حمله حیدری_4

در بیان مشورت نمودن خالد با اهل دین در باب نبرد با گروه مشرکین گوید

بر آمد چه زین پرده لاجورد *** پر از درد خورشید باروی زرد 
سپهدار خالد سران را بخواند *** بسی پند و اندرز از آن رزم راند 
که ناچار باید به پیکار تاخت *** بمکر و فسون کار و پیکار ساخت 
که هنگام جنگست و رزم آوری *** بافسون و نیرنگ در داوری 
گرائیم و سازیم تدبیر کار *** نکوبیم دیگر در کار زار 
سپاه و سپهبد بفرمان او *** سوی دشت پیکار کردن رو 
خروشان و جوشان و تکبیر گو *** در افکند غلغل بهامون و کوه 
بدینسان سوی دشت کین آمدند *** پر از کین گره بر جبین آمدند 
چه دید آن دلیری سپهدار روم *** بگفتا کنون خام شد کار روم 
ندیده دو بیننده سرکشان *** نه بشنید زینگونه لشگر کشان 
که اندک سپاهی پی کار زار *** بر آید ابر لشگر بی شمار 
بجنگ اندر آیند زینسان دلیر *** نگشتند از جنگ و پیکار سیر 
پر اندیشه فرمود کاید سپاه *** سوی فوج اسلام در رزمگاه 
که هر یک سپهدار لشگر بدند *** همه سرور مرز و کشور بدند 
همه خویش و پیوندشان خسته دل *** بماتم بروی اندر آورده گل 
گروه دگر پر ز درد و بتاب *** ز درد و ز غم گشته دلها کباب 
گروهی دگر باز مانده ز کار *** نبدشان دگر تاب در روزگاه 
که از بهر جعفر دو بهره سپاه *** همه خسته بودند از آن رزمگاه 
بگفتند کامروز باید درنگ *** گرائیم فردا به پیکار و جنگ 
که بر کشتگان سوگواری کنیم *** بخویش و بیگانه زاری کنیم 
سپهبد چه بشنید اندیشه مند *** شد و بانک بر زد بلشگر بلند 
که بر ما از این کار زار است ننگ *** که این لشگر آید بدینسان بجنگ 
بما جنگ را ساختن پیش دست *** گزینیم ما جایگاه نشست 
بناچار لشگر برون آمدند *** دل و دیده بر اشک و خون آمدند 
دو لشگر دگر صف کشیدند سخت *** ولی هر دو را گشته بد سست بخت 
برفتند سوی هم از بیم هم *** دل هر دو از یکدیگر بد دژم 
همی تاخت خالد در آن پهن دشت *** ز سوئی سوی رزم و پیکار گشت 
نبودش سر رزم و کین و ستیز *** نه هم داشت در دل خیال گریز 
گهی سوی رزم آمده چون گراز *** چو شیران گه و گاه روباه باز 
پی کینه گاهی برون تاختند *** گهی تیر و گه ناوک انداختند 
بلشگر گهی داشتی رای جنگ *** گهی داشت در جنگ جستن درنگ

ذکر برگشتن هر دو لشگر از میدان و سخن گفتن شاه روم

چنین تا شهنشاه گردون نورد *** ز گردون گردان بر اورد گرد 
چو شاهنشه زنگ لشگر کشید *** ازو جیش تازی رومی رمید 
چه لشگر به بنگاه خود باز گشت *** به پیکار هر یک سخن ساز گشت 
سپهدار رومی چو آواز کرد *** از آن کینه ورزم آغاز کرد 
که زین جنگ شد نام ما زیر ننگ *** ندانم چه جویم به پیکار جنگ 
گر از تازیان اندر این کار زار *** گریزیم خندد بما روزگار 
اگر رزم جوئیم در انجمن *** برون جان ز تن گردد و جان ز تن 
همی گفت وزان کار اندیشه کرد *** ز رزم و ز پیکار اندیشه کرد 
وزانسوی چون خالدبن ولید *** پر از غم بلشگر گه خود رسید 
بزرگان اسلام پش آمدید *** دل از درد و اندیشه ریش آمدند

در بیان محاربه نمودن خالد با اهل روم و تدبیر نمودن و توصیف نمودن امیر مؤمنان

بنام علی رزم را ساز کرد *** نخستین رجز خواندن آغاز کرد 
ز صوت حجازی زبان بر گشاد *** ز بازو و زور علی کرد یاد 
که آمد سواری بمیدان جنگ *** که باشد ز جیش دو گیتیش ننگ 
سپهر برین است تر کش کشش *** بود مهر و مه تیری از تر کشش 
سپه کش شود چون باردوه گاه *** ز کروبیان اندر آید سپاه 
فلک عکسی از پرتو تیغ اوست *** دو گیتی یکی برقی از میغ اوست 
ز نیروی او چنبری چرخ پیر *** ز بازوی او خسته بهرام و تیر 
ز تیغش اگر پرتوی سوی یم *** بیفتد نماند در آن جای نم 
پی یاریش چرخ لشگر کشیست *** در او مهر و بهرام خنجر کشیست 
چه تازد سمندش بروی زمین *** بر آید زمین تا بچرخ برین 
ز سم سمندش زمین پرورد *** بروی مه از پشت ماهی برد 
فتد عکس تیغش چو بر نه فلک *** بیکباره سوزد سما و سمک 
فلک برقی از خنجر تیز اوست *** شفق عکسی از تیغ خونریز اوست 
چه با دست و تیغ اندر آید ز جا *** هویدا شود دست و تیغ خدا 
دو گیتی کم از نش پای ویست *** مکین و مکان را نه جای ویست 
چو با دست و تیغ آورد رو بجنگ *** ز دست و ز تیغش دو گیتی بتنگ 
همه هر چه هستند اهل جهان *** ملوک و ملایک کهان و مهان 
بسی در شکند و بسی در یقین *** که او هست دارای جان آفرین 
کنون شد در این رزم رزم آزما *** بر آیندگی بندگان با خدا

ذکر آمدن دلیران دین بمیدان کین با لوای امیر المؤمنین و هزیمت مشرکین

سنانش چو گردد بکین سر گرای *** سر نامدارن فتد زیر پای 
چو خواند این رزج خالد نامدار *** ز گردان رومی بر آمد دمار 
کسی را نکشت و تنی را نخست *** ز گفتارش آمد برومی شکست 
صفحه (227)
وزان پس بفرمود تا انجمن *** بیایند با رایت بوالحسن 
بر آمد چه زانجایگه آن لوا *** تو گفتی که آمد لوای خدا 
مهان آن لوا را بر افراختند *** پر از کین سوی دشت کین تاختند 
خروش یلان از فلک در گذشت *** غریو از ملوک و ملک در گذشت 
بلرزید هامون و دریا و کوه *** بلند آسمان شد ز هیبت ستوه 
تو گفتی ببارید گردون پیر *** برومی سپه خنجر و گرز و تیر 
ز گردون گردان بیاوید مرگ *** که تنها ز جان گشت بی بارو برگ 
برومی سپه اندر افتاد شور *** دمادم سرو تن ز هم گشت دور 
دلیران اسلام جولان کنان *** گرفته بکف تیغ و گرز و سنان 
بنام علی تیغ کین آختند *** سوی جیش رومی سپه تاختند 
تو گفتی که ابری بر آمد شگرف *** پر از تیغ و ژوبین چه دریای ژرف 
ببارید از او تیغ و گرز و سنان *** ز خون گشت هر سوی رودی روان 
بمیدان همی سر ز تن ریختی *** همه تن بخاک اندر آمیختی 
کشنده در آن دشت پیدا نبود *** در آن عرصه از کشتگان جا نبود 
یک باد با تیره گرد سیاه *** بزد بر سر و چشم رومی سپاه 
برومی سپه اندر آمد شکست *** بلند اختر رومیان گشت پست 
بدنبالشان خالد نامجو *** بفرخاش جوئی بر آورد رو 
بسی کشت افکند و بگرفت و بست *** به بند وی آمد بسی پا و دست 
ز رومی بیاورد بسیار اسیر *** بسی گشت از رومیان دستگیر 
بر آمد ز نام علی (ع) کام او *** از آن نام شد نامور نام او

گفتار در شکست رومی از شنیدن اسم اسد الله الغالب علی ابن ابی طالب علیه السلام

بنازم بنامی که روز الست *** بنامش نگار آفرین نقش بست 
که خواننده او گرامی شود *** اگر بی نشانست نامی شود 
چه نام گرامیش خواندی خدا *** زنامش نماید دو گیتی بپا 
چه بر عرش نقشش کشد نقشبند *** شود عرش از آن نقش نامش بلند 
بنامش چو بر آفرینش دمید *** ز خاک سیه گشت آدم پدید 
هویدا از آن نام نام خداست *** از آن ذات پیدا صفات خداست 
خدا را از آن نام پیدا شده *** از آن نام ذاتش هویدا شده صفحه (228) 
اگر نام او نقش بیشش نبود *** خداوند را آفرینش نبود 
جهان جمله بر پای از نام اوست *** عیان گشته ز آغاز و انجام اوست 
از آن نام شد چرخ افراشته *** نگار جهان گشت بنگاشته 
خدایا باعجاز آن پنج تن *** که هستند فخر زمین و زمن 
کنی ورد ما هر زمان نام او *** نداریم ما غیر او آرزو 
ز نامش بسویت شوم عذر خواه *** سزد گر تو ما را ببخشی گناه 
زما و منی مان رهائی دهی *** بدرگاه خود آشنائی دهدی 
ز کبر و ریا دامن آلوده ایم *** هم از خود پرستی نیاسوده ایم 
گر آن نام ما را شود دستگیر *** تو کردی به آن نام پوزش پذیر 
سوی پیر میخانه پوئیم راه *** بشوئیم از باده زنگ گناه 
خط نسخ بر دفتر رزق و شید *** کشیم و شویم از ورع نا امید 
بدیر مغان کامرانی کنیم *** به پیری هوای جوانی کنیم

ذکر کشتن و اسیر نمودن اهل دین گروه مشرکین و غارت نمودن اموالشان را

بدیر خرابات می در کشیم *** خط نسخ بر چار دفتر کشیم 
بدستان سخن ساز این داستان *** یکی داستان خواند از راستان 
که خالد بدستان چه بگشاد دست *** ز دستان او جیش رومی شکست 
بچنگ آمدش شر جلیل پلید *** شرش را بزاری ز پیکر برید 
زن و کودکش را اسیر سپاه *** نمود و سوی موته پیمود راه 
یکی مرز خرم چو خرم بهشت *** پر از میوه و باغ و اشجار و کشت 
سپاهی و دهقانیان را بکشت *** خروشان زن و مرد خرد و درشت 
سراسر بدست سپ دستگیر *** شده مرد زیر گل و زن اسیر 
پس پرده پوشیده رویان بسی *** گرفتار شد در کف هر کسی 
بسی دخت دوشیزه ماه رو *** پراکنده در دشت هامون و کوه 
برهنه تن و خوار و زار و نژند *** سراسر بدست سپه مستمند 
چه پرداخت از کار غارتگری *** دیگر گونه کردش جفا گستری 
همه سر بسر دستگیر آنکه داشت *** ز هر بوم هر بر اسیران که داشت 
بفرمود تا جمله را سر بسر *** ببرند بی بیم و اندیشه سر 
بفرمود تا بر فراز سنان *** در آرند یکسر سر بد گمان 
در آن دشت بسیار تیغ و سنان *** بد افکنده از لشگر رومیان 
بفرمان او جمله برداشتند *** بر آنها سراسر سر افراشتند 
که آمد ز سرهای گردان سنان *** سپهبد دگرگونه کردش گمان 
بلشگر بفرمود تا سر بسر *** بر آرند بر هر سنانی دو سر 
دگر هر که بد در سپه دستگیر *** ز دهقان و نساج و برنا و پیر 
بفرمود هر یک سنانی بدست *** بگیرند سازند بر زین نشست 
بسی اسب تازی برون از شمار *** در آن دشت شد بی لجام و فسار 
هیونان رومی هزاران هزار *** بسی استر و ناقه راهوار 
ز دیبای رومی و از سیم و زر *** ز تاج و ز تخت و کلاه و کمر 
غنیمت از اینگونه بسیار برد *** که او را نه زینگونه بتوان شمرد 
بهر مرز و هر بوم و کشور رسید *** بآن مرز و آن بوم آتش کشید 
چه گردید در رزم فیروز گر *** روان شد بدرگاه خیر البشر

ذکر خبر دادن حضرت رسول از فتح لشگر اسلام

سراینده نامه راستان *** ز راز نهانم یکی داستان 
ز صوت حجازی بگوشم سرود *** که گوش دل عقل هوشم ربود 
که زان جنگ و پیکار خیر البشر *** بیثرب خبر دادش از خیر و شر 
پس آنگه روان گشت با چشم تر *** سوی خانه جعفر نامور 
پی تعزیت سرور انس و جان *** بآن خانه با سوگ و غم شد روان 
همه خانه پر آه و پر ناله کرد *** زخون دیده مرد و زن ژاله کرد 
نبی را دل از درد شد پر ز تاب *** نشست و فرو ریخت از دیده آب 
بر اولاد جعفر تسلی نمود *** که اکنون ندارد غم و گریه سود 
که اکنون بخلد برین جای اوست *** نشیمنگه حور ماوای اوست 
همه قدسیانند او را رهی *** ز کروبیان زوست فرماندهی 
همی گفت و بیننده پر آب داشت *** ز نرگس بگل ارغوان مینگاشت 
ولی بد در آن خانه طهر بتول *** بیامد پر از غم بنزد رسول 
بهمراه او بد شبیر و شبر *** دل و دیده از خون و از اشک تر 
پیمبر چو رخسار او را بدید *** بگریید و بر آسمان بنگرید 
مر او را دل از تاب از درد رفت *** ز رخساره اش جوی خوناب رفت 
مر او را بدل سوگواری فزود *** ز سوگش فلک سوگواری نمود 
ز نو گشت در ماتمی نوحه گر *** که شد ماتم جعفرش از نظر 
بماتم چنان نوحه اش زد شرر *** که شد نوحه از نوحه اش نوحه گر 
ز آهش دل آسمان چاک شد *** شرر بار از آن هفت افلاک شد

در بیان خبر دادن حضرت رسول بامیر المؤمنین گزارش کربلا و مصیبت جناب سید الشهداء (ع)

بنالید از ناله اش جبرئیل *** بلرزید عرش خدای جلیل 
بماتم گشودند سر قدسیان *** خروشی بر آمد ز کروبیان 
پیمبر بهر سو بسی بنگرید *** بهر سوی روی علی را بدید 
که آن حزینش شرر بار بود *** سرشک برش یار و غمخوار بود 
پیمبر چه دیدش چنان مستمند *** از آن راز سر بسته بگشاد بند 
ز راز نهانی باو باز گفت *** نهانی بداننده راز گفت 
ز بیداد امت بسی یاد کرد *** زمین و زمان پر ز فریاد کرد 
کز ایشان چه آید بفرزند من *** زهم بگسلانند پیوند من 
بروی خداوند لشگر کشند *** ز کین انتقام پیمبر کشند 
بر آید یکی لشگر بی شمار *** بسوی شبیر از پی کار زار 
چو در رزم گردد باو کار تنگ *** پی یاری او در آید بجنگ 
بمیدان کین پاک فرزند تو *** که باشد بخوبی بمانند تو 
پی یاری من کمربند تنگ *** نماید برزم عدو بی درنگ 
در آید بجنگ عدو صد هزار *** بمیدان چو جعفر کند کار زار 
چون این لشگر آن لشگر بیکران *** چو جعفر مر او را ز تیغ و سنان صفحه (229) 
دو دستش نمایند از تن جدا *** نماید ز میدان بفردوس جا 
از او پشت فرزند من بشکند *** ز سر تاج شاهی بخاک افکند 
بجعفر چو گشتیم ما نوحه گر *** از آن نوحه ام آمد اندر نظر 
که چون او بغلطد بخاک بخون *** نثار برادر کند نقد جان 
مر او را نخواهد بدن نوحه گر *** ز خویش و ز پیوند پور و پدر 
بمیدان کین غرقه یکسر بخون *** فتاده سر کشتگان سر نگون 
برادر بزنجیر و خواهر اسیر *** پدر کشته و مادرش دستگیر 
در این نوحه من گردم او را شریک *** که از بهر نیکان بود نوحه نیک 
چو داد این خبر را رسول خدا *** ز غم عرش یزدان در آمد ز پا 
بر آمد خروش از زمین و زمان *** مکان نوحه گر گشت بر آسمان

در بیان مشورت نمودن قیصر در باب امورات حضرت پیغمبر

چو این داستان شد اسر اسر بسر *** سرائیم با داستان دگر 
چه آگاهی آمد بسلطان روم *** که چون گشت کار دلیران روم 
بلغزید از تخت شد سر نگون *** چو بختش سر تخت شد سر نگون 
زبانش بگفتن فرو بست دم *** دلش گشت از آن غم نژند و دژم 
طلب کرد نزدش یکی انجمن *** ز دانشوران و کهان مهن 
بفرمود بینند راز نهان *** که گردد بکامش چگونه جهان 
بسی گفت زین کار هر کس سخن *** فکندند هر گونه رازی ببن 
سرانجام گفتند کی ارجمند *** از او بر همه کشور آید گزند 
بسی ملک زیر نگین آورد *** دگر گونه آئین و دین آورد 
بگیرد از ایران و توران خراج *** ستاند ز دارا و فغفور باج 
دهندش بزرگان خط بندگی *** سراسر بپایش سر افکندگی 
زمین بوس او شاه ایران زمین *** کمین بنده اش رای فغفور چین 
بهر سو که لشگر بجنگ آورد *** بسی ملک و کشور بچنگ آورد 
شود هفت کشور پر از دین او *** دو گیتی پذیرند آئین او 
کند خوار انجیل و توراه سست *** زبور و صحف را نداند درست 
فرازد بکیوان سر برتری *** ببهرام و کیوان کند سروری 
کند مهد او را بلند آسمان *** بدینش گرایند کون و مکان 
ز روز ازل تا بروز شمار *** بود نام او شهرۀ روزگار 
بر آرد سپهر برین کام او *** بگردون گردان رسد نام او 
چه بشنید قیصر از ایشان سخن *** پر اندیشه شد مغز پیر کهن 
زمانی همی بود و چیزی نگفت *** باندیشه و درد و غم بود جفت 
که ما گر پذیریم آئین او *** برآئیم زینگونه در دین او 
نباشد بنزدیک دانا پسند *** نه بینند اینکار را هوشمند 
پس آنگاه سازیم او را نهان *** نه بینیم گردد چگونه جهان 
سخن را از این داستان کهن *** چنین زد بدستان نوا در سخن

ذکر آگاه شدن ابوسفیان از آمدن لشگر رومی و شکستن عهد خود را و فتح اسلام

که سفیان چه بشنید کامد ز روم *** سپاهی پر از کین آن مرز بوم 
که از ملک یثرب بر آرد دمار *** سر آرد بخیر البشر روزگار 
چنان شد از ان داستان شاد دل *** که گشتش ز اندیشه آزاد دل 
بزرگان کفار خندان شدند *** بشادی ز اندوه همدم شدند 
که یثرب زمین گشت زیر و زبر *** نبی را ز قیصر بد آمد بسر 
که آمد بسویش سپه صد هزار *** که آنرا نباشد کران و شمار 
نه یثرب بماند نه گردان دین *** بدام اندر آید رسول امین 
نمودند پیمان خود را زیاد *** همه عهد و پیمانشان شد بباد 
شکستند یکباره پیمانشان *** گذشتند از عهد و ایمانشان 
کشیدند لشگر بهر جایگاه *** بهر سویی کین در آمد سپاه 
بسی مرد ز اسلامیان کشته شد *** بسی تن بخون اندر آغشته شد 
چه گشتند زان کار فارغ ز غم *** برفتند شادان بسری حرم 
نیایش کنان نزد لات و هبل *** که آمد بکار پیمبر خلل 
بسی هدیه و گوهر شاهوار *** نمودند بر لات و عزی نثار 
شده هر یکی اندران داوری *** بعزی و ود در ستایش گری 
که این کار کار شما بود و بس *** در اینکار گشتید فریاد رس 
چه ده روز بگذشت آمد خبر *** که خیر البشر گشت فیروز گر 
بگردان بطحا در آمد هراس *** همه گشته از کار خود ناسپاس 
پشیمان همه گشته از کار خویش *** سراسیمه از زشت کردار خویش

در بیان عازم گردیدن حضرت رسول بجانب مکه و ترتیب نمودن لشگر اسلام گوید

سخن گستر دفتر سروری *** چنین کرد طرح سخن گستری 
که سفیان چو پیمان خود را شکست *** بباغ سخن تخم بیداد بست 
ز کارش چه آمد به یثرب خبر *** پر از شم تخم بیداد بست 
بفرمود لشگر پی کار زار *** نمایند بند کمر استوار 
همه رای پیکار و کین آورند *** بپیکار چین بر جبین آورند 
بفرمودۀ خسرو انس و جان *** زمین درع پوشید چون آسمان 
بر آمد ز گردان یثرب خروش *** همه بوم و برگشت پولاد پوش 
زمانه پر از گرز و شمشیر شد *** جهان سر بسر خنجر و تیر شد 
بجوشن نهان شد زمین و زمان *** بپوشید خفتان کین آسمان 
ز نوک سنان سود روی سپهر *** سر تیغ بگذشت از روی مهر 
ستاره بگردون بر آمد بکین *** زره پوش گردید عرش برین 
تن او چه اندر زره کرد جای *** ز هرحلقه تابید نور خدای 
یکی ترک پولاد بر سر نهاد *** ز آهن کله زیور عرش داد 
بفرمود کارند بهرش براق *** تزلزل در افتاد در نه رواق 
خروشیدن آمد ز کروبیان *** مکان گشت چون ذروه لامکان 
مکائیل بگرفت او را عنان *** بره گشت روح الامین ترجمان 
علی در رکابش بکف ذوالفقار *** شده یار او داور کردگار 
بهمراه او گشت جان آفرین *** قرین گشت با او جهان آفرین 
بهمراهی او در این داوری *** نموده خدای جهان یاوری صفحه (230) 
ز یثرب پیمبر چو شد سوی دشت *** ز نورش همه دشت پر نور گشت 
ز بس خیمۀ و خسروانی لوا *** بروی زمین تنگ کرده است جا 
بهر سو بسی خیمه افراشتند *** همه بر زمین آسمان ساختند 
که این خیمۀ خسروانی نکو *** نمودی بدامان هر یک چو کو 
لوا سر بهفتم فک بر فراشت *** زمین چون سپهر برین تیغ اخت 
فضای زمین تا بچرخ اسیر *** همه پر شد از خنجر و گرز و تیر 
ز سوفار پیکار و نوک سنان *** زمین بست پیرایه بر آسمان 
ز بس گونه کوته درفش و سپاه *** شده روی هامون کبود و سیاه 
ز تیغ و ز کوپال و خفتان و خود *** شده آهن اندود چرخ کبود 
بهر کشور و مرز آمد خبر *** که آد پی رزم خیر البشر

در بیان خبر رسیدن باهل حی و آمدن ابوجندل و ابوبصیر بخدمت حضرت گوید

شنیدند بوجندل و بوبصیر *** که آمد بدان سو بشیر و نذیر 
ز شادی همه گردن افراختند *** بسوی نبی شادمان تاختند 
بهمراه هر یک سپاه گران *** دلیران و شیران کند آوران 
همه کشته اسلامشان دین کیش *** پشیمان ز دین نیاکان خویش 
ز بهر نبی نقد جان ها بکف *** سوی او بر فتند از هر طرف 
بدشمن همه چنگها کرده تیز *** بکفار گشته همه پر ستیز 
نموده براه نبی جان فدا *** سر خویش دیدند در زیر پا 
پی رزم بند کمر استوار *** خریده بجان کینۀ کار زار 
پیمبر سران را گرامی نواخت *** بنزدیک خود از شرف جای ساخت 
بهر یک سزاوار خیر البشر *** ببخشیدشان خلعت سیم و زر 
بهر یک بسی پایگه بر فزود *** گرامی نمود و فراوان ستود 
همه هر یکی را سپهدار کرد *** بهر کشور و مرز سالار کرد 
سران سپه را بیفزود جا *** بقلب چپ و راست بنمود جا 
در بیان مفوض نمودن حضرت رسول (ص) در بیرون شهر ترتیب لشگر بجانب امیر 
وزان پس بفرمود تا بوالحسن *** دهد ساز آن لشگر و انجمن 
چو بر لشگر آرایش آرای گشت *** جهان آفرین لشگر آرای گشت 
بفرمان او داد شیر خدا *** سران سپه را سزاوار جا 
تو گفتیکه یزدان در آندشت کشت *** همه هر چه در باغ مینو سرشت 
درخشان بهر جا بدی کان لوا *** شده عرش فرسا و خورشید سا 
سیه را چه شد جا در آن سرزمین *** شد آن سرزمین رشک خلد برین 
زمین زان شرف آسمانسای شد *** همه خاک او عرش فرسای شد 
نمودند کر و بیان آرزو *** که ای کاش بودیم در جیش او 
در آندشت هر ذره خاکی که بود *** دو صد آفتاب از رخش برفزود 
ز بهر تماشا ز خلد جنان *** برون کرده سر هر طرف قدسیان 
فتاده بجنت از آن دشت شور *** از آن دشت بر عرش تابید نور 
شهاب سنان رفت تا آسمان *** ببرجیس و ناهید و مه توامان 
تو گفتی که دادار فرد آفرید *** در آن دشت عرش برین گسترید 
ملایک بکف بر طبقهای نور *** فرو ریختندش ز شوق سرور 
تو گفتی جهان اندر آمد ز پا *** زمین زانشرف کرد در عرش جا 
چو لاهوت گردید دامان خاک *** جهان گشت از زنگ ناسوت پاک 
ملایک بهر سو پر افشان شدند *** از آن نور یکباره حیران شدند 
شده جبرئیل امین پاسبان *** بدامان آن دشت شادی کنان 
از آن نور یکباره حیران شدند *** ملایک مر او را ثنا خوان شدند

گفتار در منزل نمودن حضرت رسول (ص) در بیرون شهر یثرب و خبر شدن اهل بطحا گوید

بگردان سزاوار بنمود جا *** بلشگر خداوند بنمود جا 
سخن سنج این نام بردار گنج *** چنین گفت این گنج گفتار سنج 
که چون شد نبی را در آنجا مکان *** مکان گشته از مقدمش لامکان 
به پیرای یثرب چو منزل نمود *** بجان کرد بطحا به یثرب سجود 
چو سوی حرم کرد عزم مطاف *** حرم شد بلشگر گهش در طواف 
ز یثرب چو رو سوی بطحا نمود *** ز بطحا سوی یثرب آمد درود 
ز هجرت چه دریافت یثرب فراق *** ز وصلش ببطحا فزود اشتیاق 
ز یثرب چو آمد ببطحا خبر *** که آمد پر از خشم خیر البشر 
ابا لشگر بی حد و بی شمار *** دلیران و شیران خنجر گذار 
که از بت پرستان بر آرد دمار *** کند خویش بیگانه را خوار زار 
ز بام حرم خرود سازد منات *** نماند نشانی ز عزی و لات 
بخاک اندر آرد سر سر کشان *** نماند ز دین نیاکان نشان 
کسی کو نیاید سوی کیش او *** اگر هست بیگانه با خویش او 
بخنجر جدا سازدش سر ز تن *** تنش را بخاک افکند بی کفن 
زن و کود کش را اسیر آورند *** ابر لشگرش دست گیر آورند 
ببطحا جهاندار آمد بجوش *** بر آمد ز قوم قریشی خروش 
خروشان بهر بر زنی مرد و زن *** غریوان بهر گوشه مرد و زن 
ز بهر زن و مال فرزند خویش *** ز خون جگر سینه ها گشته ریش 
سران تن نهاده سراسر بخاک *** تن نوجوانان شده چاک چاک 
زن و کودک و مرد گریان شدند *** پی چاره نزدیک سفیان شدند 
چه سفیان بر آن انجمن بنگرید *** ز چشمش برخ اشک خونین چکید 
زمانی همی بود و پاسخ نداد *** پس آنگاه گریان زبان بر گشاد 
که اینچاره را چاره بیچاره کیست *** ز بوم و بر خویش آوازه کیست 
بسوی نبی رفت خواهان امان *** حجر گردد از بهر یاران امان 
بگفت و همی چاره میجست راه *** ز اندیشه نغنود تا شامگاه

در بیان سخن گفتن هنده با ابوسفیان و خبر دادن از نامه اهل یثرب گوید

شب آمد پر از غم سوی خانه شد *** چنان شد که از خویش بیگانه شد 
ولی پر ز خشم آمدش هند پیش *** که ای بی هنر مرد بیدین کیش 
همانا ترا تیره شد روزگار *** نباید ترا زنده بودن بکار صفحه (231)
ترا نام مردی نشاید همی *** ترا چون زنان مرد باید همی 
ندانی تو آئین لشگر کشی *** دگر نه توانی کنی سر کشی 
همه برنگشتند از دین و کیش *** هم همشان هست آئین و کیش 
یکی نامه آمد ز سوی عمر *** که بنوشته گردان فرخاشخر 
که در کار باشید مردانه وار *** از این مرد دل را مدارید زار 
چه آید بنزدیک بیت الحرم *** کشیمش در آن جایگه لاجرم 
بگفت این و آن نامه آورد پیش *** بسفیان سخن گفت از کم و بیش 
چه سفیان بنزدیک آن نامه دید *** ز هند ان سخنهای وارون شنید

در بیان جواب دادن ابوسفیان هنده را

بر آورد از دل یکی آن سرد *** دلش پر ز غم رخ ز گفتار زرد 
که این هند بودی بروز احد *** بجای کجا کار پیکار برد 
سپاه نبی سر بسر کشته شد *** از آن کشته ها دشت چون پشته شد 
همه سروران و سران شد نگون *** سر نامداران نهان شد بخون 
ز خویشان احمد سپاهی نماند *** ز یاران او پهلوانی نماند 
جوانی که بودش برادر پدر *** مکیدی تو از کینه او را جگر 
بجیش نبی اندر آمد شکست *** شکستی که هرگز نشاید بدست 
بغیر از علی کو در آن دشت ماند *** کسی نامۀ زندگانی نخواند 
در آن دشت چون پا بمیدان نهاد *** یلان را سر از تن بمیدان فتاد 
چه تیغ دو سر از میان بر کشید *** کس از لشگر ما بتن سر ندید 
بمیدان پر از کین چو او اسب تاخت *** ز خون دلیران روان جوی ساخت 
ببارید از هر سوئی بیکران *** چه باران بر آن گرز و تیغ و سنان 
تو گوئی ز فولاد و از آهن است *** و یا کوه البرز در جوشن است 
نباشد بر او کارگر تیغ تیز *** نیندیشد از دیو از پیل و شیر 
ستورش بمیدان چو شد یکه تاز *** زمین چون زمان از تنش ماند باز 
زمین از زمین خاک بر سر فشاند *** که بر پشت ماهی زمینی نماند 
نه از دست تیغش زمین رستگار *** نه در رزمگانش زمین پایدار 
بناچار ز آنجا گریزان شدم *** به بیچارگی اشکریزان شدم 
کسی را باو تاب پیکار نیست *** در این کینه برتر مرا کار نیست 
چو او کینه کش باشد و جنگجو *** نباشد مرا چاره از هیچ رو 
در این کار جز با نبی جز با نبی ساختن *** دل از مرز و از بوم پرداختن 
باو یار گردم ابوحفض وار *** چه بوبکر با او شوم یار غار 
دگر آنکه گفتی سران سپاه *** بهر جای باشند ما را پاه 
چو بوحفض و بوبکر و عثمان پیر *** دگر نامداران و گرد دلیر 
ابوبکر را زو پر از خون دل است *** از این غصه عمر در گل است 
ز بازوی او دست بوبکر سست *** ز نیروی او کار عمران درست 
در این کار بوبکر را کار نیست *** کسی را در این رای گفتار نیست 
نیاید ز دست ابوبکر کار *** بناچار گوید منم یار غار 
ابوحفض را چاره ناید ز دست *** بناچار گردید او پای بست 
بر آمد چو از بیشۀ پر خشم شیر *** سکالد کجا جای روباه پیر 
پر از کین گشاید چو شمشیر چنگ *** کسی را نه جای شتاب و درنگ 
اگر کینه کش پور عمران بود *** از او کین کشیدن نه آسان بود

در بیان روانه شدن ابوسفیان به یثرب زمین و گزارش

بگفت این و نالید و بگریست زار *** ز خواری ببارید خون در کنار 
بر آمد چو دارای خاور بتخت *** شه زنگ از تخ بر بست رخت 
در آن شب همه چاره اش کار بود *** سرشک برش یار غمخوار بود 
بناچار سفیان بر گشته بخت *** برون رفت بگریست بر تاج و تخت 
چنین گفت دانشور انجمن *** چو افکند در بزم طرح سخن 
که سفیان چه آمد ز بطحا برون *** روان گشت با دیدۀ پر ز خون 
بسوی جهاندار جن و بشر *** چو سیماب از آن درد و آسیمه سر 
شب و روز ره راه برفتن برید *** چنین تا بنزدیک یثرب رسید 
بنزدیک لشگر گه شاه دین *** پیاده شد از بیم و اندوهگین 
همه دشت بد سرخ و زرد و کبود *** ز بس خیمه و تخت و خرگاه بود 
از آن ساز و آئین سرش خیره شد *** بچشمش زمین و زمان تیره شد 
زمانی همی بود و شد در شگفت *** به برگشتن اندیشه اندر گرفت 
که ناگه سواری ز ره در رسید *** خروشید چون روی سفیان بدید 
که ای بی هنر جادوی خیره سر *** چه جوئی در این کشور و بوم و بر 
شبان زاده ئی یا که سفیان نژاد *** بکن نزد من گوهر خویش یاد

در بیان آمدن ابوسفیان به یثرب و گفتگو نمودن آن نابکار با عمر خطاب و ابوبکر و نوازش نمودن ایشان بوسفیان را

که من از بزرگان این کشورم *** نبی را بجان و بدل چاکرم 
گرم رهنمائی بسوی عمر *** ابوبکر باشد مرا راهبر 
بهر کار بوبکر یار من است *** بهر غم عمر غمگسار من است 
یکی از دلیران آزاده ام *** نه دهقانم و نه شبان زاده ام 
سپهبد چه بشنید از او این سخن *** روان شد بهمراه پیر کهن 
چنین تا بخرگاه بوبکر پیر *** رسیدند سفیان و مرد دلیر 
قضا را ز نزدیک چرخ کبود *** ابوحفض نزدیک بوبکر بود 
که ناگاه سفیان ز ره در رسید *** پر از خون دل و روی چون شنبلید 
ابوبکر تنگش به بر در گرفت *** عمر از غمش دست بر سر گرفت 
که بهر چه زینسان روان آمدی *** چنین خسته و ناتوان آمدی 
چه سفیان ز صدیق بشنید راز *** بگریید و پاسخ چنین داد باز 
که گردون گردون دیگر گونه شد *** بدوران من دور وارونه شد 
بجام شرابم شبانگه شرنگ *** فرو ریخت این چرخ فیروز رنگ 
چنانم ز اختر بد آمد بسر *** که بگذشتم از کشور و بوم و بر 
بنی هاشم اکنون ز ما بگذرند *** که گوئی بگیتی ز ما برترند صفحه (232) 
بزرگان ما جمله در خاک و خون *** ز تیغ غضنفر فتاده نگون 
بسی نامداران قوم عرب *** بسی سروران قریشی نسب 
که در رزم از تیغ او کشته شد *** از انگشتها دشت چون پشته شد 
جهان گشت خالی ز خویشان ما *** تهی گشت از پاک کیشان ما 
زهر سو بسی گرد کردم سران *** بجنگ آوریدم سر سروران 
همه نامداران تازی نژاد *** همه سروران گرامی نهاد 
ز بطحا به یثرب کردم سران *** بسی از پی کین شدم کینه خواه 
ز تنها کشیدم بسی درد و رنج *** ز گنجم تهی کرد گنجور گنج 
زمانه هراسان ز کین خواهیم *** زمین تنگ از لشگر آرائیم 
جوانی که فرزند بوطالبست *** بمردان ز مردانگی غالب است 
بمیدان چو تیغ دو پیکر فراشت *** چو تیغش بسوی سپه سر فراشت 
سر نامداران به پیکر نماند *** تنی را ز گردان بتن سر نماند 
ز گردان ببطحا دلیری نماند *** ز شیران آن بیشه شیری نماند 
همه کشته گشتند یا دست گیر *** که در جنگ او همچو روباه پیر 
جهان گشت خالی از و در مصاف *** ز گردان اولاد عبدالمناف 
چه تازد بدشت و چه یازد سنان *** چه سازد سر تیغ را سر فشان 
سپهر از سنانش پر از خون شود *** ز تیغش همه رود جیحون شود 
از و رنج من جمله بر باد شد *** دل دشمن از کار او شاد شد

در بیان مکالمات نمودن ابوبکر و عمر در باب کار ابوسفیان و رفتن بخدمت حضرت پیغمبر (ص)

ببینی تو جائی بیثرب زمین *** که آنجا نشد جای فرخاش کین 
نه گنجم بجا ماند و نه کشورم *** ز جنگ آوران شد تهی کشورم 
چه بشنید فاروق گفتار او *** پر از غم سوی یار خود کرد رو 
که شو زود نزد پیمبر روان *** ز بهرش بگیر از پیمبر امان 
ابوبکر گفتا مرا کار نیست *** در اینکار یارای گفتار نیست 
نبی راز کارش پر از کین دلست *** مر او را امان خواستن مشکلست 
ابوحفض چون گفت او را شنید *** برویش بر آشفت و پر خشم دید 
که بر جان بد خواه بادا ستم *** ترا مال بسیار شد عقل کم 
هم اکنون ز بهر نبی بی هراس *** ز بهر امانش کنم التماس 
بگفت این و از جا بر آمد عمر *** روان شد بدرگاه خیر البشر 
بنزد پیمبر زمین بوسه داد *** وزان پس بپوزش زبان بر گشاد 
که ای آنکه در عرصه داوری *** شفاعت گرانرا شفاعت گری 
کنه گرد بسوی تو جوید پناه *** گنهکار باشد به از بی گناه 
ز روز ازل تا بروز شمار *** گنه کارگان از تو امیدوار 
یکی مژده دارم بسوی نبی *** که آن مژده هست آرزوی نبی 
که سفیان ز راه دراز آمده است *** بسویت ز راه نیاز آمده است 
چه ما گشت از لات و عزی بری *** شناسد نبی را به پیغمبری 
بپوزش بسوی تو آمد دلیر *** تو از لطف خود باش پوزش پذیر 
پیمبر شنید آنچه فاروق گفت *** نگفت هیچ و شد گفته او شنفت 
نیامد کسیرا خوش آن گفتگو *** بسوی بزرگان دین کرد رو 
بگفتا چه گوئید او را جواب *** صواب است اینگفته یا ناصواب 
خروشیدن آمد ز اصحاب دین *** که ای تختگاه تو عرش برین 
نباید شنید آنچه فاروق گفت *** که گفتار او با خرد نیست جفت 
ببطحا و یثرب نشانی نماند *** ز قوم عرب پهلوانی نماند 
که در جنگ شد کشته از کار او *** که نفرین بر او باد و بر یار او 
هنوز است دشت احد پر ز خون *** تن نوجوانان فتاده نگون 
در آن جنگ بر جا نماند هیچکس *** در آنجا نبی و علی بود و بس 
اگر تیغ و بازوی حیدر نبود *** نشانی ز دین پیمبر نبود 
نگشتی بگیتی اگر خود نمای *** بگیتی نهان بود نام خدای 
پیمبر چه گفتار آنان شنید *** جز از صدق گفتار چیزی ندید 
بگفتا چنین است از راستی *** اگر نگذری از ره کاستی 
ولیکن اگر دشمن آرد پناه *** گر از خون او نگذرد پادشاه 
بنزدیک دانا پسندیده نیست *** پسندیده نزد جهان دیده نیست 
پس آنگه بسوی عمر کرد رو *** چنین گفت کی بندۀ چاره جو 
اگر او ببخشش سزاوار نیست *** پسندیده نزد جهان دار نیست 
ولیکن بر ما در این داوری *** کسی چون تو آید بخواشه گری 
بناچار باید اجابت کنم *** ولیکن چو جنب رعایت کنم 
ولیکن در این گاه و بیگاه گشت *** عیان شد شب و روز کوتاه گشت 
چو فردا از این خرگه زرنگار *** کشد مهر شمشیر زهر آبدار 
تو او را نهانی بنزد من آر *** ببینم تا چون شود روزگار 
چه بشنید فاروق گفتار او *** به پیشش بمالید بر خاک رو 
که کون و مکان مر تو را بنده باد *** ثنا گوی تو آفریننده باد 
جهان تا بود تختگاه تو باد *** فلک تا بود در پناه تو باد 
بگفت و سوی خرگه خویشتن *** روان گشت پر درد با انجمن 
ز خرگه چو خالی شد از غیر جا *** پیمبر روان شد بخلت سرا

در بیان رفتن عمر و ابوبکر و عثمان بخدمت حضرت رسول و گزارش آن

ز شب قیر گون گشت روی فلک *** بر آسوده گشتند دیو و ملک 
سحر گه چو خورشید پوشید چهر *** پر از نقش شد لاجوردی سپهر 
ابوبکر و بوحفض و سفیان بهم *** نشستند و گفتند بی بیش و کم 
ز خر گه چو خورشید شد آشکار *** شه شب نهان گشت خفاش وار 
فتاد از سر هند وی شب کلاه *** سراسیمه شد زنگی با سپاه 
شد از پر توش آسمان و زمین *** چو بزم شه روم بازار چین 
بناگاه از خرگه احمدی *** نمودار شد رایت سرمدی 
بر آن شهنشاه جن و بشر *** بخرگاه و بنشست بر تخت زر 
خروش سپه بر گذشت از فلک *** رده بر کشیدند روح و ملک 
زمین گشت روشن ز دیدار او *** بجان آسمان شد هوادار او 
ثنا خوان آن شد مسیح و خلیل *** بکش کرد دست ادب جبرئیل 
ز شادی که رخ سود بر پای او *** ز بهجت که شد فرش بر جای او 
ز مین از نهم آسمان در گذشت *** زمان از سر لامکان در گذشت صفحه (233) 
ستادند گردان همه سر بسر *** بیک تیر پرتابش از دور تر 
کسیرا نه یارای گفتار بود *** جهان سر بسر نقش دیوار بود 
خبر شد بگردان که آمد روان *** ز خلوت به خرگه شه انس و جان 
طلب کرد بوحفض یاران خویش *** بدنبال خویشش همی رفت پیش 
بجان گشت عثمان بسفیان قرین *** ابوبکر یار و عمر پیش بین 
برفتند سوی نبی چار تن *** که ترسید از کارشان اهرمن 
بدیدند لشگر گه شاه دین *** ز لشگر ندیدند خالی زمین 
گرفته سواران سنانها بکف *** پیاده مهان بسته پر خشم صف 
بهر جا کشیده یلی خنجری *** ستاده بهر سو یکی سروری 
دلیران و گردان و آهن شکن *** نهان کرده در زیر فولاد تن 
پلنگان و شیران فولاد چنگ *** دریده دل شیر و چرم و پلنگ 
بکف هر یکی گرزۀ گاو سر *** حمایل همه تیغها بر کمر 
بفتراک هر یک کمندی بلند *** که بد کهکشان حلقۀ ز آن کمند 
همه بر لب آورده از کینه کف *** ستاده پر از خشم کین صف بصف 
همه شیر چنگ و همه پیل تن *** همه لشگر آرا و لشگر شکن 
زمین از نهیب سواران بجوش *** ز بانگ یلان آسمان در خروش 
ز آسیب گردان سواران ستوه *** ستوه از نهیب گوان دشت و کوه 
پلنگینه پوشان روئینه تن *** بپوشیده بر روی خفتان کفن 
چه سفیان بر آن انجمن بنگرید *** بترسید و بر روی فاروق دید 
که بنگر در این لشگر بیکران *** بآرا و آئین کند آوران 
فقیری که گنجی نیندوخته *** سپه ساتن از که آموخته 
ندیده پدر کودک در بدر *** کنون گشته بر خلق گیتی پدر 
بگفتار فاروق بگشاد لب *** که ز اولاد هاشم نباشد عجب 
چو خواهند آرند از خشم و کین *** زمین بآسمان آسمان بر زمین 
سراسر سپاه نبی پر ز خشم *** پر از کین برایشان نهادند چشم 
یکی گفت کین چار جادو گرند *** ولی ز آن یکی آن سه برتر ترند 
یکی گفت گر داشتم تیغ و طشت *** بیک ضرب میکردم این چار هشت 
یکی گشت خندان یکی لب گزید *** یکی سوی ایشان دژم بنگرید 
یکی بانک بر زد پر از خشم کین *** که اینک بگردان بطحا زمین 
بگیتی ز خلق جهان برترند *** پر افسون پر مکر و جادو گرند 
شنیدند و دیدند چون آن چهار ***سخنهای آن لشگر و کار زار 
ز غم در بدنشان روانی نماند *** به تنشان ز بس بیم جانی نماند 
مر او را در آنجا بهمراه برد *** سحرگه ورا سوی خرگاه برد 
نشست و سخن گفتن آغاز کرد *** سخن را سرو بن همه ساز کرد 
چنین گفت کی مرد فرخاشجو *** بسوی نبی آر از مهر رو 
بدین آی و از کفر دل پاک کن *** منور دل از نور ادراک کن 
بآئین و دین محمد گرای *** بجان شو پرستار یکتا خدای 
پرستیدن بت پسندیده نیست *** بتی کو پرستد پرستنده نیست 
چه در شهر ایمان شوی رایگان *** در آنجا در آئی بحصن امان 
چه بشنید سفیان ز عم رسول *** عیان کرد گفتار او را قبول

در بیان رفتن عباس بخدمت حضرت پیغمبر (ص) بجهت مه ابوسفیان بنا بر روایت دیگر

چه خورشید از آن خور گه بیطاب *** برون آمد از لاجوردی حجاب 
ز خورگه بشمشیر روی زمین *** بر آورد خنک فلک زیر زین 
نبی از سرا پرده آمد برون *** مهانرا جهاندار شد رهنمون 
بزرگان لشگر ستاده بپا *** دلیران ستاده همه جا بجا 
یلان جملگی تیغ و خنجر بکف *** کشیده سواران سر از هر طرف 
برون آمد از خیمه عباس زود *** بخرگاه رفت و نبی را ستود 
که این بارگه بر تو فرخنده باد *** جهان تا بود مر ترا بنده باد 
خوشا آنکه دارد پنهای چو تو *** خنک آنکه سازد بشاهی چو تو 
خوشا آنکه بگزید آئین تو *** خنک آنکه آید سوی دین تو 
خجسته کسی کو بتو بگروید *** ز هر چیز بگذشت سوی تو دید 
ببالد بنام تو نام آوری *** ببالد بنام تو پیغمبری 
ندانم چه گویم ثنای تو را *** چگونه ستایش نمایم تو را 
چو شد خاک پایت پناه جهان *** جهانی جهان هم شد اندر امان 
بکاخ تو جبریل جسته امان *** بدهلیزت میکال را رهنمان 
یکی زان شرف گشته روح الامین *** یکی گشته بر عرش کرسی نشین 
گر ابلیس را رو بسوی تو بود *** ملایک نمودند او را سجود 
پیمبر بخندید و او را نواخت *** بنزدیک خود از شرف جا بساخت 
چه بشنید عباس لب بر گشاد *** ز کردار سفیان بسی کرد یاد 
که از راه بی ره براه آمده است *** ز لطف تو زنهار خواه آمدست 
که گیرد امان و در آید بدین *** سزد گر پذیرد رسول امین 
ولی پر امید و هراس آمدست *** بسویت پی التماس آمدست

در بیان بردن عباس ابوسفیان را بخدمت حضرت رسول و مکالمان عباس با عمر

پیمبر چه گفار او را شنید *** پسندید و در دم اجابت رسید 
روان شد غلامی ز عباس زود *** بیاورد او را بمانند دود 
طلایه ابوحفض در راه بود *** ز کردار سفیان نه آگاه بود 
که دیدش روان آنچنان بانوان *** سوی او پر از خشم کان شد روان 
یکی تیغ تیز از میان بر کشید *** همی خواست از تن سرش را برید 
ز وحشت فرو ماند سفیان ز تک *** چو کوریکه آرد بر او حمه سگ 
درون سر پرده عباس دید *** پر از کین چو آتش ز جا بر دمید 
بسوی ابوحفض شد در زمان *** چنین گفت کی بد دل و بد گمان 
کسی کو که آرد سوی من پناه *** بسوی پیمبر شود عذر خواه 
چه خواهی که او را رسانی گزند *** نباشد بنزدیک یزدان پسند 
چه بشنید بوحفض شد پر ز خشم *** پر از کینه و خشم بگشاد چشم 
که نزد خردمند بیننده هست *** بنی هاشمی از خرد تنگدست 
چنین گفت پر خشم کین دیو زاد *** ندارد بکیش نبی اعتقاد صفحه (234) 
بپاسخ پر از خشم عباس گفت *** که کردار زشتت نشاید نهفت 
نبی هر دو تن را بر خویش خواند *** سزاوار خود هر کسیرا نشاند 
پس آنگه نبی سوی عباس دید *** ز سفیان و کارش سخن گسترید 
که دانم که او را بود عهد سست *** نیاید سوی دین و پیمان درست 
ولیکن تو هستی بجای پدر *** نباید ز رای تو پیچید سر 
نبی سوی سفیان نگه کرد و گفت *** بسفیان بسی در اسرار سفت 
ثنا و ستایش کسیرا سریست *** که از جاه و از جسم و از جان بریست 
کسی کو ترا ساخت نشناختی *** پرستی خدائی که خود ساختی 
ترا باید از جان خدائی شناخت *** که او صد هزاران بمثل تو ساخت 
بیکدم زمین و زمان آفرید *** شب و روز و نه آسمان آفرید 
پیمبر بسفیان چه گفت این کلام *** بر آمد خروش از دل خاص و عام 
دل اهل دین زین سخن زنده شد *** خدایش ستود و ملک بنده شد 
بعباس فرمود آنگه رسول *** که سازید ایمان او را قبول 
ز دین گفت عباس سفیان شنفت *** پذیرفت سفیان چو عباس گفت 
ز بیزاری از ود و عزی و لا ت *** ز دین آئی اشرف کائنات 
پرستیدن ذات یکتا خدا *** که او هست بر نیک و بد رهنما 
همه کرد اقرار نزد رسول *** بدو دیده بنهاد دست قبول 
اگر از زبان عهد عزی گسیخت *** دلش زان غم و غصه خوناب ریخت

در بیان اسلام آوردن ابوسفیان و خلعت دادن حضرت رسول ابوسفیان را

پیمبر یکی خلعت شاهوار *** باو داد با تاج گوهر نگار 
بر او گشت چون رخت اسلام راست *** ز جیش نبی بانک تکبیر خواست 
که ناپاکی از مشرکین پاک گشت *** دل کفر از دین او چاک گشت 
دگر باره عباس بگشاد لب *** چنین گفت کی فخر قوم عرب 
بسفیان کرم ورز از لطف باز *** که گردد ز الطاف تو سر فراز 
تبسم کنان گفت خیر الانام *** که هر کس رود سوی بیت الحرام 
نگردد بدست کسی دستگیر *** بود در امان و نباشد اسیر 
پر از خنده عباس لب بر گشاد *** که از جان فدای تو عباس باد 
بر او باز از لطف خود برفزای *** که او شاد دل باز گردد بجای 
نبی کرد رو سوی سفیان و گفت *** که گفتار عمم نشاید نهفت 
هر آنکس بخوان تو جوید پناه *** بود در امان گر چه دارد گناه 
دگر آنکه اندازه از کف کلاه *** بود در امان و بیابد فلاح 
ببوسید سفیان ز شادی زمین *** ثنای نبی کرد و گفت آفرین 
که ناگه بلرزید هامون و دشت *** جهان پر ز آواز تکبیر گشت 
چو سیماب گردید کون و مکان *** تزلزل در افتاد در آسمان 
بیکباره لشگر بر آمد ز جا *** کشیدند در زیر زین باد پا 
جهان گشت یکسر چو دریای قیر *** بلرزید از بیم گردون پیر 
زمین و زمان بر سپه تنگ بود *** جهان جمله با خصم در جنگ بود 
بترسید سفیان تیره روان *** ز وحشت رخش گشت چون زعفران

در بیان نمودن عباس لشگر اسلام را با بوسفیان و متحیر شدن ابوسفیان

چه عباس آنرا بدانگونه دید *** مر آنرا از آنسو بیکسو کشید 
که دیگر بر آمد ز لشگر خروش *** بچارم فلک مهر بگرفت گوش 
جهان پر ز آواز تکبیر شد *** سراسیمه مهر و مه و تیر شد 
بدو گفت عباس کی نامدار *** همانا نبی گشت امیدوار 
همی رفت جیش نبی فوج فوج *** بر آمد زمین همچو دریا بموج 
ز سم ستوران دریا نورد *** ز بانک سواران دشت نبرد 
پر از گرد شد گنبد آبنوس *** زخ مهر و مه گشت چون سندروس 
زمین سرخ و زرد و کبود و سیاه *** ز خفتان و خود و درفش سپاه 
دلیران کمربند بر بسته تنگ *** گشاده گوان از پی رزم چنگ 
سواران پر از خشم و تکبیر گو *** مهان کینه ورز و یلان کینه جو 
سپرها برافکنده گردان بدوش *** پر از خشم جنگ آور اندر خروش 
دل پیر سفیان ز غم بر طپید *** چه آن لشگر و ساز و آن رزم دید 
غریوان و گریان بعباس گفت *** ز پرده بر آورد راز نهفت 
که ای فخر اولاد عبدالمناف *** نبی از که آموخت رزم مصاف 
که هرگز ندیدست چشم جهان *** چنین لشگری از کیان و مهان 
در این بود سفیان که از روی دشت *** سپاه و سپهبد پدیدار گشت 
به پیش اندر آن ماه پیکر لوا *** سواری بگرد اندرش کرد جا 
دمنده چه باد و جهنده چه برق *** بفولاد و آهن پر و بال غرق 
بپرسید سفیان که این زان کیست *** سپهدار این فرقه را نام چیست 
بدو گفت کاین سعد کند آورست *** نبی را بدر گه چنین چاکر است 
هنوز از سپه تار بد روی دشت *** که دیگر گروهی پدیدار گشت 
ز آهن قبا و ز فولاد تن *** بپوشیده بر روی خفتان کفن 
نهاده سر و جان براه رسول *** تن و دل نموده فدای رسول 
دلیران خنجر کش شیر گیر *** همه شیر مردان و گرد و دلیر 
لوائی بر افراشته بر سپهر *** شده کوی او از شرف ماه و مهر 
چه سفیان نگه کرد آن ساز جنگ *** ز بیم از رخش رفت یکباره رنگ 
بعباس گفت ای جهانت بکام *** خداوند این فرقه را چیست نام 
بدو گفت عباس این بوذر است *** ز خاصان اصحاب پیمبر است 
همه کار او در ره دین بود *** ز بطحا دل او پر از کین بود 
بسفیان بد عباس در گفتگو *** که ناگه بر آمد دگرهای و هوی 
درفشی پدید آمد از تیره گرد *** نمودار شد پرده لاجورد 
بگرد اندرش بد سواری هزار *** همه گرد و شایسته کار زار 
سپهبد بر ابرو بر افکنده چین *** ترش کرده چون کینه خواهان جبین 
چه گردی که از بند گردد رها *** بر آند پر از خشم چون اژدها 
پی نام او سوی عباس دید *** بگفتا بود خالدبن ولید

در بیان پرسیدن عباس و آمدن عمار با فوج گران و خبر دادن عباس ابوسفیان را از حال ایشان

دگر باره بر شد بگردون خروش *** که شد مر نبوشنده را دل ز هوش 
سواران همه تیغ کین آختند *** دلیران همه گردن افراختند 
صفحه (235) 
یلان گرز گام پیکر بدوش *** زمین در فغان آسمان در خروش 
امیران گردنکش نامور *** پی کینه بسته سراسر کمر 
چه آن پایگه زاده حرب دید *** بعم رسول خدا بنگرید 
که بر گو بمن نام این نیکو خو *** بهر جا کوی کرده در جنگ رو 
همی رفت لشگر گروهها گروه *** برایشان شده تنگ هامون و کوه 
بگفتا که عمار رزم آزما است *** که یک رنگ یار رسول خداست 
بگشتند یکسر سران سپاه *** همه نامداران با تاج و گاه 
بزرگان هر بوم و بر با چشم *** دلیران هر مرز با باد و دم 
زهر سو اسیری شده کینه جو *** بهر جا کیو کرده در جنگ رو 
قبایل همه جان نهاده بکف *** دلیران خروشنده از هر طرف 
اگر بر شمارم از ان انجمن *** هم از نامشان طول باید سخن

در بیان رسیدن عمر با فوج گران و سؤال نمودن ابوسفیان از عباس و گزارش

گذشتند گردان سراسر ز راه *** شد از گردش آن تار خورشید ماه 
پدیدار شد رایتی رهنورد *** چو آتش پس پرده لاجورد 
باسبان بپوشیده بر گستوان *** شده زیر آهن دلیران نهان 
سپهبد بفولاد پوشیده تن *** ز آهن بتن دوخته پیرهن 
جهانی از او بود اندر غریو *** غریوان ز کارش دد و دام و دیو 
پر از کین چو آتش برافروخته *** نهانی بدل کینه اندوخته 
بآئین موانیان ژاژ خواه *** لباس سپاه و سپهبد سیاه 
بپرسید سفیان که او از کجاست *** که ذاتش نیاید باسلام راست 
همانا ز دوزخ یکی اهرمن *** بر آمد پر از کین گشاده دهن 
تو گوئی ز اسلام رنجیده است *** بتن جامه کفر پوشیده است 
بخندید عباس ز گفت او *** پر از خنده دل سوی او کرد رو 
چنین گفت کی مهتر انجمن *** نگفتی بدین گونه هرگز سخن 
در این جا نگفتی بجز راستی *** نجستی بکار اندرون کاستی 
سپهدار بوحفض کند آور است *** که این فرقه زان بهتر مهتر است 
چو زانجا سپاه و سپهبد گذشت *** دیگر گون درفشی پدیدار گشت 
درفشی که هنگام روز شمار *** نخستین شود بر نبی آشکار 
نبینی چه آید در آن عرصه پیش *** کند نام از نام و از دین خویش 
گرازان سپاهی بهمراه او *** سپهبد دل پر ز کین چاره جو 
نشسته ابر ناقه راهوار *** از او سختی کار در زینهار

در بیان رسیدن ابوبکر صدیق با فوج گران و سؤال نمودن ابوسفیان از عباس و گزارش

سپهبد بآئین فرزانگاه *** دل از ورود پاک زبان ورد خوان 
ردائی بدوش و عصائی بدست *** از او جیش ابلیس خورده شکست 
بهر گام راهی ز حق کرد طی *** شده ناق نه از آن راه پی 
بپیچیده عمامه بر روی خود *** خجل گشت از آن پیچ چرخ کبود 
زبانش پر از ورد دادار بود *** بخواندی دعا و دمیدی بخود 
کشیدی همی دست بر روی ریش *** چو در بتکدگاه خواندن کشیش 
دل از کیش دین نبی ساده داشت *** ز لات و هبل دل چو سجاده داشت 
بنوک عصا پنجه آراسته *** بهر دانۀ دامی انداخته 
چه سفیان سپاه و سپهبد بدید *** پر از خنده شب لب بدندان گزید 
ز عباس پرسید کین پیر کنست *** که کارش همه مکرو جادو گریست 
ز بس حیله و جادوئی ساخته *** بمکر و بافسون سر انداخته 
کنشتی برون آمده از کنشت *** بپوشنده دوزخ لباس بهشت 
چه بشنید عباس خندید و گفت *** که از تو چه دار سخن در نهفت 
که این پیر بد گوهر دیو زاد *** ندارد بدین نبی اعتقاد 
سوی بت پرستان گراید همی *** عزی و هبل را ستاید همی 
ز بس جادوئی با نبی ساخته *** میان بزرگان سر افراخته 
که آگاهم از کار او سر بسر *** ز خویش و تبار و نیا و پدر 
از او باشد از راستی با فروغ *** بگیتی به از راست باشد دروغ 
باو صدق اگر آشنائی کند *** سزد کذب را کدخدائی کند 
بخندید عباس از گفت او *** بدو گفت کی پیر فرخاش جو 
پر از مکر بازد بیزدان دغل *** پرستد بجان لات وود و هبل 
بظاهر اگر یار پیغمبر است *** بدل دشمن دادگر داور است 
دلش از ره راستی دور باد *** از آن ره دو بیننده اش کور باد 
بجائی که او با نبی همدمست *** همیشه بخلوتگه محرم است 
بدل مهر او را نیندوخته *** ره کفر و بیداد آموخته 
چه زانجا ابوبکر لشگر گذشت *** سراسر همه دشت پر نور گشت 
جهان ساز و آئین دیگر گرفت *** جوانی کهن پیر از سر گرفت 
در رحمت ایزدی باز شد *** زمین و زمان پر ز آواز شد 
در بیان توصیف نمودن حضرت امیر و رسیدن آن حضرت بالوای نصرت 
پر از بانک تکبیر شد چار سو *** جهان آفرین شد چه تکبیر گو 
زمین و زمان در نوردیده شد *** همه پرده آسمان چیده شد 
قدر سطح این تودۀ خاک چید *** قضا عرش و فرش زمین گسترید
عیان گشت سیمای پروردگار *** نمودار شد قدرت کردگار 
سپهداری آمد بهامون پدید *** که هامون و کوه و زمین آفرید
ز سم ستورش ابر گوش هوش *** رسیدی دمادم ندای سروش 
بسی وصف از رزم او در دلست *** که آوردنش بر زبان مشگلست 
نداری در آن راز طاقت زبان *** کجا تاب این معنی آرد بیان 
اگر پیر رندان بخود خواندی *** بپای خم و باده بنشاندم 
مرا با مغان آشنائی دهد *** جدائی ز زهد ریائی دهد 
دهد ساقی سیمتن ساغرم *** پر از شور سازد ز مینا سرم 
کند خاکم از بادۀ ناب گل *** از آن آب آتش فروزد بدل 
از آن آتشم دل فروزان کند *** چو نار شب طور سوزان کند صفحه (236) 
تن و جان من را بشور آورم *** پر از ناله ام نار طور آورد 
نشانی ز راز نهانم دهد *** ز مدحش سخن بر زبانم دهد 
شبانان شوند از کلامم کلیم *** شود از دمم زنده عزم رمیم 
بگفتار کار مسیحا کنم *** بیکدم دو صد مرده احیا کنم 
مغنی از این پرده بنواز رود *** که بی پرده شد آشکار آنچه بود 
بزن چنگ و بر چنگ و بنواز نی *** که آئین زهد و ریا گشت طی

ساقی نامه گوید

که از زلف و ابرو و تیغ و سنان *** بآئین دارای جنگ آوران 
خوش آن تن که از نوک آن تیر خست *** خوش آن سر که آن تن بفتراک بست 
مغنی بگردون رسان بانک نای *** که شد ساقی بزم رزم آزمای 
کمان از خم ابروی یار کن *** کمند از سر زلف دلدار کن 
ببندی اگر پر ز کین بی درنگ *** تنم را بفنراک آن رشته تنگ 
بر آمد ز میخانه پیر مغان *** شد از زهد سالوس نام و نشان 
مغنی ز رامشگران لشگرم *** شبیخون زند ناگهان بر سرم 
تنم روشن از این شبیخون کنید *** بآن خنجرم سینه گلگون کند 
بآن لشگر آیم اگر دستگیر *** مدام اندر انجام باشم اسیر 
در این قتلگه ترک تازی کنم *** بخورشید و مه دستبازی کنم 
ز چرخ چهارم نهم پای پیش *** سر ماه بندم بفتراک جویش 
در آن بند مدحت سرا ئی کنم *** بخورشید و مه دستیاری کنم 
هم آغوش خورشید خاور شوم *** بماه دو هفته برابر شوم 
در آنجا بمدحت گشایم دهان *** سخن بیخود آید مرا بر زبان 
مغنی از این پرده بنواز نای *** که پی پرده آری دلم را زجای 
بسی دل بزلف بتان بسته ام *** ببستند دلرا و دل خسته ام 
اگر دلربا دل رباید دلم *** کزان دل ربودن گشاید دلم 
نگاری اگر در کنار آورم *** کنار جهان پر نگار آورم 
نگارم ز اوصاف او مدح چند *** که گردد پسندیده نقشبند 
مغنی بدستان برارای رود *** از این داستان ده بر بربط درود 
که شد غمزۀ مست دلدار باز *** بمعموره ملک دل یکه تاز 
چنان جلوه در ملک هستی نمود *** که رنگ حوادث ز هستی زدود 
که در کشور حسن شد دلربا *** رخش از سنان شان تهی کرد جا 
چنان طرح بنمود در انجمن *** که شد به ز شیخ حرم برهمن

در تعریف شیر بیشۀ شجاعت ابن عم رسول (ص) رب العالمین علی ابن ابیطالب (ع)

مغنی کجائی نوائی نواز *** بآهنگ تازی و صوت حجاز 
بساز ارغنون رود بنواز نی *** فراموش کن عهد کسری و کی 
بترکان تازی سخن تازه کن *** جهانرا ز تازی پر آوازه کن 
روایت ز یاران دلساده کن *** حکایت ز عشاق دلداده کن 
ز چابک سواران دلدار مست *** ز رندان چالاک و چابک پرست 
ز غارت گران دل و دین و هوش *** کز ایشان دل و جان بود در خروش 
ز آواز بر بط دلم شاد کن *** خرابست از آن نغمه آباد کن 
کزان نغمه از دل منور شوم *** بصوت نوا راز گستر شوم 
ز رزم امیری سرایم سخن *** نوازم یکی داستان کهن 
که چون با نبی رایت افراخته *** بمیدان زاغ البصر تاخته 
در آنجا نبی را کند رهبری *** ستاند از او تاج و انگشتری 
بسوی نبی آمده با لوای *** پذیره بمنزل گه ما رای 
که ناگه نمودار شد رایتی *** که بد رایت نور از او آیتی

ذکر نمودار شدن رایات نصرت قرین و دیدن ابوسفیان او را و توصیف آن لوا

بعرش برین سایه بر سایه اش *** که بد عرش و کرسی کمین پایه اش 
از آن پایه نه چرخ را پایه بود *** دو گیتی همه زیر آن سایه بود 
دو گیتی از آن سایه در تاب بود *** نبودی گر او دهر نایاب بود 
سواران بگرد اندرش بیشمار *** همه شیر مردان خنجر گذار 
هژبران میدان نام آوری *** نهنگام دریای کین گستری 
جهان گشته لرزان و تار آفتاب *** شده چرخ را زان سپه زهره آب 
شده باد از آتش تیغ برق *** شده خاک از آه شمشیر عرق 
ز سم فرس سوده پشت سمک *** ز نوک سنان سفته روی فلک 
ستورش بگردون سر افراشته *** ز سم از زمین آسمان ساخته 
بدم کوی سیم از زر آویخته *** ز سم خاک بر چشم مه ریخته 
زمین و زمان از نهیبش ستوه *** ز آسیب او لرزه در دشت و کوه 
سپهبد نشسته ابر بارکی *** جهان گشته لرزان بیکبارگی 
ز قهرش تزلزل در اصحاب فیل *** ز بطش طلاطم بدریای نیل 
ز نیروی او پشت نه چرخ خم *** ز بازوی او قدرت دهر کم 
ز بالای او گشته والا جهان *** ز سم ستورش مکان لا مکان 
تنش گشته در زیر خفتان نهان *** چو نام جهان آفرین در جهان 
گرفته بکف تیغ زهر آبدار *** از او خاسته ما سوا زینهار 
بگیتی چو او تیغ و تیر آخته *** دو عالم بیک تاختن تاخته 
پر آتش جهان ز آب شمشیر او *** شده خاک چون باد از تیر او 
زهر موج شمشیر او بد عیان *** بهم نوح و طوفان فرعونیان 
ز سیمای او دهر سیماب گون *** زمین همچو دریای نیل آب گون

هراسان شدن ابوسفیان از دیدن فوج لشگر و سیمای حضرت امیر علیه السلام

از او زادۀ حرب را دل گسیخت *** ز نیروی حق بند باطل گسیخت 
ز وحشت بر آورد از دل خروش *** بیفتاد بر خاک و رفت او ز هوش 
بفرمود عباس تا ترجمان *** شود سوی سفیان بپرده روان 
صفحه (237) 
ز یاری چه شد ترجمان سوی او *** بدیدش بخاک سپه روی او 
سرش را ز خاک سپه بر گرفت *** بهوش آمد و زاری از سر گرفت 
بپرسید عباس کای مرزبان *** چه بودت که گشتی چنان ناتوان 
خروشید کای فخر قوم قریش *** از این نامور مرد با هوش و طیش 
زمین و زمانرا کجا جای اوست *** جهان عکسی از نور سیمای اوست 
همانا خدای محمد عیان *** در ایندشت گردید با چشم و جان 
بامداد او این چنین کینه جو *** بسوی خدایان ما کرده رو 
پی کین بامداد آمده است *** باصنام او کینه جو آمده است 
ولیکن سزای پرستیدن است *** خدای محمد اگر این تن است 
ندیده دو چشم زمانه بشر *** بمانندۀ ایزد دادگر 
چه عباس گفتار او را شنید *** دو ابرو از آن گفته در هم کشید 
بدو گفت او را ندانی که کیست *** ز جان و دلش شاد جان نبی است 
درخشنده از تیغ او آفتاب *** از او خانه کفر گشته خراب 
کمین بندۀ درگه او قضاست*** ز فرمان او چرخ فرمانرواست 
که نام نبی نامی از نام اوست *** همه حاصل ما سوا کام اوست 
بنازد ز نامش خدای جهان *** نبی راست از نام او تازه جان 
نبی چون بمعراج اعلا رسید *** بعرش برین نام او نقش دید 
چو برقی ز شمشیر او بر فروخت *** بگیتی همه خانه کفر سوخت 
پی کینه چون گرز گیرد بچنگ *** بگردون نهد چرخ را پالهنگ 
چو در بام گردون کمند افکند *** سر مهر گردون ببند افکند 
چو در رزم بازو گشاید همی *** خدای جهانش ستاید همی 
ز تیغش بسی سر جدا شد ز تن *** شده واژگون خانه اهرمن 
در آندم که از مادر پاکزاد *** علی مادر دهر نامش نهاد 
چه بشنید سفیان سخنها از او *** بیکباره از بیم شد زرد رو 
چنین گفت لرزان که این نامدار *** بگیتی ندیده چو او روزگار 
علی را بخوردی بسی دیده ام ***ز اوصاف او چند بشنیده ام 
ولکین چه او را چنین دیده ام *** شده هیچ از این دیده نشنیده ام 
گر این کینه ور باشد و کینه کش *** بگیتی نبینیم ما روز خوش 
وزان پس چنین گفت کای پر هنر *** بسوی علی بار دیگر نگر 
چه سفیان بسوی علی بنگرید *** شد از بیم رنگ از رخش ناپدید 
بیفتاد بر خاک از پشت زین *** از آن گشت لرزان زمان و زمین 
خروشی بر آورد بس هولناک *** بگردان از آن نعره افتاد چاک 
در و دشت زو شد همه پر خروش *** بپرسید از آن چونکه آمد بهوش 
بسفیان که ای پیر بر گشته بخت *** چه جوئی دگر کشور و تاج و تخت 
تو گر کینه ورزی سپه بد بود *** تو گر کینه ورزی کنی بد بود 
در این کار پند مرا کار بند *** چه باشد چنین خیره ناهوشمند 
در آور باسلام خویش و تبار *** که شد از ابد تا کنون کفر خوار 
نیاری بعهد پیمبر زیان *** برانی یکی جوی خوی در جهان

در بیان رسیدن ابوسفیان ببطحا و آمدن اهل بطحا بنزد او و خبر دادن از اسلام خود

سخنشان نیامد به بن آن دو تن *** از آن کارشان در میان بد سخن 
که دیگر فلک پر ز آواز گشت *** بعرش برین خاک آن باز گشت 
ملایک ز شادی سر افراختند *** بهر سو لوائی برافراختند 
زمین و زمان گشت تکبیر گو *** پر از بانک تهلیل شد چار سو 
سراسیمه گشتند روح و ملک *** پر از ذکر تهلیل شد نه فلک 
دگر رایتی دشت پیمای گشت *** کز و گشت افراشته کوه و دشت 
بگیتی چو او سایه اندوختی *** دو گیتی بیکره شده سوخته 
از آن سایه شد ما سوا سایه رو *** از آن شد جهان آفرین مایه رو 
از آن سایه شد آفرینش پدید *** از آن سایه عرش برین آفرید 
گذشتند یکسر چه شاه و سپاه *** ز دل پیر سفیان بر آورد آه 
گرازان از آن جایگه بر گذشت *** بسوی حرم راه پیمای گذشت 
پر از درد و گریان سوی خانه شد *** ز دین و دل خویش بیگانه شد 
بزرگان بطحا خبر یافتند *** بسویش پر از درد بشتافتند 
بنالید سفیان و لب بر گشاد *** ز کار پیمبر همی کرد یاد 
که از چاره ام گشت کوتاه دست *** بلات و بعزی در آمد شکست 
بدین نبی تن بیاراستم *** بدین چاره از وی امان خواستم 
پس آن راز گفت و همی داد پند *** نبد پند او نزد او سودمند 
بآئین خود مر مرا پند کرد *** ز بیزاری لات خورسند کرد 
یتیمی چو بوطالبش پرورید *** سر سرکشان را بخنجر برید 
سپا و سپهبد همه کینه ور *** بکین ود و لات بسته کمر 
همه دشت بینی پر از گرز خود *** جهان تا جهان سرخ و سبز و کبود 
زمین تا زمان تنگ بر لشگرش *** گذشته ز نه آسمان افسرش 
شما خود و خفتان خود بنگرید *** بگرز و بتیغ و سنان بنگرید 
سوی کعبه جوئید یکسر پناه *** بپوزش ز کردار خود عذر خواه 
که زینگونه از وی امان خواستم *** بدین عهد پیوند جان خواستم 
شنیدند چو گفت او سر کشان *** شدند از دو دیده برخ خونفشان 
لبی پر ز آه و دلی پر ز درد *** دو دیده پر آب و رخ از بیم زرد 
سوی کعبه افتاد از آن جایگاه *** پی چاره هرکس که میجست راه 
پی چاره هر تن بسوئی روان *** پدر از پسر گشته نامهربان 
نه مادر بفرزند غمخوار بود *** پسر پیش چشم پدر خوار بود 
تنی چند از سر کشان قریش *** بجوشید دلشان پر از کین و طیش 
نهانی یکی لشگر آراستند *** پی کینه و جنگ برخاستند 
ز بطحا پی کین برون آمدند *** خروشان ز درد درون آمدند 
بهامون درفشی برافراختند *** برزم پیمبر برون تاختند 
سپاه پیمبر چو نزدیک شد *** بکردار شب روز تاریک شد 
ببطحا چو نزدیک شد آن سپاه *** ز رفتار بر شد بر افلاک ماه 
که بد پیش روخالد بن ولید *** چه از دور آن لشگر و ساز دید 
بترسید عهد نبی بشکند *** نبی را از آن دل پر از کین کند 
نماند کسی زنده ز اهل حرم *** بفرمود تا بر نیارند دم 
ز گردان تنی چند را بر گزید *** همی رفت تا نزد لشگر رسید 
بنزد نبی کینه جستن ز کیست *** شکستن امان نبی بهر چیست صفحه (238) 
اگر او از این کار آگه شود *** ز جانها همه دست کوته شود 
نماند ز اهل حرم زنده کس *** دگر بر نیاید صدای جرس 
شما دست از این رزم کوته کنید *** در این رزم اندرز من بشنوید 
ببخشید بر جان و بر مال خویش *** مسازید این کینه را دست پیش 
بگفتند ما را بود ننگ و عار *** که گردیم سوی نبی پس سپار 
چه بشنید خالد خروشید سخت *** که بر گشت از این قوم ناپاک بخت 
بگفت این و شمشیر کین بر کشید *** بسوی دو لشگر پر از خشم دید 
بر آمد ز هر دو سپه گیر و دار *** در آن دشت شد رستخیز آشکار 
غریو یلان از فلک بر گذشت *** خروش سپه از ملک در گذشت 
یکی گفت گیر و یکی گفت دار *** یکی خواست از بیم جان زینهار 
بسی سر ز خنجر جدا شد ز تن *** بسی تن بپوشید از خون کفن 
سرانجام خالد بشد چیره دست *** در آمد بقوم قریشی شکست 
همه کشته گشتند زار و اسیر *** بدست سپاه نبی دستگیر 
خروش دلیران بر آمد به ابر *** بپوشید خورشید و مه خود و کبر 
تو گفتی ستاره بکین آمده *** بلند آسمان بر زمین آمده 
همی بانک تکبیر بر شد بماه *** ز گرد سپه گشت گیتی سپاه

در بیان داخل شدن لشگر اسلام بمکه و رفتن ایشان بمسجد الحرام و گزارش

زمین و زمان همچو سیماب شد *** بلند آسمان را ز دل تاب شد 
بسوی حرم اندر آمد سپاه *** رخ از بیم پوشید خورشید و ماه 
پیمبر بفرمود با سروران *** سراسر همه سوی مسجد روان 
ابا خود و خفتان و جوشن شوند *** زمانی بگرد حرم نغنوند 
بمان تا که اینک خود از پی رسم *** وز آن پس کنند آنچه فرمان دهم 
شنیدند چون سر کشان این ندا *** بیکباره لشگر بر آمد ز جا 
خروش دلیران ز کیوان گذشت *** غبار سواران ز کیهان گذشت 
همه کوه پر جوشن و خود شد *** حریم حرم آهن آلود شد 
خروش ستوران گذشت از سپهر *** هراسان شد از بیم ناهید و مهر 
همه قوم کفار ترسان شدند *** همه کفر کیشان هراسان شدند 
ز بیم دلیران دین مرد و زن *** سوی خوان سفیان شدند انجمن 
خزیده به بیغوله ها سر کشان *** نهان گشته از بیم خنجر کشان 
زن و مرد در خانه ها دل غمین *** نهان گشته هر جا بزیر زمین 
ز بیم پیمبر هراسان شدند *** بهر گوشه کفار پنهان شدند 
گرفته زمین و زمان را نفس *** دو گیتی نهان گشته زیر قفس 
سپاه نبی سوی شهر آمدند *** بهر سو خروش گواژه زدند 
کسی را ندیدند جز سنگ و کوه *** تهی کوچه ها مانده بود از گروه 
شده خالی از خلق بازار و کوه *** تهی از زن و مرد بازار و کوه 
بننگ آمده ننگ ننگ آوران *** نشانی نمانده زکند آوران 
سپاه نبی دست و تیغ آختند *** خروشان بسوی حرم تاختند 
گرفته بکف نیزل جانگزای *** برهنه تنان خنجر سر کرای 
خروشان و جوشان چو دریای موج *** بسوی حرم تاخته فوج فوج 
نواشان بچرخ برین برده راه *** شده کوه را با نشان مهر و ماه 
همه بانک تکبیر برداشتند *** همه خاک بر کفر انگاشتند 
بفرمودۀ سرور انبیا *** ستادند گرد حرم جابجا 
همه نیزه بر دست و دل پر زجوش *** بفرمان درای نبی داده گوش 
نموده برهنه همه تیغ تیز *** بگرد حرم خاسته رستخیز 
بر آئین گردان همه سروران *** رسیدند یک یک ز نام آوران 
بگرد حرم از کران تا کران *** سپه بود و خفتان کند آوران 
چنین تا ابوحفض آمد ز راه *** جهان گشت چون روی زنگی سیاه 
چو آمد بنزدیک رکن حطیم *** دلش گشت از درد و اندوه دو نیم

در بیان آمدن عمر و ابوبکر به مسجد الحرام و گزارش احوالات ایشان گوید

گرفته بکف نیزۀ آهنین *** سری پر ز خشم و دلی پر زکین 
بچشمی بسوی هبل بنگریست *** بچشمی سوی لات و ودو گریست 
زمان پرستش بیاد آمدش *** بسی آه سرد ز نهاد آمدش 
پشیمان ز کار و ز کردار خویش *** چنان گفت گشته دل از درد ریش 
دریغا که عمری تبه کرده ایم *** سجود ترا روز و شب برده ام 
کنون دست من از تو کوتاه گشت *** دل من از این درد پر آه گشت 
سر آمد ترا و مرا زندگی *** خدائی تو را و مرا بندگی 
بر آن بنده برتر بباید شمرد *** که روشن خدایش شود خورد خورد 
بگفت این و خود را بیکسو کشید *** ابوبکر صدیق از ره رسید 
ردائی چو یزدان پرستان بدوش *** ز تسبیح و تهلیل دل پر خروش 
یکی سبحه در دست او آشکار *** ز هر دانه زنار در زینهار 
چو تکبیر گویان گشاده دو لب *** ولی دل ز تکبیر در تاب و تب 
گسسته عنان و رها کرده چنگ *** چو هنگام بگریختن روز جنگ 
سر و روی پر گرد و پر خاک ریش *** خروشان شده از پی دین و کیش 
چه نزدیک رکن یمانی رسید *** خروشان ببالا سوی لات دید 
بر آورد از سینه بیخود خروش *** بیفتاد یکبارگی شد ز هوش 
رسیدند لشگر بگردش ز راه *** مر او را ببردند از آن جایگاه 
پس آنگه سپاه نبی سر بسر *** گرفتند پیرامن کوه و بر 
هراسان شد از بیم تابنده مهر *** بلرزید ارکان هفتم سپهر 
هوا سر بسر آهن آلود شد *** پر از خنجر و جوشن و خود شد 
سر تیر و خنجر سر مهر سود *** کمند یلان چنبر ماه بود 
در آمد بچشم ستاره سنان *** سپر کرده خورشید در آسمان 
تو گفتی که گردون شده پر ستیز *** ببارید زو خنجر و تیغ تیز 
سواران همه تیغ تیز آختند *** بچرخ برین ناوک انداختند 
دلیران همه دست بالا زده *** سنان بر مه و مهر و خارا زده 
بشادی گوان بر کشیده خروش *** زمین و زمان گشته پولاد پوش 
گریزان بهر گوشه قوم قریش *** ز تن رفته از خوفشان توش و طیش 
جوانان ترکش کش تیر زن *** نهان گشته در خانۀ پیر زن 
یلان قوی پنجه و زورمند *** سوی لات و عزی و ود تاختند صفحه (239)

گفتار در بیان مشورت نمودن اصحاب در باب اصنام و مکالمات ابوبکر و عمر و جواب دادن ابی ذر

چه از کار اصنام پرداختند *** سوی لات و عزی و ود تاختند 
رخ آورد آنگه رسول امین *** تبسم کنان سوی اصحاب دین 
بفرمود پس اشرف کاینات *** که در کندن لات و ود و منات 
که آرد ز بام حرمشان بزیر *** که گردد در این ره مرا دستگیر 
که سازد در اینجا مرا یاوری *** شود یار یزدان در این داور 
بپاسخ کسی بر نیاورد دم *** نه از اهل یثرب نه ز اهل حرم 
ابوبکر سوی نبی کرد رو *** شده گریه او را گره در گلو 
چنین گفت نالان بصوت حزین *** که ای رای تو عقل را پیش بین 
مرا رای کروبیان رای نیست *** کسی را بدین رای آرای نیست 
عرب سالهاشان پرستیده اند *** بجای خداوند بگزیده اند 
بسی سالها قبلۀ ما بدند *** بما کردگار توانا بدند 
همه تازه عهدند قوم عرب *** در افتند یکباره در تاب و تب 
نیامد کسی سوی ایمان درست *** شود قوم جهال را عهد سست 
بمان تا زمانی بر آن بگذرد *** از آن پس چنین کن که اندر خورد 
بمان تا بیاریم آهنگران *** بسوهان و زنجیرهای گران 
بسی چارۀ دلپذیر آوریم *** ز بام حرمشان بزیر آوریم 
ز بالا چه بر زیر آریمشان *** سوی بت پرستی سپاریمشان 
که بت هست در مسجد کعبه زشت *** مکان بتان است دیر کنشت 
بر آشفت بوذر از ان گفتگو *** بسوی ابوبکر شد سرخ رو 
ابوبکر را در دهن بد سخن *** بگفتار بگشاد بوذر دهن 
که این پیر فرسودۀ روزگار *** چه گوئی همین گفتۀ نابکار 
یکی از سخن های تو نغز نیست *** همانا که در سر ترا مغز نیست 
کنون گر امان پیمبر نبود *** ز کفار کس را بتن سر نبود 
روان بد بگرد حرم جوی خون *** ز خون بود حل و حرم لاله گون 
چه بوحفض گفتار بوذر شنید *** پر از خشم و کین سوی او بنگرید 
بر آشفت و استاد در پیش صف *** ز خون جگر بر لب آورد کف 
پر از کین بسوی نبی کرد رو *** که بیهوده بابت چرا گفتگو 
بر ایشان بسی سالهای دراز *** نمودیم ما و نیاکان نماز 
پرستنده بودند پاکان ما *** نیایش نمودند نیاکان ما 
نه بینی کسی را ز قوم قریش *** بزرگان و گردان با زور طیش 
که تا سوده بر پای ایشان جبین *** جز ایشان نخوانده جهان آفرین 
که یارد ز بام حرمشان فکند *** که شان میتواند که از جای کند 
کجا دستی اندر عراق و حجاز *** پر از کین شود سوی ایشان دراز 
اگر هر دو گیتی بر آرند دست *** نیارند بر سوی ایشان شکست 
بپاشان که یارد که دست آورد *** ز بالایشان سوی پست آورد 
ترا با ود و لات و عزی چکار *** ببام حرمشان چنین واگذار 
که سودیم ما سالهای دراز *** ابر پای ایشان جبین نیاز 
پرستشگر پیر و برنا بدند *** بقوم عرب رب اعلا بدند 
تو گر غیر این گفتۀ من کنی *** بخود خویش و بیگانه دشمن کنی 
نه فاروق ماند بدرگاه تو *** نه صدیق باشد هوا خواه تو 
چه گفتار فاروق آمد به بن *** نیامد پسند نبی آن سخن 
بپاسخ چنین گفت کای نامدار *** چه خواهی ز بهر بتان زینهار 
چرا بد مرا لشگر آراستن *** بمیدان کین خوار و خون خواستن 
بپاسخ چنین گفت کای نامدار *** چه خواهی ز بهر بتان زینهار 
چرا بد مرا لشگر آراستن *** بمیدان کین خوار و خون خواستن 
که از بت پرستان بر آریم گرد *** مرا بد ز بهر چه جنگ و نبرد 
جهان پاک از لات و عزی کنم *** نه با لات و عزی مدارا کنم 
اگر لات و ود را نسازیم پست *** نه عزی پرست و نه یزدان پرست 
اگر نیست دستی ز گیتی برون *** که لات و هبل را کنم سر نگون 
ز غیرت برون آرد از آستین *** ید قدرت خود جهان آفرین 
ز دستی در افتد در ایشان شکست *** که دستیش نبود ببالای دست 
هم اکنون یکی دست آید پدید *** که فرق نه افلاک را گسترید 
نگار جهان را سراسر نگاشت *** پیام فلک مهر را بر فراشت

در بیان خواستن حضرت رسول جناب امیر را و شکستن اصنام و توصیف آن حضرت

اگر بنده دستی ندارد رواست *** که گاهی چنین کار دست خداست 
که دستی که در را ز خیبر کند *** ز بام حرم لات را بر کند 
پس آنگه علی را نبی پیش خواند *** نبی خویشتن را بر خویش خواند 
پی مدحت او زبان بر گشاد *** ز کردار و کارش بی کرد یاد 
که از دست تو کار من شد درست *** ز بازوی تو کفر گردید سست 
پی دین گهی در ز خیبر کنی *** گهی عمر ر ا سر ز تن بر کنی 
بجایم گهی جویم آرامگاه *** کنی جان فدایم در این جایگاه 
نباشد بغیر از تو ام یاوری *** مرا یاوری کن در این داوری 
یکی کار پیش است آن کار تست *** ز دست او این کار گردد درست 
نباشد کسی را بآن دسترس *** بر آید ز دست تو این کار و بس 
بدوش من از مهر بگذار پای *** بکن دوش من از شرف عرش سای 
بگردون گرائیده کن شصت من *** بنه پای بر بازوی و دست من 
بر افراز بازوی کشور گشا *** عزی و هیل را در آور زپا 
چه بشنید گفت نبی بوتراب *** ز خون ریخت بر صحفۀ گل گلاب 
بگفتا چنین با رخ پر ز شرم *** که ای بزم گیتی ز رای تو گرم 
بدرگاه تو آن کمین بنده ام *** که بر خاک پایت سر افکنده ام 
تن و جان من زیر فرمان تست *** بهر جا نثار تن و جان تست 
بود دست تو جای دست خدا *** کجا بنده بگذارد آن جای پا 
فراتر ز عرش برین دوش تست *** دو صد عرش و کرسی در آغوش تست 
بپاسخ چنین گفت دانای راز *** چنین گفت دانندۀ راز باز 
که ای پای تو زیب عرش خدا *** بدوش من از مهر بگذار پای 
که فرمان یزدان چنین آمده *** خداوند را این گزین آمده 
که پایت بود زینت دوش من *** فزاید ز نیروی تو هوش من 
دگر شاه دین تاب گفتن نداشت *** بناچار پا را بآنجا گذاشت 
علی چون در آنجای بنهاد پا *** همه آفرینش در آمد ز جا صفحه (240) 
تزلزل بعرش برین اوفتاد *** ملک از فلک بر زمین اوفتاد 
نبی چون بقوسین اعلا رسید *** ز لا بر گشت و به الا رسید 
علی چون بدوش نبی پا نهاد *** ز الا قدم سوی بالا نهاد 
پس آنگه بلند اندر آورد دست *** که شد زار بلندی نه افلاک پست 
چو ان دست و بازو نمودار شد *** همه ما سوا ناپدیدار شد 
جهان آستینی در آن دست بود *** دو گیتی یکی هر آندست بود 
بپچید طومار نه آسمان *** نشانی نماند از زمان و مکان 
ز هم ریخت نه آسمان تار و پود *** از آن دست چون پردۀ عنکبوت 
بدر زد دو انگشت هر چار کند *** پس آنگه سوی آسمانش فکند 
بیک ضرب دست خدای جهان *** خدایان برفتند تا آسمان 
همه خورد و خوار و زبون آمدند *** بسوی زمین سرنگون آمدند 
ز تکبیر پر شد بگردون خروش *** بکون و مکان اندر افتاد جوش

در بیان انداختن جناب امیر (ع) بتان را از دیوار کعبه و پائین انداختن آن سرور خود را از دوش پیغمبر و توصیف نمودن حضرت رسول(ص) او را

چه شد خورد عزی و لات و هبل *** شکست اندر آمد بقول دغل 
پس آنگه ز دوش رسول امین *** علی جست آسان بروی زمین 
پیمبر ز مهرش ببر در گرفت *** ز بازو نیروش اندر شگفت 
بخندید و شادان زبان بر گشاد *** ز یزدان و از خود درودش بداد 
توئی آنکه نقاش عهد الست *** ز دست تو دوش مرا نقش بست 
بدوشم بهنگام خوف رجا *** گهی دست بگذاری و گاه پا 
نهادی چه پا بر سر دوش من *** گذشت از سر عرش آغوش من 
تو بر دوش من پا چو بگذاشتی *** ببالا چگونه سر افراشتی 
چه گفت این سخن را رسول خدا *** بپاسخ گذارندۀ دست و پا 
ز پایش بمژگان تر خاک رفت *** پس آنگه دو دستش ببوسید گفت 
فروزد سر برتری تا کجا *** چه مهر نبوت نهد زیر پا 
ببام دنی سر فرازی کند *** بکار خدا دست بازی کند 
چه دوش تو شد جای بر پای ن *** فراتر ز معراج شد جای من 
من از آن شرف عرش پیما شدم *** تو گفتی که همتای یکتا شدم 
در آنجا سراسر همه ما سوا *** نمودی بچشمم کم از پر کاه 
بمن داد گفتی ز روی یقین *** جهان آفرینی جهان آفرین 
ز روز ازل تا بروز پسین *** گرفتی ز من وحی روح الامین 
ز هست دو عالم از ان جای من *** ندیده نشانی بجز خویشتن 
گذشتم در آن جایگه بر زمین *** تو گفتی فتادم ز عرش برین 
نبی چونکه بشنید راز نهان *** نمودش بسی راز پنهان عیان 
مر او را نهفته کسی راز گفت *** نداریم ما تاب گفت و شنفت 
از این راز بسته زبان آوریم *** سخنهای دیگر بیان آوریم 
که چون لات و دو و هبل گشت خرد *** جهان زنگ کفر از دل خود سترد 
بیک دم از آن سنگهای گران *** ز اعجاز آنشه نماندی نشان 
خروش دلیران بر آمد بماه *** فغان یلان بر فلک بست راه 
همه کیش و آئین کفار سوخت *** بتن هر یکی رخت اسلام دوخت 
ز خویش و تبار رسول امین *** گزیدند از بیم بر کفر دین 
بریدند دل را ز لات و هبل *** گذشتند از کفر و مکر و دغل 
بسویش ز روی نیاز آمدند *** بپیشش همه در نماز آمدند 
سراسر به لابه گشادند لب *** بگفتند کای فخر قوم عرب 
بما دین آئین خود عرضه دار *** کز این دین و آئین نداریم عار 
بگفتند و سودند بر خاک سر *** سراسر بر پای خیر البشر 
رسول خدا شاد بنواخت شان *** بنزدیک خود جایگه ساختشان

گفتار در خبر شدن قبایل عرب از فتح نمودن حضرت رسول (ص) و لشگر فراهم آوردن ایشان

بیاموخت شان سر بسر دین خود *** پذیرفتشان دین و آئین خود 
چه همداستان گشت با راستان *** چنین گفت دانای این داستان 
که آورد چون ملک بطحا زمین *** بزیر نگین سید المرسلین 
ره و رسم کفار را خوار کرد *** ود و لات و عزی نگونسار کرد 
ز بیگانگان و ز خویشان اوی *** نموده همه مرگرا آرزوی 
ز بس بیم گشتند اسلام کیش *** ولی بر نگشتند از کیش خویش 
نهانی بدل مهر لات و هبل *** همی داشتند آن گروه دغل 
بجائی که جای ود و لات بود *** نمودند آن جایگه را سجود 
بتعظیم عزی ز بام حرم *** نهانی سر سرکشان بود خم 
همه جایگه بد سری در سجود *** پرستار عزی و عزی نبود 
سرانجام دلها نیاورد تاب *** کجا ذره و طاقت آفتاب 
باهل قبایل در افتاد شور *** ببطحا در افتاد شور و نشور 
بزرگان هر قریه برخاستند *** بامداد ود لشگر آراستند 
بخون خواهی لات از نام و ننگ *** نمودند بند کمربند تنگ 
ز دشت و زهامون بر آمد خروش *** باسلامیان کفر شد کینه کوش 
بهر بوم و هر لشگری شد پدید *** تو گفتی بهر بوم لشگر کشید 
سپاهی بر آمد ز هر سو گران *** شمارش فزون از گران تا گران 
ز کعب و زمردان اهل کلاب *** بر آمد سپاهی چو دریای آب 
سپاهی که زو لشگر روم کم *** بروی زمین جهان بود کم 
بزرگ هوازان در آن روزگار *** یک نامور بود گرد و سوار 
جوان تهی مغز و جویای کام *** دلیر و سپهدار و مالک بنام 
بر آن نامداران سپهدار بود *** بهر کار دانا و هشیار بود 
ز گردان چو او سرفراز نبود *** ز رزم آوران رزم سازی نبود 
دگر نامداران جوشن وران *** که از نامشان ننگ دارد زبان 
فزون از کران و برون از شمار *** کمر تنگ بستند در کار زار 
کمانها ببازو سنانها بدست *** بتیر و ببهرام بگشاده شصت 
ستوران بزیر و زبر گستوان *** سواران زره پوش و گردان نوان 
ز هر سو بر آمد دو صد اهرمن *** بجنگ خدای نبی انجمن 
دلیری که بوجندلش بود نام *** سر چرخ گردون کشیدی بدام 
صفحه (241) 
ز نیروی او ناتوان ژنده پیل *** پلنگ از نهیبش گریزان بنیل 
ز صد اژدها ژنده پیر دژم *** بابرو نیاورده در رزم خم 
نبودش ز اندیشۀ رزم پاک *** ز بی باکیش چرخ اندیشه ناک 
جهان پهلوان بود بر آن سپاه *** دلیر و یل و پر دل و کینه خواه 
سپهبد دگر گونه کردش خیال *** که همراه آرند مال و عیال 
بمان تا دلیران بی نام و ننگ *** نسازند در جنگ جستن درنگ 
بکوشند در رزم با مال و زن *** بپوشند تا بر تن خود کفن 
گرازان و تازان پر از خشم کین *** نهادند رو سوی بطحا زمین 
ز بهر خدایان بزین آمدند *** بسوی خدا پر ز کین آمدند 
همه بهر عزی و ود اشک ریز *** ستیزنده با کردگار عزیز

در بیان خبر رسیدن بحضرت رسول (ص) از آمدن لشگر هوازن با مالک و گزارش

چه آن لشگر آمد بهامون ز جا *** تو گفتی سپهر اندر آمد زپا 
چو آگاه شد سید المرسلین *** ز کار بزرگان بطحا زمین 
بخون خدایا خود خاستند *** بخشم از خدا خون ود خواستند 
نمودن در کینه را دست پیش *** شدند از پی کیش و دین کینه کیش 
ز سوگند هاشان بعزی و لات *** بخون خواهی اشرف کاینات 
ز هر سو بر آمد دو صد اهرمن *** بجنگ علی و نبی انجمن 
بدل هال دین زان خبر شد بجوش *** بر آمد ز یزدان پرستان خروش 
پی داوری گردن افراختند *** سوی داور داوران تاختند 
بدرگاه خیر الانام آمدند *** بسوی رسول گرام آمدند 
همه لب پر آواز و دل پر ز درد *** همه بر کشیده ز دل آه سرد 
چه بوبکر صدیق و بوحفض دین *** چه عثمان و سعد و ولید گزین 
چه سلمان و بوذر که درگاه جنگ *** بر افراشتی آتش از خاره سنگ 
همه دل پر از کین و سر پر ستیز *** بخون عدو کرده شمشیر تیز 
ابوبگر بگشاد لب در سخن *** که بد مهتر و بهتر انجمن 
ببوسید خاک و بکش کرد دست *** که ای هر دو گیتی بتو پایبست 
بد اندیش بخت تو بادا هلاک *** بخنجر دل دشمنان کرده چاک 
میندیش از لشگر بی شمار *** بود زنده تا در جهان یار غار 
ابوبکر را تا بود جان بتن *** چه اندیشه از یک جهان آختن 
ز چشم بد اندیش اندیشه نیست *** چه ما را بجز جنگ و کین پیشه نیست 
گرت هیچ یاد است گفتار من *** بشرطی نگه کن تو در کار من 
بگفتم میاور بعزی زیان *** که پر فتنه گردد زمین و زمان 
سخن هر چه گفتم نبخشید سود *** برت هست گفتار من ناشنود 
یکی لشگر آمد هوازن بجنگ *** که شد بر زمین و زمان کار تنگ 
بر آمد ز هر سو یکی رستخیز *** جهان شد پر از گرز شمشیر تیز 
همه بهر عزی و ود کینه جو *** بسوی پیمبر نهادند رو 
ز بهر خدایان خود جان نثار *** ز هر شهر و هر قریه و هر دیار 
دلیران شیران ز جان شسته دست *** بخونخواهی لات و ود پایبست 
ز بهر خدایان خود پر ستیز *** کشیده بسوی خدا تیغ تیز 
ندانم سر انجام این کار چیست *** که بر کردۀ خویش باید گریست 
تو دلرا از این رزم غمگین مدار *** که فیروز گردی تو در کار زار 
چه فردا بجنگ اندر اید سپاه *** منم رزمجوی و منم رزمخواه 
که جائی که بوبکر سازد ستیز *** ندارد عدو چارۀ جز گریز 
که در رزمگه پایداری کند *** چه بوبکر خنجر گذاری کند 
بکفر و باسلام در کار زار *** بود رزم من شهره روزگار

در بیان مکالمات نمودن ابوبکر با حضرت رسول (ص) و تبسم نمودن حضرت از گفته او

از آن بر سر سروران سرورم *** که من ثانی اثنین پیغمبرم 
اگر چرخ با من شود هم عنان *** ز بالا بپستی فتد بی گمان 
نبی را ز گفتش بر افروخت روی *** تبسم کنان گشت از گفت اوی 
چنین گفت پس با لب نوشخند *** که ای پیر فرزانه هوشمند 
کسی را که باشد خداوند یار *** نیندیشد از لشگر بی شمار 
چگونه کسی کوست یزدانشناس *** بگوید ز لات و ز عزی سپاس 
تو فرخنده باش ای خردمند مرد *** نیندیش از رزم و دشت نبرد 
ز آهن کلاهان فولاد چنگ *** ز بسیاری لشگر و کار جنگ 
پلنگان و گردان عزی ستا *** چو گورند در چنگ شیر خدا 
اگر اهرمن بهره در رزم خاست *** مرا راست بازو ز دست خداست 
نمودند گر بهر عزی ستیز *** ستیزد بایشان خدای عزیز 
که دستی که یزدان در آرد ز پا *** ز عزی پرستان کند پاک جا 
بیزدان که گردد در اینکار زار *** ز دست خدا بنده لات خوار 
چه دستی که بالاتر از دست ماست *** در این رزمگه بازو دست ماست 
ندارد کسی دست پیکار ما *** بر آید ز دست خدا کار ما 
بیزدان نگردد کسی ناشناس *** که یزدان پرستد که یزدان شناس 
نخستین خداوند بشناختم *** وز آن پس ببطحا بکین تاختم 
نه من لات و ود را فکندم ز پا *** که افکندشان دست داور خدا 
کنون او بهر جایگه یار ماست *** بما یار در کار پیکار ما است

در بیان مکالمه نمودن پیغمبر () با اهل دین در باب جهاد نمودن با مشرکین

چه گردد کسی با خداوند یار *** نیندیشد از گردش روزگار 
چه گفت این سخن سید المرسلین *** ثنا گوی او شد جهان آفرین 
بر آمد ز ملک و ملایک خروش *** دل اهل دین اندر آمد بجوش 
ز شادی همه نعره برداشتن *** بچرخ برین رایت افراشتند 
یکایک بمدحت گشادند لب *** که ای مفخر خسروان عرب 
کسی چون تو گر سرور لشگر است *** خداوند در جنگ جنگ آور است 
همه بر بپای تو افکنده ایم *** خدای ترا و ترا بنده ایم 
پیمبر بر ایشان نمود آفرین *** بفرمود تا نامداران دین 
صفحه (242) 
ستوران همه زیر زین آورند *** همه رای پیکار و کین آورند 
قریشی نژادان هاشم شیم *** فرازند بر کوه و هامون علم 
بزرگان و گردان آل لوی *** پی کینه بیرون گذارند پی 
دلیران اولاد عبدالمناف *** بهامون گرایند بهر مصاف 
فرمود پس تا منادیگران *** در آیند در شهر از پیروان 
به پیر و به برنا دهند این خبر *** که دارد سر رزم خیر البشر 
در آن کار عم رسول خدا *** بر افروخت روی و بر آمد ز جا 
ندانم که در رزم رزم آور است *** که علم پیمبر باو یاور است 
که دارد سوی رزم و پیکار رو *** که دارای یزدان شود جنگجو 
چه عباس از دل کشیدی خروش *** زبانگش شده چرخ گردون ز هوش 
منادی گر آمد چو در انجمن *** که گردان بخفتان بپوشیده تن 
بلزید کوه و جنبید دشت *** ز رفتن سپهر برین بازگشت 
بجوشن بپوشید بهرام تن *** پی رزم برجیس شد رایزن 
پر از کینه خورشید بر بست تیز *** نشست و بر آمیخت شمشیر تیز 
بر آمد پر از خشم کیوان ز جا *** ابر مهر گشتند رزم آزما 
زمانه ز گردان بر آمد بجوش *** زمین شد ز نام آوران در خروش 
ز هر جا بر آمد تهمتن تنی *** ز هر سو روان گشت پیل افکنی 
رخ مهر و مه گشت فولاد سا *** ز تن تیر و کیوان شد آهن زدا 
ز آهن قبایان آهن کلاه *** شده تنگ بر ماه و خورشید راه 
بهر گوشه ئی خسروی شیر گیر *** که شد خسرو چرخ از او گوشه گیر 
بهر جایگه رایتی سر گرای *** بهر جا درخشان درفشی بپای 
ز یزدان دلیران شیران نشان *** کمان گوان زینت کهکشان 
همه سرفرازان بر افراز مهر *** ز فر دلیران فروزان سپهر 
به بطحا تو گفتی همه ریگ و سنگ *** زره پوش گردید از بهر جنگ

در بیان توصیف نمودن لشگر نصرت اثر حضرت خیر البشر و توصیف آن

بپوشید گفتی گه رزم و کین *** حرم جامه از پوشش آهنین 
ز رکن و مقام اندر آمد خروش *** چو نیل اندر افتاده زمزم بجوش 
تو گفتی که شد هول روز شمار *** در آنروز و آن روزگار آشکار 
شد از باد پیکار فرعون و نیل *** فراموش شد رزم اصحاب فیل 
سر نیزه و تیغ شد سرفشان *** به ابر اندر آمد سر سرکشان 
سپاهی ز شه اندر آمد بدشت *** شمارش ز چند و زچون در گذشت 
همه پهلوانان پهلو نژاد *** سپهبد نژاد و سپهبد نهاد 
همه تیر گیر و همه شیر خو *** همه رزمساز و همه رزمجو 
گذشته ز جان و گذشته ز تن *** بریده همه بر تن خود کفن 
ز لشگر شماران و لشگر کشان *** چنین لشگری کس نداده نشان 
چنین لشگری از پی کار زار *** نه رستم کشیده نه اسفندیار 
سواران همه چنگ شسته بخون *** دلیران بکف خنجر آبگون 
ز بس زیور و زینت و خواسته *** در و دشت و هامون شد آراسته

در بیان آمدن عباس بنزد جناب امیر و مشاهده نمودن آن سرور و رفتن بنزد حضرت رسول(ص)

نهان قبضۀ تیغ در زیر رن *** ز زین ستوران فروزان کفن 
چه عباس از رای فرمان شاه *** ز بطحا روان کرد شاه سپاه 
سوی خانه و دخت خیرالانام *** پی دیدن شاه بگذارد گام 
چه آمد در آن خانه عباس شاد *** چه سوی خدا خانه چشمش فتاد 
خداخانه را دید و حیران بماند *** خداوند دید و خدا را بخواند 
ز بس کبریائی و بس زیب و فر *** نبد دیدۀ او بر او کارگر 
چه از خشم بین خود مر او را ندید *** بچشم خدا بین بر او بنگرید 
علی دید در درع کین خود نما *** تو گفتی که پوشیده جوشن خدا 
ز ذاتش نمودار رب جلی *** نمایان شکوه جلی از علی 
نگنجیدی اندر جهان جای او *** جهانرا نبد جای والای او 
نبد آسمان نقلی از دامنش *** دو گیتی چه گوئی به پیرامنش 
ز رزمش بکیوان و بهرام تاب *** ز شمشیر او پرتوی آفتاب 
زمین و زمان را نبد جای او *** چو سیماب گیتی ز سیمای او 
چه شد چشم عباس از او نوریاب *** ز دیدار او دیده اش شد ز تاب 
جهان بر جهان آفرین تنگ دید *** بسوی جهان آفرین بنگرید 
که ای داور بی نظیر و مثال *** نظیر تو غیر تو باشد محال 
چو نقش تو نقشی نیامد بدست *** ولیکن ندانم که این نقش بست 
در این نقش شد پای دلها ببند *** که این نقش نقش است یا نقشبند 
بسی با خدا گفت از اینگونه راز *** بسوی رسول خدا گشت باز 
بپژمرده روی و ز رخ رفته رنگ *** دل آسان شده از شتاب و درنگ 
تنی بی روان و دلی بی توان *** بیامد سوی سید انس و جان 
پیمبر چه او را بدانگونه دید *** تبسم کنان لب بدندان گزید 
که ای عم ترا روز فرخنده باد *** لب دوستان تو پر خنده باد 
چه بودت که آشفته شد کار تو *** ز روی که افروخت رخسار تو 
چنین پاسخ آورد عباز باز *** که ای آشکارا ز روی تو راز 
چو چشمم بروی علی بنگرید *** نهان آنچه در دیده بد دیده دید 
شنیدم همه هر چه وصف خدا *** ز ذات علی شد همه خود نما 
ز دانش جهان ناپدیدار بود*** جهان محو ذات جهاندار بود 
چه گویم که ناید بگفتن درست *** سخن هر چه گویم بود سخت سست 
نه بینا است بیننده از دیدنش *** خرد را نه یارای پرسیدنش 
نیارم ز راز خدا زد نفس *** خدا و خداوند دانند و بس 
چنین داد پاسخ رسول کبار *** که ای عم از این راز معذور دار 
ز راز علی عقل را یار نیست *** بر اسرار او جای اسرار نیست 
ز سر علی دیده ئی اندکی *** ندیدی تو از صد هزاران یکی 
چو من از ثری بر ثریا شدم *** ز بالا ببالای والا شدم 
فرو مانده روح و روان شد یراق *** بجائیکه شد طاقت صبر طاق 
کسی را در آن جایگه جا نبود *** خرد را از آنجای آگه نبود 
نه حیرت از آن راه ره کرده طی *** شده ناقۀ عقل از آن راه پی 
ز وحشت تنم ماند بیتاب و توش *** فرو ماندم آنجا و رفتم ز هوش صفحه (243) 
که ناگه ندائی بگوش آمدم *** که از صوت او دل بجوش آمدم 
یکی تخت دیدم چو عرش خدا *** علی اندر آن تختگه کرده جا 
نشانی نبود از زمان و مکان *** مکانش گرو برده از لامکان 
رسید از جهان آفرینم درود *** وز آن پس ز تخت اندر آمد فرود 
مرا دید و بوسید و در بر گرفت *** ز رای و ز رویش شدم در شگفت 
ز راز نهان هر چه او راز گفت *** به یزدان که یزدان همان باز گفت 
مکان لا مکان بد بپیرامنش *** نبد لا مکان عطفی از دامنش 
ز تختش کمین پای معراج بود *** که معراج یک تر کش از تاج بود 
نخستین خداوند بشناختم *** وز آن پس بسوی خدا تاختم 
ز یکتائی اش ناشکیبا شدم *** بنزدیک دانای یکتا شدم 
بسی راز گفتم که ناگفتنی است *** که در گرانمایه ناسفتنی است 
تو ای عم ز راز علی دم ببند *** که این راز بگذشته از چون و چند

شنیدن عباس اوصاف حضرت امیر را و رفتن لشگر به نبرد

چه بشنید عباس شد در سجود *** خداوند خواند و خدا را ستود 
بفرمود پس سید المرسلین *** که لشگر گرایند در دشت کین 
ستون سیاهی و زیبای تخت *** ز بخت تو گیتیست فیروز بخت 
ز پور برادر برادر پدر *** شنید و بعرش آندر آورد سر 
سپه را چنین داد آئین و ساز *** که زو خیره شد دیدۀ رزمساز 
عنان یلان تهمتن نشان *** بکیوان و بهرام شد همعنان 
سپاهی بر آمد ز بیت الحرام *** که از بیم پشت فلک گشت خم 
پیمبر بجوشن بپوشید تن *** زره پوش شد قادر ذوالمنن 
خروش ملایک در آمد بعرش *** بخاک رهش عرش گردیده فرش 
چو پوشید در جوشن آسوده شد *** سر عرش بر دامنش سوده شد 
ببازوش قوس کمان شد چور است *** ز غیرت ز قوسین صد ناله خاست 
فرا شد بدوشش چو زرین سپهر *** فرو ریخت خورشید از باختر 
چو از دوش او شد سپر بهره مند *** بر آمد به بالای عرش بلند 
چو آویخت تیغ مهی بر کمر *** سر تیغ بر لامکان سود سر 
زره چون تنش را به بر در کشید *** زهر حلقه اش عرش آمد بدید 
وز آن پس نشستی بپشت براق *** براقش برفت از سر هفت طاق 
مکان شد از او زینت لامکان *** زمین شد از او مفخر آسمان 
ببام ثریسا بر آمد ثری *** گذر کرد حوت از مه و مشتری 
شکوهش گرو برده از نه سپهر *** جلالش گذر کرد از ماه و مهر 
همه هر چه راز آورد روزگار *** بدانروز شد در جهان آشکار 
عیان شد بکردار تابنده شید *** فلک شد از او پر ز بیم و امید 
چه افشرد پا و بزین بر نشست *** مکائیل بر عرش افراشت دست 
فرمان داور خدای جلیل *** بر او شد ابر ترجمان جبرئیل 
بعالم چو او را علم شد بلند *** علم سایه بر هر دو عالم فکند 
شد از شوکتش شوکت عرش پست *** ز قدرش بقد فلک شد شکست 
ز نورش در آن دشت نوری فروخت *** که از آتشش آتش طور سوخت 
همه جیش اسلام از آن نور پاک *** نموده ید موسوی آشکار 
دلیران و گردن فرازان دین *** بد موسویشان عیان ز آستین 
زهر گوشه کردی بر آورد دست *** ز بهر دلیری بکین پای بست 
بهر جا کوی رایت افراز شد *** بهر سو دلیری سپهدار شد 
بهر جا نبی رایتی شد بپا *** بهر جا بر آمد بگردون صدا 
ز سم ستوران و بانک کوان *** زمین برتری جست از آسمان 
سنان و فلک بر علم سایه داشت *** زمین بر سر چرخ پیرایه داشت 
در آن دشت بنمود هر جای چهر *** مه و مهر از نام گردون سپهر 
ز تکبیر گردان بیدار دل *** ملک را ز تسبیح کرده خجل 
زمین سر بگردون بر افراشته *** بدل تخم مهر نبی کاشته 
بحیرت گشوده نگه بر سپاه *** فروزنده خورشید و تابنده ماه 
که ایکاش بودیم در جیش او *** بمیدان کین بهر او کینه جو 
در آن جیش عباس شد پیش رو *** که عم نبی بود سالار نو 
لوای سپهداری افراشته *** ببام ثریا سر افراشته 
میان را چو جنگ آوران بسته تنگ *** گشاده دو بازوی بر رزم جنگ 
سراسر سران سپه رزمجو *** خروشان بپیکار بنهاد رو 
ز بس گونه گون پرنیانی درفش *** هوا گشت سرخ و کبود و بنفش 
بر ابر اندر آمد سر سرکشان *** بر آمد غریو از کران تا کران

در بیان روانه شدن لشگر فیروز اثر بجانب دشت کین و تعجب نمودن ابوبکر و عمر

سپاهی روان شد چو دریای آب *** که از گردشان تار شد آفتاب 
چه صدیق آن لشگر و ساز دید *** شگفت آمدش لب بدندان گزید 
بدل گفت هرگز سپاهی چنین *** ندیده است چشم جهان آفرین 
ابا این سپه بر نیاید بجنگ *** چه دارای روم و چه سلطان زنگ 
ثقیف و هوازن کجا در خورند *** که بر دامن این پسه بگذرند 
بسوی نبی شد بآواز گفت *** که با ما بود بخت فرخنده جفت 
دلیران بگیتی بسی بوده اند *** بسی راه پیکار پیموده اند 
سپاه و سپهدار دیدم بسی *** بدینسان سپاهی ندیده کسی 
زمین و زمان بر خروشد همی *** تو گفتی که دریا بجوشد همی 
بفر و به بخت تو نام آوران *** در این پهن دشت از کران تا کران 
همه آهن اندام و روئینه تن *** همه شیر خوی و همه پیلتن 
گر آید بکین بر زمین بیکران *** نیاید ابا این سپه آسمان 
ز کوی لوای بزرگان دین *** شده آسمان رشک بازار چین 
فرو برده بهرام از بیم دم *** شده پشت گردون گردنده خم 
زهی فر و بخت تو ای رهنما *** بفر و ببخت تو نازد خدا 
بعزی ستایشگری نا رواست *** خدائی که خوانی تو او را رواست 
یتیمی بر آید به این دستگاه *** سرش بر فرازد بخورشید و ماه 
ستاید مر او را بپیغمبری *** نماید بخلق جهان رهبری 
به نیروی بخت تو چرخ کبود *** بکام و بنام تو بازی نمود 
نکردند یاران در آن ره گذار *** بیاری نیامد بجز یار غار 
چه گویم همانا که داری بیاد *** شب غار بوبکر ای نیکزاد 
صفحه (244) 
پلنگان و گرگان بطحا ز پا *** فتادند از دست شیر خدا 
بعزی چه بطش تو شد پر ستیز *** ز بام حرم شد عزی ریز ریز 
چنین با چنین لشگری با شکوه *** که پر شد از او دشت و هامون و کوه 
که راهست پایان این دستگاه *** که تازد سوی این سپه کینه خواه

صفوف آراستن لشگر اسلام

پی نعل اسب تو ای بی همال *** نماید بما کبریا و جلال 
چه بازوی تو دست بیضا گشاد *** شد از دست بیضا جهان را زیاد 
بر آری چه از جیب دست ستیز *** شود لات و عزی و ود ریز ریز 
علی چون بکین کینه خواهی کند *** تو گوئی خدا کینه خواهی کند 
سوی رزم هر سو که تازد همی *** ز نیروی او سرفرازد همی 
گشاید چو بازوی رزم آوری *** کند داور داوران داوری 
بمیدان چه سازی صف جنگ راست *** هم آورد خصمت بمیدان خداست 
ندانم ز راز رسول خدا *** ندانم چه گویم بغیر از خدا 
چه گفتار او را نبی کرد گوش *** ز گردان لشگر بر آمد خروش 
همه شاد گشتند از گفت او *** بسوی پیمبر نهادند رو 
که صدیق یار است با راستی *** بود دور از کجی و کاستی 
وز آنسو سوی مالک آمد خبر *** که آمد سوی رزم خیر البشر 
بگرد اندرش لشگر بیکران *** شمارش فزون از شمار گران 
چه کفار از آن لشگر آگه شدند *** ز جان و ز تن دست کوته شدند 
دل از مال و از جیش پرداختند *** همه کار لشگر همی ساختند 
وز آن پس چه شاهنشه خافقین *** ابا لشگر آمد بدشت حنین 
بفرمود تا پس پی کار زار *** نمایند آن دشت را اختیار 
سپاه و سپهبد بفرمان شاه *** فرود آمدند اندر آن جایگاه 
وز آن سوی کفار دل پر ستیز *** فرود آمدند اندر آن دشت نیز 
دو لشگر بهر سو چو شد روبرو *** بر آمد خروشیدن از چار سو

در بیان ترتیب دادن صفوف لشگر را حضرت و میمنه و میسره و بهر کس واگذاردن

دو لشگر پی رزم در تاب و تب *** چنین تا رخ روز پوشید شب 
میان دو لشگر بهر جایگاه *** سخن بود از کار آوردگاه 
ز خاور چو خورشید بر بست کوس *** بهامون شد از خرگه آبنوس 
چه شمشیر از بام گردون کشید *** ز خون دامن چرخ در خون کشید 
دو لشگر بر آمد بهم سوی کین *** پر از تیغ شد آسمان و زمین 
پر از گرد شد روی خورشید و مه *** زمین اندر آمد بپشت سپهر 
فرا شد بگردون گردون نفیر *** فرو رفت در خاک بهرام پیر 
ز خورشید و مه تیغ زوبین گذشت *** خروش دلیران ز پروین گذشت 
دو لشگر بر آمد بهامون شگرف *** چه کوه بلند و چو دریای ژرف
بجز برگ ره رهنمائی نماند *** کسان را بهم آشنائی نماند 
ز بس نیزه و تیر بر شد بماه *** ز بام فلک مهر گم کرده راه 
سنانها گره زد بگردون سپهر *** کمانها بگردن همی سود چهر 
فرا شد ز بس کوی زیر سپهر *** فرو رفت کوی زر اندود مهر 
ز بس گشت تیر علم سر فشان *** پر از تیر شد پیشۀ کهکشان 
بجنبش زمین همچو دریای آب *** درخشان ز هر موج چون آفتاب 
سر نیزه آورد مه را ز پای *** پر از تیر گردید گردون گرای 
ز کفر و ز اسلام بر شد خروش *** همه کفر و اسلام شد کینه کوش 
بفرمود پس خسرو من عرف *** بیاراست عباس در دشت صف 
سوی راست صدیق را داد جا *** بچپ گشت فاروق رزم آزما 
چه با میمنه میسره گشت راست *** خروش و فغان از چپ و راست خاست 
بزرگان اسلام را جا بجا *** سزاوار بنمود عباس جا 
چه سفیان و سعد و قاص و ولید *** که گردون گردان چو ایشان ندید 
دگر نامداران و گردان دین *** همه رزم را بر زدند آستین 
پیمبر بپوشید رومی قبای *** روان شد بقلب سپه صف گرای 
بفرمودۀ کردگار جلی *** بقلب سپه داد جای علی

در مشایعت نمودن حضرت رسول (ص) جناب امیر را و توصیف او و ندا رسیدن پیغمبر در این باب

چه در قلب شد رایتش آشکار *** نمودار شد رایت کردگار 
چه در قلبگه شاه را جای گشت *** ز عرش برین قلبگه بر گذشت 
بقلب سپه چون علم بر فراشت *** علم بر سر مارای سایه داشت 
چه او با نبی یار پیکار شد *** خدا با رسول خدا یار شد 
چه در قلبگه رایت افراشت شاه *** فرا رفت از مارآی قلبگاه 
پیمبر سوی قلبگه بنگرید *** سوی قلب دید انچه در عرش دید 
بدستش سر عرش فرسای شد *** بهر قبه معراج را جای شد 
بپای سمندش فلک پایمال *** بخم کمندش ز حل چون حلال 
کمان گوشه اش بر فلک عرشوار *** بهر گوشه اش عرش بد گوشوار 
بهر گوشه عرشی شده گوشه گیر *** کز آن چرخ بد گوشۀ چرخ پیر 
بپای سمندش رخ چرخ پست *** فلک زیر نعلش زده پا و دست 
چه قوس کمندش بعرش استوار *** بر قوس قوسین شده آشکار 
زمین عرش سا از سم اسب او *** بخاک رهش خاک سائید رو 
که شد هستی اش در جهان آشکار *** ز هستی و از نیستی شد قرار 
از او هستی کردگار آشکار *** از او نیستی هستی روزگار 
زره در بر عرش پیمای بود *** بهر حلقه معراج را جای بود 
جهان در پناه جهاندار بود *** ز رویش نمودار دیدار بود 
جهان محو ذات جهاندار بود *** هویدا همه هر چه پندار بود 
دو گیتی نبد عکس سیمای او *** مکان لامکان بود از جای او 
خرد شد ز سیمای او در شگفت *** شک و عقل با وهم گردید جفت 
یقین شد شک و وهم شد در گمان *** شک و وهم با عقل شد توأمان 
سرانجام بر وهم و شک شد شکست *** یقین ره بگمان و پندار بست 
پیمبر دگر دیده را بر گشاد *** از او راز معراج آمد بیاد 
ملک را که در مارآی دیده بود *** بدیدی سوی قلبگه در سجود 
از او آفرینش شگفتی نماند *** بر او بر جهان آفرین را بخواند 
صفحه (245) 
بدرگاه جان آفرین باز جست *** که تا راز جانان بداند درست 
خطاب آمد از نزد جان آفرین *** که ای محو ذاتت جهان آفرین 
نشد آنچه سوی تو شد بر ظهور *** نه از نار سینا نه از نار طور 
نبد آنکه دیدی ز دین کلیم *** تو دیدی در این دشت بی ترس و بیم 
ندید آنچه دیدی و رب جلیل *** نه موسی ز آب و نه ز آتش خلیل 
ندیده بدیده خداوند کس *** بچشم خدا بین تو دیدی و بس 
علی بازوی دین و دستت من است *** ترا جان ز دست من اندر تن است 
نگردی از این رزم اندیشه ناک *** چو دست منت یار باشد چه باک 
نخستین به اسلام آید شکست *** شود لشگر کفر کین چیره دست 
چه دستم برون آید از آستین *** ببین ضرب دست جهان آفرین

در بیان شنیدن حضرت رسول (ص)راز حضرت باریتعالی و توصیف هر دو لشگر

خداوند دین خودنمائی کند *** در این دشت کار خدائی کند 
هم اکنون ز دست خداوند پاک *** شود دیدۀ دشمنان چاک چاک 
پیمبر چه راز خدا را شنید *** ز کار خداوند شادی گزید 
ز اندیشۀ رزم آزاد شد *** ز نیروی دست خدا شاد شد 
سواران بمیدان سرافراختند *** پی رزم جستین برون تاختند 
ز اسلام از کفر بر شد قرار *** بر آمد ز هر دو سپه گیر و دار 
ز بس گرز بر مغفر خود خورد *** سر خود و مغفر بهم گشت خورد 
سنان شد چه بر سر کشان سر کشان *** بنوک سنان شد سر سرکشان 
ز بس آتش افروخت از گرز و تیغ *** فرو ریخت از آسمان زنده میغ 
ز بس خون که از خنجر و تیغ ریخت *** زمین از سر چرخ خوناب ریخت 
فرا رفت گردان گردون ز کار *** ز خون گشت افلاک خوناب یار 
ز خون جامۀ سرخ پوشید مهر *** ستاره بخون اندر آورد چهر 
بهر سو فتاده بخون پیکری *** بهر جای بر خاک غلطان سری 
همه کفر و اسلام جانها بکف *** فتاده بخونریزی از هر طرف 
چو آتش یکایک رخ افراخته *** پر از کینه هر یک بهم تاختند 
بکفار و لشگر گه کفر گفت *** که گفتار من را بباید شنفت 
بهمراه داریم مال و عیال *** نباید که سازیمشان پایمال 
بدست بزرگان اسلام اسیر *** به بینیم یکسر همه دستگیر 
بود مرگ بهر از این زندگی *** که در دست دشمن کنم بندگی صفحه (246) 
سر خویش دیدن به نوک سنان *** بسی به که بینی عدو را عنان 
چه گفت اینسخن را سر سرکشان *** تو گفتی جهان گشت آتش فشان 
همه تن نهادند یکسر بمرگ *** کفن کرده زیب تن خود و برگ 
ز جان و تن جمله بشنید دست *** همه لات خوانات و عزی پرست 
دو بهره شدند اندر آن انجمن *** یکایک بکشتن نهادند تن 
سوی جیش اسلام در تاختند *** بسوی چپ و راست انداختند 
تو گفتی بر آمد یکی تیره میغ *** ببارید از او خنجر و گرز و تیغ 
زمین و زمان تیره و تار شد *** سپهر برین ناپدیدار شد 
زدود ز رخ کفر اسلام زنگ *** باسلام شد کار پیکار تنگ 
چه شد لشگر کفر دور از بنه *** گروهی رسیدند بر میمنه

در بیان هزیمت یافتن لشگر اسلام از گروه کفار و گزارش احوال دلیران دین

بسوی ابوبکر دل پر ستیز *** کشیدند بر کینه شمشیر تیز 
گروهی سوی میسره تاختند *** بقتل عمر کار پرداختند 
خروش یلان آمد از میمنه *** بتاراج بر شد سپاه و بنه 
لوای ابوبکر گردیده پست *** عمر را از آن غم دل از درد خست 
بر آمد پر از خشم از میسره *** دل از کار و پیکار کین یکسره 
بیارای بسوی ابوبکر تاخت *** سواری ز کفار او را شناخت 
سوی او روان گشت چون تیره میغ *** خروشان بر آورد رخشنده تیغ 
که هان ای سپرده دلیران دین *** چه تازی ببیهوده در دشت کین 
همانا کت آمد بسر روزگار *** چه عزی پرستنده گردید خوار 
براهی که باشی تواش راه بر *** از آن راه و آن رهنما الحذر 
کجا رفت یاری اسلام تو *** همانا که بر کام شد کار تو 
بدینی که هستی تواش دین پناه *** بجز کفر از دین نروید گیاه 
نبی را عیان گشت بدروزگار *** که بود شکسی چون تو آموزگار 
بگفت این شد سوی او کینه کوش *** ز گردان لشگر بر آمد خروش 
لوای عمر شد چو بوبکر پست *** چه شد پست بر لشگر آمد شکست 
خروش یلان بر گذشت از سپهر *** بلرزید ماه و بترسید مهر 
در افتاد در جیش بیضا شکست *** بغارت گشادند کفار دست 
دلیران اسلام جا کرده طی *** گریزان و لشگر کرازان ز پی 
چه سفیان و خالد چه سعدولی *** گریزان و از جان بریده امید 
سنانها شکست و علمها نگون *** فرو رفت رایت بدریای خون 
بر اسلام شد کفر یکباره چیر *** بنالید مهر و خورشید تیر 
چه سفیان باسلامیان بنگرید *** بخندید و بر سوی بوحفض دید 
کنون جیش و اسلام را یار پشت *** چه دیدی تو از روزگار درشت 
ترا از چه اینگونه شد زرد چهر *** چرا کردۀ خود و خفتان ستر 
کجا رفت خواهی چنین تیز تند *** چرا شد ترا بخت فیروز کند 
کنون مر ترا لشگر ای بی هنر *** بخون ود و لات بسته کمر 
توئی آنکه گفتی چو من مرد دین *** نباشد بنزد رسول امین 
چرا گشت آئین و دین تو سست *** ندیده چو تو کفر دین نادرست 
اگر باز گردی تو عزی پرست *** ز عزی پرستی که شد کفر پست 
که ننگ آیدش با تو همدین شود *** از آن ننگ از دین و آئین شود 
چرا صدق صدیق شد آشکار *** نه این بود رسم و ره یار غار

در بیان سرزنش نمودن ابوسفیان ابوبکر و عمر را و گزارش احوالات آنها

نبی را ندائی چه آمد به پیش *** گرفتی چو بیگانگان راه خویش 
سخنهای خام تو شد بی فروغ *** نبی را نگفتی بغیر از دروغ 
ز گفتش بغم گشت فاروق جفت *** گذشت از برش تند پاسخ نگفت
عنان را چو فاروق از آنجا کشید *** بناگاه صدیق آنجا رسید 
بر آشفت مانند شیر دژم *** فرا کرده دست و فرو برده دم 
گرازان تازان سوی کیش دین *** پر از خشم و کین بر زده آستین 
سپر در پس پشت تیغی بدست *** کف آورده بر لب چه بیلان مست 
بخندید سفیان که ای زشت کین *** همانا که بر گشتی از دین خویش 
چرا شد جدا از نبی یار غار *** همانا که اسلامت نامد بکار 
نبی را کجا راز بگذاشتی *** بسوی که داری سر آشتی 
سوی او اگر باز رو آوری *** ز کفروز اسلام گردی بری 
ترا لات و عزی ندارد قبول *** پذیرد ترا کی خدا و رسول 
نه در کفر کیشی تو هم داستان *** نه در دین شد از ره راستان 
نه یار رسول و نه یار خدا *** نه عزی پرست و نه عزی ستا 
در این رسم صدق تو شد آشکار *** ز صدق تو کذبست در زینهار 
بود در نهاد تو گر راستی *** بود بهتر از راستی کاستی 
که دینی که گردد ز کار تو راست *** در این ره نباشد بجر کج و کاست 
چه بشنید صدیق گفتار او *** پر از خشم از آن سوی پیچید روی 
در آن دشت بر پای شد رستخیز *** باسلامیان کفر شد پر ستیز 
باسلام از کفر آمد شکست *** شکستی که نتوان ورا باز بست 
بر ابر اندر آمد غو کرنای *** گذشت از سر چرخ بانک درای 
فلک دامن خویش در خون کشید *** سنان و سپر سر بگردون کشید 
ستاره فرو ریخت از آسمان *** که اسلام را کار شد آن چنان 
بجز تیغ کین آشنائی نماند *** ز گرد و سپه جز سیاهی نماند 
همه جیش اسلام بگریختند *** بهر جای گرز و سپر ریختند 
ز گردان و لشگر سواری نماند *** در آن دشت کین نامداری نماند 
ولید دلاور در آن رزمگاه *** همی بود لختی میان سپاه 
که ناگه بر او شد چنان کار تنگ *** که افکند گرز برون شد ز جنگ 
پر از خشم فرمود سالار دین *** الا این به پیغمبر المرسلین 
ولی گفت او را نه بشنید کس *** روان از پی یکدیگر چون جرس 
بنزد نبی زان همه انجمن *** ولی خدا ماند با هشت تن 
که بودند از اهل هاشم تمام *** همه خویش و نزدیک خیر الانام 
در آن دشت عباس پر خشم و کین *** خروشان جوشان گره بر جبن 
بهر سو بسوی سپه دل گرای *** که هی هی بسازید در دشت جای 
که اینک ستاده در اینجا رسول *** نگردیده از رزم جستن ملول صفحه (247) 
چه شد بانک عباس از آنجایگاه *** پر از خشم و کین تا دو فرسنگ راه 
ولی یکتن از آن سپاه گران *** از آن نامداران کند آوران 
پی رزمگه بر نگشتند کس *** سواری نتازید زان سو فرس 
شد عباس را دل از آن جنگ تنگ *** که آمد با سلام از آن جنگ ننگ 
بسوی رسول خدا کرده رای *** پر از غم ز رزم رسول خدای 
پیمبر چه عباس را یار دید *** پی رزم جستن ز جا بر دمید 
خروشیدگی عم نیکو نهاد *** ترا مژده زین رزم و پیکار باد 
که فیروز گردیم ما زین نبرد *** سر دشمنان اندر آید بگرد 
خداوند فیروز گر یار ماست *** در این رزم یزدان هوادار ماست 
تو ز اندیشه رزم دلشاد دار *** تن و جان از این غصه آزاد دار 
بجائیکه یزدان کند کار زار *** میندیش از لشگر بی شمار 
سپه گر نگشتند رزم آزمای *** برزم آزمائی در آید خدای 
در آید در این رزم دست خدا *** ز دست خدا دشمن آید ز پا 
اگر بندگان خوار گشتند پست *** بر آرد خداوند دادار دست 
تو اکنون کمک کن در اینکار زار *** ندانم چه بازی کند روزگار 
دو لشگر ندیده زمان و زمن *** یکی سی هزار و یکی شصت تن 
پی کینه جستن شود روبرو *** چگویم ندانم چه آمد بر او 
بناچار اندیشه پرداخت دل *** بر آورد پای خرد را ز گل

گفتار در باقی ماندن نه نفر از بنی هاشم در میدان و آمدن ابوجردل از لشگر کفار و مبارز خواستن

که گفت پیمبر نباشد دروغ *** ز گفتار او داد در دل فروغ 
که ناگه بجوشید کوه و زمین *** خروش آمد از لشگر کفر کین 
گواژه ز چرخ و فلک در گذشت *** خروش دلیران ز اختر گذشت 
سواران کفار تازان بدشت *** که دوران بکام و دولات گشت 
بخندید دشت و بلرزید کوه *** زمین شد بدست سواران ستوه 
بر آمد ز جا لشگر بی شمار *** گرفتند پیرای نه نامدار 
پر از گرد شد دامن کبریا *** زمین شد کبود و هوا شد سیاه 
بدریای ظلمت نهان گشت نور *** بملک و ملایک در افتاد شود 
فرو رفت خورشید رخشان بخاک *** در افتاد پروین و مه در مغاک 
ز نمرودیان چرخ پر تیره شد *** به یزدانیان اهرمن چیره شد 
کمانها بگردون گردان رسید *** سنانها به پیرای یزدان رسید 
گرفتند گرد رسول امین *** عیان گشت در حلقه کفر دین 
بهر سوی اهریمنی دل فکار *** که از پاک یزدان بر آرد دمار 
دلیری که بوجردلش بود نام *** بافسون سر چرخ بودش مدام 
ز جنگ آوران و ز کند آوران *** چو او کس نداده زمانه نشان 
دلیران جنگی و مردان کار *** ز نیرو و بازوش در زینهار 
سر نیزه اش ز آسمان برد تاب *** ز تیغش زمین همچو دریای آب 
ز کند آورانش نظیری نبود *** ز کفار چون او دلیری نبود 
بلرزید ز آسیب او کوه و خاک *** دل نامداران دین گشت چاک 
بافسون بخندید آن اهرمن *** ز پیکار ترسید زان هشت تن 
از آن رزم و آن لشگر بی شمار *** که نه تن کند رزم باسی هزار
برنگ و بنیرنگ لب بر گشاد *** بسی کرد از لشگر کفر یاد 
بداند نبی شیوۀ کار زار *** که او سحر و افسون ندارد بکار 
همه سحر و افسون او خوار شد *** و دولات را گرم بازار شد 
ز کردار خود گر پشیمان نبود *** بدردش از اینگونه درمان نبود 
نگردد ز افسون و آئین دین *** اگر نه شود کشته در دشت کین 
اگر بشنود آنچه گویم سخن *** به تنها گر آید بمیدان من 
که با او در این دشت کاری کنیم *** که اندر جهان یادگاری کنم 
ربایم ورزنده از پشت زین *** بلند آسمان را زنم بر زمین 
سراسر کنم خوار آئین او *** بخاک آورم مذهب و دین او 
پیمبر چه بشنید آواز او *** سوی او پر از خشم بنهاد رو 
خروشان بر آورد عباس چنگ *** عنان شهنشاه بگرفت تنگ 
که ای خاک پای تو عرش برین *** ز کار تو باز آن جهان آفرین 
هنوز ای گرامی فدای تو من *** بجا مانده عباس با هفت تن 
یکایک چو این هشت در رزمگاه *** شود کشته آندم تو شور زمخواه 
بود مرگ بهتر از این داوری *** که تازی تو بر زم و رزم آوری 
پیمبر به عباس بد دلگرای *** که ناگاه شد راست دست خدای 
ز اسلام از کفر بر شد شرار *** بر آمد زهر در سپه گیر و دار 
ز بس گرز بر مغفر خود خورد *** سر خود و مغفر بهم گشت خود

در بیان اذن جهان خواستن جناب امیر (ع) از حضرت رسول و گزارش

دگر جلوۀ کبریائی نمود *** خدا باز دست خدائی گشود 
علی شد چه سوی نبی راز گو *** خداوند سوی نبی کرد رو 
باستاد بر پای دست خدا *** نمودار شد دست مشگل گشا 
ز نورش نبی دیده پر نور کرد *** ز دل اندوه رزم را دور کرد 
ز دیدار او چهره اش پر شگفت *** بدینگونه با او در راز سفت 
که این رزم اگر رزم اهریمنست *** بیزدان که گردون بکام منست 
بر آرد چه یزدان در ایندشت دست *** باهریمنان اندر آید شکست 
علی چونکه گفت نبی را شنود *** فرود آمد و چهره بر خاک سود 
زبان ستایشگری بر گشاد *** پیاده شد و خاک را بوسه داد 
که ای یکه تاز صف کبریا *** کمین پایه ات عرصه لا فتی 
سم اسب تو زینت نه سپهر *** بمیدان تو ذرۀ ماه و مهر 
سمند تو چون یکه تازی کند *** بمیدان لاهوت بازی کند 
سبک در میان چون نمائی عنان *** نمائی گر اندر صف لا مکان 
جهان تا جهان نیم میدان تست *** جهان آفرین آفرین خوان تست 
ز گرد سم اسب تو بر سپهر *** پدیدار شد صورت ماه و مهر 
چه در زیر زین اندر آری یراق *** بزیر نگین آوری نه رواق 
کمند افکنی چون بعرش برین *** نمائی جبرئیل حبل المتین 
پیمبر چه بشنید گفتار او *** بدارای دارنده شد راز گو 
بچشمی بسوی خدا بنگرید *** بچشمی بروی خداوند دید صفحه (248) 
فرو ریخت در خور در شاهوار *** همه کرد از عقد پروین نگار 
نه روئی که او را دهد اذن جنگ *** نه رائی که از جنگ سازد درنگ 
چه مه را بعقد پری آب داد *** پس آنگه لب درفشانرا گشاد 
که ای آنکه هستی تو تنها بجان *** بتنهائیم یار در هر زمان 
بهر جا چه در آسمان و زمین *** بعرش برین و بمیدان کین 
تو بودی بتنها مرا یار و بس *** نبد مرمرا یار غیر از تو کس 
چه در یاریت سرفراز آمدیم *** بهر راز دانای راز آمدیم 
چگونه ترا اذن این رزمگاه *** دهم سوی این لشگر کینه خواه 
ترا چون فرستم سوی کار زار *** به تنها ابر لشگر سی هزار 
بناچار گر جان بر آید ز تن *** به از بی تو اندر جهان زیستن 
خریدن بتن تیغ کین بیدریغ *** بسی به که بینم ترا زیر تیغ 
ز گفت رسول خدا دلگرای *** تو آخر بسوی رسول خدا آی 
نمود و ز نرگس بگل داد نم *** بسرو روان اندر آورد خم 
زمین را ببوسید و بر پای خواست *** که ای بازوی من ز دست تو راست 
چه دست تو بر بازویم یاور است *** چه غم گرد و گیتی همه لشگر است 
کسی کو بنام تو شد رزم ساز *** شود بر سر سر کشان رزم ساز 
چنان در جهان خود نمائی کند *** که هر لحظه کار خدائی کند 
مرا کار و پیکار و بخشش ببین *** بزرگی و رای جهان آفرین

در بیان اذن جهاد دادن حضرت رسول (ص) جناب امیر را و مکالمات کردن آن سرور با ابوجردل

پیمبر چه گفتار او را شنید *** دگر باره بر سوی او بنگرید 
بد از رای از روی او آشکار *** نهان آنچه در مارای دیده بود 
بکون و مکان تنگ بد جای او *** تو گفتی نبد کشفی از پای او 
بسوی خدا دیده را بر گشاد *** خداوند را اذن پیکار داد 
بر او گشت چون کار پیکار راست *** ز ملک و ملک بانک تکبیر خاست 
چه دیدند او را ملوک و ملک *** پر از بانک تکبیر شد نه فلک 
برون از شک و ظن و وهم و عجب *** بالله اکبر گشادند لب 
روان گشت او چون سوی رزمگاه *** فتادند بر خاک خورشید و ماه 
چه دیدش بآوردگه هم نبرد *** رخش گشت از بیم و اندیشه زرد 
زمانی سوی او نگه کرد تند *** نگاهش ز دیدار او بود کند 
بدل گفت از این داوری الحذر *** دریغا که شد زندگانی بسر 
سوی شاه پر بیم کردش نگاه *** نگاهش سوی او نمییافت راه 
ز دیدار یزدان چه یزدان پرست *** نشد شاد زان روز گردید مست 
بلرزید و پس پای بر جا فشرد *** تو گفتی که از بیم و اندیشه مرد 
خورشید کای نوجوان دلیر *** که آئی بدینسان بآورد شیر
نترسی تو ای کودک خورد سال *** که آئی بپیکار این بی همال 
همانا ندانی که من کیستم *** در این رزمگه از پی چیستم 
همانا تو در دهر ای تیز هوش *** ز بوجردل ات نام نامد بگوش 
بدریا نهنگ و بخشگی پلنگ *** گریزند هنگام رزمم ز چنگ 
بسا نامداران و جنگ آوران *** که از تیغ من شد ز تنشان روان 
بسا پهلوانان با زور و دست *** که آمد ز دستم بایشان شکست 
پی کینه بهر خدایان خویش *** منم با خدای نبی کینه کیش 
بساط نبی را بر آرم بباد *** ز لا ت و ز عزی کنم نام یاد 
ابوبکر را دل پر از خون کنم *** نگون افسر دیو وارون کنم 
عدو را بخواری ز پا آورم *** دل اهرمن را بجا آورم 
تو ای خورد سال ندیده جهان *** که هستی ز نیروی خود در گمان 
بآورد من ژاژ خواهی کنی *** در این رزمگه خود نمائی کنی 
چه شیران بمیدان دلیر آمدی *** بمیدان بآورد شیر آمدی 
هنوزت لب از شیر ناگشته سیر *** که تازی گرازان بمیدان شیر 
بسحر نبی شد ترا دل ز راه *** بدین نیاکان نکردی نگاه 
کجا رفت فاروق کو یار غار *** چرا صدق صدیق شد آشکار 
نمانده بمیدان کس از اهل دین *** بغیر از تو و سید المرسلین 
چه بشنید گفت هم آورد شاه *** بپاسخ چنین گفت کای رزمخواه 
سرت را بخواهی گر از جا بری *** بسوی نبی ساز فرمان بری 
و گر نه بر آید ز شمشیر من *** هم اکنون روانت ز تاریک تن 
زن و کودک تو اسیر منند *** در این رزمگه دستگیر منند 
مگر سوی اسلام جوئی تو راه *** ز کفر اندر آئی سوی دین شاه 
چه من تیغ را بر کشم روز جنگ *** بتن چرم روباه پوشد پلنگ 
نه تنها ز تنها بر آرم دمار *** نیندیشم از لشگر بی شمار 
همه گفتۀ شد بر آن پیل تن *** چه گفتار یزدان بر اهرمن 
نیامد بر او پند شه سودمند *** بپاسخ چنین گفت کای ارجمند 
بدین محمد مرا کار نیست *** بسوی ویم روی دیدار نیست 
ابوبکر اگر نانی اثنین اوست *** پرستاری لات و عزی نکوست 
نه بتوان ابوبکر بر او گزید *** ز عزی گذشت و ابوحفض دید 
بگفت این و شمشیر از بیم آخت *** سوی شاه پر بیم و اندیشه تاخت 
سوی شاه لرزان چه رخ بر فروخت *** یکی ذره از پر تو مهر سوخت 
سوی شاه شمشیر آن بد نژاد *** چو بر دامن کوه الوند باد 
نشد تیغ بر فرق شه کار گر *** بترسید از آنکار آن بد سیر

ذکردو نیم شدن ابوجردل از ضرب ذوالفقار

بدانست کش شد ببن روزگار *** همی خواست خواهد زشه زینهار 
کشید از کمر شاه دین ذوالفقار *** ملک گفت گیر و فلک گفت دار 
چه شد سوی او راست شمشیر شاه *** فرا رفت ماهی فرو رفت ماه 
ز هر موج او قطره دریای آب *** ز هر جوهرش ذرۀ آفتاب 
ز برقش دو گیتی پر از بیم شد *** هم آورد را تن بدو نیم شد 
چه دست خدا سوی او تیغ آخت *** هم آورد آندم خدا را شناخت 
ز تیغ شهنشاه بشنید و دید *** زنیل آنچه فرعون دید و شنید 
چه بوجردل افتاد بر خاک خوار *** سر آمد باو گردش روزگار 
ز تیغش عدو چونکه بر خاک خفت *** خداوند در عرش تکبیر گفت 
پیمبر چه تکبیر یزدا شنید *** به تکبیر از دل خروشی کشید صفحه (249) 
که از صوت او شد ز دلها قرار *** پر آواز تکبیر شد روزگار 
ملایک بتکبیر بگشاد لب *** شده روز کفار چون تیره شب 
ز کار سپهبد چه پرداخت شاه *** پر از خشم تازید سوی سپاه 
سر تیغ او گشت چون سرفشان *** بخاک اندر آمد سر سرکشان 
چو تیغ خدا آخت دست خدا *** بیک ره دو گیتی در آمد زپا 
چه دست خدا تیغ کین بر کشید *** خدا خط بکون و مکان در کشید 
بیک حمله آن لشگر بی شمار *** پراکنده گردید از آن دشت خوار
بهر سو که آن بارگی تاختی *** ز دشمن زمین را تهی ساختی 
بهر جا که شد تیغ او سر گرای *** فتادی سر سرکشان زیر پای 
چه شد آتش تیغ او شعله ور *** بهم سوخت از برق او خشک و تر 
شد از مغز گردان کفار هوش *** ز عزی پرستان بر آمد خروش 
بهر سو گرازان گریزان شدند *** ز شمشیر او اشک ریزان شدند 
ز دستش سپه اندر آمد ز جا *** ز گردان لشگر تهی ماند جا 
زمین سر بسر شد چو دریای خون *** تن نامداران چو کشتی روان

در بیان هزیمت نمودن لشگر شقاوت اثر ازضرب ذوالفقار حیدر صفدر و رفتن مالک و گذاشتن زنان و اموال خود را

ز تیغش بهامون ز بس ریخت سر *** تو گفتی که هامون سر آورده بر 
ز بس کشته افکنده در دشت خوار *** نیاراست گردن کس آنجا گذار 
چنین گفت راوی که چون شاهدین *** تهی کرد از کفر روی زمین 
چه مالک چنین دید رزم و ستیز *** گزید از ستیزه زمیدان گریز 
برون رفت لشگر بتاراج داد *** برون برد سر را ولی تاج داد 
زنانی که همراه ایشان بدند *** بماندند ایشان گریزان شدند 
چنین گفت راوی که اسلامیان *** چه بگریختند از کنار و میان 
چه دیدند نیروی سالار دین *** ز هر سو برون آمدند از کمین 
همه باز گشتند از راه تیز *** نمودندپس با غنیمت ستیز 
نمودند پس مرد و زن دستگیر *** غنیمت ببردند برنا و پیر 
بکفار و کفر اندر آمد ز جان *** همه زنده گشتند اسلامیان 
گریزندگان پهلوان آمدند *** ز بهر غنیمت روان آمدند 
چه فیروز شد شاه در کار زار *** پر و بال او پر ز خون آشکار 
چو آمد بنزد رسول امین *** پیمبر بر او بس نمود آفرین 
پیمبر مر او را فراوان ستود *** جهان آفرین را ستایش نمود 
شد از کار او کار بر کام من *** مپندار از نام او نام من 
ز دست تو بازوی من گشت راست *** ز بازوی و نیروی تو کفر کاست 
جهان آفریننده شد یار من *** ز کار تو شد گرم بازار من 
کسی را که دست تو یاری کند *** بعرش برین کامکاری کند 
بسوی تو جوید کسی را پناه *** بنامش شود داور دادخواه 
چه مهر تو گردید با من قرین *** جهان شد بکام جهان آفرین 
چگونه بمدحت گشایم زبان *** که یارای مدحت ندارد بیان 
ز مدحت نیارند مدحی نوشت *** از آن وصف بر پای شد خوب زشت 
نگار قلم شد ز دست تو راست *** قلم بی تو گر نقش بندد خطاست 
که نگرفت گر دست تو دست کن *** بآن دست دستی نشد دست رس 
ز دست تو بر شد دو گیتی بپا *** ز بازو و سیمای دست خدا 
عدو گر نیاید ندارد زیان *** که یزدان شناسند یزدانیان 
نبی با خداوند چون گفت راز *** بسوی خدا دیده را کرد باز 
که ای آفرینندۀ هر چه هست *** بر آرنده نقش بالا و پست 
نگارندۀ مهر و پروین و ماه *** نمایندۀ کوه الوند گاه 
مرا کرد لطف تو با خود قرین *** مرا یار گردید جان آفرین 
بگفت این و با راز دان شد براز *** بمالید بر خاک روی نیاز 
چنین تا بر آمد زمانی دراز *** همی گفت با داور پاک راز 
که آن خلق را داد از آنرزم سخت *** از آن رزم گردید فیروز بخت 
که فاروغ شد از کار راز و نیاز *** بسوی علی دیده را کرد باز 
که ای آنکه در عهد روز الست *** همی نقش گیتی ز دست تو بست 
بلشگر تو این مال قسمت نما *** که هستی تو در عرش قسمت نما 
غضنفر چه گفت پیمبر شنفت *** بفرمان و رایش نمود آنچه گفت 
چه او دست قسمت گری بر گشاد *** بهر قسم قسمت باندازه داد 
چنین گفت راویکه زان سرزمین *** گریزان چه شد لشگر رزم و کین

در بیان اسرا و طایفۀ کفار و پیدار شدن خواهر رضاع از برای رسول (ص) و مرخص کردن

بسی ماه رویان مشکین کمند *** بدست سپاه نبی پای بند 
گرفتار با ناله هر یک براز *** بصوت عراق و نوای حجاز 
بسی از برو بوم خود کرده یاد *** یکی گفت ای کاش مامم نزاد 
یکی جست شوی یک باب خاست *** یکی گفت پور برادر کجاست 
یکی جست از کشتۀ خود خبر *** یکی نوحه کردی بپور و پدر 
میان اسیران زنی داد خواه *** که من را سوی شه نمائید راه 
چه سوی رسول خدا یافت راه *** رخی پر ز اشک و دلی پر ز آه 
خروشید کای سرور سروران *** نباشد ترا بر دل آیا گران 
که همشیره ات گردد از کین اسیر *** بود خواهرت در سپه دستگیر 
ترا مهربان دایه بد مادرم *** ترا من بهمشیرگی خواهرم 
سزد گر هم اکنون ببخشی بمن *** رهائی دهی خواهر خویشتن 
چه او را پیمبر بدانسان شناخت *** خرید و پسندید و آزاد ساخت 
که بد مادرش دایۀ آن جناب *** ز یکجوی او با نبی خورده آب 
سوی دین خود خواند او را رسول *** نمود آنزمان دین او را قبول 
زنان را همه سوی اسلام خواند *** ز کفار و از کفر نامی نماند 
بسی نامداران بدین آمدند *** بدین رسول امین آمدند 
فراوان زر و سیم و آلات جنگ *** که در دشت در شد همی کار تنگ 
همه جیش اسلام شد بی نیاز *** ز بس مال و سیم و زر و رخت ساز 
بسی کشته افتاده در دشت کین *** بپوشید از کشته روی زمین 
بزرگان و شاهان ملک حجاز *** فتاده همه سر ز تن مانده باز 
بسی نامداران قوم قریش *** ز سر رفته کین و ز دل رفته طیش صفحه (250) 
سر بی تن افتاده در خون و خاک *** تن از نوک تیغ و سنان چاک چاک 
اسیران ببالینشان مویه گر *** خروشان و گریان پدر بر پسر 
بخون پسر مادر آلوده دست *** بروی پدر دختر افتاده مست 
پدر جستی از جسم فرزند سر *** ز مادر پدر خواسته نوحه گر

در بیان رفتن مالک از دشت بنزد حصن طایف و گزارش آن حکایت

ز بس کشته افتاده در رزمگاه *** شده بسته بر دشت و بر کوه راه 
ز بس جوی خون جاری از هر طرف *** تو گفتی که دریا بر آورده کف 
چه مالک ز نزد پیمبر گریخت *** زمال و ز فرزند و از زن گسیخت 
هراسان سوی حصن طایف رسید *** تن خسته و بسته در بر کشید 
پیمبر بر آمد از آنجا ز جای *** بطایف پی خسم بنهاد پای 
علمها همه پرچم افراز شد *** ثریا بخورشید همراز شد 
بلرزید بر هم زمین و زمان *** زمین بر گذشت از سر لامکان 
ز بس شوکت و بس جلال و شکوه *** ملک گشت حیران فلک شد ستوه 
تزلزل در افتاد در کوه و دشت *** زمین خیره و آسمان تیره گشت 
ز یزدان به اهریمن آمد هراس *** زمین و زمان گشت یزدان شناس 
ملایک بعرش برین پر فشان *** شده خاک ره زیور کهکشان 
بهر قریه و کوه پیمبر گذشت *** همه دین آن قریه اسلام گشت 
ز بس بیم کفتار آن سرزمین *** گزیدند آئین دین مبین 
ز کفار بطحا چه پرداخت جا *** سوی طایف آمد رسول خدا 
جهان شد همه زیر فرمان او *** جهان شدند آفرین خوان او 
ز هر بوم و بر مردم از چار سو *** گزیدند یکباره آئین او 
جهان و جهانی بدین آمدند *** بنزد رسول امین آمدند 
بدادند مهر خداین بباد *** خدای نبی را نمودند یاد 
بدلها همه نقش شد نام او *** بر آمد ز کفر و ز دین نام او 
همه کفر کیشان شده رستگاه *** بنزدش ابا هدیه و با نثار 
رسیدند ناگاه از چار سو *** ابا باره و هدیه و چاره جو 
همه مدح خوانان و یزدان ستای *** همه مهر او را بدل گشته جای 
یکی مرد دانای عباس نام *** بدانشوری کوی حرفش بدام 
سخن را بگیتی از او پایه نو *** از او داستان کهن کرده نو 
سخنگوی و دانای بارای و هوش *** سخنهای نغزش چو وحی سروش 
دل دشمن از گفت او چاک شد *** ز گفتش ز دشمن همه خاک شد 
بآهنگ تازی چنان خواند راست *** که از راستان بانک تکبیر خاست 
بمدح نبی داستانی بخواند *** که برجیس و تیر اندر آن خیره ماند 
بمدحت سرائی چه بگشاد لب *** بر آمد نوا از حجاز عرب 
دل دوستان اندر آمد ز جا *** از او شد دل دشمنان دل گرای 
چه آن داستان خواند درشأن شاه *** بر او آفرین خواند خورشید و ماه 
بر او آفرین خواند بنواختش *** بنزدیک خود جایگه ساختش 
بزرگان دین آفرین خوان شدند *** بر او آفرین خوان بزرگان شدند 
پبمبر بفرمود بهر صله *** که آرد شتربان ز اشتر گله 
شتربان چه گفت پیمبر شنفت *** بیاورد بهرش همه آنچه گفت 
بفرمود صد اشتر سرخ مو *** که چشم شتربان ندیده چو او 
دهندش ابا هدیه های درم *** ز دیبا و سیم و زر از بیش و کم 
بدادند و گوینده دلشاد شد *** ز درد و غم و رنج آزاد شد 
گرفت و ز شادی ز دل زد خروش *** وز او دیگ شادیش آمد بجوش 
ز شادی دلش همچو گل بر شگفت *** زمین ادب را ببوسید و گفت 
که ای عکسی از روی تو ما سواه *** خداوند بر بخشش تو گواه 
ز بود تو پیدا بود هر چه هست *** ز بود تو این نقش بر آب بست 
گرفته ز بود تو خورشید جان *** ز بخشایشت بر تن مه توان 
سزد گر ببخشی ز روی کرم *** بمن مهر و مه را بجای درم 
چو دست تو بگشاد کون و مکان *** پر از در و زر گشت دریای کان 
هزاران ترا هست دریای در *** نبد لایق بنده غیر شتر 
پیمبر بخندید از گفت او *** بسوی علی کرد پر خنده رو 
که او را ز کار من آگاه کن *** زبانش دراز است کوتاه کن 
غضنفر گرفتش سر آستین *** برون بردش از مجلس شاه دین 
بترسید عباس از آن داستان *** چنین گفت با سرور راستان 
ز گفت پیمبر ز راز نهفت *** علی گفت اینک کنم آنچه گفت 
ببردش بهمراه سرو روان *** بجائی که بد مجمع اشتران 
پس آنگه چنین گفت دارای دین *** که ای مدح گستر رسول امین 
ترا داده تا هفتصد اختیار *** ببر آنچه خواهی گرفته مهار 
چه عباس بشنید از او این نوید *** دل تنگش از خرمی بر دمید 
بیفتاد از پای و بوسید خاک *** که بادا فدای تنت جان پاک 
شمائی اهل سخا و کرم *** بنزد شما خاک سیم و درم 
چه شد کار عباس از آن هدیه راست *** بهمراه برد اشتران آنچه خواست 
همه اشتران را فکنده بپیش *** روان شد ثنا خوان بایوان خویش 
چه از کار عباس پرداختم *** سوی مالک میثمی تاختم 
که مالک چه بگریخت از رزمگاه *** سوی قلعۀ طایف آمد ز راه

رفتن مالک بحصار طایف و روانه شدن پیغمبر با لشگر

ورا بخت بیدار یکباره خفت *** جدا ماند از باب و از مام و جفت 
بطایف یکی قلعه بد استوار *** که بر کنگرش داشت گردون مدار 
بپیراش بهرام بد اسپری *** به پیرامنش بدره و مشتری 
بر او کهکشان صد کمند آخته *** به پیرامن او نینداخته 
ز برجش نه برجیس دیدی نشان *** که آن در مکان بود و آن لا مکان 
ثریا نبودش باو همسری *** به پیرامنش بد ثریا ثری 
چه مالک بپیکار کین گشت سست *** تن آسائی خود در آن قلعه جست 
بسی گرز و شمشیر و آلات جنگ *** کشیدند زان جایگه بیدرنگ 
در آن حصن آن با تن مشرکین *** برفتند از بیم حصن حصین 
چه آگاهی آمد بخیر البشر *** به مالک در آن حصن شد کینه ور 
بفرمود پس تا دلیران کار *** سوی حصن مالک ببندند بار 
به نیروی بخشندۀ دادگر *** بطایف ببندند بار سفر 
صفحه (251) به بختند گردان بدان سوی بار *** گرفتند در خانۀ زین قرار 
سراسر بدرگاه شاه آمدند *** کر بسته و رزم خواه آمدند 
پیمبر روان گشت با آن سپاه *** سوی مالک خیشمی رزمخواه 
چه شد سوی طایف پیمبر روان *** بهمراه او لشگر بیکران 
سوی مالک خیشمی کرد رو*** زمین و زمان شد پر از های و هو 
بهر جایگه کان سپه بر گذشت *** همه اهل آنجای پامال گشت 
بکفر آنچنان آتشی برفروخت *** که از تاب او کفر و کفار سوخت 
ز دینش نمودند یکسر قبول *** خدا خوان شدندی ز بیم رسول 
اگر سر کشیدی ز دین سر کشی *** در آن قریه افروختی آتشی 
که از برق او آسمان سوختی *** زمین دین اسلام اندوختی 
همه کفر شد خوار و کفار پست *** بعزی پرستان در آمد شکست 
در آن سرزمین شد نهان نام کفر *** شد اسلام آغاز و انجام کفر 
همه سرکشان دست گیر آمدند *** دلیران و گردان اسیر آمدند 
پیمبر بطایف چه آمد فرود *** جهان آفرین داد او را درود

در بیان رسیدن دلیران دین بپای قلعه و توصیف آنحصار گوید

بفرمود پس تا دلیران جنگ *** همه گرد آن قلعه گیرند تنگ 
دلیران سراسر بکین تاختند *** یلان گرد آندر کمین ساختند 
در آن قلعه شد چرخ بیداد کوش *** ز کیوان و برجیس بر شد خروش 
ز بس دارو گیر شتاب و درنگ *** شد از زوی بهرام برجیس رنگ 
ز بس آتش از برج او برفروخت *** بر افلاک بهرام و برجیس سوخت 
ز بالای آن قلعه سنگی که جست *** سر چرخ گردنده را کرد پست 
ز بالای چه سنگی بزیر آمدی *** بفرق سر چرخ پیر آمدی 
بهر باره تیری که کرد نشست *** فتاده در انباره مردی به پست 
ز بس خون که از بام آن قلعه ریخت *** تو گفتی بر آن چرخ خوناب ریخت 
شب تیره بگذشت پر چرخ و تاب *** همه قلعه و دشت در اضطراب 
که از قلعه چرخ نیلوفری *** بر آورد سر خسرو خاوری 
چه هامون پر از نور شد آفتاب *** ز نور نبی شد جهان نوریاب 
پیمبر بر اسلامیان بنگرید *** در و دشت هامون پر از کشته دید 
چه دید آنچنان سید المرسلین *** بفرمود تا نامداران دین 
بگیرند بر گرد آن قلعه جا *** فشارند چون کوه بر جای پا 
دلیران و مردان رزم آزما *** ببالای آندژ گرفتند جای 
ز جنگ و ز پیکار شستند چنگ *** که این قلعه آید ز تنگی بتنگ 
نمودند هر جای پا استوار *** گرفتند هر سوی گرد حصار 
بدژ آنچنان خوردنی تنگ شد *** که از چهر پیر و جوان رنگ شد 
گشایندۀ قلعۀ مار آی *** چه بر گرد آن قلعه بنمود جا 
بفرمود پس تا دلیران دین *** به پیکار دین بر زنند آستین 
بتازند هر سو به بیراه و راه *** پی قتل کفار هر جای گاه 
سواران ز هر سو برون تاختند *** پی قتل کفار تیغ آختند 
ز بس تیغ اسلامیان خون فشاند *** ز کفار طایف نشانی نماند 
یکی قصر بر زینت و بر نگار *** که بد نقش او زینت روزگار 
که مالک بطایف بنا کرده بود *** بر افلاک طاقش بر آورده بود 
یکی آتش تیز افروختند *** بر آتش مر آن قصر را سوختند 
نمودند تنشان بخاک سیاه *** بابر اندر آمد غو داد خواه 
ز کفار بس مردو گرد و سوار *** فتادند در دشت پیکار خوار 
زهر بوم و کشور اسیران بسی *** گرفتار در دست هر ناکسی 
کسی کو نیامد بدین خدا *** نبودش سرش را بتن آشنا 
شدی دختر و خواهر او اسیر *** بدست سپاه نبی دستگیر 
بتاراج شد مال و فرزند و زن *** شده نوحه گر کفر بر خویشتن 
سر تیغ اسلام شد سر فشان *** هدر شد ز کفار نام و نشان 
چه شد کفر رایت پرستی زیاد *** جهان لب بیزدان پرستی گشاد 
ز اسلام بر کفر آمد شکست *** زمین و زمان گشت یزدان پرست 
پیمبر از آن کار شد دل گرای *** در آمد دمادم ز شادی بجای

فرستادن حضرت رسول (ص) جناب امیر را بجناب آن ولایت بجهت قمع کفار

از ان شد چه او با خدا راز گو *** سوی داور داوران کرد رو 
طلب کرد نزدیک خود بوالحسن *** سخن گفت با خویش از خویشتن 
که این مجلس آرای بزم نخست *** ز روی تو بزم دو گیتی درست 
نگردد ز نور تو گر نور نوریاب *** نیاید ز مشرق برون آفتاب 
ز بازوی تو دست یزدان بلند *** ز دست تو بازوی من ارجمند 
چو او دست و شمشیر کین بر کشید *** خط کفر کفار بر سر کشید 
بهر سو گرائی پی دین کمین *** کنی پاک از کفر روی زمین 
ندیدم سزاوار پیکار کس *** تو باشی سزاوار پیکار و بس 
چه بشنید راز نبی بوالحسن *** بخندید و بگشاد لب بر سخن 
که اینک تن و جان من آن تست *** بهر جایگه زیر فرمان تست 
همه هر چه فرمائیم آن کنم *** دل و جان ز مهرت گروگان کنم 
همه دشت را زیر پا آورم *** سخن هر چه گوئی بجا آورم 
بگفت این و زانجا بر آمد ز جا *** سوی طایف و ملک او کرد رای 
بهر کشور بوم و بر بر گذشت *** بکشور چه او کشور آرای گشت 
چه فرمان کشور گشائی گرفت *** بیکدم زمۀ تا بماهی گرفت 
بسی بت پرستان چه بگشاد دست *** بسی سر کشان را سر از تن برید 
بهر بوم و بر آتشی بر فروخت *** بت و بت پرستان بیکباره سوخت 
خوی بت پرستان چه بگشاد دست *** بگیتی نه بت ماند و نه بت پرست 
بسی کشور آورد زیر نگین *** بر افراشت نام رسول امین 
چو بر گرد آن کشور و ملک گشت *** جهان از سر بت اسیر آورید 
ز بس مال و بس زیور و خواسته *** دلیران و اسبان آراسته 
زمین شد سراسر چو خرم بهار *** گل و لاله روئید بر گرد خار 
بهر شهر شد نام یزدان بلند *** دل کفر از آن درد شد مستمند 
غنیمت کز آن ملک آورده بود *** اسیران سیم و زر و بدره بود 
دگر دست قسمت گشائی گشاد *** بهر کس از آن مال قسمت بداد 
صفحه (252) 
از آنمال لشگر توانگر شدند *** همه بازو و سیم و افسر شدند 
بلشگر چه او گشت قسمت کرا *** تو گفتی که قسمت کرا بد خدا 
از آن گشت نازان رسول امین *** جهان آفرینش نمود آفرین 
چه مالک ز کار علی شد خبر *** شد از بیم و اندیشه هوشش ز سر 
که آورد بهر رسول امین *** همه ملک طایف بزیر نگین 
بر او بسته شد ره چه از چار سو *** بناچار سوی نبی کرد رو

در بیان بیرون آمدن مالک از قلعه و اسلام قبول نمودن و حاکم کردن حضرت او را

بر او شد در آن قلعه چون جان تنگ *** سوی صلح دین آمد از کار جنگ 
یکی نامه سوی پیغمبر نوشت *** نیایش نمود و ستایش نوشت 
که ای از تو دنیا و دین را فروغ *** نباشد ترا دین و آئین دروغ 
ز رای تو بس راستی دیده ام *** خدای تر او تو بگزیده ام 
بمن گر ببخشد برحمت رسول *** بنزد رسولش شد ایمان قبول 
پیمبر چو از جرم او در گذشت *** دل او از آن بیم آزاد گشت 
برون آمد از قلعه آن نامدار *** بنزد رسول خدا یافت بار 
ببخشید او را و رحمت فزود *** پس آنگه بر آنملک حاکم نمود 
چه اسلام او شد پسند رسول *** چه بنمود اسلام او را قبول 
یکی خلعتی داد با سیم و زر *** نشانده بر آن چند گونه گهر 
چه مالک دگر باره شد شهریار *** دلش شاد شد از رسول کبار 
همه اهل خود را بدین آورید *** ثنای رسول خدا گسترید 
پیمبر از آنجا در آمد ز جای *** از انجا بسوی حرم کرد رای 
بر افشاند مالک بسی سیم و زر *** یکی تاج زر پر ز سیم و گهر 
که بود از نیاکان او یادگار *** ز بهر پیمبر نمودش نثار 
دگر هر چه از گوهر نغز داشت *** ز بهر نثارش بکف بر گذاشت 
ز گنج و ز گنجینه پرداخت گنج *** بر افشاند بدره پی پای رنج 
چنان با رسول خدا گشت یار *** که شد یادش از یاری یار غار 
یکی هدیه و بدره خواسته *** بیاورد و شد کارش آراسته 
پیمبر ورا پایگه بر فزود *** بر آن کشور از لطف حاکم نمود 
از آنجا بجغرانه بر بست بار *** سر اختر و بخت اندر کنار 
همه ملک و کشور بزیر نگین *** نهان گشته کفر عیان گشته دین 
جهان راسد از کفر کفار یاد *** زمین مدح خوان آسمان پر ز داد 
رسول خدا شاد و راشی خدا *** دو گیتی از آن فتح شد دلگرای 
ز کارش زمین و زمان در خروش *** زمین مدح خوان آسمان پر ز جوش 
زمانه در دیگر آراسته *** ز کجی و از کاستی خواسته 
مظفر همه ملک او را بکام *** معطر ز بویش جهانرا مشام 
ز طایف بجغرانه بنهاد رود *** روانگشت مالک بهمراه او 
سپاهی روان شد چو دریای آب *** که از گردشان تار شد آفتاب

در بیان رفتن حضرت رسول بجانب جغرانه با سپاه دین و گزارش آنداستان

ز بس بانک تکبیر شد بر فلک *** ز تکبیر شد پست پشت فلک 
سپاهی پر از زینت و خاسته *** جهان از سپه گشته آراسته 
چه شد بیت اسلام گردون کرا *** بهر کشوری کفر پرداخت جا 
بکام نبی شد زمین و زمان *** بدینگونه شد گردش آسمان 
چه در ملک جغرانه آمد فرود *** بجغرانه از عرش آمد درود 
ز بس خیمه و پرده ها شد بپا *** که گفتیکه شد عرش پرده سرا 
بهر سو زمین آسمان زای شد *** بیکدم دو صد عرش بر پای شد 
جهانگشت از سیم و زر بی نیاز *** شده بر سر آسمان خاک باز 
جهانپاک گشته ز جور و ستم *** شده یادش از عدل کسری جم 
بنام پیمبر ز نه آسمان *** زده نوبت پنج کروبیان 
بر این بام نه گنبد آبنوس *** بچارم فلک خسرو پر زکوس 
بزعم مخالف بهر پنج گاه *** نوازیده شد آن زمان ما سوا 
همه کفر و کفار خوار و نژند *** گریزان بهر گوشۀ مستمند 
جهان از شکوهش چو نقشی بر آب *** کم از زنده بد صد هزار آفتاب 
زمانه ز بیمش فرو بسته دم *** ز قدرش بود عرش را قدر کم 
چو جغرانه شد جای خیر الانام *** ابر عرش جغرانه بگذاشت کام 
چه خورشید از گنبد آبنوس *** سحرگه مر اینخاک را داد بوس 
پیمبر در بارگه بر گشاد *** سرانه را در انبار گه بار داد 
بیاراست پس مجلس شاهوار *** که زو خیره شد دیده روزگار 
ز کفار هر کسکه بد دست گیر *** ز بیگانه و خویش و برنام و پیر 
سراسر بمجلس بر خویش خواند *** سزاوار خود هر کسی را نشاند 
بایشان همه عرض اسلام کرد *** حکایت ز آغاز و انجام کرد 
که آئید گر سوی دین خدا *** شوی سوی ایشان خدا رهنما 
شنیدند چون گفتهای رسول *** نمودند گفتار او را قبول 
ز کفار هر کس که آمد بدین *** ببخشید بر وی رسول امین 
اسیران او را بر او باز داد *** وزانپس بر او دست بخشش گشاد 
زمانه زه ظلم از یاد برد *** زمین و زمان راه گیتی سپرد 
بگیتی در دادگر دید باز *** بکون و مکان عدل شد سر فراز 
در آرامش آمد زمین و زمان *** براهش نشستند پیر و جوان

در بیان خبر دادن حضرت رسول ص باصحاب دین احوالات سیدالشهداء ع

مدار فلک از ره راست خواست *** از آن چرخ کج دور شد کج کاست 
از اینرزم چون گشت اسلام شاد *** پیمبر یکی رزمش آمد بباد 
که بیخود فرو ریخت از دیده آب *** پر از آب شد چشمه آفتاب 
جهان را چه بر کام اسلام دید *** یکی ز اه سرد از جگر بر کشید 
بر افروخت از درد و غم روی او *** سوی اهل دین کرد با آه رو 
که از دست گردون گردنده داد *** دو صداف ز بیداد ابن کج نهاد 
پی دین اگر چند گه خواسته *** بدینگونه دین را بیاراسته 
زمن پست شد کجی و کاستی *** پدید آمد از کار من راستی 
زمانه ره خویش از کفر شست *** جهانرا بشد دین و آئین درست صفحه (253) 
چه من بگذرم زین سرای سپنج *** همه گنج من باز گردد برنج 
پدید آید از راستان کاستی *** بکجی گرایان شود راستی 
در افتد باصحاب من گفتگو *** یکایک ز دینم به پیچند رو 
باسلام کس را نباشد نیاز *** یکایک سوی کفر گردند باز 
ببیگانگان آشنائی کنند *** باولاد من کینه خواهی کنند 
نه از دین و آئین من بگذرند *** بسوی همه تیغ کین بر کشند 
بتدبیر و تزویر جویند کام *** که از اهل بیتم کشند انتقام 
بهانه ره دین و آئین کنند *** بفرزند من دل پر از کین کنند 
سوی پاک فرزند من کین گرای *** بتازند و ریزند خون خدای 
بکین اهل بیتم اسیر آورند *** بکین دخترم دست گیر آورند 
نمایند آئین من را زیاد *** رود دین ایشان یکایک بباد 
بسویم همه تیغ کین بر کشند *** همه انتقام از پیمبر کشند 
پسر کشته و مادرش دستگیر *** سراسر همه اهل بیتش اسیر 
بریزند خونی در ان تیره خاک *** که آن خون بود خون یزدانپاک 
چو زان خون شود سرخ روی زمین *** پر از خون شود روی عرش برین 
از آن خون کند سرخ پر جبرئیل *** رود تا به پیرای عرش جلیل 
ملایک نگارند بر رخ نگار *** از آن خون پی قرب پروردگار 
بگرید بر آن کشتگان روزگار *** ستمگر چو آن فرقه نابکار 
بمن بر گشایند دست ستم *** شود عرش یزدان پر از درد و غم 
بغارت رود سر بسر مال من *** پراکنده سازند اطفال من 
ندیده دو بینندۀ روزگار *** ستمکار چون فرقه نابکار 
تنی را که پرورده ام در کنار *** کنارش پر از خون کند روزگار 
سری کو بود زیب آغوش من *** ز تیغ عدو دور گردد ز تن 
چو خیر الامم زد بر آن را زدم *** خروشیدن آمد ز خیل امم

ذکر خبر دادن رسول مختار باصحاب از ثواب گریه بر سید الشهداء و بر گشتن حضرت رسول (ص)

بر آمد ز اصحاب بانک خروش *** دل پر دلان اندر آمد بجوش 
دل پر دلان شد از آن غم بتاب *** گشاده از دیدگاه آه و آب 
بلشگر چنان زاری اندر گرفت *** که گردون دون دست بر سر گرفت 
بزرگان لشگر گشادند لب *** خروشان که ای شهریار عرب 
سر آید بزودی بما روزگار *** نبینیم آن روز را آشکار 
دل ما از این درد یکباره سوخت *** ز اینفتح از این غم بر آمد شکست 
فرو ریخت پیغمبر از دیده آب *** چنان داد پس اشک ریزان جواب 
که امروز ما را از این سوگ غم *** فرو ریخت از دیده خون زانستم 
ملک جمله در عرش گریان شدند *** بمیزان نوا آفرین خوان شدند 
بر این سوگ غم عرش یزدان گریست *** همه هر چه بیداد و پنهان گریست 
گر این گریه نزد جهاندار فرد *** ثوابش برون تر بود زین نبرد 
جهان تا ابد زین نوا پر غم است *** بهر کشور و بوم و بر ماتم است 
چه بسیار مردان بیدار دل *** کز این گونه گردید هشیار دل 
از این گریه عصیان وران رستگار *** ز بحر گنه مجرمان بر کنار 
چه راز پیمبر بپایان رسید *** ز اسلام افغان بگردان رسید 
بزرگان دین با دل پر ز آه *** کشیده ز دل آه بر مهر و ماه 
نموده همه جان فدای رسول *** ز افغان آن راز دلها ملول 
که بادا دل دشمنت چاک چاک *** عدوی تو بادا نهان زیر خاک 
چه روز دیگر خسرو باختر *** ز خر گاه خاور بر آورد سر 
پیمبر بفرمود تا سروران *** بآئین دارای کند آوران 
سراسر بر آیند بر پشت زین *** بسوی حرم بر زنند آستین 
چه لشگر شنیدند در تاختند *** بسوی حرم برگ ره ساختند 
سر نیزه رنگ رخ مه سترد *** علم گوی زرین ز خورشید برد 
پر از بانک تکبیر شد کوه دشت *** غو نامداران ز پروین گذشت 
چه لشگر در آن ره مهیا شدند *** بسوی حرم راه پیما شدند 
دلیران چه سیم و زر بی شمار *** شمارش فزون بود از صد هزار 
بدست سران و سران سپاه *** سوی مکه کردن رو سوی راه 
سپاهی برون از حسا و شمار *** مه و مهر از ان سپه دل بتاب 
زمین و زمان پر سیاه و درفش *** سپهر و هوا سرخ و زرد و بنفش 
بر آمد خروش از دلیران دین *** از آن شادمانی بچرخ برین 
زمانه پر از خنجر و گرز خود *** ز گرد سپه تار چرخ کبود

در بیان آمدن حضرت رسول ببطحا و آمدن ملائکه باستقبال حضرت و گزارش

زمانه پر از مهر اسلام چهر *** جهان جمله از کفر ببرید مهر 
چه آمد سوی شهر بطها خبر *** که خیر البشر گشت فیروز گر 
ز شادی جهان اندر آمد بجوش *** ز بطحا بگردون در آمد خروش 
ز شادی حرم جاه بر تن درید *** غو شادمانی بکیوان رسید 
ملایک ز شادی پر افشان شدند *** ببام حرم آفرین خوان شدند 
بر آمد نوائی زر کن مقام *** که شد راستی مرجهانرا بکام 
ز بس از حرم بر فلک نور یافت *** فلک در حرم نور دادار یافت 
حرم آنچنان اندر آمد ز جا *** گه شد بیت معمورش در زیر پا 
بجوشید زمزم ز شادی چو نیل *** فرا رفت از چشمه سلسبیل 
خروشید حل و نوازد حرم *** بخورشید تابید از حجر دم 
حرم را نهاد سپه شد سپید *** بر آمد ببالای تابنده شید 
بفرمود دارای رب جلیل *** که فوج ملایک ابا جبرئیل 
گرایند یکسر بسوی حرم *** پذیره شود سوی خیر الامم 
بفرمان دارای جان آفرین *** سرافیل و میکال و روح الامین 
ابا هر چه بودند سکان عرش *** ز عرش برین جمله بر سوی فرش 
بفرمان یزدان فرود آمدند *** ببام حرم در درود آمدند 
ز بس شد فلک پر فشان بر زمین *** زمین گشت برتر ز عرش برین 
حرم بر سر عرش بالا نشست *** ز رفعت ثری بر ثریا نشست 
بدست ملایک علمهای نور *** بر افراشته هر طرف از سرور 
بفرمان دادار جان آفرین *** پذیره بسوی رسول امین 
بهر سو علمها بر افراشتند *** بگردون گردان سر افراشتند صفحه (254) 
خروش ملایک ز سطح زمین *** رسیده بپا پی بعرش برین 
ز عرش برین جمله در تاختند *** بسوی نبی برگ ره ساختند 
پیمبر چو نزدیک بطحا رسید *** زهر سو خروش ملایک شنید 
بدیده ملایک فزون از شمار *** پذیره بفرمان پروردگار 
همه مژده دادند بر یکدیگر *** ز فیروزی فتح خیر البشر 
پیمبر سوی آسمان بنگرید *** ملایک بهر سوی انبوه دید 
رسیدند از نه فلک فوج فوج *** ز بهر پذیره چو دریا بموج 
بناگه یکی موج آمد پدید *** ملایک بدندی چو رخشنده شید 
عیان بد از او شوکت بی نیاز *** بدان سو ملایک همه در نماز 
علی دید بنشسته در کوه طور *** ملوک و ملایک ز نزدیک و دور 
بکردش فزون از شمار گران *** پدیدار شد داور داوران 
به پیش اندر آن جبرئیل امین *** خداوند یار و خدا پیش بین

در بیان رسیدن حضرت بمکه و آمدن بجانب حرم گوید

گرفته بکف رایتش جبرئیل *** زبان پر ز ذکر خدای جلی 
بسوی پیمبر فرمود آمدند *** ز یزدان همه با درود آمدند 
پر از نور شد گردش روزگار *** که شد ظلمت روز و شب در کنار 
پیمبر بر آمد به بطحا فرود *** ز عرش برین سوی بطحا درود 
رسید از جهاندار جان آفرین *** زمین گشت رشک بهشت برین 
پیاده چو سوی حرم زد قدم *** بجودش نمودند حل و حرم 
چو نورش بسوی حرم بر فزود *** حرم شد سوی مسجدش در درود 
حجر را چه از مهر در بر کشید *** حجر سر بعرش برین بر کشید 
جهان ساز و آئین دیگر گرفت *** جهان آفرین عدل از سر گرفت 
چو او شد خداوند ملک حجاز *** خداوند در ملک شد سرفراز 
ببطحا چو بر تخت شاهی نشست *** ز شاهی فرو شست پرویز دست 
چو او تاج شاهی بسر بر نهاد *** کله از سر رای و قیصر فتاد 
چه شد دست او سوی کشور دراز *** ز کشور دو دست شهان ماند باز 
ببطحا بیاراست چون مرز و بوم *** شد از راستی کار سلطان روم 
چه بطحا شد از تخت او نیکبخت *** فتادند شاهان کشور ز تخت 
چوصیتش تزلزل بگیتی فکند *** دل خسروان شد بر آتش سپند 
جهان را بدیدار شد ایمنی *** زمانه فرو بست ز اهریمنی 
تو گفتی جهان آفرین از و داد *** ببطحا در داد و دین بر گشاد 
زمین و زمان از وی آسوده شد *** سر عرش بر پای او سوده شد 
جهان شد سراسر پر از نام او *** زمین و زمان گشت در کام او 
ببطحا چه زد کوس اسکندری *** پر آواز شد صیت پیغمبری 
چو از تخت او بر ملک نور تافت *** فلک نور یزدان از آن تخت یافت 
چه پرداخت از کار بطحا رسول *** ببطحا زمین دین او شد قبول 
همه کفر از آن ملک شد در کنار *** بر آن ملک اسلام شد بر قرار 
جهانی ز رویش پر از نور شد *** که تاریکی از روشنی دور شد 
جهان از ره و رسم او نور یافت *** جهانی پی دین سوی او شتافت 
جهان از بت و بتکده یاد کرد *** زمانه همه راه مسجد سپرد 
بر او راست شد کار فرماندهی *** زمین و زمان گشت او را رهی 
ز یزدان پرستان زمین شاد گشت *** زمان از سر بت پرستی گذشت 
پر از بانک اسلام هامون و شهر *** جهان را نبد هیچ از کفر بهر 
همه کفر اولاد آل لوی *** ز اسلام او تا لوی گشت طی

تکلم نمودن حضرت رسول با بزرگان بطحا

طلب کرد گردان آن سرزمین *** سوی خویشتن سید المرسلین 
بنزدیک خود از شرف جای ساخت *** یکایک ابر پایۀ خود نواخت 
بر ایشان در راز را باز کرد *** ز آینده و رفته آغاز کرد 
ز بی باکی گردش روزگار *** ز نا پاکی چرخ ناپایدار 
ز ناراستیهای گردون دون *** ز کج عهدی گنبد نیلگون 
ز بیداد این گنبد گوژ پشت *** که گردد بهنگام نرمی درشت 
خوشا آنکه بر مهر او دل نبست *** خنک آنکه از وی نپرداخت دست 
بغیر از خداوند با کس نساخت *** خداوند دید و خدا را شناخت 
خرید آخرت را و دنیا فروخت *** بدل هر چه غیر از خدا بود سوخت 
چه اندرز پیغمبر آمد به بن *** بر او آفرین خواند چرخ کهن

نوازش نمودن حضرت رسول اهل مکه را

بزرگانه نهادند بر خاک سر *** که برما توئی داور دادگر 
تن و جان من زیر فرمان تست *** دل و دین یکسر گروگان تست 
همه هر چه گوئی تو فرمان بریم *** ز فرمان تو یکنفس نگذریم 
پیمبر چه گفتار ایشان شنید *** برحمت سوی یکدیگر بنگرید 
بایشان دگر دست بخشش نمود *** بیک یک باندازه قسمت نمود 
جوانی ز اصحاب عناب نام *** خردمند و دانا و یارای کام 
ببطحا ورا نام بردار کرد *** مر او را در آنرزم سالار کرد 
وزان پس ابر قدر سفیان فزود *** بجغرانه از لطفش حاکم نمود 
که آن قریه بد از قرای یمن *** نمودش سر افراز آن انجمن 
دگر هر که آن نامداران بدند *** ز گردان و خنجر گذاران بدند 
ببخشیدشان خلع و سیم و زر *** بسی مرد بی مایه شد مایه ور 
چو پرداخت از کار بخشندگی *** بسوی خدا شد پی بنده گی 
بمسجد در آن روز بهر نماز *** نیاز آوریدش سوی بی نیاز 
خدا را فراوان ستایش نمود *** وزان پس خداوند وی را ستود 
علی را بنزدیکی خویش خواند *** بر خویشتن خویش را پیش خواند 
که فردا ابر سوی یثرب دیار *** ز بطحا در آن جای بر بند بار 
نمود آنچه بشنید دارای دین *** بفرمودۀ سید المرسلین 
همه سروران سپه بر نشاند *** سوی ملک یثرب زمین باره راند

در بیان رفتن رسول ص بعد از فتح مکه بجانب یثرب و گزارش آن گوید

چو آگاهی آمد بیثرب زمین *** که آمد ز ره سید المرسلین 
چنان ملک یثرب بر آمد ز جا *** که اندر سر عرش بنهاد پا 
صفحه (255) 
بیثرب از آن ره چو یک میل راند *** پیمبر علی را بر خویش خواند 
که رو سوی یثرب بائین و ساز *** بعرش برین از شرف سرفراز 
علی شد بفرمان سالار دین *** سوی شهر یثرب زمین پیش بین 
بسر رایت سرمدی بر فراشت *** بعرش برین از شرف سایه داشت 
چو او شد بجیش نبی پیش رو *** ز سکان عرش برین خواست غو 
سپاهی سوی شهر یثرب شتافت *** که چشمم دو گیتی چو ایشان نیافت 
ز بس رایت نور شد بر سپهر *** بنور اندر اندود خورشید چهر 
در آن دشت طیش رسول امین *** شده رشک سکان عرش برین 
چه طیش نبی سوی مسجد رسید *** برو بوم او سر بگردون کشید 
چنین دین بی کفر بگذاشت پی *** که بنیاد کفر از زمین گشت طی 
بیزدانیان راست شد راستی *** جهان رست از کجی و کاستی 
بیثرب چو در عدل شد سخت کوش *** ز کسری بمدین در آمد خروش 
زمانرا ره کاستی شد زیاد *** زمانه در راستی بر گشاد 
همه ملک یثرب پر آوازه شد *** دو گیتی از آوازه اش تازه شد 
بلرزید از آواز او مرز و بوم *** بلرزید بر تخت سلطان روم 
بزرگان و شاهان آن بوم و بر *** همه گشته بر خویشتن مویه گر 
زنامش بپرویز و کسری هراس *** هراسان ز آوازش نسناس ناس 
زمانه چنان راه کج در نوشت *** تو گفتی که بد راستی در سرشت 
خبر دار شد هفت کشور زمین *** که در مکه آراست آئین و دین 
همه اهل ملت برازش براز *** ز ذکر خدایان خود مانده باز 
از او حکم تورات ناخوانده ماند *** کسی خط انجیل دیگر نخواند 
چه بنیاد آئین و ملت نهاد *** تزلزل بهر هفت ملت فتاد 
مسیحا پرستان نزار آمدند *** ز آئین او سوگوار آمدند 
که آمد بیثرب یتیمی پدید *** پی دین و آئین جهان گسترید 
از او شد یکی ملت نودرست *** که زو شد همه ملت هفت سست 
پی سحر او آنچنان پی سپرد *** که ز اعجاز موسی جهانرا ببرد 
گدائی بشاهی چنان کوفت کوس *** که روی شهان چشت چون سندرس 
نخوانده خطیب بخواندن گشاد *** شد از دفتر زند و پا زند یاد 
چه آگاهی آمد بسلطان رو *** که بگرفت خیر البشر مرز و بوم 
بهر مرز و بوم عراق و حجاز *** بشاهنشهی دست او شد دراز 
زبام حرم لات و عزی فکند *** بعزی پرسان در آمد گزند 
بت بتکده خار و خاشاک کرد *** بخنجر دل کفر را چاک کرد 
در آن مرز و آن بوم شاهی نماند *** که منشور او را بشاهی نخواند 
خداوند قوم عرب خوار کرد *** خدای ندیده پدیدار کرد 
ببطحا روان کرد در پای خون *** در و دشت که شد ز خون لاله گون 
بهانه نماید بآئین و دین *** کشد ملک گیتی بزیر نگین 
کشد خال و عم را بشمشیر تیر *** کشد عمه و خاله سازد اسیر 
بطیشش تزلزل بحل و حرم *** ز نیروش نه گنبد چرخ خم 
ز بس گشت از خویش خویشان خویش *** گذشتند خویشان ز آئین کیش 
چه بشنید قیصر بترسید سخت *** بدل گفت بر گشت پیروز بخت 
ز هر کشوری لشگری را بخواند *** بسی پند و اندرز آن رزم راند 
که این نام دار قریشی نسب *** که گوید پیمبر منم در عرب 
به پیغمبری کرد پیکار ساز *** بشاهنشهی دست او شد دراز 
ز کشور بکشور شهنشاه گشت *** مرا دست از ملک کوتاه گشت 
اگر چند روزی درنگ آورد *** جهانرا سراسر بچنگ آورد 
بیاید کنون چارۀ ساختن *** پی نامش از ملک پرداختن 
پی دین سپه سوی هامون کشد *** کشد خویش بیگانه در خون کشد 
بدعوی دین گردن افراخته *** ولی برگ شاهنشهی ساخته 
پیمبر که دیده که لشگر کشد *** کهان و مهان را بخون در کشد 
ببن شد چه گفتار سالار روم *** خروشیدن آمد از آن مرز و بوم 
بفرمود قیصر که از هر دری *** بیاید سوی تخت او لشگری 
بزرگان فرمانش در تاختند *** زهر کشوری لشگری ساختند 
همه از پی دین و آئین و کیش *** نمودند مر کینه را دست پیش

در بیان لشگر کشیدن قیصر روم بعزم ستیز با حضرت پیغمبر و آگاه شدن اصحاب

یکی لشگر از روم آمد برون *** شمارش گذر کرد از چند چون 
علمها بپروین و مه در کشید *** سنانها بمهر و بمه سر کشید 
سپاهی ز شهر اندر آمد بدشت *** که چشم فلک زان سپه خیره گشت 
چه هامون بجوش و چه دریا بموج *** روان از پی یکدیگر فوج فوج 
جهانرا بپوشید دور و کنار *** دلیران و گردان هزاران هزار 
روان شد ز روم از پی کار زار *** تو گفتی سپه زای شد روزگار 
پی دین همه دست و تیغ آخته *** سوی ملک یثرب زمین تاخته 
چه آن آگهی سوی یثرب رسید *** که قیصر بدان سوی لشگر کشید 
بخندید پیغمبر از کار او *** بسوی سران سپه کرد رو 
که باید دیگر لشگر آراستن *** ز هر بو و هر بر سپه خواستن 
کشیدن سپه سوی رومی سپاه *** گرفتن بکفار بی مایه راه 
نیاسوده تیغم دمی در نیام *** که دیگر پی رزم شد ازدحام 
بگفت این و فرمود شاه زمن *** که لشگر بدر گه شوند انجمن 
یکی لشگر آمد بدرگاه شاه *** که زو خیره شد چشم شاه و سپاه 
زمین زان سپه گیتی افرزو شد *** زمانه از آن جیش فیروز شد 
ملک در فلک رایت افراز شد *** در عیش جان آفرین باز شد 
جهان را اسلام از سر گرفت *** زمانه ره و رسم دیگر گرفت 
فرود آمد از آسمان جبرئیل *** بسوی نبی از خدای جلیل 
نبی را از آن رزم و کین مژده داد *** که کار تو بی رزم خواهد گشاد 
پیمبر از ان مژده دلشات شد *** ز رزم و ز پیکار آزاد شد 
پیمبر چه پوشید رومی قبا *** زره شد بزیر قبا عرش سا 
چه پوشید بر روی جوشن ردا *** شه روم را گشت روشن قبا 
بر آمد ز یثرب چه بر پشت زین *** ز زین اندر افتاد ارای چین 
بهامون چو او رایت افراز شد *** ز رزم و ز پیکار آزاد شد 
به یثرب بر افراشت چون او لوا *** لوای شه روم بر شد ز پا 
صفحه (256) 
چه از شهر شد شهریار جهان *** در و دشت گه گشت رشک جنان 
ز بس کوی رایت روان شد براه *** سپهر برین شد پر از مهر و ماه 
بهامون ز یثرب چه منزل نمود *** بر آمد ز بوم و بر روم دود 
چه یک میل از یثرب آمد بدشت *** سپه را در آن جایگه جای گشت 
پیمبر فرود آمد از باد پا *** گرفتند لشگر در آن جای جا 
یکی مجلس آراست دارای دین *** که زو خیره شد چشم عرش برین 
پر از مهر بر سوی او بنگرید *** خدا را بروی خداوند دید 
چه چشمش بروی علی باز شد *** بدارای دارنده هم راز شد 
پس آنگه لب درفشان بر گشاد *** علی را ز راز خدا مژده داد 
که آمد ز نزد جهان آفرین *** بنزدیک من دوش روح الامین 
بدینگونه آمد پیام از خدا *** که سازی بنام خداوند جا 
که باشی بنزدیک جان آفرین *** بجایم بود جان خود جانشین 
چنین اد فرمان بمن جبرئیل *** که گوید نبی را خدای جلیل 
علی را تو بر جای من جانشین *** نما و جلال خدا را ببین 
روا نیست چون بر خداوند جا *** بهر جا توئی جانشین خدا 
مکانی ندارد مکان آفرین *** مر او را توئی در مکان جانشین 
نه بتوان ورا در مکان یافتن *** مکان را نبتوان توان یافتن 
بیثرب تو بر جای من جانشین *** بمان و بمان ای سپهر برین 
که گیتی سراسر بکام منست *** نگین نبود بنام منست 
همه کفر را دل هراسان شود *** دد و دیو از این رزم ترسان شود

در بیان لشگر آراستن حبیب اله العالمین بجانب روم و جانشین نمودن جناب امیر را در مدینه

چه بشنید گوینده راز غیب *** ز داننده راز آواز غیب 
بر آورد از دل بزاری نوا *** که ای راز گوی تو راز خدا 
جدائی بجانان ز جان مشکلست *** ز جان دور ماندن نه کار دلست 
جدائی بجانان بدل نارواست *** چگویم کنون حکم حکم خداست 
مرا در رکاب تو گر جان ز تن *** بر آید بسی به که در انجمن 
ز تو دور ماندم بهر جایگاه *** چه در بزمگاه و چه در رزمگاه 
ولیکن ترا آنچه فرمان بود *** همانا که فرمان یزدان بود 
نشاید ز فرمان یزدان گذشت *** اگر چند باید که از جان گذشت 
چه لشگر شنیدند گفتار او *** بر آن ره نمودند یکباره رو 
بر آمد خروش از سران سپاه *** بسوی پیمبر گرفتند راه 
زهر گوشۀ بانک فریاد خواست *** زهر جانبی داد و بیداد خواست 
بر آمد ز گردان لشگر خروش *** دل سرکشان اندر آمد بجوش 
بسوی نبی داد خواه آمدند *** خداوند را در پناه آمدند 
که ای ذات تو در جهان رهنما *** بما رهنمائی تو بعد از خدا 
بهر جا جلال تو لشگر کشست *** همه جیش کفار در آتش است 
بجائی که عزم تو دارد شتاب *** ز رفتن درنگ آورد آفتاب 
بسوئی که راه تو پوید همی *** عدو راه پندار جوید همی 
سپه را چه باشد سپهدار یار *** نپاید ابا آن سپه روزگار 
ولیکن علی گر نیاید بجنگ *** شود کار بر جیش اسلام تنگ 
نشاید که بی او نبرد آوریم *** سوی لشگر رومیان بگذریم 
ابوبکر بشنید چون اینخبر *** بلرزید و شد سوی خیرالبشر 
ز دل زد خروش و بر آورد دست *** که ای چرخ گردون ز پای تو پست 
علی گر نیاید بهمراه راه *** شود کار لشگر سراسر تباه 
نه آسان بود با هزاران هزار *** سپه بی سپهبد کند کار زار 
غضنفر اگر اندر اینرزم نیست *** که شد خیره و تیره زانمرز و بوم 
نیاید اگر با تو شیر خدا *** پلنگان در آرند ما را ز پا 
بر آمد یکی لشگر از شهر روم *** با رزم خواهان نباید گریست 
نیاید علی گر در این رزمگاه *** ز بوبکر بوحفض یاری مخواه 
بر آمد یکی لشگر بی گران *** شمارش برون از شمار و گران 
نیاید علی گر در این رزمگاه *** ز بوبکر بوحفض یاری مخواه 
بر آمد یکی لشگر بی گران *** شمارش برون از شمار و گران 
غضنفر برم از نیاید بچنگ *** نسازد کس از نامداران درنگ 
چه شمشیر او سرفرازی کند *** سوی کفر دین دست بازی کند 
فرو گر رود تیغش اندر نیام *** نماند ز بوبکر و بوحفض نام 
ز شمشیر او دست من گشت راست *** مرا راست دستی ز دست خداست 
علی گر بند دین و آئین نبود *** ز اسلام روشن جهان بین نبود 
علی را بهمراه بر زینهار *** کجا بی علی می توان کار زار 
که او مر ترا دست کن داور ست *** خدا را ولی و ترا یاور است 
چه گفت ابوبکر آمد ببن *** تبسم کنان شد نبی در سخن 
که ای پیر فرزانه دل شاد دار *** که نه داند این راز را کرد کار 
چنین داد فرمان جهان آفرین *** برین آمد از عرش روح الامین 
تو دل در در اینره نداری نژند *** چه جوئی ز راز سپهر بلند 
خداوند دانا بمن یاور است *** چه غم از سپهدار و از لشگر است 
بفرمود تا سروران سپاه *** به آئین گرایند بآوردگاه 
ز بس بانک تکبیر شد بر فلک *** فرو ماند بر جای ذکر ملک 
ز بس شوکت و بس جلال و شکوه *** فرو رفت دست و فرا رفت کوه 
زمین بر فلک تیغ تیز آخته *** زمانه همی ناوک انداخته 
گشوده ملک دست یغماگری *** تهی دست کیوان ز یغما بری 
نمانده پیمبر براه اندکی *** بتندی نموده دو منزل یکی 
سوی روم لشگر چنان تند راند *** که شد نیروی لشگر روم کند 
فلک شد ز آسیب او پر خروش *** ملک راز شادی دل آمد بجوش

در بیابان خبر شدن قیصر از آمدن جناب پیغمبر ص بجانب روم و خبر دادن کاهنان از گزارش

چه آمد بدارای روم این خبر *** که آمد سوی رزم خیر البشر 
بکشور گشائی برون تاخته *** سوی کشور روم دست آخته 
سپاهی بهمراه او پر ز کین *** خروشان و جوشان گره بر جبین 
سر تیغشان بر فلک سرفراز *** بخون ریختن دست کرده دراز 
دلیران و گردان و فرخاشخر *** پی کینه روم بسته کمر 
چو دریا خروشان دل پر ز جوش *** ارایشان بدریا و خشکی خروش
سر نیزه و نیزشان عرش سا *** کمند و کمان ماه پروین گرا صفحه (257) 
یکایک پر از کین بخون بسته دست *** که یزدان شناسیم و یزدان پرست 
پی دین و آئین همه کینه خواه *** پر از کینه و خشم شاه و سپاه 
بسحر و بافسون گه کار زار *** بر آمد یکی با هزاران هزار 
نهاده بکف سر بسر نقد جان *** سوی ما پی دین پر از کین روان 
گذشته ز آزرم از خورد و خواب *** فراموش کرده ز مام و ز باب 
گشوده پی غارت روم دست *** دلیران و گردان یزدان پرست 
تو گفتی جهان خون گراید همی *** زمانه برخ خون گشاید همی 
ندیده دو بینندۀ روزگار *** سپاهی چنین از پی کار زار 
بهانه پی دین و ائین و کیش *** سپاه و سپهبد همه کینه کیش 
سپهبد گشاید چو پر خشم دست *** بگردون همه اندر آید شکست 
کند چون بخورشید تابان نگاه *** خور از بیم او باز مانده ز راه 
کرا تاب رزم و نبرد وی است *** در این لشگر ما که مرد وی است 
چه بشنید قیصر ز لشگر سخن *** بلرزید از کار چرخ کهن 
همه مؤبدان و سران را بخواند *** از آن داستان داستانها براند 
که از کار این نو رسیده یتیم *** که از سحر او قرص مه شد دو نیم 
دل من ز سحرش پر از بیم شد *** که زان لشگر ما پر از بیم شد 
بسحر و به افسون سپه ساخته *** سوی کشور ما برون تاخته 
ز خون شهان دست شوید همی *** شهان را ره کیش گوید همی 
ندانیم تدبیر این کار چیست *** ز دیو نژند است یا ایزدیست
شنیدند چون راز ان مؤبدان *** ز دل بر گشادند راز نهان 
که در دفتر کهنه ما دیده ایم *** هم از کاهنان راز بشنیده ایم 
که آید یکی شهریاری پدید *** که از شهر یاران نبرد امید 
پی کیش و دین تیغ کین بر کشد *** کشد هر که از رای او سر کشد 
بمردم پی کین شود کینه ور *** بگوید ز راز نهانی خبر 
نیاساید از رزم و خون ریختن *** بهر سو سپاهی بر انگیختن 
بهر سو که در رزم رو آورند *** اگر چاره از چارسو آورند 
نخوانده بگیتی یکی داستان *** بخوانند زان داستان راستان 
شود دین او شهرۀ انجمن *** در آیند در کیش او مرد و زن 
بدین و بآئین خود خود پسند *** در آرد بکیش مسیحا گزند 
کند دین و آئین پیشینه خوار *** بکامش شود گردش روزگار 
دو گیتی شود پر ز آواز او *** مه و مهر گردند دمساز او 
بسی خون شود بر زمین ریخته *** بسی فتنه ها گردد انگیخته 
چه از کاهنان راز بشنید شاه *** بر آورد از دل یکی سرد آه 
که بر دین و آئین ما شد شکست *** همه ملت و کیش ما شد ز دست 
یکی ملت از نو پدیدار شد *** که زو هفت ملت همه خوار شد 
چنین است رفتار این چرخ پیر *** که گه بر فراز است و گاهی بزیر 
بگفت این و فرود پس با سپاه *** همه باز گردند یکسر ز راه 
نوردند آئین و پیکار جنگ *** شتاب سران شد سراسر درنگ 
در بیان نادم شدن قیصر از کردار خود و نامه نوشتن بخدمت حضرت رسول (ص) 
همه بازگشتند از رزم شاد *** نکردند زان کینه و رزم یاد 
گرفتند یکسر بقیصر سپاس *** که دلشاد از آن جنگ بد پر هراس 
چه قیصر بخود کار آسان نمود *** بآن درد از اینگونه درمان نمود 
یکی نامه سوی پیمبر نوشت *** ابر جای کین اندر آن مهر کشت 
که ای مر ترا برگزیده خدا *** نموده بخلق جهان رهنما 
نموده ز منهاج تو راه راست *** چو دین تو دینی بعالم کجاست 
کسی از تو ندیده بجز راستی *** جهان را همه راستی خواستی 
زمان راستی از تو آموخته *** درستی جهان از تو اندوخته 
ترا یار گردید پروردگار *** ز دین و ز آئین تو نیست عار 
نخستین من آیم بدین رسول *** نماین بجان دین او را قبول 
چه شد ختم گفتار آن شهریار *** فرستاده شد سوی یثرب دیار 
بر افشاند قیصر بگنجور گنج *** که گنجور شد از کشیدن برنج 
بسی هدیه و بدره و سیم و زر *** بسی فرش دیبا و گنج گهر 
یکی تخت زرین و فیروزه تاج *** که از روم بد هفت ساله خراج 
فرستاد کاین پای رنج تو باد *** بهر کشور آکنده گنج تو باد 
چه آن نامه سوی پیمبر رسید *** پیمبر از آن نامه شادی گزید 
چه فیروزی خود در آن ملک دید *** از آنجا عنان سوی یثرب کشید 
پیمبر بیثرب علم برفراشت *** علم بر سر مار آی سایه داشت 
از او رسم پیغمبری تازه شد *** همه هفت کشور پر آوازه شد 
چه فرجام این داستان ساختم *** سخن را بدینگونه پرداختم 
که چون کشور آرای ملک خدا *** بملک خدا گشت کشور گشا 
جهان را چه شد نام او بر نگین *** جهان شد پر از نام جان آفرین 
چه در کشور ملک شد سرفراز *** سر سر فرازان ز تن مانده باز 
زمانه پذیرفت او را سپاس *** زمین و زمان گشت یزدان شناس 
چه کشور ز دادش بر آسوده شد *** ستم را ز سر مغز پالوده شد 
فلک شادمان گشت از بخت او *** ملک سر برافراشت از تخت او 
بفرمان روان گشت فرمان روا *** جهان خواندندش رسول خدا 
زمانه فرو بست دم از بدی *** نمود آشکارا ره ایزدی 
چو از داد او ملک شد پر ز نور *** بقوم مسیحا در افتاد شور
که او در جهان دینی آراسته *** که دین مسیحا از او کاسته 
چه بشنید آن داستان شاه روس *** رخش گشت مانندۀ سندروس 
یکی انجمن کرد و بگشاد لب *** که شد روز روشن بما تیره شب 
شد از ملک یثرب رسولی بدید *** که از مذهب عیسوی سر کشید 
که من بر همه سروران سرورم *** بپیغمبران جمله فرمان برم 
اولوالعزم و ذوالعزم عزم منند *** همه صف نشینان بزم منند 
بمن گر نگشتی نبود درست *** شدی انبیا را همه عهد سست 
شریک و مثل بر خدا نارواست *** بدستان که گوید مسیحا خداست 
خدا جز خداوند پاینده نیست *** مسیحا بغیر از یکی بنده نیست 
خداوند را یاور انباز نیست *** ز رازش کسی محرم راز نیست 
بشمشیر کین سرفرازی کند *** بدعوای دین رزمسازی کند 
کشد هر که ناید سوی دین او *** ز خون بزرگان کند خون بجو صفحه ( 258) 
بهر بوم و بر دست او شد دراز *** ز آئین خود جمله گشتند باز 
بکشور گشائی چه افشرد دست *** در آمد بکشور گشایان شکست 
ز شمشیر او دین او را قبول *** نمودند و خواندند او را رسول 
بدینگونه سازد اگر چند زیست *** بدین مسیحا بباید گریست 
بر اندازد آئین پاکان ما *** کند خوار دین نیاکان ما 
یکی چاره باید کنون ساختن *** از او کشور و ملک پرداختن 
ندانیم دران او چون کنیم *** برین پر ز افسون چه افسون کنیم 
شنیدند گردان چه گفتار او *** بپاسخ سوی او نمودند رو 
که ای مهتر قوم و فخر زمان *** کی از رای تو سر کشد آسمان 
بفرمان تو جمله فرمان بریم *** جز آن ره بگیتی رهی نسپریم 
ز گفتارشان شاد گردید شاه *** چنین گفت باید باو ژاژ خواه 
فرستاده دانش وران کهن *** که گویند هر گونه با او سخن 
ببینند او را و آئین او *** بپرسند از مذهب و دین او 
اگر دین عیسی ندارد درست *** بیاید بخونش ز کین دست شست 
یکی لشگر آریم هر سو گران *** که او را نباشد کنار و کران 
بسوزیم بنگاه قوم عرب *** بقوم عرب روز سازیم شب 
ره بت پرستی نمائیم طی *** جهان پاک سازیم زال لوی 
ببطحا زمین آتش اندر ز نیم *** حرم راز بیخ و ز بن بر کنیم 
بگفت این و فرمود دانشوران *** بیابند هر گونه از هر کران 
ز هر کشوری مهتری را بخواند *** ز هر شهر دانشوری را بخواند 
زهر بوم و بر آمدند انجمن *** بزرگان و دانشور و رای زن 
بزرگان دانشور هوشمند *** دلیران گردن کش خود پسند 
بدانشوری شهره روزگار *** گزین بزرگان رومی دیار 
که کم دیده بد چرخ نیلوفری *** بمانند ایشان بدانش وری 
سخن نغز گویان پاکیزه کار *** جهان دیده و زیرک و هوشیار 
پسندیده رای و پسندیده خو *** سخن نغز گوی سخن چرب گو 
همه مهتر قوم و فخر دیار *** همه نامجوی و همه نامدار 
همه صاحب تاج و تخت و سریر *** خردمند و دانا و روشن ضمیر 
چه شد کار دانش وران ساخته *** همه کارشان گشت پرداخته 
زر و سیم از گوهر شاهوار *** بسی دادشان شاه بهر نثار 
یکی تاج زرین مکلل بزر *** نشانده بر او چند گونه گهر 
یکی تخت دو پارۀ گوشوار *** فرستاده بهر پیمبر نثار 
در بیان رسیدن فرستادگان قیصر روم بجانب یثرب و مشرف شدن آنها با هدایا بخدمت پیغمبر ص
دو ده بدره یاقوت و صد برده بر *** بسی بدرها پر ز در و گهر 
فرستاد قیصر از آن سرزمین *** فرستاده گان سوی دارای دین 
فرستادگان تیز گام آمدند *** بدرگاه خیر الانام آمدند 
تن خود بسیم و زر آراسته *** سر تاج و عمامه پیراسته 
بزر کرده زیب کلاه و قبا *** بخلخال زر زینت دست و پا 
بیاراسته تن بدر و گهر *** کمر سیم و بند کمر بند زر 
ردا و قبا را بزر داده آب *** بر آزموده بر طیلسان زر ناب 
بسی پر ز راز و نیاز آمدند *** بنزدیک دانای راز آمدند 
بدین مسیحا دلی پر ز راز *** برفتند سوی رسول حجاز 
چنین داد راوی بدینسان خبر *** که گاه سحرگاه خیر البشر 
سوی مسجد آمد ز بیت الشرف *** ملایک پی ذکر بستند صف 
چه با داور داوران گفت راز *** چو پرداخت از کار راز و نیاز 
مسیحا پرستان فراز آمدند *** به آئین خود در نماز آمدند 
چلیبا و ناقوس بنواختند *** به آئین خود کار پرداختند 
پی منع ایشان بزرگان دین *** بگفتند با سید المرسلین 
در آن کار بوبکر بر پا ستاد *** رسول خدا اذن رفتن نداد 
باصحاب فرمود خیر الامم *** بآن دشمنان در نیارند دم 
بر آمد چه خورشید گیتی فروز *** بیاراست بر بزم شب کاخ روز 
پیمبر بمعراج خود داشت جا *** چو بر ذروۀ عرش نور خدا 
مسیحا پرستان به آئین خویش *** بدانسان که شان بود آئین و کیش 
بسوی رسول امین آمدند *** سوی سید المرسلین آمدند 
همه صف کشیدند دل پر خروش *** ولی لب ز هیبت خمول و خموش
یکی شاه دیدند با فر و بخت *** ز پشمینه اش تاج و از خاک تخت 
نه اش دور باشی بنزدیک او *** نبد آفتاب و فلک راه جو 
فلک را بدرگاه او قدر کم *** هزاران مسیحا فرو بسته دم 
ثنا خوان او کردگار جلیل *** کمین چاکر او کلیم و خلیل 
بدربارش عیسی کمین بندۀ *** دو صد همچو عیسی پرستنده 
شکوهش گرو برده از آسمان *** ز جاهش مکان برتر از لا مکان 
مسیحا پرستان از آن فرو جاه *** بماندند بر جای دل پر ز آه 
ستادند در جای بیهوش و تاب *** چو ذرات در پرتو آفتاب 
خرد را در انبارگه بار بود *** مسیحا در آن نقش دیوار بود 
نه بر سوی او داشت گفتار راه *** نه بر راه او راه کردی نگاه 
زبانها شده خشک اندر دهان *** دهانها شده از زبان بی گمان 
از ایشان هر آن کسکه با او سخن *** همیخواست گوید از آن انجمن 
ز بس بیم یارای گفتن نداشت *** زبانش در راز سفتن نداشت 
فرو ماندی آنجا تن پیروان *** توانائی او شده ناتوان 
زبان بسته و دیده بگشاد باز *** فرو ماند از کار راز و نیاز 
نه گوینده را نزد او بار بود *** نه گفتار او قدر و مقدار بود 
نه چشمی سوی دیدنش راه داشت *** نه از روی او دیده آگاه داشت 
مسیحا بدر بار او بنده بود *** هزاران چو مریم پرستنده بود 
چه دیدند قوم نصاری چنان *** ز وحشت روان شد ز تنشان روان 
همه دل پر از درد رخساره زرد *** وزان حشمت و جاه دل پر ز درد 
نمودند هر دم بآئین خویش *** تحیت بدانسانکه بدشان و کیش 
دمادم نمودند او را درود *** گهی در رکوع گهی در سجود 
ستادند بسیار آنجا بپا *** گشوده نظر بر رسول خدا 
همه دل پر از درد رخساره زرد *** ز کار فلک سینها پر ز درد 
نگشتند مقبول خیر البشر *** نیفکند بر سوی ایشان نظر صفحه (259)

در بیان رسیدن رسولان قیصر بخدمت رسول ص و مشاهده نمودن ایشان جلال خدا را

زمانی ستادند حیران بپا *** دو دیده بسوی رسول خدا 
که ناگه پیمبر بر آمد ز جا *** همه جای شد پر ز نور خدا 
خم آورد از شوکتش آسمان *** بخاک رهش لامکان شد مکان 
زمین گشت تا آسمان پر ز نور *** مسیحا پرستان ستادند دور 
روان شد پیمبر سوی بارگاه *** براهش نشستند خورشید و ماه 
همه سوی یکدیگر آورده رو *** شگفتی بماندند از کار او 
سوی منزل خود فراز آمدند *** ز اندیشه دل پر ز راز آمدند 
باین شان شوکت باین زیب و فر *** کسی نیست جز او در دادگر 
برازنده مسند داوریست *** طرازنده تاج پیغمبریست 
بدینگونه گر خود نمائی کند *** مسیحا چگونه خدائی کند 
ندانیم فرجام این کار چیست *** در اینکار بر ما بباید گریست 
همین دین و آئین ما را بکشت *** بپاید یکی چاره سخت جست 
چه روز دیدار بر فرار رفت شید *** دمید از شب تیره روز سفید 
مسیحا پرستان به آئین خویش*** پر از غم دگر باره رفتند پیش 
دلی با نیاز و دلی پر ز راز *** نمودند نعت رسول حجاز 
رسول امین سوی ایشان نگاه *** نکرد و نیفزودشان قدر و جاه 
چو بر پای ماندند آنجا بسی *** بایشان نگردید گویا کسی 
ز وحشت زبان ها همه گشته لال *** ز هیبت فرو مانده از بیم کال 
بماندند بر جای بیتوش و تاب *** ز کار نبی دیده ها پر ز آب

گفتار در آمدن رسولان قیصر در رزم سیم خدمت حضرت رسول ص و گزارش

بر آمد چه از جا رسول امم *** ز بیمش دو گیتی فرو بست دم 
روان شد چه او سوی بیت الشرف *** بهم کفر میسود دست اسف 
سوی منزل خویش جستند راه *** رخی پر ز اشک و دلی پر ز آه 
چه روز دگر خسرو خاوری *** ببوسید درگاه پیغمبری 
برفتند روز سیم نیم روز *** نمود آنچه بنمودشان آن دو روز 
قضا را چه زینگونه گشتند خوار *** سیه شد بدیدارشان روزگار 
ز کردار او جمله گشتند پست *** بعیسی پرستان در آمد شکست 
همه سوی اصحاب دین آمدند *** یکایک پی پیش بین آمدند 
زبان پر شکایت ز کار رسول *** که بهر چه ما را ندارد قبول 
چرا سوی ما یک زمان ننگرید *** بما روی ننمود ما را ندید 
نه ما با دل پر نیاز آمدیم *** پی دین ز راه دراز آمدیم 
چه بشنید سلمان بر آمد ز جا *** بر آن قوم گمراه شد رهنما 
سوی خانه داور دادگر *** بهمراهشان برد از آن رهگذر 
بسوی علی شان در آن داوری *** سوی داور داوران رهبری 
نمود و بر ایشان در راز سفت *** ز کار علی و نبی باز گفت 
که او هست در عرش همراز او *** ز راز نهانی هم آواز او 
ز راز خدا آنچه در روزگار *** نهانست بر وی بود آشکار 
جز او کس بیزدان هم اواز نیست *** ز راز خدا محرم راز نیست 
شنیدند چون قوم عیسی از او *** سوی درگه او نهادند رو 
چه بر درگه او فراز آمدند *** سوی درگه چاره ساز آمدند 
در آن داوری تر زبان آمدند *** سوی داور داوران آمدند 
بنزدیک او چونکه جستند جا *** در آن جای جستند قرب خدا 
ستادند در جای بیتوش و تاب *** چو ذرات در خرگه آفتاب 
ز سیمای او رفت دلشان ز دست *** همه گشته زان روی یزدان پرست 
ز نوری که از روی او تافته *** رخ مهر و مه روشنی یافته 
بر آورده و بر نیاورده دم *** هزاران مسیحا ز کتم عدم 
مسیحا پرستان ز آواز او *** نهانی فتادند در گفتگو 
که مانا مسیحا دگر در جهان *** در اینجا فرود آمد از آسمان 
چو چشم خدا بین نبدشان بسر *** از آن روی گشتند عیسی نگر 
کجا چشم کور است یزدان گری *** بچشم خدا بین نماید خدای 
مسیحا پرستان همه را ز جود *** بدیدار و گفتارشان رای بود 
ز نوری که از روی او تافته *** رخ مهر و مه روشنی یافته 
گروه نصاری چو قوم یهود *** بدیدند پر نور رخسار او 
ستاده دلی پر ز امید و بیم *** چه در طور سینا یهود و کلیم 
که ناگه بر آن قوم دانش پژوه *** نمود آنچه بنمود بر آن گروه

در بیان تکلم نمودن حضرت رسول ص به الفاظ دربار با رسولان قیصر روم

ز یزدان گر آن فرقه گشتند دور *** ز یزدان بر این قوم تابید نور 
بر ایشان رخ آورد پر مهر شاه *** بخندید و پرسید از رنج راه 
سوی ما از این راه چون آمدید *** در این ره پی رهنمون آمدید 
بود بر شما چونکه پوشیده راز *** همان به که گویم از اینراز باز 
حرامست در دین خیر البشر *** بمردان دین پوشش سیم و زر 
دگر آنکه تعظیم باشد حرام *** به آئین او جز درود و سلام 
مسیحا پرستان ز آواز او *** یکایک نهادند بر خاک رو 
چو بر داشتند از رخ خاک سر *** بر آواز گفتند با یک دگر 
خداوندی خلق او را سزاست *** بیزدان نه عیسی نه مریم خداست 
گر او بنده باشد خداوند کیست *** به عیسی و مریم بباید گریست 
خداوند گیتی جز او نیست کس *** بیزدان که یزدان همین است بس 
برفتند دلشاد از آن جایگاه *** سوی خانه خویش جستند راه 
چو خورشید رخشنده روز دگر *** ز خرگاه خاور بر آورد سر 
مسیحا پرستان فراز آمدند *** پرستار دانای راز آمدند 
چو نزدیک خیر الانام آمدند *** به آئین او در نیاز آمدند 
صفحه (260) 
بآئین اسلام اندر سلام *** نمودند تعظیم خیر الانام 
تن از جامۀ سیم پرداخته *** ز پشمین قبا برگ خود ساخته 
پیمبر چو آواز ایشان شنید *** بر ایشان تبسم کنان بنگرید 
نوازید و پرسید و بنشاند پیش *** ز اکرام جا داد نزدیک خویش 
شنیدند چون مشرکین راز او *** بر افروخت رخشان ز آواز او 
همه آنچه شان هدیه بود و نثار *** نمودند بر شاه یثرب نثار 
نثار نصارا سراسر رسول *** تبسم نمود و نمودش قبول 
چو از کار آن هدیه پرداختند *** ز بهر سخن بر بپا خواستند 
که فردا چو رخشان شود آفتاب *** نیوشیم و گوئیم راز و جواب 
سوی منزل خویش رفتند باز *** ز کار نبی جان و دل پر ز راز

در بیان آمدن رسولان نصاری روز چهارم بخدمت و موعظه نمودن آن جناب ایشان را

که با او سخن ساختن مشگل است *** سخنهای ما نزد او باطل است 
چو روز چهارم شه باختر *** ز خرگاه خاور بر آورد سر 
رسولان روسی بآئین و رای *** رسیدند نزد رسول خدای 
سخن رفت هر گونه از هر کران *** ز دین و ز آئین پیشینیان 
ز دین و ز آئین پیغمبری *** بدین جایگه ختم شد داوری 
که در دین ما اینچنین است رای *** که باشند عیسی و مریم خدای 
پیمبر چو بشنید شد پر ز خشم *** بر ایشان پر از خشم بگشاد چشم 
که در هیچ مذهب نباشد روای *** که خواند کسی بنده ئی را خدای 
همه بندگانیم و ایزد خداست *** بهر کار بر بندگان رهنماست 
نباشد بنزدیک پروردگار *** مسیحا بجز بندۀ خاکسار 
بسی آیت آورد و برهان رسول *** نکردند قوم نصارا قبول 
بر آن رازها قوم بیداد کیش *** نگشتند از راه و آئین خویش 
که ما را خداوند و دانا ستاست *** خدای مسیحا و مریم خداست 
پیمبر بسی راز یزدان گشود *** بر آن قوم نادان کجا داشت سود 
سخنهای دانندۀ هوشمند *** بنادان بیهش نباشد پسند 
چو نادان بدانشوری سر فراشت *** بیاید ز دانشوری دست داشت 
بر آن دانش اندوز باید گریست *** کش از نور دانش دل آگاه نیست 
کسی کو ز نادانی آگاه نیست *** چه داند که دانا و داننده کیست 
بر آن دل که دانش نکرده گذر *** بدانشگری گر شود شهره ور 
نگه کن که باشد چگونه گران *** بنزدیک پر مایه دانشوران 
سخنهای نادان دانامنش *** گدازد ز تن دانش از پرورش 
چو دانا بنادان نماید ستیز *** جوابی نگوید بجز تیغ تیز 
بپاسخ مر او را جز او چاره نیست *** که گفتار او غیر بیچاره نیست 
نگوید بگفتار جز کج و کاست *** بد آید مر او را ز گفتار راست 
بر هوشیاران پرهیز گار *** خجسته بود گفتۀ هوشیار 
کسانیکه سر را ز جان محرمند *** دریغا که در عالم تن کمند 
چو نادان ز گفتار بگشاد بند *** اگر هوشیاری تو لب را ببند 
نگه کن بشوقی در این داستان *** که با کج نهادان سر راستان 
بگفتار بنمود گوهر نثار *** چو خر مهره داران نیاید بکار 
بخیره ز رأی کج خویشتن *** یکایک بکشتن نهادند تن 
چنان کرده در دین خود یاوری *** که با شاه یثرب در آن داوری 
بیکدیگر آنجای نفرین کنند *** به این داستان یاری دین کنند 
خدا را بخوانند بر یکدگر *** که روز ستم پیشه آید بسر 
سوی راستی هر که ناجست راه *** بآتش بسوزد در آن جایگاه 
نیاید ز نابخردان بخردی *** چنان کز گرانمایه نیکان بدی 
چو نخل جهالت شود بار ور *** ندارد بجز جهل بار دگر 
مبادا بر آن بیخرد آفرین *** که گردد بسوی خزد پیش بین 
گلین کوزه اش هست خالی ز آب *** گمانش بمینا که دارد شراب 
چنین پایۀ خویش بیند بلند *** که در ملک دانش منم هوشمند

آمدن جبرئیل از نزد پروردگار بر رسول الله در باب مباهله نمودن با نصارا

ولی نزد دانا خردمند نیست ***خرد را باو هیچ پیوند نیست 
بنزدیک بیمایۀ کج منش *** کجا راستی را بود پرورش 
که ناگه ز درگاه رب جلیل *** بدرگاه پیغمبری جبرئیل 
چنین گفت دانای راز کهن *** که بد بر زبان هر زمان این سخن 
میان نصارا و خیر البشر *** که نفرین نمایند بر یکدیگر 
فرود آمد از آسمان بر زمین *** بسوی نبی جبرئیل امین 
ببوسید درگاه خیرالانام *** ادا کرد تعظیم و دادش سلام 
که ای بر همه آفرینش رسول *** نما دعوت این نصارا قبول 
که یابند این داستان راستان *** ره راستی را از این داستان 
بود تا ابد شهرۀ روزگار *** شود راز پنهان من آشکار 
بجز من میاور در این راه یار *** بهمراه جز خویشتن را میار 
که این دعوت پاک یزدان بود*** دلارای یزدان پرستان بود 
مرا یار خود کن در این داوری *** که از من رسد مر ترا یاوری 
کسانیکه پیوستگان منند *** ترا همچو روشن روان در تنند 
تو و چون خودت از زنان و پسر *** هر آنکس که خواهی بهمراه بر 
کسانی که از راز من آگهند *** بمن در ره راستی همرهند 
بهمراه خود غیر ایشان مبر *** در این ره نشاید بجز راهبر 
بخود مر خداوند را یار کن *** بسوی خدا روی گفتار کن 
خدا و خداوند را یار گیر *** جهان را همه نقش دیوار گیر 
بجان و تن خویش بیرون خرام *** که گردد ترا آفرینش بکام 
بیارای جان و بپیرای تن *** میاور بهمراه جز خویشتن 
بهمراه من راه را ساز کن *** در آز بر روی خود باز کن 
پیمبر چو پیغام یزدان شنید *** ز پیغام او راحت جان شنید

در بیان گفتگو نمودن اصحاب دین با یکدیگر مباهله نمودن با گروه نصاری

ادا کرد چون خواندن بامداد *** ز پیغام جان آفرین کرد یاد 
ثنا خوان چو بر عرش منبر نشست *** ز عرش برین عرشه برتر نشست صفحه (261) 
ز گفتار او گشت حیران سروش *** دو گیتی ز گفتار او رفت هوش 
نخستین ز راز رسول امین *** نیوشید دارای جان آفرین 
خلایق از آن گفته حیران شدند *** ملایک همه آفرین خوان شدند 
فتادند اصحاب در گفتگو *** همه روی یکدیگر آورده رو 
که آیا ز خویشان اصحاب کیست *** که در رتبه او با پیمبری کیست 
همال پیمبر نه آسان بود *** چو او گر کسی هست یزدان بود 
دگر آنکه در دهر خیر البشر *** بغیر از سه دختر ندارد پسر 
دگر بانوئی را که او کرد یاد *** چو او مادر دهر هرگز نزاد 
بدستان چه خوش گفت پیر کهن *** نه سر بینم این داستان را نه بن 
بهم در فتادند اصحاب دین *** از آن آیت و از رسول امین 
که کس نیست بر این نشان غیر او *** همانا بتنها شود راز گو 
سراسیمه شد هر کسی را خیال *** که اینکار را حال باشد محال 
چو از بهر تعظیم شاه حجاز *** فرا شد شه خاوری از فراز 
در آن شب در اندیشه اصحاب دین *** که آیا کرا سید المرسلین 
که فردا نماید بخود هم ردا *** که گردد قرین رسول خدا

در بیان منادی نمودن بلال در کوچه های مدینه و آمدن مردم بجهت مباهله

شبانگه پیمبر ز روی نیاز *** بسی با جهان آفرین گفت راز 
خدا را پیمبر ز روی نیاز *** جهان آفرین از جهاندار خواست 
بر آمد چو خورشید بر تخت شیر *** جوان گشت از نور او چرخ پیر 
پر از نور شد آسمان تا سمک *** خجل شد مسیحا بچارم فلک 
پیمبر سوی مسجد آورد رو *** زمین و زمان شد پر از های و هوی 
سوی مسجد آورد روی نیاز *** بسی گفت از آن راز با کار ساز 
چو دانست راز خداوند خویش *** بفرمود کاید مؤذن بپیش 
بفرمود تا پس نماید ندا *** که بیرون نیاید کسی از سرا 
هر آنکسکه بیرون رود از سرا *** بود ناشناس رسول خدا 
بنزدیک یزدان پسندیده نیست *** خدا و خداوند را بنده نیست 
بفرمان پیغمبر ذوالجلال *** ببازار و بر زن بر آمد بلال 
که بیرون نیاید کس از اهل دین *** چنین است فرمان جان آفرین 
از انصار و هم از مهاجر کسی *** بیاید اگر پایه دارد بسی 
نیاید ز یثرب برون هیچکس *** در این ره کسی بر نیارد نفس 
در این ره دعائی نگردد قبول *** بغیر از دعای خدا و رسول 
شنیدند چون اهل دین این ندا *** در آن جایشان سست شد دست و پا 
در آمد ز مسجد شه انس و جان *** سوی خانۀ فاطمه شد روان 
علی را بنزدیک خود داد جا *** ستایشگر آمد بداور خدا 
بروی علی چشم حقبین گشود*** علی را بدید و علی را ستود 
پس از حمد دارای جان آفرین *** باو گفت راز جهان آفرین 
که ای از وجود تو پیدا وجود *** وجود دو گیتی ز بود تو بو 
ز جان تو جانها روان بدن *** مرا تازه از جان تو جان و تن 
ز کار تو کار خدا گشت راست *** بیزدان که کار تو کار خداست 
ز دست تو شد راست بازوی من *** ز سنگ تو سنگین تر از وی من 
چه جان آفرین آفرینش نمود *** جهان آفرین دست زاد تو بود 
چه در امر کن در اسرار سفت *** زبان و بیان تو آنراز گفت 
ز یک بانک تو هستی آمد بدید *** ندای تو کون و مکان آفرید 
چه یزدان بمن مر ترا یار خواست *** امور نبوت بمن گشت راست 
در این آیه دارای جان آفرین *** ز مردان ترا کرد با من قرین 
مرا و ترا خواست یزدان و بس *** بمانند من نیست غیر از تو کس 
بدراعۀ من بیاری بر *** نهال وجودم بر آورده بر 
ز پوش تنم زینت جان نما *** بروحانیان روی یزدان نما 
که امروز رازیست زین داستان *** که گویند از آن تا ابد راستان 
ملایک ببالا تماشا گرند *** زمین و زمان آفرین گسترند 
ز هر سو بنظاره بهر نگاه *** شده دیدۀ قدسیان فرش راه 
ز فردوس باشیم یزدان نگر *** ز هر غرفه حوری بر آورد سر 
جهان تا جهان جمله در انتظار *** همه ذره ها گشته خورشید وار 
که تا سوی جان آفرین بنگرید *** بروی جهان آفرین بنگرید 
همه قدرت قادر کار ساز *** به بینند و بینند دانای راز 
ترا خواست یزدان بمانند من *** دلارای جان و دو فرزند من 
که تا حشر زین راز بر جن و ناس *** بود حجت ناس یزدان شناس 
بدارای یزدان که فرزند من *** کسی نیست غیر از حسین و حسن 
سوی داور داوران رهبرند *** جهاندار فرزند پیغمبرند

در بیان آمدن آل عبا بفرمودۀ رسول بمسجد بجهت مباهله نمودن با گروه نصاری

مرا در تن از جان ایشان روان *** ز تنشان توانا تن ناتوان 
دگر بانوئی را که در آید خواست *** ببالای زهر است اینجامه راست 
که بانوی چون او بگیتی کمست *** کمین خادم و در گهش مریمست 
گرفت از رخش روشنی آفتاب *** بود دعوتش نزد حق مستجاب 
بگفت این و زهرا بر خویش خواند *** ز دیده برخسار او در فشاند 
ز دیده بر او کرد گوهر نثار *** ز دل هدیه دادش در شاهوار 
مر او را بنزدیک خود داد جا *** بپوشید بر وی یمانی ردا 
یکی تاج زرینش بر سر نهاد *** ز زر بر سر عرش افسر نهاد 
چو او را بیاراست خیر البشر *** بسیمای او اوفتادش نظر 
چو چشم خدا بین بر او بر گماشت *** ندانم چرا چشم از او بر نداشت 
پیمبر چو اسرار معراج دید *** نهان زیر او افسر و تاج دید 
شگفتی فرو ماند از آنروی و مو *** بسوی جهان آفرین کرد رو 
بیزدان زبان ستایش گشاد *** ز اوصاف زهرا بسی یاد کرد 
که او را بفرزند یاری نمود *** ز دیدار زهرا جهانرا گشود 
چه شد کار زهرا بدینگونه راست *** در آن پس دو فرزند را پیش خواست 
رسیدند چون نزد خیر البشر *** بدلشان دو خندان شبیر و شبر 
پیمبر چو رخسار ایشان بدید *** ز دیده سر شکش برخ بر چکید 
صفحه (262) 
بر ایشان ثنا خواندن آغاز کرد *** در راز جان آفرین باز کرد 
دو خلعت بیاورد خیر البشر *** بپوشید سر هریکیرا ببر 
که آنروز نزد خدای جلیل *** بر ایشان بر آورده بد جبریل 
ز عمامه خویش خیر البشر *** دو فرزند دلبند را زیب و فر 
نمو و ز شادی بر آمد زجا *** زبانی پر از شکر داور خدا 
که او را گرامید و فرزند داشت *** که دلرا بدلبند خرسند داشت 
قرین کرده با او خدای جلیل *** دو فرزند را چون ذبیح و خلیل 
ببرد یمانی بپوشیده تن *** بگردش همه آل او انجمن 
پیمبر بروی علی بنگرید *** چو روی دلارای او را بدید 
نهان آنچه بقدرت کردگار *** همه دید در روی او آشکار 
ز ذاتش عیان قدرت لم یزل *** چو ذات خداوند او بی بدل 
ردای یمانی شه ذوالمنن *** بپوشید و بگرفت دست حسن 
حسین اندر آغوش او کرد جا *** نهان هر دو گشتند زیر ردا 
بر آمد چه با این شکوه و جلال *** عیان شد از او شوکت ذوالجلال 
علی شد بهمراهی او روان *** شده یار او داور داوران 
چو شد با رسول خدا همردا *** عیان شد جلال رسول خدا

مباهات نمودن جناب اقدس الهی و ندا نمودن بجن و انس و ملک در باب خمسه النجیا

چو زهرا بهمراه او گشت یار *** ندا آمد از درگه کردگار 
بجن و بانس و ملوک و ملک *** ز هفتم زمین تا سر نه فلک 
که چشم خدا بین نمائید باز *** سوی قدرت قادر کار ساز 
سوی آیت داور دادگر *** ببینید با چشم یزدان نگر 
دو گیتی ز آواز او گشت گوش *** ز درگاه یزدان بر آمد خروش 
ز هر آسمانی دری باز گشت *** همه نه فلک پر ز آواز گشت 
ز رضوان گشادند هر هشت باب *** ببالا بر افکنده شد نه حجاب 
خرد چشم یزدان گرا کرده باز *** که از راز پندار شد پرده باز 
نخستین سوی سید المرسلین *** تماشاگر آمد جهان آفرین 
ملایک ببالا زده بال و پر *** گشاده همه چشم یزدان نگر 
همه گشته کروبیان انجمن *** ز بهر تماشای آن پنج تن 
از آن پنج تن آیت کردگار *** بدیدند سیمای پروردگار 
یکایک بر آورده دست دعا *** پر امید بر درگه کبریا 
که ما را با عزاز این پنج تن *** ببخشا تو ای قادر ذوالمنن 
از ایشان ز یزدان ولا خواستند *** ولای خدا از خدا خواستند 
ز ساحتگر کردگار مجید *** بایشان ندای اجابت رسید 
پیمبر بر آمد چو زان جایگاه *** پر و بال میکال شد فرش راه 
چنان هر دو گیتی پر از نور شد *** که تاریکی از روشنی دور شد 
بگیتی بجز روشنائی نماند *** شب و روز را آشنائی نماند 
همه راز پنهانی روزگار *** در آن روز بی پرده شد آشکار 
همه هر چه در پرده پندار بود *** در آن روز بی پرده روشن نمود 
بر افکند یکباره از رخ نقاب *** عیان پرده شاهد احتجاب 
جمال و جلال خداوند گار *** نگار پس پرده شد آشکار 
همه روی یزدان زمان و زمن *** نمودی ز دیدار آن پنج تن 
در آن راز جان آفرین گشت باز *** در افتاد از پرده پوشیده راز 
دلارای جان پرده از رخ گشود *** ز دیدار جان روی جانان نمود 
همیرفت روح الامینش ز پی *** ملایک یکا یک بآئین وی

ذکر منع نمودن حضرت رسول (ص) اصحاب را از بیرون آمدن از شهر و خطاب ناظم بچهار مذهب

همه سوی یزدان بر آورده دست *** خداوند خوانان و یزدان پرست 
چو آمد بدروازه خیر البشر *** باصحاب فرمود بار دیگر 
که بیرون نیاید کس از اهل دین *** در این ره نگردد کسی پیشبین 
گر آید بآتش بسوزد تنش *** بدوزخ همیشه بود مسکنش 
خدا را تو ای چشم بینش ببین *** تو ای مقصد آفرینش ببین 
تو ای چرخ چشم خرد را بپوش *** از این داستان راز یزدان نیوش 
که از کجروی زین سپس بگذری *** ترا شرم بادا از این داوری 
که از کج سوی راست رو آوری *** همه راست بینی در این داوری 
بمفتی اعظم روایت نمای *** از این اصل او را حکایت نمای 
بدانش از این داستان راز گوی *** بدانشوران این خبر باز گوی 
اگر بگذری سوی دار السلام *** بدانندۀ مالکی ده پیام 
ز آیات یزدان روایت نگر *** از این در در او درایت نگر 
اگر زین روایت کنی اجتهاد *** نیاری ز صدیق و صدیقه یاد 
چه دانی که او صدیق صدیقه کیست *** بصدیق و صدیقه باید گریست 
تو ای حنبلی این روایت ببین *** خدا را از این آیت آیت ببین 
از این اصل اجماع را خوار کن *** خرد را از این ره خبردار کن 
چو جوئی ز کار روایت خبر *** باین آیت و این روایت نگر 
ز احبار و اجماع بر تاب رو *** ره راستی را از این اصل جو 
در این ره بسوی خرد آرزو *** بداننده شافعی باز گو

خطاب نمودن باهل حل و عقد و در توصیف آن برگزیده های خدا

که چون راز یزدان هویدا نمود *** ز فتوای مفتی و مفتی چه سود 
اگر اصل دارای در اینره بیاد *** چه سود است از فتوی و اجتهاد 
اگر گرددت عقل با مغز جفت *** دو صد شیخ و مفتی نیرزد بمفت 
مشو یار با پارسا زینهار *** بپرهیز از یار پرهیز گار 
از این پارسایان نا پارسا *** که شد رخت ترسا برایشان رسا 
ز گم گشتگان ضلالت قرین *** گرفتار مغضوب و الضالین 
بیا ای صبا رو سوی راه کن *** دراز است این قصه کوتاه کن 
ز میخانه منهاجی آور بدست *** که آری بهر هفت ملت شکست 
ز دردی کشان سالک راه جو *** ره راستی را از ان شاه جو 
چو او رهروی سالک راه نیست *** از آنراه گمراهی آگاه نیست 
شبی در شبستان دل این نوید *** ز قصر شبستر بگوشم رسید صفحه (263) 
که ای از خم بیخودی می پرست *** ز صهبای غمخانه عشق مست 
بآواز مستان چه آری نوای *** مکن یاد از مفتی و پارسای 
که در کیش عشاق زنگی مست *** به از پارسیان دنیا پرست 
ز ظاهر پرستان چه داری امید *** مجو از شب تیرۀ روز سپید 
در اینره کسی محرم راز شد *** که چشم خدا بین او باز شد 
بسی شیخ را پافرو شد بگل *** بسی مفتی آمد ز فتوای خجل 
که فردا بر افتد چو از پرده راز *** شود پرده شک و پندار باز 
بس آرند دردی کش و می پرست *** که باید ز مفتی فراتر نشست 
بسا پارسا صورت و خود پسند *** که ترسا بایشان کند ریشخند 
خنک وفت عشاق سرشار مست *** که ساقی ستایند و ساقی پرست 
خوشا عشقبازان کوی حجاز *** ز روی حقیقت شده عشق باز 
نخواهند چیزی بجز عشق یار *** ندارند با مست و هشیار کار 
بسیمای سیمین بری ساده دل *** بدلداری دلبر داده دل 
نه پیوسته با مردم روزگار *** نبسته بدل جز سر زلف یار 
چو خم خامش نشأه بخش جهان *** بلب مهر و دل پر خروش و فغان 
ز نوش لب مهوشی جرعه نوش *** ز آغوش سیمین تنی خرقه پوش 
ندیده سوادی بجز خط یار *** نخوانده خطی جز سواد نکار 
ز فتوای و دفتر فرو شسته دست *** فراری ز یاران فتوا پرست 
سوی مفتی و قاضیش کار نه *** مرادش بجز دیدن یار نه 
نه پیموده راهی بجز سوی عشق *** نیاسوده جائی بجز کوی عشق 
الا ای که هستی خریدار عشق *** بگیتی ز تو گرم بازار عشق 
به آواز نائی بر آور نوای *** که دلتنگ گردید از این تنگنای 
نوائی در اینره حریفانه زن *** در اینراه آواز مستانه زن 
که خواهم یکی داستانی سرود *** که از عشق و عشاق آید درود

بیرون آمدن حضرت رسول ص از مدینه بعزم مباهله با پنج تن آل عبا و گزارش آن

بدستان از این داستان زن نوای *** ببزم تو لا نوا خوان بر آی 
نوا از ره ما رای ساز کن *** در آنراه با خویشتن راز کن 
که چون رهنمای ره رهروان *** در آنراه با خویشتن شد روان 
بفرمان یزدان چو آنره سپرد *** بهمراه جز خویشتن را نبرد 
شهنشه چو از شهر شد سوی دشت *** در و دشت از مارای بر گذشت 
همه دشت و در گشت مینو سرشت *** زمین و زمان گشت رشک بهشت 
زهر ذرۀ نور خورشید خواست *** زهر گوشه بانک ناهید خواست 
شد از نه فلک پردۀ راز باز *** تو گفتی که بی پرده شد پرده ساز 
مکائیل و جبریل دست دعا *** بایشان بر آورده سوی خدا 
رضا گشت از خویش شد پیشبین *** از آن آفرینش جهان آفرین 
ز شادی بهشت برین زد خروش *** شد آتش بدوزخ خمول و خموش 
در رحمت ایزدی باز شد *** گشوده سر پرده راز شد 
پیمبر چو از شهر آمد برون *** باصحاب فرمود بی چند و چون 
که بیرون هر آن کسکه بگذاشت پا *** بود او عدوی رسول خدا 
که امروز روز یگانه خداست *** در اینره رود آنکه او رهنماست 
چو آنراز بگشود خیر الامم *** از آنراز بستند اصحاب دم 
همه قوم عیسی بهامون نزار *** ستاده در آن دشت در انتظار 
که بیرون چه آید ز یثرب رسول *** در آنره دعای که گردد قبول 
که ناگاه حیران بر آورده دست *** بر اصحاب خود شیخ عیسی پرست 
که امروز روزی نه آسان بود *** فلکرا از این دل هراسان بود 
اگر این امیر قریشی نسب *** که آمد پدیدار از گرد شب 
که گوید منم سرور سروران *** پیمبر به گیتی به پیغمبران 
به تنها خرامد بهامون گر او *** که او هست در حق خود راستگو 
گر آید باصحاب و جیش گروه *** کز اصحاب بر ما بیاید شکوه 
نه صاحبدلست و نه پیغمبر است *** سزاوار نفرین و افسون گرست 
شنیدند یاران چه گفتار او *** سوی او بتصدیق کردند رو 
در آن دشت در انتظار رسول *** همه دیده بر راه قوم جهول

در بیان خبر دادن شیخ نصاری بقوم از احوالات حضرت رسول ص

که ناگه نمودار شد رهنما *** در آن دشت تابید نور خدا 
ز یثرب نمودار شد رایتی *** که عیسی بد از نور او آیتی 
ز یثرب بهامون ردی باز شد *** که با عرش یزدان هم آواز شد 
همه دشت هامون پر از نور شد *** جهان پر نوای شب طور شد 
رسیدی از آن دشت بر هوش گوش *** پسی طرقوا بس صدای سروش 
جهانرا ره دیگر آمد پدید *** تو گفتی جهان دار آمد پدید 
بجسم جهان رفت جانی دگر *** به تنها روان شد بره کرده تیز 
بدعوت نمودار آمد مجیب *** عیان گشت آیات انی قریب 
گروه نصاری دل پر ستیز *** همه دیده ها را بره کرده تیز 
نه گوشی که نوشند از آن خبر *** نه چشمی که گردندی از ان نگر 
جهان پر ز راز نیوشنده گر *** خدا یار و بینندگان بی بصر 
گروه نصاری دل پر ز خشم *** براه پیمبر نهادند چشم 
یکی نور ناگه برایشان فزود *** که زنگ سه بینی ز دلشان زدود 
جلال خداوند یکتا عیان *** در آن دشت آمد بر آن بندگان 
نمودار شد داور دادگر *** عیان گشت سیمای خیرالبشر 
بخفاض روشن نمود آفتاب *** ز خورشید شده ذره نور یاب 
جمال ازل پرده از رخ گشاد *** ز عیسی و مریم نمودند یاد 
ز نو گشته آن انجمن دلگرای *** یکایک پرستند سر خدای 
به تثلیثشان راه شد استوار *** چو دیدند سر خداوند گار 
گشادند با هم لب پر ز راز *** که شد پرده از راز پندار باز 
که بر ما در این دشت بیم و امید *** خدای مسیحا و مریم رسید 
گروه نصاری بر آن هر سه تن *** یکایک بشادی شده قرعه زن 
که عیسی و مریم که باشد بنام *** خداوند عیسی و مریم کدام 
بر آن قوم کج قرعه بنشست راست *** که مریم ثنا خوان خیر النسا است 
مسیحا به پیغمبر آمد یکی *** علی علا شد یکی با علی صفحه (264) 
چه نزدیکتر شد رسول خدا *** خدا شد بر آن انجمن خود نما 
یکی مرد دیدند بس با شکوه *** بره با مسیحا پیمبر گروه 
نهان از شکوهش همه ما سواه *** ز ذاتش عیان داور داد خواه 
دو کون از وجودش سراسر سراب *** ز بودش نه افلاک نقشی بر آب 
شده محو از شوکتش هر چه هست *** بکون و مکان از شکوهش شکست 
زده سطوتش از دو گیتی نهیب *** شد از شوکتش ز آفرینش شکیب

در بیان گفتن بزرگ نصاری از احوال حود بیاران و جواب دادن ایشان گوید

همه آفرینش از او در حجاب *** همه ذره و ذات او آفتاب 
سوای وجودش وجود آفرین *** تماشا شهودش شهود آفرین 
یگانه چو دارندۀ لم یزل *** چو دارندۀ لم یزل بی بدل 
برویش نه یارای راه نگاه *** برویش نگاهی نه پیمود راه 
ز دیدارش یزدان پرستان شدند *** به یزدان پرستان بیزدان شدند 
امیر نصاری از آن روی و رای *** بلرزید بر خود بر آمد ز جای 
فراموش او گشت آئین و کیش *** بری شد ز دین و نیاکان خویش 
ز اسلام او کفر خود دید پست *** نهانی بدل عقد اسلام بست 
سوی همرهان کرد دلشاد رو *** چنین کرد با قوم خود گفتگو 
که کوتاه شد داستان دراز *** نهان آشکارا شد و پرده باز 
نه فرخاش فرخاشجوئی بماند *** ره داستانی ز سوئی نماند 
از این قوم بر ما بچشم شهود *** نمود آنچه یزدان به عیسی نمود 
بایشان که یارد نمودن دعا *** ستیزندگی بندگان با خدا 
شنیدند چون قوم از وی سخن *** یکایک بگفتش شدند انجمن 
که بر ما خجسته بود کار تو *** نپیچیم ما سر ز گفتار تو 
پذیره برفتند یکسر ز جا *** یکایک بسوی رسول خدا 
سراسر خجل گشته از کار خویش *** پر آزرم از زشت گفتار خویش 
مقال نصاری عیان بد ز حال *** بد از حال گویان زبان مقال 
همه برگنهکاری خود گواه *** سوی داور دادگر دادخواه 
پر از نور بد از سما تا سمک *** بهم توأمان بد زمین و فلک 
جهان در جهاندار بد توأمان *** زمین آسمان بد مکان لا مکان

در بیان نادم شدن شیخ نصاری از مباهله نمودن با حضرت رسول ص و اسلام آوردن نصاری

بر ایشان چو تابید آن نور پاک *** فتادند بی باک یکسر بخاک 
بزرگ نصاری ز خود در گذشت *** خدا دید از خواب بیدار گشت 
خروشان ز سر تاج زر بر گرفت *** سر بی کله دست بر سر گرف 
قبای زر اندود را چاک زد *** ز سر باره و تاج بر خاک زد 
ز تن خرقه و طیلسان دور کرد *** دل از دلق پشمینه پر نور کرد 
چه زنهار خواهان فتاده کلاه *** فکندند زنار زنهار خواه 
چو زنهار خواهان بر آورده دست *** بسوی خداوند بالا و پست 
که ای روی و رای تو یزدان نما *** دو گیتی ز روی تو یزدانگرا 
اولاالامر را از تو امر ارجمند *** اولوالعزم عزم ترا کار بند صفحه (265) 
کند از تراب رهت هردمی *** هزاران مسیحا مسیحا دمی 
ز ماه تو خورشید گردد خجل *** ز نجم تو ماه و فلک منفعل 
ضیای تو بخشد بخورشید نور *** شده شیر گردون ز شیر تو گور 
نخستین چو بنیاد و ایجاد خواست *** ببالای والای تو گشت راست 
بگفت این و در خاک بنهاد سر *** بپوزش که ای داور دادگر 
به دین تو دل را بیاراستم *** خدای ترا و ترا خواستم 
بدیری که شد روی تو رهنما *** بسی شیخ و ترسا شود پارسا 
گر آید چو دل شد بتو پای بست *** به یزدان پرستی مسیحا پرست 
بگفت این و بگسست ز نار خویش *** شد از کفر یکباره اسلام کیش 
جلال خداوند یکتا بدید *** ز تثلیب و زنار سستی گزید 
دو چشم خداوند بینی گشاد *** خدا دید و از بندگان کرد یاد 
به یزدانیان چون هم آواز شد *** چه یزدانیان محرم راز شد 
مر او را چه شد چشم حق بین پدید *** بآن چشم سوی نبی بنگرید 
باو روی یزدان پدیدار گشت *** ز خویش و ز عیسی مریم گذشت 
نگاهش چه از دیده گه ره گشاد *** بزیر عبای نبی اوفتاد 
قرین پیمبر دو فرزند دید *** خدا را قرین خداوند دید 
بر او گشت تابان بزیر عبا *** ز دوش خداوند نور خدا 
قرین اندر آغوش جانان بجان *** مهی آمده زینت آسمان 
گرفته یکی دست او را بدست *** شده دوش او بر یکی پای بست 
ز نخل نبود نهالی به بر *** نهال نبوت شده بار ور 
بدوشش یکی کودک خردسال *** که او را نبد جز نبوت همال 
همودی سری با نبی همسری *** که زان سر نبی یافته سروری 
نموده چو بر دوش او کرده جا *** ز مهر نبوت بر او فرش سا 
هویدا از او رتبۀ برتری *** از او گشته بر رهبران رهبری 
چه دیدار او دید رست از هراس *** ز دیدار او گشت یزدان شناس 
بزرگ نصاری چو آن راز دید *** سوی قوم خود دل نگر بنگرید 
که گر این دو کودک بر آرند دست *** بسوی خداوند بالا و پست 
بخوانند بر قوم عیسی خدا *** مسیحا پرستی نماند بجا 
یکی آتش آید بعیسی گروه *** که سوزد همه راغ و هامون و کوه 
نه تنها بسوزد فسون و فسوس *** که سوزد برروس سلطان روس 
نه بتوان بآن مرد کج باختن *** تن خود در آتش در انداختن 
همان به که کوتاه سازیم راز *** نسازیم بر خود سخن را دراز 
همه جزیه سازیم بر خود قبول *** نگردیم خصم خدا و رسول 
مسیحا پرستان از آن داستان *** بجان جمله گشتند همداستان 
همه شرمسار رسول خدا *** که در هر دو گیتی بود رهنما 
همه جز یه از عجز و از انکسار *** نموده از اعجاز او اختیار 
دگر آنکه هر ساله بدهند باج *** فرستند بر شاه یثرب خراج 
همه هر چه شان هدیه بود و نثار *** نمودند بر پای آن شه نثار 
یکایک ز شادی ز سر تاج زر *** فکندند بر پای خیر البشر 
کشیدند آن جمله از کفر دست *** به دینی نبی سر بسر پای بست 
همه راه اسلامشان شد شعار *** ولیکن نهانی نه در آشکار 
که از خسرو روسشان بد هراس *** که ناگه برایشان شود ناسپاس
همه راه آئین نهان داشتند *** نهانی بآن پاس جان داشتند 
چه خوش گفت دانشور راز دان *** ذهاب و ذهب دار و مذهب نهان

در بیان برگشتن رسولان نصاری از خدمت حضرت بنزد پادشاه خود و گزارش احوال پیغمبر

نهان دار این هر سه در روزگار *** بمردم مکن این سه را آشکار 
پس آن فرقه از نزد شاه زمن *** برفتند زی خسرو انجمن 
همه بازگشتند بر سوی روس *** لبی پر فسون و دلی پر فسوس 
همه باز گفتند با شهریار *** نهانی همه هر چه بد آشکار 
بزرگ فرستادگان لب گشاد *** بر او داستان دگر کرد یاد 
شهنشاه را کرد آن ارجمند *** یکایک بخشنودی آمد پسند 
ز دیبا یکی خلعت زرنگار *** باو داد با تاج گوهر نگار 
بسی سال در ملک روس آن جوان *** همی داشت اسلام خود را نهان 
بجان بد هوا خواه خیر البشر *** بدل بندۀ داور دادگر 
خردمند و دانا و فرخنده بود *** شه روس را او بجان بنده بود 
بشاهان بهر کار بد رای زن *** بدانشوری شهرۀ انجمن 
از او داستانیم آمد بیاد *** که از نامه و خامه ام خونگشاد 
قضا را قلم از کف دست جست *** قلم تا نی خامه در خون نشست 
شد اوراق نه دفتر کاف و نون *** سیه گشت دستور مایسطرون 
ز بس نوک کلک قلم خون فشاند *** بهر نامه جای نوشتن نماند 
سرشک غم و خون بهم در سرشت *** بناچار از اشک پر خون نوشت 
که آمد دگر باره آن نیکنام *** ز هر رسالت سوی شهر شام 
به اسلام و اسلامیان بنگرید *** ز اسلام ایشان نشانی ندید 
ز شادی همه شهر پر های و هو *** پر از خنده مردم ببازار و کو 
سوی میر اسلامیان راه جست *** چه آمد بنزدیک او گشت سست 
بجای سلیمان شده تکیه زن *** پر از خشم و کیه یکی اهرمن 
بتخت زر اندود چینی پرند *** یکی دید چون زشت دیو نژند 
شده کفر را دست از اسلام پیش *** همه گشته اسلامیان کفر کیش 
نه یزدان پدید و نه یزدانیان *** شده آشکار اهرمن راز دان 
بر آمد بنزد یزد پلید *** نهانی نگه کرد سویش یزید 
مر او را نوازید و بنشاند پیش *** به اکرام جا داد نزدیک خویش 
بتخت زر اندود خود بر نشاند *** بسی مکر و افسون و افسانه خواند 
بپرسید از روس و از شاه روس *** ز راه فسون و ز راه فسوس 
چه گفتار آن بد گهر شد به بن *** رسول شه روس شد در سخن 
که از چیست این شادی و شور و شر *** مگر نسخ شد دین خیر البشر 
همانا که وارونه شد دین او *** ز گیتی بر افتاد آئین او 
چه من سوی او آمدم پیشتر *** نه این بود آئین خیر البشر 
کسی هست بر جا ز اولاد او *** بجایش همانا توئی نامجو 
چنین داد پاسخ که ای نامجو *** بهر کار رای تو ای نیکخو 
که بر ما شد امروز روز نوید *** بر اسلام و بر اهل اسلام عید صفحه (266) 
یکی خارجی کرد بر ما خروج *** باسلام و اسلامیان شد لجوج 
همی خواست کودین پناهی کند *** بجای نبی پادشاهی کند 
ز اسلامیان لشگر کینه جو *** پی دین بسوی وی آورد رو 
چو او در زمانه دلیری نبود *** از او در دلیری نظیری نبود 
بسی کشت از آن لشگر بیشمار *** شد انجام شد کشته در کار زار 
بریدند اسلام کیشان سرش *** فکندند در دشت کین پیکرش 
همه اهل اولاد او را اسیر *** نمودند اسلامیان دستگیر 
سوی مجلس ما برسم نثار *** اسیران او را کشیدند خوان 
اسیران او شاهد بزم بین *** سر بی تنش تخت ما را نگین 
ببین دور اندیش آزاده باش *** ز شادی ما این زمان شاد باش 
فرستاده روس چون زو شنید *** سوی مجلس و تخت او بنگرید 
چگویم چه او دیده را باز کرد *** نگاهش بسوئی که پرواز کرد 
سری بر سر تخت بی تاج دید *** چو مه بانوئی را بتاراج دید 
از آن سر شکوه مسیحا بدید *** از آن بانوان بوی مریم شنید 
بدل گفت مانا که در روزگار *** دگر باره عیسی بر آمد بدار 
چو اصحاب عیسی شده کینه کیش *** گروهید گر با خداوند خویش 
سروشی بهر گوش بر بسته چنگ *** بچنگال اهریمنی پا لهنگ 
یکی بانوئی دید زار و نزار *** دو دستش ببند گران استوار 
به آهن نهان گشته مصباح طور *** بزنجیر فولاد مشکوه نور 
ز جاج هدی گشته آهن زدا *** در او نور روی تو فولاد سا 
شده نور و نور السماوات نار *** ز طوبی فرو ریخته برگ و بار 
بزهرای اطهر رسیده گزند *** عدو بسته خیر النسا را ببند 
رسیده الم بر جلال و جلیل *** شکسته ستم شهپر جبرئیل 
بیزدان شده اهرمن چیر دست *** ز دیو آمده بر سلیمان شکست 
به آهن نهان گشته نور خدای *** شده بند فولاد آهن زدای 
بسنگ ستم خسته عرش برین *** به بند جفا بسته حبل المتین

ورود اهل بیت اطهار بمجلس یزید و نظاره نمودن فرنگی سرهار

فلک بسته بازوی خیر البشر *** بیزدان شده چرخ بیدادگر 
ز بس گشت چشم فلک اشکبار *** شد از اشک خون عرش دریا کنار 
ز بس دیده آسمان خون گریست *** زمین گشت جیحون از بس گریست 
شده مویه گرز آن ستم آفتاب *** شده نوحه گرزان جفا آفتاب 
شده چشم بیننده دهر کور *** ز چشم سپهر برین رفته نور 
مکائیل از آنراز زار و دژم *** سرافیل از آن قصه بر بسته دم 
فلک گشته در خاک خون رهنورد *** خاک و خون چرخ افلاک کرد 
فتاده رخ مهر بر طشت خون *** شده چرخ نیلوفری لاله گون 
ستاره بخاک اندر آمیخته *** کواکب ز گردان فرو ریخته
ز دست قضا گشته پر کار سست *** همه کار و بار قدر نادر است 
شکسته ز غم پشت عرش برین *** گسیخته رهم بند حبل المتین 
از این قصه بر راستان رستخیز *** از این داستان رستخیزاش گریز 
از آن شعله بر هر دو گیتی شرر *** از این برق کون مکان شعله ور 
در اندیشه زینراز دیوان نژند *** از این هول اهریمنان مستمند 
همه صفحه لامکان پر شرار *** همه لامکان چون مکان اشکبار 
پر از ناله فوج ملک بر فلک *** پر از گریه کروبیان و ملک 
الم سوی لاهوتیان برده پی *** ز تن جان کروبیان گشته طی 
ز چشم همه اشک خونین روان *** ز جسم همه رفته تاب و توان 
همه دامن کبریا پر زجوش *** همه فرض عرش برین پر ز جوش 
همه عرش چون خاک خاکستری *** فتاده قلم از سخن گستری 
به پیرای ماهی فرو رفته ماه *** ز ماهی بکار فلک رفته آه 
شده دفتر آسمان بی ورق *** همه هفت دفتر شد بی ورق 
چه گویم که دلرا دگر تاب نیست *** ره راز گفتن از این باب نیست 
دل و دست یکباره بی تاب شد *** ز دلها روان جوی خوناب شد 
ملک اشک خونیش از سر گذشت *** ز بس اشک خون از زمین گذشت 
دل راز راننده افسرده شد *** رخ رخ فروزنده پژمرده شد 
پر از اشک شد قرب اشک آفرین *** بقوسین شده اشک خونین قرین 
بدریای خون غرق گردید نور *** در افتاد آتش بدریای نور 
ترا ای فلک پرده ها چاک باد *** ترا دشمن ای چرخ چالاک باد 
تو ای قامت چرخ شوچنبری *** تو ای آسمان پاش نیلوفری 
خزان باد فصل نوا ای نوبهار *** کمان باد سرد تو ای جوی باد 
تو ای هر شو تا ابد سر نگون *** تو ای مه ببالای رخ را بخون 
بهجران عشاق پایان مباد *** بدل دادگان غیر هجران مباد 
تو ای گلشن زندگی بر میار *** تو ای پیر دهقان درختی مکار 
تو ای قد دلکش همه خم بر آ *** تو ای سرو سرکش ز پا اندر آ 
تو ای نوجوان زندگانی مکن *** ز می چهره را ارغوانی مکن 
تو ای نغمه جز ناله راهی مپوی *** تو ای ناله جز نوحه چیزی مگو 
جز اینراه بی پرده راهی مزن *** جز این ای نوا گر نوائی مزن 
چو بر نقش خاص تو آمد گزند *** چه کردی دگر نقش ای نقش بند 
تو ای هوش از دیدگان خون ببار *** تو ای عقل زان راز دم بر میار 
نهانی براهب به آواز گو *** نوائی اگر سر این راز گوی 
گرت هست آگاهی از پیش و کم *** و گرنه چو راهب فرو بند دم 
که زینراز دانشور آگاه نیست *** بدانشوران سوی اینراه نیست 
زمن پند این کار را کار بند *** زبان را فر بند از چون و چند 
زبان بستن از قصه کوتاه به *** در آنراز بگشودن گوش به

ناله و افغان نمودن فرنگی در مجلس یزید پلید ابن معاویه

کهن راز گوش حقیقت نیوش *** زبان بسته و پهن بگشاده گوش 
اگر هوشیاری ز راهب نیوش *** زبان بند و بر پند او دار گوش 
از او گوش کن قصه راز دان *** که دوران ندیده چو او قصه خوان 
ز گفتار او راز یزدان نیوش *** بگفتار یزدانیان دار گوش 
که یزدانیان چون بر آرند دم *** همه راز یزدان نویسد قلم صفحه ( 267) 
چو بر راز یزدان گشایند لب *** باهریمنان اوفتد تاب و تب 
نگویند جز راستی راستان *** بکجی نکردند هم داستان 
کشایند چون راز خوانان زبان *** کنند آشکارای راز نهان 
چه خوش گفت نائی چه زودم زنی *** زنی کی هم آواز فرخنده پی 
ز گفتارشان راز یزدان پدید ***ز آوازشان نغمه جان بدید 
سر آیند چون راستان داستان *** کنند آشکارای راز نهان 
دمی بر دمم گردهی جان ودل *** شود مر ترا جان و دل آب و گل 
ز آواز من آیدت جان بتن *** ز نائی نی خشک گوید سخن 
سر آید ز بهر پرده ات راز من *** بر آید زهر بندت آواز من 
نی از نغمه اش کی توانائیست *** که هر نغمۀ هست از نائیست 
که نائی اگر بر نیارد نفس *** کجا این نی خشک دارد نفس 
نوا ساز گردند چون راستان *** فرود آید از آسمان داستان 
نمایند چون پرده راز ساز *** بر ایشان شود راز بی پرده باز 
گشایند چون راز های نهان *** بگیتی چه باشد بغیر از زبان 
نوائی که بر راستان رهبر است *** بر راستان صوت دانشور است 
سخنهای پر مایه دانشوران *** ندارد کنار و ندارد گران 
بدانش چه لب را گشایند باز *** گشایند بر خود در گنج راز 
نیوشندگان را فزایند هوش *** حقیقت نیوشد حقیقت نیوش

در بیان احوالات اویس قرن و گزارش او و روانه شدن بسوی رسول الله

چنین گفت گوینده داستان *** که چون رهنماینده راستان 
بهر گوشه آواز او گشت راست *** ز هر گوشه از صوتش آواز خواست 
نوایش گذشت از عراق و حجاز *** از او زابل و روم شد پر ز راز 
زصیتش پر آوازه شد نه رواق *** خروشید ز آواز او هفت طاق 
شد از راستی شهره راستان *** از او گشت گیتی پر از داستان 
ز دانشوران هر که بد بهره ور *** سوی او روان شد ز هر بوم و بر 
نهان هر کجا مرد صاحبدلی *** فرا شد سوی او زهر منزلی 
بر آمد خروش از خمول خموش *** خروشید ز آواز او خرقه پوش 
فتادند صاحبدلان در گمان *** که شد آشکارای گنج نهان 
فقیری بداندر دیار یمن *** که خواندند او را اویس قرن 
ربوده ز دانشوران کوی علم *** بگیتی شده سوی او روی علم 
از آن بر همه رهروان رهبری *** بدارای دورانش اسکندری 
ز سلطانیش رهروان رهنورد *** ز مهرش مه و مهر افلاک کرد 
پس آواز او باو چون رسید *** که آمد بیثرب رسول بدید 
چه از دین و آئینش آگاه شد *** به آئین و دینش هوا خواه شد 
چه ز آئین و دینش حکایت شنید *** بجز دین و آئین یزدان ندید 
همه دین و آئین فروغ و اصول *** گزید و پسندید و کردش قبول 
در آمد بدین رسول امین *** از آن ره شده سالک راه دین 
بدین نبی ره سوی راه جست *** که بدرهروا را از آنره درست 
زمنهاج اول عقل رو یافته *** از او راه خورشید و مه تافته 
براه خدا سالک راه بود *** ز بیراه و از راه آگاه بود 
کشیده سر از تاج و از تخت پا *** برهنه سر و پای یزدان نما 
ز خاک و ز خشتش بدی تخت و تاج *** ولی تاج دارانش دادی خراج 
بدانشوران دانش اندوخته *** از او آسمان دانش آموخته 
بر او کشف اسرار راز نهان *** بر اسرار راز نهان راز دان 
نه پیغمبر و رهبر جن و ناس *** نه یزدان و زو دهر یزدان شناس 
سرش از کله داری عرش سا *** بدستش نه جز خاک و بر عرش پا 
دل از هر دو گیتی بپرداخته *** بیکتای یکتا ولی ساخته 
نه جز دلق پشمینه بودش ردا *** از او دلق کسری و قیصر قبا 
ز صهبای او مفتی چرخ مست *** زمینای او چرخ میان پرست 
حریفان ز غمخانه اش صاف نوش *** ز میناش دردی کشان در خروش 
نه او را بگیتی نشان و مکان *** ولی پر ز آواز او لا مکان 
دو گیتی ز رویش خداوند بین *** ز کویش وزان بوی جان آفرین 
ز وصفش حدیث پیمبر شنو *** کز و آفرینش همه گشته نو 
بمن از یمن تازه فیضی رسید *** مشامم از آن بوی رحمن شنید 
بمن میوزد از فضای یمن *** شمیم جهان داور ذوالمنن 
ز اوصاف او این حدیث است بس *** که آرد ز وصفش بر آرد نفس 
کسی را که گوید پیمبر ثنای *** ثنای که باشد باو دلگرای 
ز وصفش قلم را زبانست سست *** کجا بر زبانم بر آید درست 
ازین وصف بهتر که بندم زبان *** که آگه نباشم ز راز نهان 
نبد در جهان همچو او هیچکس *** چو گیتی باو زنده از یکنفس 
ز بس گشت مشتاق روی رسول *** از او بوی آمد بسوی رسول 
نسیمش چه شد سوی او رهنما *** از آن بوی بشنید بوی خدا 
بسوی نبی چونکه مشتاق شد *** پی دیدنش طاقتش طاق شد 
بدل کشت مهرش رسول امین *** ز نو شد ز مهرش خداوند بین 
ز بس داشت در دل هوای رسول *** ثنا خوان او شد خدای رسول 
که از روی زینت تن کند *** ز دیدار او دیده روشن کند

استدعا نمودن مادر اویس بجهت رفتن بخدمت رسول مختار و گزارش

چه بر رای رویش هوا خواه شد *** سوی راهرو سالک راه شد 
بدش مادری کز عفاف و وداد *** چه او مادر دهر هرگز مباد 
بدی مام عیسی و مریم نبود *** چو او مریمی در دو عالم نبود 
بر مادر آمد گرامی پسر *** چه آمد از او خواست اذن سفر 
کلام پسر را چه مادر شنید *** خروشان بسوی پسر بنگرید 
که ای روزگار از تو امیدوار *** تو بر مادر دهر پروردگار 
جهانی بسوی تو دارند رو *** ندانم بسوی کئی راه جوی 
بسوی تو ره یافته رهروان *** در اینره بسوی که باشی روان 
بیثرب که آمد که شد در زمین *** سوی او چو تو رهروی رهگزین 
سوی آنکه پای تو شد بی سپر *** بود بی گمان داور دادگر 
چو مادر بدینگونه بگشاد راست *** ره سوی او راه سوی خداست صفحه (268) سوی روئی آورده ام روی رای *** که دارد خدا سوی او روی رای 
گر این ره نبد رهرو و ره نبود *** کسی از ره راست آگه نبود 
بر رهروان غیر این نیست راه *** نخستین خدا شد باین ره گواه 
بر آن رهنما راه ناید بکار *** کز آیی او راه بیند کنار 
از آن راه رو ره پدیدار شد *** از او راه یزدان پدیدار شد 
چه بشنید مادر حدیث پسر *** در آن ره شد چون پسر بی پسر 
در آمد نخستین بدین رسول *** از او گشت خشنود و کردش قبول 
که ره رو در آنره کند راه ساز *** رود از قرن سوی ملک حجاز 
بپیمان که از آمده بود و رفت *** در آن ره شود راه پیما نه هفت 
بر آمد چو خورشید گیتی فروز *** رود تا بیثرب زمین هفت روز 
نماند بهفت دوم نزد شاه *** بهفت سیم باز گردد ز راه 
چه مادر باین عهد بگشاد دست *** پسر شد بمیثاق او پای بست 
که غیر از سه هفت ای گرامی نژاد *** دیگر یکدم اینجا نخواهم ستاد 
چه شد عهد پیمان مادر درست *** پسر سوی شهر پدر راه جست 
نه اسباب و نه زاد و نه راحله *** نه همراهی راه و نه غافله 
بغیر از خدا زاد آن ره نداشت *** کسی جز خداوند همره نداشت

در بیان آگاه گردیدن اهل یمن و اهل قرن از عزم اویس و امدن ایشان از عقب او

روان شد چو او سوی ملک حجاز *** همه کشور و ملک شد پر ز راز 
چو او سوی آن راه شد چاره جو *** در افتاد غلغل بهامون و کوه 
بر آمد ز هر دیر پیری بدشت *** مرید حرم دشت پیمای گشت 
شنیدند چون اهل شهر و دیار *** که سلطان بآن راه گردید یار 
همه باد پایان نمودند زین *** چو باد خزان از پیش رهگزین 
بسی اسب و بس استر باد پا *** کشیدند نام آوران زیر پا 
پی او همه راه پیما شدند *** بسوی خداوند یکتا شدند 
ز ملک قرن تا بشهر یمن *** همه از پی او شدند انجمن 
که او شهرۀ ملک آفاق بود *** بدانشوری در جهان طاق بود 
خدیو زمان بود و سلطان عصر *** گدای درش جمله شاهان عصر 
همه حیرت افزای از کار او *** که آیا بسوی که آورد رو 
که آمد بگیتی دیگر پادشاه *** که چون او نبد کی بر آید ز راه 
همه از پی او فراز آمدند *** در آن ره دلی پر ز راز آمدند 
روان شد ز هر گنج گنجی روان *** بآن راه شد آشکار و نهان 
بزرگان و شاهان شهر و دیار *** همه نامجوی و همه نامدار 
زهر گوشه مردی رهی کرد ساز *** جهان در نوا شد بسوی حجاز 
رهی زد ز هر گوشل رهروی *** براه حجاز از ره پهلوی 
زهر گوشۀ نغمۀ گشت راست *** ز هر بر زنی بانک آواز خاست 
بسی پادشاهان گردن فراز *** گرفتند ره سوی ملک حجاز 
در آن ره همه پیر و دانا شدند *** بسوئی که رفت او از آنسو شدند 
همه گشته مشتاق روی رسول *** بدلها همه آرزوی رسول 
همه از پی او فراز آمدند *** در آن ره دلی پر ز راز آمدند 
برفتند یک یک همه تند و تیز *** که خود را رسانند نزد عزیز 
بهمراهی او براه حجاز *** نمودند ساز سفر جمله ساز

رفتن اویس بجانب مدینه و رفتن قوم از عقب و نرسیدن آنها بر او

چنین گفت دانشور راز دان *** که چون شد اویسان در آنره روان 
ز یاران کسی را بهمره نبرد *** بجز خویشتن را بهمره نبرد 
بتنها در آمد ز ملک قرن *** ز تنها کسی نه بجز خویشتن 
بتنها روان شد روی کوی دوست *** نهانی از آن راه شد سوی دوست 
نه اش اسب و شد اسب او آسمان *** نه اش خدام و چرخ شد ترجمان 
نه اش همره و همره او خدا *** نه اش موزه آسمان کفش پا 
نه اش دستیار و بره پایدار *** نه اش پای پوش و خدا دستیار 
نه اش دانه و توشه اش جز و داد *** نه اش زاد و توشه نه میرو نه زاد 
نه اش آب همراه و نه مشک آب *** مهش آب بد مشک آب آفتاب 
بدینگونه چون گشت پویان راه *** بشد در تکاپوی خورشید ماه 
نهاده بهر خاک و سنگی که پا *** شد آن خاک سنگ از پی شعر شاه 
ز کامش چه شد خاک ره کامیاب *** بر آمد ز هر ذرۀ آفتاب 
بر آورد هر ذره بر عرش سر *** شده خاک آن راه یزدان نگر 
بزرگان و شاهان روشن روان *** زهر راه و بی ره پی او روان 
که با او در این راه گردند یار *** که بد رهرو و رهبر روزگار 
ز راه بیابان و از راه کوه *** زهر رو پی او گروها گروه 
ز بیراه و از راه جویان بسی *** ندیدند در راه و بی ره کسی 
چنین تا بپیرای یثرب زمین *** سوی کشور سید المرسلین 
بهامون یثرب فرود آمدند *** در آن جایگه یکدمی دم زدند 
رسیدند هر سوی یاران شاه *** ز راه و ز بیره در آن یگاه 
نشان خواستی هر یک از یکدیگر *** که او را که دیده در آن رهگذر 
کسی کامدی هر زمان از رهی *** نبودش از آن رهروی آگهی 
همه حیرت افزای از کار خود *** که آیا بسوی که رو آورد 
همانا نیامد بیثرب زمین *** و یا شد سوی سید المرسلین 
ندیده کسی او را ز بیاه و راه *** نه هنگام و نه در صبحگاه 
همه گشته زان کار حیران و زار *** سر انجام رفتند سوی حصار 
چه او را ندیدند حیران شدند *** سوی پاک یزدان ثنا خوان شدند 
ز کارش همه خیره در ماندند *** یکایک بر او آفرین خواندند 
که چون آمدی اندر این ره روان *** ز راه زمین یا ره آسمان 
چنین پاسخ آورد و خندید شاه *** که یکسان بر ما است بیراه راه 
ندانی که در نزد جان آفرین *** چه غم از ره آسمان و زمین 
که چون رهبری راه گردی کند *** زمین و زمان ره نوردی کند 
که چون او ندید است رهبر کسی *** که از رهبری پایه دارد بسی 
بگفتند و سودند بر خاک سر *** که بر ما توئی رهبر و راه بر 
ز راه تو گمراه آگاه نیست *** چه داند ز راه آنکه در راه نیست صفحه (269)

در بیان رسیدن اویس به یثرب و گزارش قصه موافق اخبار

همه در هرونند بر این گواه *** که هر گمره آمد ز تو سوی راه 
چنین گفت راوی که آنمرد راه *** که آمد ز ره سوی آن بارگاه 
برون رفته بد سید مرسلین *** در آن هفته از شهر یثرب زمین 
شده خانه خالی ز خانه خدا *** بر او تاخته نور کیهان ضیا 
چه سلطان سوی درگه شاه شد *** فراز سر عرش درگاه شد 
نه اش رخت افکندی آنجای رخت *** نه اش تخت آراست از خاک تخت 
نه خرگاه عرش برین سایه بان *** نه اش در گه و در گهش آسمان 
نه اش مفرش و نه فلک رختخواب *** نه اش فرشی و فرش او آفتاب 
سرش عاری و عارش از تاج و تخت *** ز خاک رهش خسروان نیکبخت 
دلش چون از ان خاک آرام یافت *** از آن خاک بوی دل آرام یافت 
در آن خاک چون بینوایان نشست *** دل از هر دو گیتی بر آن خاک بست 
نه اش محرم خلوت راز دل *** بخلوتگه دل هم آواز دل 
نه اش خیمه و آسمان پرده دار *** نه اش دیده و دیده بر پرده دار

آگاه شدن حضرت زهرا از آمدن اویس به یثرب و فرستادن سلمان را بنزد او

بخیر النسا داد سلمان خبر *** که آمد ز ره یار خیر البشر 
چه بشنید دخت رسول خدای *** بر افروخت روی و بر آمد ز جای 
طلب کرد سلمان بنزدیک خویش *** باو گفت کی مرد پاکیزه کیش 
شنیدم که آمد زره رهروی *** که او راست بر رهروان خسروی 
تو او را در این ره گرامی نمای *** باو شو بهر کار خدمت گرای 
میاسای از خدمت او دمی *** که باید بمردان ره مردمی 
گرامیش داری که این نیکنام *** گرامیست نزد رسول انام 
چنین تا چه خواهد ز فرش خرش *** که او جان و تن را دهد پرورش 
رسانی سلامش ز خیر الانام *** وزان پس رسانیش از ما سلام 
چه مردان ره سوی او آر رو *** ز خیر البشر خیر مقدم بگو 
چه بشنید سلمان ز طهر بتول *** پذیرفت فرمان دخت رسول

آمدن سلمان بفرموده حضرت زهرا بنزد اویس

چه فرمان بدان سو زبان و رسید *** بسوی اویس قرن ره گزید 
سوی رهروی رهروی جست راه *** قرین گشت در راه شاهی بشاه 
سوی بینوا بینوا دست آخت *** شناسا شناسای ره را شناخت 
که جان سوی دلدار دل بر گشاد *** ز دیدار دلبر دل از دست داد 
چه دلدار روی دل آرام دید *** ز دیدار او در دل آرام دید 
چه بر چشم خود بین او بنگرید *** جز او خویشتن را بدیده ندید 
نگاهش چه ره یافت بر سوی او *** همه هر چه بد دید از روی او
بدلبر ره راز را بر گشاد *** پیام دل آرا بدلداده داد 
چه دلداده بشنید از او راز دل *** ز دل گشت با او هم آواز دل
چه آنجا نبد جای گفت و شنفت *** ز دلبر بدل آنچه بد باز گفت

در بیان فرستادن حضرت زهرا جناب امام حسن و امام حسین را بنزد اویس قرن

چه دلداده بشنید پیغام دوست *** جزایش نبد هیچ جز نام دوست 
زبان بسته و دیده و دل گشود *** بدل پرده شاهد و جان ستود 
سحر گه که خورشید شد بر فراز *** نمودار شد قدرت کار ساز 
چنان روی او گشت گیتی فروز *** که روشن شد از روی روی روز 
همه پرده تا چرخ پر نور شد *** عیان شاهد راز مستور شد 
بگیتی یکی پردۀ باز گشت *** که نه پرده زان پرده پر راز گشت 
یکی پرده برداشت روح الامین *** که آن پرده بود آسمان آفرین 
در آن پرده بد بانوئی از شرف *** ستوده مر او را شه من عرف 
طلبکرد زهرا دو فرزند خویش *** نوازید و بوسید و بنشاند پیش 
ز دیده نموده بر ایشان نثار *** دمادم در و گوهر شاهوار 
ز هبر دو فرزند آن راز گفت *** تبسم نمود و بآواز گفت 
که آمد سوی ما اویس قرن *** بدرگاه پیغمبر ذوالمنن 
خرامید اکنون شما سوی او *** که رهرو سوی ره نهاده است رو 
شنیدم من این راز را از پدر *** که در شأن آنمرد با زیب و فر 
همی گفت کاید مرا بر مشام *** ز سوی یمن هر شب و صبح و شام 
بمن بوی رحمن فرد مجید *** مشام دل از نکهت او شنید 
به یثرب کنون آمدی سوی ما *** جهانبان خرامید در کوی ما 
شما سو او شاد و خندان روید *** ز نزدیک ما سوی مهمان روید 
بر آن میهمان میزبانی کنید *** بمهمان ما مهربانی کنید 
گرامیش دارید و گوئید راز *** بدینگونه گردید مهمان نواز 
دو خلعت بیاورد خیر النساء *** که بر یک دو گیتیش بودی بها 
که از دست خود هر دو را رشته بود *** یکایک با شک اندر آغشته بود 
سر پنجه مریمی بافته *** ز هر تار عیسی روان یافته 
بهر پود جبریل بد تار بند *** بهر کار میکا پر کار بند 
دو گیتی به پیرامنش توامان *** همه مهر بر دامنش پر فشان 
بهر تار بر رهروان ره نما *** فروزان ز هر پود نور خدا 
بیاورد آن جمله مادر بمهر *** برایشان بپوشید و بگشاد چهر 
شد آن شعله پشمینشان زیب دوش *** بتن هر دو گشتند پشمینه پوش 
که شد دلق پشمینشان زیب سر *** بر افراشت پشمینه بر عرش سر 
عیان بد ز پشمینه تابان دو نور *** که از هر یک سوخت سینای طور 
ز مشرق ولایت نمود آشکار *** مه و مهر از طارم زرنگار 
بفرمان مادر حسین و حسن *** برفتند سوی اویس قرن 
چه رهرو بر آن رهروان بنگرید *** فرو ماند رهرو بر آن بنگرید 
چه پر نور شد دیده اش زان دو نور *** بر او نور دیده شد و راه طور 
ز مشرق ولایت نمود آشکار *** مه و مهر از طارم زرنگار 
همه آنچه بر سوی او میشتافت *** زره آنچه مقصود او بود یافت صفحه (270)

آمدن شبر و شبیر بنزد اویس قرن

بر آمد از آن ره چو مقصود او *** سوی داور داوران کرد رو 
بکش کرد دست و بر آمد ز جا *** ندیده در آنره ز سر گرد پا 
چه نزدیکتر گشت بر آندو نور *** شد از هوش مانند موسی طور 
ببینش بآن نور چون بنگرید *** دو گیتی فروزان بآن نور دید 
بتار شب طور همراز شد *** بآواز آن نور دمساز شد 
نسیمی که از راهشان میوزید *** از او بوی ره آفرین می شنید 
همه آنچه اندر پیش می شتافت *** ز پیرای آموز آن نور یافت 
رسیدند چون سوی جای نشست *** بخدمت نشست و دم از راه بست 
چه آگاه گردید از بیش و کم *** ز بیش و کم خود فرو بست دم 
همه هر چه میجست در روزگار *** در آنروز آمد بدو آشکار 
نهانی بدل راز با راز دان *** بسی گفت و بشنید راز نهان 
که آنرا ندید و نداند کسی *** اگر پایه دارد ز دانش بسی 
از آن راز هم بسته داریم لب *** که خورشید تابان نتابد بشب

در بیان اسلام آوردن بزرگان یمن با اویس از معجزۀ دو گوشوار در عرش خدا

نسازیم بر خود سخن را دراز *** سخن را بدینگونه سازیم ساز 
که از نامداران ملک یمن *** که بودند نزد اویس قرن 
که ایشان بهمراه آن راه جو *** نهادند سوی ره راست رو 
فزون از گران و برون از شمار *** ز هر شهر و هر قریه و هر دیار 
بسوی دو فرزند خیر البشر *** همه سوده از مهر بر خاک سر 
همه جمله از اهل ایمان شدند *** بنزدیکی پاک یزدان شدند 
ره و رسم اسلام آموختند *** ز دیدار ایشان رخ افروختند 
شد از همت پاک آن مرد راه *** بسی راه گم کرده آگه ز راه 
هر آنکسکه آن پیر را رهرواست *** بسوی خداوند خود پیرو است 
ز نو دین اسلام قوت گرفت *** یمن را شعاع نبوت گرفت 
بسی نامداران فرخنده رای *** گرفتند راه رسول خدای 
بسی پادشاهان گردن فراز *** ره و رسم اسلام کردند ساز 
قوی گشت اسلام و بالید دین *** پر از آفرین شد زمان و زمین 
چنان صیت اسلام آمد بلند *** که آمد جهان آفرین را پسند 
اویس اندر آن جای یکهفته ماند *** چه هفت دوم را بآخر رساند 
نیامد بیثرب رسول خدا *** ز یثرب اویس اندر آمد ز جا 
که پیمان مادر بپایان رسید *** نشاید بشهر پدر آرمید 
روان شد سوی بارگاه رسول *** ببوسید خاک سرای رسول 
چه آمد بسوی وطن از سفر *** سوی خانۀ خویش خیر البشر 
پیاده شد آنجا که آمد ز راه *** بجای اویس اندر آن جایگاه 
نشست از بر خاک و نالید زار *** که بر ما دریغست دیدار یار 
ببوسید خاک و بر آمد ز جا *** که آید از این خاک بوی خدا 
گهی بود حیران گهی دلگرای *** که شد دوست زانجایگه باز جای 
ز هجران او برده از ماه تاب *** همی ریختی آب بر آفتاب 
دریغا ز دلدار و از روی او *** که زین خاک می بشنوم بوی او 
همی گفت و میکرد آن جایگاه *** که ایدوست دارای کجا جایگاه 
ز هجران او گشت اندوهناک *** دلی کوید از رنج و اندوه پاک 
چنین گفت راوی که شاه رسل *** سر رهروان رهروان سبل 
چنین عادتش بود تا زنده بود *** بتدبیرش از عمر پاینده بود 
که هر گه رسیدی در آن جایگاه *** ببوئید او خاک آن جایگاه 
که زین خاک بوی اویس آیدی *** مرا نگهت از بوی او آمدی 
مر این خاک معراجگاه منست *** مرا گرم بازار از این برزنست 
اگر هوشیاری تو ای مرد راه *** بهوش آی و اینراه را کن نگاه 
بچشم خدا سوی ان راه بین *** سوی رهروان دل آگاه بین 
چه خواهی که بندی بدادار دل *** دل از مهر اینهر دو گیتی گسل 
چه داری تو بر مهر این بدعجوز *** عجوز و دل و مهر او را بسوز
تو پیوسته با دشمنی مهر جو *** کجا دوست دارد بسوی تو رو 
سوی رهروان رو بدیدار کن *** از آن رهروانرا خبردار کن 
ترا دوست پیوسته اندر کنار *** تو پیوسته با دشمن دوست یار 
دل از راه بیراه آگاه کن *** ز راه و ز مردان ره یاد کن 
ز مردان ره داستانی شنو *** ببین شیوه رهرو رهرو

ذکر توصیف جناب ولایت ماب برگزیدۀ حضرت وهاب جناب امیر مؤمنان را

شنیدم حدیثی ز مردان راه *** که بر رهروانست رهرو گواه 
که چون رهروان ره مار آی *** نمایندۀ راه بزم دنی 
ز رویش چو نوری بره تافته *** از آنرهروان رهروی یافته 
خداوند خلق و شهنشاه دین *** پسندیده نزد جهان آفرین 
ز مردان چو او رهروی بر نخاست *** نمایان ز سیمای او راه راست 
همه خلق گمراه و او رهنمای *** ابر بندگان او چه داور خدای 
بهر ره نبی رهرو راه بود *** در آن بارگه او خریدار بود 
نبی چون سوی ما رای ره برید *** در آنره ورا رهرو راه دید 
در آنراه او با نبی یار بود *** ولی او از انراه آگاه بود 
سوی راه حق گر توئی راهرو *** در آنراه رو داستانی شنو 
بهوش آی زینراه بگشای گوش *** که نفزاید از این ترا رای هوش 
بگوش خرد گر کنی گوشباز *** نمائی اگر پهن گوش دراز 
بگوش شنا و آشنا واشوی *** شناور بر این ژرف دریا شوی 
شوی گر شناسای مردان راه *** شناسای یزدان شوی مهر خواه 
اگر سوی آنان بر آری تو دست *** که یزدان شناسند و یزدانپرست 
اگر بنگری بر ره راستی *** نه بینی بخود جز ره کاستی 
که از راستان داستان بشنوی *** ترا شرم آید از این کجروی 
کسی گو بود او عباد آفرین *** از او داستان عبادت ببین 
نگه کن باینراز و هشیار باش *** نه هنگام خوابست بیدار باش 
بخویشان بر خویشتن هوشدار *** ز کار علی ولی گوش دار 
چه دانی که چونست یزدانشناس *** ز یزدان شناسی شوی پر هراس صفحه (271)

در توصیف حضرت امیر و بیهوش شدن آن جناب از خوف خدا و خبر آوردن بجهت حضرت زهرا

یکی داستانش از بندگی *** سرایم که گیری ز سر بندگی 
شبی رهرو رهبر بزم راز *** بمسجد در آمد ز بهر نماز 
شبانگه بیزدان بسی راز گفت *** ندانم چه بشنید و چه باز گفت 
ز گاه سحر گه ز دل زد خروش *** بخود گفت کای مرد بیداد گوش 
ستم بر تن خود روا داشتی *** نبودت تو با خویشتن آشتی 
ندانم ندانم بروز حساب *** بنزدیک یزدان چه گوئی جواب 
بگفت این و از دل چنان آه زد *** که زو شعله بر خرمن ماه زد 
خروشید کای داور دادگر *** تو دارای همانا ز کارم خبر 
ز پنهانی و آشکار علی *** تو میدانی ای کردگار جلی 
بعدل از تو هم سوی من بنگری *** همانا بآتش فتد داوری 
خجل گردد آتش ز کردار من *** که باشد ورا سوخت عار من 
ز جرمم شود آتشی شعهل خیز *** که سوزد از او آتش رستخیز 
چه قهر توام بر شمارد گناه *** نگردد اگر رحمتت عذر خواه 
بزشتی گراید سوی کار من *** ندانم چه باشد سزاوار من 
بعمری بسر برده ام زندگی *** نکردم سزاوار تو بندگی 
ز کار بد من تو دانی و من *** ولی گر شناسم چه تو خویشتن 
پی خواهشت دل نیاراسیم *** بخود خواستم آنچه خود خواستم 
دریغا که قدر تو نشناختم *** سوی هیچ و بیهوده دل باختم 
بگفت این و بار دیگر زد خروش *** شد از بیم دارای یزدان ز هوش 
تو گفتی بجان آفرین جان سپرد *** بزد نعره یکباره از هول مرد 
بیفتاد بر ره چه نخل بلند *** که از راه آید مر او را گزند 
ز تن رفته جان و ز دل رفته هوش *** توان رفته از جسم از هوش گوش 
یکی مرد ز اصحاب آنجای بود *** چه آن دید از جای بر جست زود 
خروشان خبر داد زان انجمن *** که رفت از جهان کهن بوالحسن 
جهان گشت از آنخبر پر ز جوش *** برو بوم و بر زن بر آمد ز جوش 
چه آگاه شد دخت خیر البشر *** که گردید در شهر فاش اینخبر 
فرو ریخت از دیده بر چهره آب *** پر از ژاله شد صفحه آفتاب 
که نگذشته از دهر دارای دین *** نگشته بری جای ز جان آفرین 
علی هر شب از بیم یزدان پاک *** فتد زار و بیهوش بر تیره خاک 
اگر گشته بیهوش تشویش نیست *** که او را جز این مذهب و کیش نیست 
شنیدند از بانو بانوان *** تن مردمان را بر آمد روان 
همی سوی مسجد فراز آمدند *** بنزدیک دانای راز امدند 
بدیدند او را ز رخ رفته رنگ *** دل و دیده از زندگانی بتنگ 
خروشان و گریان و زار و نزار *** دو لب خاک بوس دو رخ اشگبار 
چه دیدند او را بزرگان دین *** نهادند بر خاک راهش جبین 
برویش نهادند روی نیاز *** چه سود از بود زندگانی دراز 
نپرورده گردد تبه روزگار *** که خوشنود از او نیست پروردگار 
خداوند کز بنده خوشنود نیست *** بر آن بنده از زندگی سود نیست 
شنیدند چون نامداران از او *** بر آمد خروشیدن از چار سو 
که اینست کردار یزدان پرست *** پرستش نیاید کسی را بدست 
همه جمله گشتند ز اهل یقین *** ز سلطان دین تازه گردید دین 
نگه کن تو ای رهرو نیک پی *** چه نازی تو از تخت و از تاج کی 
چه گوئی تو از هوشیاران سخن *** اگر هوشیاری سخن کوشکن 
ز مردان ره راز یزدان نیوش *** بگفتار مردان ره دار گوش 
که فخر رسل رهنمای سبل *** ثنا خوان او زین نوا عقل کل 
که چون بوالحسن ره نوری کند *** ابوالقاسم افلاک گردی کند 
ز دستش همه دستها گشت پست *** نمایان از او دست بالای دست 
که چون دست او بر کشد ذوالفقار *** شود دست بالای دست آشکار 
نهاده سر خویش در راه دین *** از آنکشته در راه دین پیش بین 
که غیر از علی بر نبی پیرو است *** نبی رهنما و علی رهرو است 
نگه کن تو ایمرد باهوش رای *** در این داستان بین و از جاد آی 
بسر از غم خویشتن خاک کن *** از این غم گریبان چاک کن 
نگه کن بطاعات طاعت گران *** ببین راه و رسم عبادتگران 
ز طاعات خود یکدم اندیشه کن *** عبادت وری این چنین پیشه کن 
یکی کار طاعت گرانرا ببین *** چه جوئی مغضوب و الضالین 
دمی با خرد راز پرداز شو *** ولی با خردمند همراز شو 
نگه کن که فرمانده روزگار *** چگونه کند طاعت کردگار 
کسی کو نماید بجبریل راه *** چگونه بر آرد از این راه آه 
کسی که بمردم خدائی کند *** جهان با خدا آشنائی کند 
مکائیل جوید ز راهش دلیل *** قنا خواندنش کردگار جلیل 
نگه کن سوی خلق یزدانیش *** دگر سوی یزدان ثنا خوانیش 
شناسای یزدان چه دانی که کیست *** بیزدان شناسانت باید گریست 
چه دانی که یزدان که طاعتگرست *** عبادات تو جملگی بی بر است 
خدایا بحق عبادت گران *** که ما را از این ورطۀ بیکران 
تو از فیض جودت رهائی دهی *** بدرگاه حق آشنائی دهی 
نداریم غیر از گنه در کنار *** گنه از عبادات ما آشکار 
ولی گرز طاعات خود خسته ایم *** بامید عفو تو دل بسته ایم 
اگر طاعت ما بروز شمار *** ولی از تو هستیم امیدوار 
فرو شسته از طاعت خویش دست *** بامید لطفت شده پای بست 
نداریم در دست روز شمار *** بجز لطف و عفو خداوند گار 
اگر دست ما باز ماند ز کار *** چو غم ز آنکه لطف تو ما نهست یار 
دل ما از این رو در آسایش است *** که بر بی گناهانت بخشایش است 
نگرید بپروردگان روزگار *** که دارید کس چون تو پروردگار 
چه لطف تو پروردگاری کند *** گنه کار را غمگساری کند 
چگونه بعصیان بماند بجا *** کسی را که او چون تو باشد خدا 
که امیدواریم و عصیان وریم *** که آخر بسوی ره بسپریم 
بیاراجیا باش و امیدوار *** که سازد تو را کارها کردگار

در بیان تب نمودن جناب امام حسن و امام حسین و آمدن حضرت فاطمه بخدمت پیغمبر

شنیدی چه این داستان دلگرا *** از این داستان دل بر آور ز جا صفحه (272) 
ببین کار یزدانیان نو بنو *** ز نو داستانی از ایشان شنو 
که زین داستان هوش بفزایدت *** ره راست زین راه بنمایدت 
چنین گفت راوی بدینسان خبر *** که روزی بیثرب شبیر و شبر 
فتادند ناگاه در تاب و تب *** ز تاب و تب آن هر دو بستند لب 
چه از کارشان مادر آگاه شد *** پر از آه مادر رخ ماه شد 
دل مادر از غم بر آمد ز جا *** بسوی دو فرزند شد دلگرا 
از آن غم گریبان دل را برید *** خروشان بسوی دو فرزند دید 
چو موسی بآتش فکنده رحیل *** فتاده بر آتش ز تب دو خلیل 
چو خورشید افتاده در تاب و تب *** دو مه از تب و تاب بر بسته لب 
دو گلبن ز گلذار پیغمبری *** دو شمشاد از گلشن حیدری 
فتاده به بستر ز تن رفته تاب *** چه بر بستر آسمان آفتاب 
ز گرمای تب هر دو افروخته *** ز تاب عطش جان و دل سوخته 
که از تاب آن تب فروغی فروخت *** دل دخت خیر البشر را بسوخت 
دل بانوی بانوان گشت ریش *** روانگشت چون سوی محراب خویش 
بسوی خداوند شد راز جو *** سوی داور داوران کرد رو 
بیزدان بسی گفت راز و نیاز *** که ای مهربان داور کار ساز 
نسوزی دلم بر دو فرزند من *** نسازی جدا دل ز پیوند من 
همی گفت دید پر از آب داشت *** بیزدان سخن زان تب و تاب داشت 
که گرایند و اختر شود دلفروز *** ز بهر خدا روزه دارم سه روز 
چه بگشاد گریان بیزدان زبان *** زبان بر گشادند کروبیان 
در افتاد غلغل بعرش برین *** پر و بال زد جبرئیل امین 
ملایک ز بالا فرو ریختند *** بدامان عرش اندر آمیختند 
همه بر دعایش بر آورده دست *** بسوی خداوند بالا و پست 
چه خیر النسا گفت با دوست راز *** پذیرفت حاجات او بی نیاز 
شفا یافتند آن دو بدر منیر *** رخ افروخت دخت بشیر و نذیر 
که آرد بیزدان بجا عهد خویش *** به یزدان وفا را کند دست پیش 
بگاه سحرگه بر آمد ز جا *** پی روز بعد از نماز و دعا 
سحرگه که دیدند هر دو پسر *** که در نیت روزه مادر سحر 
ز یزدان جان آفرین عذر خواست *** ز یزدان با رو گشت این راز راست 
چه دیدند هر دو شبیر و شبر *** بخاک ره مادر از مهر سر 
نهادند کای روزگار تو نیک *** در این رزه بنمای ما را شریک 
چه مادر شنید از دو فرزند راز *** پر از گریه پاسخ چنین داد باز 
سزد گر ببندید از این روزه لب *** که تن ناتوان شد شما را ز تب 
بمن نذر این روزه باشد درست *** نشاید در این روزه انباز جست 
بگفت این و از دیدگان در ناب *** فرو ریخت بر صفحۀ آفتاب 
سر هر دو فرزند را در کنار *** گرفت و زمانی بنالید زار 
دو فرزند گفتند با یکدیگر *** بمادر که ای از تو خرم پدر 
بجان و سر سرور خافقین *** بفیروزی و فتح بدر و حنین 
که زین روزه ما را مکن نا امید *** که زی روزه در روز بیم و امید 
بسا روزه داران ناسازگار *** از این روزه گردند امیدوار 
شود ذکر این روزه در روزگار *** بود تا مه و سال و لیل و نهار 
بسا روزه داران گشایند لب *** پی ذکر این روزه در روز و شب 
از این روزه از حی رب قدیر *** بشارت رسد بر بشیر و نذیر 
از این روزه بر پای شد روزگار *** شب و روز از این روزه شد بر قرار 
چه زهرا سخن های ایشان شنید *** ز گفتارشان لب بدندان گزید 
که زین رازها کس ندارد خبر *** بغیر از خداوند و خیر البشر 
بایشان در این روزه گردید یار *** از این روزه شد عید بر روزگار 
پذیرفت مادر چه گفت پسر *** ز مسجد سوی خانه آمد پدر 
وصی خدا و وصی رسول *** چه آمد بسوی سرای بتول 
ز آن روز داران چه آگاه شد *** پی روزه داری هوا خواه شد 
بایشان چه همراز شد روزگار *** همه عید شد روز بر روزگار 
از این روزه ام گر نسازی عزیز *** شود روز من چون شب رستخیز 
چه با روزه گشتند ایشان قرین *** پی روزه زد بال روح الامین 
همه روزۀ عرش شد پر خروش *** از آن روزه داران در آمد بجوش

روزه گرفتن حسنین وپشم رشتن حضرت فاطمه و گزارش آن

همه هر چه سکان عرش برین *** مقیمان عرش جهان آفرین 
ز یزدان همه دل بپا داشتند *** از او اذن ان روزه را خواستند 
چه خیر النسا روزه را ساز کرد *** بهمر از جان آفرین را زکرد 
در این روزه شد با علی دلگرا *** که ای دست تو راز مشگل گشا 
چه دست تو مشگل گشائی کند *** بهر کار کار خدائی کند 
بکون و مکان هر چه مشگل نمود *** بغیر از تو مشگل گشائی نبود 
بملک خدائی تو مشگل گشا *** خدا را تو این مشگل ما گشا 
همی خواهم از نیروی دسترنج *** نهم بهر خویش و شما تازه گنج 
از این روزه گردد مرا تازه جان *** که گردی ز شفقت مرا میهمان 
گرامی در این ره دو فرزند تو *** که هستند همواره دلبند تو 
بفرمان دارای راز نهان *** شما میهمانید و من میزبان 
شه دین در آمد ببازار زود *** یهودی وشی پشم اجرت نمود 
سوی خانه آمد از آنجا روان *** از آن شاد شد بانوی بانوان 
ز راوی چنان است ما را خبر *** که در خانۀ دخت خیر البشر 
نبد هیچ از مال و از خوردنی *** نه از خوردنی و نه پوشیدنی 
بر اهل مدینه چنان تنگ بود *** که چهر مه و سال بیرنگ بود 
چه آورد آن پشم را شاه دین *** برستن بپرداخت پشم آفرین 
چه از دست او چرخ گردش نمود *** ز چرخش فرو ماند چرخ کبود 
چه از دوک آن ریسمان خورد تاب *** بر آن دوک شد ریسمان آفتاب 
چه از چرخ او رشته آمد درست *** بهر رشته نه چرخ سر رشته جست 
شد آن چرخ چون محرم شست او *** ز بانک رهش نه فلک شد چو کو 
کی آن چرخ را میتواند ستود *** که بر پره اش بال جبریل بود 
ز هر تار کز دستش آمد بلند *** بر این تاج قدرت شدی تار بند صفحه (273) 
ز تار و ز پودی که آن چرخ بافت *** جهان آفرین رخت نه چرخ یافت 
فروزان ز هر رشته کان چرخ رشت *** طراز سپهر و فراز بهشت 
نه در هر نخی گیسوی حور بود *** که زان گیسوی حور پر نور بود 
ز هر رشته ئی بود حبل المتین *** که هر تارش حبل المتین آفرین 
مرا وصف آن ریسمان نیست تاب *** که از دست خیر النسا خورده آب 
چه آن ریسمان رشته شد سر بسر *** بر آمد ز جا دخت خیر البشر 
بفرمود زهرا که تا فضه زود *** دهد ریسمان را به بیع یهود 
بفرمان زهرا چه با ریسمان *** کنیزک سوی سوق آمد روان 
چه آن ریسمان سوی بازار شد *** دل اهل بازار از کار شد 
ز هر رشته اش رشتۀ جان برید *** ز هر تار او روی جانان پدید 
نمودی پدیدار اهل تمیز *** ز هر رشته ئی صد هزاران عزیز 
دو صد یوسف از هر نخی در خروش *** هزاران مسیحا و مریم زهوش 
چه در بیع آن ریسمان رخ گشاد *** از آن گشت بازار یوسف کساد 
ز هر تار او نوری افروخته *** که زان نار سینا دم آموخته 
خدا شد خریدار هر تار آن *** چه گویم که باشد خریدار آن 
بعرش و مقیمان عرش برین *** ز هر رشته بنمود حبل المتین

آوردن ریسمان ها را بنزد یهودی بجهت بیع نمودن و گزارش

صرافیل و میکال و روح الامین *** همه اهل نه آسمان و زمین 
همه هر چه بد آفرینش بجا *** ز بهر خریداری اش شد ز پا 
همه اهل خلد و بهشت و جنان *** پی بیع او آمده ناتوان 
چه آن ریسمان سوی بازار شد *** دل اهل بازار از کار شد 
ز هر رشته اش رشتۀ جان پدید *** ز هر تار او روی جانان پدید 
دل اهل بازار از آن ریسمان *** در افتاد هر گونه ئی در گمان 
چنان نور او گشته عالم فروز *** چو خورشید رخشنده در نیمروز 
سوی بیع او هر که دست آختی *** هراسان همه جان و دل باختی 
ملک تاجری بد ز قوم یهود *** پی بیع بر ریسمان دست سود 
چه آن ریسمان را بکف بر گرفت *** کفش دامن پاک داور گرفت 
چه زد چنگ محکم بحبل المتین *** گسست از قوام دو گیتی زمین 
ز هر رشته نوری از او بر فروخت *** زهر رشته اش رشتۀ کفر سوخت 
مر او را چه آن رشته آمد بدست *** شدش رشتۀ جان بر او پای بست 
بر او چونکه نوری از آن رشته تافت *** از آن رشته از کار سررشته یافت 
همی خواست فضه پرسید که چند *** زبانش شده کند از چون و چند 
نهانی مر او را ابر هوش و گوش *** زهر گوشه این راز گفتی سروش 
که این بی خریدار هم بی بهاست *** بها و خریدار این نخ خداست 
بگیتی نباشد خریدار او *** دو گیتی نیرزد به یک تار او 
یهودی چه دل را بر آن رشته بست *** از آن رشته بر کفر آمد شکست 
سوی خانۀ فضه همراز شد *** به اسلام رایش هوا خواه شد 
بپرسید از فضه آن مرد راه *** که از جنس نقد آنچه خواهی بخواه 
مگو هیچ از قیمت ریسمان *** ببر هر چه بانو همی خواست آن 
کنیزک چنان پاسخ آورد راست *** که بانو بغیر از منی چو نخواست 
چه بشنید گفتار او را یهود *** ز دل زنگ کفر یهودی زدود 
که این گفتۀ دخت پیغمبر است *** بپیغمبران این سخن در خور است 
بجو رشتۀ جان ز جانان خرید *** بجو رشتۀ کفر از دل برید 
از آن رشته اش گرم بازار شد *** از آن بیع او با خدا یار شد 
چه آورد در خانه آن ریسمان *** بر آن ریسمان شد چه جان توان 
همه قوم آن جمله جمع آمدند *** بر آن ریسمان داستانها زدند 
چه آن ریسمان را سوی خانه برد *** در آن خاندان از بزرگان و خورد 
از ایشان هر آنکس که آن رشته دید *** همه رشتۀ خویش نا رشته دید 
همه گرد آن رشته جمع آمدند *** چو پروانه بر گرد شمع آمدند 
که نارشته این ریسمان را بشر *** نرشته بجز داور دادگر 
از این ریسمان سر پنهان بدید *** از این ریسمان راز یزدان پدید 
ز هر تار آن نالۀ طور خاست *** ز هر رشته اش گشت از نغمه راست 
ز هر نخ هزاران چو موسی بهوش *** بدعوی پیغمبری در خروش 
یهودان چو دیدند آن راز را *** همه بر کشیدند آواز را 
که ما از دل و جان مسلمان شدیم *** از این راه از اهل ایمان شدیم 
گذشتند از کیش و آئین خویش *** گرفتند از آن راه آئین و کیش 
همه صف زده گرد آن ریسمان *** بذکر پیمبر گشوده زبان 
همه گرد آن ریسمان صف گرای *** که رشته است دخت رسول خدای 
یکایک بر آن ریسمان سوده رو *** که این ریسمان رشته از دست او 
بر آن رشته سودند کسر جبین *** زده چنگ محکم بحبل المتین

در بیان تشریف آوردن حضرت رسول (ص) بخانۀ جناب خیر النساء و اسلام آوردن یهودان

سحر گه که بر چرخ افتاد تاب *** ز چرخ اندر آمد بچرخ آفتاب 
ز هر رشته ئی برده از چرخ تاب *** ز هر تاب او گشته چرخی بتاب 
همه قوم موسی شدند انجمن *** بدرگاه پیغمبر ذوالمنن 
بزرگانشان با نیاز و نثار *** برفتند سوی رسول کبار 
گذشتند از شرک و از دین خویش *** بکیش نبی گشته توحی کیش 
نمودند نزد پیمبر بیان *** یکایک ز اعجاز آن ریسمان 
یکایک نمودند از جان قبول *** ز اعجاز آن رشته دین رسول 
ز نور و ز اعجاز آن ریسمان *** بسی مشرکان گشته توحید خوان 
غرض فرقۀ بی مر و بی شمار *** نمودند یزدان پرستی شعار 
پس آنگاه آن ریسمان با نثار *** نهادند نزد رسول کبار 
پیمبر چه بر ریسمان بنگرید *** برخساره اش اشک گلگون چکید 
بر آن ریسمان سود از مهر چهر *** بآن ریسمان گفت دل پر ز مهر 
که این رشتۀ دست جان آفرین *** ز تار تو تاریست حبل المتین 
مرا رشتۀ جان ز تو تار بند *** ببازار جانان توئی رشته بند 
چه این راز دیدند قوم یهود *** که آن رشته را آنقدر قدر بود 
بر آن رشته کردند بیحد نثار *** ز دیبا و از گوهر شاهوار 
صفحه (274)

آمدن حضرت رسول (ص) بخانۀ جناب فاطمۀ زهرا صلوات الله علیها

بسی هدیه و بدرهای درم *** ز دیبا و دینار و از بیش و کم 
پیمبر ابا هدیه و ریسمان *** سوی خانۀ دخت آمد روان 
از اعجاز آن ریسمان باز گفت *** ز اسلام موسائیان باز گفت 
پس آنگاه بنهاد بر خاک سر *** که ای مهربان داور دادگر 
بفرزند کردی مرا یاوری *** مرا یا گشتی در این داوری 
ندانم چگونه ستایم ترا *** چگونه ستایش نمایم ترا 
چه شد سجدۀ شکر خیرالانام *** بنزدیک دارای یزدان تمام 
پیمبر چه برداشت از خاک سر *** بزهرا بر افشاند آن سیم و زر 
همه هر چه بد هدیه و سیم و زر *** به خیر النسا داد خیر البشر 
فقیران بیکس خبر یافتند *** چه آن جایگه سیم و زر یافتند 
سوی درگه او نهادند روی *** خداوند گوی و خداوند جوی 
برافشاند زهرا همه هر چه بود *** زر و سیم و بس گوهر ناب بود 
بر آن بینوایان از آن زر فشاند *** ببخشید تا بینوائی نماند 
از آن سیم و آن زر چه چیزی نماند *** بر او آفرین آفریننده خواد 
تهی کرد چونان گرانمایه سیم *** که از در در آمد فقیری یتیم 
رخی پر ز اشک و دلی پر ز آه *** دریغا که من دور ماندم ز راه 
فرو مانده ام بی دل از جوع آز *** مرا هست بر نان گندم نیاز 
بگفت این و از دیده سیبال زرد *** فرو ریخت از جوع دل پر ز درد 
ز کردار و گفتار او شد ملول *** بپیچید از اندیشه طهر بتول 
نبد هیچ از نقد و جنس و درم *** که بخشد باو اصل مجد و کرم 
سرانجام چادر ز سر بر گرفت *** ز سر زود پشمینه معجر گرفت 
باو داد و گفتا که معذور دار *** جز این نیست نزدم در این روزگار 
من این پشم از دست خود رشته ام *** شده پاک از این رشته سر رشته ام 
بشد مرد مسکین و شد شادمان *** شد از درگه کردگار جهان 
ثنا خوان خیر النسا گشت زود *** که او را بدینگونه یاری نمود 
زبان پر ز ذکر و ثنای بتول *** روان شد خروشان بنزد رسول 
بگفت معجر پشم دل پر ز جوش *** بر آورد سوی پیمبر خروش 
که این شمله از نزد خیر النساست *** چه من نیکبختی بعالم کجاست 
که شد شملۀ او سزاوار من *** به یزدان گراینده شد کار من 
چه بشنید رازش رسول امین *** بزهرای اطهر نمود آفرین 
نگه کن بکردار خاصان راه *** خدا را از این داستان کن نگاه 
ببین ای خردمند خاموش باش *** در این ره زبان در کش و گوش باش 
بکردار خاصان در گاه بین *** ره ره شناسان این راه بین 
در این ره نگردی اگر رهنورد *** نداری نشانی ز مردان مرد 
خدایا بان پنج نام گرام *** که شد عرش بر پا از آن پنج نام 
که ما را در این راه یاری نما *** در این ره بما بردباری نما

آمدن فضه از بازار و آوردن جو را

ره ره نوردان بما ده نشان *** از این ره بهوش آراین بیهشان 
کنون بازگردم سوی داستان *** سخن گویم از گفتۀ راستان 
که چون فضه آمد ز بازار باز *** بیاورد جو با دل پر ز راز 
خروشان بنزدیک زهرا نهاد *** ز دل راز بازار را بر گشاد 
چه خیر النسا سوی جو بنگرید *** بر او آفرین از خدا گسترید 
بفرمود دستاس آرد برش *** از آن دست آمد خدا یاورش 
چو دستاس را نزد زهرا نهاد *** بر آورد دستاس بانک از نهاد 
چو بر دست او گشت دستاس راست *** دو صد نعره از دست دستاس خاست 
که دست که آمد بمن آشنا *** که شد آشنا بامن اینک خدا 
ز دستش چه دستاس آمد بگرد *** فرو ماند این گنبد تیز گرد 
چو او سوی دستاس آورد دست *** ز دستاس او آسمان گشت پست 
خروشید عرش خدای جلیل *** ز خجلت بزد بال و پر جبرئیل 
مکائیل از عرش آمد فرود *** بدستاس کش داد از حق درود 
چه آن دست با آس شد همعنان *** نهم آسمان سنگ زیرین آن 
شد و آس بگذشت بر آسمان *** ز سوی مکان رفت تا لامکان 
جهان یافت زان دست قرب خدا *** که بر زروۀ لامکان کرد جا 
ز یک گردش او در آمد بگرد *** همه گردش گنبد لاجورد 
چه شد آرد آن جو از آن ضرب دست *** زهی گفت دارای بالا و پست 
پس آن آرد را کرد در دم خمیر *** در آنروز دخت بشیر و نذیر 
پی پختن نان چو آن نیکخو *** بسوی تنور اندر آورد رو 
چه تنور کز شعلۀ نار او *** شده نار سینا از او راز گو 
ز هر شعله نوری که افروخته *** که شمع شب طور از او سوخته 
ز سر پنجۀ سرمدی پخت نان *** پی نان ز هر غرفه روحانیان 
همه آرزوی لباس بشر *** نمودند از داور دادگر 
که زان نان نمایند خوان خورش *** نمایند تن را از آن پرورش 
ز هر غرفه حوریه ئی آرزو *** نمودند از خوردن نان او 
چه خیر النسا پخت آن پنج نان *** ز شش ره بر آمد خروش و فغان 
در آمد بیثرب چه هنگام شام *** فزو رفت خورشید رخشان ببام 
بیکجا نشستند آن پنج تن *** که ز ایشان عیان شد زمین و زمن 
بگسترد خیر النسا سفره نان *** ببزم اندر آورد آن پنج نان 
بر آن میهمانان چه شد میزبان *** جهان آفرین آمدش میهمان 
بنزدیک هر یک از آن پنج نان *** نهاد از کرم بانوی بانوان 
چه هنگام افطار آمد فراز *** بخوردن چه آمد مهمان را نیاز 
فقیری بر آورد از دل نوا *** که ای اهل بیت رسول خدا 
نخوردم دو روز است از خوردنی *** نخوارم گر امشب شوم مردنی 
بنزد شما اهل بیت گرام *** زیاده اگر هست چیزی طعام 
رسانید او را ز شفقت بمن *** که اینک تهی ماندم از خویشتن 
چه بشنید شاه جهان این ندا *** دل او ز آواز او شد ز جا 
ببخشید بخشندۀ رهنما *** بآن بینوا نان خود دلگرا 
چه زهرا بکردار آن بنگرید *** همه صرفۀ خود در آن کار دید 
بمسکین ببخشید او نان خویش *** که در بخشش آید چه سلطان خویش 
نگه کرد چون سوی مادر حسن *** که چون او پدر شد ورا مؤتمن 
صفحه (275) 
ببخشید او نان خود در زمان *** نمود اقتدا برشه انس و جان 
بر آمد ز جا سرور دین حسین *** که کار پدر شد بمن فرض عین 
بدر ریش بخشید او نان خویش *** که ما را چنین است آئین و کیش 
بر آمد ز جا فضۀ نیک خو *** بسوی در بارگه کرد رو 
مر آن پنج نانرا بهمراه برد *** ابانان خود نزد سائل سپرد 
چه بسپرد در دم ز سوراخ در *** سوی سائل افتاد او را نظر 
جهانرا ز رویش پر از نور دید *** از او ظلمت خاک را دور دید 
چه دیدار او دید حیران بماند *** ز روی و ز رایش خدا را بخواند 
سوی بانوی خویش چون باز گشت *** بدارای دارنده دمساز گشت 
بسی بروی و خویشتن بنگرید *** زبانی نبودش که گویم چه دید 
زمانی بتن بی روان ایستاد *** که بانو ز رایش زبان بر گشاد 
بگفتا چه دیدی که آشفتۀ *** ز دیدار کی این چنین نفته ای 
نبودش کنیزک زبان جواب *** ستاده در آنجای بی توش و تاب 
چه دیدش بخندید بانو و گفت *** که گوید بتو سر راز نهفت 
بکویم باذن خدای ودود *** گدای در خانه ما که بود 
ستایشگرا او بود جبرئیل *** بود حامل عرش رب جلیل 
نهاده است او را خداوند نام *** مکائیل و صد جبرئیلش غلام 
چه او نیست بردر گه لم یزل *** که از آفرینش ندارد بدل

بخشیدن اهلبیت مطهر نان خود را بسائل و افطار نمودن بآب گرم

سرایندۀ ذکر این داستان *** چنین گفت از گفتۀ راستان 
چه دادند آن پنج نان پنج تن *** نبد هیچ در نزد آن انجمن 
نه چیزیکه سازند از او برگ خوان *** نه بر میهمانان و نه بر میزبان 
بیثرب نبد هیچ نان و خورش *** نه قوتی که جانرا دهد پرورش 
در آندم سرانجام آل رسول *** علی و شبیر و شبر با بتول 
نمودند افطار هر یک بآب *** ز تن رفته توش و ز دل رفته تاب 
سحرگه که هنگام نیت رسید *** نیامد بر آن قوم قوتی پدید 
بجز آب چیزی در آن انجمن *** نیامد خورش بهر آن پنج تن 
مه برج نیک اختر سرمدی *** یگانه در لجۀ احمدی 
چه پرداخت از کار زار و نیاز *** چه با داور داوران کرد راز 
چه روز نخستین شدش کار راست *** دگر دوک و چرخ از پرستنده خواست 
چه با دست او چرخ شد آشنا *** ببام فلک از شرف کرد جا 
دیگر بار چون داد بر چرخ تاب *** ز هر تاب او گشت چرخی بتاب 
دگر بار چون چرخ آنرشته بافت *** ز هر رشتۀ چرخ سر رشته یافت 
بهفتم فلک داد زان چرخ جوش *** از آن چرخ شد نه فلک در خروش 
چه بانو بروز دوم چرخ رشت *** فلک رشتۀ خویش را در نوشت 
فلک را ز چرخش بدل تاب شد *** همه رشتۀ چرخ بی تاب شد 
ببازار روز دیگر ریسمان *** فرستاد چون بانو بانوان 
همه کوی بازار شد پر ز جوش *** بر آمد زبازار و بر زن خروش 
یهودان ز هر سوی بشتافتند *** از آن ریسمان کام دل یافتند 
گسسته ز دل رشتۀ مهر و کین *** زده دست محکم بحبل المتین 
چه روز نخستین گروه دگر *** از آن ریسمان جملگی دل نگر 
از آن رشته سر رشتۀ یافتند *** که از رشتۀ کفر دل تافتند 
یکایک بسوی رسول خدا *** باسلام گشته همه دل گرا 
نمودند بس هدیه و بس نثار *** بشکرانه نزد رسول کبار 
بزهرا دیگر ره رسول ودود*** ببخشید زهرا ببخشید زود 
فقیران غمخانۀ قحط و آز *** از آن سیم و آن زر شده بی نیاز 
گدایان بی مایۀ شهر و در *** از آن جود بخشش شده مایه ور 
همه شهری و روستائی نزار *** سوی خاندان خداوند گار

ذکر گزارش روز دوم و روزه گرفتن اهلبیت و آمدن اسیر بدرب خانه و گزارش

همه روزه از دلستان یافتند *** از آن روزه روزی روان یافتند 
چه روز دوم بانو بانوان *** دیگر باره آراست آن پنج نان 
در آمد چه هنگام افطار باز *** سوی خوردن آمد مهانرا نیاز 
بگسترد خیر النسا خوان خویش *** بر آن خوان نشانید خویشان خویش 
چه بر خوان نمودند روی نیاز *** که بار دیگر از در خانه باز 
بر آمد زر در گه ندائی قریب *** که از هول او شد ز دلها شکیب 
که ای اهل بیت رسول خدا *** که هستید بر ما سوا رهنما 
اگر از طعام شما از وداد *** در امشب اگر مانده چیزی زیاد 
رسانید از لطف بر این اسیر *** شمائید بر بیکسان دستگیر 
کرم آفرین چون ندارا شنید *** جز آن نان بنزدیک چیزی ندید 
بر آورد از دل ز غیرت خروش *** چه دریا دل او بر آمد بجوش 
کرم آفرینی که گاه کرم *** ز یک بخشش بود کونین کم 
ز دل فیض بخشای کون و مکان *** ز بخشش چو بخشندۀ مهربان 
دو گیتیش یک رشعۀ در قلم *** بر آمد ز جودش کرم از عدم 
کرم از وجودش توان یافته *** دو گیتی ز بودش روان یافته 
نبد نزد دارای کون و مکان *** در آنجا یکی غیر یک قرص نان 
خروشان چنین گفت با آن امیر *** که مائیم بر بیکسان دستگیر 
چنین شیوۀ ماست گاه کرم *** کرم گشت از دست ما محترم 
بگفت این و بخشید آن قرص نان *** بآن بنده بخشندۀ مهربان 
بآن اهل بیت رسول خدا *** نمودند یک یک همه اقتدا 
همه نان خود را یکایک درست *** رساندند بر دست درویش چست 
نخوردند چیزی بجز آب گرم *** دل پر از آرزم و رخ پر ز شرم 
بر ایشان هزاران هزار آفرین *** رسید از خداوند جان آفرین 
ز این بندگانش خداوند فرد *** ابر آفرینش همه فخر کرد 
بسکان قرب جهان آفرین *** رسد از خداوند جان آفرین

ذکر روزه گرفتن اهل بیت روز سوم

از ایشان شده صورتم آشکار *** از ایشان پدیدار صورت نگار 
ندارد بادار کشان تاب کس *** بجز آفریننده یزدان و بس 
صفحه (276) 
مرا غیر ایشان پسندیده نیست *** پسندیدۀ آفریننده نیست 
چه روز سوم خسرو خاوری *** بر آمد ز خرگاه نیلوفری 
بر آمد چه بر مریم روزگار *** ز پرده که جبریل بد پرده دار 
ز پرده چه شد نور او آشکار *** ز نه پردۀ چرخ شد پرده دار 
بخورشید نور رخش تاب داد *** همه روی او رنگ مهتاب داد 
درخشنده از روی او آفتاب *** فروغ رخش پرده از ماه تاب 
رخش گر چه از روزه بیرنگ بود *** ولی روز و شب را از اورنگ خود 
اگر بود او را ز دل رفته هوش *** از او بد دل آسمان در خروش 
چه روز سوم گشت عالم فروز *** نمود آنچه بنمود در آن دو روز 
ز دستاس و از چرخ و از بیخ نان *** هم از رشته و رشتن ریسمان 
هم از معجر و ریسمان یهود *** ز اسلام ایشان ز بود و نبود 
نخستین دو روز آنچه شد آشکار *** بروز سوم گشت گیتی مدار 
چه از بام این خرگه روزگار *** نهان گشت خورشید مه آشکار 
چه آن روز شب شد پی رشک روز *** نهان شد چه خورشید عالم فروز 
پر از نور و ظلمت از او دور بود *** سیاهیش آبستن روز بود 
چه شد کوکب او همه بدر بود *** چه شب قدرت لیله القدر بود 
چه شب چهرۀ چرخ افروخته *** چه شب زو فلک روشنی توخته 
چه شب چهره آرای بزم دنی *** چه شب رهنمای ره مارای 
چه شب بر سر لامکان تاج بود *** چه شب پایه اش تاج معراج بود 
ز نورش همه عرش پر نور بود *** نوایش نوای شب طور بود 
چه شب روز از او روشنی یافته *** از او روشنائی همه تافته 
چه شب آتش افروز سینای طور *** چه شب طور سینا از او پر ز نور 
چه شب روشن از نور روز پسین *** چه شب روشنائی روز آفرین 
چه شب روز پرداز روز نخست *** چه شب روز عهد ازل زو درست 
شبی چون شب وصل و روز امید *** شب قدر و روشن از روز عید 
بسی داشت در شام آنشب نیاز *** جهان آفرینندۀ بی نیاز 
چه در شامگه بانوی بانوان *** سوم باره در بزم گسترد خوان 
پی میزبانی چه دامن فشاند *** نخستین بر آن خوان خدا را بخواند 
چه گسترد بر میهمان سفره خوان *** خدا شد بر آن سفره خوان میزبان 
چه آن سفره شد زیب آن بزمگاه *** بر آن سفره نان گشت خورشید ماه

گفتار در آمدن صائم درب خانۀ حضرت امیر مؤمنان و گزارش آن

ملوک و ملایک ز هفت آسمان *** همه در تمنای آن سفره خوان 
شهنشاه بر خوان خوردن نشست *** چه بر سوی آن سفره آورد دست 
بر آمد ندائی ز درگه بلند *** که ای از شما ما سوا ارجمند 
شمائید بر ما خداوند جود *** دو کون از وجود شما در وجود 
بدرگاه دارندۀ بی نیاز *** یتیمی فرا کرد دست نیاز 
همه آرزوی و تمنای اوست *** که گیرد لب نانی از دست دوست 
کز آن تا ابد زندگانی کنم *** تن و جان از او جاودانی کنم 
شود مردۀ زند از زنده ئی *** ز دست خدا بر خورد بندئی 
اگر چیزی ای اهل بیت و داد *** ز خوان شما مانده باشد زیاد 
شمائید بر ما گرامی پدر *** یتیمی بدرگاه در یوزه گر 
شهنشه بر آورد از دل خروش *** چه گفتار سائل رسیدش بگوش 
بر آمد خداوند گیتی ز جا *** ببالا فرا رفت دست خدا 
پی جود کردن کسی کف گشود *** که دستش کرم آفریننده بود 
بسائل عطا کرد چون نان خویش *** چنین گفت کای سائل پاک کیش 
که اکنون نباشد بجان آفرین *** جز این نان بنزد جهان آفرین 
چه دیدند از آن یکتن چارتن *** پی بخشش آن شدند انجمن 
که او اندر این کار داناتر است *** ببخشیم اگر نان خود بهتر است

در بیان دان اهل بیت نان خود را برسائل در مرتبه سوم و گزارش

باو بار سوم همه اقتدار *** نمودند و کردند یک یک عطا 
سوم باره شد فضه سوی گدا *** بآن کرد آن پنج نان را عطا 
نگه کن تو ای هوش از جا درآ *** تو ای عقل یکباره از پا در آ 
ببین کار یزدان و یزدان سپاس *** کجا کار یزدان بر آید ز ناس 
خداوندی بندگان را نگر *** سر و سرور سروران را نگر 
امیری که چون دست افراشته *** نگار نه افلاک بنگاشته 
خدیوی که چون رزم را ساز کرد *** در بزم را بر جهان باز کرد 
چه در رزم دست خدائی گشاد *** چه در بزم بگشاد دست و داد 
مسخر نمود از سنان و سه نان *** از آن ملک امکان از این لامکان 
چه شام سوم سرور انس و جان *** بسائل ببخشید آن پنج نان 
خروش آمد از آسمان و زمین *** بر آمد زهی از جهان آفرین 
ز کون و مکان اندر آمد خروش *** ز خلد برین رفت آرام و هوش 
خداوند او را فراوان ستود *** بروحانیان کار او را نمود 
ستایش باین بنده بر ما رواست *** اگر چه سزای پرستش خداست 
چه این راز فرمود رب جلیل *** از این مژده زد بال و پر جبرئیل 
خروش آمد از لامکان و مکان *** برو در فتادند کروبیان 
که ما بندۀ دادگر داوریم *** اگر بندگی را نه اندر خوریم 
بر آن بنده از ما ستایش رواست *** که اکنون ستایندۀ او خداست 
بفرمود یزدان که روح الامین *** کند تازه آئین چرخ برین 
همه قدسیان جشنی آراستند *** همه اهل کرسی بپا خاستند 
بر آن روزه داران بیم و امید *** بعرش برین جمله سازند عید 
روحانیان گشت جشنی دگر *** همه مژده دادند بر یکدیگر 
بکرسی ز نزد علی علا *** بشأنش رسد سورۀ هل اتی 
فرود آمد و عرش زیور گرفت *** سر عرش از آن سوره افسر گرفت 
ز قول علی علا قدسیان *** بمدح علی جملگی مدح خوان 
از آن سوره گردند ورد زبان *** همه گشته مدحت سرا قدسیان 
تو هم وصف آنرا ز قرآن شنو *** بیا وصف یزدان ز یزدان شنو 
اگر او بمدحت سخن گستر است *** اگر لب ببندیم ما بهتر است 
ز یزدان باوصاف او دار گوش *** ز جام سقی هم شرابی بنوش صفحه (277) 
ز زهد و ز طاعات زاهد ملاف *** نگه کن بفتوای انا نخاف 
بساقی بگو می بمینا کند *** از آن می علاج دل ما کند 
زفتوای مفتی فرو بند گوش *** بیا وصف می بشنو از میفروش 
ز جام و جم و جم فرو بنددم *** از این باده لبریز کن جام و جم 
از این باده بر آتشم آب ریز *** بخاکم از آنمی می ناب ریز 
بیا ساقیا جام می ساز کن *** بصاحب دلان نقل این راز کن 
چه زد جام می خندۀ نوشخند *** بفتوای قاضی و مفتی بخند 
بیا و بدور آر نوشین شراب *** که زد ساقی بزم نقشی بر آب 
که زان نقش شد محو نقش جهان *** نمودار از آن نقش نقش جهان 
چنان بست در بزم نقشی بلند *** که زان دید دیدار خود نقش بند 
چه ساقی کش از پرتو عکس جام *** دو گیتی همه مست و شیدا مدام 
ز صهبای او آفرینش بجوش *** ز مینای او آسمان در خروش 
بجائی که جودش مباهی کند *** مکائیل آنجا گدائی کند 
به بخشش گشاید چه دست نوال *** بر آرد سرافیل دست سؤال

در بیان وحی نمودن جناب اقدس الهی بجبرئیل و نازل شدن بخانۀ پیغمبر ص

بمدحش نمائیم مدحت سرا *** نداند کسی مدحتش جز خدا 
زبان را ز اوصاف او نیست یار *** از آن وصف لب بند و دم بر میار 
دیگر رخ سوی داستان آورم *** بتن داستان را روان آورم 
که چون داد فرمان خدای جلیل *** که سوی پیمبر رود جبرئیل 
ز فوج ملایک بهمراه یار *** نماید ز هر آسمان بی شمار 
پر از مژده سوی رسول امین *** نماید سران ملایک گزین 
بحکم خداوند روح الامین *** فرود آمد از آسمان بر زمین 
ابا فوج کروبیان فلک *** ز هر آسمانی ملوک و ملک 
علم های زرین بر افراشته *** بدل مهر یزدانیان کاشته 
همه کرسی و عرش شد پر خروش *** دو کون از ملایک بر آمد بجوش 
در لامکان و مکان بازگشت *** جهان تا جهان پر ز آواز گشت 
پر از نور شد لامکان و مکان *** جهان و جهاندار شد تو امان 
رسیدند چون با شکوه و جلال *** بدرگاه پیغمبر ذوالجلال 
نخستین چه جبرئیل دادش درود *** بر او خواند وحی خدای و دود 
بر او سوره هل اتی را بخواند *** پیمبر از آن سوره حیران بماند صفحه ( 278) 
از آن آیه و سوره دارای دین *** شده آفرین خوان بجان آفرین 
ملایک بکف مر طبقهای نور *** فشاندند بر پای او از سرور 
بمدح علی گشت مدحت سرا *** بشارت رسان بر رسول خدا 
همه از کلام خداوند گار *** نوا خوان شده بر رسول کبار 
یکایک بشادی زده بال و پر *** که خشنود شد داور دادگر 
همه مدح گستر همه بذله گو *** همه کرده سوی خداوند رو 
سوی خان زهرا فرود آمدند *** ابا هدیه و با نیاز آمدند 
پیمبر سوی خانه ئی شد روان *** که بود اندر آن خانه جانان جان 
پیمبر بر ایشان چه این سوره خواند *** جهاندار داور روان بر فشاند 
از آن سوره آیات یزدان همه *** فشاندند بر سوره خوان جان همه 
جهان تا جهان شور سر در گرفت *** از آن سوره نه چرخ زیور گرفت 
ملایک یکایک همه پر فشان *** بمدح علی گشته توحید خوان 
همه گشته از جان ثنا خوان او *** سوی داور داوران کرده رو 
که ما را ببخشی بطاعات او *** نه ما را است تاب عبادات او 
چه در بندگی همچو او نیست کس *** بمانندۀ او خدا هست و بس 
سوی آفرینش ز جن و بشر *** پدید آمده داور دادگر

در بیان تشریف آوردن حضرت رسول بخانۀ جناب فاطمه صلوات الله علیها

ز شأن شهنشاه یثرب ز نو *** ز یزدان یکی داستانی شنو 
که زان تازه سازی تو جان روان *** ز جانان در او زینت کوی جان 
که روزی ز مسجد رسول خدا *** بدیدار خیرالنسا کرد رای 
ز مسجد سوی خانه شد سرفراز *** که شد در خدا را از آن خانه باز 
خدا را در آن خانه کاشانه بود *** در آن خانه یزدان خداخانه بود 
در آن خانه خیر النسا جای داشت *** مر آن خانه را عرش فرسای داشت 
پیمبر سوی خانه آمد فراز *** سوی دختر آورد روی نیاز 
به زهرا بشفقت بسی راز گفت *** نهانی بسی در اسرار سفت 
بدل گفت کای مونس جان و دل *** مرا جان و دل گشته ایندم کسل 
اگر هست نزد شما رخت خواب *** که پوشد سر مرا ز گرم آفتاب 
زمانی بیاسایم از رنج راه *** شود کج این خانه ایم تکیه گاه 
که یابم از این گنج گنج نهان *** همه آشکارا شود سر آن 
چو بشنید دختر حدیث پدر *** ز خجلت زمانی فرو برد سر 
در آنگه نبد نزد آن ارجمند *** بغیر از یکی پوست از گوسفند 
بیاورد نزد رسول خدا *** نمودش در آن جایگه فرش راه 
جز آن پوست در نزد زهرا نبود *** برای پیمبر متکا نمود 
بیاورد بهرش کسای علی *** عیان شد نبی از ردای علی 
چه پوشید آنرا خداوند دین *** بشد چشم بینش خداوند بین 
چه گویم که در چشم زهرا نمود *** نهان هر چه بود آشکارا نمود 
چه زیر کسا گشت با خواب یار *** شد از خواب بیدار لیل و نهار 
چه شاه جهان زیر آن جامه خفت *** جهان گشت با بخت بیدار جفت 
چه آسود لختی در آنجا رسول *** پر از نور شد خانقاه بتول 
که ناگه رسیدند خندان ز در *** سوی مادر خود شبیر و شبر 
گشادند لب سوی مادر بمهر *** که ای از شمیمت معطر سپهر 
از این خانه بوی رسول انام *** از این جمله ما را بوسد بر مشام 
مگر جد ما دارد اینجای جای *** که زین جادور گیتی شده عرشسای 
چه بشنید مادر کلام پسر *** ز شادی بگردون بر افراشت سر 
برایشان بسوی نبی شد بشیر *** که زد تکیه آنجا بشیر و نذیر 
چه از گفت مادر شبیر و شبر *** رسانید هر یک سوی عرش سر 
ز شادی شده پایشان عرش سا *** از آنسو روان گشته سر کرده پا 
چه مادر دو فرزند را شد دلیل *** برفتند بر سوی عرش جلیل

در بیان خوابیدن حضرت رسول در خانۀ جناب بتول و آمدن حسنین از در

بسوی رسل امین آمدند *** بنزدیک جان آفرین آمدند 
بدیدند عرشی عیان بر زمین *** بخاک اندر افتاده عرش برین 
ادیم زمین نوری افروخته *** که زان آسمان روشنی توخته 
ستادند نزدش بکش کروه دست *** چه در نزد یزدان به یزدان پرست 
ستادند نزد پیمبر بپا *** همه چون پیمبر بنزد خدا 
گشادند لب با دلی پر ز راز *** بر او آفرین خوان ز روی نیاز 
که ای آفرینش ز تو در وجود *** وجود جهان از وجود تو بود 
ز تو خانۀ ماست عرش برین *** بکاشانۀ ماست یزدان قرین 
خوش آن کلبه ئی کت شود خاکپا *** شود مفتخر خلوت مارآی
زمینی که ساید براهت جبین *** شود بر سر عرش عرش آفرین 
بر آن خانه ئی کو تو آری گذار *** خدا خواندش خانۀ کردگار 
بفرشی که پای تو گردد فراز *** بپیرامنش عرش گردد تراز 
بزیر کسای تو غیر از تو کس *** کسی هست کو باشدش دسترس 
بغیر از تو پیرایه این کسا *** بقد رسای که باشد رسا 
کسی کو بتو همردائی کند *** سزد گر بگیتی خدائی کند 
نه بیند کسی همکسای تو کس *** همانا کس بیکسان است بس 
پیمبر چه آواز ایشان شنید *** بر ایشان بچشم خدا بین بدید 
بجان هر یکی را به بر در گرفت *** بایشان سخن گفتن از سر گرفت 
بمژگان تر در اسرار سفت *** بر ایشان در راز بگشود و گفت 
کسای چنین است پیرای من *** که زیبا نبینم بجز خویشتن 
کسائی که زیبای دوش من است *** ندانم که را زیب جان و تن است 
ولیکن شما مرمرا چون تنید *** بجان و تن من چه جان و تنید 
شمائید چون من بجان و بتن *** بمن مر شمائید چون خویشتن صفحه (279) 
نبی دست آغوش خود بر گشاد *** در آغوش خود هر دو را جای داد 
چه آن هر دو را تنگ در بر گرفت *** سر عرش از هر یک افسر گرفت 
چه شد جای ایشان بزیر کسا *** کسا شد ببالای عرش خدا 
سوی خانۀ دخت خیر البشر *** در علم از خانه آمد بدر 
تبسم کنان سوی زهرا بدید *** که اینجاست گویا رسول مجید 
که از بوی او شد نفس عرش سا *** نفش گشت از آن بوی یزدانگشا 
چه بشنید خیر النسا این خبر *** بگفتا که اینجاست خیر البشر 
بزیر کسا باد دلبند خویش *** بزد تکیه با هر دو فرزند خویش 
چه بشنید دانندۀ راز دان *** خبر داد او را ز راز نهان 
بآن بنده نازید و نازد خدا *** که امروز شد قابل این کسا 
خدائی مرا آن بندگان را سز است *** مر آن بندگان را خدا عذر خواست 
همه هر چه جان آفرین آفرید *** از آن آفرینش بیامد پدید 
کسی کو که در این کسا کرده جا *** خداوند خوانده مر او را خدا 
جهان آفرینی سزاوار اوست *** جهان آفرین خود پرستار اوست

ذکر خوابیدن حسنین در پهلوی پیغمبر و آمدن شاه لافتی بخانه و گزارش

شد آن جامه بی کبریائی رسا *** رسا شد ببالای او این کسا 
بگفت این و آمد بسوی نبی *** ز رویش بر افروخت روی نبی 
باستاد نزد رسول گرام *** که بادت به یزدان درود و سلام 
پی مدحتت کردگار جلیل *** سلامت رسانیده بی جبرئیل 
تو در خلوت خاص جان آفرین *** چه گشتی بدارای یزدان قرین 
مشرف شد از قدرت آن جایگاه *** جهان آفرین از تو شد عذر خواه 
ز تو کلبه ام گشت معراجگاه *** شده عرش فرسای آن جایگاه 
کنون خانۀ ما چه جای تو گشت *** ز قوسین و از مار آی در گذشت 
ندانم چه کردم ترا عذر خواه *** که بگذشت این کلبه از ما سوا 
پیبر چه بشنید آواز او *** بگوش آمدش چون در راز او 
ز آواز او وحی رب جلیل *** شنید آشکارا ابا جبرئیل 
تو گفتی که وحی خدای ودود *** برون آمد از عرش یزدان درود 
بر آورد دست و بر آمد ز جا *** باستاد چون او زمانی بپا 
بسیمای و دیدار او بنگرید *** جلال خداوند دادار دید 
پس آنگه لب درفشان را گشود *** که ای هر دو گیتی زبود تو بود 
ز تو بوی دارای جان آمدی *** ز مهر تو در تن روان آمدی 
چه بر گوشم آم ز سویت خروش *** از آنصوت یزدان رسیدی بگوش 
چو شد خانقاه تو معراج من *** فراتر ز معراج شد جاه من 
چه منزلگهم خانقاه تو گشت *** سرم از سر مار آذر گذشت 
چه بنمودم اینجای آرامگاه *** گذشتم از اینجا و از ما سوا 
بمن هر چه آنشب در آنجا نمود *** یکی پر تو از عکس امروز بود 
در این روز بودش نهان روزگار *** نمود آنکه آن شب بمن آشکار 
مرا آنشب از این روز فیروز بود *** همه قدر آن شب از این روز بود 
چه شب آفریننده روز آفرید *** از این روز گردید آن شب پدید 
از این روز شد کار آن شب درست *** شب قدر من قدر از این روز جست 
از این روز روشن شب روزگار *** نمودار از این روز لیل و نهار 
چه این روز روزی بعالم کجاست *** که روز وصال و شب قدر ماست 
باین روز نازند روح و ملک *** از این روز روشن شب نه فلک 
که آنشب کشیدم بمعراج تن *** شد امروز معراج بر سوی من 
گر آنجا نزد خدا گشت جا *** در این روز نزد من آمد خدا 
مر این روز را پایه زانشب بر است *** که آن شب از این روز پیدار تر است 
سزد گر مشرف کنی این کسا *** که سازیم جا جمله نزد خدا 
در این کسوت آئی اگر دلگرا *** گرایان سوی کسوت آید خدا 
چه جای تو در کسوت ما بود *** قرین کسوت ما به یک تا بود 
چه بشنید راز رسول خدا *** در آمد شتابان بزیر کسا 
چه شد جای اندر کسای رسول *** قرین کسا شد خدای رسول 
رسید از جهاندار جان آفرین *** ندائی بسوی رسول امین 
که ای گشته همراز دانای راز *** ترا سازگر آمده کار ساز 
اگر کبریائی ردای من است *** کسای تو اینک رسای من است 
چو شد زیب بالای تو این کسا *** بدامان اجلال یزدان رسا 
بدامان اجلال یزدان رسا *** نباشد کسائی بجز این کسا 
رسا شد بدامان اجلال من *** کسائی که شد مر ترا زیب تن 
اگر مرمرا کبریائی رساست *** ولیکن عیان از کسای شماست 
تو در این ردا هم ردای منهی *** چه در این کسا همکسای منی 
دو گیتی شد از این کسا پای بست *** در این کسوت آمد عیان هر چه هست 
چه بشنید از وی جهان آفرین *** بر آمد ز جا سید مرسلین 
بزیر کسای رسول کبار *** همه راز قوسین شده آشکار

ذکر آمدن حضرت زهرا بمیان کسای پیغمبر

بر او انچه یزدان در آنجا نمود *** در آن کسوت آنجا هویدا نمود 
چه زهرا سوی آن کسا بنگرید *** بیکجای یاران خود جمع دید 
بر افروخت از آن کسا روی او *** سوی آن کسا دلگرا کرد رو 
بر آمد ز جا بانوی بانوان *** سوی آن کسا گشت پویان روان 
زمانی باستاد کرد او سلام *** که ای فرش پای تو دارالسلام 
شما را چه جای در این کسا *** سزد گر در این کسوتم دلگرا 
پیمبر چه آواز او را شنید *** بر خویش خواند او و در بر کشید 
که باشد ز تو کسوتم دلگرا *** زمانی تو در کسوت ما در آ 
چه او در کسای پدر جا گرفت *** کسا جای در عرش اعلا گرفت 
بر آمد خروش از زمان و مکان *** مکان گشت بالاتر از لامکان 
ز ملک و ملایک بر آمد فغان *** زمین توأمان گشت بر آسمان 
دل آفرینش همه آب شد *** ملوک و ملکرا ز دل تاب شد 
بنالید و بالید عرش جلیل *** پر و بال زد بر فلک جبرئیل 
پر آواز شد بزم کروبیان *** ز هر غرفه گشتند تسبیح خوان 
جمال و جلال جهان آفرین *** عیان شد بسکان عرش برین 
از آن آفرینش خدای ودود *** بخود مفتخر گشت و خود را ستود 
صفحه (280) 
همه رو سوی آنکسا دل گرا *** که ایکاش بودیم ز اهل کسا 
ستاده مکائیل و روح الامین *** نهاده به پیرامن او جبین 
همه عرش روحانیان در نوا *** بپیرامن آن کسا دل گرا 
همه آفرینش بر آورده سر *** همه سر بپای کسا دل نگر 
باهل کسا آفرین خوان همه *** در آنجا ثنا خوان یزدان همه 
همه آفرینش در آمد بشور *** تو گفتی عیان گشت شور نشور 
همه اهل سکان عرش برین *** یکایک دو رخ کرد سوی زمین 
بر آ قوم از داور دادگر *** شده در ره بندگی پی سپر

در بیان نظاره نمودن ملائکه بر آل عبا و نازل شدن جبرئیل بفرمان خدا

ملایک همه پرده ها کرد باز *** که از پرده بیرون فتاده است راز 
نمودار گشته بکون و مکان *** از آن شوکت داور داوران 
از ایشان در آسایش از نه فلک *** همه نغمه خوان از سما تا سمک 
از ایشان زمین مفتخر آسمان *** از ایشان مکان برتر از لامکان 
ملایک ز عرش برین بال و پر *** ز شادی بر آموده بر یکدیگر 
زده بال و پر یک بیک دلگرا *** که خود را رسانند نزد کسا 
بر آمد ز جا جبرئیل امین *** بزد دست بر پای عرش برین 
که یارب تو بر حرمت اینکسا *** که من را سوی این کسا رهنما 
که یابم در آنجا بسوی تو راه *** جمال تو بینم در آن جایگاه 
بقرب تو من شاد کامی کنم *** ز دیدار تو پر فشانی کنم 
شوم شادمانه بدیدار تو *** بمن آشکارا شود کار تو 
شود دیده ام روشن از روی تو *** گر آیم ز سوی تو بر سوی تو 
از آنجا بتو آشنائی کنم *** خدا بینم و خود نمائی کنم 
سزد گر نمائی مرا سر فراز *** که ایندم روم سوی ایشان فراز 
فرازم سر رای بر ما رای *** سر خویش سازم به پای کسا 
در این کسوت آیم چه امیدوار *** شود کسوتم شهرۀ روزگار 
گشایم در آنگه چه بر عرش سر *** شود از پرم عرش تو پایه ور 
بر افشانم از قرب عزت جمال *** شود پایه بر سایۀ ذوالجلال 
چه سایم بر آن خاک روی جبین *** جبین من آید جهان آفرین 
چه بنمود این آرزو جبرئیل *** ندا آمد از کردگار جلیل 
که بر کار اینکار شد کام تو *** از این کار شد گرم بازار تو 
تو اکنون روان شو بفرمان من *** ابا فوج کروبیان در زمن 
روان شو بسوی رسول گرام *** مر او را ز من گو درود و سلام 
ز من گو مر او را که در اینکسا *** نبینی خداوند غیر از خدا 
که در این کسا داور دادرس *** نبیند بغیر خداوند کس 
بگفت این و آیات تطهیر خواند *** بر آن قوم از آن آیه گوهر فشاند 
فرود آمد از عرش روح الامین *** فرا شد از آنجا بعرش برین 
سوی عرش از عرش آمد فراز *** که شد عرش کرسی ز آنعرش ساز 
چه روح الامین سوی آنجا رسید *** نیاید بگفتن که گویم چه دید 
نیارد که گوید زبان بشر *** نداند بجز داور دادگر 
بعمری همه هر چه در عرش دید *** هوایدا ز دامان آن عرش دید 
بسی راز پنهانی کردگار *** بر او گشت از آن کسا آشکار 
زمان شگفتی در آنجا بماند *** خروشید و آیات تطهیر خواند 
پیمبر چه بشنید راز خدا *** بشادی ز آن بیت آمد ز جا 
نبی سوی روح الامین بنگرید *** بخندید با او سخن گسترید 
باستاد روح الامین نزد او *** بکش کرده دست و بر افروخت رو 
یکایک بر اهل کسا از وداد *** پیام جهان آفرین را بداد

در بیان خواهش نمودن جبرئیل از رسول و آمدن بزیر عبای پیغمبر و گزارش

چه فارغ شد از کار راز و نیاز *** در راز را کرد آنگاه باز 
دلی پر ز راز و رخی پر ز شرم *** همی کرد سوی رسول امم 
که ای در کسای تو یزدان قرین *** قرین کسای تو جان آفرین 
که در این کسا چشم یزدان نگر *** نبیند بجز داور دادگر 
جهان آفرین را اگر بود جا *** سزاوار بودی بر او این ردا 
روا بد بر او گر لباس بشر *** در این کسوت از جان شدی جلوه گر 
در اینکسوت از رهروی راه جست *** از این کسوت آمد ره او درست 
اگر بنده در این کسا جست جا *** در اینجا شود هم کسای خدا 
مرا هست از تو یکی آرزو *** اگر چه مرا نیست یارای او 
نه من از مقیمان این در گهم *** سر و جان فدا کرده اینرهم
منم از کمین بندگان درت *** بدرگه یکی از کمین چاکرت 
ز تو فر فرمان دهی یافتم *** ز تو از خدا آگهی یافتم 
کنونست از تو تمنای من *** که در دامن این کسا جای من 
نمائی و سازی مرا سر فراز *** که گویم بیزدان در آن جای راز 
در این کسوت آیم اگر دل نگر *** ببینم رخ داور دادگر 
ز لطف تو جویم گر اینجای جای *** ز تو جویم این جای قرب خدای 
بعرش برین خود نمائی کنم *** بروح و ملایک خدائی کنم 
پیمبر چو اسرار او را شنید *** پی حاجت او سوی خویش دید 
بروی علی دیده را باز کرد *** ز حاجات روح الامین راز کرد 
چه بشنید بخشنده از دادگر *** بحاجات جبریل شد دل نگر 
جهاندار داور چنین داد رای *** که جبریل آید بزیر کسای 
باو چونکه نور خداوند تافت *** بزیر کسای خدا راه یافت 
نبد گر چه او را در آنجای جای *** شدش رهنما لطف داور خدای 
چو بر دامن آن کسا راه یافت *** خدا را در آنجا ز دیدار یافت 
در آنجای چون یکزمان آرمید *** زبانست کوته که گویم چه دید 
زبانرا بآن رازها یار نیست *** در آن داستان جای گفتار نیست 
چه او را در آن جایگه جای گشت *** ز منزلگه خویشتن بر گذشت 
در اینجا یکی رزمم آمد بیاد *** که زانرزم از دیده ام خون گشاد 
که چون اهل اسلام تیغ آختند *** برزم خداوند خود تاختند 
جوانیکه در این کسا داشت جا *** که بد پنجمین حجت آن کسا 
صفحه (281)

ذکر قضیه هایله پر محنت و اندوه شهید دشت کربلا جناب سید الشهدا (ع)

چه تنها در آن دشت بی یار ماند *** بر آن قوم آیات تطهیر خواند 
که مائیم ز اهل کسای رسول *** نموده است این آیه بر ما نزول 
منم پنجمین حجت آن کسا *** ببالای ما شد امامت رسا 
منم پنجمین فرد آن پنج تن *** که گشتند در آن کسا انجمن 
از آن پنج تن مر مرا گوهر است *** یکم مادر و یک پدر مادر است 
برادر یکی بود و یکباب و من *** در آنجا نبد غیر آن پنج تن 
که بد در کسا غیر ما پنج تن *** پدر مادر و مادر و باب من 
مران پنج تن کش ششم جبرئیل *** شد از حکم ورای خدای جلیل 
ز روح الامین پایه ام برتر است *** کرا در جهان همچو من گوهر ست 
بگفت این و پر آب شد چشم او *** سوی ملک یثرب زمین کرد رو 
چنین گفت گریان بخیر البشر *** که از خاک برخیز و بر ما نگر

ذکر خواهش نمودن ام سلمه از رسول و آمدن بزیر عبا و جواب دادن حضرت او را

خدا را تو ای چشم بینش ببین *** تو ای مقصد آفرینش ببین 
تو ای عرش یزدان ز پا اندر آ *** تو ای آفرینش ز پا اندر آ 
چه دل زین نوا مخزن راز گشت *** نمایم سوی داستان باز گشت 
که بد ام سلمه زنی محترم *** رسول خدا را بزرگ حرم 
ز کبر و ریا دامنش پاک بود *** همه راز او هوش و ادراک بود 
نبی را بجان و بدل دوست دار *** هشیوار و دانا و خدمتگذار 
خداوند او را پسندیده بود *** پیمبر ورا نور دو دیده بود 
بجان نبی بانوی بانوان *** از آن بانوان را بتن تازه جان 
ملایک از او دانش آموختی *** سپهر برین نیکی اندوختی 
چو بر دامن آن کسا بنگرید *** بزرگان خود را در آن جمع دید 
شد امیدوار و بر آمد ز جا *** که شاید که آید بزیر کسا 
پر امید سوی کسا ایستاد *** بر او چشم امید را بر گشاد 
زبانی نبودش که گوید سخن *** همی دید برو سوی آن انجمن 
چه شد سوی آن انجمن دلنگر *** پر آزرم گفتا به خیر البشر 
که آیا مرا هست آنجای جا *** که شاید که آیم بزیر کسا 
چنین گفت با او رسول امین *** که ای بایگاه تو عرش برین 
تو را گر چه این جایگه نیست جا *** بخیری تو در زیر عرش خدا 
تو را یاور یاوران یار باد *** همیشه نکو کاریت کار باد 
کسی نیست غیر از تو اندر جهان *** مرا در حرم بانو بانوان 
ز گفتار او آن زن نیک رای *** بدل گشت خورسند بر شد ز جا 
بدارای دارنده همراز گشت *** از آن راز آن جایگه باز گشت 
چنین گفت راوی که چون جبرئیل *** از آنجای شد سوی عرش جلیل 
بزد صیحۀ و فرا شد ز جا *** فراتر شد از جای خود دل گرا 
بروح و ملک بانک بر زد بلند *** که گشتم بنزدیک یزدان پسند 
میان شما جمله چون من کجاست *** که با من رسول خدا هم کساست 
منم ز اهل بیت رسول خدا *** بزیر کسا مر مرا هست جای 
ملایک بسویش فراز آمدند *** بسویش ز روی نیاز آمدند 
بسودند بر بال او بال و پر *** در آنجایگه گشته در یوزه گر 
همه سوده بر پای او روی و مو *** یکایک بر آن خاک بنهاد رو 
ز غیرت یکایک بر آورده دست *** همه گشته برپای او پای بست 
که او گشته فایز بزیر کسا *** شده خاک پای رسول خدا 
شرفیاب گشته از این جایگاه *** گذشته از این جای بر ما سواه 
زهی رتبه و شان که روح و ملک *** از ایشان فرازنده سر بر فلک 
خدایا تو بر عزت این کسا *** که ما را تو بر سوی او رهنما 
باین گمرهان رهنمائی کنم *** به بیگانگان آشنائی کنم 
اگر بر گناهیم و بد روزگار *** باین بی گناهان بما رحمت آر 
اگر بر شماری تو ما را گناه ***نداریم غیر از تو ما عذر خواه 
ندانم چه سازی بان مشت خاک *** براریش جز اینکه از خاک پاک 
تبه روزگاریم و نا پارسا *** کسی چون تو داریم اما خدا 
خدایا ترا روی بر سوی ما است *** ولی روی ما می ندانم کجاست 
نیاورده سوی خداوند رو *** بسوی خدایان خداوند جو 
ز عصیان خود جمله وارسته ایم *** بامید عفو تو دل بسته ایم 
بعفو تو داریم ما بسته دل *** ز جرم گناهان خود خسته دل 
ز عصیان ما گشته عصیان خجل *** گنه از گناهان ما منفعل 
ببخشای تو ما را بآن پنج تن *** که گشتند زیر کسا انجمن 
ببخشی تو ما را اگر در خور است *** ببخشنده بخشندگی در خور است 
گنه بر گنه کار نادر زیان *** چه هستی تو بخشنده مهربان 
بدوران توئی داور دادرس *** باین پر گناهان تو فریاد رس 
تو ای مهربان داور دادگر *** ببخشش بما بی کسان کن نظر

در بیان رفتن رسول خدا (ص) بمهمانی حضرت امیر (ع)

بیا گوش کن داستانی دگر *** خداوندی و بندگان را نگر 
که روزی ز مسجد رسول امین *** بسوی علی شد بجان خویش بین 
که مائیم امروز مهمان تو *** که آئیم اینک سوی خوان تو 
برو سوی خیرالنسا بر خبر *** که آمد بخوان تو خیر البشر 
علی چون شنید این بشارت از او *** بشادی سوی خانه بنهاد رو 
ببانو چه داد این خبر دل گرا *** که آید سوی تو رسول خدا 
ز بس لطف امروز مهمان ماست *** ولیکن ندانم چه در خوان ماست 
چه بشنید خیر النسا راز او *** مر او را بشادی بر افروخت رو

ذکر خبر شدن حضرت زهرا از آمدن رسول خدا

بسوی علی دیده را بر گشاد *** که زهرای اطهر فدای تو باد 
نداریم در خانه از خوردنی *** نپوشیدنی و نه گستردنی 
یکی چارۀ کن که شد وقت تنگ *** مبادا که ما را شود زرد رنگ 
ز هنگام دیشب سحر تا کنون *** باهل تو نانی نشد رهنمون صفحه (282) 
من و فضه و هم شبیر و شبر *** نخوردیم چیزی ز دیشب سحر 
در این گفتگو بود علی با بتول *** که ناگه عیان شد جلال رسول 
در آمد ز در سید المرسلین *** در آنخانه آمد رسول امین 
بزهرا ز نور نبی نور یافت *** جهان نقش نور علی نور یافت 
نگه کن که تابد چه بر نور نور *** چگونه فزاید جهان را سرور 
چه بر روشنی روشنی آشکار *** شود روشن آید اگر روزگار 
نبی اهل خود را به بردر گرفت *** حیات گرانمایه از سر گرفت 
علی را فراوان ببوسید رو *** همی داشت با او بسی گفتگو 
فراوان بسیمای او بنگرید *** ز سیمای او غیر یزدان ندید 
چه او را شناسید یزدان شناس *** نمودش بدارای یزدان سپاس 
که او را باو در جهان یار کرد *** باو روی خود را نمودار کرد 
بزهرا بسی گفت راز و نیاز *** ببر در گرفتش زمانی دراز 
رخش را ز تاب دلش تفته دید *** از آن خواب بر خویش آشفته دید 
بدانست کازرم او از کجاست *** تن و جان او از کجا در نواست 
به تسکین او خود نمائی نمود *** ردای مبارک ز تن بر گشود 
برهنه تن خویش بنمود شاه *** ببانو که بر باب خود کن نگاه 
چه دختر بسوی پدر در نوا *** تن از قوت قوت نا آشنا 
لب او بگیتی فرو بسته دم *** بهم خشک گردیده پشت و شکم 
چه جانان تن خود بر جان نمود *** پس آنگه بتسکین او لب گشود 
که ای در برم تو چو جانم عزیز *** نخوردم سه روزست من هیچ چیز

در بیان آمدن حضرت رسول ص به خانه زهرا و خواندن آیه تطهیر بر ایشان و آوردن جبرئیل خرمای بهشت راه

تو نیز از بمن کردۀ اقتدا *** چه تو از منی چون منی بینوا 
اگر تن ز خوردن نمودی تهی *** چه غم از منی و بمن همرهی 
چه از خاک و گل بالش بستر است *** تن ناز پرور بسی بهتر است 
بدختر پیمبر چه پرداخت راز *** بسوی پسر کرد روز نیاز 
گرامید و فرزند را پیش خواند *** نشست و بزانوی خود بر نشاند 
چه روی جگر گوشه کانرا بدید *** بروشان ز خون جگر خون چکید 
چه از رازشان بود آگه ز راز *** بایشان بسی گفت راز و نیاز 
چه مادر بایشان تسلی نمود *** خبر داد از بود و هست و نبود 
که ایشان نخوردند یکروز چیز *** ز روز سیم خود خبر داد نیز 
گرسنه تنان را بدل بند کرد *** ز نان خوردن خویش خورسند کرد 
علی دل نگر اندر آمد ز جای *** همیخواست بیرون رود از سرای 
که آب آورد بلکه بر روی کار *** که نانی بر آرد بر شهریار 
پیمبر بدانست از روی او *** بخندید بر سوی او کرد رو 
مر آنرا بخواند و گرامی نشاند *** چه بنشاند آیات تطهیر خواند 
لب درفشانرا سوی او گشاد *** ز مهمان و از میزبان کرد یاد 
که بر خود بنالد چرا میزبان *** بیزدان شناسان نه نیکوست نان 
بیزدانیان قرب یزدان بسست *** گرفتار نان خورش ناکس است 
چه دل گشت از غیر یزدان بری *** بری ماند جانش ز تن پروری 
بیزدان کسی آشنائی کند *** که از خواهش تن جدائی کند 
بیا تا نشینیم یک دم بهم *** دمی با تو از دل بر آریم دم 
قرین تو گردد به یزدان قرین *** ز قرب تو قرب جهان آفرین 
دلارای یزدان شناسان بتو *** که نزدیک تو نزد یزدان بتود 
چه جان تو دل را دهد پرورش *** کجا تن گراید بخوان خورش 
چه جانرا ز جانان زو جانان شنید *** بجان جای دل نزد جانان گزید 
بنزد پیمبر چه او کرد جا *** پیمبر فرا شد بنزد خدا 
دیگر باره آن روز آن پنج تن *** بیکجا در آنجا شدند انجمن 
پیمبر چه بر سوی ایشان بدید *** بسوی جهان آفرین بنگرید 
که او را بایشان گرامی نمود *** پس آنگاه اولاد خود را ستود 
بپرسید زان چهار تن یک بیک *** که ای از شما روشن این نه فلک 
مرا دیده روشن ز روی شما است *** خداوند را رو بسوی شماست 
مرا از شما نام آمد بلند *** جهان جمله شد از شما ارجمند 
بلند آمد از انبیا حال من *** که آلی نبودند چون آل من 
یکایک چه آنچار تن را ستود *** ز شفقت سوی چارمین رخ گشود 
بپرسید احوال آن خورد سال *** که ای در طریق وفا بی همال 
چرا زرد گشته ترا رنگ رو *** بجد خود احوال خود باز گو 
چه گفت این سخن سرور خافقین *** چنین پاسخ آورد خندان حسین 
کسیرا که کس چون تو جد گرام *** بود در دو گیتی هم او نیک نام 
نجوید جز این لذت از زندگی *** که در خاک پایت کند بندگی 
ز راه وفای تو صیدی بخاک *** تن خویشتن را کند چاک چاک 
براه تو از جان گذشتن خوشست *** فدا کردن جان بجانان خوشست 
ز شفقت گرفتش در آغوش تنگ *** که ای از تو کار مرا بود رنگ 
پیمبر چه بشنید گفتار او *** نکارین ز خوناب دل کرد رو 
فرو ریخت بر رخ در شاهوار *** بمژگان در اشک کردش نثار 
چه داری تو از خوردنی زیب خوان *** که جد تو آید تو را میهمان 
چنین گفت خندان بخیر البشر *** که در خان ما بود خرمای تر 
اگر بود خرمای تر نیز آن *** نمودیم بهر تو آن زیب خوان 
مرا دل بخرمای تر مایلست *** که خرمای تر قوت جان و دلست 
چه از جد خود خواست خرمای تر *** فرو ریخت از نخل طوبی ثمر 
زهر گوشه زان بانک آواز خواست *** زهر روضه شاخی بر آورد راست 
درختان که بد میوه اش بارور *** بدل گشت یکسان خرمای تر 
ز نو گشت بر نخل طوبی بهار *** زهر میوه خرمای تر گشت یار 
یکایک همه اهل خلد برین *** خروشان ز خرمای تر خوشه چین 
بر آمد ز سکان کرسی نوا *** بعرش بین اندر آمد ندا 
فرا شد بعرش برین جبرئیل *** بر او گشت نازل ز رب جلیل 
ز جائیکه بگرفتی او وحی حق *** ز خرمای تر چند گونه طبق 
که مانند آن دیدۀ ما سوا *** ندید و نبیند به بیگاه و گاه 
ز طوبی ید قدرتش چیده بود *** از آن دست در هر طبق چیده بود 
بفرمود یزدان بروح الامین *** که آمد بفرمان او بر زمین 
بآن هدیه در حجره گاه بتول *** نثار آورد بهر دخت رسول 
صفحه (283) 
چه با هدیه آید در آنجا فرود *** ز یزدان دهد بر پیمبر درود 
ز شادی بر افشاند جبریل پر *** دو گیتی شد از تک پرش سایه ور 
چنان زد بکرسی ز شادی ندا *** که شد پر ز آواز عرش خدا 
ملایک ز آواز او نغمه ساز *** روان گشت با او براه حجاز 
زهر فرقۀ بی مر و بی شمار *** ملایک بهمراه او گشت یار 
سوی حجره گاه بتول آمدند *** از آنجا بنزد رسول آمدند 
چه جبریل دادش ز یزدان پیام *** بر افروخت رخسار خیر الانام 
که ای آشکارا ز رای تو راز *** بروی تو باشد مرا دیده باز 
سوی خلوت خویشتن کن گذر *** که فرزند من خواست خرمای تر 
سوی ما بیاور در آن هر چه هست *** که دل شد بخرمای تو پای بست 
حسین دل نگر شد بخرمای تر *** ز خیر النسا خواست خرمای تر 
که دانست در حجره چیزی نبود *** که مادرش آرد در آنجای زود 
چه بشنید زهرا ز خیر الانام *** کرایان سوی حجره بگذارد گام 
بدل راز گوی و برخ شرمسار *** که خرما ز بهر رسول کبار 
در آن خانقه آورد از کجای *** پر آزرم بنهاد آن جای پای 
در آن حجره آنروز خرما نبود *** از انکار زهرا تعجب نمود 
بر آن حجره هر سوی چون بنگرید *** بگفتن نیاید که گویم چه دید 
جهانرا سراسر پر از نور شد *** ز زهرا مر آن حجره پر نور شد 
فروزان از آن نور رب جلیل *** نمایان از او صورت جبرئیل 
در آن گشته راز نهان آشکار *** پدیدار از او صورت کردگار 
زمانی فرو ماند آنجا بتول *** که ناگاه از بارگاه قبول 
بگوش آمدش صوت جان آفرین *** چنین گفت با او جهان آفرین 
که ای مریمت کمترین بنده *** بنزد تو حرا پرستنده 
دمت چهره مریم افروخته *** از آن دم مسیحا دم آموخته 
نبد گردمت محیی روزگار *** ز عیسی و مریم که دیده نگار 
ندیده ز نور تو گر فایده *** بمریم کجا آمدی مائده 
ز بهر تو از نزد رب جلیل *** بیاورد این مائده جبرئیل 
بسوی پدر بر که آن را پدر *** خوراند بخویش و شبیر و شبر 
پس آن را از آنخانه در دم بتول *** بیاورد و بنهاد نزد رسول 
پیمبر بر آن دیده را چون گشود *** بذکر خداوند شد در سجود 
که او را نموده عطا مریمی *** که صد مریمش زنده شد از دمی 
همه آل خود را بر خویش خواند *** بخندید و شادان بر خود نشاند 
نخستین همی دید روی حسین *** بجان دل نگر شد بسوی حسین 
نخستین چه او خواست خرمای تر *** که خرما خوراند باو بیشتر 
که از پاک یزدانش فرمان رسید *** بدینگونه فرمان بیزدان رسید 
بیکدست خرمای تر بر گرفت *** سوی آسمان دست دیگر گرفت 
بگرئید از دیدگان خون گشاد *** رطب را طراوت بعناب داد 
ز یاقوت عناب را آب داد *** بیاورد خرما بدر خوشاب 
زهر غرفۀ روضه قدسیان *** باین ذکر گریان گشاده زبان 
هم آواز ایشان رسول امین *** باین صوت گریان و اندوهگین

خرما دادن حضرت رسول ص بال عبا و گزارش آن قصه موافق اخبار

بفرزند دلبند شد دل گرای *** هنیئا مریئا ز دل زد نوای 
دیگر دل نگر سید المرسلین ببالا در این کار زد آستین 
بسوی رطب چون فرا کرد دست *** بمهر حسن شد دلش پای بست 
چو یکدانه بر داشت بر نام او *** نه افلاک شد دانه دام او 
لبی گشت شیرین ز خیر الانام *** که شد از جفا بعد او تلخ کام 
چه عناب لب درج گوهر نهفت *** بذکر هنثیا در راز سفت 
چه پرداخت خیر البشر از پسر *** سوی دختر افتاد او را نظر 
ز دیدار دختر رخ یار دید *** سر اختر از خواب بیدار دید 
یکی دانه خرمای دیگر گرفت *** دو گیتی از او لؤلؤ تر گرفت 
بشکر ز خرمای تر آب داد *** به عناب یاقوت را تاب داد 
چه خرما شرف یافت از آندهان *** شرف یافت خرماستان جهان 
لبی کرد شیرین رسول مجید *** که شیرینی دهر از او شد پدید 
چه شیرین شد آن لب ز خرمای تر *** جهان شی لبالب ز شهد و شکر 
برون کرده از سر جنان قصور *** ز هر روضه غلمان ز هر غرفه حور 
بذکر هنیئا گشاده زبان *** سوی دختر سرور انس و جان 
پیمبر چه اصغای آن راز کرد *** به آواز آن راز آواز کرد 
چه از پاره تن رسول ز من *** بپرداخت کردش سوی خویشتن

گذاشتن دانه خرما را جناب رسول ص بر دهن حضرت امیر ع

بروی منیر علی بنگرید *** سوی روی یزدان دارنده دید 
بدستی که مه شد از آندست شق *** از آن دست خرما گرفت از طبق 
بهر دانۀ کو شدش دسترس *** همه دانها را شدی آن هوس 
چه شد راست دست رسول خدا *** همه آفرینش در آمد ز جا 
چه یک دانه بر داشت بر نام او *** دو گیتی بشد دانۀ دام او 
چه آن دانه را عرض آن لب نمود *** تو گفتی علی علا لب گشود 
چه بر درج گوهر بر آورد دست *** بشادی خروشید از جای جست 
نهادش چه آن دانه بر آن دهان *** بر آمد ز جا سرور انس و جان 
بآواز گفتا بصوت جلی *** هنیئا مریئا لک یا علی 
دو گیتی پر از صوت آواز شد *** همه لا مکان پر از آنراز شد 
ز هر گوشۀ صوت او گشت راست *** از آن نغمه هر سوی آواز خواست 
دیگر ره رسول خدا از مکان *** فرا شد بمعراج عزو جلال 
بخود یافت زان قول حال دیگر *** فزود از جلالش جلال دیگر 
در آن گفته آواز یزدان شنید *** از آن بانک روی خداوند دید 
بسوی نبی دید گریان شبیر *** که ای بر همه آفرینش تو خیر 
ز کار تو شد حیرت افزای دل *** مرا پای دل شد ز حیرت بگل 
چه خرما نهادی مرا بر دهان *** شد از آه حسرت دلش ناتوان 
ابا ما درد با برادر چنین *** نمودی تو ای عمل را پیش بین 
مرا اشک گرم تو خورسند کرد *** ابا گریه گرم و با آه سرد صفحه ( 284) 
چه شد کار تو بر پدر جلوه گر *** بیکره ز جا جست آسیمه سر 
زدی بانک برداشتی هر دو دست *** ز دیدار یزدان چو یزدان پرست 
پیمبر چه بشنید از او این خطاب *** بپاسخ چنین داد او را جواب 
لب در فشانرا گهر ریز کرد *** زمین و زمان را شکر ریز کرد 
که ای روزگار تو یزدان پرست *** مرا از تو خط شفاعت بدست 
شده آشکار از تو راز نهان *** ز نام تو من را بگیتی نشان 
زمان و مکان از تو امیدوار *** ز کار تو پیرایه بر روزگار 
ز کار تو بر پای دین خدای *** بسوی خدا روی تو رهنما

آغاز داستان حجه الوداع مشتمل بر حج آخرین رسول خدا (ص) و نازل شدن جبرئیل و ابتدای سخن بنام خداوند جلیل

بسم الله الرحمن الرحیم
بنامی گشایم نقاب سخن *** که زان نام بگشاد باب سخن 
نخستین ز نزد جهان آفرین *** سخن آمد از آسمان بر زمین 
نخستین نقاب از سخن بر گرفت *** دو کون از سخن زیب و زیور گرفت 
سخن را نخستین سر آغاز کرد *** در آفرینش از او باز کرد 
ز یک نغمۀ کز ازل خواند راست *** دو گیتی از آن تا ابد پر نواست 
ز صوتی پر آواز شد هر چه هست *** ز یک نغمه نه پرده را پرده بست 
پیمبر بپیغمبری در زمن *** گواهی ندارد بغیر از سخن 
چنان زد نوا از حجاز عرب *** کزان شد عراق عجم در طرب 
چنان در حجازی نوا کرد ساز *** که دانشوران عراق و حجاز 
نمودند بگذشته از کبر و لاف *** همه بر خداوندیش اعتراف 
سخن آفرینان با داد و دین *** که دانند راز جهان آفرین 
دریغا که در دهر پیدا نیند *** چو گنج نهان آشکارا نیند 
سخن گوی فرزانه هوشمند *** چه شد در سخن پایگاهش بلند 
بسی در سخن در اسرار سفت *** سر درج اسرار بگشاد و گفت 
اگر ژاله هر دانه در شدی *** چه خرمهره بازار از او پر شدی 
بر راز داران بگاه نثار *** سخن بهتر از گوهر شاهوار 
شود گر سخن آفرین یار من *** سخن آفرینی بود کار او 
سخن را بنامی نمایم طراز *** نمایم بنامی در راز باز 
که نام و نشان نامی از نام اوست *** جهان سر خوش از بادۀ جام اوست 
پیمبر چه نزد خدا کرد جا *** ز دیدار او دید روی خدا 
از او دیدۀ مارای آشکار *** پیمبر همه قدرت کردگار 
ز مدحش سوادیست ام الکتاب *** ز خورشید او ذرۀ آفتاب 
پیمبر بهر جای فیروز اوست *** دم نا سینا دم آموز از اوست 
خدا را خداوندیش مدح خوان *** خرد را خدائیش اندر گمان 
بخلوت گه خاص جان آفرین *** ز راز خدا با رسول امین 
در آنجای از مهر همراز گشت *** در راز یزدان از آن باز گشت 
اولوالعلم افتاده در شک و ظن *** همه گشته بر وحدتش انجمن 
از او سیرت کردگار آشکار *** نمایان از او صورت کردگار 
برازندۀ مسند سرمدی *** طرازندۀ رایت احمدی 
گسارندۀ بادۀ سلسبیل *** بر آرندۀ گل ز نار خلیل 
چه نورش بگردون دلیلی کند *** ملک در فلک جبرئیلی کند 
بدستوری آواز عرش برین *** فرود آورد ویح روح الامین 
پیمبر چه در نزد یزدان رسید *** در آن جایگه غیر او کس ندید 
شکوه خدائی نمودار از اوست *** خدا را خدائی پدیدار از اوست 
جهان برقی از عکس شمشیر اوست *** فلک سایه از پرتو روی اوست 
بمدحی نمایم سخن گستری *** که یزدان نمودست مدحتگری 
ز مدحش گر افتد بسر سایه ام *** ز چرخ برین بگذرد پایه ام 
ز کلکم خورد تیر برجیس آب *** زند خامه ام طعنه بر آفتاب 
سرایم بلفظی چه لفظ دری *** زند نظم من کوس اسکندری 
پی خواندن نظم من بر زمین*** فرود آید از عرش روح الامین 
جهان را کند زین نوا پر نوا *** دل راز داران بر آید ز جا 
نمایم بمدحش چه مدحتگری *** کند جبرئیلم ثنا گستری 
در این دفتر آیم چه مدحت گرش *** شود لوح و سر لوحی از دفترش 
فرو ماند برهان حیران دلیل *** که این هاتف آورد یا جبرئیل 
برد رشک اعجازم از سامری *** کند سحرم اعجاز پیغمبری 
دم روح قدسیست دمساز من *** که شد زنده دلها ز آواز من 
دو گیتی ز صوتم پراز غلغل است *** که از عرش یا از چه بابل است 
ملک زین نوا آفرین گسترست *** فلک بر ثنایم ستایش گرست 
همایون کلامی چنین دلپذیر *** ز عرش برین اندر آمد بزیر 
پی خواندن نظمم آمد سروش *** زند این نوا بر دو گیتی خروش

گفتار در بیان خطاب نمودن ناظم بمعنی و استمداد خواستن از عقل و توصیف نمودن حیدر کرار و آرایش کتاب گوید

مغنی بیا نغمه آغاز کن *** نوائی از دستان ساز کن 
از این داستانم سرودی سرا *** بدستان دلم را بر آور ز جا 
بآهنگ تازی بانک و حجاز *** بصورت دری داستانی بساز 
فراموش کن خسروانی عجم *** بیاد آر دیهیم و اورنگ جم 
از این نظم گیتی پر آوازه کن *** روان نیوشیده را تازه کن صفحه (285) 
نه این قصۀ کیقباد و جم است *** که این مدحت مفخر آدمست 
مغنی بآواز بگشای لب *** رهی زن بصوت حجاز عرب 
بدستان نوا زن در این راستان *** که گردند دستانسرا راستان 
چو زین داستان بانک مستان کنی *** همه رزم رستم چو دستان کنی 
رهی زن که دلرا نماید رهی *** رهی زن که جانرا دهد آگهی 
خدا را نوائی حریفانه زن *** نوائی در این بزم مستانه زن 
از این نغمۀ دلرا بر آور بجوش *** چو جان پیمبر ز صوت سروش 
که این مدحت ساقی کوثر است *** نه این نقل دارا و اسکندر است 
مغنی نوائی ز نو ساز کن *** بیاران میخانه آواز کن 
چه مستان در این داستان زن خروش *** بیاد حریفان دو جامی بنوش 
بمستان ز مستان نوائی برار *** کجا راه مستان زند هوشیار 
بدردی کشان بانک مستان خوشست *** نوا از لب می پرستان خوشست 
نوائی بر آرای پس دلگرا *** که گویم که زین نظم بر زد نوا 
مرا آرزو زین سرای سپنج *** همین بد که زین نام بردار گنج 
بر آرد کسی گوهر راز من *** کسی دم بر آرد ز آواز من 
بدم در تمنای این دلگرا *** که از نظم من کس بر آرد نوا 
دو چشمم براه نوا شاه وار *** که آیا که باشد که در روزگار 
بهر گوشه گوشم بآواز بود *** دلم در تمنای این راز بود 
که یا عقل بیخود نوائی زند *** از این نغمه بی خود صدائی زند 
سراید ز نظمم سراینده ای *** نیوشد ز شعرم نیوشنده ئی 
در اندیشه بودم بلیل و نهار *** که ناگاه شد مرمرا بخت یار 
و یا آمد از بام عرش جلیل *** پی خواندن نظم من جبرئیل 
که ناگه ندائی بگوش آمدم *** دل آگه ز صوت سروش آمدم 
خجسته شبی همچو روز وصال *** نمودار شد آنچه بد در خیال 
ز فرش آی بر سوی عرش بلند *** ببالای تخت آی زین تخت بند 
که بخرام بیرون از این تنگ کاخ *** گذر کن ز شادی بکاخ فراخ 
ز آواز او جان من تازه شد *** دلم زان نوا پر ز آوازه شد 
بدیر مغان محرم راز شو *** بصاحب دلان نغمه پرداز شو 
رسیدم بکاخی چو فرخ بلند *** بلندیش بگذشته از چون و چند 
چو مستان بدستان برون آمدم *** پی صوت آن نغمه راهی زدم 
همه صاحب تاج و ملک سریر *** که صاحب دلانند و روشن ضمیر 
ز درگاه او پرده نه فلک *** مقیمان درگه ملوک و ملک 
همه واقف از سر راز نهان *** همه راز خوان و همه راز دان 
همه تاج گیر و همه تاج بخش *** همه عرش فرسا و معراج بخش 
که ناگه درون حرم میفروش *** بر آورد پر خنده از دل خروش 
شگفتی فرو ماندم آنجایگاه *** چه دیدم در آن جای آنپایگاه 
از آنسوی میخانه شد دلگرا *** که ساقی بد مست ساقی سرا 
که از ماست این رند فرخنده پی *** در آید سوی ما بآئین کی 
در آ در درون حرم از برون *** که شد بخت فرخنده ات رهنمون 
در آم حریفی صراحی بدست *** خروشید کای رند ساقی پرست 
سوی کوی میخانه ره یافتیم *** سوی پیر میخانه بشتافتیم 
دلم تازه گردید ز آواز او *** دو گوش دلم شد پر از راز او 
رواقی ز دهلیزش آن نه روان *** ز ایوان او طاق این هفت طاق 
بدیدم سرای چو خرم بهشت *** چه یزدان بهشت از گل آنسرشت 
حرم از طواف درش محترم *** حریم درش رشک حل و حرم 
بپیرای خمخانه اش بدنوان *** سفالینۀ نه خم آسمان 
بتان سمن عارض ماه رو *** یکی رو دخاون و یکی بذله گو 
بهر گوشۀ رند افتاده مست *** بهر جا حریفی صراحی بدست 
یکی از خط دلکشش دلخراب *** یکی دل ز خال خطش خورده تاب 
یکی سیم ساق و یکی سیم تن *** یکی پای کوب و یکی دستزن 
یکی را سر عجز بر پای خم *** یکی دست نازش ببالای خم 
یکی از نوایش فلک در خروش *** ز صوت یکی جان و دل پر زجوش

ساقی نامه در تالیف کتاب و خطاب نمودن اهل عرفان و توصیف اشعار خود گوید

که ناگه مغنی شد مرا دستگیر *** مرا برد از آن جایگه سوی تیر 
سوی پیر میخانه گشتم روان *** روانم شد از دیدنش جاودان 
مرا دید خندید و نیکو نواخت *** بنزدیک خود از شرف جای اسخت 
وزان پس بفرمود تا میگزار *** بدوران در آرد می خوشگوار 
یکی مجلس آراست بس شاهوار *** که زو خیره شد دیدۀ روزگار 
چنان جام مینا در آن بزم چید *** که شد دیدۀ چرخ مینا سفید 
فرود آمد از آسمان مشتری *** در این بزم از بهر رامشگری 
سوی میپرستی نگه کرد پیر *** که ایو از تو گفتار روشن پذیر 
ز گفتار راوی بر آور نوا *** ز نظمش بآواز بنواز نای 
چه بر این نوا زد نوا میفروش *** از آن نغمه خمخانه شد پر ز جوش 
زهر گوشۀ نغمۀ گشت راست *** ز هر پرده زان صوت آواز خاست 
بر آمد سمن عارضی می پرست *** که از عارضش بدمه چرخ مست 
ز عنبر بخورشید داده بخور *** عبیر اندر آگنده بر روی حور 
بآهنگ نظمم نوائی نواخت *** نوائی بآواز عاشق بساخت 
که راجی که مدحتگری کار اوست *** ثنا و ستایش سزاوار اوست 
ز گنج نهان در اسرار سفت *** سر گنج اسرار بگشاد و گفت 
که مائیم عشاق عهد الست *** که از عشق ما عشق گردیده مست 
می ما روان بخش جانپرور است *** ز خمخانۀ صاحب کوثر است 
نه رندان دردی و دردی کشند *** که زین صاف صافی دلان سر خوشند 
خضر از ازل دردی آشام اوست *** زلال حضر دردی جام اوست 
ز مینای ما جام کی پر می است *** می دلفروزم ز جام کی است 
ز ما جلول یار پیدا ور است *** عیان از رخ ما رخ دلبر است 
چه بر این نوا زد ز نظمم خروش *** بر و بام میخانه آمد بجوش 
زهر گوشه ای شد نوائی بلند *** نوا بر نهم چرخ غلغل فکند 
زبانها باین نغمه در راز شد *** باین صوت دلها پر آواز شد 
که بادا هزاران هزار آفرین *** براجی ز نزد جهان آفرین 
همه بر ثنایم ثنا خوان شدند *** ز نظمم سراسر در افشان شدند صفحه (286) 
همه بر نوایم گشادند لب *** نوا خوان بصوت حجاز و عرب 
که بعد از نوا ساز ملک حجاز *** چو او کس نوائی نکرد دست ساز 
دیگر ره بصوت خوش دلپذیر *** نوا خوان شده پیر روشن ضمیر 
سوی می گسار آنچنان زد خروش *** نواساز شد با مغ و می فروش 
بر آمد چه او از درون حجاب *** که شد از رخش در حجاب آفتاب 
نه پیرای روزش ز شب سایه داشت *** نه خورشیدش از خانه پیرایه داشت 
فکنده ز سنبل بگل گوشوار *** همه کرده از جغد مشگین نگار 
ز طنازیش بر فلک ناز بود *** جهان مست آن شوخ طناز بود 
بافسون مژگان و از چشم مست *** ربوده دل می کش و می پرست 
خرامان چه آمد سوی میفروش *** دل دیده از دیدنش شد ز هوش 
چنین داد آواز فرمان پیر *** که ای دردی آشام صافی ضمیر 
بمهمان ما شو ز جان غم گسار *** می کهنه بر میهمان نو آر 
از ان خم که خود می در آنریختم *** بر آن نشاء مستی آمیختم 
از آن خم که شد عشق آنمیگسار *** از آن خم که هرگز ندارد خمار 
نگین من آندر لبش خاتم است *** سفال سرش رشک جام جمست 
از آن هم که چون در دل آورد جوش *** دو گیتی شد از جوش او در خروش 
براجی از آن باده شود لکرا *** وز آن پس ز نظمش بر آور نوا 
نوائی ز نظمش حریفانه زن *** از آن نغمه آواز مستانه زن 
نوانی تو از نظم او یاد کن *** دل پیر میخانه را شاد کن 
چه بشنید میخانه از میفروش *** ز آواز آواز لب آورد جوش 
خرامان روان گشت بر پای خم *** بزد دست خندان ببالای خم 
چه بر کند خشت سر خم ز پا *** مرا نخل اقامت در آمد ز پا 
چه رخسار خود در می ناب دید *** سوی پیر دردی کشان بنگرید 
که راجی شد خوش گفت در شأن من *** که از صوت او تازه شد جان من 
مغ مست طناز حوری سرشت *** بدست از سر خم چه برداشت خشت 
چو عکس رخش در دل خم فتاد *** بر آورد خم صد خروش از نهاد 
که روی تو شد جلوه گر در دلم *** از آن روی دلها شده منزلم 
ز تو این همه نشاء ام در تنست *** که کون مکان پر نشاط از منست 
بدل عکس روی ترا دیده ام *** که بار غم دهر بر چیده ام 
بیک جرعه ام چرخ مستی کند *** قضا و قدر می پرستی کند 
چه زین راز بر زد نواخان نوا *** دل می پرستان بر آمد ز جا 
همه زان نوامست حیران شدند *** از آن صوت خوش آفرین خوانشدند 
بهر پرده در رقص مه پیکری *** ز هر گوشه در نغمه سیمین بری 
سمن عارضان جام صهبا بدست *** پری پیکران جام سینا بدست 
بران نغمه چون نغمه خان آمدند *** همه سوی پیر مغان آمدند 
که ای از تو راز نهان آشکار *** زرای تو پیرایه بر روزگار 
خدا را بما گوی راجی کجاست *** که از صوت او جان مادر نواست 
ز آواز او دل گراید همی *** ز راز خوشش جان فراید همی

مجلس بزم و توصیف کتاب و گزارش اهل آن با ناظم گوید

بما از برو بام او باز گو *** زنام و نشانش بما راز گو 
چنان پاسخ آورد دانای راز *** که گویم اگر سر این راز باز 
گر او را در ایندم ببینند رو *** چه دارید پاداش گفتار او 
یکی گفت جان هدیه او کنم *** یکی گفت دلرا گروگام کنم 
ز گفتار ایشان بخندید پیر *** بسویم تبسم کنان شد بشیر 
که راجی همین رند نیک اخترست *** که درج سخن را از او گوهر است 
سوی دیر ما آمده کامیاب *** تذروی سوی آشیان عقاب 
مغان چون شنیدند گفتار او *** زهر سو بسویم نهادند رو 
یکی سر بزانوم بر میگذاشت *** یکی بر رخم چشم تر میگذاشت 
یکی دلق سالوسم از سر کشید *** یکی خرقه زهدم از سر کشید 
یکی دام تزویر از سر گسیخت *** یکی عقد تسبیح بر خاک ریخت 
یکی دفترم از می ناب شست *** بتدبیر و تذویر من چاره جست 
یکی گشت خندان یکی لب گزید *** یکی شاد دل سوی من بنگرید 
همی مژده دادند بر یکدیگر *** که راجیست این رند بی پا و سر 
همه بر فشاندند بر رقص دست *** ز بالای ایشان جهان گشت پست 
همه زان نوا ورد ساز آمدند *** سوی پیر جویان راز آمدند 
که از کیست او از که دارد نژاد *** بخندید و پاسخ چنین داد یاد 
که این رند نیک اختر نیک پی *** نهالست از باغ جمشید و کی 
ولیکن نه جامش از این پر می است *** که از دورۀ کیقباد و کی است 
شده در دو گیتی از آن کامیاب *** که گردید خاک ره بوتراب 
ز جام بقا ساقیش داد می *** که روشن ضمیر است فرخنده پی 
از آن بر سرش از شرف افسر است *** که مدحت گر ساقی کوثر است 
دیگر باره آن پیر فرخنده رای *** سوی می پرستان چنین زد نوای

در بیان حجه الوداع و مشتمل است بر گزارش غدیر خم و وصی نمودن حضرت پیغمبر ص حضرت امیر المؤمنین ع

که از داستانش به آواز نی *** نوائی بر آرید از صوت کی 
همه زان نوا شاد کامی کنید *** از آن داستان دل گرامی کنید 
بیا داستانی دگر گوش کن *** ز کار دو گیتی فراموش کن 
که آورد چون سید المرسلین *** بسی ملک گیتی بزیر نگین 
بگیتی پراکنده شد دین او *** بهر جا عیان گشت آئین او 
پر از دین او شد همه بوم و در *** گرفتند آئین خیر البشر 
بزرگان و شاهان ملک حجاز *** همه گشته از دین او سرفراز 
که ناگاه از نزد رب جلیل *** فرود آمد از آسمان جبرئیل 
چنین داد سوی پیمبر پیام *** که یزدان ترا میرساند سلام 
که نزدیک آن شد که زینجای تنگ *** دگر ذات پاکت نسازد درنگ 
کنون بر سوی خانه ما خرام *** بزودی روان شو ببیت الحرا 
بود حج تو ای جهانت مطاع *** در امسال بی شبه حج الوداع 
از اینخاکدان سوی یزدان روی *** بنزدیک یزدان پرستان روی صفحه (287) 
بقای ترا خاست جان آفرین *** که آئی بنزد جهان آفرین 
همه هر چه هستند از اهل دین *** کسانی که باشند راد و امین 
ز خویش ز بیگانه هر کسکه هست *** چه یزدان پرست و چه عزا پرست 
چه از کج نهاد و چه از راستان *** در اینراه گردند همداستان 
زنان تو و اهل و خویشان تو *** سراسر همه پاک کیشان تو 
بخانه نماند نه مرد و نه زن *** بهمره در این ره شوند انجمن 
ز تیم عدی و ز قوم قریش *** چه مسکین و بیکس چه بازور طیش 
بهمراه تو راه سازند ساز *** که از سر این داور بی نیاز 
کند راز پنهان بسی آشکار *** که آنها نهانست در روزگار 
پیمبر چه فرمان یزدان شنید *** ز فرمان او یکزمان نارمید 
بفرمود پس تا منادی گران *** منادی نمایند از هر کران 
که خیر البشر کرده عزم سفر *** سوی خانه داور دادگر 
سوی حج روانست خیر البشر *** چنین است فرمان بهر بوم و بر 
که یکسر سوی ما گرایند زود *** نباید در این کار سستی نمود 
بیایند همراه او اهل دین *** بفرمان دارای جان آفرین 
شنیدند چون مردمان این ندا *** بفرمان او گشته فرمان روا 
بزرگان و خوردان و برنا و پیر *** شده یار دین بشیر و نذیر 
همه سوی او آمدند انجمن *** روان شد در آن ره بسی مرد و زن 
که آنرا نداند کران و شمار *** اگر تا ابد بشمرد روزگار 
روان شد پیمبر با آن شکوه *** بلرزید دشت و بخندید کوه 
ز تکبیر پر شد زمین و زمان *** زمین گشت بالاتر از لامکان 
ز گرد سواران فولاد سم *** زمانه ره کجروی کرده گم 
ملک شد بر افشان بر اوج فلک *** ترا رفت از ماه گردون سمک 
پیمبر همی رفت با انجمن *** جهان تا جهان بدیر از مردو زن 
ز هر قریه و شهر و هر جایگاه *** سوی حج فراوان گرفتند راه 
ز تیم و عدی هر که بد نامدار *** همه نامداران یثرب دیار 
ز یثرب بر آمد چه آن محترم *** بهمراه خود داشت اهل حرم 
یکی انجم شد ز نزدیک و دور *** که شد دهر از آن انجم پر ز شور 
چه سوی حرم شد رسول خدا *** بیاورد حج مناسک بجا 
در آن سال بس معجز آمد پدید *** که دوران از آنها ندید و شنید 
چه هنگامۀ باز گشتن رسید *** دگر وحی شد بر رسول مجید 
که باید بیایند مردم تمام *** بهمراهی تو باین ازدحام 
باین انجمن سوی ره آر رو *** جز این ره بسوئی مشو چاره جو 
پیمبر بفرمان جان آفرین *** بآن ره که فرمود شدره گزین 
ابا مردم و فرقه بی شمار *** روان شد بسی خلق از هر کنار 
بفرمود پس سید المرسلین *** منادی نمایند اصحاب دین 
که مردم بسوئی نیارند رو *** که سوئی جز اینسویشان نیست رو 
در این ره نگردید سوئی روان *** گز اینره بمنزل رسد کاروان 
در این راه همراه گردند و یار ***بجائی که فرمود پروردگار 
در آن راه چون سوی مقصد رسند *** وزان پس از آنسو بهر سو روند 
خرامند هر یک سوی شهر خویش *** خدا را چ نین است آئین و کیش 
ندا را شنیدند چون مردمان *** همه مانده حیران از این داستان 
که آیا چو خواهد شدن آشکار *** چه سازد عیان داور کردگار 
یکی منزلی بود بس دل پذیر *** که بد نام آن جای خم قدیر

در بیان نازل شدن جبرئیل امین بر رسول رب العالمین در باب وصایت علی ع

در آن جای مردم فرود آمدند *** بیزدان همه در درود آمدند 
بیامد ز نزد خدای جلیل *** سوی سید المرسلین جبرئیل 
که ای پایه ات برتر از لامکان *** در امروز مگذر تو از این مکان 
تو امروز مگذر از اینجا یگاه *** که امروز بینی مرا پایگاه 
همه آیت کرد کاری ببین *** همه کبریای خدائی ببین 
یکی جشن خرم در این روز کن *** بمردم در اینروز نوروز کن 
نبودی گر اینروز در روزگار *** کجا نقش گیتی شدی آشکار 
فرود آی این جایگه ساز جا *** خداوند مردم بمردم نما 
یکی خطبه نغز انشاد کن *** خدا و خداوند را یاد کن 
که روز آفرین تا که روز آفرید *** چه امروز روزی نیامد بدید 
نگشتی گر اینروز روشن ز شب *** جهان تا ابد بود تاریک شب 
از اینروز باب دو گیتی گشاد *** در این روز بنیاد هستی نهاد 
کلیدی که باب دو گیتی گشود *** یکی نور از نور اینروز بود 
از اینروز گیتی پر آوازه کن *** بگیتی خداو ندیم تازه کن 
همه هر چه بر نقش هستی بدید *** در این روز روز آفرین آفرید 
نگاری که اندر پس پرده بود *** در این روز بی پرده رخ را نمود 
ز آسیب مردم چه داری هراس *** خدا و خدا را بمردم شناس 
ز روز ازل تا بروز شمار *** از این روز روشن شده روزگار 
از این روز عهد مرا تازه کن *** جهان را از این پر ز آوازه کن 
همه هر چه بود عهد روز الست *** بیزدان که از بهر این روز بست 
بمیثاق این روز گر پای بست *** نبودم نبد عهدم روز الست 
در اینروز کن عهد من آشکار *** از این روز آن عهد شد آشکار 
ز بهرم دیگر تازه عهدی بگیر *** خبر ده ز عهدم به برنا و پیر 
جهان را خبر ساز از هست من *** یکی تازه کن عهد از دست من 
از اینروز شد روزگاری بدید *** شب قدر از اینروز شد بر امید 
از این روز روز و شب آمد پدید *** شب ما رای قدر از اینروز دید 
شب و روز از اینروز شد دلفروز *** شب تیره زینروز گردید روز

در بیان فرود آمدن حضرت رسول ص بفرمان خداوند اکبر در غدیر و گزارش

جهانرا نگشتی گر اینروز یار *** بجز شب نبد روزی روزگار 
ز روح الامین سید المرسلین *** چه بشنید وحی جهان آفرین 
بر آمد ز جا و بر افروخت رو *** سوی داور پاک بنهاد رو 
دل و دیده زان وحی شاداب کرد *** پی سجدۀ روی محراب کرد 
پس از سجده شکر جان آفرین *** چنین گفت با جبرئیل امین صفحه (288) 
که بادت ز یزدان درود و سلام *** نبد آرزویم بجز این پیام 
شدم تا بمردم بشیر و نذیر *** نبد هیچ و حتی چنین دلپذیر 
پیمبر چه بشنید از جبرئیل *** ز فرمان پروردگار جلیل 
فرود آمد از باره آن جایگاه *** بفرمود تا باز گردد سپاه 
بزرگان و شاهان هر بوم و بر *** که بودند همراه خیر البشر 
بفرمان یزدان فرود آمدند *** بنزد نبی در درود آمدند 
دلی پر ز راز و رخی پر ز شرم *** گشودند لب ها به آواز نرم 
که ای بدتر از هر چه در دهر هست *** وجود تو بالاتر از هر چه هست 
ندارد بهر آسمان و زمین *** چه تو آفرینش جهان آفرین 
چه ره آفرین راه را داد جاه *** تو بودی بهر راه دانای راه 
توئی رهنما بندۀ رهروان *** بتو رهروانند روشن روان 
کنی هر چه فرمان خود آنکنی *** بفرمان و حکم جهانبان کنی 
در این دشت گرم و بیابان دور *** که ترسند از آن لشگر سلم طور 
ز گرما و از تابش آفتاب *** نیاید پریدن به بال عقاب 
پر آتش شده از عطش کاروان *** پی آب هر یک بهر سو روان 
نه آبی هویدا بجز یگ گرم *** نه بیغوله پیدا و نه خاک نرم 
پر آتش نشیب و پر آتش فراز *** ز گرمی سپهر برین در گداز 
چرا باید اینجا فرود آمدن *** نبتوان در اینجایگه دم زدند 
پیمبر چه گفتار ایشان شنید *** بر ایشان تبسم کنان بنگرید 
که ای نامداران و یاران دین *** نمودیم این دشت را ما کزین 
چنین داد روح الامینم درود *** که آئیم این دم در اینجا فرود 
ستایش نمایم بداور خدا *** در این دشت گردد خدا خود نما 
نکردم من این دشت را اختیار *** بود اختیار خداوند کار 
کسی را که کرد اینزمین را کزین *** که دشت آفرینست جان آفرین 
در این دشت پیدا شود راهبر *** هویدا شود داور دادگر 
به بینند مردم خداوند را *** خداوند بی مثل و مانند را 
جهان را جهاندار گردد پناه *** هویدا شود داور داد خواه 
چنین است فرمان جان آفرین *** که بینند مردم جهان آفرین 
در اینجا خداوند آید پدید *** که کون و مکان و زمین آفرید 
ندارید زینکار دلها دژم *** که از آفریننده ناید ستم 
ز بهر شما جمله ای اهل دین *** بدید آورد آب آب آفرین 
بمردم پیمبر چه گفت اینسخن *** زبانها فرو شد همه در دهن 
سراسر بفرمان یزادن پاک *** فرود آمدند اندر آن تیره خاک 
ز مردم شد آندشت یکسر سپاه *** تو گفتی نبد در زمین جایگاه 
چه لختی بر آسوده گشتند شاد *** جهانرا سر خرمی شد نهاد 
بفرمان دارای جان آفرین *** شد آنسر زمین رشک خلد برین 
در آن دشت بی آب و گرمای زار *** که آتش فشان بود آتش شعار 
هوای مه فروردین شد بدید *** زمین گشت پر لاله و شنبلید 
همه خار آنجا بر آورد بار *** همه خاک آندشت شد لاله زار 
شد آنسر زمین رشک خلد برین *** در آنجا عیان شد مه فروردین 
ز هر سو روان شد یکی جوی آب *** زدی آب او طعنه بر آفتاب 
همه خاک آن دشت گوهر نگار *** همه ریگ آن گوهر شاهوار 
فرود آمد از بس ز عرش برین *** ملایک پیاپی در آن سرزمین 
تو گفتی زمان و زمین تنگ بود *** زمین پر ز دیهیم و اورنگ بود 
ملایک در آن عرصه گسترده پر *** بفرموده داور دادگر 
زمین پر نشاط از کران تا کران *** نه پیدا زمین و نه پیدا مکان 
جهانساز آئین دیگر گرفت *** زمانه در خرمی در گرفت 
شد آن دشت خرم چو خرم بهشت *** همه خاک آن دشت عنبر سرشت 
چه آندشت شد جای دشت آفرین *** شد آنسر زمین رشک هوش برین 
بفرمود پس داور انس و جان *** که شادی گزینند پیر و جوان 
بدانید کامروز روز منست *** جهانرا از اینروز جان در تنست 
در این روز گردد بما آشکار *** جمال و جلال خداوند کار 
جهان آفرین خود نمائی کند *** خداوند کار خدائی کند 
نخستین نماید بما روی خود *** وزان پس کند رو بما سوی خود 
شود از جهان داور کردگار *** بپروردگان کار پروردگار 
خداوند پرورد گاری کند *** جهان آفرین کردگاری کند 
ز رویش جهان جمله خرم شود *** بعیش و طرب آسمان خم شود 
ملایک بهر آسمان از سرور *** گرفته بکف مر طبق های نور 
که سازند بر اهل گیتی نثار *** اساس طرب را کنند آشکار 
زهر غرفۀ قدسیان در نوا *** بخلد برین تنگ گردیده جا 
جهان در نوا شد از این داستان *** پر آواز شد مجلس راستان 
ز هر گوشۀ بد نوائی بلند *** نوا بر نهم چرخ غلقل فکند

در بیان خطاب نمودن ناظم بمغنی در بزم

پر آواز عرش از کران تا کران *** نوا خوان آن بزم کون و مکان 
مغنی کجائی بر آور نوای *** بآواز این بزم بنواز نای 
از این بزم گیتی پر آوازه کن *** بصوت حجازی نوا تازه کن 
بصوت عراق و نوای حجاز *** همه عرش و کرسی پر آواز ساز 
چنان ساز آهنگ از این داوری *** که غلمان جنت برقص آوری 
نوای حجاز عرب تازه کن *** عراق عجم را پر آوازه کن 
برندان در خوش دلی باز کن *** طربخانه عشق را ساز کن 
نوائی بر آور بآواز دل *** بصاحبدلان فاش کن راز دل 
ره دل به آواز مستانه زن *** نوائی ز بستان حریفانه زن 
بصاحبدلان کشف اینراز کن *** از این نغمه دل ها پر آواز کن 
مغنی نوا زن چو مردان راه *** پر آوازه کن محفل مهر و ماه 
نوائی چه صوت نوا آفرین *** که آمد نوا ساز روح الامین 
نوائی که آرد بتنها روان *** نوائی که زان جان شود جاودان 
نوائی چه هنگام عهد الست *** که نقش دو گیتی از آنصوت بست 
از این بزمگه داستانی بخوان *** که جان آفرین خواند اینداستان 
تو از آفرینش بر آور نوا *** که آمد جهان آفرین خود نما 
مغنی کجائی در این تنگنای *** که رهبر سوی راه بنمود رای 
که کون مکان و زمین آن اوست *** خداوندی خلق در شأن اوست 
صفحه (289) 
شد از جام او مست کون و مکان *** برقص اندر آمد زمین و زمان 
اگر جام جمشید را نام بود *** بیزدان که عکسی از آن جام بود 
مغنی کجائی بر آور خروش *** جهان تا جهانی بر آور بجوش 
سوی آفرینش بر آور نوا *** که گردید جان آفرین خود نما 
نوائی بر آور چو مردان راه *** رسان نغمۀ چنگ بر مهر و ماه 
از این داستان نغمه آغاز کن *** از این صوت گیتی پر آواز کن 
بدستان ببستان بر افراز دست *** چو رندان دستان ساقی پرست 
که با جام می ساقی می پرست *** در آمد ببزم خرابات مست 
قدح از مه و نقل از انجم آر *** می لعل گون از قدح برخم آر 
بمن ده میی کز غدیر خم است *** ز یک قطره اش هفت دریا کمست 
قدیر خمم کرد روشن ضمیر *** سرایم نوائی ز خم قدیر 
هویدا شود زان نوا راز من *** بگیتی شود فاش اعجاز من

در بیان خبر دادن حضرت رسول از نزول جبرئیل در باب علی

یکی داستان از حجاز آورم *** بدستان بر اهل راز آورم 
بساقی پرستان شراب آورم *** بآتش دلان آب ناب آورم 
برافشانم از ما سوا پشت دست *** وز آن پس ببینم عیان هر چه هست 
ز یزدان دو چشم خدا بین خرم *** بجز سوی یزدان و بس 
بآنسو چه آن چشم را وا کنم *** چه گویم چه آنجا تماشا کنم 
جز آن ره بسوئی ندارم هوس *** ببینم همی سوی یزدان و بس 
نوا از دل قدسیان آورم *** ز گفتار یزدان بیان آورم 
که چون آمد از چرخ روح الامین *** ز یزدان سوی سید المرسلین 
که آنجا بفرمان من ساز جا *** شکوه و جلالم بمردم نما 
که امروز کامل شود دین من *** شود تازه در کشور آئین من 
بمردم هویدا شود دست من *** بآن دست گردند پا بست من 
خداوند گیتی هویدا شود *** همه راز پندار پیدا شود 
شود نعمتم بر دو عالم تمام *** برد فیض از رحمتم خاص و عام 
نه بر ما سوا هست امروز عید *** که عید است بر کردگار مجید 
چه نوروز خود خواند او را خدا *** پیمبر در آن روز شد خود نما 
یکی جامه از نزد رب جلیل *** بیاورد بهر علی جبرئیل 
که در دیدۀ روشن روزگار *** ندیده چو او جامه زر نگار 
یکی تاج زرین گوهر نگار *** که دادش شب مارای کردگار 
نبد ز آفرینش سزاوار کس *** سزاوار فرق علی بود و بس 
چه آن افسر و تاج بر سر نهاد *** سر چرخ بر پای افسر نهاد 
چه شد پایه اش در جهان سایه ور *** جهان شد پر از سایه دادگر 
چه تاج بزرگی بسر بر نهاد *** جهان را شد از تاجداران زیاد 
بگیتی چه والای بالا نمود *** دو گیتی ببالای او تنگ بود 
تو گفتی جهانرا دیگر جای نیست *** جز آن قامت و قد و بالای نیست 
بگیتی چه بد نیک بالای او *** گذشت از بر لامکان جای او 
رسول خدا چونکه آن روی دید *** سوی داور داوران بنگرید 
نمودش بسی شکر پروردگار *** که از بهرش آنروی کرد آشکار 
پس آنگاه شادان چنین کرد رای *** که فرمان فرمانده آرد بجای 
بفرمود تا سروران حجاز *** یکی منبری ساختند از حجاز 
جهازشتر هر چه بد بیش و کم *** چه منبر نهادند بالای هم 
در آن هفت کون پایه پرداختند *** ولی قدر آن پایه نشناختند 
از آن پایه شد در زمین آشکار *** ز عرش برین آسمان شد قرار 
که ایکاش من در زمین بودمی *** که بر پایۀ او سرم سودمی 
ز کروبیان خاست بانک نوا *** که ما را باین پایه کی هست جا 
که سازیم بر پایه او سجود *** نمائیم ذکر خدای ودود 
بزرگان چه کردند منبر تمام *** دویدند سوی رسول انام 
که شد منبری ساخته از حجاز *** که گوید بپیرامن عرش راز 
ندیده چو او منبری هیچ کس *** که فرشش ز عرش برین نیست بس 
تو گوئی که از عرشه اش بر زمین *** برد وحی بر سوی عرش برین 
پیمبر بخندید و شادی نمود *** خداوند عرش برین را ستود 
بفرمود تا نامداران دین *** هر آنکسکه بود از کهان مهین 
همه گرد آن منبر آیند زود *** فرستاد بر پاک یزدان درود

در بیان رفتن حضرت رسول در بالای منبر و بردن جناب امیر را با خود و گزارش

همه هر چه هستند از مرد و زن *** بنزدیک منبر شوند انجمن 
که آنجا بمردم نمایم عیان *** پر از نور روی خدای جهان 
چو خورشید گردنده گردید راست *** درخشنده خورشید از جای خاست 
که خورشید رخشنده از روی او *** درخشنده خورشید از کوی او 
درخشنده خورشید رخشندۀ *** که خورشید بودش کمین بندۀ 
درخشید خورشید اندر زمین *** که بر آسمان بود هور آفرین 
چو خورشید کو گاه رخشندگی *** بخورشید بخشد درخشنده گی 
چو خورشید رخشنده از خاک راه *** درخشنده گشتند خورشید و ماه 
ز خاک رهش تاج خورشید بود *** که خورشید و مه جرم آن شید بود 
از آن خاک رخشنده خورشید بود *** درخشنده خورشید از آن شید بود 
درخشنده خورشید بزم دنی *** مه روشن خرگه مارای 
رسول جهان داور کار ساز *** خرامان سوی منبر آمد فراز 
پیمبر بمنبر چو نزدیک گشت *** سر منبر از عرش اعلا گذشت 
بچشم خدا بین بر او بنگرید *** سر عرش بر پایۀ فرش دید 
بهر پایه اش آسمانی براز *** ز عرش برین پایه اش سرفراز 
علی را طلب کرد نزدیک خویش *** چه آمد بفرمود کامد بپیش 
علی چون بنزد پیمبر رسید *** پیمبر بدارای داور رسید 
چو بر روی او دیده را بر گشود *** ز رویش پدیدار شد آنچه بود 
بچشم خدا بین بر او بنگرید *** خداوندی خلق او را سزید 
بتخت بزرگی یکی شاه دید *** از آن شاه روشن خور و ماه دید 
از این سیرت کردگار آشکار *** نمایان از او روی صورت نگار 
خداوند از عرش خود خود نما *** نمایان از او کبریای خدا 
نه دارای بیچون و جان آفرین *** نه یزدان پاک و جهان آفرین 
صفحه (290) 
از و آفرینش همه در نوا *** بهر کس بهر کار مشگل گشا 
نیرزد دو گیتیش از خاک پا *** ندیده چو او هر دو کیهان خدا 
جهان از سر ایمنی در گذشت *** از و دست اهریمنی در گذشت 
یکون و مکان روی یزدان نمود *** نمودار شد آنچه پنهان نمود 
همه مژده دادند بر یکدیگر *** که شد داور دادگر دادگر 
همه آسمانها پر از راز شد *** همه عرش یزدان پر آواز شد 
ثری بر ثریا همی جست راه *** زمین جست بر عرش آرامگاه 
زمانه ز شادی بر آمد ز جای *** مکان شد بر اولا مکان جست راه 
ترتم ز خورشید و خرگاه خاست *** نوا از دم ماه و خورشید خواست 
کند هر چه میخواست جان آفرین *** همه هر چه رای جهان آفرین 
همی شد بر افراز تخت مهی *** شهی شد سزاوار شاهنشهی 
که او بر جهان دو گیتیش هست *** بشاهنشهی نیز شاهنشه است 
مر او را خداوند خوانده خدا *** بسوی خدا روی او رهنما
ز جن و ز انس و ز ملک و ملک *** همه زار و گریان بمن یک بیک 
که این دهر از ظلم بیداد رست *** جهان از می سر خوشی در گذشت 
همه عدل شد دور ایام او *** پر از باده عدل شد جام او 
نبیند دیگر دور بیداد کس *** نه بیدادگر را بر آید نفس 
چنان گشت کار جهان استوار *** که جز راستی را ندارد مدار 
چه آن خطبه نامور شد تمام *** ز یزدان رسیدش درود سلام 
چه آمد ز شادی ز منبر فرود *** جهان آفرین داد او را درود 
بفرمود پس سید المرسلین *** که کردند بر پای عرش برین 
یکی خیمه آنجا بر افراشتند *** بعرش برین سایه بان داشتند 
در آن دشت بر پای آن عرش شد *** در آن عرش عرش برین فرش شد 
همه مردم آنجا نمودند رو *** بر آمد خروشیدن از چار سو 
تو گفتی بر وی زمین جا نبود *** زمین و زمان و ثریا نبود 
زمین و زمان شد ز شادی یاوج *** دو گیتی چو دریا در آمد بموج

مجلس آراستن پیغمبر و بیعت نمودن اصحاب باجناب امیر

 

همه آفرینش بر آمد ز جا *** سراسیمه گشتند خلق خدا 
خلایق بهر سو کشیدند صف *** ملایک رسیدند از هر طرف 
زمین از شرف آسمان سای شد *** همه خاک آن عرش فرسای شد 
ز بس خلق بر یکدیگر ریخته *** تن و جان بخاک ره آمیخته 
ز مردم نشانی نمیدید کس *** تو گفتی ملک بود در دشت و بس 
خداوند با خلق دمساز بود *** در رحمت ایزدی باز بود 
دم قدسیان بر زمین دم زده *** ملکو و ملک دست بر هم زده 
دم روح پرور وزیده بخاک *** همه خاک از اندم شده جان پاک 
ملایک همه بر زمین بر زده *** از آن خاک بر سر ز افسر زده 
خلایق ز شادی نمودی نثار *** همه جان خود در ره کردگار 
تو گفتی دو گیتی بامر خدا *** گرفتند یکسر در آنجای جا 
زمین بد ز روحانیان پر ندا *** ز کروبیان خاک ره عرش سا 
سرا پرده شاه چون شد تمام *** بر آندر روان گشت خیر الانام 
همی رفت و در دست دست خدا *** چنین تا بآن عرشگه کرد جا 
چه بر مسند کامرانی نشست *** فتادند از عرشگه هر چه هست 
علی را بنزدیکی خود نشاند *** پس آنگه علی علا را بخواند 
علی چون بنزد نبی کرد جا *** قرین شد علی با علی علا 
پیمبر بفرمود خاصان راه *** بیایند یکسر در آن بارگاه 
همه هر چه هستند یاران دین *** بیایند نزد رسول امین 
به بیعت در آرند در عهد دست *** بیزدان به بیعت در آرند دست 
یکایک چه کردند یزدان شناس *** نمایند بر پاک یزدان سپاس 
از این عهد یزدان پرستی کنند *** بیزدانیان پیش دستی کنند 
خداوند من بر زبانم گواست *** که پیمان این دست دست خداست 
ز عهد خدا هر که او روی تافت *** ز یزدان پرستان نشانی نیافت 
شنیدند چون گفت او سر کشان *** سوی خیمه گشتند یکسر روان 
چه سلمان و چه بودر پاک دین *** چه بوبکر و عثمان فاروق دین 
دیگر نامداران آن انجمن *** که از نامشان طول یابد سخن 
همه هر چه بودند گردن فراز *** نهادند بر پاش روی نیاز 
نهادند بر سوی آن خیمه رو *** زبانها سراسر پر از گفت و گو 
چه بر سوی انبار گاه آمدند *** خداوند را در پناه آمدند 
پی مدح آن دست لب باز کرد *** ز دست خدا مدحت آغاز کرد 
که یزدان چه آن دست را برفراشت *** همه هر چه نقش جهانرا گماشت 
هر آنکسکه بیعت بر آن دست کرد *** بعهد خداوند پا بست کرد 
همه عهد او عهد دست خداست *** از این دست نقش جهانی بپاست 
بدوش من این دست چون کرد جا *** فرا رفتم از سدره المنتهی 
همه علم پروردگار ودود *** از این دست سوی من آمد فرود 
چه یزدان در علم بر من گشود *** بیزدان که او آن در علم بود 
در راز بر روی من باز شد *** ز من بابها پر ز آواز شد 
گذشتم چه از لامکان و مکان *** فرو ماندم آنجا تن بیروان 
چه گوشم ز صوتش پر آواز شد *** در عرش بر روی من باز شد 
چه کردم بقرب خداوند جا *** رسیدم بنزدیک داور خدا 
نماینده عهد روز الست *** باین دست با دست من عهد بست 
چه در دست آن دست شد دست من *** جهان تا جهان گشت پا بست من 
چه این دست با دست من عهد بست *** دیگر تازه کردم بآن عهد دست 
همه هر چه هستند در نه فلک *** ز جن و ز انس و ملوک و ملک 
باین دست کردند عهد استوار *** که هستند هر یک خداوند گار 
شما ای بزرگان یزدان پرست *** باین دست اگر زنده سازید دست 
شود یارتان دست پروردگار *** ز روز ازل تا بروز شمار 
چه گفت این سخن سید المرسلین *** خروش و فغان خاست از اهل دین 
زمانه ز گفتش پر از نور شد *** بگیتی عیان راز مستور شد 
بر آمیخت نقش دو گیتی بهم *** وجود همه ما سوا شد عدم 
وجود همه ما سوا پاک شد *** دو گیتی همه نور ادراک شد 
ندائی رسیدم دمادم بگوش *** که آن صوت نشنیده گوش سروش 
همه پر نوا شد زمین و زمان *** میان شد نوا آفرین جهان 
صفحه (291) 
دما دم ابر نور نوری فزود *** که آن نور را تاب دیدن نمود 
بناگه یکی دست آمد پدید *** که دستی چو آن هر دو گیتی ندید 
از آن نقش نقش دو گیتی فزود *** همه هر دو گیتی بر او تنگ بود 
نگار دو گیتی بایشان نمود *** جز آن دست گفتی نگاری نبود 
پی عهد بستن چه او شد بلند *** همه آفرینش شد از چون و چند 
نه چشمی بآن دست بد کارگر *** مگر چشم بینای یزدان نگر 
چه آن دست شد در زمین آشکار *** شد از آفرینش سکون و قرار 
بر آمد ندائی ز عرش برین *** ندائی ز عرش جهان آفرین 
که بر سید المرسلین جانشین *** نباشد بجز سید المرسلین 
که بعد از رسول زمان و زمن *** مر او را بود جانشین دست من 
از آن دست باشد دو گیتی بپا *** در آن دست دست خدا خود نما 
بآندست هر دیده می بنگرید *** بجز چشم حق بین مر او را ندید 
پی عهد بگرفت دست خدا *** در آن دست دست خدا کرد جا 
بر آمد خروشی بلند آنچنان *** که لرزید بر هم زمین و زمان 
که هر کسکه با دست حق عهد بست *** بآن عهد هرگز نیاید شکست 
چه گردید بر عهد من استوار *** ابر خلق گردد خداوند گار 
ولیکن نیارد باین عهد دست *** مگر آنکه گردید یزدانپرست 
ز آواز او شد جهانی بجوش *** بر آمد ز ملک و ملایک خروش 
ز آواز او خلق حیران شدند *** بیزدان که پاک آفرین خوان شدند 
ولیکن ندانست کس راز او *** شده گوشها پر ز آواز او 
دیگر باره آوازه از آسمان *** بر آمد که لرزید کون و مکان 
جهان تا جهان پر ز آواز شد *** همه گوش ها محو آن راز شد 
که او را گرامی خداوند داشت *** بنامش بنای دو گیتی گذاشت 
نبودی گر او آسمانی نبود *** نشان از زمان و مکانی نبود 
بنام همایون او شد پدید *** همه هر چه جان آفرین آفرید 
ز رازش کسی نیست دانای راز *** بجز آفرینندۀ بی نیاز 
جهانرا روان در تن از جان اوست *** جهان آفرین آفرین خوان اوست 
نیاید بپیمان و عهدش گزند *** ز پیمان او راست چرخ بلند 
شنیدند چون مردمان این ندا *** یکایک بآواز او دل گرا 
..سوی یکدیگر کرده از مهر رو *** از آنروی و آندست در گفتگو.

بعدی                                 قبلی.