در این بیشه بوده شیر عرین
شعر من بنده در مدیح به بلخ****این نخستین شناس و باز پسین
تا عروس بهاره جلوه کند****زلف شمشاد و عارض نسرین
بادی اندر بهار دولت خویش****تازه چون گل نه چون بنفشه حزین
آب آتش نمای در جامت****طرب‌انگیزتر ز ماء معین
جاهت اندر امان حفظ خدای****که خداوند حافظست و معین
قصیده شماره 152: ای جهان را جمال و جاه تو زین
ای جهان را جمال و جاه تو زین****اسم و رسم تو اسم و رسم حسین
در و دست تو مقصد آمال****دل و طبع تو مجمع‌البحرین
عرصهٔ همتت چنان واسع****که در آن عرصه گم شود کونین
نزد عهدت وفا برابر دین****پیش طبعت عطا برابر دین
حال من بنده و حوالت من****گشت آب حیات و ذوالقرنین
ای چو الیاس و خضر بر سر کار****عزم تزویج کن مگو من این
انتظارم مده بده ز کرم****گر همه نقد نیست بین‌البین
من نگویم که می‌نخواهم جنس****تو مگو نیز من ندارم عین
خود چو معطی تویی و سایل من****بیش از این عشوه شین باشد شین
ای چو سیمرغ جفت استغنا****بیش از این باش با غراب‌البین
قصیده شماره 153: و علیک السلام فخر الدین
و علیک السلام فخر الدین****افتخار زمان و فخر زمین
ای نهفته مخدرات سخنت****چهره از ناقد گمان و یقین
ای تلف کرده منفقان سخات****در هم آوردهٔ شهور و سنین
سخرهٔ داغ و طوق عرق شماست****سخن از گردن و سخا ز سرین
سخنت رفت یا تو خود بردی****به طفیل خودش به علیین
باری از گفتهٔ تو باید گفت****که ز تزویر نیستش تزیین
ناپذیرفته رتبتش هرگز****ننگ احسان و جلوهٔ تحسین
غور ناکرده اندرو منحول****گنج نادیده اندرو تضمین
شربهاییست نطق و لفظ تو عذب****وز معانیش چاشنی متین
پیش خطت که جان بخندد ازو****نه جهان خودش بود نه جان شیرین
خواستم گفت در سخن من و تو****از مکانت نیافتم تمکین
بانگ برزد مرا خرد که خموش****تو که‌ای باری این‌چنین و چنین
شاید ار در مقاومت نکند****شیر بالش حدیث شیر عرین
دست از کار او برون کن هان****از پی کار خویشتن شو هین
آسمان گر به رنگ فیروزه‌ست****تن در انگشتری دهد چو نگین
ای به نسبت جهانیان با تو****حیلهٔ کبک و حملهٔ شاهین
تا نباشد مجال هیچ محال****کرد با دامنت همیشه به کین
آتش خاطرت نموده قیام****به جواب خلقته من طین
کرده ترجیح حشو اشعارت****بارز صیت دیگران ترقین
کفو کو تا بنات طبع ترا****دهد از کاف کن فکان کابین
دیرمان کز وجود امثالت****شد زمان بکر و آسمان عنین
گفته بودم که خود نطق نزنم****خود بر آن عزم جبر کرد کمین
وین دو بیتک نیارم اندر بست****با گرانباری من مسکین
کای به نزدیک مدتی من و تو****در سخی داده داد غث و سمین
وی ز شعر من و شعار تو فاش****سهل ناممتنع چو سحر مبین
تا به دور تو در زمانه نبود****ای زمان تو دور دولت و دین
هیچ در یتیم را هرگز****عقب از بهر عاقبت آیین
دی مگر بر کنار بود ترا****آن همو فتنه و همو تسکین
از زوایای آشیانهٔ قدس****عقل کل‌تان بدید و روح امین
عقل گفتا کلیم با پسر اوست****روح گفتا مسیح با پدر این
صبر کن تا نتیجهٔ خلقت****باز داند شمال را ز یمین
تا ببینی که در نظام امور****دختر نعش را کند پروین
تا ببینی که در عنا و علو****آسمان را قفا کند ز جبین
در صبی از صبای طبع دهد****طبع دی را مزاج فروردین
تو که در چشم تو نیاید کون****این زمانش به چشم خویش مبین
باش تا این پیادهٔ فلکی****بر بساط بقا شود فرزین
باش تا بر براق نطق نهند****رایض نفس ناطقش را زین
باش تا بر قرینه بشناسد****زلف شمشاد از رخ نسرین
تا ز تاثیر صد قران یابند****در خم آسمانش هیچ قرین
نیز در ثمین مخوانش دگر****پایهٔ نازلش مکن تعیین
زان که تا بنگری بگیرد از او****عرصهٔ روزگار در ثمین
اوست آن‌کس که قفل احداثش****بود بعضی هنوز در زرفین
کز پی مهد عهد او تایید****گاه بستر شدی و گه بالین
عالمی در حنین عشقش و او****در میان رحم هنوز جنین
تا که از جان بود حیات بدن****تا که از کان بود جهاز دفین
جان پاکت که کانی از معنی است****در سرای حزن مباد حزین
تو و نخبت که دام عزکما****هر دو در حفظ حافظ‌اند و معین
قصیده شماره 154: افتخار زمان و فخر زمین
افتخار زمان و فخر زمین****بوالمفاخر امیر فخرالدین
آنکه در دست او سخا مضمر****وانکه در کلک او هنر تضمین
آسمانیست آفتابش رای****آفتابیست آسمانش زین
آن بلنداختری که پیش درش****خاک‌بوسند اختران به جبین
گفته عقلش به کردها احسنت****کرده حرفش به گفته‌ها تحسین
آن دبیرست کز قلم بفزود****دفتر تیر چرخ را تزیین
وان جوادست کز سخا بشکست****به ترازوی حرص‌بر شاهین
در زوایای دولت از حزمش****حصنها ساخت روزگار حصین
در موالید عالم از جودش****مایها کرد آفتاب عجین
گر عنان فلک فرو گیرد****در رباط کواکب افتد چین
ور زمام زمانه باز کشد****شبش از روز بگسلد در حین
هرکجا سایه افکند از حلم****رخت بردارد از طبیعت کین
هرکجا باره برکشد از امن****قفل بیزار گردد از زرفین
عدل او دست اگر دراز کند****دست یابد تذور بر شاهین
سهمش ار مهر بر حواس نهد****نقش با مهر گل فرستد طین
ای ترا حکم بر زمین و زمان****وی ترا امر بر شهور و سنین
ز یسار تو دهر برده یسار****به یمین تو جود خورده یمین
نوک کلک تو رازدار قضا****نور ظن تو رهنمای یقین
طوق و داغ ترا نماز برند****فلک از گردن و جهان ز سرین
گر ز رای تو قوتی یابد****آفتاب دگر شود پروین
ور ز قدر تو تربیت بیند****خاک سر برکشد به علیین
آسمان را زبان کلک تو داد****در مقادیر کارها تلقین
آفتاب از بهشت بزم تو برد****ساز صورتگران فروردین
ذات تو عین عقل گشت چنان****که خردشان نمی‌کند تعیین
نتواند که گوید آنک آن****نتواند که گوید اینک این
چون تو گردند حاسدانت اگر****شیر رایت شود چو شیر عرین
به حسدکی شود ضعیف قوی****به ورم کی شود نزار سمین
یارب آن نقشبند مصری چیست****که بود با انامل تو قرین
هست بیدار و بی‌قرار و ازوست****فتنه را خواب و ملک را تسکین
هست عریان و در صریرش عقل****گنجها دارد از علوم دفین
نه شهابست و بفکند هر روز****سیرش از چرخ ملک دیو لعین
نیست غواص و برکشد هردم****نوکش از بحر غیب در ثمین
ای ترا طرف چرخ طرف ستام****وی ترا مهر چرخ مهر نگین
داشت اندیشه کارد از پی مدح****در مدیح تو شعرهای متین
واندر ابیات او معانی بکر****چون‌خط و زلف تو خوش و شیرین
چون چنان دید روزگار خسیس****که مرو را عزیمتیست چنین
از حسد در دلش کشید کمان****وز جفا بر تنش گشاد کمین
تا تن از حادثات گشت ضعیف****تا دل از نایبات ماند حزین
وانچنان سیر چون رخ شطرنج****به دلش زد به جنبش فرزین
آخر این روزگار جافی را****که به جاه تو دارد این تمکین
خود نپرسی یکی ز روی عتاب****که چه می‌خواهد از من مسکین
تا چو زین بسترم خلاص دهد****آستان تو باشدم بالین
تا زمین را طبیعتست آرام****تا زمان را گذشتنست آیین
از زمانت به خیر باد دعا****وز زمینت به مهر باد آمین
عالمت بنده باد و دهر غلام****ایزدت یار باد و چرخ معین
قصیده شماره 155: ای جهان خاتم جان‌بخش ترا زیر نگین
ای جهان خاتم جان‌بخش ترا زیر نگین****آسمان را ز جمال تو نظر سوی زمین
طیره از طرهٔ خوشبوی تو عطار ختن****خجل از عارض نیکوی تو صورتگر چین
حسن روی تو نماینده‌ترست از طاوس****چنگ عشق تو رباینده‌ترست از شاهین
عقل در کوی تو اعراض نمود از فردوس****طبع با روی تو بیزار شد از حورالعین
دل برآنست که تنها بکشد بار فراق****تو بر این باش که تنها بکشی بار سرین
هوس بار سرین تو بیفزود مرا****که ترا هست همه بار سرین بار سرین
سخن من ز پس پشت منه از پی آنک****روی آن نیست که بی‌روی تو باشم چندین
مسکن درد شد از هجر تو مسکین دل من****مسکن درد همان به که نباشد مسکین
آنکه گفتت که مرا بر سر آتش بنشان****گو دگر جای شو و بی‌خبر از من بنشین
از قرین تو همی رشک برم گرچه مرا****کرد با عز ابد لطف خداوند قرین
صاحب عالم و عادل غرض علم و علو****صدر کونین جلال الوزرا مجدالدین
آنکه در ملک مرادش ز عدم کرد وجود****وانکه در عقل ضمیرش ز گمان ساخت یقین
عقلها را هنرش داد بلاغت تعلیم****تیغها را قلمش کرد شجاعت تلقین
ملکان یافته از طاعت او مسند و گاه****خسروان داشته از دولت او تاج و نگین
رای او داده فلک را خبر سود و زیان****وهم او گفته جهان را سخن غث و سمین
شاد باش ای کف تو مایهٔ صد ابر مطیر****دیر زی ای در تو جلوه‌گه چرخ برین
حق‌گزاران هوای تو قلوب‌اند و رقاب****کارداران رضای تو شهورند و سنین
پر کند نقد سخای تو زمین را دامن****بشکند بار عطای تو فلک را شاهین
بر امید مدد رزق به سوی در تو****هم به اول حرکت سجده کند جان جنین
گر شود عرق زمین ممتلی از هیبت تو****سر برآرد ز مسامش چو عرق یوم‌الدین
در دیاری که بود حشمت تو مالک عنف****خاک را هست به خون ملک‌الموت عجین
اختر بوالعجب از مهر تو می‌نگذارد****زیر نه حقهٔ فیروزه یکی مهرهٔ کین
تا سپر بفکند از خنجر قهر تو جهان****از جگر آب خورد نقش بدش چون زوبین
گر شود قدرت کلک تو مصور در شیر****به نظر آب کند زهرهٔ شیران عرین
صورت دولت تو چون ز ازل رایت ساخت****کرد تقدیر ابد را به ازل در تضمین
کبریای تو چنان قابض ارواح شدست****که وجودش صفت کون و مکان است مکین
کلک تو چون صفت سیر به ایشان بنمود****اضطراب دو جهان مایه گرفت از تسکین
در عالی تو آن سجده‌گه محترمست****که رخ کعبه بود از حسد او پر چین
صاحبا شعر من از مدح تو بفزود بها****من به تفصیل چه گویم سخن این است ببین
نامهٔ تربیت من به همه نوع بخوان****که بود تربیت من مدد شعر متین
آخر از تربیتی قیمت و مقدار گرفت****شعر حسان که همی کرد رسولش تحسین
تا همی طبع بود از لب دلبر می‌خواه****تا همی دیده بود از رخ جانان گل چین
قد اعدا ز عنا خفته همی دار چو لام****دل حساد به غم رخنه همی دار چو سین
در زبانها سخن سال نو و ماه نوست****ناگزیران طرب را طرب و باده گزین
تا بود رایت مدحت به ایادی منصور****تا بود آیت اعزاز به اقبال مبین
دولتت در همه احوال قوی باد قوی****ایزدت در همه آفاق معین باد معین
بر تو میمون و مبارک سر سال و مه نو****لذت عیشت از آن و طرب طبعت از این
قصیده شماره 156: صاحب روزگار و صدر زمین
صاحب روزگار و صدر زمین****نصرت کردگار ناصر دین
طاهربن المظفر آنکه ظفر****هست در کلک و خاتمش تضمین
آنکه بی‌داغ طاعتش تقدیر****ناید از آسمان به هیچ زمین
وانکه بی‌مهر خازنش در خاک****ننهد آفتاب هیچ دفین
قدرش را بر سپهر تکیه زند****قاب قوسین را دهد تزیین
ور قلم در جهان کشد قهرش****بارز کون را کند ترقین
رای او چون در انتظام شود****دختر نعش را کند پروین
نهی او چون در اعتراض آید****حدثان را قفا کند ز جبین
بشکند امتداد انعامش****به موازین قسط بر شاهین
آسمان چون نگینش پیروزه‌ست****دهر از آن آمدش به زیر نگین
گر عنان فلک فرو گیرد****به خط استوا در افتد چین
ور زمام زمانه باز کشد****شبش از روز بگسلد در حین
هر کجا حلم او گذارد پی****پی کند شعلهای آتش کین
هر کجا امن او کشد باره****نکشد بار قفلها زرفین
باس او دست چون دراز کند****دست یابد تذرو بر شاهین
ای ترا حکم بر زمین و زمان****وی ترا امر بر شهور و سنین
از یسار تو دهر برده یسار****به یمین تو چرخ خورده یمین
بر در کبریای تو شب و روز****اشهب روز و ادهم شب زین
نوک کلک تو رازدار قضا****نوز ظن تو رهنمای یقین
طوق و داغ ترا نماز برند****فلک از گردن و جهان ز سرین
آسمان را زبان کلک تو داد****در مقادیر کارها تلقین
آفتاب از بهشت بزم تو برد****ساز صورتگران فروردین
قدرت تو به عینه قدرست****خود خردشان نمی‌کند تعیین
نتواند که گوید آنک آن****نتواند که گوید اینک این
چون تو صاحب‌قران نباشد ازانک****همه چیزیت هست جز که قرین
لاف نسبت زند حسود ولیک****شیر بالش نشد چو شیر عرین
به جسد کی شود ضعیف قوی****به ورم کی شود نزار سمین
صاحبا بنده را در این یکسال****در مدیح تو شعرهاست متین
واندر ابیات آن معانی بکر****چون خط و زلف تو خوش و شیرین
هرکه او را وسیلتی است چنان****نه همانا که حالتیست چنین
گه ز خاک تحیرش بستر****گه ز خشت تحسرش بالین
سخنش چون دهد نتیجه که هست****سخنش بکر و دولتش عنین
همه از روزگار باید دید****شادی شادمان و حزن حزین
شاه‌مات عنا شدم که نکرد****یک پیاده عنایتش فرزین
چه کنم گو کشیده دار کمان****چه کنم گو گشاده دار کمین
آخر این روزگار جافی را****که به جاه تو دارد این تمکین
خود نپرسی یکی ز روی عتاب****تا چه می‌خواهد از من مسکین
فلک تند را نگویی هان****دولت کند را نگویی هین
وقت کوچ است و عرصه تنگ و مرا****دل به تیمار چرخ راه رهین
نیست در سکنهٔ زمانه کسی****کاضطراب مرا دهد تسکین
تو کن احسان که هرکه جز تو بود****ننهد پای زانسوی تحسین
تا زمین را طبیعت است آرام****تا زمان را گذشتن است آیین
از زمانت به خیر باد دعا****وز زمینت به طبع باد آمین
ساحت بارگاه عالی تو****برتر از بارگاه علیین
یمن و یسری که از زمان زاید****دایمت بر یسار باد و یمین
روزگار آفرین شب و روزت****حافظ و ناصر و مغیث و معین
قصیده شماره 157: ای جهان را ایمنی از دولت طغرلتکین
ای جهان را ایمنی از دولت طغرلتکین****جاودان منصور بادا رایت طغرل تکین
نعمت انصاف عالم را ز عدل عام اوست****کیست آنکو نیست اندر نعمت طغرل تکین
تو و ظلمت از حضور و غیبت خورشید دان****امن و تشویش از حضور و غیبت طغرل تکین
خسروان دل برقرار ملک آن گاهی نهند****کاوردشان آسمان در بیعت طغرل تکین
پهلوانان دل ز جان و جاه آنگه برکنند****کافکندشان روزگار از طاعت طغرل تکین
اختیار تاج و تختش نیست ورنه چیست کم****از دگر شاهان شکوه و شوکت طغرل تکین
کو فریدون گو بیا نظاره کن اندر جهان****تا ببینی خویشتن در نسبت طغرل تکین
ملک اگر در دولت سنجر به آخر پیر شد****شد جوان بار دگر در نوبت طغرل تکین
هفت کشور زیر فرمان کرد و هم نوبت سه زد****صبر کن تا پنج گردد نوبت طغرل تکین
قدرت طغرل تکین نوعی است گویی از قدر****بر جهان زان غالب آمد قدرت طغرل تکین
چرخ را گفتم دلیری می‌کنی در کارها****گفت از خود نه ولی از صولت طغرل تکین
کهربا در کاه نتواند تصرف کرد نیز****بی‌اجازت نامهای از حضرت طغرل تکین
لشکر طغرل تکین بر هم زنندی خاک و آب****گرنه ساکن داردیشان هیبت طغرل تکین
تنگ میدان ماندی فتح و نگون رایت طفر****گر نباشندی طفیل نصرت طغرل تکین
از پی آسایش خلقست و آرام جهان****هرچه هست از آلت و از عدت طغرل تکین
ورنه آخر ملک عالم کیست با این طول و عرض****تا بدو مغرور گردد رغبت طغرل تکین
با خرد گفتم که بیرون سپهر احوال چیست****گفت دانی از که پرس از همت طغرل تکین
باز گفتم عادت طغرل تکین در ملک چیست****گفت انصافست و بخشش عادت طغرل تکین
رحمتی دیدی که جویای گنه باشد مدام****رحمت یزدان‌شناس و رحمت طغرل تکین
حاجت از طغرل تکین شاید که خواهی بهر آنک****جز به یزدان نیست هرگز حاجت طغرل تکین
نیست کس را بر جهان منت جز او را گرچه نیست****در عطا منت نهادن سیرت طغرل تکین
قربت طغرل تکین را نیکبختی لازمست****نیک بختا انوری از قربت طغرل تکین
چون خداوندی از این خدمت همی حاصل شود****ما و زین پس آستان و خدمت طغرل تکین
بر جهان چون سایهٔ ابرست و نور آفتاب****بخشش بی‌وعده و بی‌منت طغرل تکین
چون جهان از دولت طغرل تکین دارد نظام****تا جهان باقیست بادا دولت طغرل تکین
مدت طغرل تکین چندان که دوران سپهر****وام خواهد روزگار از مدت طغرل تکین
قصیده شماره 158: از در شاهی در طغرل تکین
از در شاهی در طغرل تکین****شحنهٔ دین خنجر طغرل تکین
نوبتی ملک به زین اندرست****تا به ابد بر در طغرل تکین
پشت زمین کرد چو روی سپهر****دست گهر گستر طغرل تکین
روی زمین شست ز گرد ستم****عدل جهان‌پرور طغرل تکین
در شب کین صبحدم فتح را****نور دهد مغفر طغرل تکین
چرخ چو سوگند بمردی خورد****دست نهد بر سر طغرل تکین
فتنه گر اندیشه شود نگذرد****بر طرف کشور طغرل تکین
غصهٔ بیغاره خورد روز بزم****ماه نو از ساغر طغرل تکین
نیست یقین را و گمان را وقوف****بر عدد لشکر طغرل تکین
دور فلک با همه فرماندهی****کیست یکی چاکر طغرل تکین
مه ز فزونی و کمی کی دهد****تا نشود افسر طغرل تکین
فتح و ظفر هر دو دو رایت کشند****در حشم صفدر طغرل تکین
تا به شرف دربود اختر قوی****باد قوی اختر طغرل تکین
پیشرو کارکنان قضا****عزم قضا پیکر طغرل تکین
چشم جهان جست بسی هم نیافت****هیچ شهی همسر طغرل تکین
حرف و
قصیده شماره 159: ای باد خاک مرکب گردون شتاب تو
ای باد خاک مرکب گردون شتاب تو****آتش بخار چشمهٔ تیغ چو آب تو
گردون کجاست بر در قدر بلند تو****خورشید کیست پرتو رای صواب تو
از آسمان که نام و لقب را نزول زوست****پیروز شاه عالم عادل خطاب تو
ایام در مواکب قلب سپاه تست****و اسلام در حمایت عالی جناب تو
در کشت‌زار روزی برگی نگشت سبز****الا به اهتمام کف چون سحاب تو
خود ابر جوده نایژه بر خلق کی گشاد****تا دست تو نگفت منم فتح باب تو
در حزم بادرنگی و در عزم با شتاب****عالم گرفته گیر درنگ و شتاب تو
گردو ز خست شهلهٔ نوک سنان تست****ور کوثر است جرعهٔ جام شراب تو
گیتی ز خشم تو به رضای تو درگریخت****آری پناه رحمت تست از عذاب تو
آنجا که از زبان سنان در سخن شوی****در عرصهٔ جهان ندهد کس جواب تو
بیداری است با تو چنان در مقام حزم****کانجا به خواب هم نتوان دید خواب تو
چون صبح چاک سینه درآید به معرکه****دشمن ز عکس خنجر چون آفتاب تو
تاب تو صدهزار سلاطین نداشتند****قیصر چگونه دارد و فغفور تاب تو
زودا که آسمان ممالک تهی کند****از دیو فتنه بیلک همچون شهاب تو
ای دولت جوان تو مالک رقاب خلق****پاینده باد دولت مالک رقاب تو
قصیده شماره 160: ای فخر کرده دین خدای از مکان تو
ای فخر کرده دین خدای از مکان تو****وی پشت ملک و روی جهان آستان تو
ای کرده ملک را متمکن مکان تو****وی مقصد زمین و زمان آستان تو
ای چرخ پست از بر رای رفیع تو****وی ابر زفت در بر بذل بنان تو
ذات مقدس تو جهانیست از کمال****یک جزو نیست کل کمال از جهان تو
گر بر قضا روان شودی امر هیچکس****راه قضا ببستی امر روان تو
آرام خاک تابع پای و رکاب تست****تعجیل باد واله دست و عنان تو
رازی که از زمانه نهان داشت آسمان****راند در این زمانه همی بر زبان تو
اسرار عالمش به حقیقت یقین شود****هر کو کند مطالعه لوح گمان تو
جوزا به پیش طالع سعدت کمر ببست****چون دست بخت بست کمر بر میان تو
الا زبان رمح ترا آسمان نگفت****کای سر فتح سخرهٔ کشف و بیان تو
بر آتش اثیر نهادند اختران****رمح سماک از چه، ز سرم سنان تو
گر با زمانه تیغ تو گوید که آب فتح****اندر کدام چشمه بود گوید آن تو
بر ذروهٔ وجود رساند خدنگ خویش****شست شهاب اگر به کف آرد کمان تو
دست اجل عنان املها کند سبک****چون استوار گشت رکاب گران تو
گر بر جهان جاه تو گردون گذر کند****ره تا ابد برون نبرد ز آستان تو
جاهت جهان تست و دو گیتی به اسرها****شهری و روستایی اندر جهان تو
از رسمهای خوب تو اصل زمانه را****فهرست نامهای هنر شد زمان تو
وز وعدهٔ طبیعی و جود تکلفی****نام و نشان نماند ز نام و نشان تو
آن روز کافرینش آدم تمام شد****شد در ضمان روزی نسلش به نان تو
جاوید از امتلا چو قناعت شود نیاز****گر یک رهش طفیل برد طفیل برد میهمان تو
با پادشا منادی اقبال هر زمان****گوید که ای زمین و زمان در امان تو
تو قهرمان ملک خدایی و ظل او****وینانج باد ظل تو و قهرمان تو
ای حکم تو چو حکم قضا بر جهان روان****ساکن مباد مسرع حکم روان تو
زودا که حکم توبرهٔ مرغزار چرخ****بر خوان مه نهاده بر سوی خوان تو
من بنده مدتی است که در پیش خاص و عام****رطب اللسانم از تو آیین و سان تو
گاهم حدیث خنجر گوهرنگار تست****گاهم ثنای خاطر گوهرفشان تو
عمریست تا دو دیده چو نرگس نهاده‌ام****در آرزوی مجلس چون بوستان تو
آخر خدای عزوجل کرد روزیم****بوسیدن دو دست چو دریا و کان تو
تا آسمان به ماه مزین بود مباد****ماه بقا فرو شده از آسمان تو
جان ترا بقای فلک باد و بر فلک****سوگند اختران به بقا و به جان تو
حزم تو پاسبان جهان باد و در جهان****دایم قضا به عین رضا پاسبان تو
افتاده تا که سایه بود ضد آفتاب****بر چرخ پیر سایهٔ بخت جوان تو
فرخنده و مبارک و میمون و سعد باد****نوروز و مهرگان و بهار و خزان تو
قصیده شماره 161: ای شمس دین و شمس فلک آسمان تو
ای شمس دین و شمس فلک آسمان تو****ای صدر ملک و صدر جهان آستان تو
ای چرخ پست همبر رای رفیع تو****وی ابر زفت همبر بذل بنان تو
آرام خاک تابع پای رکاب تست****تعجیل باد والهٔ دست و عنان تو
اسباب دهر دادهٔ دست سخای تو****اشکال عقل سخرهٔ کشف و بیان تو
ذات مقدس تو جهانیست از کمال****یک جزو نیست کل کمال از جهان تو
گر لامکان روا بودی جای هیچکس****از قدر و از مکان تو بودی مکان تو
ور بر قضا روان شودی امر هیچکس****راه قضا ببستی امر روان تو
رازی که از زمانه نهان داشت آسمان****راند در این زمانه همی بر زبان تو
گر با زمانه کلک تو گوید که در زمین****منظور کیست حکم قضا گوید آن تو
اسرار عالمش به حقیقت شود یقین****هرکو کند مطالعهٔ لوح گمان تو
مریخ رابه خنجر تو سرزنش کند****گر دیدهٔ سپهر ببیند سنان تو
شکل هلال و بدر ز تاثیر شمس نیست****این هست عکس جام تو وان ظل خوان تو
جوزا به پیش طالع سعدت کمر ببست****چون دست تو شده است مگر بر میان تو
واندر مراتب هنر ابنای ملک را****آیین وسان دگر شد از آیین وسان تو
بر ذروهٔ وجود رساند خدنگ خویش****شست شهاب اگر به کف آرد کمان تو
تا شاخ را ز باد صبا تربیت بود****بیخ فنا برآمده از بوستان تو
حرف ه
قصیده شماره 162: سپاس ایزد کاندر ضمان دولت و جاه
سپاس ایزد کاندر ضمان دولت و جاه****به کام باز رسیدی به صدر مسند و گاه
چه داند آنکه ندیدست کاندرین مدت****چه نالهای حزین بود و حالهای تباه
ز فرقت تو دلی بود و صدهزاران درد****ز غیبت تو دمی بود و صدهزاران آه
در انتظار تو چشم عوام گشته سپید****وز افتراق تو روی خواص گشته سیاه
چو صد هزار خلایق ز بهر آمدنت****همه دو گوش به در بر، همه دو چشم به راه
ز شوق خدمت تو بر زبان خرد و بزرگ****سخن همین دو که واحسرتاه و واشوقاه
ز بهر آنکه ز تقدیر آگهی یابند****ز هر دلی به فلک بر هزار کار آگاه
زمانه همچو تویی را به دست بد افکند****زهی زمانهٔ دون لا اله الا الله
بزرگوارا یاری خدای داد ترا****نه زید داد و نه عمرو و نه مال داد و نه جاه
چو کارهای تو دایم خدای ساز بود****ز زید هیچ مساز وز عمرو هیچ مخواه
به اضطرار درین ورطه اوفتاد و برست****یکی اگرچه یکی را نبود هیچ گناه
به علم تست که چندین هزار نفس نفیس****چه زن چه مرد چه پیر و جوان چه شاه و چه داه
ز خون کشته چنانست رود مرو هنوز****که در گذار بمانند ماهیان ز شناه
به دشتهاش ز بس کشته بعد چندین سال****عجب مدار که از خون بود نمای گیاه
ترا که دل به قضای خدای داد رضا****خدای عز و جل داشت زان قضات نگاه
بلی بسوزد چشم قضا ز روی رضا****از آن به عین رضا می‌کند سوی تو نگاه
تویی که پشت و پناهی به خلق خلقی را****خدای لاجرمت یار بود و پشت و پناه
خلاص داد سپهرت گرت سپاه نبود****به هر طریق که باشد سپهر به که سپاه
ایا ببسته جهان پیش خدمت تو کمر****و یا نهاده فلک پیش خدمت تو کلاه
کجا که نی سمر رسم تست در اقوال****کجا که نی شکر شکر تست در افواه
هوا به قوت حلم تو کوه بردارد****چنان که قوت بیجاده برندارد کاه
نه به ز قهر تو یک قهرمان شرع رسول****نه به ز پاس تو یک پاسبان دین اله
ز شبه و مثل بعیدی از آن نیاری دید****بجز در آینه امثال و جز در آب اشباه
سهر طوق مراد ترا نهد گردن****به طبع بی‌اجبار و به طوع بی‌اکراه
به عون رای تو بردارد آفتاب فلک****اگر بخواهد یکباره رسم سایهٔ چاه
حکایتی است زقدر تو اوج گنبد چرخ****تشبهیست به خوان تو شکل خرمن ماه
درازدستی جودت به غایتی برسید****که دست آز و زبان نیاز شد کوتاه
اگر ز حاتم طائی مثل زنند به وجود****که نان چند بدادی به رسم بی‌گه و گاه
تویی که جان به خطر دادی از حمیت دین****زهی چو حاتم طائی غلام تو پنجاه
نه حاتم آنکه چو حاتم هزار بندهٔ اوست****به بندگانت نویسند عبده و فداه
حدیث قدرت تو بر سخا و قوت او****حدیث حملهٔ شیرست و حیلهٔ روباه
ایا نهاده به عزم درست و طالع سعد****به سوی قبهٔ اسلام روی و حضرت شاه
ز عزم بلخ تو شد عیش ما مصحف بلخ****زهی عزیمت انده‌فزای شادی کاه
نعوذبالله از آن دم که این و آن گویند****که خواجه زد به سر راه خیمه و خرگاه
هنوز داغ اراجیف مرو بر دلهاست****گمان بلخ کرا بود و ظن لشکرگاه
مرا مقام سرخس از برای خدمت تست****بر این حدیث که گفتم خدای هست گواه
چو خدمت تو که مقصودم اوست حاصل نیست****مرا یکیست نشابور و بلخ و مرو و هراه
همیشه تا که نباشد مسیر اسب چو رخ****چنان کجا نبود رفتن پیاده چو شاه
به پیل حادثه شه مات باد عمر عدوت****به بازی فلکی از عرای باد افراه
فتاده سایهٔ قدرت بر آسمان و به طوع****چو سایه برده زمین بوست اختران به حباه
مباد و خود نبود تا شبانگاه ابد****شب حسود ترا هیچ بامداد پگاه
قصیده شماره 163: آمد به سلامت بر من ترک من از راه
آمد به سلامت بر من ترک من از راه****پرداخته از جنگ و برآسوده ز بدخواه
چون سرو سهی قامت و شایسته‌تر از سرو****چون ماه دو هفته رخ و بایسته‌تر از ماه
سروست اگر گوی زند سرو به میدان****ماهست اگر چنگ زند ماه به خرگاه
تا وقت سحرگه من و او در شب دوشین****بی‌مشغله و بی‌غلبه یک دل و یکتاه
در صحبت او به که بوی در شب و شبگیر****با صورت او به که خوری می گه و بیگاه
من باده همی خوردم و او چنگ همی زد****من شعر همی خواندم او ساخت همی راه
تا روز همی گفت که چون بود به یک روز****فتح ملک عادل ابوالفتح ملکشاه
قیصرش همی باج فرستد به خزینه****فغفور همی حمل فرستدش به درگاه
ابناء زمین را بجز او نیست خداوند****شاهان جهان را بجز او نیست شهشناه
از طاعت او هست همه مرتبت و قدر****وز طلعت او هست همه منفعت و گاه
راجع نشود مهر درخشان شده بر چرخ****نقصان نکند نقرهٔ صافی شده در گاه
آن‌کس که همی کرد به گیتی طلب ملک****وامد به مصاف اندر چون شیر دژ آگاه
آگاه شد از پایگه خویش ولیکن****در بند شهنشاه بد آنگه که شد آگاه
برده ز سرش افسر و برهم زده لشکر****برکنده سراپرده و غارت شده بنگاه
با پنج پسر بسته مر او را و سپاهش****چون کوه به جنگ آمده و پس شده چون کاه
پیش همه‌شان محنت و نزد همه‌شان عم****جفت همه‌شان حسرت و گفت همه‌شان آه
چون کرد طمع در ملکی ملکت و تختش****همدید ز بند آهن وهم دید ز تن چاه
بیگانه نکوخواه به از خویش بداندیش****زین روی سخن کرد همی باید کوتاه
ای چون پدر و جد، تو سپهدار و جهانگیر****وی چون پدر و جد، تو ولی‌دار و عدو کاه
چندان که عدو بود ببستی به یکی روز****چندان که جهانیست گشادی به یکی ماه
تا باز شکاری نشود صید شکاری****تا شیر دلاور نشود سخرهٔ روباه
در بند تو زینگونه بماناد بداندیش****از بند بداندیش تو آزاد نکوخواه
تو پشت ملوک عجم و پشت تو ایزد****تو یار خداوند حق و یار تو الله
قصیده شماره 164: کمال کل ممالک جمال حضرت شاه
کمال کل ممالک جمال حضرت شاه****ابوالمحاسن نصر آن نصیر دین اله
امیر عادل و صدر اجل مهذب دین****که فخر بالش صدرست و عز مسند و جاه
نظام داد همه کارهاء معظم من****اگرچه بود از این بیش بی‌نظام و تباه
سپهر رفعت و خورشید روزگار که هست****مدار جنبش قدرش ورای گردش ماه
گشاده هیبت او از میان فتنه کمر****نهاده حشمت او بر سر زمانه کلاه
ز فوق قدرش گردون بمانده اندر تحت****ز اوج جاهش کیوان بمانده اندر چاه
به وهم از دل کتم عدم برآرد راز****به کلک بر بد و نیک فلک ببندد راه
چه حل و عقد قلمش آسمان بدید چه گفت****زهی قضا و قدر لا اله الا الله
به باد قهر ببرد ز سنگ خاره سکون****به آب لطف برآرد ز شوره مهر گیاه
به یک سموم عتابش چو کاه گردد کوه****به یک نسیم نوازش چو کوه گردد کاه
صمیم فکرتش از سر اختران منهی****صفای خاطرش از راز روزگار آگاه
اگر به رحم کند سوی شور و فتنه نظر****وگر به خشم کند سوی شیر شرزه نگاه
دهد عنایت او شور و فتنه را آرام****کند سیاست او شیر شیرزه را روباه
ایا موافق امر ترا زمانه مطیع****ایا متابع حکم ترا ستاره سپاه
ز همت تو سخا مستعار دارد جود****ز رفعت تو فلک مستفاد دارد جاه
تویی که عدل تو گر دست را دراز کند****شود ز دامن که دست کهربا کوتاه
بجز تفکر مدح تو نیست در اوهام****بجز حکایت جود تو نیست در افواه
از آسمانهٔ ایوان کسری اندر قدر****ترا رفیع‌ترست آستانهٔ درگاه
زمان نیابد جز در عدم ترا بدگوی****زمین ندارد جز در شکم ترا بدخواه
امان دهد همه‌کس را ز خصم همچو حرم****حریم حرمت او چون بدو کنند نگاه
بزرگوارا این بنده را به دولت تو****نماز شام امل گشت بامداد پگاه
اگر نه رای تو بودی برویم آوردی****سپیدکاری گردون هزار روز سیاه
مرا اگر به خلاف تو متهم کردند****بران دروغ تمامست این قصیده گواه
به خون زرق بیالود خصم پیرهنم****وگرنه پاکتر از گرگ یوسفم به گناه
همیشه تاکه بسیط است صحن این میدان****هماره تا که محیطست سقف این خرگاه
موافقت چو موالی ندیم شادی و عیش****مخالفت چو معادی قرین ناله و آه
یکی موافق رای تو باد در بد و نیک****دگر مسخر حکم تو باد بی‌گه و گاه
به کلک مشکل گردون‌گشای و دشمن‌بند****به عدل حرمت ایمان‌فزای و کفر به کاه
قصیده شماره 165: جلال صدر وزارت جمال حضرت شاه
جلال صدر وزارت جمال حضرت شاه****اجل مفضل کامل کمال دین اله
سزای حمد محمد که از محامد او****پیاده بودم فرزین شدم چه فرزین شاه
نظام و رونق و ترتیب داد کار مرا****که بی‌عنایت او بی‌نظام بود و تباه
قضا توان و قدر قدرت و ستاره یسار****فلک عنایت و خورشید رای و کیوان جاه
مثال رفعت گردون به جنب رفعت او****حدیث پستی ماهیست پیش پایهٔ ماه
کلاه داری قدرش به غایتی برسید****که آسمانش سریرست و آفتاب کلاه
ز فوق قدرش گردون نماید اندر تحت****ز اوج جاهش گیتی نماید اندر چاه
به وهم از دل کتم عدم برآرد راز****به کلک بر بد و نیک فلک ببندد راه
چو حل و عقد قلمش آسمان بدید چه گفت****زهی قضا و قدر لا اله الا الله
قضا به قوت باران فتح باب کفش****به خاصیت بدماند ز شوره مهر گیاه
به یک سموم عتابش چو کاه گردد کوه****به یک نسیم نوازش چو کوه گردد کاه
ضمیر فکرتش از سر اختران منهی****صفای خاطرش از راز روزگار آگاه
اگر به رحم کند سوی شور فتنه نظر****وگر به خشم کند سوی شیر شرزه
دهد عنایت او شور فتنه را آرام****کند سیاست او شیر شرزه را روباه
ایا موافق حکم ترا زمانه مطیع****و یا متابع امر ترا ستاره سپاه
بجز تفکر مدح تو نیست در اوهام****بجز حکایت شکر تو نیست در افواه
از آسمانهٔ ایوان کسری اندر ملک****ترا رفیع‌ترست آستانهٔ درگاه
زمان نیابد جز در عدم ترا بدگوی****زمین نیابد جز در شکم ترا بدخواه
امان دهد همه‌کس را ز خصم او چو حرم****حریم حرمت تو چون بدو کنند پناه
تویی که دست حمایت اگر دراز کنی****شود ز دامن که دست کهربا کوتاه
بزرگوارا من بنده را به دولت تو****نماز شام امل گشت بامداد پگاه
اگر نه رای تو بودی به رویم آوردی****سپیدکاری گردون هزار روز سیاه
نظر به چشم کرم کن به هرکه باشد ازآنک****قضا به عین رضا می‌کند سوی تو نگاه
عتاب چون تویی اندر ازای طاعت من****حدیث حملهٔ شیرست و حیلهٔ روباه
مرا اگر به خلاف تو متهم کردند****بر آن دروغ تمامست این قصیده گواه
به خون زرق مرا پیرهن بیالودند****وگرنه پاکتر از گرگ یوسفم به گناه
همیشه تا که بسیطست خاک را میدان****همیشه تا که محیطست چرخ را خرگاه
بسیط این به مراد تو باد در بد و نیک****محیط آن به رضای تو باد بی‌گه و گاه
نتایج قلمت فتنه‌بند و قلعه‌گشای****لطایف سخنت جان فزای و حاسدکاه
ترا به تربیت من زبان چو سوسن تر****مرا به خدمت تو پشت چون بنفشه دوتاه
به کلک مشکل گردون گشای و دشمن‌بند****به عدل حرمت ایمان‌فزای و کفران‌کاه
موافقت چو موالی ندیم شادی و عز****مخالفت چو معادی قرین ناله و آه
قصیده شماره 166: حبذا بخت مساعد که سوی حضرت شاه
حبذا بخت مساعد که سوی حضرت شاه****مردمی کرد و رهم داد پس از چندین گاه
بعد ما کز سر حسرت همه روز افکندی****سخن رفتن و نارفتن من در افواه
اندر آمد ز در حجرهٔ من صبحدمی****روز بهمنجنه یعنی دوم از بهمن ماه
سال بر پانصد و سی و سه ز تاریخ عجم****گفت برخیز که از شهر برون شد همراه
چه روی راه تردد قضی‌الامر فقم****چه کنی نقش تخیل بلغ السیل زباه
چون برانگیخت مرا رفت و چراغی بفروخت****بی‌تحاشی چو رفیقی که بود از اشباه
تا که من جامه بپوشیدم و بیرون رفتم****به شتابی که وداعم نه رهی کرد و نه راه
او برون برد به در مفرش و آورد ستور****محملی بست مرا کرد چو شاهی بر گاه
گفت ساکت شو و هشدار و به تعجیل براند****آنچنان کز ره و بی‌راه نبودم آگاه
منتی داشتم از وی که ندارد به مثل****اعمی از چشم و فقیر از زر و عنین از باه
اتفاقا به در رحبه بوفدی برسید****همه اعیان و بزرگان نشابور و هراه
همچنین جملهٔ راهم به سلامت می‌برد****نه در آن طبع ملالت نه در آن طوع اکراه
تا به جایی که مرا داد همی مسحی و کفش****تا به حدی که همی داد خرم را جو و کاه
خوف جیحون مگر اندر سخنم پیدا شد****که حدیثم همه ره بود ز انهار و میاه
رخ به من کرد و مرا گفت کزین جوی مترس****ای ز ناجسته و ناگشته ز جویت آگاه
به شنا کرد مرا گفت که این جوی ببین****ای بسا جسته و من دیده ز جوی و از چاه
اندر آن عهد که تعلیم همی داد آنجا****کند کرت به زبان راند که ماشاء الله
بالله ار نیمهٔ این باشد جیحون صد بار****عبده پیش نبشتستست بدین جوی و فداه
گفتم آری چو چنین است مرا باکی نیست****که ز ما منع نیاید ز شما استکراه
چون به جیحون برسیدیم ز من هوش برفت****گفت لا حول و لا قوة الا بالله
باز از آن ساده دلیهای حکیمان آورد****چه کنم تا نکند مصلحت خویش تباه
رفت و بربست ازاری و به جیحون درجست****دست‌اندازان بگذشت به یک‌دم به شناه
باز بازآمد و گفتا که بدیدی سهلست****درنشین خیز و مکن وقت گذشتن بیگاه
کشتی آورد و نشستیم درو هر دو به هم****چون دو یار او همه یاری‌ده و من یاری‌خواه
او چو شیری به یکی گوشهٔ کشتی بنشست****من سر اندر زن و بیرون‌زن همچون روباه
آخرالامر چو کشتی به سلامت بگذشت****جستم از کشتی و آمد به لب کشتی گاه
عرصه‌ای دیدم چون جان و جوانی به خوشی****شادی‌افزای چو جان و چو جوانی غم‌کاه
گفتم ای بخت بهشتست سواد ترمد****گفت راضی مشو از روضهٔ رضوان به گیاه
باش تا شهر ببینی و درو باد ملک****باش تا قلعه ببینی و درو عرض سپاه
تا درین بودم گردی ز در شهر بخاست****گفتم آن چیست مرا گفت جنیبت‌کش شاه
آفرین کردم بر شاه که اندر دو جهانش****آفریننده ز هر حادثه داراد نگاه
آمد القصه و آورد جنیبت پیشم****دیدهٔ من چو در آن شکل و شبه کرد نگاه
استری بود سیه زیر مغرق زینی****راست چون تیره شبی بسته برو یک شبه ماه
بوسه دادم سم و زانو و رکابش هر سه****گفتم ای روز براق از تو چو رنگ تو سیاه
به سعادت به سوی آخر خود باز خرام****که ترا پایه بلندست و مرا ره کوتاه
این همی گفتم و او دست همی کوفت که نی****ترک فرمان به همه روی گناهست گناه
متنبه شدم و قصد عنانش کردم****بخت آنجا به من و پایهٔ من کرد نگاه
گفت ما را به در شاه فراموش مکن****که چو ماهست کنون گرد رکابت پنجاه
گفتم آخر نه همانا که من آن‌کس باشم****که به پاداش چنین سعی کنم باد افراه
کردمش خوشدل و پس پای درآوردم و راند****تا بدان سده که از سدره فزونست به جاه
سدهٔ درگه اعلای خداوند جهان****که سلاطین جهان سجده برندش به جباه
شاه حیدر دل هاشم تبع احمد نام****که ز گردونش سریرست و ز خورشید کلاه
آنکه با خنجر او هست قضا کارافزای****وانکه در حضرت او هست قدر کارآگاه
درشدم جان به طرب رقص‌کنان در پی بخت****گویی اندر سر من هوش نوایی زد و راه
چون ازو حاجب بارم بستد مسکین گفت****آه آمد به سرم آنچه گمان بردم آه
حاجبش گفت معاذالله ازو باز مگرد****ویحک آن رشته همه ساله چنین باد دوتاه
هردو ما را به سر مائده بردند که چشم****تا نشد صایم ما زاغ نگفتند صلاه
چو ز ابرام لبم دست ملک فارغ شد****گفت بختم خنکا موزه بنه کفش بخواه
زین قدم من چو روی گشته و بختم چو ردیف****حالها نیز بگردد ز نسق گاه به گاه
نه کلیمی تو برین کوه که گیری کم تیه****نه عزیزی تو درین مصر که گیری کم چاه
بیتکی چند بخوان لایق این حال و برو****بر غلامان ملک تنگ چه داری خرگاه
همچنان کردم و این شعر ادا کردم و رفت****جان از آن رجعت بر فور پر از واشوقاه
پای یالیت ز پس دست مناجات ز پیش****کای بهستی تو بر هرچه وجودست گواه
بخت بیدار ملک را ملکا دایم دار****تا جهان هرگز ازین خواب نگردد آگاه
قصیده شماره 167: از محاق قضا برون شد ماه
از محاق قضا برون شد ماه****وز عرای خطر برون شد شاه
باز فراش عافیت طی کرد****بستری غم‌فزای و شادی‌کاه
باز برداشت وهن ملت و ملک****باز بفزود قدر مسند و گاه
زینت ملک پادشاه جهان****زین دین خدای عبدالله
آنکه از دامن جلالت اوست****دست تاثیر آسمان کوتاه
وانکه در طول و عرض همت اوست****رای سلطان اختران گمراه
پیش پاسش قضا گشاده کمر****پیش قدرش قدر نهاده کلاه
باز بی حرز دولتش تیهو****شیر بی‌طوق طاعتش روباه
وانکه از چتر دولتش آموخت****عکس مهتاب شکل خرمن ماه
عزمش از سر اختران منهی****حزمش از راز روزگار آگاه
آنکه از رای روشنش بگزارد****نور خورشید وام سایهٔ چاه
عرصهٔ همتش چو گنبد چرخ****یک جهان خیمه دارد و خرگاه
ای ز رسم تو پر سمر اقوال****وی ز شکر تو پر شکر افواه
آسمانت زمین طارم قدر****وافتابت نگین خاتم جاه
زین سپس در حمایت جاهت****طاعت کهربا ندارد کاه
حرمی شد حمایت تو چنانک****باشد از آفتاب و سایه پناه
ملک را ز آفتاب رای تو هست****ابدالدهر بامداد پگاه
جز به درگاه عالی تو فلک****ننبشته است عبده و فداه
جز به عین رضا نخواهد کرد****دیدهٔ روزگار در تو نگاه
شد مطیع ترا زمانه مطیع****شد سپاه ترا ستاره سپاه
هست بر وقف‌نامهٔ شرفت****نه سپهر و چهار طبع گواه
خشم و خصم تو آتشست و حشیش****مهر و کین تو طاعتست و گناه
بر دماند ز شعلهٔ آتش****فتح باب کف تو مهر گیاه
کرده‌ای از دراز دستی جود****از جهان دست خواستن کوتاه
در هنر خود چنین تواند بود****بشری لا اله الا الله
ای به تو زنده سنت پاداش****وی ز تو تازه رسم باد افراه
بنده زین سقطهٔ چو آتش تیز****بر سر آتش است بی‌گه و گاه
حاش لله چو روز سقطهٔ تو****شب گیتی نزاد روز سیاه
شکر ایزد که باز روشن شد****به تو صدر وزیر و حضرت شاه
نشد از سقطه قربتت ساقط****بلکه بفزود بر یکی پنجاه
تا کند اختلاف جنبش چرخ****نقش بی‌رنگ روزگار تباه
هرکه نبود به روزگار تو شاد****روزگارش مباد نیکی خواه
امر و نهیت روان چو حکم قضا****بر نشابور و مرو و بلخ و هراه
قصیده شماره 168: خاص سلطان علاء دین اله
خاص سلطان علاء دین اله****میر اسحاق صدر مجلس شاه
آسمانیست آفتابش رای****آفتابیست آسمانش گاه
آن بلنداختری که پیش درش****خاک روبند اختران به جباه
آنکه با عزمش آسمان عاجز****وانکه با رایش آفتاب سیاه
همتش فتنه را گشاده کمر****حشمتش چرخ را نهاده کلاه
قدرش از قدر آسمان برتر****علمش از راز اختران آگاه
قهر او قهرمان شرع رسول****پاس او پاسبان دین اله
باز با پاس دولتش تیهو****شیر با طوق طاعتش روباه
آنکه از رای روشنش بگزارد****نور خورشید وام سایهٔ چاه
وانکه با چتر دولتش آموخت****عکس مهتاب شکل خرمن ماه
خشم او از فلک برآرد گرد****حکم او بر قضا ببندد راه
صحن درگاه دولتش را هست****گنبد چرخ کمترین درگاه
ای ز جمشید برگذشته به ملک****وی ز خورشید برگذشته به جاه
شب ادبار حاسدت را نیست****در ازل هیچ بامداد پگاه
سمر رسم تست در اقوال****شکر شکر تست در افواه
شد مطیع ترا زمانه مطیع****شد سپاه ترا ستاره سپاه
زین سپس در حمایت عدلت****طاعت کهربا ندارد کاه
دست اقبال آسمان نکشد****برتر از درگه تو یک درگاه
چرخ تا در پناه دولت تست****عالمی را شدست پشت و پناه
جز به درگاه عالی تو فلک****ننبشتست عبده و فداه
جز به عین رضا همی نکند****دیدهٔ روزگار در تو نگاه
هست بر وقف‌نامهٔ ملکت****نه سپهر و چهار طبع گواه
خشم و خصم تو آتشست و حریر****مهر و کین تو طاعتست و گناه
لطف تو دست اگر دراز کند****دست قهر اجل شود کوتاه
بدماند ز شعلهٔ آتش****فتح باب کف تو مهر گیاه
در هنر خود چنین بود که تویی****بشری لا اله الا الله
ای به تو زنده سنت پاداش****وی به تو تازه رسم بادافراه
بنده از شوق خاک درگه تو****بر سر آتش است بی‌گه و گاه
بپذیرش که بندهٔ تو سزد****او و پیوستگان او پنجاه
پیش تختت بود چو سرو به پای****تا کند چون بنفشه پشت دوتاه
گیرد از دیگران کناره چو رخ****صدرها گر بدو دهند چو شاه
تاکند اختلاف گردش چرخ****نقش بی‌رنگ روزگار تباه
هرکه چون چرخ نبودت خواهان****روزگارش مباد نیکوخواه
تابعت باد یار شادی و عز****حاسدت باد جفت ناله و آه
در نفسهای دشمنت تضمین****هر زمان صدهزار وا اسفاه
امر و نهیت روان چو حکم قضا****بر نشابور ومرو و بلخ و هراه
قصیده شماره 169: ای سراپردهٔ سپید و سیاه
ای سراپردهٔ سپید و سیاه****ای بلند آفتاب و والا ماه
شعلهٔ صبح روزگار دو رنگ****در زد آتش به آسمان دوتاه
از افق برکشید شیر علم****در جهان اوفتاد شور سپاه
هین که برکرد مرغ و ماهی را****شغب از خوابگاه و خلوتگاه
شد یکی را سبک عنان شتاب****دیگری را گران رکاب شناه
ای بخار بحار کله ببند****وی عروس بهار حله بخواه
ای مرصع دوات و مصری کلک****وی همایون بساط و میمون‌گاه
روز عیدست و تهنیت شرطست****عید را تهنیت کنند به گاه
به ملاقات بزم صاحب عصر****به زمین بوس صدر ثانی شاه
ناصرالدین که نوک خامهٔ اوست****چهره‌پرداز نصر دین اله
طاهربن المظفر آنکه ظفر****جز پی رایتش نداند راه
آنکه در زیر سایهٔ عدلش****طاعت کهربا ندارد کاه
وانکه در جنب سایهٔ قدرش****خواجهٔ اختران نجوید جاه
وانکه او یونس است و گردون حوت****وانکه او یوسف است و گیتی چاه
رای او را مگر ملاقاتی****خواست افتاد با فلک ناگاه
اتفاقا به وجه گستاخی****سوی او آفتاب کرد نگاه
هرچه این می‌گشاد بند قبا****آن فرو می‌کشید پر کلاه
ای غلامت به طبع بی‌اجبار****وی مطیعت به طوع بی‌اکراه
هرچه در زیر دور چرخ کبود****هرچه بر پشت جرم خاک سیاه
قدرتت گشته در ازاء قدر****حملهٔ شیر و حیلهٔ روباه
دست عدلی دراز کردستی****هم به پاداش و هم به بادافراه
که نه بس روزگار می‌باید****ای قضاه قهر روزگار پناه
تا کنی از تصرفات زمین****دست تاثیر آسمان کوتاه
عدل دایم بود گواه دوام****بر دوام تو عدل تست گواه
فتنه در عهد حزم تو نزدست****یک نفس خالی از دوکار آگاه
دهر در دور دست تو نگذاشت****هفت اقلیم را دو حاجت خواه
دست تو فتح باب بارانیست****که برآرد ز شوره مهر گیاه
ای خلایق به جمله جزو و توکل****و آفرینش همه پیادهٔ تو شاه
نه خدایی و داشتست خدای****جاودانت از شریک و شبه نگاه
شبهت از خواب و آب و آینه خاست****ورنه آزاد بودی از اشباه
زین فراتر نمی‌توانم شد****خاطرم تیره شد دماغ تباه
عاجزم در ثنای تو عاجز****آه اگر همچنین بمانم آه
یک دلیری کنم قرینهٔ شرک****نکنم لا اله الا الله
تاکه ذکر گناه و طاعت هست****سال و ماه اوفتاده در افواه
از مقامات بندگی خدای****هرچه جز طاعت تو باد گناه
سوی تدبیر تو نوشته قضا****گاه تقدیر عبده و فداه
همتت ملک‌بخش و ملک‌ستان****دولتت دوستکام و دشمن‌کاه
یک نفس حاسدان بی‌نفست****برنیاورده جز که وا اسفاه
قصیده شماره 170: ای ممالک را مبارک پادشاه
ای ممالک را مبارک پادشاه****ای سزای خاتم و تخت و کلاه
تیغ خونخوارت پذیرفتار فتح****عفو جان‌بخشت خریدار گناه
روز کوشش بحر گردون کر و فر****وقت بخشش چرخ دریا دستگاه
شاه احمد نام موسی معرکه****شاه یوسف صدق یحیی انتباه
عز دین و ملک دولت آنکه هست****عز و دین و ملک و دولت را پناه
ساحت عرشست خاک حضرتت****کاندرو جز کبریا را نیست راه
روز بارت خاک‌بوسان ره دهند****آفتاب و سایه را در بارگاه
آسمان چشم حوادث برکند****گر کند در سایهٔ چترت نگاه
بر امید آنکه از روی قبول****رفعت چتر تو یابد جرم ماه
پوشد اندر عرصه‌گاه هر خسوف****کسوتی چون کسوت چترت سیاه
چرخ و ارکان فوق تختی بیش نیست****این به جودت شد مسلم آن به جاه
آسمان سرگشته کی ماندی اگر****با ثبات جاه تو کردی پناه
عرصهٔ تنگ سپهر تنگ چشم****کی تواند دیدن اندر سال و ماه
بر ثبات دولت آثارت دلیل****بر دوام ملک انصافت گواه
بر در ملکت کرا آید شگفت****گر کمر بندد نشابور و هراه
صادقان از خدمتت فارغ نیند****صبح صادق زان همی خیزد پگاه
تا که دارد آفتاب آسمان****از فلک میدان و از انجم سپاه
آفتاب آسمانت باد تاج****و آسمان آفتابت باد گاه
بخت روزافزون و فرخ روز و شب****جاودان دولت‌فزا و خصم کاه
قصیده شماره 171: ای به گوهر تا به آدم پادشاه
ای به گوهر تا به آدم پادشاه****در پناه اعتقادت ملک شاه
ستر میمونت حریم ایزدست****کاندرو جز کبریا را نیست راه
از سیاست آسمان بندد تتق****گرچه در اندیشه‌سازی بارگاه
ناوک عصمت بدوزد چشم روز****گر کند در سایهٔ چترت نگاه
پیش مهدت چاوشان بیرون کنند****آفتاب و سایه را از شاهراه
بر امید آنکه از روی قبول****رفعت چتر تو یابد جرم ماه
پوشد اندر عرصه‌گاه هر خسوف****کسوتی چون کسوت چترت سیاه
آسمان سرگشته کی ماندی اگر****با ثبات دولتت کردی پناه
گر وجود تو نبودی در حساب****آفرینش نامدی الا تباه
گر کسی انکار این دعوی کند****حق تعالی هست آگاه و گواه
قدر ملکت کی شناسد چرخ دون****شکر جودت کی گذارد دهر داه
منصب احمد چه داند کنج غار****قیمت یوسف چه داند قعر چاه
بوی اخلاقت بروم ار بگذرد****در حجاب جاودان ماند گناه
نسبت از صدق تو دارد در هدی****صبح صادق زان همی خیزد پگاه
گوهر افراسیاب از جاه تو****راند بر تقدیم آدم آب و جاه
خاک ترکستان ز بهر خدمتت****با گهر زاید همی مردم گیاه
خون کانها کینهٔ دستت بریخت****می‌چگویم کون شد بی‌دستگاه
از تعجب هر زمان گوید سخا****اینت دریا دست و کان دل پادشاه
ای ز عدل سرخ‌رویت تا ابد****کهربا را روی زرد از هجر کاه
عدل تو نقش ستم چونان ببرد****کز جهان برخاست رسم دادخواه
تا که دارد خسرو سیارگان****در اقالیم فلک ز انجم سپاه
در سپاهت بر سر هر بنده‌ای****از شرف سیاره‌ای بادا کلاه
تارک گردونت اندر پایمال****ابلق ایامت اندر پایگاه
سایهٔ سلطان که ظل ایزدست****بر سر این سروری بیگاه و گاه
بخت روزافزون و حزمت شب‌روت****جاودان دولت‌فزای و خصم کاه
قصیده شماره 172: شاها صبوح فتح و ظفر کن شراب خواه
شاها صبوح فتح و ظفر کن شراب خواه****نرد و ندیم و مطرب و چنگ و رباب خواه
از دست آنکه غیرت ماهست و آفتاب****در جام ماه نو می چون آفتاب خواه
وز خد آنکه قطرهٔ آبست و برگ گل****تا گرد رزمگه بزدایی گلاب خواه
یاقوت ناب و آب فسرده است جام می****آب طرب روان کن و یاقوت ناب خواه
ازکام شیر ملک چو کردی برون به تیغ****فارغ ز گرد ران گوزنان کباب خواه
روز مصاف خصم به جیش خطاشکن****وقت صلاح ملک ز رای صواب خواه
شبها که دشمن تو ز بیم تو نغنود****گردون به طعنه گویدش از بخت خواب خواه
هر پایه‌ای که خصم ترا برکشد سپهر****گوید قضا تمام شد اکنون طناب خواه
روزی که رجم دیو کنی بر سپهر فتح****از ترکش گهرکش خود یک شهاب خواه
وقتی که حکم جزم کنی بر بسیط خاک****از منشیان حضرت خود یک خطاب خواه
بر گشت عافیت چو بخیلی کند سپهر****از چتر و تیغ خویش سپهر و سحاب خواه
در موقف جزای مطیعان و عاصیان****از لطف و قهر خویش ثواب و عقاب خواه
نی نی که انتقام خواهد خود آسمان****روزی شکار کن تو و روزی شراب خواه
در شان داد آیت حق بود میر داد****او باب تست زندگی از نام باب خواه
ایام گر بکرد خطایی در آن مبند****خوش باش و انتقام ز رای صواب خواه
آنجا که تاب حمله ندارد زمین رزم****از رخش و رمح خویش توان جوی و تاب خواه
چون خاک بی‌درنگ شود چرخ بی‌شتاب****از حزم و عزم خویش درنگ و شتاب خواه
دنیا خراب و دین به خلل بود و عدل تو****آباد کرد هر دو کنون طشت و آب خواه
کاهی که از جهان ببرد کهربا به غصب****در عهد عدل تست ز عدلت جواب خواه
بی‌عدل مستجاب نگردد دعای شاه****شاها دعای خویش همه مستجاب خواه
آباد دار ملک زمین خسروا به داد****طوفان باد ملک هوا گو خراب خواه
قصیده شماره 173: ای همای همتت سر بر سپهر افراخته
ای همای همتت سر بر سپهر افراخته****کس چو سیمرغت نظیری در جهان نشناخته
دور بین چون کرکس و خصم افکنی همچون عقاب****باز هنگام هنر گردن چو باز افراخته
طوطیان نظم کلام و بلبلان زیر نوا****جز به یاد مجلست نا داده و ننواخته
بخت بیدارت خروسان سحرگه‌خیز را****از پگه‌خیزی که هست از چشم صبح انداخته
تا به تاج هدهد و طاوس در کین عدوت****نیزهای پر ز دست و تیغهای آخته
قهر شاهین انتقامت اخگر دل در برش****چون در امعاء شترمرغ از اسف بگداخته
نیک پی آن بنده‌ات ای بندگانت نیک پی****از تجملها به کف کردست جفتی فاخته
طوق قمری بر قفا خون تذرو اندر دو چشم****با چنین فر و بها دلها ز غم پرداخته
نرد زیب از کبک و تیهو برده پس بی‌اختیار****مانده اندر ششدر حبس قفس ناباخته
هریکی را همچو لقلق مار باید صعوه کرم****سوی آب و دانه بینی دایم اندر تاخته
چون حواصل هیچ سیری می‌ندانند از علف****وین غلامک وجه بنجشکی ندارد ساخته
مکرمت کن پاره‌ای ارزن فرستش کز شره****چون دو زاغند این دو شهرآشوب کشور تاخته
قصیده شماره 174: ای جهان را عدل تو آراسته
ای جهان را عدل تو آراسته****باغ ملک از خنجرت پیراسته
حلقهٔ شبرنگ زلف پرچمت****روزها رخسار فتح آراسته
در دو دم بنشانده از باران تیر****هرکجا گرد خلافی خاسته
خسروان نقش نگین خسروی****نام را جز نام تو ناخواسته
گنجها خواهان دستت زان شدند****کز پی خواهنده دادی خواسته
در بلاد ملک تو با خاک پیر****راستی باید ز خاک آراسته
ای به قدر و رای چرخ و آفتاب****باد ماه دولتت ناکاسته
قصیده شماره 175: ای نهال مملکت از عدل تو بر یافته
ای نهال مملکت از عدل تو بر یافته****وی همای سلطنت از عدل تو پر یافته
در جهانداریت گردون فتنه در سر داشته****وز ملکشاهیت عالم رونق از سر یافته
از مثال تو جهان در نقش الله المعین****مایهٔ کافور خشک و عنبر تر یافته
بی‌نهیب روز محشر طالبان آخرت****در جوار صدر تو طوبی و کوثر یافته
از شمر اعجاز تو اسباب دریا ساخته****وز عرض اقبال تو آثار جوهر یافته
روضهای خطهٔ اسلام در ایام تو****از بهار عدل تو هم زیب و هم فر یافته
شاخهای دوحهٔ انصاف در اقلیم تو****از نمای فضل تو هم برگ و هم بر یافته
مدت همنام تو از سعی تیغ و کلک تو****در ثبات عمر تو بی‌روز محشر یافته
پایهٔ تخت ترا هنگام بوسیدن خرد****از ورای قلعهٔ نه چرخ برتر یافته
گمرهان آفرینش در شب احداث دهر****از فروغ صبح تایید تو رهبر یافته
گاه ضرب و طعن در میدان زبان رمح تو****رام نطق از گفتن الله اکبر یافته
آسمان را بر زمین در لحظه‌ای اندیشه‌وار****مرکب اندیشه رفتار تو اندر یافته
دیده بر خاک جناب تو به روز بار تو****جلوگاه از چهرهٔ فغفور و قیصر یافته
از برای چشمهٔ حیوان مدحت جان و عقل****وهم را در صحبت عزم سکندر یافته
همچو ابناء هنر از بهر حاجت سال و ماه****چرخ را دربان تو چون حله بر در یافته
کیسه از جود تو سلطان و رعیت دوخته****بهره از بر تو درویش و توانگر یافته
ناظران علوی و سفلی ز بذل عام تو****بحر و کان را در فراق گوهر و زر یافته
تا دماغ کاینات از خلق تو مشکین شود****خلقت تو در ازل خلق پیمبر یافته
تا همی در بزم گیتی باشد از جنس نبات****در دماغش از دل و جان جام و ساغر یافته
خسروی را نسبت فیروزی از نام تو باد****خسروان از خاک درگاه تو افسر یافته
قصیده شماره 176: ای ز یزدان تا ابد ملک سلیمان یافته
ای ز یزدان تا ابد ملک سلیمان یافته****هرچه جسته جز نظیر از فضل یزدان یافته
ای ز رشک رونق بزمت سلیمان را خدای****از تضرع کردن هب‌لی پشیمان یافته
منبر از یادت جناب خطبه عالی داشته****دولت از نامت دهان سکه خندان یافته
هرچه دعوی کرده از رتبت امیرالمؤمنین****روزگار از پایهٔ تخت تو برهان یافته
اختران را شوکتت بر سمت طاعت رانده****آسمان را همتت در تحت فرمان یافته
بارها از شرم رایت آسمان خورشید را****زیر سیلاب عرق در موج طوفان یافته
پیش چوگان مرادت گوی گردون را قضا****بی‌تصرف سالها چون گوی میدان یافته
کرده موزن حل و عقد آفرینش را قدر****تا ز عدل شاملت معیار و میزان یافته
منهیان ربع مسکون زاب روی عدل تو****فتنه را پنجاه ساله نان در انبان یافته
در میان دولتی با حلق ملکی گشته سخت****هر کمندی کز کف عزم تو دوران یافته
بارها آحاد فراشانت شیر چرخ را****در پناه شیر شادروان ایوان یافته
حادثه در نرد درد و فتنه در شطرنج رنج****بدسگالت را حریف آب دندان یافته
زلف‌وارش سر ز تن ببریده جلاد اجل****بر دل هرک از خلافت خال عصیان یافته
از مصافت قایل تکبیر حیران مانده باز****وز نفاذت نامهٔ تقدیر عنوان یافته
هم ز بیم لمعهٔ تیغ تو جاسوس ظفر****مرگ را در چشمهٔ تیغ تو پنهان یافته
جرم خاک از بس و حل کز خون خصمت ساخته****ابلق ایام را افتان و خیزان یافته
زان اثرها کز سنانت یاد دارد روزگار****یک نشان معجز از موسی عمران یافته
ناقهٔ صالح، عصای موسی و روح پدر****هرسه را در بطن مادر دیده بی‌جان یافته
سالها بر خوان رزم از میزبان تیغ تو****وحش و طیر و دام ودد را چرخ مهمان یافته
هرکجا طی کرده یک پی نعل اسبت خاک رزم****اژدهای رایت از باد ظفر جان یافته
آفتاب از سمت رزمت چون به مغرب آمده****چهره چون قوس قزح پر اشک الوان یافته
وز گشادت روز دیگر چون به خود پرداخته****دیده چون رخسار مه پر زخم پیکان یافته
وز بخار خون خصمانت هوای معرکه****بی‌مزاج انجم استعداد باران یافته
پس به مدتها ز خاک رزمگاهت روزگار****رستنی را صورت و ترکیب مرجان یافته
خسروا من بنده در اثناء این خدمت که هست****گوش و هوش از گوهرش سرمایهٔ کان یافته
قصد آن کردم که ذوالقرنین ثانی گویمت****هر غلامت از تو در هر مکرمت آن یافته
شاد باش ای مصطفی سیرت خداوند این منم****کز قبول حضرتت اقبال حسان یافته
تا توان گفتن همی با خسرو سیارگان****کای زکیوان پاسبان وز ماه دربان یافته
بادت اندر خسروی سیاره از فوج حشم****ای مه منجوق چترت قدر کیوان یافته
هرچه پنهان قضا حزم تو پیدا داشته****هرچه دشوار قدر عزم تو آسان یافته
قصیده شماره 177: زهی کارت از چرخ بالا گرفته
زهی کارت از چرخ بالا گرفته****حدیثت ز چین تا به صنعا گرفته
رکاب ترا چرخ توسن بسوده****عنان ترا بخت والا گرفته
به نامت هنر فال فرخنده جسته****به یادت خرد جام صهبا گرفته
زهی نعل شبدیز و لعل کلاهت****ز تحت‌الثری تا ثریا گرفته
به هنگام جود و به گاه سخاوت****دل و همتت رسم دریا گرفته
ز لفظ خطیبان مدحت سرایت****همه عرصهٔ عالم آوا گرفته
به یک حمله در خدمت شاه عالم****همه ملک جمشید و دارا گرفته
به فر و به اقبال سلطان عالم****سر و افسر و ملک دنیا گرفته
زمان و زمین را بساط کلامت****چو خورشید بالا و پهنا گرفته
سر تیغت از خون او داج دشمن****ز شنگرف و سیماب سیما گرفته
گه از خون دل رنگ یاقوت داده****گه از رنگ خون رنگ مینا گرفته
تویی سرفرازی که هست آفرینت****ز اقصای چین تا به بطحا گرفته
من مدح‌خوان را شب و روز نکبت****در انواع تیمار تنها گرفته
ز آمیزش عالم و طبع عالم****دلم نفرت و طبع عنقا گرفته
شب محنت من ز امداد فکرت****درازی شبهای یلدا گرفته
مرا صنعت چرخ توسن شکسته****مرا صولت دهر رعنا گرفته
گهم نکبت چرخ اخضر گرفته****گهم حلقهٔ دام سودا گرفته
من از وحشت دل سوی حضرت تو****چو موسی ره طور سینا گرفته
ز خورشید رای تو و نور دستت****همه دهر نور تجلی گرفته
ز برهان جیب تو و معجزاتت****سواد زمین دست بیضا گرفته
من اندر شکایات امروز و امشب****در عشوهٔ شب ز فردا گرفته
سر دامن و آستین بلا را****چو وامق سر زلف عذرا گرفته
ز بس دهشت‌جان و دل دست کل را****رها کرده و پای اجزا گرفته
ز قرآن ربوده کمال فصاحت****وز انجیل خط معما گرفته
در خدمتت اختیاری نمانده****در حضرتت جمع غوغا گرفته
همیشه که نامست از حسن یوسف****جهانی حدیث زلیخا گرفته
بمان ای خداوند و مخدوم عالم****که هست از تو دین قدر والا گرفته
قصیده شماره 178: ای تیغ تو ملک عجم گرفته
ای تیغ تو ملک عجم گرفته****انصاف تو جای ستم گرفته
اقبال جناب ترا گزیده****باقی جهان جمله کم گرفته
پشتی شده در نیک و بد جهان را****هر پشت که پیش تو خم گرفته
از نام خدای و رسول نامت****ترکیب حروف و رقم گرفته
وآنگه ز زبان بی‌عناء سکه****در چهره زر و درم گرفته
اطراف بساط عریض جاهت****آفاق حدوث و قدم گرفته
اسرار فلک مشرف وقوفت****تا شام ابد در قلم گرفته
گه سقف سپهر از خیال بزمت****آرایش باغ ارم گرفته
گه قطر زمین از ثبات رزمت****تا پشت سمک رنگ و نم گرفته
فرمان تو آن مستحق طاعت****بی‌عنف رقاب امم گرفته
انصاف تو در ماجرای شیران****آهو بچگان را حکم گرفته
عفو تو قبول شفا شکسته****خشم تو مزاج الم گرفته
بذلت در و دیوار آرزو را****در نقش و نگار نعم گرفته
هر هفته‌ای از جنبش سپاهت****گیتی همه کوس و علم گرفته
در موکب تو اژدهای رایت****شیران عرین را به دم گرفته
هرجا که سپاه تو پی فشرده****در سنگ نشان قدم گرفته
حفظ تو جهان را چو بر باری****در سایهٔ فضل و کرم گرفته
شام و شفق از آفتاب رایت****دوکان ز بر صبحدم گرفته
در لوح زبان جای خاک‌پایت****اندازهٔ واو قسم گرفته
عدل تو به احداث عشقبازی****بس تیهو و شاهین به هم گرفته
از تخت تو وقت سؤال سائل****تا عرش صداء نعم گرفته
آز از کرب امتلاء دایم****ویرانهٔ کتم عدم گرفته
در عرض سپاه تو مرغ و ماهی****یکسر همه حکم حشم گرفته
در پیکر دیو از شهاب رمحت****خون صورت شاخ بقم گرفته
بدخواه تو را خاک مادرآسا****از پشت پدر در شکم گرفته
از نالهٔ خصم تو گوش گردون****خاصیت جذر اصم گرفته
چشمش که زباست به وقت خوابش****از نم صفت لاتنم گرفته
او آمده و فتنه را به عمیا****در دزدی آن متهم گرفته
ای تو ز ثنا بیش و خسروان را****دامن خسک مدح و ذم گرفته
حاسد به کمالت کند تشبه****لیکن چو به فربه ورم گرفته
تا در حرم آسمان نگردد****بر کس در شادی و غم گرفته
شادی تو باد ای حریم گیتی****از عدال تو امن حرم گرفته
در سلک سماطین روز بارت****کیوان سر صف خدم گرفته
در حلقهٔ خنیاگران بزمت****خاتون فلک زیر و بم گرفته
عمر تو مقامات نوح دیده****جاه تو ولایات جم گرفته
هر عید عرب تا به روز محشر****جشن تو سواد عجم گرفته
قصیده شماره 179: زهی ز عدل تو خلق خدای آسوده
زهی ز عدل تو خلق خدای آسوده****ز خسروان چون تویی در زمانه نابوده
جهان به تیغ درآورده جمله زیر نگین****پس از تکبر دامن بدو نیالوده
ز شیر بیشهٔ سلجوقیان به یک جولان****شکاریی که به صد سال کرده بربوده
هزار بار ز بهر طلایهٔ حزمت****بسیط خاک جهان بادوار پیموده
چو دیده نیستیی بی‌سال بخشیده****چو دیده عاجزیی بی‌ملال بخشوده
زبان نداده به جود و عطا رسانیده****وعید کرده به جرم و جزا نفرموده
ز حفظ عدل تو مهتاب در ولایت تو****طراز توزی و تار قصب نفرسوده
به دست فتح و ظفر بر سپهر دولت خصم****سپاهت از گل قهر آفتاب اندوده
دو گشته خانهٔ خورشید کی به روز مصاف****چو شیر رایت تو سر بر آسمان سوده
هنوز مطرب رزمت نبرده زخمه به گوش****که گوش ملک تو تکبیر فتح بشنوده
به روز حرب کسی جز کمان ز لشکر تو****ز هیچ روی به خصم تو پشت ننموده
ز بیم تیغ تو جز بخت دشمن تو کسی****در آن دیار شبی تا به روز نغنوده
اثر ز دود خلافت به روزنی نرسید****که عکس تیغ تو آتش نزد در آن دوده
ز خصم تونرود خون چو کشته گشت که خون****ز رگ چگونه رود کز دو دیده پالوده
از آن زمان که ظفر پرچم تو شانه زده است****ز زنگ جور کدام آینه است نزدوده
قضاست امر تو گویی که از شرایط او****نه کاسته است فلک هرگز و نه افزوده
ز سعی غنچهٔ پیکان تست گلبن فتح****شکفته دایم و افتاده توده بر توده
شمایل تو به عینه نتایج خردست****که همگنانش پسندیده‌اند و بستوده
ز تست نصرت دین وز خدای نصرت تو****دراز باد سخن‌تان که نیست بیهوده
تو می‌روی و زمین و زمان همی گویند****زهی ز عدل تو خلق خدای آسوده
قصیده شماره 180: ای رایت دولت ز تو بر چرخ رسیده
ای رایت دولت ز تو بر چرخ رسیده****وی چشم وزارت چو تو دستور ندیده
بر پایهٔ تو پای توهم نسپرده****بر دامن تو دست معالی نرسیده
با قدر تو اوج زحل از دست فتاده****با کلک تو تیر فلک انگشت گزیده
در نظم جهان هرچه صریر قلمت گفت****از روی رضا گوش قضا جمله شنیده
اعجاز تو در شرع وزارت نه به حدیست****کز خلق بمانند یکی ناگرویده
ای مردم آبی شده بی‌باس تو عمری****در دیدهٔ احرار جهان مردم دیده
دی خانه فروش ستم آنرا که برانداخت****انصاف تو امروز به جانش بخریده
از خنصر چپ عقد ایادیت گرفته****اطفال در آن عهد که ابهام مکیده
آرام زمین بر در حزم تو نشسته****تعجیل زمان در ره عزم تو دویده
تخم غرض بخت تو بر خاره برسته****مرغ عمل خصم تو از بیضه پریده
بر خاک درت ملک گویی که از آرام****طفلی است در آغوش رقیبی غنویده
درکام جهان آب شد از تف ستم خشک****جز آب حیات از سر کلکت نچکیده
گردون که یکی خوشه چنش ماه نو آمد****تا سنبله از خرمن اقبال تو چیده
آنجا که گران گشت رکاب سخط تو****از بوالعجبی فتنه عنان باز کشیده
بی‌آب رخ طالع مه‌پرور تو ماه****تا عهد تو چون ماهی بی‌آب طپیده
پشتی شده در نیک و بد ابنای جهان را****هر پشت که در صدر تو یک روز خمیده
دندان خزان کند بر آن شاخ که بر وی****یکبار نسیمی ز رضای تو وزیده
زنبور خزر فضلهٔ لطف تو سرشته****آهوی ختن کشتهٔ خلق تو چریده
در عهد نفاذ تو ز پستان پلنگان****آهو بره در خواب‌ستان شیر مکیده
شیر فلک آن شیر سراپردهٔ دوران****در مرتبه با شیر بساطت نچخیده
می‌بینم از این مرتبه خورشید فلک را****چون شبپره در سایهٔ حفظ تو خزیده
بدخواه تو چون کرم بریشم کفن خویش****از دوک زبان بر سرو بر پای تنیده
بر چرخ ممالک ز شهاب قلم تست****بر یکدگر افتاده دو صد دیو رمیده
کورا که تب و لرزه‌اش از بیم تو دارد****یک چاشنی از شربت قهر تو چشیده
غور تو نه بحریست کزو عبره توان کرد****گیرم که جهان پر شود از خیک دمیده
تو در چمن دولت و در باغ وزارت****چون ابر خرامیده و چون سرو چمیده
دیروز به جای پدر و جد تو بودست****مسعود علی آن دو ملکشان بگزیده
امروز اگر نوبت ایشان به تو آمد****نشگفت عطاییست سزاوار و سزیده
تا تار شب و روز چنان نیست کز ایشان****سهم رسن پیسه خورد مار گزیده
خصم تو چو شب باد همه جای سیه‌روی****وز حادثه چون صبح دوم جامه دریده
رخسار چو آبی ز عنا گرد گرفته****دل در برش از نایبه چون نار کفیده
هر ساعتش از غصه گلی تازه شکفته****وان غصه چو خارش همه در دیده خلیده
حرف ی
قصیده شماره 181: دو عیدست ما را ز روی دو معنی
دو عیدست ما را ز روی دو معنی****هم از روی دین و هم از روی دنیی
همایون یکی عید تشریف سلطان****مبارک دگر عید قربان و اضحی
به صد عید چونین فلک باد ضامن****خداوند ما را ز ایزد تعالی
امیر اجل فخر دین بوالمفاخر****امیری به صورت امیری به معنی
به پیش کف راد او فقر و فاقه****چو پیش زمرد بود چشم افعی
نتابد بر آن آفتاب حوادث****که در سایهٔ عدل او ساخت ماوی
ایا دست تو وارث دست حاتم****و یا کلک تو نایب چوب موسی
کند چرخ بر احترام تو محضر****دهد دهر بر احتشام تو فتوی
ز امن تودر پای فتنه است بندی****ز عدل تو بر دست ظلمست حنی
شود بر خط عز جاه تو ضامن****کشد بر خط رزق جود تو اجری
ز عدلت زمین است چونان که گویی****فرود آمد از آسمان باز عیسی
دهد حزمت اندر وغا امن و سلوت****دهد عزمت اندر بلا من و سلوی
صریر قلمهای تو نفخ صورست****که آید ازو لازم احیاء موتی
به لب هست خاموش وزو عقل گویا****به تن هست لاغر وزو ملک فربی
نهد کشت قدر ترا ماه خرمن****بود آب تیغ ترا روح مجری
ز آب حسامت به سردی ببندد****مزاج عدو چون به گرمی زدفلی
به سبزی و تلخی چون کسنی است الحق****عجب نیست آن خاصیت زاب کسنی
دل حاسد از باد عکس سنانت****چنانست چون طورگاه تجلی
چو تو حکم کردی قضا هم نیارد****که گوید چنین مصلحت هست یانی
اشارات تو حکمهائیست قاطع****چه از روی فرمان چه از روی تقوی
به تشریف و انعام اگر برکشیدت****چه سلطان اعظم چه دستور اعلی
به تشریف آن جز توکس نیست درخور****به انعام این جز تو کس نیست اولی
چو من بنده در وصف انعام و شکرت****کنم نثری آغاز یا شعری انشی
رسد در ثنای تو نثرم به نثره****کشد در مدیح تو شعرم به شعری
عروسان طبعم کنند از تفاخر****ز نعمت تو رفعت ز مدح تو فخری
چو انشا کنم مدحتی گویی احسنت****چو پیدا کنم حاجتی گویی آری
درآریت مدغم دو صد گونه احسان****در احسنت مضمر دوصد گونه حسنی
روا نیست در عقل جز مدحت تو****چو مدحت همی بایدم کرد باری
الا تا که دوران چرخ مدور****کند بر جهان سعد چون نحس املی
همه سعد و نحس فلک باد چونان****که باشد ز دوران چرخت تمنی
به قدرت مباهات اجرام گردون****به قصرت تولای ایوان کسری
قصیده شماره 182: ای به درگاه تو بر قصه‌رسان صاحب ری
ای به درگاه تو بر قصه‌رسان صاحب ری****ره‌نشین سر کوی کرمت حاتم طی
اختران در هوس پایهٔ اعلای سپهر****سوی ایوان تو آورده به علیین پی
و آسمان در طلب واسطهٔ عقد نجوم****روی در رای تو آورده که وی شاهد وی
فلک جاه ترا خارج عالم داخل****قطب تدبیر تو را عروهٔ تقدیر جدی
جاه تست ای ز جهان بیش جهانی که درو****وهم را پر ببرد حیرت و فکرت را پی
چه نبی چون تو کنی یاد پیمبر چه ابی****باز اگر او کند این لطف چه جعفر چه نبی
صاحب و صدر جهانی و جهان زنده به تست****عقل داند که به جان زنده بود قالب حی
ملک را رای تو معمور چنان می‌دارد****که به تدبیر برون برد خرابی از می
صبح را رای تو گر پردهٔ کتمان بدرد****نیز کس چهرهٔ خورشید نبیند بی خوی
نیل خواهد رخ خورشید مگر وقت زوال****قصر میمون ترا ناقص از آن گردد فی
اندر آن معرکه گر حملهٔ شبگیر قضا****عالم عافیت از دست حوادث شد طی
چرخ می‌گفت که برکیست تلافی وجود****همتت دست ببر بر زد و گفتا که علی
خویشتن بر نظرت جلوه همی کرد جهان****آسمان گفت که خود را چکنی رسواهی
التفات تو عنان چست از آن کرد که بود****در ازای نظرت نسیه و نقدش لاشئی
به خلافت پدرت سر چو نیاورد فرود****به وزارت که کند رای ترا قانع کی
وحدت نوع تو بر شخص تو مقصور کند****عقل صرفی که نظیرت ندهد مطلب ای
بر حواشی کمالات تو آید پیدا****گرچه در اصل کشیدند طراز بیدی
بر نکوخواه تو مشکل نشود وحی از خواب****بر بداندیش تو ظاهر نشود رشد از غی
قطره در چشم حسودت نشگفت ار بفسرد****زانکه غم در نفسش تعبیه دارد مه دی
دشمنت کرمک پیله است که بر خود همه سال****کفن خود تند این را به دهان آن از قی
تا زبان زخمه بود چون به حدیث آید عود****تا دهان نغمه بود چون به خروش آید نی
سرو وش در چمن باغ معالی می‌بال****تا جهانی کمر امر تو بندند چو نی
در هر آن دل که ز اقبال تو درد حسدست****داروی بازپسین باد برو یعنی کی
قصیده شماره 183: زهی ز روی بزرگی خلاصهٔ دنیی
زهی ز روی بزرگی خلاصهٔ دنیی****علو قدر تو برهان آسمان دعوی
به اهتمام تو دایم عمارت عالم****ز التفات تو خارج عداوت دنیی
تویی که مفتی کلک تو در شریعت ملک****به امر و نهی امور جهان دهد فتوی
تویی که منهی رای تو بی‌وسیلت وحی****ز گرم و سرد نهان قضا کند انهی
سپهر گفت به جاه از زمانه افزونی****به صدهزار زبان هم زمانه گفت آری
چو کان عریق بود گوهرش نفیس آید****شناسد آنکه تامل کند در این معنی
کدام گوهر و کان عریق‌تر که بود****گهر محمد مسعود و کان علی یحیی
قصیده شماره 184: ویحک ای صورت منصوریه باغی و سرای
ویحک ای صورت منصوریه باغی و سرای****یا بهشتی که به دنیات فرستاد خدای
گر به عینه نه بهشتی نه جهانی که جهان****عمر کاهست و تو برعکس جهان عمرفزای
نیلگون برکهٔ عنبر گل بسد عرقت****آسمانیست که در جوف زمین دارد جای
جویبار تو گهر سنگ شده دریاوار****شاخسار تو صدف‌وار شده گوهر زای
برده رضوان ز بهشت از پی پیوندگری****از تو هر فضله که انداخته بستان پیرای
بوده نقاش قضا در شجرت متواری****گشته فراش صبا در چمنت ناپروای
لب گل گشته به شادی وصالت خندان****دل بلبل شده از بیم فراقت دروای
شکن آب شمرهای ترا رقص هوا****سایهٔ برگ درختان ترا فر همای
دست فرسوده خزان ناشده طوبی کردار****نوبهار تو در این گنبد گیتی‌فرسای
سایهٔ قصر رفیع تو نپیموده تمام****به ذراع شب و روز انجم گیتی پیمای
گفته با جملهٔ زوار صریر در تو****مرحبا برمگذر خواجه فرود آی و درآی
هین که آمد به درت موکب میمون وزیر****هرچه دانی و توانی ز تکلف بنمای
به لب غنچهٔ گل دست همایونش ببوس****به سر زلف صبا گرد رکابش بزدای
مجمر غنچه پر از عود قماریست بسوز****هاون لاله پر از عنبر ساراست بسای
آصف ملک سلیمان دوم خیمه بزد****هین چو هدهد کلهی برنه و دربند قبای
ارغنون پیش چکاوک نه اگر بلبل نیست****ماحضر فاخته را گو که نشیدی بسرای
تا چوگل درنفتد جام به مستی ز کفت****همچو نی باش میان‌بسته و چون سرو بپای
قمریی را ز پی بلبل خوش نغمه دوان****تا بیایند و بسازند بهم بربط و نای
مجلس خواجهٔ دنیاست توقف نسزد****خیز و تقصیر مکن عذر منه بیش مپای
خواجهٔ کل جهان آنکه خدایش کردست****جاودان بر سر احرار جهان بارخدای
آن فلک جاه ملک مرتبه کز بدو وجود****فلکش پای سپر شد ملکش دست‌گرای
آنکه در خاصیت انصافش اگر خوض کند****سخن کاه نگوید ابدا کاه‌ربای
وانکه در ناصیهٔ روز نبیند تقدیر****از کجا ز آینهٔ رای ممالک آرای
ای زمان بی‌عدد مدت تو دور قصیر****وی جهان بی‌مدد عدت تو دست‌گزای
آفتابی اگر او چون تو شود زاید نور****آسمانی اگر او چون تو بود ثابت‌رای
عفوبخشی نبود چون کرمت عذرپذیر****فتنه‌بندی نبود چون قلمت قلعه‌گشای
گر چو خورشید شود خصم تو گو شو که شود****دست قهرت به گل حادثه خورشیداندای
ور برآرد به مثل مار به افسون ز زمین****اژدهای فلکی را چه غم از مارافسای
تا جهان را نبود از حرکت آسایش****در جهان ساکن وز اندوه جهان می‌آسای
مجلس لهو تو پر مشغله و هو یاهو****خانهٔ خصم تو پر ولوله و ها یا های
هست فرمانت روان بر همه اطراف جهان****در جهان هرچه مراد تو بود می‌فرمای
قصیده شماره 185: آخر ای قوم نه از بهر من از بهر خدای
آخر ای قوم نه از بهر من از بهر خدای****دست گیرید مرا زین فلک بی‌سروپای
حال من بنده به وجهی که توان کشف کنید****بر خداوند من آن صورت تایید خدای
عالم مجد که بر بار خدایان ملکست****مجد دین آن به سزا بر ملکان بارخدای
میر بوطالب بن نعمه که بی‌نعمت او****آسمان تنگ و زمین مفلس و خورشید گدای
آنکه بانقش وجودش ورق فتنه بشست****عالم نامیه‌بخش و فلک حادثه‌زای
آنکه از ابر کفش آب خورد کشت امید****وانکه بر خاک درش رشک برد فر همای
آنکه پیش گره ابروی باسش به مثل****نام که زهره ندارد که برد کاه‌ربای
بر سر جمع بگویید که ای قدر ترا****آسمان پای سپر گشته زمین دست‌گرای
مانده از سیلی جاهت سر چرخ اندر پیش****گشته از طعنهٔ حلمت دل خاک اندروای
خشک‌سال کرم از ابر کفت یافته نم****وای اگر ابر کفت نایژه بگشادی وای
ساعد جود تو دارد کف دریا وسعت****پنجهٔ قهر تو دارد گل خورشید اندای
چیست کلک تو یکی کاتب اسرارنگار****چیست نطق تو یکی طوطی الهام‌سرای
تو که در ناصیهٔ روز ببینی تقدیر****از کجا ز آینهٔ رای ممالک آرای
آنکه او در همه دل عشق تو دارد همه‌وقت****آنکه او با همه‌کس شکر تو گوید همه‌جای
اعتقادی که فلان را به خداوندی تست****دیده باشی به همه حال در آیینهٔ رای
مدتی شد که در این شهر مقیم است و هنوز****هیچ دربانش نداند بدر هیچ سرای
خدمت حضرت تو یک دو سه بارک دریافت****اندر آن موسم غم‌پرور شادی فرسای
بعد از آن کمترک آمد نه ز تقصیر ازآنک****تا نباید که کسی گویدش ای خواجه کم‌آی
نتوان گفت که محتاج نباشد لیکن****باد حرصش نکند همچو خسان ناپروای
طمع را گفته بود خون بخور و لب مگشای****نفس را گفته بود جان بکن و رخ منمای
بندش از بند قضا گر بگشاید سخنش****این بود بس که دل از راز حوادث مگشای
لیکن آنجا که ملایک ز ردای پدرت****همه در آرزوی عشق کلاهند و قبای
چکند گر نبود مجلس و دیوان ترا****شاعر و راوی و خنیاگر و فصال و گدای
انوری لاف مزن قاعده بسیار منه****بالغی طفل نه ای جای ببین ژاژ مخای
بارنامه نکشد بارخدایی که سپهر****هست از پا و رکاب پدرش گشته دوتای
داغ داری به سرین برنتوانی شد حر****پست داری به دهان برنتوانی زد نای
خویشتن داری تو غایت بی‌خویشتنی است****خویشتن را چو تو دانی که ای پس مستای
سیم گرمابه نداری به زنخ باد مسنج****نان یک ماهه نداری به لگد آب مسای
خیز و نزدیک خداوند شو این شعر ببر****عاقلان حامل اندیشه نباشند به رای
چند بی‌برگ و نوا صبر کنی شرم بنه****گو خداوند مرا برگ و نوایی فرمای
دل چو نار از عطش و چهره چو آبی ز غبار****برمگرد از لب بحر این بنشان آن بزدای
گر ز خاصت دهد از خاص تو بیهوده مگوی****ور ز توزیع، ز توزیع تو یافه مدرای
چون بفرمود برو راه تنعم برگیر****بنشین فارغ و دم درکش و زحمت مفزای
چمنی داری در طبع، درو خوش می‌گرد****گل معنی می‌چین سرو سخن می‌پیرای
گشت بی‌فایده کم‌زن که نه بادی نه دخان****بانگ بی‌فایده کم‌کن که نه نایی نه درای
شعر اگر گویی پس بار خدایت ممدوح****دامن این سخن پاک به هرکس مالای
تا که آفاق جهان گذران پیماید****آفتاب فلک دائر دوران پیمای
ای به حق سید و صدر همه آفاق مباد****که گزندیت رساند فلک خیره‌گزای
تا که خورشید بتابد تو چو خورشید بتاب****تا که ایام بپاید تو چو ایام بپای
تا نیاسود شب و روز جهان از حرکت****روز و شب در طرب و کام و هوا می‌آسای
فلک از مجلس انس تو پر از هو یاهو****عالم از گریهٔ خصم تو پر از ها یاهای
قصیده شماره 186: جشن عید اندرین همایون جای
جشن عید اندرین همایون جای****که بهشتی است در جهان خدای
فرخ و خرم و همایون باد****بر خداوند این همایون جای
مجد دین بوالحسن که طیره کند****چرخ و خورشید را به قدر و به رای
آنکه با عدل او نمی‌گوید****سخن کاه طبع کاه ربای
وانکه با فر او نمی‌فکند****سایه بر کار خویش فر همای
قدر او را سپهر پای سپر****حزم او را زمانه دست‌گزای
پیش جاهش سر فلک در پیش****پیش حلمش دل زمین دروای
کرمش عفوبخش و عذرپذیر****قلمش فتنه‌بند و قلعه‌گشای
در هوای اصابت رایش****آفتاب سپهر ذره‌نمای
در کمیت سیاست کینش****پشه‌ای ز انتقام پیل‌ربای
رعد را ابر گفته پیش کفش****وقت این لاف نیست هرزه ملای
موج را بحر گفته پیش دلش****روز این عرض نیست ژاژ مخای
ذهن او خامه‌ایست غیب‌نگار****کلک او ناطقیست وحی سرای
ای بر اشراف دهر فرمان ده****وی بر ابنای عصر بارخدای
زور عزم تو آسمان قدرت****گل قهر تو آفتاب‌اندای
با کفت حرص را فرو رفته****هر زمانی به گنج دیگر پای
همه عالم عیال جود تواند****وای اگر جود تو نبودی وای
باس تو آتشی است حادثه‌سوز****امن تو صیقلیست فتنه‌زدای
حرمی چون در سرای تو نیست****ایمنی را درین سپنج‌سرای
نیز تبدیل روز و شب نبود****گر تو گویی زمانه را که بپای
دی به رجعت شود به فردا باز****گر اشارت کنی که باز پس آی
گر خیالت نیامدی در خواب****کس ندیدیت در جهان همتای
عقبت نیست زانکه هست عقیم****از نظیر تو چرخ نادره زای
ای صمیم کفت بخیل نکوه****وی صریر دلت دخیل ستای
نعمت آلوده بیش نیست جهان****دامن همتت بدو مالای
زنگ پالودهٔ سر کویست****امتحانش کن و فرو پالای
دست فرسود جود تو شده گیر****تر و خشک جهان جان‌فرسای
ای اثرهای تو ثناگستر****وی هنرهای تو مدیح‌آرای
گر حسودت بسی است عاجز نیست****اژدها از جواب مارافسای
چون بود دولت تو روزافزون****چه زیان از حسود کارافزای
آب جاه تو روشن است از سر****خصم را گو که باد می‌پیمای
گرچه در عشرتند مشتی لوم****وز چه در اطلسند چند گدای
چه بزرگی بود در آن نه‌نه‌اند****هم در آن آشیان و ماوی جای
بلبلان نیز در سماع و سرود****هدهدان نیز با کلاه و قبای
پدران را ندیده‌اند آخر****این گدازادگان یافه درای
وز پی کاروان جاه شما****از پی نان و جامه ناپروای
آن یکی گه نفیر گرد نفر****وان دگر گه رسیل بانگ درای
چه شد اکنون که در لغتهاشان****آسمان شد سما و ماهش آی
به شب و روزشان سپار که نیست****زین نکوتر دو پوستین پیرای
این یکی شرزه‌ایست خیره شکر****وان دگر گرزه‌ایست هرزه‌گرای
زین سپس بر سپهر گردن‌کش****پس از این با زمانه پهلوسای
تا ز گردش فلک نیاساید****در نعیم جهان همی آسای
مجلس عشرتت به هو یاهو****گریهٔ دشمنت به هایاهای
طبل بدخواه تو به زیر گلیم****وز ندامت ندیم ناله چو نای
هست فرمانت بر زمانه روان****هرچه رایت بود همی فرمای
قصیده شماره 187: ای قبلهٔ کوی خاکی و آبی
ای قبلهٔ کوی خاکی و آبی****وی فخر همه قبیلهٔ آبی
ای یافته هرچه جسته از گیتی****جز مثل که این یکی نمی‌یابی
اجرام ز رشک پایهٔ قدرت****پوشیده لباسهای سیمابی
عدل تو ز روی خاصیت کرده****با آتش فتنه سالها آبی
بر چرخ ز بهر اختیاراتت****خورشید همی کند سطر لابی
کرده صف اختران گردون را****درگاه تواند سال محرابی
دارالضربی است کرد و گفت تو****ایمن شده از مجال قلابی
چون خاک به گاه خشم بشکیبی****چون باد به وقت عفو بشتابی
درگاه تو باب اعظم عدلست****مهدی شده نامزد به بوابی
ز آسیب تو از فلک فرو ریزند****انجم چو کبوتران مضرابی
از کار عدوت چون روان گردد****تعلیم توان ستد رسن تابی
از سیم مخالفت سخا ناید****نشنیدستی ز سیم اعرابی
تاریخ تفاخرست تشریفت****هم اسلافی مرا هم اعقابی
زوداکه به دلوشان فرو دادست****این گنبد زود گرد دولابی
ای چشم نیازیان ز جود تو****چون بخت مخالفت به خوش خوابی
گفتم که به شکر آن پدید آیم****رخ کرده جلالت تو عنابی
گفتا ز گرانی رکاب من****زودا که عنان به عجز برتابی
فتح‌البابی بکردم آخر هم****با آنکه تو از ورای این بابی
تا هست ز شصت دور در سرعت****ایام چو تیرهای پرتابی
خصم تو و دور چرخ او بادا****طینت قصبی و طبع مهتابی
چون دانهٔ نار اشک بدخواهت****وز غصه رخش چو چهرهٔ آبی
اسباب بقات ساخته گردون****در جمله نه صنعتی نه اسبابی
قصیده شماره 188: ای برادر بشنوی رمزی ز شعر و شاعری
ای برادر بشنوی رمزی ز شعر و شاعری****تا ز ما مشتی گداکس را به مردم نشمری
دان که از کناس ناکس در ممالک چاره نیست****حاش لله تا نداری این سخن را سرسری
زانکه گر حاجت فتد تا فضله‌ای را کم کنی****ناقلی باید تو نتوانی که خود بیرون بری
کار خالد جز به جعفر کی شود هرگز تمام****زان یکی جولاهگی داند دگر برزیگری
باز اگر شاعر نباشد هیچ نقصانی فتد****در نظام عالم از روی خرد گر بنگری
آدمی را چون معونت شرط کار شرکتست****نان ز کناسی خورد بهتر بود کز شاعری
آن شنیدستی که نهصد کس بباید پیشه‌ور****تا تو نادانسته و بی‌آگهی نانی خوری
در ازاء آن اگر از تو نباشد یاریی****آن نه نان خوردن بود دانی چه باشد مدبری
تو جهان را کیستی تا بی‌معونت کار تو****راست می‌دارند از نعلین تا انگشتری
چون نداری بر کسی حقی حقیقت دان که هست****هم تقاضا ریش گاوی هم هجا کون خری
از چه واجب شد بگو آخر بر این آزادمرد****اینکه می‌خواهی ازو وانگه بدین مستکبری
او ترا کی گفت کاین کلپترها را جمع کن****تا ترا لازم شود چندین شکایت گستری
عمر خود خود می‌کنی ضایع ازو تاوان مخواه****هم تو حاکم باش تا هم زانکه بفروشی خری
عقل را در هر چه باشی پیشوای خویش ساز****زانکه پیدا او کند بدبختی از نیک‌اختری
خود جز از بهر بقای عدل دیگر بهر چیست****این سیاستها که موروثست از پیغمبری
من نیم در حکم خویش از کافریهای سپهر****ورنه در انکار من چه شاعری چه کافری
دشمن جان من آمد شعر چندش پرورم****ای مسلمانان فغان از دست دشمن‌پروری
شعر دانی چیست دور از روی تو حیض‌الرجال****قایلش گو خواه کیوان باش و خواهی مشتری
تا به معنی های بکرش ننگری زیرا که نیست****حیض را در مبدا فطرت گزیر از دختری
گر مرا از شاعری حاصل همین عارست و بس****موجب توبه است و جای آنکه دیوان بستری
اینکه پرسد هر زمان آن کون خر این ریش گاو****کانوری به یا فتوحی در سخن یا سنجری
راستی به بوفراس آمد به کار از شاعران****وان نه از جنس سخن یا از کمال قادری
وانکه او چون دیگران مدح و هجا هرگز نگفت****پس مرنج ار گویدت من دیگرم تو دیگری
آمدم با این سخن کز دست بنهادم نخست****زانکه بی‌داور نیارم کرد چندین داوری
ای به جایی در سخندانی که نظمت واسطه است****هرکجا شد منتظم عقدی ز چه از ساحری
چون ندارد نسبتی با نظم تو نظم جهان****در سخن خواهی مقنع باش و خواهی سامری
گنج اتسز گنج قارون بود اگر نی کی شدی****از یکی منحول چندان کم بهارا مشتری
مهتران با شین شعرند ارنه کی گشتی چنین****منتشر با قصهٔ محمود ذکر عنصری
کو رییس مرو منصور آنکه در هفتاد سال****شعر نشنید و نگفت اینک دلیل مهتری
تا نپنداری که باعث بخل بود او را بدان****در کسی چون ظن بری چیزی کزان باشد بری
زانکه امثال مرا بی‌شاعری بسیار داد****کاخهای چارپوشش باغهای چل‌گری
مرد را حکمت همی باید که دامن گیردش****تا شفای بوعلی بیند نه ژاژ بحتری
عاقلان راضی به شعر از اهل حکمت کی شوند****تا گهر یابند، مینا کی خرند از گوهری
یارب از حکمت چه برخوردار بودی جان من****گر نبودی صاع شعر اندر جوالم بر سری
انوری تا شاعری از بندگی ایمن مباش****کز خطر درنگذری تا زین خطا درنگذری
گرچه سوسن صد زبان آمد چو خاموشی گزید****خط آزادی نبشتش گنبد نیلوفری
خامشی را حصن ملک انزوا کن ور به طبع****خوش نیاید نفس را گو زهرخند و خون‌گری
کشتیی بر خشک می‌ران زانکه ساحل دور نیست****گو مباشت پیرهن دامن نگهدار از تری
قصیده شماره 189: ای چو عقل اول از آلایش نقصان بری
ای چو عقل اول از آلایش نقصان بری****چون سپهرت بر جهان از بدو فطرت برتری
مسند تست آن کزو عالی نسب شد کبریا****پایهٔ تست آن کزو ثابت قدم شد مهتری
سایه و خورشید نتوانند پیمودن تمام****گر ز جاه خویش در عالم بساطی گستری
تا تو باشی مشتری را صدر و مسند کی رسد****گر دوات زر شود خورشید پیش مشتری
تو در آن جمع بدین منصب رسیدستی کزو****ماه با پیکی برون شد زهره با خنیاگری
باز پس ماند ز همراهیت اگر آصف بود****کاروانی کی رسد هرگز به گرد لشکری
آصف ار آن ملک را ضبط آنچنان کردی به رای****گم کجا کردی سلیمان مدتی انگشتری
فرق باشد خاصه اندر جلوه‌گاه اعتبار****آخر از نقش الهی تا به نقش آزری
آن شنیدستی که روزی کلکت از روی عتاب****آنکه بی‌تمکین او ناید ز افسر افسری
گفت نیلوفر چو کلک از آب سر بیرون کشد****کیست او تا پیش کلک اندر سرش افتد سری
آفتاب از بیم آن کین جرم را نسبت بدوست****همچو کلکت زرد شد بر گنبد نیلوفری
گر نفاذ دیو بندت باس آهن بشکند****درع داودی کند در دستها زین پس پری
ای به جایی در خداوندی کز آنسو جای نیست****می‌توانی چون همی از آفرینش بگذری
بر بساط بارگاهت جای می‌جست آفتاب****چرخ گفتش خویش را چند بر جایی بری
باد را هردم بساطت گوید ای بیهوده‌رو****عرش داری زیر پاهان تا به غفلت نسپری
در چنین حضرت که از فرط تحیر گم شود****سمت وزن و قافیت بر بونواس و بحتری
از قصور مایه یا از قلت سرمایه دان****گر تحاشی می‌کند از خدمت تو انوری
تو خود انصافش بده در بارگاه آفتاب****هیچکس خفاش را گوید چرا می‌ننگری
گر خلافی رفتش اندر وعده روزی درگذار****مشمر از عصیان و خود دانم ز خدمت بشمری
ور ز روی بندگی ترتیب نظمی می‌کند****تا ازو روزی چنان کز بندگان یاد آوری
عقل فتوی می‌دهد کین یک تجاوز جایزست****ورنه حسان کیست خود در معرض پیغمبری
راستی به، طوطیان خطهٔ اسلام را****با وجودت خامشی دانی چه باشد کافری
نیست مطلوبش مواجب زانکه در هر نوبتی****بی‌تقاضا خود خداوندا نه آن غم می‌خوری
اندرین نوبت خرد تهدید می‌کردش که هان****جای می بین حاصلت زیفست و ناقد جوهری
عشق گفت ای انوری دانی چه منیوش این سخن****شاعری سودا مپز رو ساحری کن ساحری
لیکن ار انصاف خواهی هیچ حاجت نیستت****تا طریق فرخی گویی و طرز عنصری
چون بگفتی صدر دنیا صاحب عادل عمر****مدح کلی گفته شد دیگر چه معنی پروری
سایهٔ او بس ترا بر سر که اندر ضمن او****نوربخش اختران ننهاد جز نیک‌اختری
چاکر او باش آیا گر مسلم گرددت****بس خداوندی که بر اقران کنی زان چاکری
تا بود در کارگاه عالم کون و فساد****چار ارکان را بهم گه صلح و گاهی داوری
بسته بادا بر چهار ارکان به مسمار دوام****دور عمرت زانکه عالم را تو رکن دیگری
پایهٔ گردون مسلم دور گردون زیردست****سایهٔ سلطان مربی حفظ یزدان بر سری
از جهان برخور بدان منگر که در خورد تو نیست****نیست او در خورد تو لیکن تو او را درخوری
قصیده شماره 190: حکم یزدان اقتضا آن کرده بودست از سری
حکم یزدان اقتضا آن کرده بودست از سری****کز جهان بر دو محمد ختم گردد مهتری
این به انواع هنر معروف در فرزانگی****وان به اجناس شرف مشهور در پیغامبری
حکم آن در شرع و دین از آفت طغیان مصون****رای این در حل و عقد از قدح هر قادح‌بری
داشت آنرا حلقه در گوش آدم اندر بندگی****دارد این را دیده بر لب عالم اندر چاکری
حکمت آن کرده در بحر شریعت گوهری****همت این کرده بر چرخ بزرگی اختری
بود بر درگاه حکم آن جهان فرمان‌پذیر****هست در انگشت قدر این سپهر انگشتری
هرکه شد در طاعت آن داد دهرش زینهار****هرکه شد در خدمت این داد بختش یاوری
طاعت آن واجبست از بهر امن و عافیت****خدمت این لازمست از بهر جاه و برتری
آن محمد بود از نسل براهیم خلیل****وین محمد هست از صلب براهیم سری
آنکه رایش را موافق گیتی پیمان‌شکن****وانکه حکمش را متابع گنبد نیلوفری
در سخا از دست او جزویست جود حاتمی****وز هنر از رای او نوعیست علم حیدری
راست پنداری که هستند ابر و بحر و چرخ و مهر****چون به دست و طبع و قدر و رای او دربنگری
نور رای او اگر محسوس بودی بی گمان****ز آدمی پنهان نیارستی شدن هرگز پری
حاکی الفاظ عذب اوست عقل ذوفنون****راوی احکام جزم اوست چرخ چنبری
دفتر نیک و بد و گردون گردان کلک اوست****کلک دیدستی که هم کلکی کند هم دفتری
سمع بگشاید ز شرح و بسط او جذر اصم****چون زبان نطق بگشاید به الفاظ دری
در ارادت اول و در فعل گویی آخرست****گر به فکرت بر سر کوی کمالش بگذری
ذره‌ای از حلم او گر در گل آدم بدی****در میان خلق ناموجود بودی داوری
بخشش بی‌منت و طبع لطیف او فکند****شاعران عصر را از شاعری در ساحری
سایلانش در ضمان جود او از اعتماد****گنجها دارند دایم پر ز زر جعفری
ای ز قهرت مستعار افعال مریخ و زحل****وی ز لطفت مستفاد آثار مهر و مشتری
دست اینان کی رسد آنجا که پای قدرتست****پای دهر از دستشان بیرون کن از فرمانبری
تو مهمی زیشان که ایشان خود جهانی‌اند و بس****باز تو در هر هنر گویی جهانی دیگری
چون تویی از دور آدم باز یک تن بود و آن****هم تویی هان تا نداری کار خود را سرسری
در جهان آثار مردم‌زادگی با تست و بس****شاید ار جز خویشتن کس را به مردم نشمری
دست از این مشتی محال‌اندیش خام ابله بدار****نه به زیر منت این جمع بی‌همت دری
شعر من بگذار و یک بیت سنایی کار بند****کان سخن را چون سخن دانی تو باشد مشتری
همچنین با خویشتن‌داری همی زی مردوار****طمع را گو زهرخند و حرص را گو خون‌گری
چند روز آرام‌کن با دوستان در شهر خویش****تا هم ایشان از تو و هم تو ز دولت برخوری
ای بزرگی کز پی مدح و ثنای تو همی****روز و شب بر من ثنا گوید روان عنصری
شد بزرگ از جاه تو جاه من اندر روزگار****شد بلند از نام تو نام من اندر شاعری
تا زند باد خزان بر شاخ زر خسروی****تا کند باد صبا در باغ نقش آزری
جاودان بادی چو آب و آذر و چون باد و خاک****در بقای عیسوی و دولت اسکندری
زان کجا با این چنین لطف و وقار و طبع و رای****دهر را بهتر ز خاک و باد و آب و آذری
قصیده شماره 191: حبذا بزمی کزو هردم دگرگون زیوری
حبذا بزمی کزو هردم دگرگون زیوری****آسمان بر عالمی بندد زمین بر کشوری
کشوری و عالمی را هم زمین هم آسمان****از چنین بزمی تواند داد هردم زیوری
مجلس کو دعوی فردوس را باطل کند****گر میان هر دو بنشانند عادل داوری
با هوای سقف او رونق نبیند نافه‌ای****با زمین صحن او قیمت نیابد عنبری
در خیال نقش بت‌رویان او واله شوند****گر ز دور هر گریبان سر برآرد آزری
جنتست آن عرصه گر بی‌وعده یابی جنتی****کوثرست آن باده گر مستی فزاید کوثری
ساغرش پر بادهٔ رنگین چنان آید به چشم****کز میان آب روشن برفروزی آذری
آتش سیال دیدستی در آب منجمد****گر ندیدستی بخواه از ساقیانش ساغری
هست مصر جامع هستی از آن خارج نیافت****روزگار از عرصهٔ او یک عرض را جوهری
آسمان دیگر است از روی رتبت گوییا****واندرو هر ساکنی قایم مقام اختری
آفتاب و ماه او پیروزشاه و صاحبند****شه سلیمان عنصری دستور آصف گوهری
دیر مان ای حضرتی کز سعی بنای سپهر****خاک را حاصل نخواهد گشت مثلث دیگری
تا چه عالی حضرتی کاین آفتاب خسروی****هر زمان از سدهٔ قصر تو سازد خاوری
آفتابی گر بخواهد برگشاید نور اوی****جاودان از نیم‌روز اندر شب گیتی دری
گر کواکب را مسلم گشتی این عالی سپهر****هریکی بودندی اندر فوج دیگر چاکری
جرم کیوان آن معمر هندوی باریک‌بین****پاسبان تو نشاندی هر شبی بر منظری
مشتری اندر ادای خطبهٔ این خسروی****معتکف بنشسته بودی روز و شب بر منبری
والی عقرب ز بهر منع و رد حادثات****بر درش بودی به هر دستی کشیده خنجری
زهره اندر روزهای عیش و خلوتهای شب****بسته بودی خویشتن بر دامن خنیاگری
تیر مستوفی به دیوان در چو شاگردان او****می‌بریدی کاغذی یا می‌شکستی دفتری
ای خداوندی که تا بیخ صنایع شاخ زد****شاخ هستی را ندادند از تو کاملتر بری
آسمان قدری که صاحب افسر گردون نیافت****ملک آب و خاک را همچون تو صاحب افسری
چون لب ساغر بخندد هر ندیمت صاحبی****چون سر خنجر بگرید هر غلامت قیصری
جام و خنجر چون تو یک صاحب قران هرگز ندید****بزم را سائل نوازی رزم را کین‌آوری
بوستان ملک را چه از شبیخون خزان****تا چو چشم بخت تو بیدار دارد عبهری
گر شود پاس تو در ملک طبیعت محتسب****آسمان انگشت ننهد تا ابد بر منکری
ور نشاندی نائبی بر چارسوی آسمان****زهره هرگز درنیاید نیز جز با چادری
ابر می‌بارید روزی پیش دستت بی‌خبر****برق می‌خندید و می‌گفت اینت عاقل مهتری
ابر اگر از فتحباب دستت آبستن شود****قطرهٔ باران کند از هر حشیشی عرعری
معن و حاتم گر بدیدندی دل و دست ترا****هریکی بر بخل آن دیگر نوشتی محضری
در چنان دوران که عمری در سه کشور بلکه بیش****ز ایمنی زادن سترون شد چو گردون مادری
بالش عالیت سد فتنه شد ورنه کجا****پهلویی در ایمنی هرگز نسودی بستری
دختران روزگارند این حوادث وین بتر****کو چو زاید دختری دخترش زاید دختری
روز هیجا کز خروش و گرد جیشت سایه را****تا سوار خویش را یابد بباید رهبری
از پس گرد سپه برق سنان آبدار****همچنان باشد که اندر پردهٔ شب اخگری
آسمان ابریق شریان را گشاید نایژه****تا بشوید روزگار از گرد هیجا خنجری
هر کمان ابری بود بارنده پیکان ژاله‌وار****هر سنان برقی شود هر بارگیری صرصری
چون بجنبانی عنان صرصر که پیکرت****بانگ شب خوش باد جان برخیزد از هر پیکری
لشکری را هیزم دوزخ کنی در ساعتی****ای تو تنها هم پناه لشکر و هم لشکری
اژدهای رمح تو خلقی به یک دم درکشد****وانگهی فربه نگردد اینت معجز لاغری
عقل با رمح تو فتوی می‌دهد اکنون که چوب****شاید ار ثعبان شود بی‌معجز پیغمبری
خنجرت سبابهٔ پیغمبرست از خاصیت****زان به هر ایما چو مه از هم بدرد مغفری
با چنین اعجاز کاندر خنجر تو تعبیه است****بر سر خصم لعین چه مغفری چه معجری
بر زبان خنجرت روزی به طنازی برفت****کاسمان چون من نیارد هیچ نصرت پروری
گفت نصرت نی مرا بازوی شه می‌پرورد****لاجرم هر ذوالفقاری را بباید حیدری
خسروا من بنده را در مدت این هفت ماه****گر میسر گشتی اندر هفت کشور یاوری
تا مرا از لجهٔ دریای حرمان دوست‌وار****فی‌المثل بر تخته‌ای بردی کشان یا معبری
هستمی از بس که سر بر آستانت سودمی****چون دگر ابنای جنس خویش اکنون سروری
لیکن از بس قصد این ناقص عنایت روزگار****مانده‌ام در قعر دریای عنا چون لنگری
روزگار این جنس با من بس که دارد قصدها****آن چنان بی‌رحمتی نامهربانی کافری
هم توانستی گرم شاکر ترک زین داشتی****تا نبودی چون منش باری شکایت گستری
تا صبا از سر جهان را هر بهاری بی‌دریغ****در کنار دایهٔ گردون نهد چون دلبری
بی‌دریغت باد ملک اندر کنار خسروی****تا نیاید گردش ایام را پیدا سری
خصم چون پرگار سرگردان و رای صایبت****استوای کارهای ملک را چون مسطری
آسمان ملک را دایم تو بادی آفتاب****از سعود آسمان گردت مجاور معشری
قصیده شماره 192: ای ترا گشته مسخر حشم دیو و پری
ای ترا گشته مسخر حشم دیو و پری****کوش تا آب سلیمان پیمبر نبری
زانکه در نسبت ملک تو که باقی بادا****هست امروز همان رتبت پیغامبری
تویی آن سایهٔ یزدان که شب چتر تو کرد****آنکه در سایهٔ او روز ستم شد سپری
نامهٔ فتح تو سیاره به آفاق برد****که بشارت بر فتح تو نشاید بشری
خسروا قاعدهٔ ملک چنان می‌فکنی****ملکا جادهٔ انصاف چنان می‌سپری
که بدین سدهٔ ناموس فریدون بکنی****که بدان پردهٔ آواز کسری بدری
تو که صد سد سکندر کنی از گرد سپاه****خویشتن را سزد ار صد چو سکندر شمری
ای موازی نظر رای ترا نقش قدر****چه عجب ناقد اسرار قضا و قدری
رای اعلای ترا کشف شود حالت بلخ****گر برحمت سوی آباد و خرابش نگری
در زوایاش همه طایفه‌ای منقطعند****بوده خواهان تو عمری به دعای سحری
تو سلیمانی و این طایفه موران ضعیف****همه از خانه برون و همه از دانه بری
ظاهر و باطن ایشان همه پای ملخ است****چو شود کز سر پای ملخی درگذری
قصیده شماره 193: ای مسلمانان فغان از دور چرخ چنبری
ای مسلمانان فغان از دور چرخ چنبری****وز نفاق تیر و قصد ماه و سیر مشتری
کار آب نافع اندر مشرب من آتشیست****شغل خاک ساکن اندر سکنهٔ من صرصری
آسمان در کشتی عمرم کند دایم دو کار****وقت شادی بادبانی گاه انده لنگری
گر بخندم وان به هر عمریست گوید زهرخند****ور بگریم وان همه روزیست گوید خون‌گری
بر سر من مغفری کردی کله وان درگذشت****بگذرد بر طیلسانم نیز دور معجری
روزگارا چون ز عنقا می‌نیاموزی ثبات****چون زغن تا چند، سالی مادگی سالی نری
به بیوسی از جهان دانی که چون آید مرا****همچنان کز پار گین امید کردن کوثری
از ستمهای فلک چندانکه خواهی گنج هست****واثقم زیرا که با من هم بدین گنبد دری
گوییا تا آسمان را رسم دوران آمده است****داده‌اندی فتنه را قطبی بلا را محوری
گر بگرداند به پهلو هفت کشور مر ترا****یک دم از مهرت نگوید کز کدامین کشوری
بعد ما کاندر لگدکوب حموادث چند سال****بخت شومم حنجری کردست و دورش خنجری
خیر خیرم کرد صاحب تهمت اندر هجو بلخ****تا همی گویند کافر نعمت آمد انوری
قبهٔ اسلام را هجو ای مسلمانان که گفت****حاش لله بالله ار گوید جهود خیبری
آسمان ار طفل بودی بلخ کردی دایگیش****مکه داند کرد معمور جهان را مادری
افتخار خاندان مصطفی در بلخ و من****کرده هم سلمانی اندر خدمتش هم بوذری
مجد دین بوطالب آن عالم که گمره شد درو****عقل کل آن کرده از بیرون عالم ازهری
آن نظام دولت و دین کانتظام عدل او****در دل اغصان کند باد صبا را رهبری
آنکه نابینای مادرزاد اگر حاضر شود****در جبین عالم آرایش ببیند مهتری
در پناه سدهٔ جاه رعیت‌پرورش****بر عقاب آسمان فرمان دهد کبک دری
هم نبوت در نسب هم پادشاهی در حسب****کو سلیمان تا در انگشتش کند انگشتری
مسند قاضی القضاة شرق و غرب افراشته****آنکه هست از مسندش عباسیان را برتری
آنکه پیش کلک و نطقش آن دو سحر آنگه حلال****صد چو من هستند چون گوساله پیش سامری
آب و آتش را اگر در مجلسش حاضر کنند****از میان هر دو بردارد شکوهش داوری
کو حمیدالدین اگر خواهی که وقتی در دو لفظ****مطلقا هرچ آن حمیدست از صفتها بشمری
در زمان او هنر نشگفت اگر قیمت گرفت****گوهرست آری هنر او پادشاه گوهری
خواجهٔ ملت صفی‌الدین عمر در صدر شرع****آنکه نبود دیو را با سایهٔ او قادری
مفتی مشرق امام مغرب آنک از رتبتش****عرش زیبد منبرش کوتاه کردی منبری
حکم دین هر ساعت از فتوای او فربه‌ترست****دیدهای فربه کنی چون کلک او از لاغری
احتساب تقوی او دید ناگه کز کسوف****آفتاب اندر حجاب مه شد از بی‌چادری
از رخش هر روز فال مشتری گیرد جهان****کیست آنکو نیست فال مشتری را مشتری
ذوالفقار نطق تاج‌الدین شریعت را به دست****آن به معنی توامان با ذوالفقار حیدری
بلبل بستان دین کز وجد مجلسهای او****صبح را چون گل طبیعت گشت پیراهن دری
توبه کردندی اگر دریافتندی مجلسش****هم مه از نمامی و هم زهره از خنیاگری
من نمی‌دانم که این جنس از سخن را نام چیست****نی نبوت می‌توانم گفتنش نی ساحری
ساقیان لهجهٔ او چون شراب اندر دهند****هوش گوید گوش را هین ساغری کن ساغری
بازوی برهان ز تقریر نظام‌الدین قویست****آنکه از تعظیم کردی جبرئیلش چاکری
آنکه بر اسرار شرع اندر زمان واقف شوی****از ورقهای ضمیرش یک ورق گر بنگری
نامدی اوراق اطباق فلک هرگز تمام****گر ضمیر او نکردی علم دین را دفتری
وارثان انبیا اینک چنین باشند کوست****علم و تقوی بی‌نهایت پس تواضع بر سری
در ثنای او اگر عاجز شوم معذور دار****تا کجا باشد توان دانست حد شاعری
لاشهٔ ما کی رسد آنجا که رخش او کشند****کاروانی کی رسد هرگز به گرد لشکری
با چنین سکان که گر از قدرشان عقدی کنند****فارغ آید چرخ اعظم از چه از بی‌زیوری
هجو گویم بلخ را هیهات یارب زینهار****خود توان گفتن که زنگارست زر جعفری
بالله ار بر من توان بستن به مسمار قضا****جنس این بدسیرتی یا نوع این بدگوهری
خاتم حجت در انگشت سلیمان سخن****افترا کردن بدو درگیرد از دیو و پری
باز دان آخر کلام من ز منحول حسود****فرق کن نقش الهی را ز نقش آزری
عیش من زین افترا تلخی گرفت و تو هنوز****چربک او همچنان چون جان شیرین می‌خوری
مرد را چون ممتلی شد از حسد کار افتراست****بد مزاجان را قی افتد در مجالس از پری
چون مر او را واضع خر نامه گیرد ریش گاو****گاو او در خرمن من باشد از کون خری
آن نمی‌گویم که در طی زبان ناورده‌ام****آن هجا کان نزد من بابی بود از کافری
گر به خاطر بگذرانیدستم اندر عمر خویش****یابیم چونان که گرگ یوسف از تهمت بری
جاودان بیزارم از ذاتی که بیزاری ازو****هست در بازار دین صراف جان را بی‌زری
آن توانایی و دانایی که در اطوار غیب****دام بدبختی نهاد و دانهٔ نیک‌اختری
آنکه تاثیر صبای صنع او را آمدست****گل‌فشان اختران بر گنبد نیلوفری
آنکه خار اژدها دندان عقرب نیش را****شحنگی دادست بر اقطاع گلبرگ طری
تا به زلف سایهٔ شب خاک را تزیین نداد****روز بر گوش شفق ننهاد زلف عنبری
باز شد چون قدرتش گیسوی شب را شانه کرد****در خم ابروی گردون دیدهای عبهری
بزم صنعش را زنیلوفر چو گردون عود سوخت****آفتاب و آب کرد این آتشی آن مجمری
آنکه اندر کارگاه کن فکان ابداع او****بی‌اساس مایهای از مایهای عنصری
داد یک عالم بهشتی روز ازرق‌پوش را****خوشترین رنگی منور بهترین شکلی‌گری
وآنکه عونش بر تن ماهی و بر فرق خروس****پیرهن را جوشنی داد و کله را مغفری
آنکه گر آلای او را گنج بودی در عدد****نیستی جذر اصم را غبن گنگی و کری
آنکه بر لوح زبانها خط اول نام اوست****این همی گوید اله آن ایزد و آن تنگری
آنکه از ملکش خراسی دیده باشی بیش نه****گر روی بر بام این سقف بدین پهناوری
آنکه قهرش داد انجم را شیاطین افکنی****وانکه لطفش داد آتش را سمندر پروری
آنکه در امعای کرمی از لعاب چند برگ****کار او باشد نهادن کارگاه ششتری
آنکه در احشای زنبوری کمال رافتش****نوش را با نیش داد از راه صحبت صابری
آنکه از تجویف نالی ساقی احسان او****جام گه خوزی نهد بر دستها گه عسکری
آنکه چون بر آفرینش سرفرازی کرد عقل****گفت می را گوشمالش ده به دست مسکری
آنکه ترک یک ادب بر پیشگاه حضرتش****وقف کرد ابلیس را بر آستان مدبری
آنکه آدم را عصی آدم ز پا افکنده بود****گرنه از ثم اجتباه اوش دادی یاوری
آنکه قوم نوح را از تندباد لاتذر****دردودم کرد از زمین آسیب قهرش اسپری
آنکه چون خلوت سرای خلتش خالی کند****شعله ریحانی کند آنجا نه اخگر اخگری
آنکه دشتی جادویی را در عصایی گم کند****یک شبان از ملک او بی‌تهمت مستنکری
آنکه نیل مادری بر چهرهٔ مریم کشید****حفظ او بی‌آنکه باطل شد جمال دختری
آنکه از مهری که بودی مصطفی را برکتف****مهر کردست از پس عهدش در پیغمبری
آنکه از ایمای انگشتش دو گیسو بند کرد****از چه از یک آینه بر سقف چرخ چنبری
آنکه بر دعویش چون برهان قاطع خواستند****در زبان سوسمار آورد حجت گستری
آنکه گر بر اسب فکرت جاودان جولان کنی****از نخستین آستان حضرتش درنگذری
آنکه هم در عقل ممنوعست و هم در شرع شرک****جز به ذاتش گر به عزم وقصد سوگندی خوری
اندرین سوگند اگر تاویل کردم کافرم****کافری باشد که در چون من کسی این ظن بری
خود بیا تا کج نشینم راست گویم یک سخن****تا ورق چون راست بنیان زین کژیها بستری
چون مرا در بلخ هم از اصطناع اهل بلخ****دق مصری چادری کردست و رومی بستری
بر سر ملکی چنان فارغ نباشد کس چو من****حبذا ملکی که باشد افسرش بی‌افسری
دی ز خاک خاوران چون ذره مجهول آمده****گشته امروز اندرو چون آفتاب خاوری
با چنانها این چنینها زاید از خاطر مرا****ای عجب از آب خشکی آید از آتش تری
این همه بگذار آخر عاقلم در نفس خویش****کادمی را عقل هست از ممکنات اکثری
پس چه گویی هجو گویم خطه‌ای راکز درش****گر درآید دیو بنهد از برون مستکبری
تا تو فرصت‌جوی گردی وز کمین‌گاه حسد****غصهٔ ده ساله را باری به صحرا آوری
هیچ عاقل این کند جز آنکه یکسو افکند****اصل نیکو اعتقادی، رسم نیکو محضری
دشمنان را مایه دادن نزد من دانی که چیست****جمع کردن موش دشتی با پلنگ بربری
مستقیم احوال شو تا خصم سرگردان شود****بس که پرگاری کند او چون تو کردی مسطری
این دقایق من چنان ورزم که از بی‌فرصتی****سکته گیرد این و آن گر بوفراس و بحتری
از عقاب و پوستینش گر نگوید به بود****گرچه در دریا تواند کرد خربط گازری
چند رنجی کز قبولم تازه شاخی می‌دمد****هرکجا پنداری ای مسکین که بیخی می‌بری
رو که از یاجوج بهتان رخنه هرگز کی فتد****خاصه در سدی که تاییدش کند اسکندری
یک حکایت بشنوی هم از زبان شهر خویش****تا در این اندیشه باری راه باطل نسپری
دی کسی در نقص من گفت او غریب شهر ماست****بلخ گفت اینهم کمال اوست چند ار منکری
او غریب اندر جهان باشد چو از رتبت مرا****آسمان هر ساعتی گوید زمین دیگری
خاک پای اهل بلخم کز مقام شهرشان****هست بر اقران خویشم هم سری هم سروری
حبذا تاریخ این انشا که فرمانده به بلخ****رایت طغرل تکینی بود و رای ناصری
قصیده شماره 194: زهی کلک تو اندر چشم دولت کحل بیداری
زهی کلک تو اندر چشم دولت کحل بیداری****به عونش کرده مدتها جهانداران جهانداری
مجیر دولت و دنیا و اندر دیدهٔ دولت****ز رای تست بینایی ز بخت تست بیداری
جهان مهر و کینت وجه ساز نعمت و محنت****سپهر عفو و خشمت نقشبند عزت و خواری
به آسانی فکندی سایهٔ حشمت بر آن پایه****که نور آفتاب آنجا نگردد جز به دشواری
بزرگیهات را روزی تصور کرد عقل کل****نهایت را درو سرگشته دید از چه ز بسیاری
اگر بر گوهر می سایه‌ای افتد ز پاس تو****نبیند تا قیامت هیچ مستی پشت هشیاری
وگر داند که تشریف قبول خدمتت یابد****ستاند سایه از پس رفتن خصم تو بیزاری
تو آن صدری که عالم را کمال آمد وجود تو****نگر تا خویشتن را کمتر از عالم نپنداری
در اوصاف تو عاجز گشته‌ام یارب کجا یابم****کسی کاندر بیابان این دهد طبع مرا یاری
ز لطف آن کرده‌ای با جان غمناکم که در شبها****کند با کشتهای تشنه بارانهای آذاری
به تشریف زیارت رتبتی دادی مرا کاکنون****چو اقبال تو در عالم نمی‌گنجم ز جباری
مرا اندازهٔ تمهید عذر آن کجا باشد****ولیکن چون کنم لنگی همی پویم به رهواری
ترا لطف تو داعی بود اگرنه کس روا دارد****که رخت کبریا هرگز به چونان کلبه‌ای آری
نزولت نزد من بود ای پیت از پی مبارک‌تر****نزول مصطفی نزدیک بو ایوب انصاری
همین می‌کن که جاویدان مدد باد از توفیقت****که هرگز کس پشیمانی ندیدست از نکوکاری
سه عادت داری اندر جملهٔ ادیان پسندیده****یکی رادی دگرچه راستی پس چه کم آزاری
الا تا خاک را از گوهرش خیزد گران سنگی****الا تا باد را از عنصرش زاید سبکساری
روانی باد فرمان ترا چون آب در گیتی****که چون آتش به برتر بودن ازگیتی سزاواری
بمان چندان که گیتی عمر در عهد تو بگذارد****که تا دوران گیتی را به کام خویش بگذاری
موافق مضطرب از نکبتی نه از طربناکی****مخالف سرخ‌رو از نعمتی نه از نگونساری
قصیده شماره 195: ای ز تیغ تو در سرافرازی
ای ز تیغ تو در سرافرازی****ملک ترکی و ملت تازی
روزگاری به حل و عقد و سزد****به چنین روزگار اگر نازی
بحر سوزی چو در سخط رانی****کان فشانی چو با کرم سازی
به سر تیغ ملک بستانی****به سر تازیانه دربازی
به مباهات آسمان به صدا****کرده با کوس تو هم‌آوازی
فتح رابا سپید مهرهٔ رزم****بوده در موکب تو دمسازی
آسمانت شکارگاه مراد****واختران بازهای پروازی
روز هیجا که ترکیان گردند****زیر ران مبارزان تازی
تیغ بینی زمرد و مرد از تیغ****هر دو نازان ز روی دمسازی
زلف پرچم نگارد اندر چشم****شکل جرارهای اهوازی
باشد از روی نسبت و صولت****سوی دشمن چو حمله آغازی
تیغ تو تیغ حیدر عربی****کوس او طبل حیدر رازی
چون گشاد تو در هوای نبرد****کرد شاهین فتح پروازی
نوک پیکانت بر فلک دوزد****حکم آینده را به طنازی
مرگ در خون کشته غوطه خورد****گر در آن کر و فر درو یازی
تو که از رعد کوس و برق سنان****در دل دیو راز بگدازی
در چنان موقفی ز حرص سخا****خصم را در سؤال بنوازی
ور ز تو جان رفته خواهد باز****به سر نیزه در وی اندازی
ملک می‌کرد با ظفر یک روز****فتنه را در سکوت غمازی
کاین چنین خصم در کمین و تو باز****فارغ از هر سویی همی تازی
رونق کار من که خواهد داد****گر تو روزی به من نپردازی
ظفر آواز داد و گفت ای ملک****چه حذوریست این و مجتازی
سایهٔ ایزد آفتاب ملک****آن ظفرپیشه خسرو غازی
شاه سنجر که کار خنجر اوست****فتنه‌سوزی و عافیت‌سازی
آنکه چون آتش سنانش را****باد حمله دهد سرفرازی
فتح بینی که با زبانهٔ او****چون سمندر همی کند بازی
آنکه در ظل رایتش عمریست****تا به نهمت همی سرافرازی
وانکه بر طرف رستهٔ عدلش****شیر دکان ستد به خرازی
وانکه در مصر جامع ملکش****قرص خورشید کرد خبازی
ای زمان تو بی‌تناسخ نفس****کبک را داده در هنر بازی
وی ز خرج کفت مجاهز کان****کرده با آفتاب انبازی
تا خزان و بهار توبه نکرد****این ز صرافی آن ز بزازی
باغ ملک ترا مباد خزان****تا درو چون بهار بگرازی
قصیده شماره 196: ای رفته به فرخی و فیروزی
ای رفته به فرخی و فیروزی****باز آمده در ضمان به‌روزی
بر لالهٔ رمح و سبزهٔ خنجر****در باغ مصاف کرده نوروزی
چون تیر نهاده کار عالم را****یک ساعت در کمان تو گوزی
تو ناصر دینی و ازین معنی****یزدان همه نصرتت کند روزی
در حمله درنده‌ای و دوزنده****صف می‌دری و جگر همی دوزی
پروانه سمندر ظفر باشد****چون مشعلهٔ سنان بیفروزی
فرزین بنهی به طرح رستم را****آنجا که به لعب اسب کین‌توزی
صد شه به پیاده پی براندازد****آنرا که تو بازیی بیاموزی
می‌ساز به اختیار من بنده****تا خرمن فتنها همی سوزی
ای روز مخالفانت شب گشته****می خور به مراد خود شبانروزی
قصیده شماره 197: ای کرده ز تیغت فلک تحاشی
ای کرده ز تیغت فلک تحاشی****فتحت ز حشم نصرت از حواشی
پیروزی و شاهی ترا مسلم****بر جملهٔ آفاق بی‌تحاشی
در بندگی تو سپهر و ارکان****یکسان شده از روی خواجه تاشی
هندوی تو یعنی که جرم کیوان****بهرام فلک را وثاق باشی
پیشانی شیر فلک خراشد****روباه درت آسمان خراشی
از سایهٔ رایت زمانه پوشی****وز دامن همت ستاره پاشی
گر هندسهٔ مدح تو نبودی****قادر که شدی بر سخن تراشی
ای روز جهان از تو عید دولت****آن روز مبادا که تو نباشی
قصیده شماره 198: یافت احوال جهان رونق جاویدانی
یافت احوال جهان رونق جاویدانی****چرخ بنهاد ز سر عادت بی‌فرمانی
در زمان دو سپهدار که از گرد سپاه****بر رخ روز درآرند شب ظلمانی
باز در معرکه چون صبح سنان‌شان بدمد****دل شب همچو رخ روز شود نورانی
دو جهانگیر و دو کشور ده و اقلیم سنان****نه به یک ملک به صد ملک جهان ارزانی
عضد دولت و دین آن همه افریدونی****ناصر ملت و ملک این همه نوشروانی
رای آن بر افق عدل کند خورشیدی****قدر این بر فلک ملک کند کیوانی
عدل‌شان گویی خاصیت لاحول گرفت****چون قضا تهنیه‌شان گفت به گیتی‌بانی
زانکه در سایهٔ او می‌نتواند که زند****هیچ شیطان ستم نیز دم شیطانی
پاسشان حبس زمین است و درو قارون‌وار****فتنه و جور و ستم هر سه شده زندانی
گر زمین را همه در سایهٔ انصاف کشند****جغد جاوید ببرد طمع از ویرانی
ور جهان را گره ابروی کین بنمایند****بگریزد ز جهان صورت آبادانی
ور به چشم کرمی جانب بالا نگرند****چرخ بیرون شود از ورطهٔ سرگردانی
ور ز فغفور و ز قیصر مثلا یاد کنند****هر دو بر خاک نهند از دو طرف پیشانی
گشته بخشودن ایشان سبب آسایش****گشته بخشیدن ایشان سبب آسانی
بزم ایشان چو بهشتست که بر درگه او****مرحباگویان اقبال کند رضوانی
رزم ایشان چو سعیرست که در حفرهٔ او****اخسئوا خوانان شمشیر کند نیرانی
هر کجا ژاله زند ابر کمانشان بینی****موجها خاسته از خون عدو طوفانی
تا جه ابریست کمانشان که چو باران بارد****آسمان بر سر خورشید کشد بارانی
تیغشان گر به ضیافت چو خلیل‌الله نیست****دام و دد را چکند روز وغا مهمانی
دستشان گر ید بیضای کلیم‌الله نیست****چکند رمح درو همچو عصا ثعبانی
شکل توقیع مبارکشان تقدیر بدید****گفت برنامهٔ ما چون نکنی عنوانی
ملکشان را مدد از جغری و طغرل کم نیست****زان امیری برسیدند بدین سلطانی
ملک یزدان به غلط کی دهد آخر سریست****اندرین ملک بدین منتظمی تا دانی
هرچه یزدان ندهد بخت و فلک هم ندهد****کار آن مرتبه دارد که بود یزدانی
مدح ایشان به سزا چرخ نیارد گفتن****انوری داد بده رو که تو هم نتوانی
لیک با این همه ای در بر روح سخنت****روح بی‌فایده اندر سخن روحانی
گرچه در انشی نظمی که در ایشان گویی****راه بر قافیه می گم شود از حیرانی
مصطفی سیرتی و هردو بدان آوردت****که در این ملک همه عمر کنی حسانی
تاکه بر چارسوی عالم کونست و فساد****روی نرخ امل خلق سوی ارزانی
عدل ایشان سبب عافیت عالم باد****ملک را عدل دهد مدت جاویدانی
کار گیتی همه فرمانبری ایشان باد****کار ایشان به جهان در همه فرمان رانی
قصیده شماره 199: دلم ای دوست تو داری دانی
دلم ای دوست تو داری دانی****جان ببر نیز که می‌بتوانی
به دلی صحبت تو نیست گران****چه حدیثست به جان ارزانی
گویمت بوسه مرا گویی جان****این بده تا مگر آن بستانی
گویم این نیست بدان دشواری****گویی آن نیست بدین آسانی
نی گرم بوسه دهی جان منی****که گرم جان ببری هم جانی
گاهم از عشوره‌گری می‌خوانی****گاهم از طیره‌گری می‌رانی
گرچه در پای تو افتم چه شود****گر سری در سخنم جنبانی
با فلک یار مشو در بد من****ای به هر نیکویی ارزانی
که چو از حد ببری فاش کنم****قصهٔ درد ز بی‌درمانی
تا ترا از سر من باز کند****مجد دین بوالحسن عمرانی
آنکه از رای کند خورشیدی****وانکه از قدر کند کیوانی
آنکه لطفش مدد آبادی****وانکه قهرش سبب ویرانی
آنکه در حبس سیاست دارد****فتنه و جور و ستم زندانی
بندهٔ نعمت او هر انسی****بستهٔ طاعت او هر جانی
ابرهای کرمش آذاری****موجهای سخطش طوفانی
صورت مجلس او فردوسی****سیرت حاجب او رضوانی
نز پی منع بود دربانش****کز پی رسم بود دربانی
ای هنرهای تو افریدونی****وی اثرهای تو نوشروانی
تویی آن‌کس که اگر قصد کنی****خاک بر تارک چرخ افشانی
مایه از جود تو دارد نه ز طبع****نامی و معدنی و حیوانی
تویی آن‌کس که اگر منع کنی****باد را از حرکت بنشانی
اول فکرتی و آخر فعل****آنی از هرچه توان گفت آنی
نه ز آسیب قضاکوب خوری****نه به اشکال قدر درمانی
به سر کوی کمالت نرسد****پای اندیشه ز سرگردانی
هر کجا نام وقار تو برند****خاک بر خاک نهد پیشانی
هرکجا شرح صفای تو دهند****آب آبی شود از حیرانی
در شکار از پی سائل تازی****در نماز آیت احسان خوانی
آفتابی که رسد منفعتت****به خرابی و به آبادانی
معنی از کلک تو گیرد نه ز عقل****قوت ناطقهٔ انسانی
انتقامت نه ز پاداش و جزا****همه کس داند و تو هم دانی
که نه آزردهٔ یک مکروهی****که نه آلودهٔ یک احسانی
پیشی از دور به تمکین و جواز****گرچه در دایرهٔ دورانی
برتر از نه فلکی در رفعت****گرچه در حیز چار ارکانی
دامن امن تو دارد پنهان****صدهزاران صفت شیطانی
کرم طبع تو دارد پیدا****صد هزاران ملک روحانی
حزم سنگین تو دولت راهست****بارهٔ محکم ناجسمانی
عرض پاک تو جهان ثالث****عزم جزم تو قضای ثانی
ای نمودار حیات باقی****روی بازار جهان فانی
بنده روزی دو گر از خدمت تو****مانده محروم ز بی‌سامانی
به روانی و نفاذ فرمانت****کان نرفتست ز نافرمانی
حکمها بود که مانع بودند****بیشتر طالعی و یزدانی
گر بدین عذر نداری معذور****دیگری دارم و آن کم دانی
تا که نقاش فلک ننگارد****روز روشن چو شب ظلمانی
همه عمر از اثر دور فلک****باد چون روز شبت نورانی
مدت عمر تو چون مدت دور****بی‌کران از مدد نفسانی
قصیده شماره 200: اختیار سکندر ثانی
اختیار سکندر ثانی****زبدهٔ خاندان عمرانی
مجد دین خواجهٔ جهان که سزاست****اگرش خواجهٔ جهان خوانی
کار دولت چنان بساخت که نیست****جز که در زلف شب پریشانی
بیخ بدعت چنان بکند که دیو****ملکی می‌کند نه شیطانی
آنکه از رای کرد خورشیدی****وانکه از قدر کرد کیوانی
آنکه فیض ترحم عامش****بر جهان رحمتیست یزدانی
نوبهار نظام عالم را****دست او ابرهای نیسانی
کشت‌زار بقای دشمن را****قهر او ژالهای طوفانی
آنکه زندان پاس او دارد****چون حوادث هزار زندانی
رسم او کرده روی باطل و حق****سوی پوشیدگی و عریانی
تا نه بس روزگار خواهی دید****فتنه در عهدهٔ جهانبانی
نکند آسمان به دشواری****آنچه عزمش کند بسانی
نامهای نفاذ حکمش را****حکم تقدیر کرده عنوانی
در چنان کف عجب مدار که چوب****از عصایی رسد به ثعبانی
قلمش معجزیست حادثه خوار****خاصه در کارهای دیوانی
نکند مست طافح کینش****جرعه از دردی پشیمانی
بدسگالش ز حرص مرگ بمرد****چون طفیلی ز حرص مهمانی
مرگ جانش همی به جو نخرد****از چه از غایت گران‌جانی
ای جهان از عنایت تو چنانک****جغد را یاد نیست ویرانی
عدل تو راعی مسلمانان****جاه تو حامی مسلمانی
بارگاه تو کرده فردوسی****پرده‌دار تو کرده رضوانی
تو در آن منصبی که گر خواهی****روز بگذشته باز گردانی
تو در آن پایه‌ای که گر به مثل****کار بر وفق کبریا رانی
نایبی را بجای هر کوکب****بر سپهری بری و بنشانی
چون بجنبی ز گوشهٔ مسند****مسند ملکها بجنبانی
محسنی لاجرم ز قربت شاه****دایم‌الدهر غرق احسانی
گرچه ارکان ملک یافته‌اند****عز تشریفهای سلطانی
آن نه آنست با تو گویم چیست****آصف و کسوت سلیمانی
ای چهل سال یک زمان کرده****مصطفی معجز و تو حسانی
وانکه من بنده خواستم که کشم****اندرین عقد گوهر کانی
بیتکی چند حسب و در هریک****رمزکی شاعرانه پنهانی
از تو وز پادشاه و از تشریف****عقل درهم کشیده پیشانی
گفت تشریف پادشا وانگه****تو به وصفش رسی و بتوانی
هان و هان تا ترا عمادی‌وار****از سر ابلهی و نادانی
درنیفتد حدیث مصحف و بند****کان مثل نیست نیک تا دانی
این همی گوی کای ز کنه ثنات****خاطرم در مضیق حیرانی
وی ز لطف خدایگان و خدا****به چنین صد لطیفه ارزانی
وی در این تهنیت بجای نثار****از در جان که بر تو افشانی
بنده از جان‌نثاری آوردست****همه گوهر ولیک روحانی
او چو از جان ترا ثنا گوید****جان‌فشانی بود ثناخوانی
تا که در من‌یزید دور بود****روی نرخ امل به ارزانی
دور تو عمر باد و چندان باد****کز امل داد بخت بستانی
بلکه از بی‌نهایتی چو ابد****که نگنجد درو دو چندانی
قصیده شماره 201: ای عاقلهٔ چرخ به نام تو مباهی
ای عاقلهٔ چرخ به نام تو مباهی****نام تو بهین وصف سپیدی و سیاهی
ای چهرهٔ ملک از قلم کاه‌ربایت****لعلی که چو یاقوت نترسد ز تباهی
تا جاه عریض تو بود عارض این ملک****گردون بودش عرصه و سیاره سپاهی
مسعودی و در دادن اقطاع سعادت****چون طالع مسعود تویی آمر و ناهی
گر عرصهٔ شطرنج به عرض تو درآید****دانی که پیاده چکند دعوی شاهی
ور نام جنینی مثلا در قلم آری****ای لوح و قلم هر دو به نام تو مباهی
در عرض جهان دور نباشد که ز مادر****با خود خروس آید و با جوشن ماهی
رای تو که از ملک شب فتنه برون برد****با صبح قدر خاسته از روی پگاهی
جاه تو که در دائرهٔ دور نگنجد****ایمن شده از طعنهٔ آسیب تباهی
با کلک تو منشی فلک را سخنی رفت****کلک تو مصیب آمد و او مخطی و ساهی
آن کاه‌ربائیست که خاصیت جذبش****بر چرخ دهد سبنله را صورت کاهی
یک عزم تو از عهدهٔ تایید برون نیست****تایید کند هرچه کند فضل الهی
هر پیک تمنا که روان شد ز در آز****ره سوی تو داند چکند مقصد راهی
قدر تو به اندازهٔ بینایی من نیست****خود دیدن اشیا که توانست کماهی
این دانم اگر صورت جسمیش دهندی****گردونش قبایی کندی مهر کلاهی
ای پشت جهانی قوی از قوت جاهت****یارب که جهان را چه قوی پشت و پناهی
من بنده در این خدمت میمون که به عونش****خضرای دمن کسب کند مهرگیاهی
دارم همه انواع بزرگی و فراغت****خود می‌دهد این شعر بدین شکر گواهی
آن چیست ز انعام که در حق منت نیست****هر ساعت و هر لحظه چه مالی و چه جاهی
با کار من آن کرد قبول تو کزین پیش****با چشم پدر پیرهن یوسف چاهی
در تربیت مادح و در مالش دشمن****گویی اثر طاعت و پاداش گناهی
تا کار جهان جمله چنان نیست که خواهند****کارت به جهان در همه آن باد که خواهی
در مرتبت و خاصیت آن باد مدامت****کز سعد بیفزایی وز نحس بکاهی
در خدمت تو تیر ز نواب ملازم****در مجلس تو زهره ز اصحاب ملاهی
قصیده شماره 202: ای بر سر کتاب ترا منصب شاهی
ای بر سر کتاب ترا منصب شاهی****منشی فلک داده بر این قول گواهی
جاه تو و اقطاع جهان یوسف و زندان****ذات تو و تجویف فلک یونس و ماهی
ناخورده مسیر قلمت وهن توقف****نادیده نظام سخنت ننگ تناهی
نفس تو نفیس است در آن مرتبه کو هست****بل نسخهٔ ماهیت اشیاست کماهی
زلف خط مشکین تو یک حلقه ندارد****بی‌رایحهٔ خاصه ز اسرار الهی
با جذبهٔ نوک قلم کاه‌ربایت****پذرفته هیولای سخن صورت کاهی
چون رایت سلطان ضمیر تو بجنبد****تقدیر براند به اثر بر چو سپاهی
خصم ار به کمال تو تبشه نکند به****خضرای دمن می‌چه‌کند مهر گیاهی
معلوم شد از عارضهٔ تو که کسی نیست****بر چرخ سراسیمه مگر مخطی و ساهی
خوش باش که سیاره بر احرار نهد بند****یاد آر ز سیاره و از یوسف چاهی
گفتی که مرا رشته چو در جنس تکسر****گم کرد سر رشتهٔ صحبت ز تباهی
بودند بر من همه اصحاب مناصب****وز جنس شما تا که به اصحاب ملاهی
الا تو و دانی که زیانیت نبودی****از پرسش من بنده نه مالی و نه جاهی
بالله که به جان خدمت میمون تو خواهم****وز لطف تو دانم که مرا نیز تو خواهی
لیکن ز وجود و عدم من چه گشاید****گر باشم و گر نه نه فزایی و نه کاهی
ای رای تو آن روز که از غیرت او صبح****هر روز ز نو جامه بدرد ز پگاهی
من چون رسم اندر شب حرمان به تو آخر****تا ضد سپیدی بود ای خواجه سیاهی
تا از ستم انصاف پناهیست چنان باد****حال تو که در عمر به غیری نه پناهی
لایق به کمال تو همین دید که تا حشر****کی بر سر کتاب ترا منصب شاهی
قصیده شماره 203: زهی بگرفته از مه تا به ماهی
زهی بگرفته از مه تا به ماهی****سپاه دولت پیروز شاهی
جهانداری که خورشیدست و سایه****یکی شاهنشهی دیگر الهی
خداوندی که بنهادند گردن****خداوندیش را تا مرغ و ماهی
همش بر آسمان دست اوامر****همش بر اختران حکم نواهی
جهان بر هیچکس تا مرجعش اوست****ندارد منت مالی و جاهی
اگر پیروزه در پاسش گریزد****که آمر اوست گیتی را و ناهی
به کلی رنگ رویش فارغ آید****چو رنگ روی یاقوت از تباهی
وگر خورشید روی او بخواهد****فرو شوید ز روی شب سیاهی
ز رایش چاه یوسف بی‌اثر بود****وگرنه یوسفی کردی نه چاهی
در آبادی عالم تو توانی****که از هستی خرابی را بکاهی
زهی باقی به عونت عهد عالم****چنان کز عدل باشد پادشاهی
نه پیش آید نفاذت را توقف****نه دریابد دوامت را تناهی
جهان همت تست آنکه طوبی****کند در روضهای او گیاهی
یکی عالم تویی وان کت ببیند****ببیند کل عالم را کماهی
در آن موقف که از بیجاده‌گون تیغ****شود رخسارهٔ ارواح کاهی
سنان خندان بود او داج گریان****خرد مخطی شود ادارک ساهی
به هم‌آوازی تکبیر گردد****صدای گنبد گردون مباهی
امل چون صبح شمشیرت برآید****بدرد جامه چون صبح از پگاهی
کند اعدای ملک از ننگ عصیان****به دل‌گویان کجا بد بی‌گناهی
تن تیغ ترا از تن قبایی****سر رمح ترا از سر کلاهی
جهانی یک به دیگر می‌پناهند****تو از یزدان به یزدان می‌پناهی
الا تا بلبل از یک گونه گفتار****دهد بر دعوی بستان گواهی
جهان بستان بزمت باد و بلبل****درو نوعی ز اصحاب ملاهی
قضا را حجت آن بادا که گویی****جهان را شیوه آن بادا که خواهی
قصیده شماره 204: ای برده ز شاهان سبق شاهی
ای برده ز شاهان سبق شاهی****با تو همه در راه هواخواهی
هم فتح ترا بر عدد افزونی****هم وهم ترا از عدم آگاهی
واثق شده بر فتح نخستینت****گیتی که تو پیروزترین شاهی
پاس تو گر اندیشه کند در کان****رنگ رخ یاقوت شود کاهی
گردون ز پی کسب شرف کرده****از نوبتی جاه تو خرگاهی
در نسبت شیر علم جیشت****شیر فلک افتاده به روباهی
عدل تو جهان را به سکون آمر****زجر تو فلک را ز ستم ناهی
در دور تو دست فلک جائر****چون سایهٔ شمعست به کوتاهی
در حزم ره راست‌روی مهری****در حمله چپ و راست‌روی ماهی
قادر نبود فکرت و زین معنی****در هرچه کنی خالی از اکراهی
تا خارج حفظت نبود شخصی****دارندهٔ بدخواه و نکوخواهی
افواه پر است از شکر شکرت****ار شکر ولی‌نعمت افواهی
محوست ز شبهت ورق امکان****یارب چه منزه که ز اشباهی
ای روز بداندیش تو آورده****در گردن شب دست ز بیگاهی
من بنده که در یک نفسم دادی****صد مرتبه هم مالی و هم جاهی
این حال که در بلخ کنون دارم****از خوف پریشانی و گمراهی
زین پیش اگرم وهم گمان بردی****آن مخطی کوته‌نظر ساهی
به ز عبرهٔ جیحون نه به آموزش****چون بط به طبیعت شدمی راهی
تا در کنف حفظ تو چون یونس****بگذشتمی اندر شکم ماهی
آری ز قدر شد نه ز بی‌قدری****یوسف ز میان دگران چاهی
تا کار کس آن نیست که او خواهد****کارت همه آن باد که آن خواهی
عمر تو و ملک تو در افزایش****تا عدل فزایی و ستم کاهی
قصیده شماره 205: با خاک در تو آشنایی
با خاک در تو آشنایی****خوشتر ز هزار پادشایی
دیده رخ راز مه ببیند****بر عارض تو ز روشنایی
از نکتهٔ طوطی لب تو****سیمرغ گزید پارسایی
جایی که زلب حیات بخشی****عیسی بود از در گدایی
مهر تو و سینهٔ چو من کس****طاوس و سرای روستایی
در خدمت عشق تست ما را****دل عاریتی و جان بهایی
بردی ز پری و آدمی هوش****یک راه بگوی تا کرایی
در خانهٔ صبر فرقت تو****افکند هزار بی‌نوایی
در دعوی حسن خود سخن‌گوی****تا ماه دهد بر آن گوایی
از کوی چو آفتاب از کوه****در خدمت تاج دین برآیی
صورتگر عز پناه دولت****معبرده دولت علایی
آن جان خرد که مر خرد را****با طاعت اوست آشنایی
در نسبت آن شرف توان دید****چون فضل خدای در خدایی
نه چرخ گرفت و هفت اختر****یک فکرت او به تیزپایی
ای دیدهٔ ناظر نبوت****در ذات تو دیده مصطفایی
چون روی خلقت نخواندت عقل****شاید که ز پشت مرتضایی
خود عقل ترا کمال هرگز****داند که ز جاه تا کجایی
پیش در تو قبول کرده****پیشانی سدره خاک پایی
مرغ دل جبرئیل گیرد****در مدحت تو سخن سرایی
اولاد بزرگ مرتضا را****یارب چه بزرگ پیشوایی
کبر تو کم است و کبریا بیش****از کبر نه‌ای ز کبریایی
آن روز که عمر در غم مرگ****معزول بود ز خوش لقایی
نیلوفر تیغ چشمها را****چون لاله کند به کم بقایی
از نسبت فعل سایه گیرد****در صدمت صور صوت نایی
از ساغر خوف تشنهٔ جنگ****سیراب شود ز بی‌رجایی
جانهای مبارزان ز تنها****بینند ز تیغ تو جدایی
این خاطر من ز غیبت تو****محروم ز پادشا ستایی
دل در غم خدمت تو یک دم****نایافته از عنا رهایی
تا آمد مرگ جان غمگین****گشته ز هوای تو هوایی
زنهار مرا مگو که رو رو****تو در خور شهر و بوریایی
در غیبت تو خوش است ما را****آن به که بدین طرف نیایی
آخر به طریق لطف یکبار****بنویس که خیز چند پایی
در خدمت دیگران چه کوشی****چون بندهٔ خاندان مایی
در جستن کرده گرد عالم****گردنده چو سنگ آسیایی
در شکر علاء دین و دولت****پیوسته چرا شکر نخایی
از حضرت ما که روی کونست****دوری ز چه روی می‌نمایی
تا فائدهٔ نبات یابند****اشکال زمینی و سمایی
حکم تو گسسته باد یارب****ار علت چونی و چرایی
قصیده شماره 206: خرد را دوش می‌گفتم که ای اکسیر دانایی
خرد را دوش می‌گفتم که ای اکسیر دانایی****همت بی‌مغز هشیاری همت بی‌دیده بینایی
چه گویی در وجود آن کیست کو شایستگی دارد****که تو با آب روی خویش خاک پای او شایی
کسی کاندر جهان بی‌هیچ استکمال از غیری****جهانی کامل آمد خود به استقلال و تنهایی
زمان در امتثال امر و نهی او چنان واله****که ممکن نیست در تعجیل او گنج شکیبایی
زمین در احتمال بار حلم او چنان عاجز****که صد منزل هزیمت شد از آن سوی توانایی
در آمد شد به چین دامن همت فرو رفته****غبار نیستی پذرفتن از گردون مینایی
چنان عالی نهاد آمد ز رفعت پایهٔ قدرش****که گردونیست بیرون از نهم گردون خضرایی
نظام عالم از تایید قدر او پدید آمد****وگرنه غوطه دادستی جهان را موج رسوایی
ز حسن یوسف آرایش به مصر چرخ چارم در****دل خورشید با یک خانمان درد زلیخایی
به جذب همت ار دور زمان را باز گرداند****کند امروز بر عکس توالی باز فردایی
گر از حزمش قضا سدی کشیدی بر جهان شامل****نکردی روزگار اندر حریمش عمر فرسایی
وگر بر آسمان حلمش به حشمت سایه افکندی****زمان را دست بودی بر زمین در پای بر جایی
حریم حرمتش در ایمنی آن خاصیت دارد****که از روی تقرب گر به خاکش رخ بیالایی
به خاک پای او یعنی ردای گردن گردون****که از ننگ تصرف کردن گردون برآسایی
هوا با آب گفتا گرد خیل موکب او شو****اگر خواهی که چون آتش سراندر آسمان سایی
بهار دولت او آن هوای معتدل دارد****که گردون خرف را تازه کرد ایام برنایی
به دست آرد ضمیرش ز آفرینش نسخهٔ روشن****اگر یک لحظه در خلوت‌سرای فکرتش آیی
نه از موجست قلزم را شبانروزی تب لرزه****ز طبع اوست تا چون می‌کند کانی و دریایی
ز بس کز غصهٔ طبعش تفکر می‌کند شبها****شدست اندر عروق لجهٔ او ماده سودایی
ببیند بی‌نظر نرگس بگوید بی‌لغت سوسن****اگر طبعش بیاموزد صبا را عالم‌آرایی
اگرنه فضلهٔ طبعش جهان را چاشنی بودی****صبا در نقش بستان کی زدی نیرنگ زیبایی
چو نیسان گر کنار خاک پرگوهر کند شاید****چو سوسن محض آزادی نه چون گل عین رعنایی
زنطقش در خوی خجلت روان صاحب وصابی****ز دستش در طی نسیان رسوم حاتم طایی
قضا هر ساعتی با دست او گوید نه تو گفتی****که در بخشش نه دینی مطلبی دارم نه دنیایی
ولیکن در کرم واجب بود درویش بخشودن****چو کان درویش گشت از تو چرا بر وی نبخشایی
چو این اوصاف نیکو حصر کردم با خرد گفتم****برین دعوی که برخیزد درین معنی چه فرمایی
خرد زان طیره گشت الحق مرا گفتا که با من هم****به گز مهتاب پیمایی به گل خورشیداندایی
عجب‌تر اینکه می‌دانی و می‌دانی که می‌دانم****پسم هر ساعتی گویی نشانی باز ننمایی
گرم باور نمی‌داری نمایم چون که بنمایم****عزیزالدین طغرایی عزیزالدین طغرایی
الا تا گاه درگاهش بود گاهی در افزایش****ذراغ روز و شب همواره در تاریخ پیمایی
از آن کاهش نصیب دشمنش جان کاستن بادا****وزان افزایش او را تا قیامت زینت افزایی
به هر کاری که روی آورده خصمش گفته نومیدی****ترا این کار برناید تو با این کار برنایی
قصیده شماره 207: ای ملک ترا عرصهٔ عالم سرکویی
ای ملک ترا عرصهٔ عالم سرکویی****از ملک تو تا ملک سلیمان سرمویی
بی‌موکب جاه تو فلک بیهده تازی****با حجت عدل تو ستم بیهده گویی
خاقانت نخوام که سزاوار خطابت****حرفی نستد هیچ زبانی ز گلویی
تو سایهٔ یزدانی و بی‌حکم تو کس را****از سایهٔ خورشید نه رنگی و نه بویی
مهدی جهانی تو که دجال حوادث****از حال به حالی شده وز خوی به خویی
جز در جهت بارهٔ عدل تو نیفتد****هرکس که اشارت کند امروز به سویی
جز رحمت و انصاف تو هم‌خانه نیابند****هر صادر و وارد که درآیند به کویی
جستند و ز کان تو برآمد گهر ملک****آری نرسد ملک به هر گمشده جویی
بدخواه تو خود را به بزرگی چو تو داند****لیکن مثلست آنکه چناری و کدویی
در نسبت فرمان تو هستند عناصر****چون چار عیال آمده در طاعت شویی
بی‌رای تو خورشید نتابد غم او خور****کو نیز در این کوکبه دارد تک و پویی
با دست تو گر ابر نبارد کم او گیر****جایی که تو باشی که کند یاد چنویی
گفتم که جهان جمله چو گوییست به صورت****گفتند حدیثیست محال از همه رویی
المنة لله که همی بینمش امروز****اندر خم چوگان مراد تو چو گویی
نصرت به‌لب چشمهٔ شمشیر تو بگذشت****آن کرده ز خون حاصل هر معرکه جویی
سقای سر کوی امل خصم ترا دید****فریاد برآورد که سنگی و سبویی
ای خصم ترا حادثه چون سایه ملازم****آن رنگ نیابد به از آن هیچ رکویی
حال بد بدخواه تو مانند پیازیست****مویی نبرد در مزه توییش به تویی
تا هست فلک باعث نرمی و درشتی****تا هست شب آبستن زشتی و نکویی
در ملک تو اوراد زبانها همه این باد****کای ملک ترا عرصهٔ عالم سر کویی
قصیده شماره 208: ای خداوندی که مقصود بنی‌آدم تویی
ای خداوندی که مقصود بنی‌آدم تویی****کارساز دولت و فرمانده عالم تویی
آفرینش خاتمی آمد در انگشت قضا****گر جهان داند وگرنه نقش این خاتم تویی
ماتم سنجر اگر قتل ملکشه تازه کرد****ای ملکشاه معظم سور آن ماتم تویی
ملک مشرق گر ترا شد ملک مغرب هم تراست****شاه ایران گر تویی دارای توران هم تویی
هرکه دارد از تو دارد اسم و رسم خسروی****شاه اعظم شان تست و خسرو اعظم تویی
مور و مار و مرغ و ماهی جمله در حکم تواند****گم مکن انگشتری کاکنون بجای جم تویی
یوسف و موسی و عیسی نیستی لیک از ملوک****شاه یوسف روی و موسی دست و عیسی‌دم تویی
حمله بی‌شرک پذیری جمله بی‌منت دهی****خسروا در یک قبا صد رستم و حاتم تویی
پادشاه نسل آدم تا جهان باشد تو باش****زانکه اهل پادشاهی از بنی آدم تویی
فایض است از رایت و از پرچمت صبح و سحر****آنکه او را صبح رایت وز سحر پرچم تویی
اشعار کامبیز صدیقی کسمایی 
بهرام سالکی_غزلیات 
اسدي توسي(گرشاسپ نامه)3 
اقبال لاهوری(ارمغان حجاز) 
غزلیات ابن حسام خوسفی 
برگزيده اشعار فروغ فرخزاد3 
فیلم تشکیل جنین/مراحل لقاح تا رشد جنین
شکارچی که شکار شد
عصاره گوشت..
حمله ببر به یک مرد
تفسیر المیزان_جلد_1(استنباط پاسخ آنها از آيه كريمه )
اشعار استاد شهریار
پنج گنج نظامی گنجوی4
بانك جامع اشعار حضرت رقيه (ع).jpg "زندگینامه امام حسین علیه السلام")
زندگینامه امام حسین علیه السلام
تعیین جنسیت جنین با جوش شیرین!
خروج,exodus
اعتیاد خطرناک به لوازم آرایش!
Sky Fiber جایگزین خطوط پر سرعت
بیسکویت نارگیلی
دانلود فصل اول مستند جنگ سایبری ۲۰۱۶ Cyberwar