---

 

---

دیوان هاتف اصفهانی

---

 

فرمان

گر سر صلح داری، اینک دل

ور سر جنگ داری، اینک جان

دوش از شور عشق و جذبهٔ شوق

هر طرف می شتافتم حیران

آخر کار، شوق دیدارم

سوی دیر مغان کشید عنان

چشم بد دور، خلوتی دیدم

روشن از نور حق، نه از نیران

هر طرف دیدم آتشی کان شب

دید در طور موسی عمران

پیری آنجا به آتش افروزی

به ادب گرد پیر مغبچگان

همه سیمین عذار و گل رخسار

همه شیرین زبان و تنگ دهان

عود و چنگ و نی و دف و بربط

شمع و نقل و گل و مل و ریحان

ساقی ماه روی مشکین موی

مطرب بذله گوی و خوش الحان

مغ و مغ زاده، موبد و دستور

خدمتش را تمام بسته میان

من شرمنده از مسلمانی

شدم آن جا به گوشه ای پنهان

پیر پرسید کیست این؟ گفتند:

عاشقی بی قرار و سرگردان

گفت: جامی دهیدش از می ناب

گرچه ناخوانده باشد این مهمان

ساقی آتش پرست آتش دست

ریخت در ساغر آتش سوزان

چون کشیدم نه عقل ماند و نه هوش

سوخت هم کفر ازان و هم ایمان

مست افتادم و در آن مستی

به زبانی که شرح آن نتوان

این سخن می شنیدم از اعضا

همه حتی الورید و الشریان

که یکی هست و هیچ نیست جز او

وحده لااله الاهو

از تو ای دوست نگسلم پیوند

ور به تیغم برند بند از بند

الحق ارزان بود ز ما صد جان

وز دهان تو نیم شکرخند

ای پدر پند کم ده از عشقم

که نخواهد شد اهل این فرزند

پند آنان دهند خلق ای کاش

که ز عشق تو می دهندم پند

من ره کوی عافیت دانم

چه کنم کاوفتاده ام به کمند

در کلیسا به دلبری ترسا

گفتم: ای جان به دام تو در بند

ای که دارد به تار زنارت

هر سر موی من جدا پیوند

ره به وحدت نیافتن تا کی

ننگ تثلیت بر یکی تا چند؟

نام حق یگانه چون شاید

که اب و ابن و

روح قدس نهند؟

لب شیرین گشود و با من گفت

وز شکرخند ریخت از لب قند

که گر از سر وحدت آگاهی

تهمت کافری به ما مپسند

در سه آیینه شاهد ازلی

پرتو از روی تابناک افگند

سه نگردد بریشم ار او را

پرنیان خوانی و حریر و پرند

ما در این گفتگو که از یک سو

شد ز ناقوس این ترانه بلند

که یکی هست و هیچ نیست جز او

وحده لااله الاهو

دوش رفتم به کوی باده فروش

ز آتش عشق دل به جوش و خروش

مجلسی نغز دیدم و روشن

میر آن بزم پیر باده فروش

چاکران ایستاده صف در صف

باده خوران نشسته دوش بدوش

پیر در صدر و می کشان گردش

پاره ای مست و پاره ای مدهوش

سینه بی کینه و درون صافی

دل پر از گفتگو و لب خاموش

همه را از عنایت ازلی

چشم حق بین و گوش راز نیوش

سخن این به آن هنیئالک

پاسخ آن به این که بادت نوش

گوش بر چنگ و چشم بر ساغر

آرزوی دو کون در آغوش

به ادب پیش رفتم و گفتم:

ای تو را دل قرارگاه سروش

عاشقم دردمند و حاجتمند

درد من بنگر و به درمان کوش

پیر خندان به طنز با من گفت:

ای تو را پیر عقل حلقه به گوش

تو کجا ما کجا که از شرمت

دختر رز نشسته برقع پوش

گفتمش سوخت جانم، آبی ده

و آتش من فرونشان از جوش

دوش می سوختم از این آتش

آه اگر امشبم بود چون دوش

گفت خندان که هین پیاله بگیر

ستدم گفت هان زیاده منوش

جرعه ای درکشیدم و گشتم

فارغ از رنج عقل و محنت هوش

چون به هوش آمدم یکی دیدم

مابقی را همه خطوط و نقوش

ناگهان در صوامع ملکوت

این حدیثم سروش گفت به گوش

که یکی هست و هیچ نیست جز او

وحده لااله الاهو

چشم دل باز کن که جان بینی

آنچه نادیدنی است آن بینی

گر به اقلیم

عشق روی آری

همه آفاق گلستان بینی

بر همه اهل آن زمین به مراد

گردش دور آسمان بینی

آنچه بینی دلت همان خواهد

وانچه خواهد دلت همان بینی

بی سر و پا گدای آن جا را

سر به ملک جهان گران بینی

هم در آن پا برهنه قومی را

پای بر فرق فرقدان بینی

هم در آن سر برهنه جمعی را

بر سر از عرش سایبان بینی

گاه وجد و سماع هر یک را

بر دو کون آستین فشان بینی

دل هر ذره را که بشکافی

آفتابیش در میان بینی

هرچه داری اگر به عشق دهی

کافرم گر جوی زیان بینی

جان گدازی اگر به آتش عشق

عشق را کیمیای جان بینی

از مضیق جهات درگذری

وسعت ملک لامکان بینی

آنچه نشنیده گوش آن شنوی

وانچه نادیده چشم آن بینی

تا به جایی رساندت که یکی

از جهان و جهانیان بینی

با یکی عشق ورز از دل و جان

تا به عین الیقین عیان بینی

که یکی هست و هیچ نیست جز او

وحده لااله الاهو

یار بی پرده از در و دیوار

در تجلی است یا اولی الابصار

شمع جویی و آفتاب بلند

روز بس روشن و تو در شب تار

گر ز ظلمات خود رهی بینی

همه عالم مشارق انوار

کوروش قائد و عصا طلبی

بهر این راه روشن و هموار

چشم بگشا به گلستان و ببین

جلوهٔ آب صاف در گل و خار

ز آب بی رنگ صد هزاران رنگ

لاله و گل نگر در این گلزار

پا به راه طلب نه و از عشق

بهر این راه توشه ای بردار

شود آسان ز عشق کاری چند

که بود پیش عقل بس دشوار

یار گو بالغدو و الآصال

یار جو بالعشی والابکار

صد رهت لن ترانی ار گویند

بازمی دار دیده بر دیدار

تا به جایی رسی که می نرسد

پای اوهام و دیدهٔ افکار

بار یابی به محفلی کآنجا

جبرئیل امین ندارد بار

این ره، آن زاد راه و آن منزل

مرد راهی اگر، بیا

و بیار

ور نه ای مرد راه چون دگران

یار می گوی و پشت سر می خار

هاتف، ارباب معرفت که گهی

مست خوانندشان و گه هشیار

از می و جام و مطرب و ساقی

از مغ و دیر و شاهد و زنار

قصد ایشان نهفته اسراری است

که به ایما کنند گاه اظهار

پی بری گر به رازشان دانی

که همین است سر آن اسرار

که یکی هست و هیچ نیست جز او

وحده لااله الاهو

رویت عاشقان از چشم تر هر شب

فرو ریزند کوکب تا فرو ریزند کوکب ها

چسان هاتف بجا ماند کسی را دین و دل جایی

که درس شوخی آموزند طفلان را به مکتب ها

من اگر بیند به خواری و غضب بیند

کجا رفت آن به روی من به شوق از شرم دیدن ها

تغافل های او در بزم غیرم کشته بود امشب

نبودش سوی من هاتف گر آن دزدیده دیدن ها

تیغ دگر قاتل مرا

بارها گفتم که پیکانش ز دل بیرون کشم

جهدها کردم ولی برنامد این از دل مرا

خط برآوردی و عاشق کشتی آخر کرد عشق

غرقه در دریا تو را آسوده در ساحل مرا

چاره جو هاتف برای مشکل عشقم ولی

مشکل از تدبیر آسان گردد این مشکل مرا

خواهم مرد یا امروز یا امشب

ز من او فارغ و من در خیالش تا سحر کایا

بود یارش که و کارش چه و جایش کجا امشب

شدی دوش از بر امشب آمدی اما ز بیتابی

کشیدم محنت صد ساله هجر از دوش تا امشب

شب هجر است و دارم بر فلک دست دعا اما

به غیر از مرگ حیرانم چه خواهم از خدا امشب

چو فردا همچو امروز او ز من بیگانه خواهد شد

گرفتم همچو دیشب گشت با من آشنا امشب

ندارم طاقت هجران چو شب های دگر هاتف

چه یار از من شود دور و چه جان از تن جدا امشب

محبت گل وفا

کم جو ز گلبنی که بر آن آشیان پر است

خالی است گر خم فلک از بادهٔ نشاط

غم نیست چون ز می خم پیر مغان پر است

سرو تو را به تربیت من چه احتیاج

نخل رطب فشان تو را باغبان پر است

جانی نماند لیک اگر جان طلب کنی

بهر تن ضعیف من این نیم جان پر است

هاتف به من ز جور رقیب و جفای یار

کم کن سخن که گوشم ازین داستان پر است

هجر یار نیست

عاشقم عاشق مرا با وصل و هجران کار نیست

هر شب از افغان من بیدار خلق اما چه سود

آنکه باید بشنود افغان من بیدار نیست

در حریمش بار دارم لیک در بیرون در

کرده ام جا تا چو آید غیر گویم یار نیست

دل به پیغام وفا هر کس که می آرد ز یار

می دهم تسکین و می دانم که حرف یار نیست

گلشن کویش بهشتی خرم است اما دریغ

کز هجوم زاغ یک بلبل درین گلزار نیست

سر عشق یار با بیگانگان هاتف مگو

گوش این ناآشنایان محرم اسرار نیست

آشیان ها

در آرزوی شکنج دامت

بالای بلند خوش خرامان

افتادهٔ شیوهٔ خرامت

ماه فلکش ز چشم افتاد

دید آنکه چو مه به طرف بامت

نالم که برد بر تو نامم

آن کس که ز من شنید نامت

هر کس به غلامی تو نازد

هاتف به غلامی غلامت

آن دل بی رحم سنگین نیست چاک

کو گریبانی کز آن چاک گریبان پاره نیست

ای دلت در سینه سنگ خاره با من جور بس

در تن من آخر این جان است سنگ خاره نیست

گاه گاهم بر رخ او رخصت نظاره هست

لیک این خون گشته دل را طاقت نظاره نیست

جان اگر خواهی مده تا می توانی دل ز دست

دل چو رفت از دست غیر از جان سپردن چاره نیست

کامیاب از روی آن ماهند یاران در وطن

بی نصیب از وصل او جز هاتف آواره نیست

چشم پر آب و لب خاموشش باد

نکردند و می توانستند

نخست چون در میخانه بسته شد گفتم

کز آسمان در رحمت به روی ما بستند

مکن به چشم حقارت نظر به درویشان

که بی نیاز جهانند اگر تهی دستند

حریف عربدهٔ می کشان نه ای ای شیخ

به خانقاه منه پا که صوفیان مستند

غم بتان به همه عمر خوردم و افسوس

که آخر از غمشان مردم و ندانستند

ز جور مدعیان رفت از درت هاتف

غمین مباش گر او رفت دیگران هستند

نهان در دل و جان خواهد ماند

در دل این آتش جانسوز نهان خواهد ماند

آخر آن آهوی چین از نظرم خواهد رفت

وز پیش دیده به حسرت نگران خواهد ماند

من جوان از غم آن تازه جوان خواهم مرد

در دلم حسرت آن تازه جوان خواهد ماند

به وفای تو، من دلشده جان خواهم داد

بی وفایی به تو ای مونس جان خواهد ماند

هاتف از جور تو اینک ز جهان خواهد رفت

قصهٔ جور تو با او به جهان خواهد ماند

زبان می گذرد

آه پیران کهن می گذرد از افلاک

هر کجا جلوهٔ آن تازه جوان می گذرد

چون ننالم که مرا گریه کنان می بیند

به ره خویش و ز من خنده زنان می گذرد

دین و دنیا بگذرد

شوق رساند

آزار به هر پا سر خاری نه و هرگز

گردون ستمگر کند این کار که باشد؟

یاری به مراد دل یاری نه و هرگز

در خاطر هاتف همهٔ عمر گذشته است

جز عشق تو اندیشهٔ کاری نه و هرگز

دارد که دارد در کنار خویش یاری خوش

دل از مهر بتان برداشتم آسودم این است این

اگر دارد شرابی مستیی ناخوش خماری خوش

خوشم با انتظار امید وصل یار چون دارم

خوش است آری خزانی کز قفا دارد بهاری خوش

بود در بازی عشق بتان، جان باختن، بردن

میان دلربایان است و جانبازان قماری خوش

به مسجدها برآرم چند با زهاد بیکاره

خوشا رندان که در میخانه ها دارند کاری خوش

دو روزی بگذرد گو ناخوش از هجرش به من هاتف

که بگذشته است بر من در وصالش روزگاری خوش

درمانش

دلش سخت است و پیمان سست از آن بی مهر سنگین دل

نبودم شکوه ای گر چون دلش می بود پیمانش

به من گفتی که جور من نهان می دار از مردم

تو هم نوعی جفا می کن که بتوان داشت پنهانش

تن هاتف نزار از درد دوری دیدی و دردا

ندانستی که هجرانت چها کرده است با جانش

همه روزگار جوانیم

منم ای برید و دو چشم تر ز فراق آن مه نوسفر

به مراد خود برسی اگر به مراد خود برسانیم

چو برآرم از ستمش فغان گله سر کنم من خسته جان

برد از شکایت خود زبان به تفقدات زبانیم

به هزار خنجرم ار عیان زند از دلم رود آن زمان

که نوازد آن مه مهربان به یکی نگاه نهانیم

ز سموم سرکش این چمن همه سوخت چون بر و برگ من

چه طمع به ابر بهاری و چه زیان ز باد خزانیم

شده ام چو هاتف بینوا به بلای هجر تو مبتلا

نرسد بلا به تو دلرباگر ازین بلا برهانیم

در آن کوی

شاه آمد و شد کند، گدا هم

خویشتن به جانم

آخر ترحمی کن بر جان ناتوانم

اغیار راست نازت، عشاق را عتابت

محروم من که از تو نه این رسد نه آنم

مرغ اسیرم اما دارم درین اسیری

آسایشی که رفته است از خاطر آشیانم

نخلم ز پا فتاده شادم که کرد فارغ

از فکر نوبهار و اندیشهٔ خزانم

زنهار بعد مردن فرسوده چون شود تن

پیش سگان کویش ریزند استخوانم

اگر پا نهد آن سرو خرامان

هر خار مزارم زندش دست به دامان

شاهان همه در حسرت آنند که باشند

در خیل غلامان تو از خیل غلامان

زاهد چه عجب گر زندم طعنه نداند

آگاهی از احوال دل سوخته خامان

به ره عشق و گشایش ها هست

بسته شد هاتف اگر کار تو دلتنگ مشو

چارده ساله

ولی ماهی که دارد گرد خویش از مشک تر هاله

خدا را رحمی از جور و جفایت چند روز و شب

زنم فریاد و گریم خون کشم آه و کنم ناله

شکستهٔ ما کنی

تو کمان کشیده و در کمین، که زنی به تیرم و من غمین

همهٔ غمم بود از همین، که خدا نکرده خطا کنی

تو که هاتف از برش این زمان، روی از ملامت بیکران

قدمی نرفته ز کوی وی، نظر از چه سوی قفا کنی

تویی ای مرگ چه باشد

اگر از کار فرو بستهٔ من عقده گشایی

هر شبم وعده دهی کایم و من در سر راهت

تا سحر چشم به ره مانم و دانم که نیایی

که گذارد که به خلوتگه آن شاه برآیم

من که در کوچهٔ او ره ندهندم به گدایی

ربط ما و تو نهان تا به کی از بیم رقیبان

گو بداند همه کس ما ز توییم و تو ز مایی

بستهٔ کاکل و زلف تو بود هاتف و خواهد

نه از آن قید خلاصی نه ازین دام رهایی

که مشتاق وصل دلبندی

صبر کن بر مفارقت چندی

باش آمادهٔ غم شب هجر

ای که در روز وصل خرسندی

بندگان را تفقدی فرمای

تو که بر خسروان خداوندی

تو بمانی به کام دل، گر مرد

در تمنایت آرزومندی

چشم بد دور از رخت که نزاد

مادر دهر چون تو فرزندی

رخشی بیداد تاختی چندان

که غبار مرا پراکندی

کی شدی هاتف این چنین رسوا

گر شنیدی ز ناصحی پندی

ناکامی دو روز دیگر از کوی تو خواهم شد

به چشم لطف بین سوی من امروزی و فردایی

به کام دل چو با اغیار می نوشی به یاد آور

ز ناکامی از خون جگر پیمانه پیمایی

به جان از تنگنای شهر بند عقل آمد دل

جنونی از خدا می خواهم و دامان صحرایی

به پای سرو و گل در باغ هاتف نالد و گرید

به یاد قامت رعنایی و رخسار زیبایی

در ساغر عشاق تا کی می کنی

می نوازی غیر را هر لحظه از لطف و مرا

دم بدم خون در دل از جور پیاپی می کنی

راه اگر گم شد نه جرم ناقه از سرگشتگی است

بی گناه ای راه پیما ناقه را پی می کنی

ناله و افغان من بشنو خدا را تا به کی

گوش بر آواز چنگ و نالهٔ نی می کنی

ساقیا صبح است و طرف باغ و هاتف در خمار

گر نه در ساغر کنون می می کنی کی می کنی

سبز نسرین خیز شد چون گنبد خضرا

ز فیض ابر آزاری زمین مرده شد زنده

ز لطف باد نوروزی جهان پیر شد برنا

صبا پر کرد در گلزار دامان از گل سوری

هوا آکنده در جیب و گریبان عنبر سارا

عبیر آمیخت از گیسوی مشکین سنبل پرچین

گلاب افشاند بر چشم خمارین نرگس شهلا

به گرد سر و گرم پر فشانی قمری مفتون

به پای گل به کار جان فشانی بلبل شیدا

سزد گر بر سر شمشاد و سرو امروز در بستان

چو قمری پر زند از شوق روح سدرهٔ طوبی

چنار افراخت قد بندگی صبح و کف طاعت

گشود از بهر حاجت پیش دادار جهان آرا

پس آنگه در جوانان گلستان کرد نظاره

نهان از نارون پرسید کای پیر چمن پیرا

چه شد کاطفال باغ و نوجوانان چمن جمله

سر لهو و لعب دارند زین سان فاحش و رسوا

چرا گل چاک زد پیراهن ناموس و با بلبل

میان انجمن دمساز شد با ساغر و مینا

نبینی سر و پا بر جای را کازاد خوانندش

که با اطفال می رقصد میان باغ بر یک پا

پریشان گیسوی شمشاد و افشان طرهٔ سنبل

نه از نامحرمان شرم و نه از بیگانگان پروا

میان سبزه غلطد با صبا نسرین بی تمکین

عیان با لاله جام می زند رعنای نارعنا

به پاسخ نارون گفتش کز اطفال چمن بگذر

که امروز امهات از شوق در رقصند با آبا

همایون روز نوروز است امروز و به فیروزی

بر اورنگ خلافت کرده شاه لافتی ماوا

شهنشاه غضنفر فر پلنگ آویز اژدر در

امیرالمؤمنین حیدر علی عالی اعلا

به رتبت ساقی کوثر به مردی فاتح خیبر

به نسبت صهر پیغمبر ولی والی والا

ولی حضرت عزت قسیم دوزخ و جنت

قوام مذهب و ملت، نظام الدین و الدنیا

از آنش عقل در گوهر شمارد جفت پیغمبر

که بی چون است

و بی انباز آن یکتای بی همتا

افعال و صفات و ذاتت آگه نیستم لیکن

تویی دانم امام خلق بعد از مصطفی حقا

به هر کس غیر تو نام امام الحق بدان ماند

که بر گوسالهٔ زرین خطاب ربی الاعلی

من و اندیشهٔ مدح تو، باد از این هوس شرمم

چسان پرد مگس جائی که ریزد بال و پر عنقا

به ادنی پایهٔ مدح و ثنایت کی رسد گرچه

به رتبت بگذرد نثر از ثریا شعر از شعرا

چه خیزد از من و از مدح من ای خالق گیتی

به مدح تو فراز عرش و کرسی از ازل گویا

کلام الله مدیح توست و جبریل امین رافع

پیمبر راوی و مداح ذاتت خالق یکتا

بود مقصود من ز این یک دو بیت اظهار این مطلب

که داند دوست با دشمن چه در دنیا چه در عقبی

تو و اولاد امجاد کرام توست هاتف را

امام و پیشوا و مقتدار و شافع و مولا

شها من بنده کامروزم به پایان رفته از عصیان

خدا داند که امیدم به مهر توست در فردا

پی بازار فردای قیامت جز ولای تو

متاعی نیست در دستم منم آن روز و این کالا

نپندارم که فردای قیامت تیره گون گردد

محبان تو را از دود آتش غرهٔ غرا

قسیم دوزخ و جنت تویی در عرصهٔ محشر

غلامان تو را اندیشهٔ دوزخ بود حاشا

الا پیوسته تا احباب را از شوق می گردد

ز دیدار رخ احباب روشن دیدهٔ بینا

محبان تو را روشن ز رویت دیدهٔ حق بین

حسودان تو را بی بهره زان رخ دیدهٔ اعمی

از عنبر اشهب و مشک اذفر

چه باد است حیرانم این باد دلکش

که عطر عبیر آرد و بوی عنبر

نسیم بهار است گویا که خیزد

ز روی گل تازه و سنبل تر

نسیمی است شب ها به گلشن غنوده

ز گل کرده بالین و از سبزه بستر

بر اندام او سوده ریحان و سنبل

در آغوش او بوده نسرین و عنبر

غلط کردم از طرف بستان نیاید

نسیمی چنین جان فزا و معطر

نسیم ریاض جنان است گویی

که رضوان به دست صبا داده مجمر

نسیم بهشت است و دارد نشان ها

ز تفریح تسنیم و ترویح کوثر

که از روی غلمان گشوده است برقع

که از فرق حوران ربوده است معجر

ز گیسوی حوران و زلفین غلمان

بدین سان وزد مشکبیز و معنبر

خطا گفتم از باغ جنت نیاید

نسیمی چنان دلکش و روح پرور

نسیمی است از باغ الطاف صاحب

نکو ذات و نیک اختر و نیک محضر

چراغ دل روشن اهل معنی

فروغ شبستان اهل دل آذر

محیط فضایل که دریای فکرش

کران تا کران است لبریز گوهر

سپهر معالی که بر اوج قدرش

هزاران چو مهر است تابنده اختر

مدار مناقب جهان مکارم

که افلاک عز و شرف راست محور

مراد افاضل ملاذ اماثل

که بر تارک سروران است افسر

جوادی که در کف جودش ز خواری

چو خیری بود زرد رخسارهٔ زر

کریمی که بر درگهش ز اهل حاجت

نبینی تهی دست جز حلقهٔ در

زهی پیش یاجوج شهوت کشیده

دل پاکت از زهد سد سکندر

از آن در حریم طواف تو پوید

که کسب سعادت کند سعد اکبر

شب و روز گردند آبای علوی

به صد شوق در گرد این چار مادر

که شاید پدید آید اما نیاید

از ایشان نظیر تو فرزند دیگر

به معنای مشکل سرانگشت فکرت

کند آنچه با مه بنان پیمبر

به گفتار ناراست تیغ زبانت

کند آنچه با کفر، شمشیر حیدر

صور جملهٔ کاینات و تو معنی

عرض جمله

حادثات و تو جوهر

جهان با نهیب تو دریا و طوفان

زمین با وقار تو کشتی و لنگر

کلام تو با راح و ریحان مقابل

بیان تو با آب حیوان برابر

فنون هنر فکرتت را مسلم

جهان سخن خامه ات را مسخر

ز کلک بنان تو هر لحظه گردد

نگاری ممثل مثالی مصور

که صورتگر چین ندیده است هرگز

به آن حسن تمثال و آن لطف پیکر

لالی منظوم نظم تو هر یک

درخشنده نجمی است از زهره ازهر

که در وادی عشق گمگشتگان را

سوی کعبهٔ کوی یار است رهبر

گلی می دمد هر دم از باغ طبعت

به نکهت چو شمامهٔ مشک و عنبر

بری می رسد هر دم از شاخ فکرت

به لذت چو وصل بتان سمنبر

وفا پیشه یارا خداوندگارا

یکی سوی این بنده از لطف بنگر

ز رحمت یکی جانب من نظر کن

که چرخم چسان بی تو دارد به چنبر

تنم ز اه و جان ز اشک شد در فراقت

چو از باد خاک و چو از آب آذر

تو در غربت ای مهر تابان و بی تو

شب و روز من گشته از هم سیه تر

کنون بی تو دارم سیه روزگاری

چو روی گنه کار، در روز محشر

به دل کامها پیش ازین بود و زانها

یکی برنیاورده چرخ ستمگر

کنونم مرادی جز این نیست در دل

کنونم هوائی جز این نیست در سر

که امروز تا از می زندگانی

نمی هست در این سفالینه ساغر

چو مینا به بزم تو آیم دمادم

چو ساغر به روی تو خندم مکرر

بیا خود علی رغم چرخ جفا جو

برآر آرزوی من ای مهرپرور

به گردون بی مهر مگذار کارم

که جورش بود بی حد و کینه بی مر

ز غربت به سوی وطن شو روانه

به خود رحم فرما به ما رحمت آور

خوش آن بزم کانجا نشینیم با هم

نهان از حریفان خفاش منظر

تو بر صدر محفل برازنده مولا

منت در

مقابل کمر بسته چاکر

تو محفل فروز از ضمیر منیرت

منت مستنیر از ضمیر منور

بخوانیم با هم غزل های رنگین

تو از شعر هاتف من از نظم آذر

بسوزیم داغی به دل آسمان را

بدوزیم چشم حسودان اختر

مرا دسترس نیست باری خوش آن کس

که این دولتش هست گاهی میسر

در این کار کوشم به جان لیک چتوان

که نتوان خلاف قضای مقدر

هنر پرورا زین اقاویل باطل

که الحق نیازی بود بس محقر

نه مقصود من بود مدحت نگاری

که مدح تو بر ناید از کلک و دفتر

تو را نیست حاجت به مداحی آری

بس اخلاق نیکو تو را مدح گستر

ولی بود ازین نظم قصدم که دلها

ز زنگ نفاق است از بس مکدر

نگویند عاجز ز نظم است هاتف

گروهی که خود گاه نظمند مضطر

نیم عاجز از نظم اشعار رنگین

تو دانی گر آنان ندارند باور

عروسان ابکار در پرده دارم

همه غرق پیرایه از پای تا سر

ولیکن چه لازم که دختر دهد کس

به بی مهر داماد بی مهر شوهر

نباشد چو داماد شایسته آن به

که در خانهٔ خود شود پیر دختر

در ایجاز کوشم که نزدیک دانا

سخن خویش بود مختصر خوشتر اخصر

الا تا قمر فربه و لاغر آید

ز نزدیکی و دوری مهر انور

محب تو نزد تو بادا و فربه

عدوی تو دور از تو بادا و لاغر

تو را جاودان عمر و جاویدان عزت

مدامت خدا ناصر و بخت یاور

غرقه به خون جگر

من هم از ایشان جدا، بلبلیم بینوا

دور ز هم آشیان برده سری زیر پر

رهسپر غربتم لیک بود قسمتم

چشم تر و کام خشک از سفر بحر و بر

با تعب گرم و سرد صیف و شتا، رهنورد

ساخته گاهی به برد سوخته گاهی ز حر

گاه ز تف سموم گرم چنان مرز و بوم

کاهن گردد چو موم در کف هر پنجه ور

گاه بدان گونه سرد کز دم قتال برد

ز آتش آهنگران موم نبیند اثر

چون بگشایم ز هم دیده به هر صبحدم

هاویه سان آیدم بادیه ای در نظر

آب در آن قیرگون خاک مخمر به خون

فتنه در آن رهنمون مرگ در آن راهبر

دیو و دد آنجا به جوش، وحش و سبع در خروش

من چو سباع و وحوش طفره زن و رهسپر

شب چو به آرامگاه رو نهم از رنج راه

بستر و بالین من این حجر است آن مدر

طاق رواقم سحاب شمع وثاقم شهاب

فوج ذئاب و کلاب هم نفسم تا سحر

همدم من مور و مار دام و ددم در کنار

دیو ز من در فرار، غول ز من در حذر

گاه ز هجران یار گاه به یاد دیار

با مژهٔ اشکبار تا سحرم در سهر

بهر من غمزده هر شب و روز آمده

پارهٔ دل مائده لخت جگر ماحضر

یار من دلفگار آدمیی دیوسار

دیدن آن نابکار بر رگ جان نیشتر

صحبت او جانگزا ریت او غم فزا

آلت ضر چون حدیه مایه شر چون شرر

چون بشرش روی و تن لیک گر آن اهرمن

هست بشر من نیم ز امت خیرالبشر

این همه گردیده ام رنج سفر دیده ام

کافرم ار دیده ام ثانی آن جانور

روز و شب اینم قرین روز چنان شب چنین

زشتی طالع ببین شومی اختر نگر

مملکت بی شمار شهر بسی و دیار

دیدم و نگشوده بار از همه کردم

گذر

ور به دیاری شدم جلوه ده یار خویش

آینه دادم به کور نغمه سرودم به کر

راغب کالای من مشتریان بس ولی

حنظل و صبرم دهد قیمت قند و شکر

دل دو سه روزی کشید جانب کاشان و دید

جنت و خلدی در آن جنتیان را مقر

روضه ای از خرمی در همه گیتی مثل

مردمش از مردمی در همه عالم سمر

اهل وی الحق تمام زادهٔ پشت کرام

کز همه شان باد شاد روح نیا و پدر

مایل مهر و وفا طالب صدق و صفا

خوش سخن و خوش لقا، خوش صور خوش سیر

با دو سه یار قدیم روز کی آنجا شدیم

از رخ هم گرد شوی وز دل هم زنگ بر

نیمه شبی ناگهان آه از آن شب فغان

ساخت به یک لحظه اش زلزله زیر و زبر

رعشه گرفت آنچنان خاک که از هول آن

یافت تن آسمان فالج و اختر خدر

بس گل رعنا که شب در بر عیش و طرب

خفت و سحر در کشید خاک سیاهش به بر

بس گهر تابناک گشت نهان زیر خاک

بی خبر و کس نیافت دیگر از آنها خبر

منزلشان سرنگون گشت و بر ایشان کنون

نیست بجز زاغ و بوم ماتمی و نوحه گر

دوش که در کنج غم با همه درد و الم

تا سحرم بود باز دیدهٔ اختر شمر

گاه حکایت گذار پایم از آسیب خار

گاه شکایت کنان زانویم از بار سر

گاه به فکرت که هست تا کی ازین بخت بد

شب ز شبم تیره تر روز ز روزم بتر

گاه به حیرت که چرخ چون اسرا تا به کی

می بردم کو به کو می کشدم در به در

ناگهم آمد فرا پیری فرخ لقا

خاک رهش عقل را آمده کحل بصر

پیر نه بدر دجی بدر نه شمس ضحی

شمس نه نور خدا چون خضر اندر خضر

عقل نخست از کمال

صبح دوم از جمال

عرش برین از جلال چرخ کهن از کبر

گفت که ای وز کجا؟ گفتم از اهل وفا

گفت چه داری بیار گفتمش اینک هنر

خنده زنان گفت خیز و یحک از اینجا گریز

هی منشین الفرار گفتمش این المفر

گفت روان می شتاب تا در دولت جناب

گفتمش آنجا کجاست گفت زهی بی خبر

درگه شاه زمان سده فخر جهان

صفدر عالی تبار سرور والاگهر

وارث دیهیم و گاه دولت و دین را پناه

شاه ملایک سپاه خسرو انجم حشر

جامع فضل و کرم صاحب سیف و قلم

زینت تیغ و علم زیب کلاه و کمر

مهر مکارم شعاع، ماه مناقب فروغ

بحر معالی گهر ابر لالی مطر

خسرو بهمن حسام بهمن رستم غلام

رستم کسری شکوه کسری جمشید فر

آید ازو چون میان قصهٔ تیغ و سنان

نامهٔ رستم مخوان نام تهمتن مبر

ای ز تو خرم جهان چون ز صبا گلستان

ای به تو گیتی جوان چون شجر از برگ و بر

روضهٔ اجلال را قد تو سرکش نهال

دوحهٔ اقبال را روی تو شیرین ثمر

پایهٔ گاه تو را دوش فلک تکیه گاه

جامهٔ جاه تو را اطلس چرخ آستر

با کف زور آورت کوه گران سنگ، کاه

با دل در پرورت بحر جهان یک شمر

روز کمان کز کمین خیزد گردون به کین

وز دل آهن شرار شعله کشد بی حجر

هم ز خروش و فغان پاره شود گوش چرخ

هم ز غبار و دخان تیره شود چشم خور

فتنه ز یکسو زند صیحه که جان ها مباح

چرخ ز یکسو کشد نعره که خون ها هدر

تیغ زن خاوری رخش فلک زیر ران

گم کند از بیم جان جادهٔ باختر

یازی چون دست و پا سوی عنان و رکیب

رخش گهرپوش زیر، چتر مرصع زبر

تیغ یمانی به دست ناچخ هندی به دوش

مغفر رومی به فرق جوشن چینی به بر

هم به

عنانت دوان دولت و اقبال و بخت

هم به رکابت روان نصرت و فتح و ظفر

خصم تو هر جا کشد ناله این المناص

از همه جا بشنود زمزمهٔ لاوزر

آتش رمحت کند مزرع آمال، خشک

آب حیاتت کند مرتع آجال، تر

تا به توالی زند صبح بر این سبز خنک

از خم چوگان سیم لطمه بر آن گوی زر

باد سر دشمنان در سم یک ران تو

از خم چوگان تو گوی صفت لطمه خور

ذوالمن

سرافرازی که تا پیرایه بندد بر کلاه او

صدف از ابر نیسانی به گوهر گردد آبستن

جهان بخشی که چون در جنبش آید بحر احسانش

به کشتی خلق پیمایند گوهر نه به سنگ و من

جوانبختی که چون در بارش آید ابر انعامش

شود هر خوشه چین بینوا دارای صد خرمن

درم ریزد دو دستش صبح و شام و گوهر افشاند

یکی چون باد فروردین دگر چون ابر در بهمن

نشیند چون به ایوان با نگین و خامه و دفتر

برآید چون به میدان با سنان و مغفر و جوشن

هم از رشک بنانش سرکند پیر سپهر افغان

هم از بیم سنانش برکشد شیر فلک شیون

به چاه قهر او صد بیژن است و دست لطف او

ز قعر چاه غم بیرون کشد هر روز صد بیژن

در آن میدان که از گرد سواران گلشن گیتی

به چشم کینه اندیشان نماید تیره چون گلخن

گه از درماندگی زخمی اعانت خواهد از بسمل

گه از بیچارگی دشمن حمایت جوید از دشمن

امل در گریه هر جانب گذارد در هزیمت پا

اجل در خنده از هر سو برون آرد سر از مکمن

به فر و شوکت و اقبال و حشمت چون گذارد پا

چو خورشید جهان آرا فراز نیلگون توسن

به دستی تیغ چون آب و به دستی رمح چون آتش

به سر بر مغفری از زر ببر خفتانی از آهن

به رمح و گرز و تیر و تیغ در دشت نبرد آید

پلنگ آویز و اژدربند و پیل انداز و شیراوژن

سر دشمن به زیر پالهنگ آرد چنان آسان

که چابک دست خیاطی کشاند رشته در سوزن

زهی از درک اقصی پایهٔ جاهت خرد قاصر

ز احصاء فزون از حد کمالاتت زبان الکن

زمام خلق عالم گر به کف دارد چه فخر او را

نمی نازد به چوپانی شبان وادی ایمن

ادیب فکرت آن

داناست کاطفال دبستانش

ز فرط زیرکی خوانند چرخ پیر را کودن

گشاید نفحهٔ جانبخش لطفت بوی بهرامج

زداید لمعهٔ جانسوز قهرت زنگ بهرامن

فروزد شمع اقبالت به نور خویشتن آری

چراغ مهر عالم تاب مستغنی است از روغن

عجب نبود اگر در عهد جود و دور انعامت

تهی ماند از گهر دریا و خالی شد در از معدن

کف جود تو در دامان خلق افشاند هر گوهر

که دریا داشت در گنجینه یا کان داشت در مخزن

فلک مشاطهٔ رخسار جاه توست از آن دایم

گهی گلگونه ساید در صدف گه سرمه در هاون

جهاندارا خدیوا کامکارا روزگاری شد

که بیزد خاک غم بر فرق من این کهنه پرویزن

بدانسان روزگارم تیره دارد گردش گردون

که روز و شب نمی تابند مهر و ما هم از روزن

چنان سست است بازارم که می کاهد خریدارم

جوی از قیمت من گر فروشندم به یک ارزن

رسد بر جان و تن هر دم ز دونان و ز نادانان

در آن بازارم آزاری که نتوان شرح آن دادن

همانا مبدی پیرم کز آتشخانهٔ برزین

فتادستم میان جرگهٔ اطفال در برزن

کهن اوراق مصحف را چه حرمت در بر آنان

که روبند از پر جبریل خاک پای اهریمن

غرض از گردش گردون و دور اختران دارم

شکایت ها که شرح آن ز هاتف نیست مستحسن

شکایت خاصه از بی مهری گردون ملال آرد

سخن کوته که از هر داستانی اختصار احسن

الا تا مهر و ماه و اختران در محفل گردون

همی ریزند صاف و درد می در جام مرد و زن

به بزمت ماه پیکر ساقیان پیوسته در گردش

به قصرت مهرپرور شاهدان هموار زانوزن

همه خوشبوی و عشرت جوی و شیرین گوی و شکرلب

همه گلروی و سنبل موی و سوسن بوی و نسرین تن

جگرخواری و دل آزاری

که به او جان دهم به آسانی

او ستاند ز من به دشواری

گفتم از جور چرخ ناهموار

شاید ار وا رهم به همواری

نرم شد استخوانم و نکشید

چرخ پای از درشت رفتاری

گفتم ار بخت خفته خواهد رفت

هم زبونی و هم نگونساری

صور دوم بلند گشت و نکرد

ز اولین خواب میل بیداری

دوش چون رو نهاد خسرو زنگ

سوی این بوستان زنگاری

شب چنان تیره شد که وام گرفت

گویی از روزگار من تاری

سوی خلوت سرای طبع شدم

یابم از غم مگر سبک باری

دیدم آن خانه را ز ویرانی

جغد دارد هوای معماری

غم در آنجا مجاور و شادی

گذر آنجا نکرده پنداری

نوعروسان بکر افکارم

همه در دلبری و دلداری

غیرت گلرخان یغمایی

رشگ مه طلعتان فرخاری

در زوایای آن نشسته غمین

مهر بر لب ز نغز گفتاری

کرده اندر دهان ضواحکشان

لبشان را ز خنده مسماری

غمزه شان را نه شوق خونریزی

طره شان را نه میل طراری

زلف مشکینشان برافشانده

گرد بر چهره های گلناری

سر و برشان ز گردش ایام

از حلی عاطل از حلل عاری

همه خندان به طنز گفتندم

خوی شرم از جبینشان جاری

چه فتادت که نام ما نبری

چه شد آخر که یاد ما ناری

شکر کز دام عشق آزادی

جستی و رستی از گرفتاری

نیست گر نغز دلبری که در آن

داستان های نغز بگذاری

ور کریمی نه سربلند و جواد

که به مدحش سری فرود آری

خود ز ارباب طبع و فضل و هنر

نیست یک تن در این زمان باری

که به او تا جمال بنمائی

از رخ ما نقاب برداری

سرد هنگامه ای که یوسف را

نکند هیچکس خریداری

گفتم ای شاهدان گل رخسار

که نبینید زرد رخساری

نیست ز اهل هنر کسی کامروز

به شما باشدش سزاواری

جز صباحی که در سخن او راست

رتبهٔ سروری و سالاری

چاکر اوست جان خاقانی

بنده او روان مختاری

به گهر ز انوری بود انور

آری این نوری است و آن ناری

نیست موسی

و معجز قلمش

کرده باطل رسوم سحاری

نیست عیسی و گشته از نفسش

روح در قالب سخن ساری

سخنش دارویی که می بخشد

گاه مستی و گاه هشیاری

ای به خلق لطیف وخوی جمیل

مظهر لطف حضرت باری

از زبان و دل تو گوهرناب

ریزد و خیزد این و آن آری

بحر عمان و ابر نیسانند

در گهرزایی و گهرباری

ابلق سرکش سخن داده

زیر ران تو تن به رهواری

لب گشودی زدند عطاران

مهر بر نافه های تاتاری

باد هر جا برد ز کوی تو خاک

بگشاید دکان عطاری

آفرین بر بنان و خامهٔ تو

که از آنها چها پدید آری

چار انگشت نی تعالی الله

به دو انگشت خود نگهداری

در یکی لحظه بر یکی صفحه

صد هزاران نگار بنگاری

ای وفاپیشه یار دیرینه

که فزون باد با منت یاری

گر ز گردون شکایتی کردم

از جگرریشی و دل افکاری

نه ز کم ظرفی است و کم تابی

نه ز بی برگی است و بی باری

در حق هاتف این گمان نبری

این سخن را فسانه نشماری

خون دل می چکد ازین نامه

گر به دست اندکی بیفشاری

کرده جا بر دلم چو مرکز تنگ

گردش این محیط پرگاری

درد و داغی کزوست بر دل من

شرح آن کی توان ز بسیاری

یکی از دردهای من این است

که سپهرم ز واژگون کاری

داده شغل طبابت و زین کار

چاکران مراست بیزاری

من که عار آیدم ز جالینوس

کندم گر به خانه پاکاری

فلک انباز کرده ناچارم

با فرومایگان بازاری

رسد از طعنشان به من گاهی

دل خراشی کهن جگرخواری

اف بر آن سرزمین که طعنه زند

زاغ دشتی به کبک کهساری

من و این شغل دون و آن شرکا

با همه ساختم به ناچاری

چیست سودم ازین عمل دانی

از عزیزان تحمل خواری

در مرض خواجگان ز من خواهند

هم مداوا و هم پرستاری

صد ره از غصه من شوم بیمار

تا یکی شان رهد ز بیماری

چون شفا یافت به که باز او را

چشم پوشی و مرده انگاری

که گمان داشت

کز تنزل دهر

کار عیسی رسد به بیطاری

هم ز بیطارش نباشد سود

جز پهین خران پرواری

تا زند خنده برق نیسانی

تا کند گریه ابر آزاری

دوستانت به خنده و شادی

دشمنانت به گریه و زاری

نامش چرخ ازرق کرده اند از مطبخش

تیره گون دودی است بالا رفته یا خاکستری

تا زند بر دیدهٔ اعدای او هر صبح مهر

چون برون آید به هر انگشت گیرد نشتری

از کمالاتش که نتوان حصر جستم شمه ای

از ادیب عقل طوماری گشود و دفتری

خود به تنها بشکند هر لشکری را گرچه هست

همرهش ز اقبال و بخت و فتح و نصرت لشکری

امن را تا پاسبان عدل او بیدار کرد

ظلم جوید باد جوید فتنه جوید بستری

شهر قم کز تندی باد حوادث دیده بود

آنچه بیند مشت خاکی از عبور صرصری

در همه این شهر دیدم بارها بر پا نمود

کهنه دیواری که بر وی جغدی افشاند پری

از قدوم او در دولت به رویش باز شد

گوئی از فردوس بگشودند بر رویش دری

شد به سعی او چنان آباد کاهل آن دیار

مصر را ده می شمارند و ده مستحقری

پیش ازین گر هر ده ویران به حالش می گریست

خندد اکنون بر هر اقلیمی و بر هر کشوری

کرد بر پا بس اساس نو در آن شهر کهن

دادش اول از حصاری تازه زیبی و فری

لوحش الله چون حصار آسمان ذات البروج

فرق هر برجی بلند از فرقدان سامنظری

شوخ چشمان فلک شب ها پی نظاره اش

از بروج آسمان هر یک برون آرد سری

بارهٔ چون سد اسکندر به گرد قم کشید

لطف حقش یاور و الحق چه نیکو یاوری

عقل چون دید از پی تاریخ این حصن حصین

گفت «سدی نیک گرد قم کشید اسکندری»

ای بر خورشید رایت مهر گردون ذره ای

آسمان در حکم انگشت تو چون انگشتری

با کف دریا نوالت هفت دریا قطره ای

پیش خرگاه جلالت هفت گردون چنبری

حال زار من چه پرسی این نه بس کز روی تو

دور ماندستم چو دور از روی خور نیلوفری

بوی دود عنبرین من گواه من که چرخ

بی

تو افکنده است چون عودم به سوزان مجمری

روزها بیداد و شب ها غمزه از بس دیده ام

ز اختران هر یک جدا می سوزدم چون اخگری

گر ستودم حسن اخلاق تو را دانی که نیست

از حطام دنیوی چشمم به خشکی یا تری

قمری و بلبل که مدح سرو و وصف گل کنند

روز و شب زان سرو گل، سیمی نخواهند و زری

خلق نیکو هر کجا هست آن درخت خرم است

کو بجز مدح و ثنای خلق برنارد بری

طبع من بحری است پهناور که ریزد بر کنار

گه دری و گاه مرجانی و گاهی عنبری

کی رهین کس شود دریا که گر گیرد ز ابر

قطرهٔ آبی، دهد واپس درخشان گوهری

شادباش و شاد زی کین بزم و این آرامگاه

مانده از سلطان ملکشاهی و سلطان سنجری

من به نیروی تو در میدان نظم آویختم

هیچ دانی با که؟ با چون انوری گندآوری

هم به امداد نسیم لطفت آمد بر کنار

از چنین بحری سلامت کشتی بی لنگری

راستی نندیشم از تیغ زبان کس که هست

در نیام کام همچون ذوالفقارم خنجری

من که نظمم معجز فصل الخطاب احمدی است

نشمرم جز باد سرد، افسون هر افسونگری

ریسمانی چند اگر جنبد به افسون ناورد

تاب چون گردد عصا در دست موسی اژدری

هان و هان هاتف چه گوئی چیستی و کیستی

لاف بیش از پیش چند ای کمتر از هر کمتری

لب فروبند و زبان درکش ره ایجاز گیر

تا نگردیدستی از اطناب بار خاطری

تا گذارد گردش ایام و بیزد دور چرخ

تاج عزت بر سری خاک مذلت بر سری

دوستانت را کلاهی بر سر از عز و شرف

دشمنانت را به فرق از ذل و خواری معجری

دندان مار

پنجه با چنگال ضیغم غوص در کام نهنگ

از سر پستان شیر شرزه دوشیدن حلیب

وز بن دندان مار گرزه نوشیدن شرنگ

نره غولی روز بر گردن کشیدن خیرخیر

پیره زالی در بغل شب بر گرفتن تنگ تنگ

از شراب و بنگ روز جمعه در ماه صیام

شیخ را بالای منبر ساختن مست و ملنگ

تشنه کام و پا برهنه در تموز و سنگلاخ

ره بریدن بی عصا فرسنگ ها با پای لنگ

طعمه بگرفتن به خشم از کام شیر گرسنه

صید بگرفتن به قهر از پنجهٔ غضبان پلنگ

نقش ها بستن شگرف از کلک مه بر آب تند

نقب ها کردن پدید از خار تر در خاره سنگ

روزگار رفته را بر گردن افکندن کمند

عمر باقیمانده را بر پا نهادن پالهنگ

یار را ز افسون به کوی هاتف آوردن به صلح

غیر را با یار از نیرنگ افکندن به جنگ

صد ره آسانتر بود بر من که در بزم لئام

باده نوشم سرخ و زرد و جامه پوشم رنگ رنگ

چرخ گرد از هستی من گر برآرد گو برآر

دور بادا دور از دامان نامم گرد ننگ

طبع آزمایی هجا گفتمت

پی امتحان تیغ بر خر زدم

این دیار برآید

حدیثی از لب شیرین و بذله گوی صباحی

بگو که هاتف محنت نصیب غمزده تا کی

شبان تیره نشیند در آرزوی صباحی

به جان رسیده ز رنج خمار دوری و خواهد

صبوحی از می انفاس مشکبوی صباحی

به دل فلک منقاد

در دل اندیشهٔ مراد ازو

وز قضا سعی و از قدر امداد

حاجی آقا محمد آنکه چو او

در هنر مادر زمانه نزاد

دادگر داوری که در عهدش

کس نبیند ز گلرخان بیداد

معدلت گستری که از بیمش

صید ناید به خاطر صیاد

چون ز بخت بلند امارت یافت

در صفاهان که هست رشک بلاد

پی آبادیش به جان کوشید

که خدایش جزای خیر دهاد

صد هزاران بنای خیر آنجا

ز اقتضای نهاد نیک، نهاد

دلگشا کاروانسرایی ساخت

زینت افزای عالم ایجاد

که بنایی ندیده مانندش

چشم گردون در این خراب آباد

چون فلک سربلند و ذات بروج

چون ارم جان فزای و ذات عماد

همه وقتش هوای فروردین

گر همه بهمن است یا مرداد

حوض کوثر نشان آن گویی

نیل مصر است و دجلهٔ بغداد

هر که بر وضع آن نظر افکند

باغ فردوسش از نظر افتاد

هر غریبی که جا گرفت آنجا

هرگزش از وطن نیامد یاد

خان گلشن به نام خوانندش

در صفا چون نشان ز گلشن داد

داده استاد، جان به آب و گلش

کافرین بر روان آن استاد

سحر دستش کشیده بر خارا

شکل مانی ز تیشهٔ فرهاد

چون به معماری قضا و قدر

یافت اتمام این نکو بنیاد

بهر تاریخ زد رقم هاتف

جاودان داردش خدا آباد

ازین غمکده آهنگ جنان کرد ز شوق

مرغ روحش سوی آن روضهٔ روح افزا شد

خامه بر لوح مزارش پی تاریخ نوشت

که محمدعلی افسوس که از دنیا شد

مرتبه عبدالرزاق

آستان برترش از ذروه کیوان بنگر

چرخ و انجم همه را بر درش از بخت بلند

تابع حکم ببین بندهٔ فرمان بنگر

شیر با صولتش آید به نظر گربهٔ زال

گرگ را با سخطش چون سگ چوپان بنگر

درگهش قبلهٔ ارباب حوائج شب و روز

آستانش کنف گبر و مسلمان بنگر

دل و دستش که از آن بحر و ازین کان خجل است

منبع جود ببین معدن احسان بنگر

هر که از بهر امیدیش به دامان زد دست

در زمان نقد تمناش به دامان بنگر

خانه ای ساخت ز گلزار ارم کز رفعت

عقل را مانده در آن واله و حیران بنگر

چرخ بالد اگر از رفعت خود گو اینک

سر بر ایوان زحل سوده دو ایوان بنگر

آب حیوان که خضر در ظلماتش می جست

گو بیا ظاهر و پیداش به کاشان بنگر

جدولی بین و در آن صف زده سی فواره

همه را بر ورق نقره درافشان بنگر

در میان جدولی از آب خضر مالامال

وز دو جانب دو تر و تازه گلستان بنگر

از نسیم سحرش رایحهٔ روح شنو

وز زلال شمرش خاصیت جان بنگر

بس که می بالد ازین طرفه بنا کاشان را

سرهم چشمی شیراز و صفاهان بنگر

یافت چون زینت اتمام ز نظارگیان

این همی گفت به آن این بگذار آن بنگر

پیر عقل از پی تاریخ به هاتف گفتا

که به گلزار ارم چشمهٔ حیوان بنگر

فشاند ماتم او خاک غم

چون ز غم آباد دهر یافت ملالت نهاد

در روضات جنان با دل خرم قدم

خامهٔ هاتف نوشت از پی تاریخ او

آه ز دنیا برفت صاحب سیف و قلم

گشت ز شادی دل خلقی، تهی از غم

چون بهر مکافات و سزای عمل خویش

بربست به آهنگ سقر رخت ز عالم

بودم پی تاریخ که پیر خردم گفت

بنویس که خان احمد دون شد به جهنم

از آن نخل برومند ثمرپرور که ریخت

برگ و بارش ناگه از دمسردی باد خزان

حیف از آن سرو سرافراز سهی قد کاو فتاد

عاقبت بر روی خاک تیره در این بوستان

حیف از آن در درخشان گران قیمت که شد

گنج سان جایش درون خاک در این خاکدان

آن که بودش نطق چون باد بهاری جان فزا

وان که بودش دست چون ابر بهاری درفشان

رفت و سیل اشک جاری شد ز چشم مرد و زن

رفت و جوی خون روان از دیدهٔ پیر و جوان

مرغ روحش زین قفس آمد به پرواز و نهاد

از گلستان جنان بر شاخ طوبی آشیان

آه از این ماتم که خلق دهر را خون کرد دل

آه از این اندوه که اهل عالمی را سوخت جان

چون ازین محنت سرای پرکدورت رفت و یافت

از غم ایام آسایش به گلزار جنان

خامهٔ هاتف رقم زد بهر تاریخش که آه

شد روان حاجی محمد صادق از جور زمان

از چشم فلک

ماتمش خاکستر غم ریخت بر فرق جهان

رفت سوی آسمان آه و فغان از شیخ و شاب

شد به کیوان ناله و فریاد از پیر و جوان

چون ازین وحشت سرای پر خطر پرواز کرد

مرغ روح لامکان سیرش به گلزار جنان

عقل با هاتف پی تاریخ سال رحلتش

گفت شد سوی جنان شهباز طوبی آشیان

مهر فرمان او برد ماه

گردن کشی که هر صبح بر درگهش ز مژگان

گردنکشان عالم روبند خاک درگاه

فخر زمانه حاجی آقا محمد آمد

از خلق و خوی نیکو چون خلق را نکوخواه

در رفع فتنه و ظلم کوشید در صفاهان

تا پای فتنه را ساخت چون دست ظلم کوتاه

از بهر تشنگان ساخت حوضی پر آب و چاهی

کاب حیات از وی جاری است گاه و بیگاه

رعنا

که پری چهره بود و حور سرشت

حیف از آن تازه گل که بر شاخش

دست گلچین روزگار نهشت

از حریرش لباس بود آخر

بسترش خاک گشت و بالین خشت

رشتهٔ عمر آن یگانه گهر

گردش چرخ بین چگونه برشت

بود تا مزرع جهانش جای

تخم خیرات جاودانی کشت

همه نیکی گزید و نیکی کرد

آری از خوب برنیاید زشت

الغرض چون ازین جهان خراب

سوی گلزار خلد رفت نوشت:

هاتف خسته دل به تاریخش

از جهان هدیه شد به سوی بهشت

آن

که دایم بود دلگشا چون بهشت

تحفهٔ جانان عاشق

چون ز دنیا شد و در خلد برین

شد به اجداد گرامی لاحق

گفت هاتف پی تاریخ که خلد

بود از میر محمد صادق

شدی در شاهوار افشان

از لالی نظم او گشتی

منفعل گوهر و خجل عمان

آن که اشعار او که در هر یک

آشکار است رازهای نهان

عاشقان راست چارهٔ غم عشق

عارفان راست مایهٔ عرفان

آنکه پیوسته از حجاب خفا

بردی از خامه مداد بیان

نوعروسان بکر معنی را

موکشان سوی جلوه گاه عیان

طوطی بذله گوی گلشن دهر

بلبل خوش نوای باغ جهان

چون درین تنگ آشیانه ندید

جای پرواز و عرصهٔ طیران

طایر روح لامکن سیرش

کرد آهنگ روضهٔ رضوان

حیف و صدحیف از آن یگانهٔ دهر

حیف و صدحیف از آن وحید زمان

که سرا بوستان عمرش را

موسم دی رسید و فصل خزان

از نوای حیات چون لب بست

آن خوش آهنگ مرغ خوش الحان

شد تذروش به باغ نوحه سرا

عندلیبش به باغ مرثیه خوان

رفت و در ماتم و مصیبت او

از زمین شد بلند تا کیوان

از دل شیخ و شاب ناله و آه

از لب مرد و زن خروش و فغان

چون سوی باغ خلد کرد آهنگ

هاتف از خامهٔ شکسته زبان

بهر تاریخ زد رقم (دایم

جام مشتاق باد صحن جنان)

دل خاک ازین خاکدان

حیف از آن کوکب رخشان که ساخت

دور سپهرش ز نظرها نهان

چون به جوانی ز جهان خراب

گشت روان سوی ریاض جنان

هاتف دلخسته که در ماتمش

داشت شب و روز خروش و فغان

گفت به تاریخ که سوی جنان

رفت محمدعلی نوجوان

جان شد

در تاریخش بگفت هاتف

خان احمد جانب جنان شد

مرد و زن

کرد پیدا بهر خود غمخانه ای

آن گرفتار بلایا و محن

کرد معمور آن مصیبت خانه را

بهر اندوه و ملال خویشتن

کرد چون تعمیرش و آن غمکده

گشت نو از گردش چرخ کهن

کلک هاتف از پی تاریخ آن

زد رقم معمور شد بیت الحزن

مسجد کاشان تازه

کلبعلی

خلق در ماتم وی و دارد

خود به فردوس سور کلبعلی

چون به دارالسرور خلدبرین

شد روان از غرور کلبعلی

بهر تاریخ زد رقم هاتف

شد به دارالسرور کلبعلی

شعار و سعادت دثار

طهارت جهان و خدارت نقاب

مکارم نهاد و اکابر نژاد

معلی نسب فاطمی انتساب

ز رشکش پری زادمی محتجب

ز شرمش ملک را ز خلق احتجاب

ز تاثیر این سور، گردون پیر

دگر باره آمد به عهد شباب

یکی محفل عیش آراست چرخ

که شب ها نشد چشم انجم به خواب

همی ریخت کیوان به رسم نثار

ز درج ثوابت گهرهای ناب

پی خطبه برجیس محفل طراز

همی خطبه خواندی به فصل الخطاب

کمربسته بهرام مجمر به دست

همی عود کردی بر آتش مذاب

فروزان ز می ساقی مهرچهر

به گردش در آورده جام شراب

نوازنده ناهید رقصان به کف

دف و بربط و چنگ و عود و رباب

ستاده سطرلاب در دست پیر

همی جست طالع پی فتح باب

مه آمیخت در جام شیر و شکر

بیاراست زان سفرهٔ ماهتاب

معنبر سحاب و معطر شمال

از آن گل فرو ریخت وز آن گلاب

پریزادگان در هوا از نشاط

رسن باز با ریسمان شهاب

به عشرت همه روز پیر و جوان

به عیش و طرب روز و شب شیخ و شاب

رخ دوستان لعلی از ناب می

دل دشمنانشان بر آتش کباب

زمین مانده از آسمان در شگفت

نعم ان هذالشیئی عجاب

همیشه بود تا به بزم جهان

زمین را درنگ و فلک را شتاب

شتابد به بزمش سرور و در آن

درنگ آورد تا به یوم الحساب

به کام دل دوستان جاودان

بماناد و باد این دعا مستجاب

غرض آن دو فرخنده اختر شدند

چو از وصل هم خرم و کامیاب

پی سال تاریخ هاتف ز شوق

رقم زد: به مه شد قرین آفتاب

وصلش شب و روز

تو خون جگر خوری و من بادهٔ ناب

مشکلم آسان چه شود

که چو من هزار دارد بلبل

دانی به سرش چیست پریشان کاکل

روئیده میان سبزه زاری ریحان

یا سرزده در بنفشه زاری سنبل

ناله و آه

کاری چو زمین و آسمان نگشایند

بس دیدن خاک تیره و دود سیاه

ما الدهر الاباخل عن مرامیا

الی الله اشکو لیله مد لهمه

علی العین ارخت من دجاها غواشیا

الی الله اشکو من هموم صغارها

یحاکی الجبال الشامخات رواسیا

سئمت حبیبی من انیتی ورنتی

و اصغاء آلامی و طول مقالیا

فی اطیب العیش الرغیدبها

زعمت ان معها فی لیلنا طول

فینهتنی و قالت و هی باکیه

قم و اهربن فسیف الصبح مسلول

صحبی اراق دمی ظلما بلحظتها

عین علیل غضیض الطرف مکحول

ان استطعتم لعل القول ینفعها

لمن اراق دمی مستحقرا قولوا

قتلت نفسا بلاذنب و لاحرج

تالله انک عن هذ المسئول

باب لدار ترب سدته

کانت مناص و جوه العرب و العجم

دار لال رسول الله مقفره

بنائها اسست بالجود و الکرم

داریباهی بها جبریل مفتخرا

لوعد فیها من الحجاب و الخدم

عفت رسوم مغاینهم و لولاهم

رب الخلیقه خلق الخق لم یرم

قلوبهم من سلاف العلم طافحه

تفض منها و تجری صفوه الحکم

وجوههم عن جمال الحق حاکیه

عن درک انوارهم طرف العقول عمی

ما للقدیم شبیه حادث لکن

حدوثهم اشبه الاشیاء بالقدم

یا فجعتی حین ما اصغی مصائبهم

ما لا یطاق لسانی ذکرها و فمی

اوذوا و قد صبروا فی کل ماظلموا

والله من ظالمیهم خیر منتقم

یعجل الله فی اظهار قائمهم

حتی یزیج ظلام الاعصر الدهم

و یملاء الارض عدلا بعد ماملئت

ظلماء ظلم علی الافاق مرتکم

یا سادتی یا موالی الکرام بکم

رجاء عبد کثیرالذنب مجترم

قد اصبحت لممی بیضاء فی سرف

والوجه کالقلب مسود من اللمم

ظهری انحنی و انثنی من حمل اوزار

صغارها کالجبال الشم فی العظم

مالی سوی حبکم والاعتصام بکم

مطفی لحده نار اوقدت جرمی

فحبکم لمضیق اللحد مدخری

و بغض اعدائکم فی الحشر معتصمی

لو لم ینلنی شراب من شفاعتکم

یا حر قلب من الحرمان مضطرم

اتیتکم بمدیح لایلیق بکم

و هل یلیق بکم ما اسود من قلمی

کلا هل یتاتی نشر مدحتکم

من اعجمی بنظم غیر منتظم

هیهات و البلغاء الماد حون وان

اطروا بکل لسان عد فی بکم

لا من مدبحی و لکن من مواهبکم

ارجو الحمایه یوما للعصاه حمی

و کل ذی و طراعیت مذاهبه

لورام ابواب اهل الجود لم یلم

صلی علیکم باذکاها و اطیبها

رب البرایا صلوه غیر منحسم

ما انضرت ارض نجد من غمایمها

خضر المرابع و الاطلال و الاکم

و استطربت سجعا فیها حمایمها

مغردات علی اغصان بالنغم