فوج

محلی که برای عموم وقف شده کسی نمیتواند بخود اختصاص دهد و مانع دفن دیگران شود.

امروز جمعه 12 خرداد 1402

مدارس علمیه/قبرستان/خریدوفروش قبر

مدارس علمیه

س 946

اشاره

- آیا از درآمد موقوفاتی که اختصاص به اداره حوزه علمیه دارد علاوه بر حق التدریس اساتید می‌توان مصرف هزینه‌های جنبی بمانند آب و برق و سرویس ایاب و ذهاب اساتید و حقوق خدمتگزار و غیره که لازم و ملزوم یکدیگرند نمود؟

ج

- به طور کلی عواید موقوفه باید در مواردی که واقف معلوم کرده صرف شود و چون ترتیبات مقرّر در موقوفات یکسان نیست اظهار نظر کلّی در آن میسر نمی‌باشد باید در هر مورد با ملاحظه وقفنامه اظهار نظر شود.
و اللّه العالم.

س 947

اشاره

- آیا تشکیل جلسه درس طلاب علوم دینیة در اطاقی از حسینیه جایز است یا نه؟

ج

- با فرض عدم مزاحمت با مراسم عزاداری مانعی ندارد.

س 948

اشاره

- شخصی که در محل عمومی تدریس می‌کند و رضایت شرکت
جامع الاحکام، ج‌1، ص: 275
بعضی از افراد را درس خود ندارد و شخصی را شخصاً از آمدن و شرکت در درسش نهی می‌کند آیا این نهی حرمت تکلیفی بر آن فرد دارد یا نه؟

ج

- در فرض سؤال، چنانچه تدریس برای استفاده عموم بلامانع باشد شرکت شخص مفروض در مجلس درس اشکال ندارد.

س 949

اشاره

- آیا استفاده اندک از حجرات و معطل کردن آن در بخش عمده ایّام با توجه به نیاز طلاب به این حجرات، جایز است یا خیر؟ آیا صرف سابقه حضور در حجره‌ای مجوز بسته نگاه داشتن یا استفاده ناچیز (یکی دو ساعت در روز) و محروم کردن طلاب بدون حجره از استفاده شبانه روزی می‌باشد یا نه؟

ج

- اگر در وقف کیفیتی و ترتیب خاصی برای استفاده از حجرات مدرسه معین شده باشد همان کیفیت و برنامه برای باید معمول گردد، و هم چنین اگر از گذشته سیره بر استفاده بنحو خاصی مستقر بوده مثل آنکه بعض از علماء و فضلاء با وجود نیاز طلاب حجره خاصی اختصاصی برای تدریس و مباحثه داشته باشند، فعلًا نیز همان سیره در همان محدوده قابل اجراء است و اگر کسی باین صورت حجره داشته باشد مزاحمت با او جائز نیست و ظاهراً این برنامه را که با این عنوان که بزرگان و افراد مهذب در مدرسه آمد و شد داشته باشند، متولّیان در هر زمان به مصلحت وقف و لازم میدانستند، و در واقع نظارت ایشان را بر امور اخلاقی طلاب جلب میکردند، مع ذلک چون مدارس در سابق و بیشتر در زمان حال برای اسکان طلاب وقف شده در صورتی که کیفیتی جهت اداره آنها معین نشده باشد، باید متولی جهتِ نیاز طلاب را بحجره و سکونت در مدرسه رعایت نماید و بدون مصلحت مرقوم صرفاً بعنوان مباحثه و تدریس، کسی مزاحم سکونت طلاب در حجرات نشود، علی هذا ظاهر این ستکه در مورد مدارس قسم دوم اختصاص حجره بمجرد تدریس و مباحثه منوط بنظر و صلاحدید متولی منصوص یا منصوب از طرف فقیه میباشد.

س 950

اشاره

- در صورت عدم مراجعه ساکنین قبلی حجرات برای تخلیه و بردن وسائل خود، حکم کتب و سائر وسائل آنان چه می‌باشد؟

ج

- اگر با اعلام و اخطار و سلب مسئولیت در موعد مقرّر برای تحویل گرفتن کتب و وسائل خود نیامد با نظر متولی شرعی وسائل و اثاث ساکن قبلی جمع میشود و در محل مناسبی برای او نگهداری میشود.
جامع الاحکام، ج‌1، ص: 276

س 951

اشاره

- اگر مدرسه‌ای متولّی خاص یا عام نداشته باشد تکلیف استفاده طلاب از حجرات آن چگونه است؟

ج

- اگر متولّی منصوص نداشته باشد یا مجهول التولیه باشد تولیت آن با مجتهد جامع الشرائط است و در نحوه استفاده طلاب به سیره‌ای که معمول بوده عمل شود.

س 952

اشاره

- اگر مدرسه مخروبه‌ای از محل وجوهات شرعیّه زیر نظر فرد مأذون از سوی مجتهد جامع الشرائط تعمیر شود، فرد ناظر بر صرف وجوهات نسبت به این مدرسه و نحوه استفاده آن جهت طلاب تولیت عام یا خاص پیدا می‌کند و آیا اصولًا حقی پیدا می‌کند مبنی بر اینکه مانع از استفاده طلابی گردد که برای سکونت خود جائی ندارند و مجبورند شبها را در مسجد یا خانه استیجاری بسربرند؟

ج

- امر آن با مجتهد جامع الشرائط است اگر فرد ناظر خود مجتهد باشد یا از طرف مجتهد مأذون در تصرّف باشد و امر مدرسه زیر نظر او باشد در اداره مدرسه مزاحمت با او جایز نیست و کیفیت استفاده تابع مقرّرات وقف است.

قبرستان

س 953

اشاره

- اینکه مکروه است زن به قبرستان برود آیا هنگام تشییع و دفن است یا همیشه حتی شبهای جمعه را هم شامل می‌شود؟

ج

- آنچه مکروه است شرکت زنان در تشییع جنازه است بنابراین مورد سؤال مکروه نیست بلکه رجحان دارد.

س 954

اشاره

- قبرستانی است موقوفه قبور آن مندرس شده آیا می‌شود به جای آن قبور دوباره اموات جدید دفن کرد؟

ج

- اگر جنازه قبلی بکلی از بین رفته باشد حتی استخوانهای آن هم بکلّی از بین رفته باشد مانعی ندارد و الّا جائز نیست.

س 955

اشاره

- مکانی است در روستای اسلام‌آباد که از قدیم می‌گویند قسمتی از آن مسجد بوده که به مرور ایّام به صورت مخروبه در آمده و اطراف آن قبرستان مسلمین بوده است. اکنون عده‌ای مسجد را توسعه داده و تجدید بنا کرده‌اند.
جامع الاحکام، ج‌1، ص: 277
سؤال اهالی این است که نماز خواندن در این مکان که قسمتی از آن به روایت قدیمی‌ها مسجد بوده و قسمتی از آن با تصرف در قبرستان و نبش قبور به دست آمده، چه حکمی دارد؟

ج

- اگر چه تخریب و نبش قبور مؤمنین و تبدیل آن به مسجد جایز نیست لکن نماز خواندن در محلّ مذکور فعلًا اشکال ندارد. و اللّه العالم

خریدوفروش قبر

س 956

اشاره

- چه می‌فرمائید در مورد اینکه فردی برای خود و همسرش در بلد طیّبه قم قبر خریداری نموده پس از مدتی خودش در طبقه زیرین آن دفن گردید و پس از مدتی در طبقه فوقانی آن که مال همسرش بود اشتباهاً شخص دیگری دفن گردیده که حالا صاحب قبر و تنها وارث آنان که دو دختر می‌باشد راضی نیستند و اصرار دارند که جنازه باید از قبر آنان درآورده شود؟

ج

- در مورد سؤال، چنانچه قبری که خریده ملک شخصی بوده باید جسد میّت خارج شود و در جای دیگر مدفون شود و اگر قبر در ملک وقفی بوده چون خریدوفروش آن جایز نیست دختران متوفّی حقّی نسبت به آن ندارند و جایز نیست جسد میّت مدفون در آنجا از قبر خارج شود.

س 957

اشاره

- قبرستانی وقف شده که عموم مسلمین در آن دفن شوند اگر کسی بخواهد قبر خود را در آنجا معین کند که هر وقت فوت شد بخاک سپرده شود در صورتی که منع کند که دیگری در آن مکان معین دفن گردد آیا جایز است یا نه؟

ج

- محلی که برای عموم وقف شده کسی نمیتواند بخود اختصاص دهد و مانع دفن دیگران شود.

س 958

اشاره

- زمینی خریداری شده بعنوان دفن اموات سپس در آن زمین قبر درست کرده‌اند میگویند این مکان دفن مثلًا پنجاه هزار تومان و مکان دیگر صد هزار تومان این مبلغ را هم باید بعنوان هزینه قبرستان بدهی صاحب عزا میگوید خودم میّت را در یک گوشه‌ای دفن میکنم مبلغی نیز بشما می‌دهم این عمل مشروع هست یا خیر؟

ج

- زمینی که بعنوان قبرستان وقف شده باشد پول گرفتن برای دفن میّت در آن
جامع الاحکام، ج‌1، ص: 278
و نیز پول گرفتن در مقابل غسل میّت در آن جایز نیست بلی اگر پولی بعنوان کندن قبر یا مقدمات غسل بگیرند اشکال ندارد البته مقتضی است اجحاف نشود و بصورت فعلی که در فلان موضع فلان مبلغ در فلان جا فلان مبلغ عمل نشود.

س 959

اشاره

- موکّلم دارای بقعه در قبرستان بوده و به نام آرامگاه خاندان آنها ثبت و در اداره اوقاف نیز دارای پرونده و سابقه می‌باشد در چند سال قبل این بقعه در حال تخریب بوده با اعلام کتبی اداره اوقاف به عنوان حقیر ساختمان بقعه تجدید بنا و با هزینه گزاف از بودجه موکّلم بازسازی و مرمّت شد و برابر اعلام اداره اوقاف و موافقت صاحب بقعه درب آن جهت مباحثات علمی طلاب باز گذارده شد. شخصی بدون اطلاع مالک دو فقره قبر از اداره اوقاف داخل بقعه خریداری و پدر و مادر خود را در آن مکان دفن نموده لذا صاحب بقعه عدم رضایت خود را اعلام و نسبت به غصبی بودن محل توسط حقیر به ورّاث تذکّر داده شده لیکن آنها مشروعیّت مسأله را بنا به فتوای حضرت عالی واگذار نموده‌اند از محضر مبارک تقاضا می‌شود فتوای خود را مرقوم فرمایید.

ج

- به طور کلی قبرستان موقوفه قابل خریدوفروش نیست و کسی مالک آن نمی‌شود. و اللّه العالم

س 960

اشاره

- شخصی در زمان حیات خود حدود 20 سال قبل مبادرت به خریداری زمین و قبری در محل امام زاده جهت محل دفن خود نمود و آن را آجرکاری و آماده‌سازی با نصب سنگ قبر نمود اما موقع فوت مانع از دفن وی در قبر خودش شدند درحالی‌که قبر مذکور شرعاً متعلق بوارث وی می‌باشد لیکن اداره اوقاف می‌خواهد قبر مذکور را تخریب و قبر دیگری در زیر آن احداث کرده و آن را تبدیل به دو طبقه نماید و بفروشد و می‌گوید ورّاث اگر قبر زیر را نخرند اداره اوقاف آن را می‌فروشند.
حالا برای روشن شدن مسأله حکم شرعی آن را که آیا اداره اوقاف مجاز است مانع کار آنها شود یا خیر و آیا می‌تواند قبری را که صاحب شرعی دارد بفروشد یا نه بیان فرمائید.

ج

- اگر زمین مذکور وقف است خرید آن بی‌مورد بوده و خریدار مالک آن نشده و متولّی وقف هم نمی‌تواند آن را بفروشد و اگر وقف نیست و خریدار زمین
جامع الاحکام، ج‌1، ص: 279
قبر را از مالک شرعی آن خریده در این صورت قبر ملک خریدار است و دیگری حق تصرف آن را ندارد.

تخریب قبرستان

س 961

اشاره

- قبرستانی است در محل قدیمی که 35 یا 40 سال یا بیشتر از آن گذشته و کسی دیگر در آن دفن نمی‌شود و محل زباله و کثافات حیوانات شده آیا می‌شود این قبرستان را حسینیّه برای عزاداری أبا عبد اللّه علیه السلام نمایند؟

ج

- اگر قبرستان وقف است جایز نیست حسینیّه شود. و اگر وقف نیست و نبش قبر نمی‌شود مانع ندارد. و اللّه العالم

س 962

اشاره

- آیا قبرستان مسلمین را می‌توان تخریب نمود و به فضای سبز تبدیل کرد؟

ج

- بطور کلی نبش قبور و تبدیل قبرستان مسلمین به فضای سبز و غیره جائزنیست.

س 963

اشاره

- شخص خیّری زمین بایری را که در اطراف قبرستان کهنه بوده در حدود بیست سال پیش خریداری نموده و وقف قبرستان کرده و با قبرستان کهنه یکجا هموار کرده دور قبرستان کهنه و زمین خریداری شده را حصار نمود و آن واقف فوت کرده است الآن چند نفر از اهالی محل آن زمین نامبرده را گرفته و تبدیل به زمین زراعتی نموده‌اند مقداری از سود حاصله را صرف مسجد می‌نمایند آیا از نظر شرعی می‌توانند یا خیر؟

ج

- در فرض سؤال که زمین مذکور وقف قبرستان شده تبدیل آن بزمین زراعتی جائز نیست.

س 964

اشاره

- تلّی بنام قبرستان در میان این روستا واقع گردیده که باعث ناراحتی مردم در این تلّ آخرین میت 42 سال قبل دفن شده است که وراث آن مرحوم هم در حال حیات هستند لذا چون در وسط روستا است زمین هم جهت درمانگاه لازم داریم و این قبرستان وقف نیست همین طور در زمان قدیم مرده دفن میکردند و قبرستان جدیدی نیز داریم که 40 سال است در آن مرده دفن میشود.
جامع الاحکام، ج‌1، ص: 280
اگر اجازه بفرمائید چون زمین نیاز داریم تلّ جهت درمانگاه این روستا به عنوان خیرات برای متوفی ساخته شود؟

ج

- در فرض سؤال، چنانچه تلّ مذکور وقف نباشد و موات بوده و اهالی یقین داشته باشند که اموات مدفون در آنجا پوسیده و خاک شده‌اند ساختن درمانگاه در آن مانع ندارد و الا جائز نیست.

احداث بنا و توسعه قبرستان

س 965

اشاره

- زمین مواتی است که بعضی افراد در سالهای قبل از انقلاب روی آن سند مالکیت گرفته‌اند ولی بعد از گذشت چندین سال به شهادت معتمدین شهر و شواهد موجود همچنان بصورت موات باقی است اکنون شهرداری شهر قصد دارد زمین مزبور را جهت گورستان آماده سازد آیا دفن اموات در آن بی‌اشکال است؟

ج

- بطور کلّی زمین موات بالاصاله بصرف گرفتن سند، بدون تحجیر و یا احیاء، متعلق حق کسی نمیشود و در نزاع موضوعی مرافعه شرعیّه لازم است. و دفن اموات در زمین موات اشکال ندارد.

س 966

اشاره

- آیا می‌توان جنب دیوار قبرستان که قبری در آن محل وجود ندارد و نداشته و حدود پنج الی شش متر به قبر مؤمنین فاصله دارد جهت رفاه اشخاصی که برای قرائت فاتحه و غیره در قبرستان رفت و آمد می‌نمایند دستشویی و توالت احداث نمود یا خیر؟ ضمناً چاه فاضلاب خارج از قبرستان می‌باشد.

ج

- اگر زمینی که می‌خواهند در آن دستشویی بسازند موقوفه قبرستان نباشد و ملک کسی هم نباشد اشکال ندارد. و اللّه العالم

س 967

اشاره

- قبرستانی است قدیمی که از چند قرن پیش اموات مؤمنین در آنجا دفن شده و حالا نیز دفن می‌شود در آن حوالی غسال خانه مرسوم نبوده اموات را در خانه‌ها غسل می‌دادند حالا مؤمنین و علماء محل تصمیم گرفته‌اند که در جای مناسب آن قبرستان که اموات دفن نشده غسالخانه درست نمایند آیا جایز می‌باشد یا نه؟

ج

- بناء غسالخانه در محل قبرستان و لو در قسمتی که هنوز میّت دفن نشده جائز
جامع الاحکام، ج‌1، ص: 281
نیست بلی اگر محل قبرستان موات است در قسمتی که میّت دفن نشده بناء غسالخانه در آن قسمت مانعی ندارد.

س 968

اشاره

- غسالخانه که جزء قبرستان است و مورد استفاده عموم مردم می‌باشد اجازه می‌فرمائید تخریب کنند و جای آن را حسینیه بسازند و مغازه‌هائی جهت اجاره دادن ساخته شود؟ و اگر شخصی چنین کاری کرده باشد آیا شرعاً جایز است یا خیر؟

ج

در فرض سؤال، تخریب غسالخانه و تبدیل آن به حسینیه و مغازه جایز نیست و کسی که چنین کاری کرده باید محل مذکور را بصورت اوّلی برگرداند.

تخریب و نبش قبر

س 969

اشاره

- قبرستانی در طرح جاده قرار گرفته آیا جاده قرار دادن آن جایز است یا نه؟

ج

- در مورد سؤال چنانچه قبرستان مذکور وقف است جاده قرار دادن آن جایز نیست البته شهرت محلی جهت اثبات وقفیت کافی است و بر فرض عدم اثبات وقفیت هم نبش قبور مؤمنین حرام است. و اللّه العالم.

س 970

اشاره

- در شهرستان رودبار زیتون ساختمان امامزاده محل بواسطه زلزله سال 69 ویران شده است اکنون مشغول بازسازی و در قسمت شرقی بیرون دیوار بقعه مذکور بخاطر محوطه‌سازی خاکبرداری شده یک قبر به ارتفاع بیش از یک متر که حدود 10 سال از زمان دفنش گذشته در وسط باقی مانده است حال این قبر مرتفع مانع بازسازی و عبور دسته و هیأت می‌باشد لذا اهالی و صاحبان قبر از این منظره ناراحت هستند اگر بخواهند یک طرف قبر زیر قبر را گود کنند و خاک‌برداری کنند و قبر در آن گودی نشست کند که نبش نشده باشد جایز است یا خیر؟ یا اینکه اطراف و زیر قبر را بتون نموده قبر را با جنازه با جرثقیل بلند کنند و در جای دیگر که گود کرده‌اند بگذارند چه صورت دارد؟

ج

- در مورد سؤال، چنانچه خاکبرداری اطراف قبر مذکور نشست کردن قبر موجب
جامع الاحکام، ج‌1، ص: 282
نبش قبر و آشکار شدن جنازه نشود و یا بهمان نحوی که مرقوم شده با بتون‌ریزی قبر جنازه را به محل دیگر منتقل کنند ظاهراً اشکالی ندارد و احتیاطاً این عمل باید با موافقت ورثه میت باشد و اگر ورثه نداشته باشد با جلب نظر فقیه جامع الشرائط باشد.