فوج

خسرونامه_عطار2

از سر گرفتن قصّه

الا ای مرغ پیش اندیش چالاک

ز دنیا چند خواهی برد خاشاک

غریبستان دنیا جای تو نیست

قبای خاک بر بالای تو نیست

چو در بستان گل بشکفته داری

چو در دریا دُر ناسفته داری

بسوی من ازان گل دستهیی آر

مرا زان درّ موزون رستهٔ آر

اگر از قعر بحری،‌ بی نشان شو

اگر توحید داری دُرفشان شو

که هر جانی که از توحید پُر شد

بدریا گر نگاهی کرد دُر شد

چو دُرداری زبان الماس گردان

فلک گو بر سرما آس گردان

چنین گفت آنکه گفتش معتبر بود

سخنگویی کز این حالش خبر بود

که خسرو چون بدریا عزم ره کرد

جهان افروز و خسرو بود و ده مرد

همی گشتند در کشتی روانه

چو تیری لیک پیدا نه نشانه

ندانستند یک تن کان چه رایست

کجا خواهند شد مقصد کجایست

جزان چیزی ندانستند هر کس

که میرفتند سوی مغرب و بس

ازان خسرو بمغرب داشت امید

که در مغرب شود پوشیده خورشید

ازان میشد بمغرب چون خرابی

که پنهان گشته میجست آفتابی

دو هفته بر سر دریا براندند

بآخر جمله در دریا بماندند

یکی باد مخالف شد پدیدار

که خلق امّید ببریدند یکبار

چنان آن باد کشتی را روان کرد

که طوف شرق با غرب جهان کرد

مگر در سیر همچون برق میشد

که در یک دم بغرب و شرق میشد

گه از بالای مه برتر گذشتی

گهی از زیر ماهی درگذشتی

هران گاهی که در گرداب بودی

بگردش شیوهٔ لبلاب بودی

ز آب چشم چون باران بیکبار

فرو شستند دست از جان بیکبار

سه شب در شور بود آن آب و سه روز

بچارم چون برامد گیتی افروز

برامد آتش از خورشید ناگاه

از آن آتش سیه شد گردهٔ ماه

چو یوسف رخ نمود از زیر خیمه

ترنج مه ز تیغش شد دو نیمه

بیارامید لختی آب دریا

ولیکن می نیامد راه پیدا

جهانی راه یکسو اوفتادند

سرکشتی سوی بیراهه دادند

یکی آب سیه در راه آمد

وزو دود کبود آنگاه آمد

جهان افروز و همراهان هرمز

از آن آب سیه گشتند عاجز

چنان از آب میزد بوی ناخوش

که قطران را کسی سوزد بر آتش

نمیدانست کشتیبان دران راه

که راه بحر در پیشست یا چاه

بآخر در میان راه تیره

پدید آمد یکی هامون جزیره

زمین او همه سنبل ستان بود

بگرد سنبل او زعفران بود

درخت جوز بویا سرکشیده

انار و سیب را در بر کشیده

جوانمردان چونارو سیب دیدند

بخوردند و بسی آسیب دیدند

همه در لرزه و در تب بماندند

در آن موضع دو روز و شب بماندند

پدید آمد یکی کوه سرافراز

که کردی تیغش از جوزا کمر باز

فرازش از اثیر اندر گذشته

سر تیغش ز تیر اندر گذشته

درختانی که بودی بر سر تیغ

ازو یک ماهه ره بودی فرو میغ

ز هر شاخش که بر تیغ اوفتادی

بماهی میوه بر میغ اوفتادی

همه حیران درافتادند ز اندوه

که تا رفتند بر بالای آن کوه

درختان بود سر در سر کشیده

بهم در رفته بر در بر تنیده

ز هر سو چشمهیی چون آب حیوان

بهشتی نقد در بگشاده رضوان

بنفشه رسته و سبزه دمیده

نسیم صبح جیب گل دریده

خروشان گشته گرد شاخساران

بصد آواز مرغان بهاران

بگرد کوه در درّاج و تیهو

گوزن و گورخر نخجیر و آهو

ندیده بود چشم شهریاری

از آن خوشتر بگیتی مرغزاری

شدند آن سروران دلشاد ازان کوه

دو اسبه در گریز افتاد اندوه

همه عزم کمان و تیر کردند

شکار آهو و نخجیر کردند

زمانی بود آتش در گرفتند

کباب صید را خوش درگرفتند

بسی خوردند و عزم خواب کردند

غم دل بر زمین سیماب کردند

چو پیدا خواست شد از چرخ چارم

درفش دهخدای هفت انجم

ره خورشید از بهر نظاره

گرفته بود از انبوه ستاره

برامد چاوش خورشید ناگاه

که تا خالی شد از نظّارگی ماه

چو شد دریای سیمین سر گشاده

برامد باززرّین پر گشاده

دران موضع بیاران گفت هرمز

که چندین صید نبود نیز هرگز

فراوان صید باید کرد ما را

که تا زادی بود در خورد ما را

چنان کردند یارانش همان گاه

دوان گشتند صید افگن دران راه

بصحرا چون فرو رفتند از کوه

دران صحرا درختان بود انبوه

پدید آمد ز هر سو مرغزاری

بزیر هر درختی چشمه ساری

ببرد از مرغ دل امّید پرواز

ز ذوق بانگ مرغان خوش آواز

زمین پوشید زیر سبزه زاران

فلک بگرفته برگ شاخساران

درون چشمههای همچو کوثر

هزاران ماهیان سیم پیکر

چنان آن چشمهٔ روشن نکو بود

که گفتی چشمهٔ خورشید او بود

بسی خورشید در ماهی توان دید

که در خورشید ماهی را روان دید؟

چو روزی چند آنجا در کشیدند

بپیش بیشه گاهی در رسیدند

همه بیشه پر از شیر شکاری

گرفته آهوان مرغزاری

چو چندان شیر میدیدند در حال

زدند از بیم آن در ریک دنبال

بیاران گفت شه کاین بود تقدیر

وزین ره بازگشتن نیست تدبیر

کسی را نیست با تقدیر آویز

ز حکم رفته نتوان کرد پرهیز

چو حکمی رفته شد تن در قضا ده

بهر حکمی که حق راند رضاده

کنون با شیر مردم کار داریم

که ره بر شیر مردمخوار داریم

بگفت این و یکی آتش برافروخت

درختی چند بر آتش فرو سوخت

درختان چون مشاعل در گرفتند

که میزد شعله آتش برگرفتند

بهم، هم پشت گشتند آن دلیران

فرو رفتند پیش روی شیران

چو چندانی درخت آتش فشان شد

تو گفتی دوزخ آن ساعت روان شد

ز بیم آتش آن شیران سرمست

خروشان راه میجستند در جست

بسی رفتند تا آن راه بگذشت

نیاسودند تا یک ماه بگذشت

پدید آمد بهشتی بر سر راه

درختان سر کشیده بر سر ماه

همه روی زمینش درّ و مرجان

صدف افگنده و ماهی بریان

ز بسّد گشته لالستان همه خاک

نهفته دُرّ و گوهر زیر خاشاک

ز سبزه گرد او مینا گرفته

پس و پیشش کف دریا گرفته

بدریا بود پیوسته بر او

بریده زان نمیشد گوهر او

خوش آمد سخت خسرو را جزیره

چنانک از خوشی او گشت خیره

بیاران گفت هرگز مرغزاری

چنین خرّم ندیدم در بهاری

ازین خوشتر ندیدم درجهان من

شگفتم همچو گل زین بوستان من

سخن میگفت شه تا روز مه روی

ز شعر تیرهٔ شب شد سیه روی

مگر گفتی دل فرعون بگریخت

ز رود نیل بر رنگ شب آمیخت

شبی زانگشت، روی او سیه تر

بران انگشت اختر همچو اخگر

از انشب چون بسر شد نیمهیی راست

ازان دریا خروش وناله برخاست

خروش و نالهیی در بیشه افتاد

دل خسرو دران اندیشه افتاد

زمانی بود گاوی همچو کوهی

ازان دریا برامد با گروهی

دُری زان هر یکی را در دهن بود

که روشن تر ز شمع انجمن بود

نهادند آن گهر همچون چراغی

که روزی شد، شبی چون پرّ زاغی

چرا کردند گاوان گرد آن نور

نمیگشتند از نزدیک آن دور

ز نور آن گهر شد چشم خیره

تو گویی آفتابست آن جزیره

بلی آن آفتاب از نور میتافت

که آن مرکز ازو تادور میتافت

چو شد روی هوا از صبح روشن

برامد روی دریا همچو جوشن

همه گاوان سوی دریا برفتند

گهر بردند و از صحرا برفتند

ازان گوهر دل آن قوم برخاست

که هر یک را هوای آن گهر خاست

چو خسرو دید یاران را گهر خواه

بفرمود او که گل کردند در راه

گِلی کردند در ره نیکبختان

زره بردند بر شاخ درختان

بیاسودند تا چون شب در آمد

ز عمر این جهان روزی سرآمد

نقاب عنبرین بر خاک بستند

جواهر نیز بر افلاک بستند

فتاده شب بصد گمراهی آن شب

بیارامیده مرغ و ماهی آن شب

عروسان سپهر بوالعجب باز

کشیده رویها در پردهٔ راز

چونیمی شد ز شب گاوان بیکبار

روان گشتند از دریا گهر دار

چو بنهادند آن لؤلؤی لالا

روان کردند یاران گِل ز بالا

چو شد چندان گهر در گل گرفتار

بترسیدند آن گاوان بیکبار

همه از روی آن تاریک صحرا

فرو رفتند سر گردان بدریا

جوانمردان گهر چون برگرفتند

وزانجا راه هامون درگرفتند

یکی هامون هویدا گشت در راه

درو خر پشتها مانند خرگاه

همه خر پشتها ریگ روان بود

برنگ آن ریگ همچون آسمان بود

فرو ماندند یاران جمله بر جای

که نتوانست کس برداشتن پای

برنگ خون ز زیر ریگساران

ز ماران گشت پیدا صد هزاران

همی پیچید هر یک چون کمندی

ولی کس را نکردندی گزندی

گهی گُم گشت زیر ریگساری

گهی بر دیگری پیچید ماری

ازان سختی فرو ماندند یکسر

بزای جمله گریان بر فلک سر

بصد محنت چو زانجا درگذشتند

بآب و مرغزاری برگذشتند

کشیده سر بسر در کوهسارش

رسیده تا بگردون شاخسارش

نیاسودند آن شب تا سحرگاه

چه آسایش، همه حیران و گمراه

چو مه شد سرنگون صبح پگه خیز

برین میدان میناکرد خونریز

هران گوهر که شب در موی خود بافت

ز تیر صبح همچون موی بشکافت

برآمد چتر زراز کوه کشمیر

فگنده در سر افلاک زنجیر

شدند آنگه روان یاران بیک راه

که تا رفتند چون ماران بیک راه

پدید آمد یکی کوه قوی سهم

کهبر تیغش بده منزل شدی وهم

کنار چرخ تیغش را میان بود

برفعت از کمر جوزانشان بود

چو در صحرانگه کردند ازان کوه

جهانی بود ز اشتر مور انبوه

ببالا هر یکی چون گوسفندی

کزیشان پیل را بودی گزندی

اگر آهو و گور و شیر بودی

اسیر زخم اشتر مور بودی

نبودی تیر و ناوک را چنان زور

که بودی در سر چنگ شتر مور

اگر یک دشت از اشتر شدی پر

از اشتر مور گشتی مور از اشتر

زمین را ریگ زرّساو بودی

زرشاخش زبان گاو بودی

نبود از راه روی بازگشتن

نه زانموران طریق بر گذشتن

شه خسرو بیاران گفت اکنون

سر کوهست کم گیرید هامون

بپهنا بازگردیم از سر کوه

که تا ببریده گردد چنبر کوه

چنان کردند وبر پهنای آن تیغ

روان گشتند همچون ماه در میغ

مگر آن کوه اختر را محک بود

که گفتی کوه کوهان فلک بود

چو تیغش بود هم پهلوی گردون

تو گفتی بود تیغی آسمان گون

از آن تیغی چو برگ گندنا بود

که سر سبزیش از چرخ دوتابود

نیام تیغ بود از چرخ دوّار

شده آن تیغ از انجم گهردار

چو هرمز تیغ برّان دید آن را

بپای خویشتن ببرید آن را

برید از پای خود آن تیغ هرمز

بپای خود که برّد تیغ هرگز

چنان کردند بر بالا گذاره

که بگرفتند بر گردون ستاره

گر آواز عجب برمی‌کشیدند

صدا از چرخ گردان می‌شنیدند

تو گفتی از زمین رفتند بیرون

که سنگ انداختند از برج گردون

چو کردندی جهانی صید هر روز

شدی بریان ز خورشید جهان سوز

نبود آرامشان چون تیر پرتاب

که میرفتند روز و شب چو مهتاب

شبی کافلاک بی مهتاب بودی

نبودی راه و وقت خواب بودی

دو مه خود را چو بر گردون فگندند

بآخر خویش را بیرون فگندند

بناگاه از بر آن کوه خارا

یکی بحر عجب شد آشکارا

همه عالم تو گفتی آب دارد

جهانی رعشهٔ سیماب دارد

بهر ساعت ز دریا موج میخاست

که میشد موج کژ با آسمان راست

چنان دریا ندیده بود هرمز

چنان دریا نبیند چشم هرگز

بفرمود او که کشتی ساز گردند

بسوی چوب و تخته باز گردند

چو اوّل بار کشتی برگشادند

همه در کار کشتی سر نهادند

پس آنگه زود کشتیبان شهزاد

بساخت آن کشتی و بر آب ره داد

فراوان صید در کشتی نهادند

طریق باد بر کشتی نهادند

روان کردند کشتی را چهل روز

بمانده شاه سرگردان و دلسوز

دلش در غم پریشانی فزوده

ز کار خود پشیمانی نموده

ز گمراهی خود حیران بمانده

میان بحر سرگردان بمانده

دلش را گل چنان در خون نهاده

که زین بحر بر گلگون نهاده

بسی شبرنگ چشمش خون نموده

همه دریا از آن گلگون نموده

دلش در آتش سوزان چنان بود

کزان، دریای آب آتش فشان بود

گهی از دیده خون دل فشاندی

گهی بر خون دل کشتی براندی

چو ابری میگریست و در عجب ماند

که در دریا، چو دریا خشک لب ماند

بدل میگفت کای دل کارت افتاد

فروده تن، چو تن دربارت افتاد

اگر دُر بایدت از خود برون شو

بغوّاصی درین دریای خون شو

دل اوّل شو برهنه پس نگونسار

چو غوّاصان، نفس آنگه نگهدار

چو اوّل این سه کارت کرده باشد

دو کار دیگرت در پرده باشد

اگر یابی گهر خورشید گردی

وگرنه غرقهٔ جاوید گردی

غم گل کان نه سردارد نه پایی

برون آرد سری آخر زجایی

چنانم آتشی در دل فتادست

که گر، دم میزنم چون تفّ و بادست

دل مسکین من مدهوش برخاست

ز سوز من ز دریا جوش برخاست

همه شب ناله و زاری همی کرد

جهان افروز دلداری همی کرد

زنی در عشق مردی مرد او بود

ز سر تا پای،‌غرق درد اوبود

قدم میزد ز مردان پیش در راه

ز خود میداد داد عشق دلخواه

چو روی خسروش پیش نظر بود

ز چندان راه وسختی بیخبر بود

کسی باور کند این حال روزی

که کاری افتدش با دلفروزی

جهان افروز را صد جان فدا باد

که داد عشق جانان نیک میداد

شه بیدل دران کشتی بمانده

چهل روزه چنین کشتی برانده

چه کردی گر نکردی آن سفر شاه

که بود آبشخور و روزیش در راه

علی الجمله ز دریا بامدادی

بروز چل یکم برخاست بادی

درامد گرد کشتی باد ناخوش

بگردانید کشتی را چو آتش

گهی مانند قارون زیر در رفت

گهی چون آتش نمرود بر رفت

سه روز و چار شب چون تیر پرتاب

نمیاستاد کشتی بر سر آب

بآخر با کنار افتاد کشتی

فلک با شاه گفت آزاد گشتی

چو قیصر زاد از دریا گذر کرد

بسی شکر و سپاس دادگر کرد

رسیدن خسرو و جهان افروز و یاران بكوه رخام و دیدن پیر نصیحت گو

چو بگذشتند ازان دریای خونخوار

یکی کوه بلند آمد پدیدار

یکی حصن رخامین بر سر کوه

درختان گشته گرد حصن انبوه

بران حصن قوی بر رفت خسرو

جوانمردانش در پی گشته پس رو

بپیش آن صفّهیی میدید از دور

که چون شمعی فروزان بود از نور

بساط صفّه دوخ و بوریا بود

دران محرابگه پیری دو تا بود

چو مرغی برسر کوهی نشسته

ز هر شادی و اندوهی برسته

بپیش کردگار استاده بر پای

نهاده دست بر هم چشم بر جای

بخفته گربهیی بر جام. پیر

ز سر تا پای او مانندهٔ شیر

چو کس همدم نبودش زادمیزاد

بر خود گربهیی را همدمی داد

اگر هستی تو شیر پردهٔ راز

ببُر از آدمی با گربهیی ساز

که از مردم اگرچه خویش باشد

وفای گربه و سگ بیش باشد

توّقف کرد شه تا پیر دمساز

بپرداخت و سلامش کرد آغاز

زبان بگشاد پیر کار دیده

بدو گفت ای بسی تیمار دیده

برو بنشین چه میگردی جهانی

که جمعیت بسی گردد زمانی

چوهمدم نیست تو همدم نیابی

که چون محرم نیی محرم نیابی

بتنهایی بسر بر روزگاری

که تنهایی ترا بهتر ز یاری

بسی من گرد عالم بر دویدم

بجستم عاقبت همدم ندیدم

ز نااهلان فرو خوردم همه عمر

ز حق اهلی طلب کردم همه عمر

اگرچه در جهان دیدم بسی را

ندیدم هیچ اهلیت کسی را

چرا در حلقهٔ مردم نشینم

که جز در دیده، مردم مینبینم

اگرچه یک جوم بیرون شوی نیست

همه آفاق در چشمم جوی نیست

مگر دیوار من کوتاه تر بود

که در ملکم نه دیوار ونه در بود

کنون عمریست تادر گوشه تنها

بدل با خویش میگویم سخنها

چه گویم، با که گویم، چند گویم

چو چیزی گم نکردم، چند جویم

درین زندان کافر کیش غدار

ز حیرت کافری میآردم بار

نمیدانم کیم یا از کجایم

چه میسازم، ز جان و ز تن جدایم

درین گرداب اگر افتی دمی تو

ز من سرگشته تر گردی همی تو

چوخسرو پیر را میدید هشیار

ز هر نوعی سؤالش کرد بسیار

ولیک آن پیر را در هیچ بابی

نشد پوشیده بر خاطر، جوابی

به خسرو گفت کم دیدم جوانی

ز تو شیرین زبان تر در جهانی

نه دردانش ترا ماننده دیدم

نه مثلت درجهان داننده دیدم

بحمداللّه نمردم ناگهان من

بدیدم زندهیی را در جهان من

وداع هرمز پیر را و رفتنش بجانب روم

بآخر خسرو از وی ره نشان خواست

وداعش کرد و میشد بر نشان راست

چو القصه از آنجا درکشیدند

بکوه و آب و جسری در رسیدند

دهی خوش بود صحرا و سر کوه

دهی پر نعمت و خلقی بانبوه

سوی ده رفت با یاران بهم شاه

بخواست از اهل ده یک مرد همراه

که تا رهبر بود در راه او را

کند از نیک و بد آگاه او را

چو خورشید آسیا سنگ زراندود

ز زیر آسیای چرخ بنمود

هزاران دانه داشت آن توتیا رنگ

بیکبار آس کرد آن آسیا سنگ

سپیدی روز میدانی چراتافت

که روی روز گرد آسیا یافت

بآخر شهریار وجمع یاران

روان گشتند چون از میغ باران

چو روز دیگر آن ایوان نه طاق

منور شد ز نور شمع آفاق

آگاهی یافتن قیصر از آمدن خسرو

چو از خسرو شه قیصر خبر یافت

باستقبال خسرو کار دریافت

بزودی کرد قیصر کار ره ساز

فرستاد اسب و خلعت پیش شه باز

رخ خورشید رخشان نازده تیغ

برآمد صبح خون آلوده از میغ

پگاهی با سپاهی چند یکسر

رسید آنجا که خسرو بود قیصر

چو قیصر دید خسرو را ز دوری

بدو نزدیک شد چون ناصبوری

گرفتش در بر و اشکش روان گشت

که بی جانان بسی الحق بجان گشت

بدو گفتا دل من چون جگر سوخت

فراقت ای پسر، جان پدر سوخت

بسی غم گوشمال خسروم داد

بحمداللّه کنون جانی نوم داد

مپرس ازمن که بیتو حال چون بود

که گر دل بود در دریای خون بود

کشیدم پای دل در دامن درد

نهادم چشم جان بر روزن درد

کنون از دامنم هوری برآمد

کنون از روزنم نوری برآمد

بحمداللّه که دیدم روی تو باز

رسیدی سوی من، من سوی تو باز

چو لختی قصّهٔ محنت بخواندند

ازانجا برنشستند و براندند

شکر پاشان بشادی رای کردند

بشکر شاه شهرآرای کردند

ز دست سیم پاشان از پگاهی

شده روی زمین چون پشت ماهی

چه جشنی بود، خلدی بود پرحور

همه حوران چو ماه و ماه پرنور

چه عیدی بود، عیدی بود پرجوش

همه عیش و سماع و نوش برنوش

چه مجلس بود، باغی بود پرگل

همه باغ آفتاب و جام پرمل

بهر دم جام نوشین بیش خوردند

ز می صد شیشه سیکی پیش کردند

چه گر خوش بود از خسرو جهانی

نبود آن غمزه دلخوش زمانی

فراق گل دلش را رنجه میداشت

دلش را شیر غم در پنجه میداشت

ز هجران آتشش بر فرق میشد

دراب چشم هر دم غرق میشد

همه عالم بگردیده چو گویی

ز عالم بین خود نادیده بویی

فغان میکرد کای گل چون کنم من

که خار توزدل بیرون کنم من

چوگم گشتی ز که جویم نشانت

که بسیاری بجستم در جهانت

ز که پرسم ندانم راه کویت

که در کوی اوفتادم زارزویت

اگر عشق تو جان من نبودی

بعالم در، نشان من نبودی

شکار شیر عشقت جز جگر نیست

تو گویی در تنم جانی دگر نیست

چو شیری کو بگیرد گور در راه

بدندان درنیارد جز جگرگاه

جگر چون خورد، ره گیرد ز سرباز

بروباهان گذارد آن دگر باز

درین ره عشق تو چون شیر بیشه

نداند جز جگر خوردن همیشه

ز خود یکبارگی دستم فرو بست

اگر دستم نگیری رفتم از دست

دلم در داغ نومیدی کشیدی

ز بیخم کندی و شاخم بریدی

سرم بر خاک و رویم بر زمینست

ز دردم فارغی دردم ازینست

ترا دارم ز ملک این جهانی

تو خود چون جان ز چشم من نهانی

چو جان پنهان شدی چون جویمت من

مگر کز پرده بیرون جویمت من

دو اسبه دل دوان شد در خیالت

نیافت از هیچ ره گرد وصالت

نشستم مدتی در بند پندار

نیامد راست با پندار من کار

خطا بود آنچ میپنداشتم من

کنون زین کار،‌دل برداشتم من

چه میگویم که تا جانم رفیقست

ز جانانم نشان جستن طریقست

چو گفت این راز بی صبری بسی کرد

ز هر سویی خبر پرسان کسی کرد

نه از فیروز و نه ازگل خبر بود

ازین غم هر زمان حالش بتر بود

چوبودش یک نفس صد باره تیمار

بآخر گشت آن بیچاره بیمار

نه دارو سودمند آمد نه جُلاّب

علاجش بود گل، گل غرقه در آب

پدر میداد پندش شام و شبگیر

که خوش باش ای جوان و جام می گیر

جوانی داری و اسباب شاهی

مکش جور و بکن چیزی که خواهی

مباش ایمن ازین گردنده پرگار

دمیست این عمر ازین دم بهره بردار

خوشی امروز می خور تا توانی

که فردا را کسی نکند ضمانی

درین دم همدمی دیگر گزین تو

کجا درمانی از یک همنشین تو

ترا هرجا که ماهی زیر پردهست

اگر رغبت نمایی عقد کردهست

کم گل گیر اگر گل ریخت از بار

که گر گل هست خالی نیست از خار

ترا چندانکه گل در ملک رومست

ز طاعت نرمتر،‌گردن ز مومست

زجایی دلبری کن اختیاری

ز گل تا کی زنی در دیده خاری

اگر خواهی، دو صد شاه کُله دار

دراندازد بدامادیت دستار

نشستی در غم یک پای موزه

که گفتت جز بگل نگشای روزه

ترا صد ماه جان افروز باید

اگر نبود گلی خود روی، شاید

اگر گل شد ترا، صد نوبهارست

که در هر یک، هزاران گل ببارست

اگر گل شد، جهانی پر شکر هست

جهانی بیش میخواهی وگر،‌هست

تو تا بودی ز گل آواره بودی

گهی بر خار و گه برخاره بودی

زمانی سنگ صحرا میشمردی

زمانی کوه و دریا میسپردی

زمانی پای در گل میفتادی

زمانی دست بر دل مینهادی

زماانی زهر زاری میچشیدی

زمانی درد و خواری میکشیدی

تو خود اندیشه کن با این همه بار

گلی میارزدت با این همه خار؟

تو چون کُشتی خوشی خود را ببازی

اگر گل باشد وگرنه، چه سازی؟

چو تو مُردی چه گل باشد چه خارت

که گل در زندگی آید بکارت

که میداند که گل مردهست یا نه

جهان بیتو بسر بردهست یا نه

تو چندی در عزای او نشستی

بمحنت در بلای او نشستی

بمردهست او، اگر او زنده بودی

بدین غم کاشکی ارزنده بودی

ز گل بیگانگی جوی و جدایی

کسی با مرده کی کرد آشنایی

شد ازگفت پدر چون زر،‌ رخ او

فرو بست از خجالت پاسخ او

بر آن بنشست تا این چرخ مینا

چه بازی آردش از پرده پیدا

قدرچه بند و تقدیرش کند باز

قضا از سر چه تدبیرش کند ساز

هر آنکس کز مراد خود جدا شد

فدای زخم چوگان قضا شد

همه در بیم و سرگردان بمانده

که چون گوییم درچوگان بمانده

از سر گرفتن قصّه

الا ای طوطی طوبی نشین خیز

دمی طوبی لک از طوبی شکرریز

چو هستی قرّة العین معانی

که قوت القلب و عین الشمس جانی

چو تو در اصل فطرت آفتابی

بیک یک ذرّه تا چندین شتابی

برای ذرّه، خورشیدی ز میغی

اگر آید برون باشد دریغی

بیک ذرّه اگر مشغول باشی

بدان یک ذرّه خود را غول باشی

چو هر چیزی که در هر دو جهانست

همه ذرّات تست و این عیانست

همه اجزا برافگن ره بگل جوی

بهانه ساز گل را، حال خود گوی

چنین گفت آن سخنگوی دل افروز

که گلرخ بود در صندوق ده روز

فتاده در میان آب دریا

گهی شد تاثری گه تا ثریا

گرفتار آمده در آب و صندوق

گهی در قعر دریا گه بعیوق

گهی رفتی ببُن چون گنج قارون

گهی رفتی بسر مانند گردون

زهی بازی چرخ بوالعجب باز

که گل را چون فگند از پردهٔ ناز

دران صندوق گلرخ ماند ماهی

مهی بر ماه و ماهی گرد راهی

مهی آورده با ماهی بهم پشت

نبود از ماه تا ماهی دو انگشت

بمانده ماه در زیر سیاهی

گرفته آب از مه تا بماهی

ز تُرکی کردن باد جهنده

بترکستان فتاد آن نیم زنده

چو کرد آن آب دریا را گذاره

فگندش آب دریا در کناره

لب دریاستاده بود مردی

که ماهی را ز دریا صید کردی

کنون صیدش نه ماهی بود مه بود

چنین ماهی،‌ز صد ماهیش به بود

یکی صندوق را میدید بر آب

که میآمد سبک چون تیر پرتاب

چوآن صندوق تنگ او درآمد

ازان دریا بچنگ او درآمد

ازان دریا برون آورد بر سر

نهاده دید قفلی سخت بر در

بدل گفتا ندانم تا چه چیزست

ولی دانم که چیزی بس عزیزست

اگر این هست صندوق خزینه

دلم خوش باد در صندوق سینه

ز دریا کردمی باید کرانه

بباید برد این را سوی خانه

بگفت این و بسوی خانه برد او

بزرگی کرد و قفلش کرد خرد او

چو سر برداشت دروی مردهیی دید

جهان بر خود بسر آوردهیی دید

رخی چون ماه گشته زعفرانی

بری چون سیم گشته پرنیانی

دهانی خشک و رویی زرد گشته

نفس بگسسته و دم سرد گشته

سیاهی باسفیدی رفته در هم

لبش از تشنگی بگرفته بر هم

که داند کو ز زاری برچسان بود

ز بی برگی چو برگ زعفران بود

چو چوگانی شده پشتش بخم در

چو گویی بسته پا و سر بهم در

مهش با مشک تر درهم گرفته

چو ماه نو قد او خم گرفته

ز سرو و ماه بسیاری شنیدیم

ولی سروی چو ماه او ندیدیم

ز دریا و زماهی رسته بود او

مهی از دست ماهی جسته بود او

چو بر گل محنت دریا سرآمد

چو ماهی حوت از دریا برآمد

سبک روح جهان پیرایه برداشت

دو گوش او گرانباری ز درداشت

شکست آن مرد آن صندوق را پس

بلندی یافت چون صندوق کرگس

چو آن دلبند را برداشت ازجای

نهاده بود آن بت بند بر پای

درامد مرد و سنگ سخت بردست

نگار سنگدل را بند بشکست

ز درد آن شکستن زود از جای

بجنبانید آهسته سر و پای

چنان خوش گشت ماهیگیر ازان ماه

که گفتی شد ز ماهی تا بمه راه

برفت و ماهیی برآتش افگند

چو بریان شد برو بوی خوش افگند

برآورد و بپیش روی او داشت

بت مهروی بیخود، سر فرو داشت

چو مشک آورد در پیش مشامش

گشاد از بوی آن حالی مسامش

بعطسه شد دماغ او گشاده

دو چشم چون چراغ او گشاده

چوچشم دلفریب از هم گشاد او

ز دست دل بدست غم فتاد او

ز عالم نیم جانی دید خود را

میان آشیانی دید خود را

عجب درمانده زان صیادخانه

بجوش آمد ز درد او زمانه

بدل گفتا ندانم کاین چه جایست

ز سر در این چه دوران بلایست

اگر این جان من سنگین نبودی

مرا تاب بلا چندین نبودی

اگر من بودهام ازسنگ خاره

چگونه کردهام دریا کناره

اگر دریا بدیدی دُرّ اشکم

فرو بردی بقعر خود ز رشکم

وگر باران بدیدی آب چشمم

چو برقی در من افتادی بخشمم

مگر درخواب میبینم من اینجای

که نتوان راست کردن بر زمین پای

چو صد غم بر دل ناشادش آمد

بیک ره مکر حُسنا یادش آمد

از آن سگ گریه برگلزارش افتاد

یقین دانست کز وی کارش افتاد

بدل میگفت خسروشاه هرگز

ز حسنا کی شود آگاه هرگز

که داند کو بجان من چه بد کرد

برای شهوتی ترک خرد کرد

ز رشک خود مرا در خون جان شد

چنین در خون جانی کی توان شد

ولی چون بگذرد از فرق آبش

دهد دوزخ بیک آتش جوابش

کنون چون مرغ بی آرام ماندم

بجستم دانهیی در دام ماندم

اگر بینم رخ یارم دمی نیز

اگر مرگم رسد نبود غمی نیز

کجایی خسروا تا یار بینی

بیا ای بیخبر تا کار بینی

اگر یاری مرا یاری کنون کن

چو یارانم وفاداری کنون کن

مرا خود ساقی حسن وفا مُرد

که صاف آمد ترا قسم و مرا دُرد

مگر انصاف شد کلّی فراموش

که زهر آمد مرا حصّه ترانوش

ز عشقت کیسهیی بردوختم من

که برجانت جهان بفروختم من

چنان در پردهٔ غم زار گشتم

که گرد عنکبوتان تار گشتم

تنم چون زیر پیراهن بدیدند

همه پیوستگان از من بریدند

ز من پیوستگان رفتند یکسو

ز من زان طاق شد پیوسته ابرو

دو چشمت جادوان دلفروزند

که در آنجا مرا جان درتو دوزند

مرا چون درتو میدوزند هر دم

چرا از هم جدا ماندیم در غم

مرا چون درتومیدوزند از آنست

کزان زخم از دل من خون روانست

چولختی راز گفت آن ماه مهجور

فرو بارید بر مه دُرّ منثور

شده صیاد سرگردان ازان کار

که تا آن بت چرا گرید چنین زار

زبان پارسی را می ندانست

سخنها فهم کردن کی توانست

سمنبر بود ترکی گوی آفاق

بسی زو ترکتازی دیده عشّاق

چنان بگشاد در تُرکی زبانش

که شد آن ترک چین هندو بجانش

بدان صیاد گفتا راز بگشای

که چون دربندم آوردی درین جای

کدامین کشورست و نام آن چیست

درین اقلیم شاه این زمین کیست

جوابش داد صیاد زمانه

که هست این آشیان صیادخانه

روان گشتم بدریا بامدادی

یکی صندوق میآمد چو بادی

چو پیشم آمد از جیحون گرفتم

بیاوردم ترا بیرون گرفتم

دگر این کشور ترکست و چینست

سراسر حدّ ترکستان زمینست

شه فغفور شاه این دیارست

ز عدل او همه چین پرنگارست

چو گل القصّه واقف شد ز اسرار

شد او از گشنگی خود خبردار

طعامی خواست او و مرد برخاست

بسی ماهیش آورد و دگر خواست

زماهی قوّت آن مه دگر شد

مهش لختی ز ماهی تازه تر شد

ز بیماری ازان صیادخانه

نیامد بر در آن شمع زمانه

بآخر چون برامد بیست و شش روز

چو شهدی شد گل چون شمع خوش سوز

ز رنجوری کدویی بود بی شهد

کدو را شهد میگفتی ولی عهد

چوشهدی شد لب گلفام او را

چو مومی گشت نرم اندام او را

چنان خوش گشت و شیرین گشت و ترگشت

که چون پر مغز حلوای شکر گشت

ز رویش بار دیگر شور برخاست

ببویش مرده هم از گور برخاست

دگر ره غمزهٔ او شد جگر دوز

دگر ره مشک زلفش شد جهانسوز

نکوتر شد ز چینش زلف مشکین

که نیکوتر نماید مشک در چین

چو بنهاد آن نگارین شست بر راه

چو ماهی صید شد صیاد از آن ماه

دلش از عشق آن دلخواه برخاست

بقصد وصل او ناگاه برخاست

دماغش از گل نخوت بجنبید

جوان بود آتش شهوت بجنبید

دلش چون چنگ از بر تنگ برخاست

نهاد او بر گنه چون چنگ ره راست

چو گلرخ آن بدید از جای برجست

رگ شریان او بگرفت بر دست

چنان افشرد کز وی جان برامد

جهان بر جان آن نادان سرامد

ندارد کار نادان هیچ سامان

که نادانی ندارد هیچ درمان

چو شد از جان جدا صیاد بی باک

بت سیمینش پنهان کرد در خاک

گل آن شب بود تا وقت سحرگاه

که تا شد سرنگون سوی سفرماه

فغان برداشت مرغ صبحگاهی

منادی کرد از مه تا بماهی

فرو کوفت از سر درد و نیازی

بگوش خفتگان بانگ نمازی

چو گل از کار آن صیاد پرداخت

خدا را شکر کرد وحیلهیی ساخت

بدل گفتا اگر زینسان که هستم

برون آیم شود کارم ز دستم

چو بینندم بتی سیمین سمنبر

همه کس را طمع افتد بمن بر

مرا آن به که بر شکل غلامان

همه آفاق میگردم خرامان

چو خود بر صورت مردان کنم من

کرا صورت بود کاخر زنم من

روان گردم سوی هر شهر و هر بوم

روا باشد که بازافتم سوی روم

دلم را محرمی درخورد یابم

دمی درمان چندین درد یابم

شنودستم من از گویندهٔ راه

که یابنده بود جویندهٔ‌راه

بآخر خویشتن را چون غلامان

قبا در بست و شد سرو خرامان

کُله بر ماه مشکین طوق بشکست

قبا در سر و سیم اندام پیوست

کلاهی همچو ترکان از نمد کرد

قبا و پیرهن در خورد خود کرد

که داند این چکارست و چه راهی

مگر هم زان نمد یابد کلاهی

چو مردان پیرهن یکتاییی ساخت

ز خود یکبارگی سوداییی ساخت

قبا پوشید و پیراهن رها کرد

وزان بت، عقل پیراهن قبا کرد

همه پیرایه و زرّینه برداشت

دو گوهر زان همه در گوش بگذاشت

برامد از گهرهای فلک جوش

که گوهر گشت گل را حلقه در گوش

نرسته بود دو پستان تمامش

فرو بست آن زمان چون سیم خامش

مگر بایست آن سیمین صنم را

که لختی کم کند زلف بخم را

ز زلف خود شکن گر درکشیدی

بجای هر یکی صد در رسیدی

بآخر چون غلامان خویشتن را

یکی کرد آن دو زلف پرشکن را

چو در هم بافت آن دو موی چون شست

ز زفتی در نمیآمد بدو دست

ذوابه چون بپشت افتاد بازش

جهان بگرفت روی دلنوازش

کجا بود آن زمان خسرو که ناگاه

بدیدی روی آن خورشید، چون ماه

بآخر سرو سیمین شد روانه

چو تیری کورود سوی نشانه

چگونه مه رود زیر کبودی

چنان میرفت آن مهرخ بزودی

چو صبح آتشین از کوه دم زد

رخ خورشید از آتش علم زد

بوقت صبح بادی خوش برامد

چو صبح اندر دمید آتش برآمد

برامد آفتاب از کوه ناگاه

چو آتش از میان خرمنی کاه

چو روشن گشت روز،‌آن ماه دلسوز

دو روز و شب قدم زد تا سوم روز

چو مرغ صبح در فریاد آمد

فلک را بازیی نو یاد آمد

عذابی، دیده از ره بر وی انداخت

بلای دیگرش حالی برانداخت

غم کاری دگر در پیشش آورد

بپای خود بگور خویشش آورد

بوقت صبح ازانجا راه برداشت

دو روز و شب چهل فرسنگ بگذاشت

چو هنگام زوال آمد، دران راه

زمین میتافت همچون زلف آن ماه

جهان را روشنی سوراخ میکرد

زمین پر زعفران شاخ میکرد

یکی ده بود در نزدیک آن راه

چو بادی سوی آن ده رفت آن ماه

چنان ده در جهان دیگر نبودی

بترکستان ازان خوشتر نبودی

بهر سویی و هر کوییش آبی

ز بالا بسته هر سویی نقابی

هزاران مرغ گوناگون گستاخ

بسوی آشیان پرّان بهر شاخ

همی چون نوحه دردادی یکی زار

جداافتاده بودی چون گل از یار

بپیش ده پدید آمد یکی کوی

میان، آب و درختان روی درروی

کنار جوی نرگس رسته بیرون

نشسته سبزه در نم لاله درخون

دمیده شعلهٔ آتش ز لاله

زده بر شعلهٔ او ابر ژاله

یکی منظر بپیش کوی کرده

دو دکّانیش از هر سوی کرده

ز بس گرمای راه و ناتوانی

بخفت آن ماه دلبر در دکانی

تو گفتی در بهشتی حور خفتست

و یا در نرگس تر نور خفتست

چو گل در خواب رفت از بوی گلزار

ز رویش فتنه شد درحال بیدار

قضا را باغ باغ شاه چین بود

که خوشتر از همه روی زمین بود

بزیر پرده ماهی داشت آن شاه

که ننمودی بپیش روی او ماه

بلورین ساق بود و سیمتن بود

نگار چین و خورشید ختن بود

ببالا سرو را تشویر دادی

بشکّر گلشکر را شیر دادی

شکر وقف لب گلرنگ او بود

خرد را دست زیر سنگ او بود

چو بگشادی دو لعل ارغوان رنگ

فراخی یافتی شکّر ازان تنگ

اگر دندان زدی بر لعل خندان

بماندی لعل ازان لب لب بدندان

چو چشم جادویش خونریز کردی

سر زلفش ز پی پس خیز کردی

قضا را بر دریچه بود کز راه

رخ گل دید چون خورشید و چون ماه

ز درد عشق جانش بر لب آمد

فرو شد روزش و دور شب آمد

سمن در حلقهٔ سنبل فگنده

صبا مشگ ترش بر گل فگنده

چو دختر دید موی مشک بیزش

گل تر کرده از لبخشک خیزش

رخی چون روز و زلفی همچو شب داشت

بخوبی سی ستاره زیر لب داشت

رخ گل را بشب در روز بودی

بروز اندر ستاره مینمودی

چو دید آن روز و شب دختر، نهانی

شبش خوش کرد روز شادمانی

چو گلرخ روز و شب بنمود با او

بروز و شب تو گفتی بود با او

عرق بر رخ چو شمع از شوق میریخت

چو باران شبنمش از ذوق میریخت

بدکّانی ببر باز اوفتاده

دل دختر بپرواز اوفتاده

چو مردان خویشتن آراسته بود

بدستی دیگر از نوخاسته بود

عرق بر روی آن دلبر نشسته

چو مروارید بروی رسته بسته

سر زلفش ز پیچ و تابداری

لب لعلش ز لطف و آبداری

یکی گفتی ز جانم تاب بردهست

دگر گفتی زچشمم آب بردهست

چنان شد دختر از سودای آن ماه

که از منظر بخواست افتاد بر راه

دلش در عشق گل دریای خون شد

بزیر دست عشق او زبون شد

رخش از خون دل گلگون برامد

دلش چون لالهیی ازخون برامد

کنیزی را بخواند و گفت آن ماه

بجان آمد دلم زین خفته در راه

ازین برنای زیبا، جان من شد

دلم خون گشت و از مژگان من شد

چو دیدم زلف او چون مارپیچان

بزد مارم، شدم زان مار بی جان

چو مشکین بند زلفش دلستانست

دل مسکین من دربند آنست

مرا در عشق او از خود خبر نیست

نکوتر زو بعالم در، پسر نیست

به چین گرچه بسی دلخواه باشند

بر این ماه خاک راه باشند

ازو گر کام دل حاصل نیاید

مرا شادی دگر در دل نیاید

دلم از پستهٔ او شور دارد

ازان از دیده آب شور بارد

مرا با او بهم بنشان زمانی

که بستانم ازو داد جهانی

کنیزک چون سخن بشنود برجست

بر گل رفت چون بادی و بنشست

ز خواب خوش برامد سیمبر ماه

کنیزک را برخود دید بر راه

بترکی گفت کای هندوت خورشید

تویی زنگی ولی در چین چو جمیشید

قدم را رنجه کن با چاکر خویش

که میخواند ترا خاتون برِخویش

اگر فرمان بری جانت بکارست

وگرنه جای تو زندان ودارست

که گر ترکی نه در فرمانش آید

چو پیلی یاد هندستانش آید

مگر بختت براه آمد که آن ماه

بمهر دل ترا گیرد بجان شاه

چو خاتون درجهان یک سیمبر نیست

بعالم در، چنین باغی دگر نیست

تراست این باغ و خاتون هر دو باهم

شمادانید اکنون هر دو با هم

چو بشنود این سخن گلرخ فروماند

بجای آورد و تا پایان فرو خواند

بدل گفتا نبود این هیچ سامان

که بیرون آمدم شبه غلامان

اگر همچون ز نان میبودمی من

ازین دیگر زنان آسودمی من

ولیکن گر زن و گر مرد باشم

محال افتد که من بی درد باشم

نداند دید بی دردم زمانه

ازین در درد ماندم جاودانه

هنوز اندوه خود باسر نبردم

رهی دیگر بنو باید سپردم

دل مسکین من گمراه افتاد

برون آمد ز گو در چاه افتاد

زهی گردنده چرخ کوژ رفتار

بدرد دیگرم کردی گرفتار

پیاپی غم مده کز جان برایم

مکن تعجیل تا با ن برایم

جهانا هر زمان رنگی براری

که داند تا تو در پرده چه داری

چو گل پاسخ شنید از وی خجل شد

ز گفت آن کنیزک تنگدل شد

بدو گفت ای مرا در خون نهاده

قدم از حدّ خود بیرون نهاده

چو تو کار غریبان دانی آخر

غریبی را چرا رنجانی آخر

مکن بد نام خاتون جهان را

ترا به گر نگهداری زبان را

که باشم من، که جفت شاه باشم

نیم خورشید تا با ماه باشم

برو بریخ نویس این گرم کوشی

ز سردی چون فقع تا چند جوشی

منم مردی غریب از پیش من دور

گدایی را نباشد هیچ منشور

منم اینجا غریبی دل شکسته

چه میخواهی ازین در خون نشسته

بگفت این وز خون دل چو باران

فرو بارید از نرگس هزاران

کنیزک چون سخن بشنید ازان ماه

بر خاتون خودآمد همانگاه

همه احوال با خاتون بیان کرد

سه بار دیگرش خاتون روان کرد

چو نگشاد از کنیزک هیچ کاری

خود آمد پیش گلرخ چون نگاری

بگلرخ گفت ای سرو سمنبوی

نگو داری همه چیزی بجز خوی

منم دل در هوایت ذرّه کردار

که تا چون آفتاب آیی پدیدار

منم پروانهیی دل در تو بسته

طواف شمع رویت را نشسته

چودل بردی بجانم رای داری

که الحق دلبری را جای داری

هوایت را دل من گشت بنده

که دلها از هوا باشند زنده

چو دیدم در بساطت نقد عینی

بگردانیم با هم کعبتینی

چرا در باغ شاه چین نیایی

چو خسرو در برِ شیرین نیایی

تویی شمع و دلم پروانهٔ تست

دمی تشریف ده کاین خانهٔ تست

چو آتش تند خو افتادهیی تو

مگر ازتخم شاهان زادهیی تو

بیا تا خوش بهم باشیم پیوست

بزیر گل گهی خفته گهی مست

گل تر گفت میباید مرا این

ولی در روم با خسرو نه در چین

چو بسیاری بگفت آن سرو چینی

پدید امد ز گلرخ خشمگینی

برابروزد گره از خشم آن ماه

گریزان شد ز پیش چشم آن ماه

چو برنامد ازان گل هیچ کارش

نه صبرش ماند در دل نه قرارش

برآن دلبر دل او کینه ور شد

ز نافرمانیش زیر و زبر شد

میان باغ در شد آن فسونگر

اِزار پای کرد آنجا بخون در

برآورد از جهان بانگ خروشی

ز خلقش در جهان افتاد جوشی

فغان میکرد، دل پرخون و رخ تر

که ای دردا که رسوا گشت دختر

کنیزک بود گر باغ بسیار

چو عنبر خادمان نام بردار

ز بانگ او همه از جای جستند

چو دل آشفتگان بر پای جستند

فتاده بود آن دختر بخواری

چو می جوشان چو نی نالان بزاری

بدیشان گفت جایی خفته بودم

بپیش بادگیری رفته بودم

خبر نه ازجهان درخواب رفته

چسان باشد میان مرگ و خفته

غریبی آمد و با من چنین کرد

برسوایی ز من خون بر زمین کرد

چو حاصل کرد کام خویش ناگاه

نهاد از قصر بیرون، سرسوی راه

دویدند و گرفتندش بخواری

درافگندند در خاکش بزاری

یکی مشتش زدی دیگر تپانچه

یکی مویش برآوردی بپنجه

چو بردندش بپیش دختر شاه

بیستاد آن سنمبر بر سر راه

چو دختر روی آن ماه زمین دید

رخش چون گل لبش چون انگبین دید

بدیشان گفت کاین را باز دارید

بر شاه این سخن را رازدارید

که تا لختی بیندیشم درینکار

که کار افتاد و من مُردم ازین بار

بزودی خانهیی را در گشادند

بسان حلقه، بندش بر نهادند

گل تر در میان خاک و خون ماند

بزیر پای محنت سرنگون ماند

ز خون دیده خاک خانه گل کرد

زمژگان ابر و دریا را خجل کرد

نه چندان اشک ریخت آن عالم افروز

که باران ریزد آن در یک شبانروز

فغان میکرد کای چرخ دونده

نگونسارم چو خود در خون فگنده

مرا از جور تو تا چند آخر

کنی هر ساعتم در بند آخر

فرو ماندم ندیدم شادمانی

بجان آمد دلم زین زندگانی

بگو تا کی دهی این گوشمالم

که از جورت درامد تنگ، حالم

ز من برساختی بازارگانی

چه میگردانیم گرد جهانی

گهی آغشتهٔ دریام داری

گهی سرگشتهٔ صحرام داری

بکن چیزی که خواهی کرد با من

که من بفشاندم از تو پاک دامن

چو سوزی باره باره هر زمانم

بیکباره بسوز و وارهانم

ز سوزم نیک سودی برنخیزد

که گر سوزیم دودی برنخیزد

ز مرگم گرچه تیماری نباشد

گلی را سوختن کاری نباشد

دلم در عشق خسرو آن بلا دید

که هرگز هیچ عاشق آن کجا دید

اگر اندوه من کوهی بیابد

بیک یک ذرّه اندوهی بیابد

مرا درد فراق از بسکه جان سوخت

ازان تف مردمم در دیدگان سوخت

سزد گر دل ازین تف می بسوزم

که گر بر دل نهم کف می بسوزم

مرا چندانکه از رگ خون چکیدست

ز زیر پای من بر سر رسیدست

ز بس خونابه کافشاندم ز دیده

چو چوبی خشک برماندم ز دیده

دریغا کاین زمانم گریه کم شد

دلم مستغرق دریای غم شد

چو جانم آرزومندی گرفتی

دلم از گریه خرسندی گرفتی

بسی غم زاشک چون باران به در شد

کنون چشمم از آن باران به سر شد

بخوردم خون دل دیگر ندارم

کنون بی رویش از چشمم چه بارم

چه میگویم که چندانی بگریم

که از هر مژّه طوفانی بگریم

ازان از دیده بارم نار دانه

که دل پرنار دارم جاودانه

منم کاهی چنین دلخسته از تو

چو کوهی سنگ بر دل بسته ازتو

تن من طاقت کاهی ندارد

دل من قوّت آهی ندارد

مرا گر هیچ گونه تن پدیدست

ازان دانم که پیراهن پدیدست

ز زاری خویش را من مینبینم

درون پیرهن تن مینبینم

رخ آوردم بدیوار از غم تو

شدم سرگشتهٔ کار از غم تو

چو نه دل دارم ونه یاردارم

سزد گر روی در دیوار دارم

بهم بودیم چون موم وعسل خوش

جداماندیم از هجران چو آتش

گل تر را، چو بلبل قصه دارست

غراب البین اینجا برچه کارست

تویی جان من و من مانده بی جان

بگو تا چون بود تن زنده بی جان

چه خواهم کرد بی جان تن بمانده

عجب دارم توبی من، من بمانده

نیم من مانده کز من آنچه ماندست

سر مویست ازتن آنچه ماندست

سر مویی چه خواهد کرد بیتو

که جانم نیست و تن درخورد بیتو

دلی دارم درین وادی هجران

بحکم نامرادی کرده قربان

گلم، باعمر اندک، چون بگویم

غمی کز هجر تو آمد برویم

غم و اندوه من از کوه بیشست

چه دریا و چه کوه اندوه بیشست

مرا چون خورد غم، غم چون خورم من

مگر تا جان سپارم خون خورم من

منم خاکی بسر خون خورده بیتو

چو خاکی روی در خون کرده بیتو

گر از من سیر گشتی نیست زین باک

کم انگار از همه عالم کفی خاک

اگر در راه مشتی خاک نبود

ز مشتی خاک کس را باک نبود

ز هر نوعی سخن میگفت آن ماه

ز چشم او شفق بگرفته آن راه

چو بحر شب برامد از کناری

همه چین گشت همچون زنگباری

چنان شد روی گردون از ستاره

که گفتی گشت گردون پاره پاره

در آن شب دختر افتاده در دام

بخون میگشت ازان مرغ دلارام

چو از شب نیمهیی بگذشت دختر

بیامد پیش گل لب خشک، رخ تر

بیامد شمع پیش ماه بنهاد

دران خانه رخش بر راه بنهاد

وزان پس شد برون، خوان پیش آورد

شراب و نان بریان پیش آورد

بگل گفت ای نکویی مایهٔ تو

رخ زیبای تو پیرایهٔ تو

دلم آتش فروزی درگهت را

دو چشمم آب زن خاک رهت را

رخت بر ماه نو زنهار خورده

شده نیمی ازو زنگار خورده

برت بر سیم دست سنگ بسته

بمن بربستهٔ تو تنگ بسته

منم از لعل گلرنگت شکر خواه

تو نیز آخر ز من یک چیز در خواه

ز عشق آن شکر دل خسته دارم

که بیتو چون جگر دل بسته دارم

خوشی با من بهم بنشین شب و روز

که تو هم دلبری من هم دل افروز

دو دستی جام خور پیوست با من

مرا باش و یکی کن دست با من

مکن، ازخون چشم من حذر کن

کسی دیگر طلب خونی دگر کن

مکن، با من نشین گر هوش دای

که بر چشمت نهم گر گوش داری

بدست خود دریدم پرده خویش

پشیمانم کنون از کردهٔ خویش

ولیکن دل چنین کز عشق برخاست

نیاید عشق با نام نکو راست

ز تو چون سیم اندامی ندیدم

بدادم نام و بدنامی خریدم

مدار این عاشق خود را تو عاجز

مگر عاشق نبودستی تو هرگز

اگردر عشق همچون من تو زاری

ز عشق من خبر آنگاه داری

ولی چون نیستی از عشق آگاه

کجا داری بسوز عاشقان راه

چه میدانست آن در خون فتاده

که از عشقست گل بیرون فتاده

چه بسیاری بگفت آن تاب دیده

چو نرگس کرد ازو پر آب دیده

اجابت می نکرد آن ماه دلبر

که از گل می نیاید کار دیگر

ز زن مردی نیاید هیچگونه

ولیکن بود آنجا باژگونه

گلش گفت ای خرد یکسو نهاده

بخون جان خود بازو گشاده

تومیخواهی که چون زلف سیاهت

بمن برتابی و اینست راهت

اگر تو فی المثل چون آفتابی

بقدر ذرّهیی بر من نتابی

وگر تو زارزوی من بسوزی

ز من روزی نخواهی یافت روزی

وگر خونم بریزی بر سر خاک

بحل کردم ترا من از دل پاک

وگر بر سر کنی خاک از غم من

همه بادست تا گیری کم من

کسی خو کرده در صد ناز و اعزاز

چگونه از کسی دیگر کشد ناز

برون آمد ز پیش گل چو گردی

بسی بگریست چون باران بدردی

بسر آمد نخستین بار چون گاز

ولی چون شمع شد آخر بسر باز

درآمد خاک بر سر آب در چشم

برون شد دل پر آتش سینه پر خشم

آگاهی یافتن خسرو از گل

چوصبح پرده در از پرده دم زد

عروس عالم غیبی علم زد

دم عیسی از آن زد صبح خوش دم

که بویی داشت از عیسی و مریم

چو شد از شمع این پیروزه گلشن

جهان را چون چراغی چشم روشن

دو خادم دشمن شهزاده بودند

وزو در سختیی افتاده بودند

بپیش شه شدند و راز گفتند

همه احوال دختر باز گفتند

که با شهزاده برنایی چنین کرد

وزو در یک زمان خون بر زمین کرد

همه شهر این زمان گویند امروز

همه زین غصّه میگریند وزین سوز

چوشاه ترک شد زان قصّه آگاه

فغان برخاست زو زین غصّه ناگاه

حمیّت دردل او کارگر شد

قرار و صبر از جانش بدر شد

چو دریا شد دل شوریدهٔ او

برامد موج خون از دیدهٔ او

چو خون شد هر دو چشم او ازان غم

نداشت او چشم دیدن را ازان هم

بفرمود آن زمان شاه سرافراز

که تا شهزاده را برند سر، باز

بزرگان چون شنیدند این سخن را

شفاعت خواستند آن سرو بن را

که این کشتن نه کار پادشاهست

که این شهزاده بی شک بی گناهست

گنه زان مرد نامعلوم رفتست

که دختر خفته او در بوم رفتست

شه چین خورد بی اندازه سوگند

کزین پس برندارم هرگزش بند

بجان بخشیدمش تا باشد از دور

ولی میلش کشم در چشمهٔ نور

کسی کو دختری در خانه دارد

تنی لاغر دلی دیوانه دارد

غم دختر که میخ دامن تست

چو طوق آتشین درگردن تست

وزیر خاص را فرمود آنگاه

که دو چشمش ز میل اندازدرراه

وزیر خاص چون شه را چنان دید

بدان دلداده دل را مهربان دید

ببرد آن سیمبر راو نهان کرد

زبان در پیش دختر دُرفشان کرد

که بهر چشم بد نیلت کشم من

مبادم چشم اگر میلت کشم من

ترا پنهان بدارم تا شه چین

چو مه با مهر گردد از ره کین

چو دل خوش کرد لختی شاه با تو

بگویم گفتنی آنگاه باتو

بگفت این و بپیش شاه چین شد

زخون چشم خونین آستین شد

که میلش در کشیدم وز قیاسی

جهان بر چشم او شد چون پلاسی

چه گویم من که باد از چشم شه دور

که چون تاریک شد آن چشمهٔ نور

چو شه بشنود گفتا نیست باکی

مخور زوغم که باد آن شوم خاکی

بگفت این و بفرمود آن زمان شاه

که آتش را برافروزند در راه

ز نفت وهیزم آتش برفروزند

گل سیراب در آتش بسوزند

چو بردارش کنند آنگه بزاری

میان آتش آرندش بخواری

گلی را کی بود طاقت، زهی خوش

کش اوّل دار باشد آخر آتش

براه عشق ازین کمتر نباید

که عاشق تا نسوزد بر نیاید

چوآتش بوتهٔ مردان راهست

بباید سوخت آتش خوابگاهست

کسی داند بلای عشق دلخواه

که خون و آتشش دارد بدل راه

بلی عاشق ازین بسیار بیند

که تخت خویشتن از دار بیند

کسی کز عشق خود بشنوده باشد

چنان نبود که عاشق بوده باشد

الا ای اهل درد آخر کجایید

درین مجلس زمانی حاضر آیید

ز میغ دیده بارانها ببارید

برین غم کشته طوفانها ببارید

ز خونریزی نیامد کم درین راه

که خون شد زهرهٔ عالم درین راه

خبر در عرصهٔ آن کشور افتاد

که برنایی بکشتن باسر افتاد

سراسر شهر چین آوازه بگرفت

ز مردم راه بر دروازه بگرفت

دوان گشتند از دروازه در باغ

بیاوردند گل را بر جگر داغ

دلی پر آتش از کین میدمیدند

بزلف آن سیمبر را میکشیدند

چو کاهی روی گل دو چشم نمناک

بخونی کاهگل کرده همه خاک

لبی و صد شکر زلفی و صد تاب

رخی و صد گهر چشمی و صد آب

برسوایی فتاده در کشاکش

ببردندش بسوی دار و آتش

بآخر گل چو حیرانی فروماند

ز یک یک مژّه صد طوفان فرو راند

بدل گفتا بباید گفت رازم

که چون من سوختم آنگه چه سازم

چو جان پرتاب و دل دربند دارم

بگویم راز، پنهان چند دارم

دگر ره گفت رسواگردی ای زن

صبوری کن دمی گر مردی ای زن

فراوان خلق بود استاده بر راه

عجب مانده ز زیبایی آن ماه

ز نیکو رویی آن سرو آزاد

قیامت در میان خلق افتاد

بهم گفتند هرگز درجهانی

نبیند کس نکوتر زین جوانی

کسی در غم چنین بنموده باشد

بشادی خودچگونه بوده باشد

هنوزش خطّ مشکین نادمیده

جهان درخط کشیدش نارسیده

بدین خوبی که هست این سیمبر ماه

همانا جرم هست از دختر شاه

چو بردند آن صنم را در بر دار

برامد بانگ زاری بر سر کار

غریوی از میان خلق برخاست

تو گفتی جان خلق از حلق برخاست

چو ظاهر شد خروش و اشک ریزی

برامد های و هوی رستخیزی

چوسوی دار شد آن نازنین ماه

ازو بی او برامد آتشین آه

بدل میگفت: نی از دار ترسم

ولیکن از فراق یار ترسم

اگر خسرو شهم در پیش بودی

مرا زین جان فشاندن بیش بودی

خوشی برخیزمی من از سر جان

ولیکن نیست بی خسرو سر آن

هزاران جان و دل بر روی دلدار

توان دادن چه در آتش چه بردار

وفا نبود که بی او جان دهم من

مگر جان بر رخ جانان دهم من

دلی دارم که درمانی ندارد

چنین دل را غم جانی ندارد

بجان گر کار جانانم برآید

روا دارم اگر جانم برآید

بیا ای دوست تا سوزم ببینی

که میخواهم که امروزم ببینی

دلم بر مرگ از افسون صد ورق خواند

یکی نشنود و ازجان یک رمق ماند

دلم خون شد ز گرمی در تن از تو

نکو دل گرمیی دیدم من ازتو

بدست دشمنانم باز دادی

بنای دوستی محکم نهادی

بزیر دار در ماندم بخواری

بر آتش می بسوزندم بزاری

نه تو زاتش خبر داری نه ازدار

اگر وقت آمد ازدارم فرود آر

مرا در عشق کمتر چیز دارست

بتر از دار و آتش صد هزارست

دلاچندم بخون گردانی آخر

بجان آوردیم، میدانی آخر؟

بدست خویش خود را خوار کردی

برسوایی مرا بردار کردی

تو با من آنچه کردی کس نکردست

هنوزت عشقبازی بس نکردست؟

بسی گویی ولی سودی ندارد

که کارت روی بهبودی ندارد

کسی کز یار خود صد بارش افتاد

چه سازد چون بصد کس کارش افتاد؟

نکو بودالحقم کاری و باری

بسر بازیم دربایست داری

ز قوم عاشقان نه کار بازیست

که اوّل کار او را دار بازیست

اگر لرزندهیی برجان چه چیزی

نه مردی نه زنی یعنی که حیزی

اگر خواهی که اهل نار گردی

ز جان بیزار گرد دار گردی

چو گفت این، های و هوی سخت دربست

برفتن جانش از تن رخت بر بست

چو مردان نعرهیی از دل براورد

بنعره پای دل از گل براورد

زبان بگشاد کاین رسوایی امروز

بتر از کشتنست و از بسی سوز

ولیک افتادهام در برگ ریزان

بگویم، جان عزیزست ای عزیزان

اگر زین بیش آگاهیم بودی

کجا این سوز و گمراهیم بودی

کنون آگاه گشتم من که ناگاه

چه گفتند از من درویش باشاه

الا ای خلق استاده برین دار

خدا داند که بی جرمم درین کار

شما را دو گواهم عذر خواهست

که این دم در بر من دو گواهست

مپندارید از من زرق و دستان

که هرگز مرد نبود نار پستان

مپندارید کز من کار خامست

دوپستان دو گواه من تمامست

منم در درد و دردم را دوا نه

زنی دلداده و مرد شما نه

زنی را زار و سرگردان ببینید

نیم من مرد، ای مردان ببینید

زنیام من که کرد آواره دهرم

نه آن نامرد چندان باره شهرم

نبود از شیر مردی هیچ تقصیر

چو رسوا کرد تقدیرم چه تدبیر

که این گردون پیرسال پرورد

زنی پیرست امّا ناجوانمرد

کنون چون من زنم کی مرد گردم

چو مردان با دلم این درد خوردم

سپهر گرم رو سردی بسی کرد

بدین زن ناجوانمردی بسی کرد

کنون ای شیر مردان گر که مردید

ازین زن، در میان خود مگردید

چو هست اینجا شما را جای مردی

کنید این خسته زن را پایمردی

زنی را پایمرد درد باشید

که تادر کار این زن مرد باشید

جهانی مرد و زن چون آن بدیدند

از آن زن، بر زمین طوفان بدیدند

زنان گشته چو مردان مست درکوی

همه مردان زنان دو دست بر روی

چو گلرخ از بر پیراهن خویش

دو پستان کرد بیرون از تن خویش

خروشی در میان مردم افتاد

تو گفتی آتشی در انجم افتاد

همه خیره در آن پستان بماندند

همه در کار گل حیران بماندند

بپوشیدند در معجر سرماه

خبر بردند ازان دلبر بر شاه

شه چینی چو آگه گشت ازان کار

گل تر را بر خود خواند ازدار

چو سروی سیمبر از در درامد

دل خاقان چین از بر برامد

بیک دیدن دلش زیر و زبر شد

بسی در عشقش از دختر بتر شد

چنان از مهر او دیوانه دل گشت

کزان اندیشه هم در خودخجل گشت

بدل گفتا چنین زیبا که او هست

دل دختر ز زیبایی فرو بست

چو بربود از برم او دل چنین زود

چه گویم، حق بدست دخترم بود

چنین رویی که این دلدار دارد

بسی دختر درین غم یار دارد

کسی در سوز این دلبر عجب نیست

پدر چون فتنه شد دختر عجب نیست

بگرمابه فرستادش بصد ناز

دو تاکرد آن گره مشکین ز سر باز

بحکم شه ز گرمابه برون شد

بمشک و اطلسش زیور درون شد

چنان شد مهر او در جان آن شاه

که یک ساعت دلش نشکفت ازان ماه

ز گلرخ حال او پرسید بسیار

نیاورد آن صنم بر خود پدیدار

مرا گفتا، پدر بازارگان بود

همه کارش طواف بحر و کان بود

مرا هرجا که شد با خویشتن برد

بآخر بار، هم در کار من مرد

بدریا غرق گشت و من بناگاه

ز کشتی اوفتادم بر سر راه

ز بیم ناجوانمردان ضرورت

چو مردان ساختم خود را بصورت

چو سوی این نگارستان فتادم

بدار و آتش و زندان فتادم

ز جور دخترت در بند ماندم

دران اندوه هم یک چند ماندم

نگفتم من زنم با آن دل افروز

که ترسیدم ز رسوایی امروز

سخن میگفت ازینسان تا شب آمد

فلک را ماه چون جان بر لب آمد

چو چتر خسرو انجم نگون شد

لب دریای گردون جوی خون شد

برامد راست چون آیینه از درج

ز قلعه کوتوال و ماه از برج

دران شب شاه چین شمعی نهاده

نشسته بود با آن حور زاده

همی چندانکه گل را بیش میدید

سراپایش بکام خویش میدید

بت لاغر میان فربه سرین بود

برخ چون گل بلب چون انگبین بود

چو شاه ان انگبین و گل بهم دید

خرد را زیر آن زلف بخم دید

دلش را زلف گل در دام آورد

خرد آنجا زبان در کام آورد

حساب وصل آن دلبر بسی کرد

خط و خالی بدست دل کسی کرد

چو صبر او چو تیری ازکمان جست

دلش در بر چومرغی زاشیان جست

شهنشاه جوان و ماه در پیش

چگونه صبر ماند خود بیندیش

بزد دست و کشیدش موی در بر

چنان کافتاد ان مهروی بر سر

گل عاشق خروشی در جهان بست

ز دل صد سیل خون بر دیدگان بست

بفندق مشک را از گل فرو کند

ز شاخ گلستان سنبل فرو کند

زمانی شعر ازرق چاک میزد

زمانی اشک خون بر خاک میزد

خروش شیر برانجم فرو بست

سرشکش راه بر مردم فرو بست

زمانی آه خون آلود میکرد

زمانی زاتش دل دود میکرد

شهش گفت این چه بیدادست آخر

بده داد این چه فریادست آخر

تو میدانی که شاه گیتی افروز

منم در چارحدّ عالم امروز

اگر از ماه گردون وصل جویم

بنازد چون سخن بر اصل گویم

تو از پیش چو من شه سر بتابی

نترسی زانکه بی تن سر بیابی

ترا به گر ز من میگیری امشب

حساب رفته تا کی گیری امشب

بمی با من بعشرت پای داری

که عشرت را ومی را جای داری

بعیش خوش، غم دل را قضا کن

میسوزی طلب، ماتم رها کن

گل از گفتار شاه چین بجوشید

همه خون دلش از کین بجوشید

بدو گفت ای دغا باز دغا گوی

جفاکار جفاورز جفا جوی

دغا بازی، حریف من نیی تو

که چون من آتشین خرمن نیی تو

بترک من بگو ورنه ازین غم

بریزم از تن خود خون همین دم

بخون خویشتن بندم میان را

ز ننگ خود بپردازم جهان را

ز دست دخترت جستم کنون من

چرا در پای تو گردم بخون من

منم با مادری مرده بزاری

پدر غرقه شده در سوکواری

دلی ماتمزده خود میبپرسی

بروز رستخیز از من عروسی؟

بزور تیغ از من وصل، افسوس

گه گر بکشی مرا تیغت دهم بوس

شهش در بند کرد و رای آن بود

که گل گردن نهد چه جای آن بود

نه بندش سودمند آمد نه پندش

بطرح افگند شاه مستمندش

ولیکن پیش او رفتی چو بادی

بدیدی روی او هر بامدادی

سخن گفتی ز هر فصلی و بابی

ولی هرگز ندادی گل جوابی

نکردی هیچ سوی او نگاهی

که می ننگ آمدش زین پادشاهی

نمیآسود از زاری و ناله

خوشی بر لاله میبارید ژاله

فغان میکرد و میگفت ای جهاندار

ز جان سیرم ندارم در جهان کار

بفضل خود برون بر از جهانم

مرا تا کی ز جان، برگیر جانم

ندانم تا چه فال و بخت دارم

که هر دم تازه بندی سخت دارم

نشسته بیدل و دلدار رفته

بسی بارم فتاده یار رفته

چو در پرده ندارم هیچ یاری

بجز زاری ندارم هیچ کاری

مرا چون نی خوشست این زاری من

خنک شد این تب و بیماری من

شده تب از دم سردم خنکتر

دلم گشته ز بیماری سبک تر

دلم بر آتشست از عشق هرمز

ولی چشمم نگردد گرم هرگز

کجایی ای درون جان نشسته

چنین پیدا چنین پنهان نشسته

اگرچه رویت از سویی نبینم

ولی بر روی تو مویی نبینم

چنان بگرفتهیی یکسر نهادم

که از خود مینیاید هیچ یادم

گلی از عشق تو در سینه دارم

که خاری میشود گر دم برآرم

دلم در عشق چندان شور دارد

که گر درعرش پیچد زور دارد

ز چشم پیل بالاخون چکیدهست

که بر بالای چشم من بریدهست

گهرهای مرا کز دل دراید

ترا بخشم گرم از دل براید

بهرمویی ز خون صد برق گردم

که تا بیتو دران خون غرق گردم

ز سر تا پای پیوندی ندارم

که چون زلفت بروبندی ندارم

چگویم راز دل زین بیش دیگر

تو خود دانی فرواندیش دیگر

نیارم راز دل گفتن تمامت

که روزی بایدم همچون قیامت

بگفت این و برفت ازهوش آن ماه

چنان کز تفّ اوزد جوش آن ماه

چنین بودی دلی پر انتظارش

غم خسرو شدی هم غمگسارش

نشسته با دل امّیدوار او

که روزی باز بیند روی یار او

بصد زاری چو مرغی پر بریده

میان دام، نیمی سر بریده

دمی میزد بامّید و دگر نه

ز سستی زان دمش یک جو خبر نه

ازینسان بود روز و روزگارش

نه یک همدم نه یک آموزگارش

موکّل بود بر گل خادمی زشت

که نامش بود کافور و چوانگشت

ولیکن سخت نیکو خوی بودی

بسی از مشک صدقش بوی بودی

نگهبان بود بر درّ شب افروز

بشفقت کار گل کردی شب و روز

بدلداری شبش افسانه بودی

بروزش همدم و همخانه بودی

بسی پندش بدادی در هر اندوه

که بر دل می مکن چندین غم انبوه

بسی مگری که چشمت خیره گردد

جهان برچشم روشن تیره گردد

بسی سوگند خوردی گاه و بیگاه

که گر گردم من از حال تو آگاه

بسازم چارهٔ کارت بزودی

برارم ماه بختت از کبودی

اگر باید گرفتن ترک جانم

برای تو غمی نبود ازانم

بجان تو که گردیدم جهانی

بفرّ تو ندیدم دلستانی

یقین دانم که ازنسل شهانی

ولی در غم فتاده ناگهانی

مکن پنهان ز من رازی که داری

برآراز پرده آوازی که داری

چه گر خادم بیاید نامساعد

نمیکرد اعتماد آن سیم ساعد

شب و روز آن سمنبر نوحه گر بود

زهر روزیش، هر روزی بتر بود

ز زاری کردن آن ماهپاره

بفریاد آمد از گردون ستاره

ز درّ اشک او پروین بسر گشت

بنات النعش نیز از رشک برگشت

شفق را خون چشمش رنگ میکرد

فلک را تفّ او دلتنگ میکرد

ز آهش مرغ شب برتابه میسوخت

جگر زان سوز درخونابه میسوخت

اگر دم برکشیدی صبح ازکوه

فرورفتی دمش حالی از اندوه

وگرمه خیمه بر افلاک بردی

از آن غم رخت را با خاک بردی

وگر خورشید سوز او بدیدی

بشب رفتی چو روز اوبدیدی

دل کافور ازو میسوخت امّا

نمیکرد آگهش گل زان معمّا

برین منوال چون بگذشت سالی

شد آن مهروی از حال بحالی

دران اندوه لب برهم نهاده

دلی چندی که شد بر غم نهاده

چو شد یکبارگی صبر و قرارش

در آن سختی ز حد بگذشت کارش

بسی بی طاقتی بودش از آن پیش

ولی طاقت نمیآورد از آن بیش

برخود خواند خادم را یکی روز

بسوگندش امین کرد آن دل افروز

نه چندان خورد سوگند آن وفادار

که هرگز هیچکس باشد روا دار

گل آنگه گفت چون سوگند خوردی

دلی با جان من پیوند کردی

اگرچه خادمی، مخدوم گشتی

امین چار حدّ روم گشتی

کنون چندانکه خواهد بود جانم

تو خواهی بود محرم در جهانم

چو القصّه بسی گوی سخن برد

ز اوّل کرد آغاز و ببُن برد

دلی پرداشت میگفت آن فسانه

فرو نگذاشت حرفی ازمیانه

سخن میگفت و اشک از دیده میریخت

گهی پیدا گهی دزدیده میریخت

چو شمعش آتشی بر فرق میشد

ز آب چشم در خون غرق میشد

ز چندانی نوازش یاد میکرد

چو چنگی زان نوافریاد میکرد

گهی از خون دل افگار میشد

گهی از آه آتشبار میشد

چوحال خویش پیش او بیان کرد

ز دل کافور را آتشفشان کرد

چنان کافور از آن قصّه عجب ماند

که چون مشک از گل تر خشک لب ماند

پر آتش گشت دل زان سرگذشتش

بسی بگریست و آب از سر گذشتش

به گلرخ گفت ای چون گل دل افروز

اگر تو نامهیی بنویسی امروز

چو بادی نامه را آنجا رسانم

ولیکن چون شدم آنجا بمانم

به ترکستان نیارم آمدن باز

که شاه چین بکین من کند ساز

چو خسرو گردد از حال تو آگاه

بسازد چارهٔ کارت همانگاه

بهرنوعی که داند چاره جوید

خلاص کارت ای مهپاره جوید

کنون چون شد دل سرگشته ازدست

مده یکبارگی سر رشته از دست

دل خود بازده، دل را بخویش آر

قلم گیر و دوات و نامه پیش آر

چو گل دید آن همه آزادی او

بجوش آمد دلش از شادی او

بر آن خادم بصد دل مهربان شد

که او را مهربان الحق توان شد

از آنسو کرد خادم برگ ره ساز

وزینسو گل بزاری نامه آغاز

نوشت آن نامه وزمهرش نشان کرد

به کافور سیه داد و روان کرد

کنون بشنو حدیث نامهٔ گل

دمی نظّاره کن هنگامهٔ گل

فریدست این زمان بحر معانی

که بروی ختم شد گوهرفشانی

ز بس معنی که دارم می ندانم

که هر یک را بهم چون در رسانم

چو مویم معنیی گرد ضمیرست

بدستم نرم کردن چون خمیرست

چو معنی از ضمیر آرم برون من

چو مویی از خمیر آرم برون من

ز بس معنی که پیوندم بهم در

چو زلف دلبران افتد بهم بر

چو مویی معنیی در پیش گیرم

بر آن معنی فرا اندیش گیرم

چو در معنی سخن پرداز گردم

بسوی نامهٔ گل باز گردم

از سر گرفتن قصه

الا ای هدهد زرّین پر عشق

تویی نامه برو نام آور عشق

ببر این نامه و عزم سبا کن

ولی افسر بنه منصب رها کن

چه میگویم سلیمانی چو برخاست

اگر منصب کنی آید ترا راست

سلیمانت طلب داشت از جهانی

که تو غایب شدی از وی زمانی

چو تو در پرده چندین جاه داری

چرا پیوسته سر در راه داری

تویی جبریل هم بر فرش ادریس

چرا پیکی کنی در عرش بلقیس

اگر پیکی، چو جبریل امین شو

بیک دم زاسمان سوی زمین شو

فلک از عشق پر آوازه گردان

جهان از نامهٔ گل تازه گردان

آغاز نامۀ گل بخسرو

بصدره نامهیی آغاز کردم

گرفتم کلک و کاغذ باز کردم

ز آه آتشینم نامه میسوخت

ز سوزنامه دست و خامه میسوخت

ز اشکم عالمی توفان رسیده

جهانی آتشم از جان دمیده

گه آتش با فلک بالا گرفتی

گه از اشکم زمین دریا گرفتی

میان آب و آتش چاکر تو

چگونه نامه بنویسد بر تو

ولیکن مردم چشمم عفی اللّه

ز خون دل نوشت این خط دلخواه

سیاهی را بخون دیده بسرشت

همه نامه بنوک مژّه بنوشت

سخنها زان چو آب زر بلندست

که روی من بر آن عکس اوفگندست

همه معنی او چون دُر از آنست

که چشمم بر سر آن دُرفشانست

عفی اللّه مردم چشمم که پیوست

بزیر پرده بی روی تو بنشست

نمیآید ز زیر پرده بیرون

سیه پوشیده و بنشسته در خون

چولاله بر سیاهی راه بسته

میان خون و تاریکی نشسته

بخرسندی شده در زیر پرده

همه خونابه و پیه آبه خورده

غلط گفتم که پیه آبه نخوردهست

که بیتو دست سوی آن نکردهست

دلم در کاسهٔ سر صد هوس پخت

که تاپیه آبه یی بی همنفس پخت

چو تو حاضر نبودی خیره درماند

همه پیه آبه بر روی من افشاند

نداند خورد یک پیه آبه بی تو

شده چون ماهیی برتابه بی تو

مکن جور و جفای خویشتن بین

وفا و مردمی از چشم من بین

گرفتی طارم دل جای آخر

بطاق مردم چشم آی آخر

که تا پیه آبهیی آرد ترا پیش

خورد در پیش تو پیه آبهٔ خویش

ز شور جانم ای همخوابهٔ من

نمک دارد بسی پیه آبهٔ من

سوی من گر کنی یک تاختن تو

ازان پیه آبه شورآری چو من تو

غلط گفتم تو شاه روزگاری

سر پیه آبهٔ ما می نداری

اگر پیه آبه یی سازد گدایی

کی آید میهمانش پادشایی

اگر رغبت کنی پیه آبه بگذار

ز دل سازم کبابت ای جگر خوار

جگر گوشه تویی دل پاره داری

بخور دل نیز چون خونخواره داری

عفی اللّه مردم چشمم که پیوست

میان کفّهٔ خون بیتو بنشست

نمیدانی که با این کفّهٔ خون

بخون غرقه چه نقدی سنجد اکنون

گر او را هست نقد عمر در خور

بسش نقدی بوجه از وجه من بر

ز بس کاین کفّه از دل جوی خون یافت

هزاران رشتهٔ خونین فزون یافت

کنون او کفّه و خون رشته دارد

ترازویی بخون آغشته دارد

زبانه چون ز دل یافت این ترازو

بود در چشم پیوسته چو ابرو

چو چندین چشمهٔ خون میکند او

چه میسنجد بدو چون میکند او

گرم از خون نبودی چشم پر در

بر ابرو سنجمی یکبار دیگر

اگر این چشمه گردون کم نمودی

دوابودی که برتووزن بودی

چو چشمه می‌کند وزنی ندارد

چه کفهست اینکه وزنی مینیارد

چو از چشمم هزاران چشمه بارم

زمین دل همه تخم تو کارم

مرا زین چشمه خون صد شاخ خیزد

روا نبود اگر برخاک ریزد

زمین دل بران چشمه بکارم

اگر آبی بسر آید ببارم

چو کِشتم را شود خرمن رسیده

زباد سردِ گردانم دمیده

هزاران دانه بر چشمم کند راه

ازان خرمن بسوی من رسد کاه

ترا دهقانیم افسانه آید

مرا زین کشت کاه و دانه آید

همیشه زین زمین و چشمه بر راه

مراهم دانه خواهد بود، هم کاه

چو دایم بر سر این کشتزارم

تو خوش بنشین که من برگی ندارم

عفی اللّه مردم چشمم که پیوست

میان خار مژگان بیتو بنشست

نمیآید ز زیر خار بیرون

سیه کرده سری و خفته در خون

چنین در زیر خار و خون ازانست

کزو برگ گل سرخت نهانست

چو گل نیست این زمان با خار سازد

چو شادی نیست با تیمار سازد

ز چشم خویش بی گلبرگ رویت

بسی پختم گلاب از آرزویت

ز نرگسدان چشمم گل دروده

مژه چون نایژه بر در نموده

ز دل آتش ببالا در رسیده

گلاب از نایژه بر زر چکیده

گلاب از چشم من سر زد بصد سوز

ببوی چون تو مهمانی دل افروز

چه گر روشن کنی کنج خرابی

که تا بر رویت افشاند گلابی

رهت از دیده چندانی زند آب

کزین راهت نیارد کرد بشتاب

عفی اللّه مردم چشمم که پیوست

چو نیلوفر میان آب بنشست

چو او نیلوفر بی آفتابست

ببوی آشنا در زیر آبست

اگر یابد ز خورشید رخت تاب

برون آرد چو نیلوفر سر از آب

برارد آب از دریای سینه

کند در چشم همچون آبگینه

توان دیدن پری در شیشه بسیار

ترا در شیشه میجوید پری وار

تو درّی یا پری ای حور سرمست

که میجوید ترا در آب پیوست

بسان ماهی بی خورد و بی خواب

ندارد زندگی یک لحظه بی آب

همی گردد ز سر تا پای چشمم

دُری میجوید از دریای چشمم

تو پنهان گشتهیی چون درّ دریا

نمیایی ز زیر آب پیدا

تویی فارغ ز من عالم گرفته

منم غوّاص دریا دم گرفته

اگر زین قعر بحرم برنیاری

فرو میرم درین دریا بزاری

عفی اللّه مردم چشمم که صد بار

درین دریا فرو شد سر نگونسار

بسی دارد درین دریا ز دل تاب

ازان چون مردم آبیست بر آب

همه غوّاصی دریای خون کرد

بخون در رفت و زخون سر برون کرد

ز دریای دلم گوهر برآورد

ز چشم اشک ریزم با سر آورد

بسفت از نوک مژگان گوهر خویش

چو باران ریخت بر خاک از در خویش

که تادر پیش من آیی بکاری

ترا از راه من نبود غباری

عفی اللّه مردم چشمم کزین سوز

ز دریا آشنا جوید شب و روز

چو دریای دلم پر موج خونست

که داند تا درین دریاش چونست

درین دریا عجایب دید بسیار

همه بر تو شمارم گوش میدار

چو دریا کرد غرق دلستانش

ز دریا با لب آمد لیک جانش

چو در دریا بسی میکرد یا رب

ز دریا دید خشکی لیک در لب

چو گوهر جست بسیاری ز دریا

ز دریا با سرآمد لیک رسوا

چو درّی جست ازان دریا گزیده

ز دریا یافت صد دُر لیک دیده

درین دریا چو شد شیرین دل از تن

ز دریا شد برون لیکن دل از من

چو آن دُریافتی بنمود از رشک

ز دریا رفت بر هامون دُر اشک

درین دریا چو شد لب تشنه غرقاب

ز دریا درگذشت امّا ز سر آب

چو در دریا فرو شد همدم تو

ز دریا جان نبرد الّا غم تو

عفی اللّه مردم چشمم که پیوست

همه بر روی من دارد زخون دست

چو رویم گونهٔ گلگون ندارد

زمانی روی من بی خون ندارد

که تا پیش تو آرد سرخ رویم

بشست از خون چشمم این نگویم

عجب در مردم چشمم بماندم

که چون صد چشمهٔ خون را براندم

چگونه زنده می ماند درین سوز

که خون ریزیست کار او شب و روز

چنین کاری چو از دل میکند او

بسی خاکم بخون گل میکند او

مگر آیی بکوی ناتوانی

بماند پایتو در گل زمانی

عفی اللّه مردم چشمم که اکنون

ز حقّه مهره میگرداند از خون

چو خون دل بخورد و ترک جان کرد

هزاران کعبتین از خون روان کرد

بمهره فال میگیرد که تابوک

برون آید بترک هجرت از سوک

اگر صد مهره گرداند برین فال

همه بر روی من آید علی الحال

اگر یک راه شش پنجی برآید

دمی زو بیغم و رنجی برآید

ازین ششدر کناری گیرد آخر

همه کارش قراری گیرد آخر

چو دل شد شاه عشقت را حرمگاه

عفی اللّه مردم چشمم عفی اللّه

که بر بام حرم چون پاسبانی

زند چوبک ز مژّه هر زمانی

بشکل پاسبانش نیست آرام

شده چوبک زن از مژگان برین بام

چو چوبک میزند هندو از آنست

عجب نبود که هندو پاسبانست

سیه پوشیده همچون ابروی تست

سیه باشد بلی چون هندوی تست

بسی سودا بپخت از کاسهٔ سر

سیه رو آمد از مطبخ سوی در

سیه زان شد که تن درداد بیتو

که تا خونش بروی افتاد بیتو

سیه زان شد که بی رویت نگه کرد

ازین تشویر روی خود سیه کرد

ازان در جامهٔ ماتم میان بست

که بی رویت برو عالم سیاهست

سیه شد چون نظر بیتو گشادست

دلم زین غصّه داغش بر نهادست

از آب او چو حال من تبه شد

بسی آتش درو بستم سیه شد

فتاد از آتش دل سوز در وی

سیه شد چون فرو شد روز بروی

مگر گویی ز دریاهای پرجوش

خلیفهست آب را زان شد سیه پوش

ز دل آتش برون آمد ز چشم آب

چو در آتش نهادم شد سیه تاب

بنور روی تو چون نیست راهیش

چنین بگرفت سودای سیاهیش

ز بس خون کو برآورد و فرو برد

سیه زان شد که گویی خون درو مرد

عجب نبود سیه بودن مقیمش

که میبینم سیه، رنگ گلیمش

سیه شد زانکه چشمش دُرفشان بود

که دُر را با شبه گویی قران بود

درین ماتم چنین اندیشمندست

بلایی بی تواش بر سر فگندست

سیه زانست جای او و دلگیر

که بی تو پای او ماندست در قیر

سیاه از آتش سوزان هجرانست

چومسکین سوختست آری سیه زانست

سرشک او اگر نیست آب حیوان

چرا شد در سیاهی مانده پنهان

چو شبرو او سیه میپوشید اکنون

مگر شب میرود لیکن ازو خون

چو شبرو پر دلیش از حد برونست

ولیکن پر دلی او ز خونست

سیه شد از بلای عشق جانسوز

دلم چون شمع میسوزد شب و روز

ز دل چون دود بر بالا رسیدست

ز دود دل سیاهی ناپدیدست

سیاهی را ازان دیده چو بسرشت

سوی زلف سیاهت نامه بنوشت

در صفت موی

الا ای موی مشکین رنگ آخر

شدم مویی نیم از سنگ آخر

الا ای مشکموی افتادهام من

چو موی تو بروی افتادهام من

منم چون موی تو در چین نشسته

تو در رومی کمر بر موی بسته

چو مویی گر رسم ای دوست با تو

برون آیم چو موی از پوست با تو

چومویت مشکبار آمد سفر کن

سحرگه بر صبامویی گذر کن

مرا مویی ز حال خود خبر ده

ز مویت مژدهٔ باد سحرده

مرا از خود سر مویی کن آگاه

که چون موی توام افتاده در راه

بچشم آمد سر مویی فراقم

چو موی ابرویت، پیوسته طاقم

چو مویم، در غم آن موی مشکین

بمویی در نمیاید ترا این

چو موی از من بپشت افتادهیی باز

مکن این سرکشی چون مویت آغاز

اگر یک موی تو بینم ز سویی

بسر پیش تو بازآیم چو مویی

اگر یک موی برگویم ز دردم

چو مویی در رباید باد سردم

چو مویی زان بچشمت در نیایم

که در چشم تو مویی مینمایم

چو مویی گشتم و چه جای مویست

که از مویی کمم این را چه رویست

تنم گر چه چو مویی مینماید

ولی با تو بمویی درنیاید

چو مویی شد تن من از نزاری

بمویی مینیابم از تو یاری

بمویی گر ز تو یاریم بودی

چو مویت کی نگونساریم بودی

بمویی دل ده این بیخویشتن را

که قوّت باشد از مویی رسن را

اگر باشی بمویی دستگیرم

برون آری چو مویی از خمیرم

چو موی تو به پا افتاده‌ام پست

سر مویی سزد گر بر نهی دست

منم مویی بکوهی غم گرفتار

چنین مویی نگر زیر چنان بار

چو مویت کی بتو خواهم رسیدن

که مویی کوه نتواند کشیدن

ز باریکی، بمویی نیست زورم

که من مویی میان بسته، چو مورم

ره عشق تو باریکست چون موی

چو مویی، من بمویی کردهام روی

ز تو مویی نخواهم گشت آگاه

چگونه موی برمویی برد راه

بمویی گر ببندی بندبندم

نیم قادر که مویی برکشندم

تن من گر نه کم از موی بودی

مرا نیروی مویی روی بودی

چو مویی شد تنم از ناتوانی

ترا زین موی کی باشد نشانی

سر مویی اگر در شانه داری

من آن مویم که داری یا نداری

چو مویی کردهام بیتو تن از تو

چو موی تو شکن دارم من از تو

چو مویی سرکشی پیوست بر من

فرو بندی بمویی دست بر من

چو موی، اینکار را رویی ندارم

که زور بازوی مویی ندارم

بمویی مانم از زاری کنون من

سر مویی ز سر کردم برون من

اگر من همچو مویی تن نمایم

چو موی از زیر پیراهن نمایم

چو مویی گر بپیراهن برافتم

ز هر مویی بسرگردن برافتم

چنان زارم که ازمویی بصد روی

بهر مویی که دارم کی برم بوی

چو مویی بیتو زار و مستمندم

بتو آویخته چون مو ببندم

دلم مویی نپیچد از بَرِتو

بمویش میکشم تا بر دَرِ تو

چو موی تو دلم را نیست در دست

بمویی مینگردد این دل مست

چو از موییست دل شوریدهٔ من

چو مو از سر برون شد دیدهٔ من

اگر دربندم آری همچو مویت

چو مویی سر نهم بر خاک کویت

چو مویی گر ببرّی سر بهیچم

چو مویت سر ز خطّ تو نپیچم

نپیچم سر ز موی تو بسویی

که دل آویختست از تو بمویی

اگر چون موی سر پیچد دل از تو

چو مویش بند آید حاصل از تو

ندارم من چو موی تو سَرِ خویش

که چون موی تو میافتم پس و پیش

اگر چون موی در تابم کنی هیچ

نپیچم سر چو موی از تاب و از پیچ

چو مویت گر دراندازی برویم

نیایم بر تو بیرون همچو مویم

چو یک موی توام به از دو عالم

نیارم دید یک مو از سرت کم

چو مویی بر نمیگیری بهیچم

چگونه همچو مویی بر تو پیچم

گرت از من چو مویی سر نگردد

پس از من با تو مویی در نگردد

تو کی باشی چو من چون موی در بند

که با کس نیستت چون موی پیوند

چه گر آیی مراچون موی بینی

چو موی مژّه بر چشمم نشینی

نگردد از تو مویی کم اگر تو

سر مویی کنی بر من گذر تو

چو مویی در سیاهی ماندهام من

ز موی مژّه خون افشاندهام من

چو موی مژّه سرتیزی کن آخر

بمویی قصد خونریزی کن آخر

همی خواهم من سرگشته چون موی

چو موی مژّه با تو روی در روی

گرفته موی تو مست اوفتاده

چو موی مژّه لب بر هم نهاده

ز دستم تا برفت آن موی چون شست

چو موی مژّه برهم میزنم دست

اگر مویی بود باقی ز عالم

رسیم آخر چو موی مژّه باهم

همی بافم هزاران حیله چون موی

مگر مویی ز تو بنمایدم روی

چو مویم گر فرود آری بر خویش

چو مویت بر تو اندازم سر خویش

چو مویی پیش تو بر فرق آیم

میان خون چو مویی غرق آیم

منم چو موی بی آن روی مانده

بسی سرگشته تر از موی مانده

چو مویت دور از روی توام من

بسر گردانی موی توام من

چو مویت تا کی اندر بند چینم

چو موی خویش بنشان بر زمینم

اگر چون موی گرد تو بر آیم

چو می از شادی آن بر سر آیم

منم مویی شده از عشق رویت

تویی در پایم افگنده چو مویت

چو افگندی مرا چون موی در پای

بیار آن موی تا برخیزم از جای

گرم موی تو دست آویز گردد

چو موی این خسته دل سر تیز گردد

منم یک موی با صد عیش ناخوش

ز بهر تو بهر مویی بلاکش

چو مویم بی رخت افتاده در شست

بمانده همچو مویی درهم و پست

تنم بی روی تو مانند مویست

چو مویم بیتو کارم پشت رویست

چو مویی هجرت آرد روی بر من

همی با تیغ خیزد موی بر من

چو از موی دو تای تو جدایم

چو مویت مانده با پشت دوتایم

من چون موی را کس غمخوری نیست

غمم را همچو موی تو سری نیست

سیه بیتو چو مویم عالم از تست

بهر مویی مرا گویی غم از تست

سر موییست جمعیّت ز رویت

ازان بیتو پریشانم چو مویت

چو موی افتادهام بر روی پیوست

که می ندهد مرا مویی ز تو دست

اگر مویی شود پیراهن تو

ندانم بود مویی بر تن تو

چومویی چند گردانی بخونم

که چون مویی نمیپرسی که چونم

چو مویی تا دلم بشکافتی تو

چو موی من ز من سر تافتی تو

تن من همچو مویی چند داری

چو مویم تابکی در بندداری

چو مویم کردی و خونم بخوردی

ولیک از جور مویی کم نکردی

چو مویی گشتهام بنمای رویی

ترا کمتر بود این غم بمویی

منم مویی ره عالم گرفته

تویی مویی ز عالم کم گرفته

چو بی موی تو ای سرکش بماندم

چو مویت پای بر آتش بماندم

ز من تا مرگ مویی در میانست

نگه کن درتنم کان موی آنست

اگرچه همچو مویی ناتوانم

چو موی لقمه بر چشمت گرانم

چو موی تو کجا برسر نشینم

که چون مویم نشاندی بر زمینم

مرا گرچه بمویی راه هم نیست

ز بیداد توام یک موی کم نیست

بر این بیدل بمویی خواب بستی

چو موی خود وفا بر هم شکستی

وفانیست ازتو مویی روی هرگز

ز ناخن برنیاید موی هرگز

وفاناید سر مویی ز سر مست

نیاید موی بیرون از کف دست

منم مویی که خون گریم زرشکت

ترا خود تر نشد مویی ز اشکت

ز سودا پختن تو موی بردم

سر مویی مکن صفرا که مردم

مکن بر موی صفرا، زین چه خیزد

مکن چون موی ازان صفرا بریزد

شدم مویی مبادا کینت بامن

که مویی درنگیرد اینت با من

چراگفتی چو مویی هیچ هیچی

چو مویت تا کی آخر پیچ پیچی

چو مویی من نیم باتو بزاری

چو مویی بر زمینم کش بخواری

چو مار موی پیچانت ای سبک روح

دلم را کرد از یک موی مجروح

چو مویی گشتم از رنج جراحت

چگونه موی داند رنج و راحت

ز تو قسمم بود مویی وفا بوک

که تا دارم چو موی قندزت سوک

اگر یابم بموی قندزت راه

خوشت در برکشم چون موی روباه

اگر چون موی شد روز سپیدم

سر مویی بتو ماندست امیدم

سر من گوی کن ای مشکمویم

که مویت بس بود چوگان گویم

اگر سر درکشم زآن موی در چشم

سر من باز بر چون موی بر چشم

چو هجرت کرد چون مویی نزارم

ز تو بس باد مویی یادگارم

اگر دارم بمویی بیتو رویی

هنوزم چون جنب خشکست مویی

یکی کردم دو مویت ز ارزویت

که تا با تو یکی گردم چو مویت

چو موی آوردهیی با هیچم آخر

چو موی تو بتو برپیچم آخر

اگر درچاهم و موی تو بر ماه

بسم مویت رسن ای یوسف چاه

وگر بر ماهی و موی تو برخاک

بست مویی کند ای عیسی پاک

ز مویی نیست گفتن پیش ازین روی

که درتو مینگیرد یکسر موی

چو یک مویم من از صد روی بیتو

چو صفرا میشکافم موی بیتو

ز من تا موی تو چون موی سرتافت

دلم در شرح مویت موی بشکافت

بهرمویی گرم بودی زبانی

نبودی هیچ موی بی فغانی

بدین هر بیت مویی میشکافم

که در هر بیت مویی میببافم

چو در باریکی یک تار مویم

سخن باریکتر از موی گویم

سخن میراند ازمویی بصد روی

بیا گر میببینی موی در موی

چو من مویی شدم در نوک خامه

پریشان شد چو مویی خط نامه

ز تو چون نیست مویی حصّهٔ من

چو موی تو دراز این قصّهٔ من

سر مویی امیدم گر نبودی

مرازان سر چو موی این سر نبودی

درامیدت تنم چون موی پیوست

سر مویی فرو نگذارد از دست

میان ما اگر یک موی ماندست

چو موی این کار را صد روی ماندست

گسسته کی شود این موی هرگز

خود این مویی نداردروی هرگز

میان ماست مویی در میانه

میان تست آن موی ای یگانه

میان ما فلک مویی بسنجد

که گر خود موی گردد در نگنجد

چو مویت هرکه او زیر و زبر نیست

ازین سرّش سر مویی خبر نیست

ز مویی چند گویم بیش ازین نیز

که ازمویی نیاید بیش ازین چیز

بسی گفتم ز موی ایماه اکنون

بسر بردم چو مویت راه اکنون

بسی گفتم ز موی مشکبارت

بیک یک موی، صد صد جان نثارت

رسیدن نامۀ گل بخسرو

الا ال عندلیب شاخ بینش

وشاق گلستان آفرینش

اگرچه در سپاهان و عراقی

بترکی گوی قول بی نفاقی

چو در حلقت هزار آواز داری

بترکی و بتازی راز داری

گلی داری بترکستان گرفتار

بترکی لایقت زانست گفتار

چه میگویم زبان پارسی گوی

که بردی از فلک در پارسی گوی

کمر بربند، محکم نامه بردار

بَرِ دلداده خسرو بر زدلدار

چنین گفت آنکه او گوی سخن برد

که چون گل نامهٔ خسرو ببُن برد

بپیش شاه چین شد خادم آنگاه

سفر کردن اجازت خواست از شاه

بشه گفتا شریکی داشتم من

امین مال خود پنداشتم من

ز من بگریخت، بسیارم شتابست

که گر خادم رود از پس صوابست

چو جمع آورد القصّه همه چیز

موکّل کرد بر گل خادمی نیز

پس، از چین همچو بادی راه برداشت

دو ماهه راه، در یک ماه بگذاشت

روان شد تا بمرز کشور روم

سرای شاه قیصر کرد معلوم

درامد حاجبی او را فرو برد

باعزازی تمامش پیش او برد

قدم در شک و دم در آفرین زد

سه جادرپیش شه سر بر زمین زد

بخسرو گفت خسرو جاودان باد

چو کیخسرو شهی خسرو نشان باد

مبادت هیچ نقصان اززمانه

کمال ملک بادت جاودانه

پس آنگه گفت ای شاه وفادار

چرا با گل چنین گشتی جفا کار

گلی را در میان خون نهاده

تو خوش زین غم قدم بیرون نهاده

گلی را جان ز تو بر لب رسیده

تو فارغ پای در دامن کشیده

گلی راخار در راه اوفگنده

تو بی او فرش بر ماه اوفگنده

روا نبود که در چندین جدایی

کنی با عاشقی این بیوفایی

وگر این کار را هستی روادار

ترا هرگز نگوید کس وفادار

چو نام گل شنود آن شاه سرمست

چو شیری مست شد وز جای برجست

بخادم گفت تو گل را چه دانی

بمُردم هان بگو ای زندگانی

چو خادم دید چندان درد و سوزش

دل پرخون ز عشق جانفروزش

گرفت آن نامه بیرون ز آستین زود

نهاد آنگاه پیشش بر زمین زود

چو خسرو نامهٔ جانان فرو خواند

چو گل در آتش سوزان فرو ماند

به هر یک حرف صد اشک جگرگون

فرو بارید و کرد آن نامه پرخون

بسی نظّارهٔ هر حرف کردی

سیاهی را ز خون شنگرف کردی

ز بس کز چشم خسروشاه خون شد

بیک ره نامهٔ گل لاله گون شد

نه چندان اشک آمددر کنارش

که بتوان کرد تا محشر شمارش

نه چندان آب ریخت آن تاب دیده

که هرگز دیده بود آن آب دیده

نه چندان دُر ز چشم او برامد

که صد دریا بچشم او درامد

تو گفتی نامه چون فریاد خواهی

بهر خط میکند فریاد و آهی

چوهر خط دادخواه از شهر چین بود

ازان پیراهنِ او کاغذین بود

چنان آن نامه رمزی زار میگفت

که گفتی زیر چنگ اسرار میگفت

بهرمویی کزان نامه برامد

بجانش نقدگویی غم برامد

بهر نقطه چو پرگاری بسر شد

زهر خطّی دلش از خط بدر شد

فغان در بست و در فریاد آمد

فلک را خود ازان کی یاد آمد

برامد آتشی از سینهٔ او

بجوش آمد غم دیرینهٔ او

کُله از سر، قبا از تن بدرّید

ز سر تا پای پیراهن بدرّید

چو شمع از سوز چون پروانهیی شد

بسی واله تر ازدیوانهیی شد

ز سر آن نامه باری ده فرو خواند

زمین گل کرد تا پایش دروماند

ز بسیاری که زاری کرد بر خویش

فغان برداشتند ازوی پس و پیش

دل پر خون خود را بیم جان دید

ملامت کرد هر کو را چنان دید

برانگیخت از جهان، شور قیامت

که عاشق را که کرد آخر ملامت

ملامت آتش من تیز تر کرد

که گر بد بود، حال من بتر کرد

مرا این اشک خون و آتش سوز

کجا هرگز بکار آید جز امروز

چو شاه عاشق آمد با خود آخر

بر او یک درد کم گشت از صد آخر

بفرّخ گفت تدبیری بیندیش

که جانم رفت و صبرم نیست زین بیش

بگو تا چارهٔ این کار من چیست

که بی جانم نمیآید ز تن زیست

زبان بگشاد فرّخ گفت ای شاه

چنین کاری بدست چپ ز من خواه

چو بادی رفت خواهم بامدادی

که گل آسان تواند بردباری

بیارم جانفزایت را بزودی

کنم روشن سرایت را بزودی

بروی چرخ بازآرم قمر را

بسوی شهد بازآرم شکر را

دل شه را کنم زان مهربان شاد

که دایم شاه گیتی شادمان باد

تو چون آتش مشو بنشان ز دل دود

که فارغ گرددت زین غصّه دل زود

چو گم گشته زچین پیدا شد آخر

چنان پنهان چنین پیدا شد آخر

چو پیدا شد چرا شه در طرب نیست

که گر بادست آید هم عجب نیست

آمدن فرّخ بترکستان بطلب گل

بگفت این وز پیش شاه برخاست

وداعش کردو بهر راه برخاست

بآخر چون بترکستان رسید او

سرای و قصر شاه چین بدید او

بسی درگرد آن منظرنگه کرد

نشان آنجا که خواست آنجایگه کرد

ببود آنروز، تا شب گشت نزدیک

کواکب روشن و شب گشت تاریک

شبی بود از قیامت سهمگین تر

نجوم از نقطهٔ قطبی زمین تر

شبی چون زنگی افتاده سرمست

نهاده تا قیامت دست بر دست

شبی چون دوده در گیتی دمیده

چراغ روز را روغن رسیده

نه شب را از جهان روی شدن بود

نه روز رفته را باز آمدن بود

در آن شب فرّخ از بنگه بدر شد

بره صد بار با سگ در کمر شد

چو سوی منظر آمد کس ندید او

بتنهایی بکام دل رسید او

ز منظر جای بر رفتن نشان کرد

توکّل بر خداوند جهان کرد

بآخر چون نظر بر کار افگند

کمندی بر سر دیوار افگند

بصعلوکی بروی بام برشد

ز بام آنگاه پنهان سر بدر شد

فراز قصر ترکی پاسبان بود

درآمد از پسش فرّخ نهان زود

بدودستی رگ شریانش بگرفت

بمرد آن ترک و دل ازجانش بگرفت

مگر پرسیده بود از خادم آنگاه

از آن موضع که آنجا بود آن ماه

روان شد همچنان تا پیش آن بام

که گل را بود آنجا جای و آرام

از آن محنت نبود آن ماه خفته

غریب و عاشق و آنگاه خفته!

بمانده بود گردون بر نظاره

ز بیداری رخ او چون ستاره

ز چشمش خون فرومیشد بدرگاه

ز جانش می برامد ناله بر ماه

فغان میکرد کای خسرو زهی یار

نکوکاری بسی کردی زهی کار

چه شب، چه روز در تب از توام من

بروز خویش هر شب از توام من

من از دست تو با فریاد گشته

توزین بنده چنین آزاد گشته

منم در رنج و بیماری گرفتار

تنم درسختی و خواری گرفتار

شبی بیدار داری کن زمانی

مرا تیمار داری کن زمانی

دلم بسیار در خون سر فرو برد

باندوه تو اکنون سر فرو برد

برسوایی خود نامم برامد

ز خون خود همه کامم برامد

همه دل بردن من بود کامت

برامد کام دل آخر تمامت

دلم بردی و جان ازتن برامد

ترا بایست آن بامن برامد

مرا خون از دلست و دل ندارم

ز دل جز خون دل حاصل ندارم

ز دل بسیار میجستم نشانی

کنون جان برلب آمد تا تو دانی

مراگویند زر خواه از جهاندار

که بی زر دست ندهد آنچنان یار

ندارم زر نیارم یافت روزش

مگر از آرزو پرسم بسوزش

الا ای ابر پر اشک نگونسار

همه عالم بدرد من فرو بار

زمانی یاریی درده باشکم

وگرنه بر همت سوزم زرشکم

چو بانگ گل شنید از بام فرّخ

ز بی صبری بجوش آمد ز گلرخ

چو لختی کم شد آن بانگ و نفیرش

ز سوی بام فرّخ زد صفیرش

چو صعلوکان بدم رنگی بپرداخت

سوی آن سیمبر سنگی بینداخت

چو گلرخ از صفیر او اثر یافت

ز شادی بیخبر شد تا خبر یافت

چنان بیهوش گشت و سرنگون شد

که از شادی ندانست او که چون شد

بفرّخ گفت در بندست پایم

وگرنه پیش خدمت با سرآیم

زبان بگشاد فرّخ گفت مهراس

بدو افگند سوهانی چو الماس

بیک دم کار خود کرد آن سمنبر

دوید از پیشگه تا پیش منظر

بفرخ گفت هین حال و خبرگوی

مرا ازخسرو بیدادگر گوی

جوابش گفت کاین ساعت امان نیست

چنین جایی چه گویم جای آن نیست

یقین میدان که خسرو برقرارست

کنون برخیز اگر جانت بکارست

گل از شادی برفتن کرد آهنگ

چو زلف خود کمند آورد در چنگ

فرو آمد بآسانی از آن بام

برست آن مرغ زرّین بال ازان دام

چه گر قوّت نبودش هیچ بر جای

که نتوانست بودن هیچ بر پای

ولی چون یافت از خسرو نشانی

همه ظلمت شد آب زندگانی

بسی روباه درمانده بزاری

ببوی وصل شد شیر شکاری

خوشا از دوست آگاهی رسیدن

اگر هرگز بدو خواهی رسیدن

چو گل آگه شد از خسرو چنان شد

که گفتی پیر بود از نو جوان شد

چو آمد با نشیب از بام فرّخ

نهاد آنجا کُله بر فرق گلرخ

کُله بر سر قبا بستند محکم

روان گشتند فارغ هر دو باهم

چو وقت صبح این عنقای پرن

فرو ریخت از کبوتر خانه ارزن

فلک سیمرغ شب را کرد زنجیر

برآمد زال زر از کوه کشمیر

چو پیدا کرد زال زر رخ از شیر

جهان بگرفت چون رستم بشمشیر

پگاهی هر دو عزم راه کردند

ز کشور قصد صحراگاه کردند

عزیمت کرد فرّخ از رهی دور

که روزی چند باشد در نشابور

بدل میگفت خویشان را ببینم

نهان از شاه ایشان را ببینم

نهان گشتند در کوهی بده روز

که تا بر گل نگردد خصم فیروز

پس از ده روز راهی دور رفتند

بکم مدّت بنیشابور رفتند

آگاهی یافتن شاپور از آمدن فرّخ و گلرخ و گرفتاری گل و گریختن فرّخ

بشب فرخ چو مرد کاروانی

برخویشان فرود آمدنهانی

مگر میرفت در بازار یک روز

فتادش چشم بر دیدار فیروز

عجب ماند و بر او رفت فرّخ

گرفتش در برو بگشاد پاسخ

که چون اینجا فتادی حال برگوی

مرا از شاه و از دریا خبر گوی

دروغی چند بر هم بست فیروز

که میدانست مکر آن سیه روز؟

زبان بگشاد آنگه پیش فرّخ

خبر پرسید از احوال گلرخ

کجا از مکر او فرّخ خبر داشت

ز یک یک قصّه پیشش پرده برداشت

چو شد فیروز سگ زان قصّه آگاه

بسی شادی نمود و رفت آنگاه

که رفتم تا بسازم برگ راهی

که همراهت منم هر جایگاهی

شد و شاپور را حالی خبر داد

که شاخ دولتت این لحظه برداد

که فرّخ زاد و گلرخ در نهانی

فلان جایند، من گفتم تو دانی

شه شاپور از آن پاسخ چنان شد

که از شوق گلش گویی که جان شد

ز مهر گل بجوش آمد نهادش

ز بی صبری دل از کف شد چوبادش

دلش از کین فرّخ گشت جوشان

برخودخواند ده تن را خروشان

که فرّخ را بگیرید این زمان زود

که او بدکرد بامن، این گمان بود

بخاکش افگنید آنگه بخواری

کزینسان کرده با من حقگزاری

بتندی خادمان راگفت آنگاه

که تاگل را فرو گیرند ناگاه

شدند القصه سرهنگان چو بادی

بپیش فرّخ و گل بامدادی

چو چشم افتاد فرّخ را بر ایشان

بجای آورد آن حال پریشان

برون جست از ره بام و نهان شد

بیک لحظه تو گفتی از جهان شد

ولی گل را بصد زاری گرفتند

عزیزی را بدان خواری گرفتند

گل بیدل برون در نمیشد

بپیش خصم فرمانبر نمیشد

کشیدندش بخواری تا بدرگاه

بیفتاد آن سمنبر خوار در راه

چو سیمینبر بپیش در بیفتاد

بلور از شرم او از بر بیفتاد

دگر ره اشک باریدن گرفت او

مه از پروین نگاریدن گرفت او

بآخرخوار بردندش بر شاه

که بودش منتظر شه بر سر راه

دو چشم شاه روشن گشت ازان نور

سرای خود بهشتی دید ازان حور

نکویی رخش از حد برون دید

چه گویم من که نتوان گفت چون دید

مهی میدید خورشیدش یزک دار

وزو صد جان و دل پر خون بیکبار

سر زلف از خم و چین چون زره داشت

دوابرو از سر کین پرگره داشت

هزاران چین ز زلفش در جبین بود

ز چین میآمد آن ساعت چنین بود

جهانی نیکویی وصف رخش بود

دو عالم پر شکر یک پاسخش بود

رخش را ماه، رخ بر ره نهاده

بخشم شاه، رخ بر شه نهاده

لبش را قند خلوتگاه کرده

وزو دست جهان کوتاه کرده

برش را سیم خام از دور دیده

چو سنگی خویش را بی نور دیده

ز چشمش جادویی تعلیم میخواست

بمژگان تیر میزد سیم میخواست

کسی کو زلف آن شمع چگل دید

ز یک یک موی او راهی بدل دید

دهانش کان بکام چون منی بود

چو می بگشاد چشم سوزنی بود

اگرنه ابروی او طاق بودی

کجا این فتنه در آفاق بودی

چنان شاپور شد دلدادهٔ او

که گشت از یک نظر افتادهٔ او

چونی در عشق آن دلبر کمر بست

بصد دل دل در آن تنگ شکر بست

چوشه را شد زرویش چشم پرنور

بدل گفتا ز رویت چشم بد دور

چه میدانست کاین دلبر چنینست

بلاشک فتنهٔ روی زمینست

بخوبی هرچه دانستم دگر بود

ستاره میپرستیدم قمر بود

توان گفتن که در روی زمانه

چو گل کس نیست درخوبی یگانه

بگفت این و در ایوانش فرستاد

چو سروی در شبستانش فرستاد

بآخر چون فرو شد چشمهٔ نور

برگل شد نماز شام شاپور

بگل گفت ای دلم در تاب کرده

خرد را چشم تو در خواب کرده

غبار کوی تو از توتیا بیش

ز وصلت ذرهیی از کیمیا بیش

ز زلفت ماه ماند در سیاهی

ز رویت روشن از مه تا بماهی

شکر با لعل تو دندان نموده

گهی کاسد گهی ارزان نموده

مه از دیدار تو حیران بمانده

گهی پیدا گهی پنهان بمانده

شب از شرم سر زلفت دونده

گهی آینده و گاهی شونده

تویی ای ماه جان افزای مه روی

چه میگویم که خورشیدی سیه موی

تویی از چهره مه رانور داده

بهشتی ماه و ماهی حور زاده

جهان جادوستان از چشم مستت

فلک جان بر میان جادو پرستت

بدان ای ماهرخ کامروز در راه

بخدمت خواستم آمد بدرگاه

دلم با خدمت آن دانه دُر بود

ولی بیوقت گشتن سخت تر بود

کنون چون گرد این شکر مگس نیست

تراامشب بجز من همنفس نیست

مگس چون شد شکر باید چشیدن

بصد جان یک شکر باید خریدن

بگفت این وبر تنگ شکر شد

که باگل خواهی امشب در کمر شد

چو بادی دست زدبررویش آن ماه

که جست آتش برون از چشم آن شاه

چنان آهی ز سوز دل برآورد

که با شاپور روز دل سرآورد

چنان زد دست و پا آن شور دیده

که در دریای پرخون، کور دیده

چه گر شاپور زخمی خورد، تن زد

که گل بی او بسی بر خویشتن زد

اگرچه شاه بیدل دل بدو داد

ولیکن در صبوری تن فرو داد

پس آنگه گفت شاپور سرافراز

که تا جستند فرخ را بسی باز

بسی جستند اثر پیدا نیامد

وزان پنهان خبر پیدانیامد

طلب کردند بسیارش ز خویشان

نمیآمد مُقریک تن از ایشان

ولی دادند ایشان راه او را

جهانیدند شب از چاه او را

که تا ده روز در چاهی نهان شد

پس از ده روز چون بادی روان شد

کدامین بادپا، گر برق بودی

بپیش یک تکش، پر فرق بودی

باندک روزگار آن پیک خوشرو

ز راهی دور شد نزدیک خسرو

چو خسرو دید فرخ را چنان زار

ز بس زاری عجب درماند در کار

بدو گفتا چه افتادت خبرگوی

زبان بگشای و احوال سفر گوی

چه بودت کاینچنین فرسوده گشتی

تو گفتی بودهیی نابوده گشتی

جوابش گفت فرخ زانچه افتاد

ز فیروز ستمگر کرد فریاد

زبدکرداری او باز میگفت

وزان غم میگریست و راز میگفت

دل خسرو بجوش آمد ز فیروز

شدش تیر غم گلرخ جگردوز

بفرخ گفت آن بد اصل بدنام

نمود آن گوهر بددرسرانجام

چه بد کردم بجای آن جفاکار

که شد این بیوفایی را روا دار

رسانیدم ز خاکش سر بر افلاک

که از افلاک بادا بر سرش خاک

چو آن سگ بی شکی ردّ فلک بود

کجا داند حق نان و نمک زود

اگر مهلت بود از چرخ گردان

بحقّ او رسم آخر چو مردان

بگفت این و دبیری را فرو خواند

زهرنوعی سخن از حد برون راند

بشاپور ستمگر نامه فرمود

که تا حالی دبیرش خامه فرسود

حریر آورد خازن تا دبیرش

ز نام حق قلم زد بر حریرش

نامۀ خسرو بشاپور

بنام آنکه جان را زونشان نیست

خرد را نیز هم یارای آن نیست

بگو تا عقل پیش او چه سنجد

چنان ذاتی کجا در عقل گنجد

ازان معنی که او عقل آفریده

ز مویی گرد ادراکش رسیده

اگرچه عقل داناست و سخنگوی

نداند در حقیقت کنه یک موی

چو عقل جمله در مویست عاجز

بکنه حق که یابد راه هرگز

چو ذاتش برترست از هرچه دانیم

چگونه شرح او گفتن توانیم

چو جمله عاجزیم از برگ کاهی

ورای عجز، ما را نیست راهی

خدایی در خداوندی سزاوار

رسولش عیسی خورشید اسرار

وزان پس گفت کای شاپورگمراه

که بیرون آمدی در کینهٔ شاه

سراز فرمان شاه دین کشیدی

خطی در گرد راه دین کشیدی

بدزدیدی زن شاه زمین را

کنون پای آراگر مردی تو این را

که کرد این فعل هرگز در زمانه

ترا دیدم ببدفعلی یگانه

تو میدانی که گر من کینه خواهم

نیاری تاب در پیش سپاهم

اگر لشکر کشم بر کشور تو

نه کشور ماند ونه لشکر تو

وگر یک نیزه آرد بر تو زوری

که گر پیلی بخاک افتی چو موری

وگر یک مردم آرد روی بر تو

ز نامردی بجنبد موی بر تو

چو نتوانی تو با ما حرب جویی

نداری حیلتی جز چرب گویی

اگر با ما درشتی پیش گیری

بکام دشمنان خویش گیری

مکن، گل را کسی کن ورنه ناکام

چو گل غرقه شوی درخون سرانجام

مکن، فرمان شاهان خوار مگذار

زگلرخ در ره خود خار مگذار

اگر فرمان کنی، جان سودبینی

وگرنه جان زیان بس زود بینی

غم و شادی و مرگ و زندگانی

بگفتم والسلام اکنون تو دانی

چو خطّ نامه نوک خامه بنگاشت

درامد پیک و حالی نامه برداشت

قدم میزد چو بادی از ره دور

که تافی الجمله شد نزدیک شاپور

بدادش نامه و شاپور برخواند

ز خشم آن پیک را حالی بدر راند

نهاد آن پیک مسکین پای در راه

رسید آخر بکم مدّت بدرگاه

بر خسرو شد وآگاه کردش

حدیث سیرت آن شاه کردش

که آن نامه بدرّید و مرا راند

ترا بدفعل و شوم و باد سر خواند

چو شه بشنید ازو برجست ازجای

میان دربست و پس ننشست از پای

سپاهی همچو دریا انجمن کرد

جهانی در جهانی موجزن کرد

سپه را جوشن و تیغ و سپر داد

سه ساله جامگی و سیم و زر داد

چو مور و چون ملخ چندان سپه بود

که کس رانه گذر بود و نه ره بود

نبد چندان زمین از مرد خالی

کزو بالا گرفتی گرد حالی

ز بسیاری که مرد از جای برخاست

نمیارست گرد ازجای برخاست

برامد نالهٔ نای از در شاه

غبار از پای میشد تا سرماه

روان گشتند لشکر تا خراسان

دل شاپور شد زان غم هراسان

کجا دانست کان آفت ز پی داشت

پشیمانی نمود و سود کی داشت

رزم خسرو با شاپور

بآخر کار حرب آغاز کرد او

علم را دامن از هم باز کرد او

سپاهش خیمه بر هامون کشیدند

چو لاله تیغها بر خون کشیدند

بدشت و کوه در چندان سپه بود

که زان، روی همه عالم سیه بود

چو صور صبح در دنیا دمیدند

ز بستر خفتگان در میرمیدند

چو صبح آمد، خروس صبحگاهی

بفریاد اندر آمد از پگاهی

چو مغرب حلقهٔ مه کرددر گوش

ز مشرق چشمهٔ خورشید زد جوش

چو بر فرق سپهر سر بریده

نهادند آن کلاه زر کشیده

پدید آمد خروش از هر دو لشکر

رسید از هردو لشکر تا دو پیکر

ز بس لشکر، نیفتادی ز افلاک

فروغ ذرهٔ خورشید بر خاک

تو گفتی از جهان نام زمین شد

زمین را پشت، کوه آتشین شد

تو گفتی گرد گردونیست دیگر

سر تیغ و سنان دروی چو اختر

همه دشت از درفشیدن چنان بود

که گفتی آسمان آتش فشان بود

فروغ خود و عکس تیغ و جوشن

ز مشرق تا بمغرب کرده روشن

شدند آن شیرمردان مغز پولاد

چنانک آهن ازیشان تن فرو داد

سرافرازان چو کوه آهنین تن

بآهن کوه آهن بر زمین زن

ز بسیاری که تیر از شست برجست

زهر دو سوی ره بر تیر دربست

هوا گفتی ز پیکان ژاله بارست

زمین گفتی ز بس خون لاله زارست

قیامت نقد و صور و کوس غرّان

خدنگ تیر همچون نامه پرّان

همه روی فلک از مرغ ناوک

سراسر گشته چون دامی مشبّک

زره چون میغ، وز شست سواران

بسوی میغ میبارید باران

ز عکس تیغ چرخ هفت پاره

نهان شد روز روشن چون ستاره

چنان بارید بر گردنکشان تیغ

که هنگام بهاران ژاله از میغ

ز جوش و نعره و فریاد وآواز

صدا میآمد از هفت آسمان باز

ز بانگ کوس، وز زخم چکاچاک

طنین افتاد در نه طاس افلاک

چنان شد زخم کوس و نعرهٔ جوش

که گردون پنبه محکم کرد در گوش

چو بانگ کوس در دشت اوفتادی

زمین چون چرخ در گشت اوفتادی

زمین از خون گرفته سهمناکی

شده برج فلک ازگرد خاکی

غبار خاک زیر پای باره

شده چون سرمه درچشم ستاره

چو هر تیغی میان بحرخون بود

ز بحر خون میان تیغ چون بود

همه روی زمین دریای خون شد

فلک بروی چو طشتی سرنگون شد

چو بحر خون ز سر حدّ جهان شد

فلک چون کشتیی برخون روان شد

چو موج خون زسردرمیگذشتی

بدان دریا فرو کردند طشتی

بخشکی بر اجل کشتی روان دید

که دریا پرنهنگ جان ستان دید

دران دریا اجل را کی عمل بود

که هریک مرد، میر صداجل بود

سپه یکباره رویارو فتادند

بخون یکدگر بازو گشادند

شدند از گرد سپه خورشید گمراه

سیه شد همچو خال دلبران، ماه

زمین را یک طبق از گرد برخاست

فلک را یک طبق از گرد شد راست

جهان از گردره پر شد سراسر

زمین با آسمان آمد برابر

نمیدیدند لشکر یکدگر را

بیفگندند این تیغ آن سپر را

ز بسیاری که گرد وخاک برخاست

بیک ره از جهان فریاد برخاست

چو شد روی زمین درزیر خون بر

بسوی پشت ماهی برد خون سر

فرو شد تا بماهی خون لشکر

برآمد تا بماه اللّه اکبر

یکی خونریز را بیرون همی تاخت

یکی را سوی میدان خون همی تاخت

همه صحرا چه آزاد و چه بنده

تن بی سر سر بی تن فگنده

شه خسرو بسان کوه پاره

بتیغ خون فشان میکند خاره

بدستش خنجر زهر آب داده

بفتراکش کمند تاب داده

زرمحش خسروان را خون چو جویی

ز تیغش سرکشان را سر چو گویی

بآخر خسرو صد پیل در پیش

بیک ره بانگ زد بر لشکر خویش

چو پیل و چون سپه را جمله کرد او

چو کوهی سوی کوهی حمله برد او

سپاه خصم را برکند ازجای

درامد لشکر سرگشته از پای

هزاهز در میان لشکر افتاد

تو گفتی آتشی در کشور افتاد

چه گویم کان سپه چون جنگ کردند

که دشت از کشته برخود تنگ کردند

سر مرد مبارز جمله صفدر

جدا هریک سر مردی بکف در

بآخر از قضای بد شبانگاه

شکست افتاد بر شاپور ناگاه

نماند آرام آن خیل و حشم را

نگونساری پدید آمد علم را

علم را بود در سر باد پندار

برون شد از سرش چون شد نگونسار

گریزان شد شه شاپور سرمست

بشهر آمد نهان دروازه دربست

همه شب بهر رفتن کار میکرد

ز سیم و زر شتر را بارمیکرد

گل تر را شبانگه با سپاهی

بترمد برد از دزدیده راهی

چو این میدان میناگون نگین یافت

عروس هفت طارم بر زمین تافت

ز تاب روی او روی زمانه

چو آتش میزد از هر سو زبانه

چو روشن شد جهان تیره بوده

فرو ماندند خلق خیره بوده

برون رفتند چون صاحب گناهان

ز شاه پاکدل زنهارّ خواهان

که ما را بر زمین بودن زمان ده

بجان، خلق جهانی را امان ده

بجان بندد جهان پیشت میان را

اگر جانی دهی خلق جهان را

ز خلق هیچکس کس کینه نگرفت

غضنفر صید لاغر سینه نگرفت

شه ایشان را بنیکویی کسی کرد

بجای هر یکی شفقت بسی کرد

دو هفته بود وزانجام صبحگاهی

روان شد سوی ترمذ با سپاهی

سپاهی کش عدد ازحد برون بود

ز ریگ و برگ و کوکبها فزون بود

بآخر چون سوی ترمد رسیدند

بگرد قلعهٔ اوصف کشیدند

چنان آن خندق او بود پر آب

که ماهی بر زمین میکرد شیناب

چنان برجش بمه پیوسته بودی

که مه را در شدن ره بسته بودی

مگر ماه فلک از برج او تافت

که اوج خویشتن در برج او یافت

فراز و شیبش از مه تا بماهی

چه میگویم کجا بودش سباهی

نه پل بود ونه بر آبش گذر بود

ز سر تا پای آن را پا و سر بود

بآخر چون علم زد شمع انجم

بگردون شد خروش از جمع مردم

سپه سوی حصار آهنگ کردند

بتیر و سنگ لختی جنگ کردند

کسی را کز دو لشکر این هوس خاست

نشد ازهیچ سویی کار کس راست

بآخر هم بدین کردار یک ماه

بماند آن لشکر درمانده در راه

شبی فرّخ بر خسرو درون شد

مگر آن شب بتزویر و فسون شد

بخسرو گفت این را نیست تدبیر

مگر آنرا بدست آرم بتزویر

که گر صد سال زیر آن نشینم

یقین دانم که روی آن نبینم

فتاد اندیشهیی در راهم اکنون

بگویم تا چه گوید شاهم اکنون

بیاید هر شبی مردی توانا

ز خندق آب کش گردد ببالا

بچندان برکشد ازخندق او آب

که خندق زو بخواهد شد فرو آب

مرا عزمیست تا یکشب بزورق

شوم آهسته تا آنسوی خندق

چو مرد آن دلو صد من را درآرد

نشینم من درو تا بر سر آرد

چو رفتم، گر دهد اقبال یاری

بریزم در زمین خونش بخواری

وزان پس زورقی صدراست کن تو

نشان آن ز من درخواست کن تو

که تا چون بازیابی آن نشانی

تنی صد را بزورق در نشانی

یکایک را ببالا برکشم من

که گر پیلست تنها برکشم من

چو بر بالا رسد مردی صد، آنگاه

در آن قلعه بگشاییم بر شاه

پل آن قلعه را بر آب بندیم

بدولت دشمنان را خواب بندیم

جهان گردد بکام شیر مردان

اگر یاری دهد این چرخ گردان

چنان شه را خوش آمد گفتهٔ او

که شد یکبارگی آشفتهٔ او

فراوان آفرینش کرد شهزاد

که پیش بندگانت بنده شه باد

بغایت رای و تدبیری صوابست

دلت صافی و رایت آفتابست

نکو افتاد این اندیشه مندی

کنون برخیز تا زورق ببندی

بآخر چون نکو شد کار زورق

دگر شب رفت فرخ سوی خندق

شبی بود از سیاهی همچو روزی

که دور افتد دلی از دلفروزی

ز مشرق تا بمغرب تیره گشته

ز ظلمت چشم انجم خیره گشته

بزورق برنشست آن مرد مکّار

روان شد همچنان تا زیر دیوار

چو مرد آن دلو از بالا درانداخت

سپه گر خویش را تنها درانداخت

بزودی مرد بر بالا کشیدش

که تا فرّخ جگر گه بر دریدش

شبی تاریک بود و مرد غافل

ز دست خصم زخمی خورد بر دل

نشان آن بود کان دلو سبک رو

زند بر آب ده ره نزد خسرو

چو فرّخ دلو را ده ره چنان کرد

بزودی شاه زورقها روان کرد

فگند القصّه فرّخ آن رسن را

ببالا برکشید او شصت تن را

دگر یاران تنی صد برکشیدند

بیک ره ازمیان خنجر کشیدند

از آنجا تا پس دروازه رفتند

نهان بی بانگ و بی آوازه رفتند

پس دروازه ده تن خفته بودند

ندانم تا شهادت گفته بودند

بزاری هر ده آنجا کشته گشتند

میان خون دل آغشته گشتند

پس آنگه در نهانی در گشادند

بروی آب خندق پل نهادند

چو بنهادند پل، لشکر درآمد

خورشی از سپه یکسر برآمد

شه شاپور تا شد آگه از کار

فرو شد لشکر و لشکر گه ازکار

نه چندان شور آن شب در جهان بود

که در روز قیامت بیش ازان بود

شبی مانند روز رستخیزی

فتاده هر گروهی در گریزی

خروش آن سپه بر ماه میشد

کسی کان میشنود از راه میشد

سپاه هرمز آن شب خون چنان ریخت

که باران بهاری ز اسمان ریخت

چو پل بستند کز پل خون نمیشد

چرا آن خون بپل بیرون نمیشد

چو صبح خوش نفس خوش خوش نفس زد

جرس جنبان شب لختی جرس زد

هوا از صبح رنگ آمیز شد سرد

زمین از زردهٔ خورشید شد زرد

شه شاپور با فیروز نسناس

درامد پیش شه با تیغ و کرباس

زمین را بوسه زد زاری بسی کرد

که چون شه کُشت زین لشکر بسی مرد

مرا گر هم کشد فرمانروا اوست

وگر گویم که بخشد پادشااوست

مرا کزره ببرد ابلیس مکّار

که من برخویشتن گشتم ستمگار

اگر عفوم کند لطفی عظیمست

که دل درمعرض امّید و بیمست

میان خاک، خون من که ریزد

دو من خاکم، ز خون من چه خیزد

خوش آمد شاه راگفتار شاپور

فرستادش بشاهی با نشابور

وزان پس پیش فرّخ رفت فیروز

رخی پر اشک خونین سنیه پر سوز

میان خاک ره بر سر بگردید

ز چشمش قلزم گوهر بگردید

بفرخ گفت بد کردم بسی من

ولی با خویشتن، نه با کسی من

در آخر گرچه بد کردار بودم

ولی با تو در اوّل یار بودم

اگر من ترک کردم حقّ یاری

بجای آور تو با من حق گزاری

بدی را چشم میدارم نکویی

که شه عفوم کند گر تو بگویی

ز زاری کردنش چون جوی خون رفت

بیاری کردنش فرّخ برون رفت

گرفتش دست و پیش شاهش آورد

دو لب خشک و دو رخ چون کاهش آورد

بخسرو گفت: این درخون بگشته

بجان آمد مکن یاد از گذشته

اگرچه جرم صد انبار دارد

ولی بر شاه حق بسیار دارد

کرم کن زانکه شاهان زمانه

کرم کردند با من جاودانه

شه از بهر دل فرخ چنان کرد

که هرگز بر نکوکاری زیان کرد؟

چو تو نه خار این راهی نه گلزار

میازار از کس و کس را میازار

رسیدن خسرو و گل باهم و رفتن بروم

زمانی بود گل چون ماه در میغ

برشه رفت با کرباس و با تیغ

که خون من بریز اکنون بصد سوز

که تا چون زنده مانم بیتو یک روز

بگفت این و هزار اشک جگر گون

بمه بر ریخت و مه را کرد پرخون

چو گرد از چشم هر دم میسترد آب

ز رود چشم گل پل را برد آب

چو خسرو را نظر بر دوست افتاد

ز شادی خون او در پوست افتاد

بجست از جای و پس در بر گرفتش

ز گلرخ همچو گل، رخ برشکفتش

بگلرخ گفت مگری و سخن گوی

گلش گفت ای جهاندار سخنگوی

چگونه با تو بگشاید زبانم

که اشکم گشت مسمار دهانم

دهانم بسته شد چون مشک از رشک

گل تر چون کند رو خشک از اشک

دلم خونست و چشمم خون فشانست

کنارم پر دُرست و در میانست

دل خود را بکار آوردم آخر

ز غم دل بر کنار آوردم آخر

اگر با تو بپردازم دل پاک

بریزد خون ز سنگ خاره بر خاک

بگفت این و بیفتاد آن سمنبر

وزو برخاست فریادی ز منظر

شه بیدل ازو بیهوش تر شد

وزو نزدیک نزدیکان خبر شد

گلاب و مشک بر هر یک فشاندند

ز حیرت خیره در هر یک بماندند

چو باهوش آمدند آن هر دو بیدل

یکی میگفت ای جان، دیگری دل

جفای چرخ با هم باز گفتند

بسی از هر طریقی راز گفتند

خبر میداد گل ز احوال خود باز

تعجّب ماند شه در کار دمساز

بآخر شاه هرچ آن جایگه بود

بفرّخزاد بخشید و سپه زود

ز بسیاری که فرّخ سیم و زر یافت

جهان گفتی که قارونی دگر یافت

چه گر بسیار فرّخ سیم و زر داشت

اگر بودی دگر رایی دگر داشت

زری کان سر بمهر آفتابست

بیک جو زر از آن دلها کبابست

بصد صنعت چو زر از کان براید

بسی غافل ازو از جان براید

بهر شهرش برند آنگه بصد ناز

بسنجند ای عجب هر دم ز سرباز

بگردانند صد دستش بهر روز

ازو این یک دلازار آن دل افروز

گرش صد ره بگردانند از عز

نه کم گردد جوی نه بیش هرگز

جهانی کشته آمد بر سر او

ولی یک تن نشد دور از بر او

ز هر دستی بهردستی گذر کرد

بهر دستی که شد خونی دگر کرد

نصیب خلق ازو گر مرگ و دارست

ولی او فارغست و برقرارست

چو زر زیر زمین کردی چنین زود

ترا خود زر کند زیر زمین زود

ترا آن زر، که خونها خوردهیی تو

که تا یک جو بدست آوردهیی تو

ز دنیا میدواند تا بآتش

بلا به جان کن ای عیش تو ناخوش

زر و سیم تو داغ پهلوی تست

بدو نیکت همه روباروی تست

چو نبود کاروان را راه ایمن

متاعی به ز عوری نیست ممکن

چو ترک سیم و زر گفتی بیکبار

همه گیتی زر و سیم خود انگار

برو راه قناعت گیر و تسلیم

که همراهی نیاید از زر و سیم

جهان پر زرّ و سیم خفتگانست

سرای و باغ و شهر رفتگانست

چو با ایشان نماند ای مرد عاجز

کجا با تو بماند نیز هرگز

اگر صد گنج داری چون بمیری

جوی ارزی چراعبرت نگیری

اگردر چشم نرگس نور بودی

هم از سیم و هم از زر دور بودی

چو مردم نیست کز شوریده حالی

که عمری جان کند در جمع مالی

چو جوجو گرد کرد از مال بسیار

فلک با جانش بستاند بیکبار

کسی را گر همه دنیا شود راست

سگی باشی اگر زانت حسد خاست

همی هرچ آن ندارد پایداری

سر مویی نیرزد سر چه خاری

اگر روزی دو سه نودولتی چند

که هست آن در حقیقت بند در بند

بدعوی خویشتن را مینمایند

پر وبال غروری میگشایند

تو منگر آن و مشنو آن سخنها

که زود این نو شود چون آن کهن ها

چو کهنه خاک شد نو نیز گردد

که بیشک چیزها ناچیز گردد

جهان غمخانهٔ وزر و وبالست

که خمرش حب جاه و حب مالست

کسی کو در غم جاه اوفتادست

ز اوج چرخ در چاه اوفتادست

کسی کو مست گردد زین دو سیکی

نبیند نیز چشمش روی نیکی

توانگر را نگر درویش مانده

همه در کسب جاه خویش مانده

چو هر چیزی که میپوشی چنین خوش

شود آن سوخته آخر برآتش

ولی پایان کار، آن سوخته پاک

بصد خواری شود خاکستر و خاک

چو خاکستر شود نوشی که کردی

چو خواهد شد نجاست آنچه خوردی

بخورد و پوش میجویی ریاست

که این خاکسترست و آن نجاست

چو تو درخورد و پوش خویش مانی

ز ننگ خویش سر در پیش مانی

تو عاقل گر کفاف خویش داری

ترا آن بس چرا غم بیش داری

وگر میراث کوشی پیشه گیری

بصد خواری در این اندیشه میری

ترا چون سود دنیا بند جانست

دلت را بس گشایش در زیانست

چو در دنیا زیان از سود بهتر

بسی از بود اونابود بهتر

برعنایی و سالوس و تکبّر

نگردد کیسهٔ مقصود تو پر

اگرداری طمع زین سفره نانی

محاسن را کنی دستار خوانی

چوبر لوحی که هر نقشی رقم بود

همه دنیا ز پرّ پشّه کم بود

ز پرّ پشّه گرصد یک رسیدت

چو نمرود این چه کبر آمد پدیدت

که کبر از پرّ پشّه همچو نمرود

ز نیش پشهیی بنهی ز سر زود

مکن کبر و بعدل و داد میباش

قدم بر عدل نه آزاد میباش

بعدلی کژ مکن داد و ستانرا

که مرد عدل باید دلستان را

چه افزایی تو چندین بار خود را

ز خود بگذر فنا انگار خود را

بترک نام وننگ و نیک و بدگیر

مده سر پی ز دست و راه خود گیر

ز خود این خلق را آزاد پندار

همه کار جهان را باد پندار

چو عطّار از جهان راه یقین گیر

برو گر مرد راهی راه دین گیر

جهان بادیست پی بر باد مگذار

بجز یاد خدا از یاد بگذار

باز رفتن بسر قصّه

الا ای پیک راه بی نهایت

سلوکت را نه حدّست و نه غایت

چو راه بی نهایت پیش داری

چرا دل بر مقام خویش داری

قدم در راه نه اِستادگی چیست

سفر در پیش گیر افتادگی چیست

برو چندانکه چون محبوب گردی

روش ساقط شود مجذوب گردی

روش هرگه که برخیزد ز پیشت

نماند آگهی مویی زخویشت

تو باشی جمله از خویشتن خبر نه

خبر جمله ترا باشد دگر نه

بیا بر ساز از سر، کار دیگر

بهانه کن فسانه، بار دیگر

ز پیر پر سخن پاسخ چنین بود

که ماهی شاه با گل همنشین بود

چو در ترمذ بماهی جایگه ساخت

پس از ماهی از آنجا کار ره ساخت

ز ترمد خیمه و بنگاه برداشت

سپه را برنشاند و راه بگذاشت

گل تر بر کمیتی شد سواره

نثارش کرد خورشید از ستاره

زهی چابک سواری کان صنم بود

که از چستی در آن لشکر علم بود

گلست ونیکویی بر حور رانده

وزان بت چشم بد از دور مانده

چنان شیرین سواری بود آن ماه

که از شورش غلط کرد آسمان راه

فغان برداشت شه کز جان چه خواهی

عنان را باز کش میدان چه خواهی

چو تو زینسان قبا چالاک بندی

دل ما بوک بر فتراک بندی

اگر بس خوش نیاید اسپ خویشت

جنیبت کش شود خورشید پیشت

چو خسرو با سمنبر شد روانه

برامد گرد از روی زمانه

میان گرد راه آن هر دو دلخواه

قران کردند چون خورشید با ماه

بآخر چون بروم آمد شه روم

فغان برخاست از لشکر گه روم

برون شد شاه با لشکر تمامی

باستقبال فرزند گرامی

همه صحرا ودشت و کوه کشور

بجوش آمد چو دریایی ز لشکر

ز آیین بستن آن کشور چنان بود

که همچون هشت خلد جاودان بود

بهشتی بود هر بازار و هر کوی

که جوی شیرومی میرفت هر سوی

جهانی را بهشتی حور زاده

بهشتی را جهانی نور داده

چه شهری چون بهشت ماهرویان

نشسته موبمو زنجیر مویان

بآخر چون بسر شد بزم کشور

درآمد وقت آن خورشید لشکر

گل از شه خواست حسنا را هم آنگاه

بپیش شاه آوردندش از چاه

تنی داشت از ضعیفی همچو نالی

ز زردی و نزاری چون خلالی

جهان از روی او زردی گرفته

فلک از آه او سردی گرفته

چو گل را دید هوش از وی جداشد

ز خجلت بود اگر گویی چرا شد

دلش از شرم گل آتشفشان گشت

شد آبی و عرق از وی روان گشت

بزاری پیش آن سیمین برافتاد

چنان کز گرمیش آتش درافتاد

بگل گفت ای بتر از من ندیده

ببد کرداریم یک تن ندیده

ببد کرداری من گرچه کس نیست

مرا جز تو کسی فریاد رس نیست

بنادانی اگر بد کردهام من

تو میدانی که با خود کردهام من

مگردان ناامید این ناسزارا

خداوندی کن از بهر خدا را

مکش زیر عقابین عقابم

که من خود تا تو رفتی در عذابم

بشکر آنکه شه را باز دیدی

جمال او بفرّ وناز دیدی

بدان شکرانه این سگ را رها کن

مرا کم گیر و در کار خدا کن

چو گل دید آنچنان زار و تباهش

شفاعت کرد القصّه ز شاهش

ازان پس خسرو از بهر دل افروز

عطا بخشید حسنا را بفیروز

بگلرخ گفت حُسنا بود مکّار

همان فیروز آمد زشت کردار

نکوتر آنکه ایشان هر دو باهم

بهم سازند در شادی و در غم

که باد از هر دو تن خالی زمانه

بگو تا چوب به یا تازیانه

جهان افروز را آنگه بدر خواند

بفرخ زاد داد و خطبه برخواند

به سپاهان فرستاد آندو تن را

بدیشان داد ملک و انجمن را

پس آنگه عقد گل در پیش آورد

دمی آخر دلی با خویش آورد

چنان عقدی ببست آن سیم بر را

که یکسان کرد خاک راه و زر را

بدانسان ساخت عقدی کز نکویی

همه قصرش بهشتی بود گویی

چه میگویم بهشت ار نقد بودی

شکر چین ره آن عقد بودی

چو با سر شد شکر ریز گل آخر

بپایان رفت آویز گل آخر

عروسی گل ترراست کردند

بهشتی حور را درخواست کردند

چو گلرخ از در ایوان درآمد

جهان را ز آرزویش جان برآمد

بیاوردند زرّین تختی آنگاه

که تا بر تخت زرّین رفت آن ماه

مرصّع بر سرش تاجی ز یاقوت

هزاران دل از آن یکدانه فرتوت

چو خورشید خیالی سبز بر سر

نه چون حوری حریری سبز در بر

نه چون ماهی که از ایوان درآید

نه چون سروی که از بستان برآید

هوا گشته بر آن دلبر گهربار

زمین از بس گهر گشته گهردار

ز زیبایی که بود آن سرو دلبر

نه مشّاطه بکار آمد نه زیور

نکویی داشت و شیرینی در آن سور

نبد جز چشم بد چیزی ازو دور

بالحان مطربان بلبل آهنگ

همه در وصف گل گفتند در چنگ

ز حال گل دو بیتی زار گفتند

برمز از عشق او اسرار گفتند

بآخر چون درآمد خسرو از در

گرفتند آنچه میگفتند از سر

نثار خسروی آهنگ کردند

بگوهر راه خسرو تنگ کردند

نه چندان بود از گرهر نثارش

که بتوان کرد تا سالی شمارش

چو ره برداشت شاه سرو قامت

ازو برخواست از هر دل قیامت

چو خسرو زاده شد نزدیک آن حور

فلک را آب در چشم آمد از دور

چو زد لب بر لب آن لعل خندان

فلک خایید لبها را بدندان

چو شکّر خورد و تنگش در بر آورد

فلک دست از تحیّر برسر آورد

خروش مطربان بر ماه میشد

ز راه چنگ دل از راه میشد

بخار عود زحمت دور میکرد

ز خوشی مغز را مخمور میکرد

نفیر ارغنون در گوش میرفت

خرد یکبارگی از هوش میرفت

صلای ساقیان آواز میداد

دل مستان جوابش باز میداد

فروغ شمع چندان دور میشد

که فرسنگی زهر سو نور میشد

زهی شادی که آنشب داشت خسرو

چه غم باشد کسی را ماه پس رو

زهی لذّت که آن شب بود گل را

که آب آن خوشی میبرد پل را

بآخر چون ز شب یک نیمه بگذشت

مه روشن ز اوج خیمه بگذشت

سرای خلوت خسرو چنان بود

که گفتی جنّت الفردوس آن بود

نشسته همچو خورشیدی گل تر

دو زلفش تازه تر از سنبل تر

چو خسرو دید گل را همچو ماهی

نشسته خالی و خوش جایگاهی

نشست اندر بر او چست خسرو

که ازوی کام دل میجست خسرو

شهنشاه و شراب و شمع و شب بود

گل شاهد شکر نی، شهد لب بود

فروغ رویشان با هم چنان بود

که دو خورشید را دیدی قران بود

نه چون گل دید کس در آسمان ماه

نه بر دیدار خسرو بر زمین شاه

در عشرت زمانی باز کردند

گهی بازی و گاهی ناز کردند

زمانی با کنار و بوس بودند

زمانی راز گفتند و شنودند

چو افزون گشت مهر و صبر شد کم

شدند اندر شبستان هر دو با هم

شهنشه کردکاری دیگر آغاز

گلش تمکین نمیکرد از سر ناز

چو کوشش کرد بسیاری سرانجام

برآمد شاه خسرو را ز گل کام

چو خسرو کرد در انگشت خاتم

چو ملک وصلش از گل شد مسلّم

بسا مهرا که بر مهرش بیفزود

که مهر او بمُهر ایزدی بود

پس از چندان پریشانی و محنت

کشیدن رنج ناکامی و غربت

ز زاد و بوم و خان و مان فتادن

ز دست این بدست آن فتادن

هران گل کان بماند ناشکفته

بغنچه در زناجنسان نهفته

نگشته برگ او از خار خسته

برو هر چند باد سخت جسته

چنان گل، خسرو او رادرخور آید

بدست هر فرومایه نشاید

درو دل بسته بد، جان هم فرو بست

بسی او نیز با او مهر پیوست

بر آنسان یک مهی شادی نمودند

زمانی بی می و رامش نبودند

بظاهر گرچه گل شادی نمودی

بباطن از غمی خالی نبودی

بگل یک روز خسرو گفت شادان

که اندوه از دل خود دور گردان

نشاید کرد از غم بعد ازین یاد

همی باید بدین پیوسته دلشاد

چنین گفتند پیران خردمند

که آموزند ازیشان دانش و پند

که گر داری امید بختیاری

همی خواهی ز دولت پایداری

بوقت شادمانی شاد میباش

ز اندوه و زغم آزاد میباش

بدو گل گفت کای شاه جهاندار

بود اکنون زما شادی سزاوار

ولیکن هست بیماریم بر دل

که یک لحظه دلم زان نیست غافل

درین جمله بلا و محنت و غم

نشد یک لحظه آن بار از دلم کم

مرا اندیشهٔ خویشان خویشست

دلم ز اندوهشان پیوسته ریشست

نمیدانم که تا حال پدر چیست

دگرحال برادر، یا خبر چیست

دگر باره بملک خود رسیدند

بآخر روی ناکامی ندیدند

اگر برخاستی این بارم از دل

نبودی بعد ازین تیمارم ازدل

ز شادی بستدی انصاف جانم

غمی دیگر نبودی بعدازانم

بگل شه گفت آسانست این کار

بزودی از دلت بردارم این بار

هم اندر روز آهنگ سفر کرد

یکایک لشکر خود را خبر کرد

بعزم راه بیرون شد شه روم

بلرزید از سپاه او همه بوم

جهان آراسته شد چون سپاهش

فلک شد ناپدید از گرد راهش

عماری گل اندر قلب لشکر

درفشان همچو خورشید از دو پیکر

بگل گفتا شه، اینجا باش دلشاد

که ما خواهیم رفتن شاد چون باد

چو یک منزل بشد هم بر سر راه

وداعش کرد و شد با روم آنگاه

شهنشه زود میراند آن سپه را

تو گفتی مینوردیدند ره را

همی کرد آن مسافت قطع چون باد

بکوه و دشت، چه ویران چه آباد

پس از یک مه به خوزستان رسیدند

ز کشور یک ده آبادان ندیدند

همه کشور تهی از مرد و زن بود

که هر هفته ز دشمن تاختن بود

شه خوزی ز غصّه جان بداده

شهنشاهی به بهرام اوفتاده

که بد او سرفراز اهل کشور

ولیعهد پدر گل را برادر

ز دشمن بود نیز او هم گریزان

حصاری در دزی مانند زندان

چو خسرو دید خوزستان بدان حال

سراسر گشته کشور جمله پامال

شکر گشته شرنگ و گل شده خار

نه در ده خلق و نه در دار دیّار

ز بوم و مرز و باغ او اثر نه

وزان یاران دیرینه خبرنه

بسی بگریست و کرد از حالها یاد

پس آنگه کس بسوی دز فرستاد

چو از دریا بیامد شاه بهرام

بدید او را و کردش غرق انعام

بلطفش از پدر چون تعزیت داد

برستن زان بلاها تهنیت داد

چو او شد واقف اسرار یکسر

فرستاد از همه اطراف لشکر

که تا بردند بر خصمان شبیخون

بنشنیدند ازیشان پندو افسون

بکم سعیی و اندک روزگاری

برآوردند از دشمن دماری

مسلّم گشت خوزستان دگر بار

کسی دیگر ندید از خصم آزار

هر آنکس را که دولت یار باشد

کجا کاری بدو دشوار باشد

وزان پس کرد رای بازگشتن

که الحق بود جای بازگشتن

بسالاری مفوّض شد ولایت

که واقف بود در کارولایت

جهان معمور شد بر دست اوزود

که بهتر بود از آن کو پیشتر بود

به روم آرد خود و بهرام با هم

که تا باشند روزی چند خرّم

بپیش لشکر اندر بود بهرام

بدنبالش بد آن شاه نکو نام

باستقبالش آمد شاه قیصر

زمین بوسید بهرام دلاور

گل آمد در لباس سوکواری

چو خورشیدی نشسته در عماری

چو دید از پیشتر روی برادر

تو گفتی ریختش آتش بسر بر

بسی کردند آنجا هر دو زاری

ز مرگ شاه خوزستان بخواری

شه قیصر مرایشان هر دو بنواخت

ز گل آن جامهٔ سوکی بینداخت

که خسرو در برش گربیند این رنگ

شود ناچار اندر حال دلتنگ

پس آنگه رفت گل با جامهٔ نو

خوش و خندان بپیش شاه خسرو

گرفتش در کنار و خوش بخندید

ز سر تا پای او یکسر ببوسید

بپیش قیصر آمد خسرو از راه

زمین بوسید و او پرسیدش از راه!

سراسر روم را بستند آذین

تو گفتی روم شد هنگامهٔ چین

ز روم و تا بغایب بودن شاه

نبد بسیار، بودی قرب شش ماه

بقول خسرو آنگه شاه قیصر

به بهرام دلاور داد دختر

یکی دختر که با گل بود همزاد

برخ چون ماه وقد چون سرو آزاد

بمادر نیز با خسرو برابر

بفرهنگ وخرد همچون برادر

بغایت شادمان شد شاه بهرام

که او رادر همه عالم بد آن کام

شه روم و گل و خسرو دران حال

فرستادند نزدیکش بسی مال

بپاشیدند بس بی حدّ و بی مر

بوقت عقدشان از درّ و گوهر

چو قیصر کرد کار او همه راست

یکی قصر از برای او بیاراست

نه چندان کرد دلداری داماد

که در صد سال شرح آن توان داد

پس از سالی بروز نیکخواهی

فرستادش به خوزستان بشاهی

بوقت آنکه میشد شاه قیصر

ز روی مهر پیش هر دو دختر

قراری داد با بهرام خسرو

که با ملک کهن چون شد شه نو

میان روم و خوزستان بپیوست

چنین دو کشور اندر یکدگر بست

همان به کاین دو خواهر بادوداماد

همه با یکدگر باشند دلشاد

بود دو مهر و مه را این دو کشور

یکی چون دختر و دیگر برادر

همی باشند در هر ملک سالی

بهر سالی شودشان تازه حالی

بقول او ببستند این چنین عهد

نگردیدند تا آخر ازین عهد

ز روم آنگه یکی لشکر بدر شد

که تابهرام با ملک پدر شد

بشد وز روم خورشیدی بدر برد

بتحفه سوی خوزستان شکر برد

چو گل را گشت این اندیشه زایل

نماندش هیچ ازان اندیشه بردل

به خسرو گفت ازین پس شاد باشیم

ز هر تیمارو غم آزاد باشیم

نشستند و برآسودند ازغم

همی بودند با هم شاد و خرّم

چنین بود آنکه بودش کارانشاء

بوقت آنکه کرد این قصه املاء

که شاه از شهر گل چون باز گردید

نهال تازه گل را بارور دید

چو از روز عروسی رفت نه ماه

درخت گل بری آورد ناگاه

بزاد آن ماه دو هفته مهی نو

بدیدار و بصورت همچو خسرو

شهنشه کرد نام او جهانگیر

که باشد در رکاب او جهانگیر

ز بهرش دایهیی بگزید لایق

که باشد شیر او با او موافق

پسر را باز جشن نو بیاراست

که از گفتار ناید شرح آن راست

چهل روز از می و بخشش نیاسود

همه کشور سراسر خرّمی بود

وزان پس چون دو ساله شد جهانگیر

بگفت او تا ندادندش دگر شیر

بدانسان گل همی پرورد او را

که برگ گل نمیآزرد او را

بپنجم سال بنشاندش بکّتاب

که تا آموخت از هر گونه آداب

چو شد ده ساله تیراندازی آموخت

سپرداری و نیزه بازی آموخت

رسوم مهتری و گوی و چوگان

هم از شطرنج و نرد و شعر و الحان

همی آموخت تا چون گشت برنا

بعالم در نبودش هیچ همتا

شد آن شهزاده شاهی را سزاوار

که میبایست او باشد جهاندار

پس از وی هرکه بد در روم قیصر

همه از تخم او بودند یکسر

سکندر بود از نسل جهانگیر

ازان شد همچو جدّ خود جهانگیر

گل و خسرو بهم بودند سی سال

بعیش و ناز در نیکوترین حال

ولی چون چرخ را با کس وفا نیست

بآخر غدر کرد این را دوانیست

از آن پوشد لباس سوکواری

که اندر سر ندارد پایداری

از سر گرفتن قصّه

الا ای ترجمان نفس گویا

تویی کز تو نشد پوشیده مبدا

گهی املا کنی اسرار جان را

گهی انها کنی راز نهان را

تو هم دربان جانی هم در دل

هم از روی حقیقت همسر دل

لباس لطف در معنی تو پوشی

نه یک تن با همه گیتی تو کوشی

گهی غوّاص باشی گه گهربار

گهی زهر آوری گاهی شکربار

بجز آثار تو اندر زمانه

نماند هیچ چیزی جاودانه

بقا هم از تو یابد آدمیزاد

هزاران آفرین بر جان تو باد

کنون برخوان ز خسرو داستانی

بکن انجام کارش را بیانی

سپری شدن کار خسرو

چنین گفت او که کرد از وی روایت

کسی کو بود راوی حکایت

که چون خسرو ز رنج و غم بیاسود

همیشه شادمان و کامران بود

نیاسود از سرود رود ونخجیر

نه از جام می و نز نغمهٔ زیر

بدینسان تا که شد بسیار سالش

نیامد هیچ نقصان در کمالش

وزان پس بد شبی اندر بر گل

بصد ناز و خوشی در بستر گل

دل بیناش خوابی سهمگین دید

که همچون بید از سهمش بلرزید

برون شد روز دیگر سوی نخجیر

مگر کز وی بگردد بد بتدبیر

شدند اندر رکاب وی خرامان

ز خویشان و ندیمان وغلامان

تنی صد را سواران گزیده

شکاری افگنان کار دیده

سگ و شاهین و چرغ ویوز و شهباز

همی بردند مردان سر افراز

دوانیدند اندر دشت هر سو

یکایک در شکار مرغ و آهو

بیفگندند بسیاری شکاری

از آهو و ز کبک کوهساری

پدید آمد پی گوران بسیار

همی بردند زان پی ره بهنجار

فتادند از عقبشان در بیابان

بران اسپان چون دیوان شتابان

ازان گوران نیامد هیچ درپیش

بیفگندند چیزی از کم و بیش

بدینسان تا بشد یک نیمهٔ روز

بگشت از چرخ مهر گیتی افروز

ز تاب آفتاب و زخم گرما

شدند ازتشنگی حیران و شیدا

همی رفتند از هر سوی پویان

همه کوه و بیابان راه جویان

چو بسیاری زهر جانب برفتند

امید از جان شیرین برگرفتند

قضا را سبزهیی دیدند سیراب

دران جانب دوانیدند بشتاب

یکی چشمه بدانجا آبکی کم

زمین گردش گرفته اندکی نم

بگرد چشمه اندر حلقه کردند

از آن چشمه یکایک آب خوردند

بیاران گفت شاه نام بردار

که من امروز دیدم رنج بسیار

ندارم چشمهٔ خورشید را تاب

بباید خفت پیش چشمهٔ آب

چو شاه این گفت حالی بارگاهش

کشیدند و بگرد او سپاهش

بگرد چشمه فرش خسروی را

بیفگندند شاه منزوی را

درون شد شه نه کس را خواند ونه گفت

بدل ناخوش جلابی خورد و خوش خفت

ز بسخوشی که دل در خواب بودش

سپهر پیر خوابی دید زودش

چنان خوابیش دید وحیله آمیخت

که جانش برد و از خوابش نه انگیخت

قضا را افعیی هر روز در تاب

ز گرما آمدی تا چشمهٔ آب

بران نم ساعتی خفتی و بودی

چو تفّش کم شدی رفتی چو دودی

بوقت خویش باز آمد دران روز

بدانجاخفته بد شاه دل افروز

چو شه درخواب بود و جای خالی

بزد بر شاه و خشکش کرد حالی

چو شه را کشت خاک تر برفت او

هم آنجا حلقهیی زد خوش بخفت او

شهٔ دلداده جان در قهر مانده

لب چون نوش او پر زهر مانده

فلک چون گوی سرگردانش کرده

بجان آورده آنگه جانش برده

بداد از بیخودی جان بی ستوهی

بیک جو زهر مردی همچو کوهی

بیک ساعت چنان شد خسرو یل

که با صد ساله مرده شد مقابل

شکاری را، برون شد شه دریغا

شکار او شد چنین ناگه دریغا

همه عالم نه ماهست و نه میغست

ولی بحری پر از موج دریغست

اگر هر ذرّه را از هم کنی باز

دریغا یابیش انجام و آغاز

چو دارد هر که زاد او مرگ از پس

سخن زو چیست انّاللّه و بس

چو طفل از پرده عزم این جهان کرد

چو زاد او ماتم خود آن زمان کرد

ازان در گریه آمد چون بزاد او

که اندر ماتم خویش اوفتاد او

چه گرمرغی دلارام اوفتادی

بسی بگری که در دام اوفتادی

چو زادن از برای مرگ آمد

کرا این زیستن پر برگ آمد

ز یک دم تا بمیری خوارو عاجز

بدیگر دم نگردی زنده هرگز

چرا باشی ز عمری مانده در دام

که یک یک دم بباید مرد ناکام

ترا این زندگانی آشکاره

نهانی هست مرگ باره باره

برو عمری گزین زین به که داری

که آن بهتر که این مهمل گذاری

سرافشانان چو عیب عمر دیدند

شهادت لاجرم شاهد گزیدند

چه خواهی کرد در جایی که هرگز

کسی قادر نشد ناگشته عاجز

تو از بادی طلسمی کرده بر پای

کجا ماند طلسم از باد برجای

چرات ازعالم و از خویش بس نیست

که بنیاد تو جز بر یک نفس نیست

دمی کز تو برامد آن نفس پاک

فرو شد روزت و دیگر کفی خاک

من و من چند گویی چند پیچی

که یک من خاک و دیگر هیچ هیچی

منی خاکی تو من من گفتنت چیست

تو هیچی این همه آشفتنت چیست

من و من چند گویی کاین من تو

دمست و بس همان من دشمن تو

طلسمی کز دمی گرمست بر جای

چو آن دم سرد گشت افتاد از پای

چو آن دم رفت ناماند مگر هیچ

مزن دم خویش را دان و دگر هیچ

ولیکن تا که ندهند آن دمت باز

خبر ندهد کسی زان عالمت باز

تو این دم مردخو کرده بنازی

بعادت میکنی کاری مجازی

قدم در نه درین دریای بی بن

که از تو نام ماند ناز میکن

جهان در فربهی و در گدازت

فراغت داد از آز و نیازت

جهان را از غم تو هیچ غم نیست

که از شادی تو شادیش کم نیست

اگر تو غم خوری گر شاد باشی

بیک نرخست تا آزاد باشی

اگر صد چون تو هر روزی بمیرد

زمین گردی، فلک سوزی نگیرد

منه بر گردن ای غافل بسی بار

که در گردن کنی خود را بسی کار

هزاران بار اگر برپشت گیری

چنانست آنکه بر انگشت گیری

چرا بر دست چندین پیچ داری

که بشمردی هزاران هیچ داری

که خواهد در حسابی باز ماندن

که آخر دست ازان باید فشاندن

زهر دستی حسابی یاد داری

ولی در دست آخر باد داری

بآخر چون نماز دیگری بود

نه شاه آمد نه خوابش را سری بود

سپه رفتند و شه در خواب دیدند

برِ او افعیی پرتاب دیدند

میان زهرشه را غرقه کرده

ز سر تا پای خود را حلقه کرده

تن شه تیره تر ازمشک گشته

چو کافوری ز سردی خشک گشته

چو دیدندش چنان یاران و خویشان

چگویم من که چون گشتند ایشان

ز اشک آن چشمه را جیحون گرفتند

بسنگ آن مار را در خون گرفتند

چه سود از افعیی در پیش کرده

که بود آن شوم کار خویش کرده

چو زان بد زهر، دل پرداز گشتند

بسوی کشتهٔ خود باز گشتند

خبر بردند سوی پیر فرتوت

که خسرو کشته شد، بفرست تابوت

ز یار خویش گلرخ را خبر کن

جهانگیر جهان را پیش درکن

درین ماتم برانگیزان قیامت

که ننشیند چنین جایی ملامت

درامد قاصد ناخوش خبر زود

خبر بر گفت تا شه را خبر بود

برامد تند بادی بی سلامت

جهان پر شور شد همچون قیامت

جگر خون شد ازان بادی که برخاست

زهی زاری و فریادی که برخاست

خروشی در میان روم افتاد

که خسرو را شکاری شوم افتاد

چو دریا کشوری پرجوش میشد

کسی کان میشنید از هوش میشد

جهانگیر از پس قیصر برون رفت

کنون کار مصیبت بین که چون رفت

چو دیگر روز صبح افتاد بر راه

جهانی خلق گرد آمد بدرگاه

کسی ناگاه گلرخ را خبر کرد

که جانان تو جان بادادگر کرد

چنین بود و چنین بنیوش حالش

دریغا خسرو و حسن و جمالش

بجه از جای و در پیش آر ره را

برون بر رخت کاوردند شه را

چگویم من که گل زین حال چون شد

در آتش اوفتاد و غرق خون شد

برون آمد ز در آن شمع خوبان

زنان دو دست برسر پای کوبان

پلاس افگنده بر سر روی خسته

کنب بر سر بجای موی بسته

بنخ نخ، پیرهن را چاک کرده

ز پای افتاده بر سر خاک کرده

بریده موی عنبر بار از سر

فگنده جامهٔ زر کار از بر

زمین از اشک در طوفان گرفته

همه بازار ازو افغان گرفته

بناخن نقره نیلی فام کرده

بافسون تن چونیل خام کرده

نه دل در سینه و نه عقل بر جای

نه مقنع بر سر ونه کفش در پای

ز سوز دلبرش دل گشته بریان

جهانی خلق بر گل گشته گریان

ز حلقش تا فلک آواز میشد

بپیش کشتهٔ خود باز میشد

فغان برداشته گل تا بعیّوق

که عاشق زین به آید نزد معشوق

نماندم تا ز تو ماندم جدا من

کجا رفتی کجا جویم ترا من

چراکردی چنین قصد شکاری

که خود گشتی شکار روزگاری

چو گلرخ را بدینسان پای بستی

شدی ناگاه و کردی پیشدستی

منم از درد تو چون مار پیچان

تو چون گشتی بدرد ازمار بیجان

نخواهم زنده بر روی زمین من

چگونه بینمت آخر چنین من

بدیدار پسر آن پیر فرتوت

برهنه پای میشد پیش تابوت

دریده پیرهن، خیل وحشم را

فگنده سر نگون چتر و علم را

هزاران اسپ یال و دم بریده

لگام و زین او از هم دریده

هزاران ماهرخ رخسار کنده

بمرجان روی چون گلنار کنده

همه خاک زمین بر سر نشسته

جهان در خاک و خاکستر نشسته

چو از دروازه پیدا گشت تابوت

روان شد بر زمین روم یاقوت

نه چندان خاک پاشیدند هر جای

که کس را هیچ خاکی ماند در پای

نه چندان اشک باریدند هر سوی

که خاکی ماند گل ناکرده در گوی

نه چندان سوز و زاری بود آن روز

که بتوان گفت درصد سال آن سوز

پی تابوت میشد گل چو مستان

گهی رخسار خستی گاه پستان

گهی سر بر سر تابوت میزد

گهی خاک آب چون یاقوت میزد

گهی خوش های هایی می برآورد

گهی آهی ز جایی می بر آورد

زمانی میفتاد از هوش میشد

زمانی با دلی پر جوش میشد

چنان فریاد میکرد از دل تنگ

که از زاریش خون میشد دل سنگ

ازان عهد وفایش یاد میکرد

چو چنگی هر رگش فریاد میکرد

کنیزان گرد او هنگامه کرده

ببر در از پلاسی جامه کرده

جهان گر تیره گردانی بماتم

ز فعل خود نه استد باز عالم

چو سوی قصر بردندش ز بیرون

تن او را فرو شستند از خون

بخوابانید گل بر تخت زرّینش

نشد یک دمزدن فارغ ز بالینش

زمانی پرده از رویش گشادی

زمانی روی بر رویش نهادی

زمانی اشک بر رویش فشاندی

زمانی سیل بر رویش براندی

بنگذاشت آن سمنبر کان تن پاک

نهند از تخت زرّین در دل خاک

شبانروزی بران تختش رها کرد

چه گویم من که آن بیدل چها کرد

چه گر خسرو نهان شد زیر کافور

ولکین بد تن سیمینش پر نور

دو بادامش بپژمرد از لطیفی

چوجوزی در گوافتاد از ضعیفی

دو لعل سبز پوش او بزودی

چو نیل خام شد از بس کبودی

سر زلفش که دام جان و دل بود

همی شد تا بریزد زیر گل زود

دهانش را که بودی چشمهٔ خور

بمحلوجش بیاگندند و کافور

بآخر چون کفن پوشید خسرو

گلش شد تا بگنبد خانه، پس رو

شه روی زمین چون رویش این بود

کفن پوشید و شد زیر زمین زود

گل تر، پیرهن را نیلگون کرد

چو نیلوفر بافسون سر برون کرد

کبود از بهر آن پوشید آن ماه

که شد روزش سیه بی طلعت شاه

چو گلرخ در کبودی شد بزودی

ز خجلت ماه شد زیر کبودی

چو شد بر دخمه شه را گورخانه

مجاور گشت گل بر آستانه

بسی گفتند گل را، کم نشد سوز

برون نامد از آن گنبد شب و روز

فرو میریخت اشک از چشم نمناک

بمشک زلف میرفت از زمین خاک

چو در دل داشت گل زانگونه یاری

نبودش روز و شب جز گریه کاری

چو آن بیدل بزاری خون گرستی

ز صد ابر بهار افزون گرستی

هر اشکی کو در آن ماتم شمردی

ز دل بگداختی وز دم فسردی

شده یکبارگی بروی جهان تنگ

جهان بر خویش کرده چون دهان تنگ

فغان میکرد و میگفت ای دل افروز

کجا جویم ترا در عالم امروز

چرا گل راز خود مهجور داری

ز نزدیکانت دامن دور داری

تهی چون بینم از تو تخت ای دوست

بمردم من ز مرگت سخت ای دوست

نخواهم جان شیرین در جوانی

ز مرگ تلخ تو ای زندگانی

بناخن سنگ کندن هست آسان

شکیبا بودن از روی تو نتوان

چوناخن گر ببرّندم سر از تن

براید زارزومندی سر از من

کجا رفتی بدین زودی نگارا

زهی حسرت دریغا رنج ما را

منم جانی و چندان شور دروی

که نتوان کرد چندین زور دروی

شبانروزی بوصلم غرقه بودی

که با من چون نگین در حلقه بودی

کنون از حلقه بیرونم نهادی

شدی در خاک و درخونم نهادی

بسی شب در غمم تا روز بودی

کنون چون شمع دل پرسوز بودی

دلم زین غم چو با نیرو بسوزد

یقین دانم که آتش زو بسوزد

توانم سوخت گردون را بیک آه

چنانک آتش بننشیند بیک ماه

ولی ترسم که گر آهی برآرم

گریز حلق را راهی برآرم

منم جانی و چندان شور دروی

که نتوان کرد چندان زور بروی

زهی محنت که در دل دارم ازتو

زهی حسرت که حاصل دارم از تو

ازین محنت و زین حسرت چگویم

فرو ماندم بصد حیرت چگویم

بآخر هم بدینسان بود آن ماه

توان بودن بدینسان از چنان شاه

نه نان خوردی و نه شب خواب کردی

بهر روزی یکی جلّاب خوردی

چنان گشت آن سمنبر از نزاری

که بروی خون گرستندی بزاری

جهانگیرش شدی هر دم برِ او

ببوسیدی ز پایش تا سرِ او

بسی خواهش بسی زاری بکردی

دلش دادی و دلداری بکردی

ولیکن گل نبردی هیچ فرمان

که نپذیرفت دردش هیچ درمان

بآخر چون برامد یک مه و نیم

فرو شد ماه آن خورشید اقلیم

بوقت صبحگاهی بود تنها

بدل میگفت با خسرو سخنها

ز حال او بجز حق را خبرنه

بدل دانا، زبانش کار گرنه

درامد آتشی از مغز جانش

روان شد سیل خون از دیدگانش

رخ پر خون نهاد آن ماه بر خاک

خروشی خوش برآورد از دل پاک

بزاری گفت ای خسرو من اینک

ندانم جان کجاست امّا تن اینک

کنون میآیمت گر می بخوانی

وگرنه میروم گر می برانی

هزاران جان پاک از سینهٔ من

فدای همدم دیرینهٔ من

مرا جان جهان چون از جهان رفت

ز شخص گل جهان نادیده جان رفت

بحمداللّه که ماندم از جهان باز

نهادم روی جانان را بجان باز

کنون جان میدهم از ناصبوری

که جان دادن بسی به کز تو دوری

بگفت این و بسر برد این جهان را

بصد زاری بجانان داد جان را

زبان او که شوری در شکر بست

بیکدم آن زبان را قفل بر بست

یکی خادم که خدمتگار بودش

بگردانید سوی قبله زودش

عنایت کرد حق تا از عنا رست

بیک ساعت زصد گونه بلارست

خداوند جهان فرمان بداده

دورخ بر خاک گلرخ جان بداده

درین بستان چو گل از خاک خیزد

ببادی تند هم بر خاک ریزد

گلی برخاک ریخت از جور ایّام

که به زان گل نبیند دور ایّام

چه خواهی دید ازین گردنده پرگار

که خواهی شد بدام او گرفتار

کزین گردنده پرگار سبک رو

نماند هیچکس نه گل نه خسرو

برامد تند بادی از کناری

ببرد آن هر دو تن را چون غباری

چه حاصل گرچه عمری غم کشیدند

که ببریدند چو درهم رسیدند

چو زین ویرانه، دل پرتاب رفتند

بحسرت هر دو خوش درخواب رفتند

چو چرخ پیر خونخواری ندیدم

بجز خون خوردنش کاری ندیدم

چو کژبازست با تو چرخ گردان

بنه رگ راست گردن را چو مردان

تو میباید که چندان پند گیری

ازان یک مرگ کز محنت بمیری

تو خود از غایت غفلت چنانی

که گر صد مرگ بینی هیچ دانی

چو بسیاری بلا در پیش داری

نیی عاقل که دل بر خویش داری

چو چندینی بلات از پیش و پس هست

عجب نبود اگر مرگت کند پست

عجب میآیدم گر می ندانی

که با چندین بلا چون زنده مانی

عجب کاریست کار آدمیزاد

که در کم بودگی و در کمی زاد

بدست خود سرشتندش بآغاز

بدست دیو دادند آخرش باز

زهی بیقدری او کز چنان دست

بدست دیو افتد غافل و مست

کسی کز دست دیوان سر افراز

بدست دوست نرسد عاقبت باز

ندانم تا بود فردا در آن سوز

بدین صورت که مردم هست امروز

دلا تو خفتهیی و هر زمانی

بدین وادی بی پایان چه مانی

فرو رفتند تا چون خواهد آمد

وزین وادی که بیرون خواهد آمد

چه دریاییست این دریای خونخوار

که کس در وی نمیآید پدیدار؟

بسی گردون بسر خواهد گذشتن

گذشتست و دگر خواهد گذشتن

بسی افلاک خواهد بود و تونه

تنت در خاک خواهد بود و تونه

اگر در زندگی در خاک و افلاک

توانی گشت خاک، آنجا رسی پاک

وگر این هر دو بندت بسته دارد

ترا در ماتم پیوسته دارد

سعیدی، گر تو در افلاک مانی

شقی باشی اگر در خاک مانی

وگر زین هر دو بگذشتی چو مردان

برستی از زمین و چرخ گردان

ازین بیغوله قصد آشیان کن

چه میباشی ز همّت نردبان کن

اگرچون جعفر طیار ازین دام

برون پرّی، شوی مرغی دلارام

چو جعفر این سفر گرهست رایت

بود بی دست و پایی دست و پایت

چو پروانه درین ره ترک جان کن

سفر بی پا و سر چون آسمان کن

چرا تو کشتهٔ نفس و هوایی

ذبیح الله شو گر مرد مایی

سه سدّ سخت دشوارست در راه

یکی نان و یکی مال و یکی جاه

چو زین سه بگذرد هرک اهل باشد

گذشتن از دو کونش سهل باشد

اگر خواهی کزین دو بگذری پاک

ازین هر سه مشو آلوده در خاک

تنت مُرد و تودل در خویش داری

نداری برگ و ره در پیش داری

چرا ره را نسازی برگ راهی

که برگ ره نداری برگ کاهی

بمُردی گویی آن ساعت که زادی

شب آمد بر در آن بامدادی

گرفتار آمدی در بند تن تو

ز جان دادن بترس ای جان من تو

فلک از مرگ چندین میگریزد

زمین میتازدش تاخون بریزد

چوهستی لشکری کم گیر بنگاه

که آدم هست سر خیل تو در راه

بلشکر گاه آدم بر ره امروز

که گورستانست آن لشکرگه امروز

پشیمانی ندارد سود در خاک

چو زهرت کُشت چه حاصل ز تریاک

تو در دنیا که جای رنج و بارست

اگر صد کار داری هیچ کارست

ترا چاهی قوی افتاده در راه

که آن دنیاست و گنبد دارد ان چاه

چو گنبد در درون چاه باشد

پس این گنبد چرا بر ماه باشد

ولی چون کار دنیا باژگونهست

چه میپرسی که این گنبد چگونهست

چو دارد چاه گنبد خاصه از دود

دمش باشد، فرو گیرد نفس زود

فلک دود و زمین گردو تو خیره

چگونه دم زنی با این دو تیره

دمت زان باد و آید بر سر راه

که دم دارد چو همدم نیست این چاه

گرت انصاف دادن نیست پیشه

تویی چاهی که دم داری همیشه

زهی چاهی نجس سر برفگنده

دمی آینده و دیگر شونده

درونی داری ای غافل برون گیر

دلی سرگشته و نفس زبون گیر

اگر بیرون نیایی زین درون تو

بگردی چون بخاک آیی بخون تو

زهی نفس عدو پرور کجایی

که بر یک جای صد جا مینمایی

زهر شاخی دگر داری بری نیز

برون کردی زهر روزن سری نیز

تو با این جمله طرّاری یقینست

که روی حق نبینی رویت اینست

اگر کفش کهن یا ژنده داری

وگر نانی بخاک افگنده داری

چراندهی برای حق بدرویش

یقین میدان که بستایند از آن بیش

مپزسودا مشو مطمع مپندار

که جوکاری و آرد گندمت بار

بمویی گر بدنیا بسته باشی

چو مردی در غم پیوسته باشی

وگرمویی نباشد کوه باشد

میندیش آنکه چون اندوه باشد

بآخر چون برآمد صبح خوش رو

نه گل بود از جهان پیدا نه خسرو

چو گل را دم فرو شد صبح دم زد

سپیدی بر سواد شب رقم زد

چو در جنبش فتاد این آتشین صحن

فغان برخاست از مرغان خوش لحن

جهانگیر از پگاهی روز دیگر

بر گل رفت و خورد آن سوز دیگر

میان خاک مادر را چنان دید

گلی را زردتر از زعفران دید

بپیش خاک خسرو جان بداده

بزاری درغم جانان فتاده

چو جان بی طلعت جانان خجل بود

بداد از شرم جان آن تنگدل زود

زنی را در وفا این بود کردار

تو چون اوباش اگرهستی وفادار

اگر یاری کنی باری چنین کن

عزیزان را وفاداری چنین کن

دگر ره ماتمی از سر گرفتند

دگرره بانگ و زاری درگرفتند

پسر میگفت کای مادر کجایی

چو دست من فرو بست این جدایی

چو آتش آمدی چون دود رفتی

بدیدار پدر بس زود رفتی

سبک رفتی چو بادی پیش خسرو

که احسنت ای وفادار سبک رو

بآخر سیمبر گل نیز چون باد

بزیر خاک شد کاین خاک خون باد

چو آمد خاک را آن گنج در خور

ز چندان رنج بودش خاک بر سر

گلی کز ناز از یک گرد بگریخت

کنون با خاک ره باهم برآمیخت

در وفات قیصر و پادشاهی جهانگیر

چنین گفت آنکه پیر راستان بود

که او گویندهٔ این داستان بود

که چون از مرگ گل شش سال بگذشت

مگر بر شاه قیصر حال برگشت

سحرگاه اندر آمد حال او تنگ

فرو کردند از عمرش شباهنگ

ز پیری چون کمان شد پشت او را

جوانی رفت و پیری کشت او را

بخواند آنگه جهانگیر جهان را

بتخت خویش بنشاند آن جوانرا

بدو گفت ای گرامی تر زجانم

جهان خواهد ربودن از جهانم

جهان باد جوانی از سرم برد

بسر باری پسر را از برم برد

کنونم زندگانی رخت بربست

بسوی خاک رفتم باد در دست

دریغا عمرم از هفتاد بگذشت

چو گردی آمد و چون باد بگذشت

مرادر پیش کاری بس شگرفست

که راه من بدین دریای ژرفست

کنونم درجهان کاری نماندست

ز من تا مرگ بسیاری نماندست

ترا کار ای پسر اینست امروز

که چون خورشید باشی عالم افروز

اگر تو عدل ورزی همچو خورشید

جهانی عمر تو خواهند جاوید

اگر تو چون سلیمانی سرافراز

سر مویی ز موری سرمکش باز

بگفت این و دمش بگسست وجان رفت

بیک دم از جهان جاودان رفت

چو رفت از آب چون آتش فرو مرد

چراغ عمر او خوش خوش فرو مرد

چو قیصر را قیامت بر درآمد

بیک ره قامت عمرش سرآمد

همه اندام او از هم فروشد

برآمد جان و دل در غم فرو شد

فرو شد آفتاب اودر ایوان

برآمد ناله از ایوان بکیوان

شهی کو تیغ میزد همچو الماس

نهان کردند شخصش زیر کرباس

چو بربستند ناگاهش زنخدان

همه کار جهان اینجا ز نخ دان

چو زیر پنبه شد آن چشمهٔ نوش

برآورد آن ستم کش پنبه از گوش

چو در خاکش نهادند آب بردش

بزرگی رفت و خاکی کرد خردش

بسی جا ساخت، جای او زمین بود

بسی در تاخت و انجامش همین بود

چو آمد کوزهٔ عمرش فرو درد

نهنگ خاک ناگاهش فرو برد

بلندان بین که پست خاک گشتند

ز پستی و بلندی پاک گشتند

زمین چندانکه یک یک جای بینی

ز سر تا پای، سر تا پای بینی

چوپا و سر بسی بینی بره باز

ندانی سر ز پا آنجایگه باز

اگر از آهنی فرسوده گردی

وگرسنگی چو بید پوده گردی

اگر هستی تو چون خورشید مه روی

چو خورشیدت کند آخر سیه روی

اگر صاف جهانی دُرد گردی

وگر مرد بزرگی خرد گردی

ز مردم تابمردم ره بسی نیست

اگر مردت کسی اکنون کسی نیست

نخست از آب جو چون دست شویی

بچاه اندازو سر برنه چو گویی

کسی کز خویشتن گوید بسی او

چو مُرد آن خویشتن را دان کسی او

تحیّر را نهایت نیست پیدا

که یابد باز یک سوزن ز دریا

رهیست این راه بس بی حدّ وغایت

نه او را ابتدا ونه نهایت

نه از اول بود پیشان پدیدش

نه در آخر بود پایان پدیدش

فلک چون بی سر و بن دید این راه

سرش درگشت و پی گم کرد آنگاه

تو هم گردش بسی در پیش داری

چه میگویم که هم درخویش داری

همه عالم اگر بر هم نهادی

بنای جمله بر یکدم نهادی

دلت از عالمی چون خرّم آمد؟

که بنیاد همه بر ماتم آمد

بصد آویز عالم را چه داری

بگو تا واپسین دم را چه داری

نمیدارد ترا عالم که هستی

تو هم عالم مدار، از غم برستی

چرا در عالمی دل بسته داری

کزو غم در غمی پیوسته داری

بود هر ساعتت رنج و بلایی

که تا یک جو بدست آری ز جایی

بخون دل چو کوشیدی و مُردی

چو مردی حسرت جاوید بردی

بود صد بار چون عمرت شد از دست

بسر باری حساب جوجوت هست

چرا این حرصت اندر جمع مالست

که گر اینجا وگر آنجا وبالست

همه دنیا سرابی مینماید

که چون شوریده خوابی مینماید

چو روزی چند بودی رخت برگیر

دلت بر تخته نه از تخت برگیر

اگر عشرت کنی صد سال پیوست

شوی چون خاک آخر باد در دست

ز دنیا گر چه نقشی نیست کس را

هوسناکان بسی اند این هوس را

اگرچه بی سر و بن شد بسی زو

نمیبینم برون رفته کسی زو

برین رفعت چودایم خانه خیزست

قویتر منصبی، شاهی گریزست

چو در هر خانهیی بینی شه انگیز

چرا شطرنج میبازی فرو ریز

زمین گر ملک تو آمد همه جای

مشو غرّه که از گاویست بر پای

تو آن ساعت که از مادر بزادی

بتنگ و بند جان کندن فتادی

چو در جان کندنی ای مانده در دام

منه جان کندنت را زیستن نام

سرافرازی مکن چندین که ناگاه

بزاری سرنگون مانی تو در چاه

چو در دنیا نمیگنجی تو از خویش

چگونه در لحد گنجی بیندیش

تکبر میکنی و می ندانی

که هستی گلخنی امّا روانی

اگر در میکشید این پوست از تو

چه ماند گلخنی ای دوست از تو

هر آن نعمت که در روی زمینست

نجاست میشود از تو یقینست

اگرچه همچو جان زردرخورتست

نجاست چیست تعبیر زرتست

چه جویی در زر و نعمت ریاست

که هر دو هست در عقبی نجاست

زهی طوفان آتش بار دنیا

زهی خواب پریشان کار دنیا

اگر زین خواب بیداری دهندت

دمی صد جان بدلداری دهندت

اگر در خواب دنیا خفته مانی

بروز رستخیز آشفته مانی

همه شب خاک بیزی با چراغی

ز دود و گرد بگرفته دماغی

ز بهر نیم جو زرکان حرامست

ز صد جان باز جویی تا کدامست

ترا آخر چو مطلوبی عزیزست

نه چون مطلوب مرد خاک بیزست

تو هم انگار مرد خاک بیزی

چرا یک شب خدا را بر نخیزی

نداری در همه عالم کسی تو

چرا برخود نمیگریی بسی تو

اگر صد آشنا در خانه داری

چو میمیری همه بیگانه داری

نیاید هیچکس در گور با تو

مگر مشتی مگس یا مور با تو

اگر فعلی بد و گر نیک کردی

بگرمیت بسوزد یا بسردی

بجوجو، آنچ دزدیدی مه و سال

بدزدند از تو موران در چنان حال

دمی جز تخم بیکاری نکاری

که تو جز خویشتن داری نداری

ز پندار و منیست آن رنج پیوست

فروآسود هر کو از منی رست

زلا باید که اول در سرایی

اگر خواهی که از الا برآیی

که گر مویی ز هستی بازداری

جهانی بت پرستی باز دادی

به آسانیت این اندوه ندهند

بدست کاه برگی کوه ندهند

گرت یک ذرّه این اندوه باید

صفای بحر و صبر کوه باید

اگر پیش از اجل یک دم بمیری

دران یک دم همه عالم بگیری

نشستن مرگ را کاری نه خردست

که هر کو مرگ را بنشست مردست

اگر آگه شوی ای مرد مهجور

که از نزدیک کی ماندی چنین دور

ز حسرت داغ بر پهلو نهی تو

سر تشویر بر زانو نهی تو

درین غم تا نمیری بر نخیزی

زخود چون دیو از مردم گریزی

چو بردی از بسی شیطان سبق تو

ز عشق خود نپردازی بحق تو

بخود غرّه شدن زین بیش تا کی

ترا زین ناکسی خویش تا کی

اگر شایستهیی راه خدا را

بکلّی میل کش چشم هوا را

چو نابینا شود چشم هوابین

بحق بینا شود چشم خدا بین

تو پنداری که در کار خدایی

تو پیوسته پرستار هوایی

برآی آخر دمی از چاه دنیا

بیندیش از سیاستگاه عقبی

کجا آن گاو قصّابست آگاه

که خون او بخواهد ریخت در راه

اگر آگاه بودی گاوازان کار

چو گنجشگی فرو ماندی ازان بار

تو خودغافل تری زان گاو بسته

که میدانی چنین فارغ نشسته

مرا باری ازین غم دل نماندست

ازین مشکلترم مشکل نماندست

مرا گویند خواهی گشت خاکی

که در پیشست هر یک را هلاکی

اگرچه خاک گشتن خوش نباشد

شدم راضی اگر آتش نباشد

در خاتمت کتاب گوید

الا ای شاهباز ساعد شاه

کلاهت چیست، از ماهیست تا ماه

تو بازی و کلاه تو چنانست

که ترکش نیم ترک آسمانست

اگر از سر براندازی کلاهت

نیاید هیچ چیزی بند راهت

کنون از هرچه می‌دانی برون آی

چو با هیچ آمدی آنگه درون آی

اگر با هیچ آیی ای همه چیز

تو باشی همچو من هیچ و همه نیز

زهی عطّار کز مشک معانی

اگر صد نافه بگشایی توانی

زبان در فشان تو مریزاد

بجز دُر از زبان تو مریزاد

سخن را سایه بر عرش مجیدست

که چون خورشید روشن آفریدست

سخن بالای این امکان ندارد

کسی منکر شود کو جان ندارد

کتاب من تماشاگاه جانست

نمودار جهان جاودانست

تماشای خرد گشت این معانی

تماشا کن بر آب زندگانی

خوشی نظّارهٔ این داستان کن

تماشای گل این بوستان کن

سخن گویان سخن بسیار گفتند

ولی نه شیوهٔ عطّار گفتند

جهان چون من سخن گویی ندیدست

که در شعردگر بویی ندیدست

ازان در شعر من اسرار یابند

که بوی از کلبهٔ عطّار یابند

چو عطّارم جهان پرمشک کردم

ز شعر تر نمد زین خشک کردم

ز دست روح جام جم چشیدم

زهر نوعی سخن درهم کشیدم

زهر در گفتم و بسیارگفتم

چو زیر چنگ شعری زار گفتم

بمعنی شعر من شعری و ماهست

خطش چون برقعی شعر سیاهست

کسی کز روی ظاهر شعر بیند

ز بحر شعر من کی قعر بیند

برون گیر از سخن راز کهن را

زبور پارسی خوان این سخن را

اگر آهسته فکر این کنی تو

بجان هر بیت را تحسین کنی تو

ببین تا ساحری به زین توان کرد

بانصافی مرا تحسین توان کرد

کسی کو چون منی را عیب جویست

همین گوید که او بسیار گویست

ولکین چون بسی دارم معانی

بسی گویم تو مشنو میتوانی

گهر آخر بدیدن نیز ارزد

چنین گفتن شنیدن نیز ارزد

برو برخوان و چون خواندی دعا کن

زمانی عیب این مسکین رها کن

جهان پر عیب و خلقی عیب جویست

که بی عیبی، خدای غیب گویست

چو من گفتم تو برخوانش تمامت

مراست این یادگاری تا قیامت

فسانه گر چه رازی معتبر بود

ولی مقصود من چیزی دگر بود

نمیدارم طمع مدح و ثنایی

ولیکن چشم میدارم دعایی

تو ای دل چند گویی چند جوشی

ترا آمد کنون وقت خموشی

جفاهایی که دیدی از فلک تو

بیک ره جمع گردان یک بیک تو

همه بر کاغذی بنویس سرباز

وزان پس کاغذت در آب انداز

نداری توخطی بر زندگانی

که میباید که جاویدان بمانی

تو چون هرگز نبودی بعد ازین هم

اگر هرگز نباشی نیست زین غم

برون از حد درین وادی پرچاه

فرو رفتند و کس برنامد از راه

رهی دورست و منزل ناپدیدار

خرد گم کرده ره دل ناپدیدار

مرا باری دل از هیبت دو نیمست

که میدانم که این کاری عظیمست

بسی سر رشتهٔ این کار جستم

بسی سر نقطهٔ پرگار جستم

مرا نگشاد حیرت این گره باز

ندیدم شه ره و ماندم زره باز

کنون چون من نه دل دیدم نه دلدار

مرا کار آمد از ناآمد کار

درین عالم که روی آوردهام من

دو عالم بادوموی آوردهام من

چو گردد روز مرگم دم گسسته

شود آن هر دو موی از هم گسسته

من آن خواهم ز عشق بی نشانی

که نامم محو گردد جاودانی

اگر نام من از دیوان بر آید

کجا تن در دهم گر جان برآید

تنم گم گشت چون جان بود غالب

شدم مغلوب چون آن بود غالب

ازین ویرانه بیرون میروم من

نمیدانم که تا چون میروم من

چومردن بود این زادن چرا بود

چو رفتن بود استادن چرا بود

چراجان با جسدانباز میگشت

چو بر حسرت بآنجا باز میگشت

کسی کو مرغ دام آب و گل شد

بران کس سرنگونساری سجل شد

جهانی خلق بین ناشاد مانده

همه از خویش در فریاد مانده

گر آسانی طلب کردیم مادام

بدشواری بسر بردیم ناکام

بزیر سایه سر داریم جمله

که سر سوی فنا آریم جمله

دلا چندین مدم چون کار افتاد

که همچون سر ترا بسیار افتاد

برو کنجی گزین و ره بدر بر

بمجهولی فرو شو ره بسر بر

کسانی کافت شهوت بدیدند

بزر مجهولی خود را خریدند

کسی دارد بعالم کار و باری

که در عالم ندارد هیچ کاری

فراغت جوی تا باشی دمی خوش

که تا آسان گذاری عالمی خوش

چو ضد در ضد ببینی تو در آغاز

بدانی قدر جسم خویشتن باز

ز عالم گر کسی فارغ بود نیک

ازو مشغول تر باشد بحق لیک

کسی داند درین ره قدر دیده

که نابینا بود کنجی گزیده

چو میبینی کزین طاس نگونسار

بلا میبارد از صد گونه هموار

اگر در عافیت ای مور در طاس

بشب آری تو قدر روز بشناس

خداوندا بلای چرخ گردان

ازین سرگشتهٔ گردان بگردان

خداوندا بسی بیهوده گفتم

فراوان بوده و نابوده گفتم

اگرچه جرم عاصی صد جهانست

ولی یک ذرّه فضلت بیش از آنست

چو مار ا نیست جز تقصیر طاعت

چه وزن آریم مشتی کم بضاعت

چو از ما اوفتاد این کار ما را

خداوندا بما مگذار ما را

دریغ بیکسان خویشتن بین

نیاز مفلسان ممتحن بین

گرانباریم ما را رایگان بخش

زیانکاری بی سرمایگان بخش

اگر ما را بخواهی کرد نومید

کرم پس با که خواهی کرد جاوید

رحیمی، خلق را معصوم گردان

ز لطف خویش نامحروم گردان

خدایا گر بصورت آدمیایم

نه ایم آگاه مشتی اعجمی ایم

چو ما هستیم مشتی نو مسلمان

براوردیم انگشتی در ایمان

ز مشتی خاک انگشتی تمامست

منه انگشت بر دیگر که خامست

کسی کو غایب از تو یکزمانست

در آن دم کافرست اما نهانست

اگر خود غایبی پیوسته باشد

در اسلام بر وی بسته باشد

حضوری بخش ای پروردگارم

که من غایب شدن طاقت ندارم

مرا از خلق برهانی توانی

چو کارم با تو افتد آن تو دانی

خدایا میروم تو رهبرم باش

حقیقت بخش جان غمخورم باش

چو گفتم مدتی افسانهٔ تو

بمردم با دلی دیوانهٔ تو

اگر طفلم مرا این بس بلاغت

که دادیم از همه عالم فراغت

مرا گر بود انسی در زمانه

بمادر بود و او رفت از میانه

اگرچه رابعه صد تهمتن بود

ولیک او ثانی آن شیر زن بود

چنان پشتی قوی بود آن ضعیفه

که پشت شرع را روی خلیفه

اگرچه عنکبوتی ناتوان بود

ولکین بر سر من پیلبان بود

نه چندانست بر جانم غم او

که بتوان کرد هرگز ماتم او

بیا تا آه ازین غم برنیارم

غمش در دل کشم دم برنیارم

چو محرم نیست این غم با که گویم

مرا او بود محرم با که گویم

گر او را ندهد اینجا آمدن دست

مرا عمری نماند، آنجا شدن هست

اگر با او رسم با او بگویم

غمی کز مرگ او آمد برویم

نبود او زن که مرد معنوی بود

سحرگاهان دعای او قوی بود

عجب آه سحرگاهیش بودی

ز هر آهی بحق راهیش بودی

چو سالی بیست هست اکنون زیادت

که نه چادر نه موزه بود عادت

ز دنیا فارغ و دولت گزیده

گرفته گوشه و عزلت گزیده

بتو آورده روی ای رهنمایش

بسی زد حلقه بر در درگشایش

تو میدانی که در درد تو چون بود

که رویش هر سحرپر اشک خون بود

بسی در گریه و در بیقراری

شبانروزی ترا خوانده بزاری

بپشتی تو عمری کار کرده

ز شوقت روی در دیوار کرده

تو بودی از دو عالم ناگزیرش

بفضلت دست گیر ای دستگیرش

تنش را خواب خوش ده در سلامت

دلش بیدار گردان تا قیامت

درون خاک او شمعی برافروز

که نه در شب فرو میرد نه در روز

ز پیش آن بهشت جاودانی

دری در گور او کن میتوانی

اگر گردیش از دنیاست قسمت

بشو از وی بیک باران رحمت

نداکردت بسی و تو شنودی

ندایی بشنوانش از خود بزودی

کفن در بر حریر خلد گردانش

لحد کن مرغزاری بر تن و جانش

بصدق دل چو بسیارت وفاداشت

امید او روا کن کو ترا داشت

مگردان از من تیمار دیده

مددهای دعای او بریده

کسی کو در دعا آرد مرا یاد

همه وقتی نگهدارش خدا باد

پایان خسرو نامه

بعدی                          قبلی