دیوان اشعار اوحدالدین انوری_قصیده50تا100
قصیده شماره 51: خدایگانا سال نوت همایون باد
خدایگانا سال نوت همایون باد****همیشه روز تو چون روز عید میمون باد
به گرد طالع سعدت که کعبهٔ فلکست****هزار دور طواف سعود گردون باد
چنانکه رای تو بر امن و عدل مفتونست****زمانه بر تو و بر دولت تو مفتون باد
جهان عمارت و تسکین به رای و عدل تو یافت****همیشه هم به تو معمور باد و مسکون باد
چو بارگاه ترا پر شود ورق ز حروف****در آن ورق الف قد خسروان نون باد
نهال بختی کز باغ دولتت نبرند****چو شاخ خشک ز امکان نشو بیرون باد
اساس ملکی کز بهر خدمتت ننهند****ز نعل اسب حوادث خراب و هامون باد
اگر نه لاف سخا از دلت زند دریا****به جای در و گهر در دل صدف خون باد
ور از مراد تویی باز پس نهد گردون****به اضطرار و گردون بارکش دون باد
ز نام تو دهن سکه گر ببندد چرخ****وجوه‌ساز معادن قرین قارون باد
ز ذکر تو ورق خطبه گر بشوید دهر****سلام جمعه به تکبیر صور مقرون باد
به روز معرکه سؤ المزاج نصرت را****ز خون خصم تو مطبوخ باد و معجون باد
قدر چو دفتر توجیه رزقها شکند****محرران فلک را کف تو قانون باد
چو ابر چتر تو سیل ظفر برانگیزد****ازو کمینه تکابی فرات و جیحون باد
بر آنکه نیست ز فوج تو موج حادثه را****زمان زمان ز کمین قضا شبیخون باد
اگر قضا رخ گردون ز فتنه زرد کند****از آنچه عجز ترا روی بخت گلگون باد
وگر قدر شب فکرت به روز دیر برد****از آن چه باک ترا روز و شب همایون باد
همیشه تا به جهان در کمی و افزونیست****عدوی ملک تو کم باد و ملکت افزون باد
ز کردگار به هر طاعتی که قصد کنی****هزار اجرت و آن اجر غیر ممنون باد
ز روزگار به هر نعمتی که روی نهی****هزار خدمت و هر خدمتی دگرگون باد
خدایگانا از غایت غلو و علو****همی ندانم گفتن که دولتت چون باد
دعای بنده مگر مستجاب خواهد بود****که در دهانش سخن همچو در مکنون باد
بدان دلیل که هردم سپهر می‌گوید****همین زمان و همین ساعت و هم‌اکنون باد
قصیده شماره 52: صاحبا جنبشت همایون باد
صاحبا جنبشت همایون باد****عید و نوروز بر تو میمون باد
طالع اختیار مسعودت****زبدهٔ شکلهای گردون باد
صولت و سرعت زمین و زمان****با رکاب و عنانت مقرون باد
در زوایای ظل رایت تو****فتنه بر خواب امن مفتون باد
دفع سؤ المزاج دولت را****لطف تدبیرهات معجون باد
خاک و خاشاک منزلت ز شرف****طور سینین و تین و زیتون باد
از تراکم غبار موکب تو****حصن سکان ربع مسکون باد
وز پی غوطهٔ حوادث را****موج فوجت چو موج جیحون باد
گرد جیشت که متصل مددست****مدد سمک و کوه و هامون باد
روز خصمت که منفصل عقبست****متصل بر در شبیخون باد
تن که بی‌داغ طاعتت زاید****از مراعات نشو بیرون باد
زر که بی مهر خازنت روید****قسم میراث‌خوار قارون باد
گرنه لاف از دلت زند دریا****گوهرش در دل صدف خون باد
ورنه بر امر تو رود گردون****همچو گردون بارکش دون باد
دست سرو ار دعای تو نکند****الف استقامتش نون باد
ور کمر جز به خدمتت بندد****نیشکر آبش آب افیون باد
وقت توجیه رزق آدمیان****آسمان را کف تو قانون باد
جادوان از ترازوی عدلت****حل و عقد زمانه موزون باد
در مصاف قضا به خون عدوت****تا به شمشیر بید گلگون باد
در کمین عدم گرت خصمیست****دهر در انتقامش اکنون باد
در جهان تا کمی و افزونیست****کمی دشمنت بر افزون باد
به ضمان خزینه‌دار ابد****عز و عمرت همیشه مخزون باد
اجر اعمال صالح بنده****از ایادیت غیر ممنون باد
وز قبول تو پیش آب سخنش****خاک در چشم در مکنون باد
ور مشرف شود به تشریفی****قصبش پای‌مزد اکسون باد
صاحبا بنده را اجازت ده****تا بگویم که دشمنت چون باد
خار در چشم و کلک در ناخن****تیز در ریش و کیر در کون باد
قصیده شماره 53: ملکا مملکت به کام تو باد
ملکا مملکت به کام تو باد****ملک هم نام تو به نام تو باد
ساحت آسمان زمین تو گشت****خواجهٔ اختران غلام تو باد
حشمت از حشمت تو محتشم است****همه حشمت ز احتشام تو باد
هرچه قائم به ذات جز اول****همه را قوت از قوام تو باد
مشرق آفتاب ملت و ملک****شرف قصر و طرف بام تو باد
روز می خوردن تو بدر و هلال****خوان نقل تو باد و جام تو باد
تیر چون تیر در هوای تو راست****طرفه چون طرف بر ستام تو باد
اشهب روز و ادهم شب را****پیشه خاییدن لگام تو باد
گرهی کان قضا بنگشاید****سخرهٔ دست اهتمام تو باد
زرهی کان قدر نفرساید****خرقهٔ تیر انتقام تو باد
هرچه در تختهٔ ازل سریست****همه در دفتر و کلام تو باد
هرچه در حربهٔ اجل قهریست****همه در قبضهٔ حسام تو باد
ای چو عنقا ز دام دهر برون****شیر گردون شکار دام تو باد
وی چو کیوان زکام خصم بری****اوج کیوان به زیر کام تو باد
از پی آنکه تا نگردد کند****نصل تقدیر در سهام تو باد
وز پی آنکه تا نگیرد زنگ****تیغ مریخ در نیام تو باد
چشم ایام بر اشارت تست****گوش افلاک بر پیام تو باد
در جهان گر مقیم نیست مقام****ذروهٔ قدر تو مقام تو باد
ور حطام زمانه باقی نیست****نعمت فضل تو حطام تو باد
تا که فرجام صبح شام بود****صبح بدخواه تو چو شام تو باد
در همه کاری از وقار و ثبات****پختهٔ روزگار خام تو باد
قصیده شماره 54: خسروا بخت همنشین تو باد
خسروا بخت همنشین تو باد****مشتری در قران قرین تو باد
خواجهٔ اختران غلام تو گشت****عرصهٔ آسمان زمین تو باد
خاتم و خنجر قضا و قدر****در یسار تو و یمین تو باد
آسمان و مجره و خورشید****تخت و تیغ تو و نگین تو باد
چون قضا رنگ حادثات زند****ناظرش حزم پیش‌بین تو باد
چون قدر نقش کاینات کند****دفترش صفحهٔ یقین تو باد
مشکلی کان کلیم حل نکند****سخرهٔ دست و آستین تو باد
معجزی کان مسیح پی نبرد****راه تحصیل آن رهین تو باد
در براهین رؤیت ایزد****برترین حجتی جبین تو باد
در وقایع گره‌گشای امور****رای رایت‌کش رزین تو باد
در حوادث گریزگاه جهان****حصن اندیشهٔ حصین تو باد
سعد و نحس مدبران فلک****هر دو موقوف مهر و کین تو باد
چرخ را در مصاف کون و فساد****جمله بر وفق هان و هین تو باد
رونق ملک و استقامت دین****دایم از قوت متین تو باد
ابر باران فتح و سیل ظفر****از کمان تو و کمین تو باد
سبز خنگ سپهر پیوسته****نوبتی‌وار زیر زین تو باد
آفتابی که خازن کانهاست****نایب خازن و امین تو باد
تا کس از آفرین سخن گوید****سخن خلق آفرین تو باد
مدد بی‌نهایت ابدی****از شهور تو و سنین تو باد
همه وقتی خدای عز و جل****حافظ و ناصر و معین تو باد
قصیده شماره 55: ای عید دین و دولت عیدت خجسته باد
ای عید دین و دولت عیدت خجسته باد****ایامت از حوادث ایام رسته باد
گلزار باغ چرخ که پژمردگیش نیست****در انتظار مجلس تو دسته دسته باد
بازار مصر جامع ملک از مکان تو****تا بارهٔ نهم ز جهان رسته رسته باد
الا ز شست عزم تو تیر قدر قضا****بر هر نشانه‌ای که زند باز جسته باد
گر نشو بیخ امن بود جز به باغ تو****از شاخهاش در تبر فتنه دسته باد
ور آبروی ملک رود جز به جوی تو****زاب فساد کل ورق کون شسته باد
در هیچ کار بی‌تو فلک را مباد خوض****پس گر بود نخست رضای تو جسته باد
کیوان موافقان ترا گر جگر خورد****نسرین چرخ را جگر جدی مسته باد
ور مشتری جوی ز هوای تو کم کند****یکباره مرغزار فلک خوشه رسته باد
مریخ اگر به خون حسود تو تشنه نیست****زنگار خورده خنجر و جوشن گسسته باد
ور در شود بر وزن بدخواهت آفتاب****گرد کسوف گرد جمالش نشسته باد
ور زهره جز به بزم تو خنیاگری کند****جاوید دف دریده و بربط شکسته باد
ور نامه‌ای دهد نه به پروانهٔ تو تیر****شغلش فرو گشاده و دستش ببسته باد
ماه ار نخواهد آنکه وبد نعل مرکبت****از ناخن محاق ابد چهره خسته باد
واندر هرآنچه رای تو کرد اقتضای آن****تقدیر جز به عین رضا ننگرسته باد
تا رسم تهنیت بود اندر جهان بعید****هر بامداد بر تو چو عیدی خجسته باد
بادام‌وار چشم حسود تو آژده****وز ناله بازمانده دهان همچو پسته باد
قصیده شماره 56: اکنون که ماه روزه به نقصان در اوفتاد
اکنون که ماه روزه به نقصان در اوفتاد****آه از حجاب حجرهٔ دل بر در اوفتاد
هجران ماه روزه پیام وصال داد****اینک نهیب او به جهان اندر اوفتاد
گوید به چند روز دگر طبع نفس را****دیدی که رسم توبه ز عالم بر اوفتاد
آن شد که از تقرب مصحف به اختیار****از دست پایمرد طرب ساغر اوفتاد
آن مرغ را که بال و پر از شوق توبه بود****هم بال ریخت از خلل و هم پر اوفتاد
عشق و سرور و لهو مرا در نهاد رست****سودای جام و باده مرا در سر اوفتاد
آن‌کس که از دو کون به یکباره دل بشست****او را دو چشم بر دو رخ دلبر اوفتاد
فرماندهٔ زمین و زمان مجد دین که مجد****با طینت مطهر او در خور اوفتاد
آن ملجا ملوک و سلاطین که شخص را****از کارها عبادت او خوشتر اوفتاد
بر وسعت ممالک جاهش گواه شد****صیتی که در زمانه ز خشک و تر اوفتاد
چون کین او ز مرکز علوی سفر نمود****از بیم لرزه بر فلک و اختر اوفتاد
در باختر سیاست او چون کمان کشید****تیرش سپر سپر شد ودر خاور اوفتاد
ای صاحبی که صورت جان عدوی ملک****از قهر تو در آینهٔ خنجر اوفتاد
دریا دلی و غرقهٔ دریای نیستی****از اعتماد جود تو بر معبر اوفتاد
جایی که عرضه کرد جهان بر و داد ملک****افسار در مقابلهٔ افسر اوفتاد
روزی که عنف و خشم شد از یاد چرخ را****آتش ز کارزار تو در چنبر اوفتاد
مرگ از برای دادن دارو طبیب شد****بیمار هیبت تو چو بر بستر اوفتاد
در موضعی که جود تو پرواز کرد زود****در پیش ز ایران تو زر بر زر اوفتاد
در درج گوشها به نظاره عقود را****از لفظ تو نظر همه بر گوهر اوفتاد
دریای انتقام تو آنجا که موج زد****از کشتی حیات و بقا لنگر اوفتاد
قصد جبین ماه و رخ آفتاب کرد****حرفی که از مدیح تو بر دفتر اوفتاد
از یک صریر کلک تو در نوبت نبرد****از صد هزار سر به فزع مغفر اوفتاد
اقبال تو به چشم رضا روی ملک دید****خورشید بر سرادق نیلوفر اوفتاد
پیغام تو به فکر درافکند اضطراب****از مرتضی نه زلزله در خیبر اوفتاد
از نسل آدم آنکه یقین بود مهر او****بر خدمت تو در شکم مادر اوفتاد
از شاخ خدمت تو که طوبی است بیخ او****هر میوه‌ای به خاصیت دیگر اوفتاد
الحق محال نیست که بنده چو دیگران****از عشق خدمت تو بدین کشور اوفتاد
او را که شکرها ز شکرریز شعرهاست****زهری به دست واقعه در شکر اوفتاد
از حضرتی حشر به درش حاضر آمدند****نادیده مرگ در فزع محشر اوفتاد
تیمارش از تعرض هر بی‌خبر فزود****دستارش از عقیلهٔ مه معجر اوفتاد
بشنو که در عذاب چگونه رسید صبر****بنگر که در خلاب چگونه خر اوفتاد
با منکران عقل در این خطه کار او****داند همی خدای که بس منکر اوفتاد
کافور در غذاش به افطار هر شبی****از جور این دو سنگدل کافر اوفتاد
از بس که بار داوری این و آن کشید****او را سخن به حضرت این داور اوفتاد
تا آگه است عقل که از خامهٔ قضا****نقش وجود قابل نفع و ضر اوفتاد
بادا همیشه طالب آزرم تو سپهر****گرچه ازو عدوی تو در آذر اوفتاد
قصیده شماره 57: ای به شاهی ز همه شاهان فرد
ای به شاهی ز همه شاهان فرد****مشتری طلعت و مریخ نبرد
آسمان مثل تو نادیده به خواب****مجلس و معرکه را مردم و مرد
بر جهان ای ز جهان جاه تو بیش****همتت سایه از آن سان گسترد
که در آن سایه کنون مادر شاخ****همه بی‌خار همی زاید ورد
با رهت کان نه به اندازهٔ ماست****با هوای تو کز او نیست گزرد
بر توان آمدن از دریا خشک****بر توان خاستن از دوزخ سرد
باست ار سوی معادن نگرد****لعل را روی چو زر گردد زرد
مسرع حکم تو صد بار فزون****چرخ را گفته بود کز ره برد
گرنه از عشق نگینت بودی****زانگبین موم کجا گشتی فرد
ای به جایی که کشد خاک درت****دامن اندر فلک باد نورد
مدتی بود که می‌کرد خراب****کشور شخص مرا والی درد
من محنت زده در ششدر عجز****بی‌برون شو شده چون مهرهٔ نرد
تا یکی روز که در بردن جان****تن بی‌زور مرا می‌آزرد
وارد حضرت عالی برسید****چون درآمد ز درم بردابرد
ناسگالیده از آن سان بگریخت****که تو هم نرسیدیش به گرد
بنده را پرسش جان‌پرور تو****شربتی داد که چون بنده بخورد
جان نو داد تنش را حالی****وان به غارت شده را باز آورد
پس از این در کنف خدمت تو****زندگانی بدو جان خواهد کرد
تا که بر گرد زمین می‌گردد****کرهٔ گنبد دولابی گرد
در جهان داری و ملکت بخشی****چو سکندر همه آفاق بگرد
قصیده شماره 58: ای نمودار سپهر لاجورد
ای نمودار سپهر لاجورد****گشته ایمن چون سپهر از گرم و سرد
هم سپهر از رفعت سقفت خجل****هم بهشت از غیرت صحنت به درد
اشک این چون آب شنگرف تو سرخ****روی آن چون رنگ زرنیخ تو زرد
آسمان چون لاجوردت حل شده****در سرشک از غبن سنگ لاجورد
ساکنی ورنه چه مابین است و فرق****از تو تا این گنبد گیتی‌نورد
جنتی در خاصیت زان چون ملک****وحش و طیرت فارغند از خواب و خورد
رستنی‌های تو بی‌سعی نما****جمله با برگ تمام از شاخ و نرد
بلبلت را نیست استعداد نطق****ورنه دایم باشدی در ورد ورد
باز و کبکت بی‌تحرک در شتاب****پیل و گرگت بی‌عداوت در نبرد
پرده و آهنگ مطرب را صدات****کرده ترکیب از طریق عکس و طرد
آسمانی و آفتابت صاحبست****آفتابی کاسمانی چون تو کرد
آفتابی کاسمان ساکن شود****گر نفاذ امر او گوید مگرد
آفتابی کز کسوف حادثات****دامن جاهش نپذرفتست گرد
گفته رایش در شب معراج جاه****آفتاب و ماه را کز راه برد
دست رادش کرده در اطلاق رزق****ممتلی مر آز را از پیش خورد
فاضل روزی به عقبی هم برد****هرکرا آن دست باشد پایمرد
تا نباشد آسمان ار دور دور****تا نگردد آفتاب از نور فرد
باد همچون آسمان و آفتاب****در نظام کل وجودش ناگزرد
گشته گرد مرکز تدبیر او****گاه تدبیر آسمان تیز گرد
بوده در نرد فرح نقشش به کام****تا فرح تاریخ این نقشست و نرد
قصیده شماره 59: تا ملک جهان را مدار باشد
تا ملک جهان را مدار باشد****فرمانده آن شهریار باشد
سلطان سلاطین که شیر چترش****در معرکه سلطان شکار باشد
آن خسرو خسرونشان که تختش****در مرتبه گردون عیار باشد
آن سایهٔ یزدان که تاج او را****از تابش خورشید عار باشد
آن شاه که در کان ز عشق نامش****زر در فزع انتظار باشد
وز خطبه چو تحمید او برآید****دین در طرب افتخار باشد
تختی که نه فرمان او فرازد****حاشا که پسر عم دار باشد
تاجی که نه انعام او فرستد****کی گوهر آن شاهوار باشد
با تیغ جهادش نمود کاری****ار جمجمهٔ ذوالخمار باشد
گردی که برانگیخت موکب او****بر عارض جوزا عذار باشد
نعلی که بیفکند مرکب او****در گوش فلک گوشوار باشد
در مجرفه فراش مجلسش را****مکنون جبال و بحار باشد
آری عرق ابر نوبهاری****در کام صدف خوشگوار باشد
لیکن چو به بازار چرخش آری****در دیدهٔ خورشید خوار باشد
شاها ز پی آنکه شاعران را****این واقعه گفتن شعار باشد
گفتم که حدیث عراق گویم****گر خود همه بیتی سه چار باشد
چون سلک معانی نظام دادم****زان تا سخنم آبدار باشد
الهام الهی چه گفت، گفتا****آنرا که خرد هیچ یار باشد
چون سایهٔ ما را مدیح گوید****با ذکر عراقش چه کار باشد
خسرو به سر تازیانه بخشد****چون ملک عراق ار هزار باشد
ای سایهٔ آن پادشا که ذاتش****آزاد ز عیب و عوار باشد
روزی که ز آسیب صف هیجا****صحرای فلک پر غبار باشد
وز زلزلهٔ حملهٔ سواران****اوتاد زمین بی‌قرار باشد
وز نوک سنان خضاب گشته****اطراف هوا لاله‌زار باشد
نکبای علم در سپهر پیچد****باران کمان بی‌بخار باشد
چون رایت منصور تو بجنبد****بس فتنه که در کارزار باشد
میدان سپهر از غریو انجم****پر ولولهٔ زینهار باشد
چون شعله کشد آتش سنانت****پروین ز حساب شرار باشد
چون سایهٔ رمحت کشیده گردد****بر منهزمان سایه بار باشد
چون لالهٔ تیغت شکفته گردد****در عالم نصرت بهار باشد
در دست تو گویی که خنجر تو****دردست علی ذوالفقار باشد
خون درجگر پردلان بجوشد****گر رستم و اسفندیار باشد
تا چشم زنی بر ممر سمتی****کاعلام ترا رهگذار باشد
از چشمهٔ شریان خصم بینی****دشتی که پر از جویبار باشد
جز رایت تو کسوتی که دارد****کش فتح و ظفر پود و تار باشد
الحق ظفر و فتح کم نیاید****آنرا که مدد کردگار باشد
تا دایهٔ تقدیر آسمان را****فرزند جهان در کنار باشد
ملکت چو جهان پایدار بادا****خود ملک چنان پایدار باشد
باقی به دوامی که امتدادش****چون عمر ابد بی‌کنار باشد
روشن به وزیری که مملکت را****از جد و پدر یادگار باشد
آن صاحب عادل که کار عدلش****در دولت و دین گیر و دار باشد
آن صدر که در بارگاه جاهش****تقدیر ز حجاب بار باشد
آن طاهر طاهرنسب که پاکی****از گوهر او مستعار باشد
طاهر نبود گوهری که نشوش****در پردهٔ پروردگار باشد؟
صدرا ملکا صاحبا تو آنی****کت ملک به جان خواستار باشد
تدبیر تو چون کار ملک سازد****بر دست سلیمان سوار باشد
تمکین تو چون حکم شرع راند****بر دوش مسیحا غیارباشد
باد است به دست ستم ز عدلت****چونان که به دست چنار باشد
خونست دل فتنه از شکوهت****چونان که دل کفته نار باشد
عفوت ز پی جرم کس فرستد****نفس تو چنان بردبار باشد
حزمت به سر وهم راه داند****رای تو چنان هوشیار باشد
رازی که قضا رنگ آن نبیند****نزد تو چو روز آشکار باشد
گردون نپذیرد فساد و نقصان****تا قدر ترا یار غار باشد
خورشید کسوف فنا نبیند****تا قصر ترا پرده‌دار باشد
ملکی که درو عزم ضبط کردی****گر بارهٔ چرخش حصار باشد
در حال برو رکنها بجنبد****گر چون که قافش وقار باشد
دهلیز سراپردهٔ رفیعت****تا روی سوی آن دیار باشد
جنبان شده بینی به سوی حضرت****چون مورچه کاندر قطار باشد
گر سایر آن وحش و طیر گردد****ور ساکن آن مور و مار باشد
زان پس همه وقتی به بارگاهت****وفدی ز صغار و کبار باشد
دانی چه سخن در عراق مشنو****کان چشمه ازین مرغزار باشد
تقدیر چنان کن که روی عزمت****در مملکت قندهار باشد
عزم تو قضاییست مبرم آری****مسمار قضا استوار باشد
بی‌پشتی عزم تو در ممالک****پهلوی مصالح نزار باشد
هرچ آن تو کنی از امور دولت****بی‌شایبهٔ اضطرار باشد
کانجا که مرادت عنان بتابد****در بینی گردون مهار باشد
وانجا که قضا با تو عهد بندد****یزدان به وفا حق‌گزار باشد
هرچند چنان خوبتر که خصمت****از باد اجل خاکسار باشد
می‌شایدم از بهر غصه خوردن****گر مدت عمرش دوبار باشد
صدرا به جهان در دفین طبعم****کانرا نه همانا یسار باشد
کز میوهٔ تلفیق لفظ و معنی****پیوسته چو باغ به بار باشد
چون کلک تفکر به دست گیرد****بر دست عطارد نگار باشد
در دولت تو همچو دولت تو****هرسال جوانتر ز پار باشد
صاحب‌سخن روزگارم آری****مردی که چنین کامکار باشد
کاندر کنف خاک بارگاهی****کش چرخ برین در جوار باشد
در مدح وزیری که جان آصف****از غیرت او دلفکار باشد
عمری سخن عذب پخته راند****صاحب سخن روزگار باشد
تا زیر سپهر کبود کسوت****نیکی و بدی در شمار باشد
هر نیک و بدی کز سپهر زاید****چونان که بدان اعتبار باشد
امکان نزولش مباد بر کس****الا که ترا اختیار باشد
جز بر تو مدار جهان مبادا****تا ملک جهان را مدار باشد
قصیده شماره 60: گر دل و دست بحر و کان باشد
گر دل و دست بحر و کان باشد****دل و دست خدایگان باشد
شاه سنجر که کمترین بنده‌اش****در جهان پادشه نشان باشد
پادشاه جهان که فرمانش****بر جهان چون قضا روان باشد
آنکه با داغ طاعتش زاید****هرکه ز ابنای انس و جان باشد
وانکه با مهر خازنش روید****هرچه ز اجناس بحر و کان باشد
دستهٔ خنجرش جهانگیرست****گرچه یک مشت استخوان باشد
عدلش ار با زمین به خشم شود****امن بیرون آسمان باشد
قهرش ار سایه بر جهان فکند****زندگانی در آن جهان باشد
مرگ را دایم از سیاست او****تب لرز اندر استخوان باشد
هرکجا سکه شد به نام و نشانش****بخل بی‌نام و بی‌نشان باشد
هرکجا خطبه شد به نام و بیانش****نطق را دست بر دهان باشد
ای قضا قدرتی که با حزمت****کوه بی‌تاب و بی‌توان باشد
رایتت آیتی که در حرفش****فتح تفسیر و ترجمان باشد
می‌نگویم که جز خدای کسی****حال گردان و غیب‌دان باشد
گویم از رای و رایتت شب و روز****دو اثر در جهان عیان باشد
رای تو رازها کند پیدا****که ز تقدیر در نهان باشد
رایتت فتنها کند پنهان****که چو اندیشه بی‌کران باشد
لطفت ار مایهٔ وجود شود****جسم را صورت روان باشد
باست ار بانگ بر زمانه زند****گرگ را سیرت شبان باشد
نبود خط روزیی مجری****که نه دست تو در ضمان باشد
نشود کار عالمی به نظام****که نه پای تو در میان باشد
در جهانی و از جهان پیشی****همچو معنی که در بیان باشد
آفرین بر تو کافرینش را****هرچه گویی چنین چنان باشد
روز هیجا که از درخشش سنان****گرد راکسوت دخان باشد
در تن اژدهای رایتهات****باد را اعتدال جان باشد
شیر گردون چو عکس شیر در آب****پیش شیر علم‌ستان باشد
هم عنان امل سبک گردد****هم رکاب اجل گران باشد
هر سبو کز اجل شکسته شود****بر لب چشمهٔ سنان باشد
هر کمین کز قضا گشاده شود****از پس قبضهٔ کمان باشد
اشک بر درعهای سیمابی****نسخت راه کهکشان باشد
چون بجنبد رکاب منصورت****آن قیامت که آن زمان باشد
هر که راشد یقین که حملهٔ تست****پای هستیش بر گمان باشد
روح روح الامین در آن ساعت****نه همانا که در امان باشد
نبود هیچکس بجز نصرت****که دمی با تو همعنان باشد
هر مصافی که اندرو دو نفس****تیغ را با کفت قران باشد
صد قران طیر و وحش را پس از آن****فلک از کشته میزبان باشد
خسروا بنده را چو ده سالست****که همی آرزوی آن باشد
کز ندیمان مجلس ار نشود****از مقیمان آستان باشد
بخرش پیش از آنکه بشناسیش****وانگهت رایگان گران باشد
چه شود گر ترا در این یک بیع****دست بوسیدنی زیان باشد
یا چه باشد که در ممالک تو****شاعری خام قلتبان باشد
لیکن اندر بیان مدح وغزل****موی مویش همه زبان باشد
تا شود پیر همچو بخت عدوت****هم درین دولت جوان باشد
تا هوای خزان به بهمن و دی****زرگر باغ و بوستان باشد
باغ ملک ترا بهاری باد****نه چنان کز پیش خزان باشد
خطبها را زبان به ذکر تو تر****تا ممر سخن دهان باشد
سکها را دهان به نام تو باز****تا ز زر در جهان نشان باشد
مدتت لازم زمان و مکان****تا زمان لازم مکان باشد
همتت ملک‌بخش و ملک ستان****تا به گیتی ده و ستان باشد
در جهان ملک جاودانت باد****خود چنین ملک جاودان باشد
قصیده شماره 61: ای خداوندی که هرکه از طاعتت سربرکشد
ای خداوندی که هرکه از طاعتت سربرکشد****روزگارش خط خذلان تا ابد بر سر کشد
گر سموم قعر تو بر موج دریا بگذرد****جاودان از قهر دریا باد خاکستر کشد
ور نسیم لطف تو بر شعلهٔ دوزخ وزد****دلو چرخ از دوزخ آب زمزم و کوثر کشد
رونق عالم تصرفهای کلکت می‌دهد****ورنه تاثیر حوادث خط به عالم درکشد
بر مسیر کلک تو ترتیب عالم واجبست****تا به استحقاقش اندر سلک نفع و ضر کشد
تیر گردون کیست باری در همه روی زمین****کو به دیوان قدر یک حرف بر دفتر کشد
گر ز بهر تیر شه گلبن کند پیکان رواست****بید باری کیست کاندر باغ شه خنجر کشد
صاحبا گر بنده را تشریف خاصت آرزوست****تا بدان دامن ز جیب آسمان برتر کشد
کیست آخر کو نخواهد کز پی تشریف تو****ذیل تاریخ شرف در عرصهٔ محشر کشد
آسمان را گر نوید جامهٔ سگبان دهی****در زمان ذراعهٔ پیروزه از سر برکشد
تا عروس بوستان را دست انصاف بهار****از ره مشاطگی در حیله و زیور کشد
رونق بستان عمرت باد تا این شعر هست****کابر آذاری همی در بوستان لشکر کشد
قصیده شماره 62: خیزید که هنگام صبوح دگر آمد
خیزید که هنگام صبوح دگر آمد****شب رفت و ز مشرق علم صبح برآمد
نزدیک خروس از پی بیداری مستان****دیریست که پیغام نسیم سحر آمد
خورشید می اندر افق جام نکوتر****چون لشکر خورشید به آفاق درآمد
از می حشری به که درآرند به مجلس****زاندیشه چو بر خواب خماری حشر آمد
آغاز نهید از پی می بی‌خبری را****کز مادر گیتی همه کس بی‌خبر آمد
بر دل نفسی انده گیتی به سر آرید****گیرید که گیتی همه یکسر به سر آمد
بر بوک و مگر عمر گرامی مگذارید****خود محنت ما جمله ز بوک و مگر آمد
ای ساقی مه روی درانداز و مرا ده****زان می که رزش مادر و لهوش پسر آمد
بر من مشکن بیش که من توبه شکستم****زان دست که صد قلزم ازو یک شمر آمد
از دست گهر گستر دستور شهنشاه****دستی نه، محیطی که نوالش گهر آمد
دستور جلال‌الوزرا کز وزرا اوست****آن شاخ که در باغ جلالت به برآمد
صدری که تر و خشک جهان فانی و باقی****بر گوشهٔ خوان کرمش ماحضر آمد
جز بر در او قسمت روزی نکند بخت****آری چکند چون در رزق بشر آمد
هرگز چو فلک راه سعادت نکند گم****آن را که فلک سوی درش راهبر آمد
بی‌نعمت او بیخ بقا خشک لب افتاد****با همت او شاخ سخا بارور آمد
از همت او شکل جهانی بکشیدند****در نسبت او کل جهان مختصر آمد
ای شاه نشانی که ز عدل تو جهان را****در وصف نیاید که چه بختی به درآمد
عدل تو هماییست که چون سایه بگسترد****خاصیت خورشید در آن بی‌خطر آمد
سرمایهٔ دریا نه به بازوی دلت بود****زین روی دفینش ز کران بر حذر آمد
کان در نظر رای تو نامد ز حقیری****آن چیست که آن رای ترا در نظر آمد
بیدست تو کس را به مرادی نرسد دست****بوسیدن دست تو از آن معتبر آمد
در شان نیاز آیت احسان و ایادیت****چون پیرهن یوسف و چشم پدر آمد
بر تو قدیمیست چنان کز ره تقدیر****نزد همه در کوکبهٔ خواب و خور آمد
عزم تو چه عزمیست که بی‌منت تدبیر****در هرچه بکوشید نصیبش ظفر آمد
عالم که ز نه برد به حیلت کلهی کرد****ترک کله قدر ترا آستر آمد
گردون که پی وهم مهندس نسپردش****آمد شد تایید ترا پی سپر آمد
اول قدم قدر تو بود آنکه چو برداشت****عالم همه زیر آمد و قدرت زبر آمد
صاحب که به سیر قلمش تیغ سکون یافت****حاتم که ز دست کرمش کان به سر آمد
اوصاف تو در نسبت آوازهٔ ایشان****وصف نفس عیسی و آواز خر آمد
در امر تو امکان تغیر ننهفتند****گویی که مثالی ز قضا و قدر آمد
در کین تو امید سلامت ننهادند****گویی که نشانی ز سعیر و سقر آمد
دشمن کمر کین تو از بیم تو بربست****نی را ز پی حملهٔ صرصر کمر آمد
از آتش باس تو مگر دود ندیدست****کز ساده‌دلیش آرزوی شور و شر آمد
باس تو شهابیست که در کام شیاطین****با حرقتش آتش چو شراب کدر آمد
خطم تو چه پروانه شود صاعقه‌ای را****کان را ز فلک دود و ز اختر شرر آمد
تو ساکنی و خصم تو جنبان و چنین به****زیرا که سکون حلیت کل سیر آمد
عنقا که ز نازک منشی جای نگه داشت****هرگز طرف دامنش از عار تر آمد
وز هرزه‌روی سر چو به هر جای فرو کرد****یک سال زغن ماده و یکسال نر آمد
ای ملک‌ستانی که ز درگاه تو برخاست****هر مرغ که در عرصهٔ ملکی به پر آمد
من بنده کز این پیش نزد زخم درشتی****گردون که نه احوال من او را سپر آمد
در مدت ده سال که این گوشه و سکنه****در قبهٔ اسلام مرا مستقر آمد
هر نور و نظامی که درآمد ز در من****از جود تو آمد نه ز جای دگر آمد
گردون جگرم داد که احسان نه ز دل کرد****آن تو ز دل بود از آن بی‌جگر آمد
صدرا تو خداوند قدیمی نه مرا بس****آنرا که هنرهای من او را سمر آمد
اقران مرا زر ز طمع بیش تو دادی****زان در تو سخنشان همه چون آب زر آمد
از خدمت فرخندهٔ تو باز نگشتند****هرگز که نه تشریف توشان بر اثر آمد
انعام تو بر اهل هنر گرچه به حدیست****کز شکر تو کام همه‌شان پر شکر آمد
نظمی که در احوال من آمد همه وقتی****از فضل تو آمد نه ز فضل و هنر آمد
جانم که درو نقش هوای تو گرفتست****پاینده‌تر از نقش حجر بر حجر آمد
اقبال ز توقیع تو نقشی بنمودش****هرلحظه که بر غرفهٔ سمع و بصر آمد
از تو نگزیرد که تو در قالب عالم****جانی و یقین است که جان ناگزر آمد
تا در مثل آرند که اندر سفر عمر****جان مرکب و دم‌زاد و جهان رهگذر آمد
یک دم ز جهان جان تو جز شاد مبادا****کز یک نظرت برگ چنین صد سفر آمد
مقصود جهان کام تو بادا که برآید****زان کز تو برآمد همه کامی که برآمد
قصیده شماره 63: خدای جل جلاله ز من چنین داند
خدای جل جلاله ز من چنین داند****که هرکه نام خداوند بر زبان راند
چو از دریچهٔ گوش اندر آیدم به دماغ****دلم به دست نیاز از دماغ بستاند
حواس ظاهر و باطن که منهیان دلند****یکی ز جملهٔ هر دو گروه نتواند
که پیش خدمت او از دو پای بنشیند****چو دل درآرد و بر جای جانش بنشاند
زهی بنای عقیدت که روزگار ازو****به منجنیق اجل خاک هم نریزاند
مگر هوای تو اصل حیات شد که قضا****برات عمر به توقیع او همی راند
خصایصی که هوای تراست در اقبال****خرد درو به تحیر همی فرو ماند
به خواجگیم رسانید بخت و موجبش این****که روزگار مرا بندهٔ تو می‌خواند
کجا بماند که اقبال تو به دست قبول****طرایف سخنم را همی نگرداند
چو مدحت تو برانگیزد اسب فکرت من****ز جوی قوت ادراک عقل بجهاند
چو پای من بود اندر رکاب خدمت تو****عنان مدت من چرخ برنگرداند
به نعمت تو که گر در مصاف‌گاه اجل****قضا به زور تمامم ز زین بجنباند
مرااگر هنری نیست این دو خاصیت است****که هر کرا بود از مردمانش گرداند
نه در مناصب اقران حسد بیازارد****نه در صدور بزرگان طمع برنجاند
فلک چو کان گهر دید خاطرم پرسید****که این که دادت و جز راستیت نرهاند
چو نام دولت اکفی الکفات بردم گفت****به کار دولت اکفی الکفات می‌ماند
تویی که ابر ز تاثیر فتح باب کفت****تواند ار همه آب حیات باراند
به سیم نام نکو می‌خری زیان نکنی****برین بمان که ز مردم همین همی‌ماند
عنان به ابلق ایام ده که رایض او****سعادتیست که در موکب تو می‌راند
غبار موکب میمونت از بسیط زمین****سوی محیط فلک چون عنان بپیچاند
ز بهر تکیهٔ او گرنه عزم فسخ کند****سپهر گوشهٔ مسند ز ماه بفشاند
تو تا مدبر ملکی شکوه تدبیرت****ز بام گیتی تقدیر بد همی راند
جهان به آب وفا روی عهد می‌شوید****فلک به دست ظفر جعد ملک می‌شاند
زمانه مهرهٔ تشویر بازچید چو دید****که فتنه با تو همی بازد و همی ماند
تو در زمانه بسی از زمانه افزونی****اگر زمانه نداند خدای می‌داند
همیشه تا که ز تاثیر چرخ و گریهٔ ابر****دهان غنچهٔ گل را صبا بخنداند
لب نشاط تو از خنده هیچ بسته مباد****که خصم را به سزا خندهٔ تو گریاند
قصیده شماره 64: در دین چو اعتصام به حبل متین کنند
در دین چو اعتصام به حبل متین کنند****آن به که مطلع سخن از رکن دین کنند
دین‌پروری که داغ ستورش مقربان****از بهر کسب مرتبه نقش نگین کنند
ارواح انبیا ز مقامات آخرت****بر دست و کلک و فتوی او آفرین کنند
از شرم رای او رخ خورشید خوی کند****هرگه که بر سپهر حدیث زمین کنند
اطراف مدرسه‌اش به زبان صدا چو دید****هرشب مذکریش شهور و سنین کنند
خورشید کیست چاکر رایش از این سبب****هر بامدادش ابلق ایام زین کنند
نقدیست نکتهاش که دارد عیار وحی****در گنج خانهٔ خردش زان دفین کنند
ای تاج با کسی که مدار شریعتست****در شرع از طریق تهاون کمین کنند
صاحبقران شرع به جایی توان شدن****کانجات با مخنث و مطرب قرین کنند
مجلس به دوش گربه شکاران چرا شوی****چون نسبتت به خدمت شیر عرین کنند
یک التفات او ز تو گر منقطع شدی****زان التفاتها که به صوت حزین کنند
منکر مشو ازین که درین پوست نیستی****کازادگان به خیره ترا پوستین کنند
ای نایب محمد مرسل روا مدار****تا با من این مکاوحت از راه کین کنند
چندان بقات باد که تاثیر لطف صنع****از برگ اطلس وز گیا انگبین کنند
شرع از تو سرخ‌رو تو چو گل تازه‌روی تا****تشبیه چهرها به گل و یاسمین کنند
قصیده شماره 65: خراب کرد به یکبار بخل کشور جود
خراب کرد به یکبار بخل کشور جود****نماند در صدف مکرمات گوهر جود
وبال گشت همه فضل و علم و راحت و مال****شرنگ گشت همه نوش و شهد و شکر جود
برفت باد مروت بگشت خاک وفا****ببست آب فتوت بمرد آدر جود
نخفت فتنه و بی‌جفت خفت شخص هنر****نماند همت و بی‌شوی ماند دختر جود
فلک به مهر نشد یک نفس مطیع خرد****جهان به کام نشد یک زمان مسخر جود
دریده گشت به زوبین ناکسی دل لطف****بریده گشت به شمشیر ممسکی سر جود
نمی‌دمد به مشامم نسیم سنبل عدل****نمی‌دهد به دماغم بخار عنبر جود
به صدق نیست در این عهد بخت ناصر جاه****به طبع نیست در این عصر ملک غمخور جود
هلاک گشت عقات امل ز گرسنگی****مگر نماند به برج شرف کبوتر جود
چرا فروغ نیابد هوای سال امید****که آفتاب هنر رفت در دو پیکر جود
وجود جود عدم گشت و نیست هیچ شکی****که در جهان کرم کس ندید منظر جود
کنون که صبح خساست به شرق بخل دمید****درون پرده شود آفتاب خاور جود
سهیل عدل نتابد به طرف قطب شرف****سپهر ملک نگردد به گرد محور جود
در این هوس که خرامنده ماه من برسید****به شکل عربده بر من کشید خنجر جود
لبش به نوش بیاکنده لطف صانع لطف****رخش به مشک نگاریده صنع داور جود
به خشم گفت که چندین به رسم بی‌ادبان****مگوی مرثیهٔ جود در برابر جود
امید جود مبر از جهان کنون که گشاد****فلک به طالع فرخنده بر جهان در جود
به عون همت سلطان عصر و شاه جهان****شجاع دولت و سالار ملک و صفدر جود
خدایگان سلاطین ستوده عزالدین****کمال ملت و دیهیم عدل و مفخر جود
جهانگشای ولی نعمتی که همت او****همیشه هست به انعام روح‌پرور جود
طری به مکرمت جود اوست سوسن ملک****قوی به تقویت کلک اوست لشکر جود
به فهم حکمت او حاصل است مشکل علم****به وهم همت اوظاهر است مضمر جود
نهفته در دل داهیش بخت ذات کرم****سرشته در کف کافیش طبع جوهر جود
به یمن دولت او گشت چرخ خادم ملک****به عون همت او هست دهر چاکر جود
زهی به حزم و فراست کمال رتبت و جاه****خهی به عزم و سیاست کمال و زیور جود
تویی به طالع میمون مدام بابت ملک****تویی به رای همایون همیشه در خور جود
به احتشام تو فرخنده گشت طالع سعد****به احترام تو رخشنده گشت اختر جود
ز عکس تیغ تو تایید یافت بازوی عدل****به نوک کلک تو تشریف یافت محضر جود
غلام ملک تو بر سر نهاد تاج شرف****عروس بخت تو بر روی بست معجر جود
ندید مثل تو هنگام عدل چشم خرد****نزاد شبه تو هنگام لطف مادر جود
بنازنید ترا افتخار بر سر تخت****بپرورید ترا روزگار بر بر جود
صفات حمد تو در ابتدای مصحف مجد****مثال نعت تو در انتهای دفتر جود
ز هول جود تو لاغر شدست فربه بخل****ز امن بر تو فربه شدست لاغر جود
شدست نام تو مجموع بر وجود کرم****بدین صفات شدی در زمانه سرور جود
قصیده شماره 66: هرکرا در دور گردون ذکر مقصد می‌رود
هرکرا در دور گردون ذکر مقصد می‌رود****یا سخن در سر این صرح ممرد می‌رود
یا حدیث آن بهشتی چهره کز بدو وجود****همچو خاتونان درین فیروزه مرقد می‌رود
یا در آن حورا نسب کودک شروعی می‌کند****کز تصنع گه مخطط گاه امرد می‌رود
یا همی گوید چرا در کل انسان بر دوام****از تحرک میل و تحریک مجدد می‌رود
بر زبان دور گردون در جواب هرکه هست****ذکر دوران علاء الدین محمد می‌رود
آنکه پیش سایهٔ او سایهٔ خورشید را****در نشستن گفت‌وگوی صدر و مسند می‌رود
وانکه جز در موکب رایش نراند آفتاب****رایتش بر چرخ منصور و مید می‌رود
گرچه از تاثیر نه گردون به دست روزگار****ساکنان خاک را انعام بی‌حد می‌رود
هرچه رفتست از عطیتهای ایشان تاکنون****حاطه‌الله زو به یک احسان مفرد می‌رود
عقل کل کو تا ببیند نفس خاکی گوهری****کز دو عالم گوهرافشانان مجرد می‌رود
طبعش استقبال حاجتها بدان سرعت کند****کاندر آن نسبت زمان گویی مقید می‌رود
دست اورا در سخا تشبیه می‌کردم به ابر****عقل گفت این اصل باری ناممهد می‌رود
پیش دست او هنوز اندر دبیرستان جود****بر زبان رعد او تکرار ابجد می‌رود
خاک پایش را ز غیرت آسمان بر سنگ زد****تا به گاه چرخ موزون نامعدد می‌رود
گفت صراف قضا ای شیخ اگر ناقد منم****در دیار ما تصرف فرق فرقد می‌رود
وصف می‌کردم سمندش را شبی با آسمان****گفتم این رفتار بین کان آسمان قد می‌رود
گفت دی بر تیغ کوهی بود پویان گفتیی****آفتابستی که سوی بعد ابعد می‌رود
ماه بشنید این سخن آسیب زد با منطقه****گفت آیا تا حدیث نعل و مقود می‌رود
ای جوان دولت خداوندی که سوی خدمتت****دولت من سروقد یاسمین خد می‌رود
جانم از یک ماهه پیوند تو عیشی یافتست****کز کمالش طعنه در عیش مخلد می‌رود
ختم شد بر گوهر تو همچو مردی مردمی****در تو این دعوی به صد برهان مکد می‌رود
دور نبود کین زمان در مجلس حکم قضا****بر زبان چرخ و اختر لفظ اشهد می‌رود
نعت تو کی گنجد اندر بیت چندی مختصر****راستی باید سخن در صد مجلد می‌رود
چشم بد دور از تو خود دورست کز بس باس تو****فتنه اکنون همچو یاجوج از پس سد می‌رود
دانی از بهر تو با چشم بد گردون چه رفت****آنچه آن با چشم افعی از زمرد می‌رود
تا عروس روزگار اندر شبستان سپهر****در حریر ابیض و در شعر اسود می‌رود
وقف بادا بر جمال و جاه و عمرت روزگار****زانکه در اوقاف احکام مبد می‌رود
حاجب بارت سپه‌داری که در میدان چرخ****حزم را پیوسته با تیغ مهند می‌رود
ساقی بزمت سمن ساقی که بر قصر سپهر****لهو را همواره با صرف مورد می‌رود
قصیده شماره 67: طبعم به عرضه کردن دریا و کان رسید
طبعم به عرضه کردن دریا و کان رسید****نطقم به تحفه دادن کون و مکان رسید
هم وهم من به مقصد خرد و بزرگ تاخت****هم گام من به معبد پیر و جوان رسید
این دود عود شکر که جانست مجمرش****بدرید آسمانه و بر آسمان رسید
انده بمرد و مفسدت او ز دل گذشت****شادی بزاد و منفعت او به جان رسید
رنجور بادیه به فضای ارم گریخت****مقهور هاویه به هوای جنان رسید
بلبل فصیح گشت چو بوی بهار یافت****گل تازگی گرفت چو در بوستان رسید
پرواز کرد باز هوای ثنا و مدح****وز فر او اثر به زمین و زمان رسید
محبوب شد جهان که ز اقلیم رابعش****از چهرهٔ سخا و سخن کاروان رسید
محنت رود چو مدت عنف از زمانه رفت****نوبت رسد چو نوبت لطف جهان رسید
عالی سخن به حضرت عالی نسبت شتافت****صاحب هنر به درگه صاحبقران رسید
دستور شهریار جهان مجد دین که دین****از جاه او به منفعت جاودان رسید
محسود خسروان علی‌بن عمر که عدل****از رای او به رؤیت نوشیروان رسید
آن شه‌نشان که قدرت شمشیر سرفشان****در عهد او به خامهٔ عنبر فشان رسید
نقش بقا چو جلوه‌گری یافت از ازل****منشور بخت او ز ابد آن زمان رسید
ای صاحبی که از رقم مهر و کین تو****در کاینات نسخهٔ سود و زیان رسید
در کارکرد کلک تو خسرو چو فتح کرد****حالی به سایهٔ علم کاویان رسید
برخاست چرخ در طلب کبریاء تو****می‌بودش این گمان که بدو در توان رسید
از کبریاء تو خبری هم نمی‌رسد****آنجا که مرغ وهم و قیاس و گمان رسید
در منزلی که خصم تو نزل زمانه خورد****از هفت عضو خصم تو یک استخوان رسید
مصروع کرد بر جگر مرگ قهر تو****هر لقمه‌ای که خصم ترا در دهان رسید
دولت وصال عمر ابد جست سالها****دیدی که از قبول تو آخر به آن رسید
در اضطراب دیدهٔ تسکین گشاده شد****چون التفات تو به جهان جهان رسید
در کردهٔ خدای میاور حدیث رد****کام از حرم به چنین خاکدان رسید
ای خرد بارگاه بلا را ز کام تو****اینک ز صد هزار بزرگی نشان رسید
سلطانی از نیاز در خواجگی زند****چون نام خواجگی تو سلطان نشان رسید
نقد وجود چرخ عیار از در تو برد****چون در علو به کارگه امتحان رسید
تقدیر رزق اگرچه به حکم خدای بود****توجیه رزق از تو به انس و به جان رسید
در عشق مال آز روان شد به سوی تو****هم در نخست گام به دریا و کان رسید
مرغ قضا چو بر در حکم تو بار یافت****چشمش به یک نظر به همین آشیان رسید
صدرا به روزگار خزان دست طبع من****در باغ مدح تو به گل و ارغوان رسید
گلزار مدح تو به طراوت اثر نمود****این طرفه تحفه بین که مرا از خزان رسید
شخصم به جد و جهد به فرمان عقل و جان****از آسمان گذشت و به این آستان رسید
سی سال در طریق تحیر دلم بتاخت****اکنون ز خدمت در تو بر کران رسید
آخر فلک ز مقدم من در دیار تو****آوازه درفکند که جاری زبان رسید
نی نی به سوی صدر هم از لفظ روزگار****آمد ندا که بار دگر قلتبان رسید
کس را ز سرکشان زمانه نگاه کن****تا خام قلتبان‌تر از این مدح خوان رسید
این است و بس که از قبل بخت نیست شد****از بادهٔ محبت تو سرگران رسید
از فیض جاه باش که از فیض مکرمت****از باختر ثنای تو تا قیروان رسید
تا در ضمیر خلق نگردد که امر حق****نزدیک هر ضعیف و قوی با امان رسید
وز بهرهٔ زمانه تو بادی که شاه را****از دولت تو بهره دل شادمان رسید
حرف ر
قصیده شماره 68: شبی گذاشته‌ام دوش در غم دلبر
شبی گذاشته‌ام دوش در غم دلبر****بدان صفت که نه صبحش پدید بد نه سحر
چنان شبی به درازی که گفتی هردم****سپهر باز نزاید همی شبی دیگر
هوا سیاه به کردار قیرگون خفتان****فلک کبود نمودار نیلگون مغفر
چو اخگر اخگر هر اختر از فلک رخشان****وزان هر اختر در جان من دو صد اخگر
رخم ز انده جان زرد و جان بر جانان****لبم زآتش دل خشک و دل بر دلبر
ز آرزوی لب شکرین او همه شب****بدم ز آتش دل همچو اندر آب شکر
نبود در همه عالم کسی مرا مونس****نبود در همه گیتی کسی مرا غمخوار
گهی ز گریهٔ من پر فزغ شدی گردون****گهی زنالهٔ من پر جزع شدی کشور
رخم ز دیده پر از خالهای شنگرفی****بر از تپنچه پر از شاخهای نیلوفر
ز گرد تارک من چشم علویان شده کور****ز آه نالهٔ من گوش سفلیان شده کر
فلک ز انده جان کرده مر مرا بالین****جهان ز آتش دل کرده مر مرا بستر
شب دراز دو چشمم همی ز نوک مژه****عقیق ناب چکانیده بر صحیفهٔ زر
نه بر فلک ز تباشیر صبح هیچ نشان****نه بر زمین ز خروش خروس هیچ اثر
به دست عشوه همه شب گرفته دامن دل****که آفتاب هم اکنون برآید از خاور
رسم به روز و شکایت از این فلک بکنم****به پیش آن فلک رفعت و سپهر هنر
نظام ملکت سلطان و صدر دین خدای****خدایگان وزیران وزیر خوب سیر
محمد آنکه وزارت بدو نظام گرفت****چنانکه دین محمد به داد و عدل علی
سپهر قدر و زمین حلم و آفتاب لقا****سحاب جود و فلک همت و ملک مخبر
جهان مسخر احکام او به نیک و به بد****فلک متابع فرمان او به خیر و به شر
یکی به مدحت او روز و شب گشاده زبان****یکی به خدمت او سال و مه ببسته کمر
زمان خویش به توفیق او سپرده قضا****عنان خویش به تدبیر او سپرده قدر
نه از موافقت او قضا بتابد روی****نه از متابعت او قدر بپیچد سر
نعال مرکب او دارد آن بها و شرف****غبار موکب او دارد آن محل و خطر
کزین کنند عروسان خلد را یاره****وزان کنند بزرگان ملک را افسر
اگر سموم عتابش گذر کند بر بحر****وگر نسیم نوالش گذر کند بر بر
شود ز راحت آن خاک این بخور عبیر****شود ز هیبت این آب آن بخار شرر
اگر تو بحر سخا خوانیش همی چه عجب****که لفظ او همه در زاید و کفش گوهر
وگر سخای مصور ندیده‌ای هرگز****گه عطا به کف راد او یکی بنگر
ز سیم و زر و گهر همچو آسمان باشد****همیشه سایل او را زمین راهگذر
ایا به تابش و بخشش ز آفتاب فزون****و یا به رفعت و همت ز آسمان برتر
ترا سزد که بود گاه طاعت و فرمان****فلک غلام و قضا بنده و قدر چاکر
مرا سزد که بود گاه نظم مدحت تو****بیاض روز و سیاهش شب و قلم محور
مه از جهان اگر اندر جهان کسی باشد****تو آن کسی که ازو پیشی و بدو اندر
اگر به حکمت و برهان مثل شد افلاطون****وگر به حشمت و فرمان سمر شد اسکندر
ز تست حکمت و برهان درین زمانه مثل****به تست حشمت و فرمان درین دیار سمر
تو آن کسی که ترا مثل نافرید ایزد****تو آن کسی که ترا شبه ناورید اختر
سخا به نام تو پاید همی چو جسم به روح****جهان به فر تو نازد همی چو شاخ به بر
وجود جود و سخا بی‌کف تو ممکن نیست****نه ممکن است عرض در وجود بی‌جوهر
اگر ز آتش خشم تو بدسگال ترا****به آب عفو تو حاجت بود عجب مشمر
تو آن کسی که اگر با فلک به خشم شوی****سموم خشم تو نسرینش را بسوزد پر
چه غم خوری که اگر بدسگال تو به مثل****بر آسمان شود از قدر و منزلت چو قمر
همان کند به عدو تیغ تو که با مه چرخ****به یک اشارت انگشت کرد پیغمبر
همیشه تا که بود باد و خاک و آتش و آب****قوام عالم کون و فساد را در خور
بقات باد چو خاک و چو باد و آتش و آب****ندیم بخت و قرین دولت و معین داور
که قول و رای صوابت قوام عالم را****بهست از آب و ز خاک و ز باد و از آذر
قصیده شماره 69: ای به رفعت ز آسمان برتر
ای به رفعت ز آسمان برتر****نور رای تو آفتاب دگر
ای تو مقصود جنس و نوع جهان****وی تو مختار خاص و عام بشر
کمترین آستان درگه تست****برترین بام گنبد اخضر
دهر در مدحتت گشاده زبان****چرخ در خدمتت ببسته کمر
نزد عدل تو ای به جود مثل****روز بار تو ای به جاه سمر
نتوان برد نام نوشروان****نتوان کرد یاد اسکندر
در هوای تو عیش خوش مدغم****در خلاف تو بخت بد مضمر
یک نسیم است از رضای تو خیر****یک سموم است از خلاف تو شر
ای جهان لفظ و تو درو معنی****هم ازو پیش و هم بدو اندر
چرخ در جنت همت تو قصیر****بحر در پیش خاطر تو شمر
دست راد تو ابر بی‌نقصان****طبع پاک تو بحر بی‌معبر
وهمت آرد ز راز چرخ نشان****کلکت آرد ز علم غیب خبر
کار بندد مسخر و منقاد****امر و نهی ترا قضا و قدر
چون بخوانی خلاف چرخ هبا****چون برانی قبول بخت هدر
پاسبان سرای ملک تواند****نه فلک چار طبع و هفت اختر
نوبت ملک پنج کن که شدست****دشمن تو چو مهره در ششدر
چون تو گردد به قدر خصمت اگر****شبه لؤلؤ شود عرض جوهر
ای زمین حلم آفتاب لقا****وی فلک همت ملک مخبر
ای بزرگی که از بزرگی و جاه****هرکه بر خدمت تو یافت ظفر
کرد بیرون ز دست محنت پای****برد در دولتت به کیوان سر
بگذشت از فلک به مرتبه آنک****کرد روزی به درگه تو گذر
بنده نیز ار به حکم اومیدی****خدمتی گفت ازو عجب مشمر
عاجزی بود کرد با تو پناه****از بد روزگار بد گوهر
مهملی بود دامن تو گرفت****از جفای سپهر دون‌پرور
طمعش بود کز خزانهٔ جود****بی‌نیازش کنی به جامه و زر
گردد از دست بخشش تو غنی****یابد از فر دولت تو خطر
برهد از نحوست انجم****بجهد از خساست کشور
مدتی شد که تا بدان اومید****چشم دارد به راه و گوش به در
هست هنگام آنکه باز کشد****بر سر او همای جود تو پر
حلقه در گوش چرخ‌کرده هرآنک****کرد بر وی عنایت تو نظر
بنده را گوشمال داد بسی****به عنایت یکی بدو بنگر
صله دادن ترا سزاوارست****زانکه آن دیده‌ای ز جد و پدر
بیخ کان را نشاند دست سخات****شاخ آن جز کرم نیارد بر
نیست نادر ز خاندان نظام****دانش و رادی و ذکا و هنر
نور نادر نباشد از خورشید****بوی نادر نباشد از عنبر
تا بود تیره خاک و صافی آب****تا بود تند باد و تیز آذر
عالمت بنده باد و دهر غلام****آسمان تخت و آفتاب افسر
عید فرخنده و قرین اقبال****ملک پاینده و معین داور
چون منت صدهزار مدحت‌گوی****چون جهان صدهزار فرمان‌بر
دیر زی شادمان و نهمت یاب****کامران ملک‌دار و دولت‌خور
قصیده شماره 70: به سمرقند اگر بگذری ای باد سحر
به سمرقند اگر بگذری ای باد سحر****نامهٔ اهل خراسان به بر خاقان بر
نامه‌ای مطلع آن رنج تن و آفت جان****نامه‌ای مقطع آن درد دل و سوز جگر
نامه‌ای بر رقمش آه عزیزان پیدا****نامه‌ای در شکنش خون شهیدان مضمر
نقش تحریرش از سینهٔ مظلومان خشک****سطر عنوانش از دیدهٔ محرومان تر
ریش گردد ممر صوت ازو گاه سماع****خون شود مردمک دیده ازو وقت نظر
تاکنون حال خراسان و رعایات بودست****بر خداوند جهان خاقان پوشیده مگر
نی نبودست که پوشیده نباشد بر وی****ذره‌ای نیک و بد نه فلک و هفت اختر
کارها بسته بود بی‌شک در وقت و کنون****وقت آنست که راند سوی ایران لشکر
خسرو عادل خاقان معظم کز جد****پادشاهست و جهاندار به هفتاد پدر
دایمش فخر به آنست که در پیش ملوک****پسرش خواندی سلطان سلاطین سنجر
باز خواهد ز غزان کینه که واجد باشد****خواستن کین پدر بر پسر خوب سیر
چون شد از عدلش سرتاسر توران آباد****کی روا دارد ایران را ویران یکسر
ای کیومرث‌بقا پادشه کسری عدل****وی منوچهرلقا خسرو افریدون فر
قصهٔ اهل خراسان بشنو از سر لطف****چون شنیدی ز سر رحم به ایشان بنگر
این دل افکار جگر سوختگان می‌گویند****کای دل و دولت و دین را به تو شادی و ظفر
خبرت هست که از هرچه درو چیزی بود****در همه ایران امروز نماندست اثر
خبرت هست کزین زیر و زبر شوم غزان****نیست یک پی ز خراسان که نشد زیر و زبر
بر بزرگان زمانه شده خردان سالار****بر کریمان جهان گشته لئیمان مهتر
بر در دونان احرار حزین و حیران****در کف رندان ابرار اسیر و مضطر
شاد الا بدر مرگ نبینی مردم****بکر جز در شکم مام نیابی دختر
مسجد جامع هر شهر ستورانشان را****پایگاهی شده نه سقفش پیدا و نه در
خطبه نکنند به هر خطه به نام غز ازآنک****در خراسان نه خطیب است کنون نه منبر
کشته فرزند گرامی را گر ناگاهان****بیند، از بیم خروشید نیارد مادر
آنکه را صدره غز زر ستد و باز فروخت****دارد آن جنس که گوئیش خریدست به زر
بر مسلمانان زان نوع کنند استخفاف****که مسلمان نکند صد یک از آن باکافر
هست در روم و خطا امن مسلمانان را****نیست یک ذره سلامت به مسلمانی در
خلق را زین غم فریادرس ای شاه‌نژاد****ملک را زین ستم آزاد کن ای پاک سیر
به خدایی که بیاراست به نامت دینار****به خدایی که بیفراخت به فرت افسر
که کنی فارغ و آسوده دل خلق خدا****زین فرومایهٔ غز شوم پی غارت‌گر
وقت آنست که یابند ز رمحت پاداش****گاه آنست که گیرند ز تیغت کیفر
زن و فرزند و زر جمله به یک حمله چو پار****بردی امسال روانشان به دگر حمله ببر
آخر ایران که ازو بودی فردوس به رشک****وقف خواهد شد تا حشر برین شوم حشر
سوی آن حضرت کز عدل تو گشتست چو خلد****خویشتن زینجا کز ظلم غزان شد چو سقر
هرکه پایی و خری داشت به حیلت افکند****چکند آنکه نه پایست مر او را و نه خر
رحم‌کن رحم بر آن قوم که نبود شب و روز****در مصیبتشان جز نوحه‌گری کار دگر
رحم‌کن رحم برآن قوم که جویند جوین****از پس آنکه نخوردندی از ناز شکر
رحم‌کن رحم بر آنها که نیابند نمد****از پس آنکه ز اطلسشان بودی بستر
رحم‌کن رحم بر آن قوم که رسوا گشتند****از پس آنکه به مستوری بودند سمر
گرد آفاق چو اسکندر بر گرد ازآنک****تویی امروز جهان را بدل اسکندر
از تو رزم ای شه و از بخت موافق نصرت****از تو عزم ای ملک و از ملک‌العرش ظفر
همه پوشند کفن گر تو بپوشی خفتان****همه خواهند امان چون تو بخواهی مغفر
ای سرافراز جهانبانی کز غایت فضل****حق سپردست به عدل تو جهان را یکسر
بهره‌ای باید از عدل تو نیز ایران را****گرچه ویران شد بیرون ز جهانش مشمر
تو خور روشنی و هست خراسان اطلال****نه بر اطلال بتابد چو بر آبادان خور
هست ایران به مثل شوره تو ابری و نه ابر****هم برافشاند بر شوره چو بر باغ مطر
بر ضعیف و قوی امروز تویی داور حق****هست واجب غم حق ضعفا بر داور
کشور ایران چون کشور توران چو تراست****از چه محرومست از رافت تو این کشور
گر نیاراید پای تو بدین عزم رکاب****غز مدبر نکشد باز عنان تا خاور
کی بود کی که ز اقصای خراسان آرند****از فتوح تو بشارت بر خورشید بشر
پادشاه علما صدر جهان خواجهٔ شرع****مایهٔ فخر و شرف قاعدهٔ فضل و هنر
شمس اسلام فلک مرتبه برهان‌الدین****آنکه مولیش بود و شمس و فلک فرمان‌بر
آنکه از مهر تو تازه است چو از دانش روح****وانکه بر چهر تو فتنه است بر شمس قمر
یاورش بادا حق عزوجل در همه کار****تا در این کار بود با تو به همت یاور
چون قلم گردد این کارگر آن صدر بزرگ****نیزه کردار ببندد ز پی کینه کمر
به تو ای سایهٔ حق خلق جگرسوخته را****او شفیع است چنان کامت را پیغمبر
خلق را زین حشر شوم اگر برهانی****کردگارت برهاند ز خطر در محشر
پیش سلطان جهان سنجر کو پروردت****ای چنو پادشه دادگر حق‌پرور
دیده‌ای خواجهٔ آفاق کمال‌الدین را****که نباشد به جهان خواجه ازو کاملتر
نیک دانی که چه و تا به کجا داشت برو****اعتماد آن شه دین‌پرور نیکو محضر
هست ظاهر که برو هرگز پوشیده نبود****هیچ اسرار ممالک چه ز خیر و چه ز شر
روشن است آنکه بر آن جمله که خور گردون را****بود ایران را رایش همه عمر اندر خور
واندر آن مملکت و سلطنت و آن دولت****چه اثر بود ازو هم به سفر هم به حضر
با کمال‌الدین ابنای خراسان گفتند****قصهٔ ما به خداوند جهان خاقان بر
چون کند پیش خداوند جهان از سر سوز****عرضه این قصهٔ رنج و غم و اندوه و فکر
از کمال کرم و لطف تو زیبد شاها****کز کمال‌الدین داری سخن ما باور
زو شنو حال خراسان و غزان ای شه شرق****که مر او را همه حالست چو الحمد ازبر
تا کشد رای چو تیر تو در آن قوم کمان****خویشتن پیش چنین حادثه‌ای کرد سپر
آنچه او گوید محض شفقت باشد ازآنک****بسطت ملک تو می‌خواهد نه جاه و خطر
خسروا در همه انواع هنر دستت هست****خاصه در شیوهٔ نظم خوش و اشعار غرر
گر مکرر بود ایطاء در این قافیتم****چون ضروریست شها پردهٔ این نظم مدر
هم بر آن‌گونه که استاد سخن عمعق گفت****خاک خون‌آلود ای باد باصفاهان بر
بی‌گمان خلق جگرسوخته را دریابد****چون ز درد دلشان یابد از این‌گونه خبر
تا جهان را بفروزد خور گیتی‌پیمای****از جهانداری ای خسرو عادل بر خور
قصیده شماره 71: مست شبانه بودم افتاده بی‌خبر
مست شبانه بودم افتاده بی‌خبر****دی در وثاق خویش که دلبر بکوفت در
چون اصطکاک و قرع هوا از طریق صوت****داد از ره صماخ دماغ مرا خبر
بر عادتی که باشد گفتم که کیست این****گفت آنکه نیست در غم و شادیت ازو گذر
جستم چنان ز جای که جانم خبر نداشت****کان دم به پای می روم از عشق یا به سر
در باز کرد و دست ببوسید و در کشید****تنگش چو خرمن گل و تنگ شکر ببر
القصه اندر آمد و بنشست و هر سخن****گفت و شنید از انده و شادی و خیر و شر
پس در ملامت آمد کین چیست می‌کنی****یزدانت به کناد که کردست خود بتر
یا در خمار مانده‌ای از صبح تا به شام****یا در شراب خفته‌ای از شام تا سحر
تو سر به نای و نوش فرو برده‌ای و من****خاموش و سرفکنده که هین بوک و هان مگر
دل گرم کرده‌ای ز تف عشق من به سست****سردی مکن که گرم کنی همچو دل جگر
باری ز باده خوردن و عشرت چو چاره نیست****در خدمت بساط خداوند خواجه خور
صدر زمانه ناصر دین طاهر آنکه هست****در شان ملک آیتی از نصرت و ظفر
تا حضرتی ببینی بر چرخ کرده فخر****تا مجلسی بیابی از خلد برده فر
بربسته پیش خدمت اسبان رتبتش****رضوان میان کوثر و تسنیم را کمر
گفتم که پایمرد و وسیلت که باشدم****گفتا که بهتر از کرم او کسی دگر
فردا که ناف هفته و روز سه‌شنبه است****روزی که هست از شب قدری خجسته‌تر
روزی چنان که گویی فهرست عشرتست****یک حاشیه به خاور و دیگر به باختر
آثار او چو عدت ایام بر قرار****و اوقات او چو صورت افلاک بر گذر
بی هیچ شک نشاط صبوحی کند به‌گاه****دانی چه کن و گرچه تو دانی خود این قدر
کاری دگر نداری بنشین و خدمتی****ترتیب کن هم امشب و فردا به گه ببر
دوش آنچنان که از رگ اندیشه خون چکید****نظمی چنان که دانی رفتست مختصر
گر زحمتت نباشد از آن تا ادا کنم****آهسته همچنین به همین صورت پرده‌در
قصیده شماره 72: نماز شام چو کردم بسیج راه سفر
نماز شام چو کردم بسیج راه سفر****درآمد از درم آن سرو قد سیمین‌بر
ز تف آتش دل وز سرشک دیده شده****لب چو قندش خشک و رخ چو ماهش تر
در آب دیده همی گشت زلف مشکینش****چو شاخ سنبل سیراب در می احمر
مرا دلی ز غریوش چو اندر آتش عود****مرا تنی ز وداعش چو اندر آب شکر
چه گفت، گفت نه سوگند خورده‌ای به سرم****که هرگز از خط عشق تو برندارم سر
هنوز مدت یک هجر نارسیده به پای****هنوز وعدهٔ یک وصل نارسیده به سر
بهانهٔ سفر و عزم رفتن آوردی****دلت ز صحبت یاران ملول گشت مگر
چه وقت رفتن و هنگام کردن سفرست****سفر مکن که شود بر دلم جهان چو سقر
مرا درین غم وتیمار ودرد دل مگذار****ز عهد و بیعت و سوگند خویشتن مگذر
وگر به رغم دل من همی بخواهی رفت****از آن دیار خبرده مرا وزان کشور
کجاست مقصد و تا چند خواهی آنجا ماند****کجا رسیم دگر بار و کی به یکدیگر
چو این بگفت به بر در گرفتمش گفتم****که جان جان و قرار دلی و نور بصر
سفر مربی مردست و آستانهٔ جاه****سفر خزانهٔ مالست و اوستاد هنر
به شهر خویش درون بی‌خطر بود مردم****به کان خویش درون بی‌بها بود گوهر
درخت اگر متحرک شدی ز جای به جای****نه جور اره کشیدی و نه جفای تبر
به جرم خاک و فلک در نگاه باید کرد****که این کجاست ز آرام و آن کجا ز سفر
ز دست فتنهٔ این اختران بی‌معنی****ز دام عشوهٔ این روزگار دون‌پرور
همی به خدمت آن صدر روزگار شوم****که روزگار ازو یافتست قدر و خطر
نظام ملکت سلطان و صدر دین خدای****خدایگان وزیران وزیر خوب سیر
محمد آنکه ز جاهش گرفت ملت و ملک****همان نظام که دین ز ابتدا به عدل علی
بزرگواری کاندر بروج طاعت اوست****مدبران فلک را مدار گرد مدر
بر شمایل حلمش نموده کوه سبک****بر بسایط طبعش نموده بحر شمر
چه دست او به سخا در چه ابر در نیسان****چه طبع او به سخن در چه بحر بی‌معبر
شمر ز تربیت جود او شود دریا****عرض به تقویت جاه او شود جوهر
ز بیم او نچشد شیر شرزه طعم وسن****ز عدل او نبرد شور و فتنه رنج سهر
چو باز او شکرد صید او چه شیر و چه گرگ****چو اسب او گذرد راه او چه بحر و چه بر
سعادت ابدی در هوای او مدغم****نوایب فلکی در خلاف او مضمر
اگر به وجه عنایت کند به شوره نگاه****وگر ز روی سیاست کند به خاره نظر
شود به دولت او خاک شوره مهر گیا****شود ز هیبت او سنگ خاره خاکستر
به ابر بهمن اگر دست جود بنماید****عرق چکد ز مسامش به جای قطر مطر
چو دست دولت او بر زمانه بگشودند****کشید پای به دامن درون قضا و قدر
ایا به جاه و شرف با ستاره سوده عنان****و یا به جود و سخا گشته در زمانه سمر
ببرده نام ز فرزانگان به قدر و به جاه****ربوده گوی ز سیارگان به فخر و به فر
به روز بار ترا مهر بالش ومسند****به روز جشن ترا ماه مشرب و ساغر
کند نسیم رضای تو کاه را فربه****کند سموم خلاف تو کوه را لاغر
به حضرت تو درون تیر کلک مستوفی****به مجلس تودرون زهره ساز خنیاگر
ز تیر حادثه ایمن شد و سنان بلا****هر آفریده که کرد از حمایت تو سپر
به زیر سایهٔ عدل تو نیست خوف و رجا****ورای پایهٔ قدر تو نیست زیر و زبر
بجز در آینهٔ خاطر تو نتوان دید****ز راز چرخ نشان و ز علم غیب خبر
اگر ز حلم تو یک ذره بر سپهر نهند****قرار یابد ازو همچو کشتی از لنگر
نسیم لطف تو ار بگذرد به آتش تیز****ز شعلهاش گشاید به خاصیت کوثر
حسام قهر تو شخص اجل زند به دو نیم****چنان که ماه فلک را بنان پیغمبر
به نیش کژدم قهرت اگر قضا بزند****عدوت را که سیه روز باد و شوم اختر
به هیچ داروی و تریاک برنیارد خاست****ز خاک جز که به آواز صور در محشر
قدر ز شست تو بر اختران رساند تیر****قضا ز دست تو بر آسمان گشاید در
چه باره‌ایست به زیر تو در بنامیزد****که منزلیش بود باختر دگر خاور
هلال نعل فلک قامت ستاره مسیر****زمین‌نوردی دریا گذار که پیکر
به زور چرخ و به آواز رعد و جستن برق****به قد کوه و تن پیل و پویهٔ صرصر
گه درنگ ازو طیره خورده پای خیال****گه شتاب درو خیره مانده مرغ به پر
گه تحرک او منقطع صبا و دبور****بر تحمل او مضطرب حدید و حجر
درخش نعلش سندان و سنگ را در خاک****فروغ و شعله دهد همچو اختر و اخگر
بزرگوارا دریا دلا خداوندا****ترا سپهر سریرست و آفتاب افسر
ز شوق خدمت تو عمرها گذشت که من****چو شکرم در آب و چو عود بر آذر
بدان عزیمت و اندیشه‌ام که تا ننهد****قضابه دست اجل بر به حنجرم خنجر
بجز مدیح توام برنیاید از دیوان****بجز ثنای توام بر نیاید از دفتر
ز نظم و نثر مدیح تو اندر آویزم****ز گوش و گردم ایام عقدهای گهر
نه نظم بلکه ازین درجهای پر ز نکت****نه نثر بلکه ازین درجهای پر ز درر
همیشه تا که بروید ز خاکها زر و سیم****همیشه تا که بتابد ز آسمان مه و خور
علو و رفعت تو همچو ماه باد و چو مهر****سرشک و چهرهٔ خصمت چو سیم باد و چو زر
تو بر میان کمر ملک بسته و جوزا****به پیش طالع سعدت همیشه بسته کمر
جهان مطیع و فلک تابع و ستاره حشم****زمان غلام و قضا بنده و قدر چاکر
درخت بخت حسود ترانه بیخ و نه شاخ****چو شاخ دولت خصم ترانه بار و نه بر
قصیده شماره 73: خوشا نواحی بغداد جای فضل و هنر
خوشا نواحی بغداد جای فضل و هنر****کسی نشان ندهد در جهان چنان کشور
سواد او به مثل چون پرند مینا رنگ****هوای او به صفت چون نسیم جان‌پرور
به خاصیت همه سنگش عقیق لؤلؤبار****به منفعت همه خاکش عبیر غالیه‌بر
صبا سرشته به خاکش طراوت طوبی****هوا نهفته در آبش حلاوت کوثر
کنار دجله ز خوبان سیم‌تن خلخ****میان رحبه ز ترکان ماه‌رخ کشمر
هزار زورق خورشید شکل بر سر آب****بر آن صفت که پراکنده بر سپهر شرر
به وقت آنکه به برج شرف رسد خورشید****به گاه آنکه به صحرا کشد صبا لشکر
دهان لاله کند ابر معدن لؤلؤ****کنار سبزه کند باد مسکن عنبر
به شبه باغ شود آسمان به وقت غروب****به شکل چرخ شود بوستان به وقت سحر
به وقت شام همی این بدان سپارد گل****به گاه بام همی آن بدین دهد اختر
به رنگ عارض خوبان خلخی در باغ****میان سبزه درفشان شود گل احمر
شکفته نرگس بویا به طرف لاله‌ستان****چنانکه در قدح گوهرین می اصفر
ستاک لاله فروزان بدان صفت که بود****زمشک و غالیه آکنده بسدین مجمر
نوای بلبل و طوطی خروش عکه و سار****همی کند خجل الحانهای خنیاگر
بدین لطافت جایی من از برای امید****به فال نیک گزیدم سفر به جای حضر
نماز شام ز صحن فلک نمود مرا****عروص چرخ که بنهفت روی در خاور
بدان صفت که شود غرقه کشتی زرین****به طرف دریا چون بگسلد ازو لنگر
به گرد گنبد خضرا چنان نمود شفق****که گرد خیمهٔ مینا کشیده شوشهٔ زر
ستارگان همه چو لعبتان سیم‌اندام****به سوک مهر برافکنده نیلگون معجر
بنات نعش همی گشت گرد قطب چنان****که گرد حقهٔ فیروه گوهرین زیور
بر آن مثال همی تافت راه کاهکشان****که در بنفشه‌ستان برکشیده صف عبهر
ز تیغ کوه بتابید نیم شب پروین****چنان که در قدح لاجورد هفت درر
سپهر گفتی نقاش نقش مانی گشت****که هر زمان بنگارد هزار گونه صور
ز برج جدی بتابید پیکر کیوان****به شکل شمع فروزنده در میان شمر
همی نمود درفشنده مشتری در حوت****چنان که دیدهٔ خوبان ز عنبرین چادر
ز طرف میزان می‌تافت صورت مریخ****بدان صفت که می لعل رنگ در ساغر
چنان که عاشق ومعشوق در نقاب گمان****بتافت تیر درافشان و زهرهٔ ازهر
به رسم لعبت‌بازان سپهر آینه رنگ****زمان زمان بنمودی عجایب دیگر
فلک به لعبت مشغول و من به توشهٔ راه****جهان به بازی مشغول و من به عزم سفر
درین هوس که خرامان نگار من برسید****بدان صفت که برآید ز کوه پیکر خور
فرو گسسته به عناب عنبرین سنبل****فرو شکسته به خوشاب بسدین شکر
همی گرفت به لؤلؤ عقیق در یاقوت****همی نهفت به فندق بنفشه در مرمر
ز عکس نرگس او می‌نمود بر زلفش****چنان که ریخته بر سبزه دانهای گهر
ز بس که بر رخ خورشید زد دو دست به خشم****گلش چو شاخ سمن گشت و برگ نیلوفر
به طعنه گفت که عهد و وفای عاشق بین****به طیره گفت که مهر و هوای دوست نگر
نبود هیچ گمانی مرا که دشمن‌وار****بدین مثال ببندی به هجر دوست کمر
مجوی هجر من و شاخ خرمی مشکن****متاب رخ ز من و جان خوشدلی مشکر
به جای ملحم چینی منه هوا بالین****به جای اطلس رومی مکن زمین بستر
خدای گفت حضر هست بر مثال بهشت****رسول گفت سفر هست بر مثال سقر
کجا شوی تو که بی‌روی من نیابی خواب****کجا روی تو که بی‌روی من نبینی خور
در این دیار به حکمت نیابمت همتا****درین سواد به دانش نبینمت همبر
کمینه چاکر علمت هزار افلاطون****کهینه بندهٔ فضلت هزار اسکندر
ز شکلهای تو عاجز روان بطلمیوس****ز حکمهای تو قاصر روان بومعشر
تو آنکسی که ز فضل تو فاضلان عراق****به خاک پای تو روشن همی کنند بصر
جواب دادم کای ماهروی غالیه‌موی****به آب دیده مزن بر دل رهی آذر
قرار گیر و ز سامان روزگار مگرد****صبور باش و ز فرمان ایزدی مگذر
هوا نکرد تن من بدین فراغ و وداع****رضا نداد دل من بدین قضا و قدر
ولیک حکم چنین کرد کردگار جهان****ز حکم او نتوان یافت هیچگونه مفر
به صبر باد فلک در حضر ترا ناصر****به عون باد ملک در سفر مرا یاور
وداع کرد بدین‌گونه چون برفت جهان****به سیم خام بیندود گنبد اخضر
به شکل عارض گلرنگ او همی تابید****فروغ خسرو سیارگان به مشرق در
غلام‌وار چو هنگام کوچ قافله بود****سوار گشتم بر کرهٔ هیون پیکر
پلنگ هیات و قشقاو دم گوزن سرین****عقاب طلعت عنقا شکوه طوطی پر
قوی قوائم و باریک دم فراخ کفل****دراز گردن و کوتاه سم میان لاغر
به وقت جلوه‌گری چون تذرو خوش‌رفتار****به گاه راهبری چون کلاغ حیلت‌گر
به گاه کینه هوا در دو پای او مدغم****به وقت حمله صبا در دو دست او مضمر
خروش دد بشنیدی ز روم در کابل****خیال موی بدیدی ز هند در ششتر
بدین نوند رسیدم در آن دیار و زمن****به گوش حضرت شاه جهان رسید خبر
مرا به حضرت عالی تقربی فرمود****به نام شاه بپرداختم یکی دفتر
هزار فصل درو لفظها همه دلکش****هزار عقد درو نکتها همه دلبر
بدان امید که شاه جهان شرف دهدم****شوم به دولت او نیک‌بخت و نیک‌اختر
به هر دو سال بسازم ز علم تصنیفی****برای دولت منصور خسرو صفدر
برین مثال بود یاد تازه در عقبی****برین نهاد بود نام زنده تا محشر
بماند نام سکندر هزار و پانصد سال****مصنفات ارسطو به نام اسکندر
جهان نخواست مرا بخت شاعری فرمود****که هیچ عقل نمی‌کرد احتمال ایدر
ز بحر خاطر من صد طویله در برسید****به مدح شاه جهان چون شدم سخن‌گستر
بدین فصاحت شعری که چشم دارد کور****بدین عبارت نظمی که گوش دارد کر
بدان خدای که در صنع خویش بی‌آلت****بیافرید بدین گونه چرخ پهناور
به نور علم که دانا بدو گرفت شرف****به ذات حلم که مردم بدو گرفت خطر
به فیض عقل مجرد که اوست منبع خیر****به لطف نفس مفارق که اوست مدفع شر
به نفس ناطقه کو راست پیل گردن نه****به روح عاقله کوراست شیر فرمان‌بر
به انتهای وجودات اولین ترکیب****به ابتدای مقولات آخرین جوهر
به هول جنبش محشر به حق مصحف مجد****به ذات ایزد بی‌چون به جان پیغمبر
به زور رستم دستان و عدل نوشروان****به جاه خسرو ساسان و ماتم نوذر
به خاک پای جهان شهریار قطب‌الدین****که هست مفخر سوگند نامها یکسر
در این دیار ندانم کسی که وقت سخن****به جای خصم مناظر نشنیدم همبر
ز فضل خویش در این فصل هرچه می‌رانم****هر آنکسی که ندارد همی مرا باور
اگر چنان که درستی و راستی نکند****خدای بادبه محشر میان ما داور
هزار سال بقا باد شاه عالم را****که هست گردش گردون ملک را محور
پریر وقت سحر چون نسیم باد شمال****همی رساند به ارواح بوی عنبر تر
سرم ز خواب گران شد به من نمود هوس****خیال آن بت شمشاد قد نسرین بر
به لطف گفت که عمرت چگونه می‌گذرد****نبود گوش دلت را نصیحت کهتر
نگفتمت که مکن بد بجای وصلت من****که هرکسی که کند بد بدی برد کیفر
جواب دادم کای ماهروی سرد مگوی****که کار من شودی هرچه زود نیکوتر
ولیک شاه به فتح بلاد مشغولست****نمی‌کند به پرستندگان خویش نظر
به مهر گفت که چون نیستت به کام جهان****در این هوس منشین روزگار خویش مبر
به یک قصیدهٔ غرا بخواه دستوری****ز بارگاه خداوند تاج و زینت و فر
به شرم گفتم طبعم نمی‌دهد یاری****ز گفتهٔ تو اگر مدحتی بود در خور
به نام دولت مودود شاه بن زنگی****بیار و مردمی و دوستی بجای آور
به مدح شاه بخواند این قصیدهٔ غرا****ز نظم خویشتن آن رشک لعبت آزر
قصیده شماره 74: چو از دوران این نیلی دوایر
چو از دوران این نیلی دوایر****زمانه داد ترکیب عناصر
زمین شد چون سپهر از بس بدایع****خزان شد چون بهار از بس نوادر
درخت مفلس از گنج طبیعت****توانگر شد به انواع جواهر
چنان شد باغ کز نظارهٔ او****همی خیره بماند چشم ناظر
زنور دانهٔ نار کفیده****ببیند در دل آبی همی سر
تو گویی برگ سیب و سیب الوان****سپهرست و برو اجرام زاهر
ز شکل بربط و از دستهٔ او****اگر فکرت کند مرد مفکر
همان هیات که از امرود و شاخش****به خاطر اندرست آید به خاطر
اگرنه برج ثور و شاخ انگور****دو موجودند از یک مایه صادر
چرا پس خوشهٔ انگور و پروین****یکی صورت پذیرفت از مصور
وگرنه شاخها را جام نرگس****به باغ اندر شرابی داد مسکر
چرا چونان که مستان شبانه****توان و سرنگونسارند و فاتر
چمن را شاخ چندان زر فرستاد****ز دارالضرب وی پنهان و ظاهر
که هر ساعت چمن گوید که هر شاخ****کف خواجه است با این بخشش و بر
ظهیر دین یزدان بوالمناقب****نصیر ملت اسلام ناصر
کمال فضل و او با فضل کامل****وفور علم و او با علم وافر
به تقدیم قضا رایش مقدم****به تقدیر قدر حکمش مدبر
بود در پیش حلمش خاک عاجل****بود در جنب حکمش برق صابر
به کلکش در فتوت را خزاین****به طبعش در مروت را ذخایر
امور شرع را عدلش مربی****رموز غیب را حلمش مفسر
ندارد هیچ حاصل عقل کلی****که نه در ذهن او آن هست حاضر
خطابش منهی آمال عاقب****عتابش داعی آجال قاهر
ز سهمش گوئیا اقرار حشوست****به دیوانش اندرون انکار منکر
دهد پیشش گواهی در مظالم****رگ و پی بر فجور مرد فاجر
قضا تاویل سهم او ندارد****حریف خویش بشناسد مقامر
بر از گردون تاسع کرد مفروض****ز قدر او خرد گردون عاشر
قدر تقدیر قدر او نداند****مقدر کی بود هرگز مقدر
ایا آرام خاکت در نواهی****و یا تعجیل بادت در اوامر
بیان از وصف انعام تو عاجز****زبان از شکر اکرام تو قاصر
ره درگاه تو گویی مجره است****ز سیم سایلت وز زر زایر
گر از جود تو گیتی دانه سازد****به دام او درآید نسر طایر
ور از لطف تو تن مایه پذیرد****چو روحش درنیابد حس باصر
نیارد چون تو گردون مدور****نزاید چون تو ایام مسافر
به فرمان بردن اندر شرع مامور****به فرمان دادن اندر حکم آمر
عمارت یافت از عدلت زمانه****زمانه هست معمور و تو عامر
فرو خورد آب عدلت آتش ظلم****چنان چون مار موسی سحر ساحر
اگر مسعود ناصر تربیت داد****عیاضی را به خلعتهای فاخر
مرا آن داد جاهت کان ندادست****عیاضی را دو صد مسعود ناصر
وگر چند اندرین مدت ندیدست****کسم در خدمتت الا بنادر
به یاد آن حقوق مکرماتت****زبانها دارم از خلق تو شاکر
وگر عمرم بر آن مقصور دارم****به آخر هم نمیرم جز مقصر
به شعر آنرا مقابل کی توان کرد****ولیکن شعر نیکوتر ز شاعر
چو خاموشی بود کفران نعمت****در این معنی چه خاموش و چه کافر
همیشه تا بود ارکان مؤثر****همیشه تا بودگردون مؤثر
چو ارکانت مبادا هیچ نقصان****چو گردونت مبادا هیچ آخر
ز چرخت باد عمری در تزاید****ز بختت باد عزمی بر تواتر
بر احکام قضا حکم تو قاضی****بر اسرار قدر علم تو قادر
سعادت همنشینت در مجالس****هدایت هم حریفت بر منابر
ترا در شرع امری باد جاری****مرا در شعر طبعی باد ماهر
چو عیدی بگذرد تا عید دیگر****به عید دیگرت هر شب مبشر
قصیده شماره 75: چو زیر مرکز چرخ مدور
چو زیر مرکز چرخ مدور****نهان شد جرم خورشید منور
مه عید از فلک رخسار بنمود****نه پیدایی تمام و نه مستر
چو تیغ ناخنی بر چرخ مینا****چو شست ماهیی در بحر اخضر
در اجسام زمین سیرش مؤثر****وز اجرام فلک ذاتش مؤثر
دبیری بود از او برتر بفکرت****چو فکرت بی‌نیاز از کلک و دفتر
بسی اسرار جزوی کرده معلوم****بسی احکام کلی کرده از بر
هزاران پیکر جنی و انسی****ز نور پیکر او در دو پیکر
بتی بر غرفهٔ دیگر خرامان****چو بت‌رویان چین زیبا و دلبر
ز فرقش تا قدم در ناز و کشی****ز پایش تا به سر در زر و زیور
به دستی بربطی با صوت موزون****به دیگر ساغری پر خمر احمر
برازوی صحن دیگر بود خالی****چو لشکرگاه بی‌سلطان ولشکر
گمانی آمدم کانجا کسی نیست****به ظاهر از مجاور یا مسافر
خرد گفت این حریم پادشاهیست****به شاهی برتر از خاقان و قیصر
ز عدل او همی بارد هوا نم****ز فیض او همی زاید زمین زر
چنان کامل که نه گرم است و نه سرد****چنان عادل که نه خشک است و نه تر
ولیکن دیدن او نیست ممکن****که شب ممکن نباشد دیدن خور
وزین بربود دیوانی و در وی****دلاور قهرمانی ترک اشقر
به روز جنگ با دستان رستم****به پیش خصم با پیکار حیدر
درآرد از عدم عنقا به ناوک****ببرد خاصیت ز اشیا به خنجر
برازوی خواجهٔ چونان ممکن****که تمکین بودش از تمکین مسخر
ز عونش از عنایت چار عنصر****ز سیرش با سعادت هفت کشور
غنی و نعمت او دانش ودین****سخی و بخشش او حشمت وفر
وزو بر پیر دیگر بود هندی****بزرگ اندیشه‌ای چونان معمر
که ذاتش داشت بر آرام پیشی****که زادش بود با جنبش برابر
وفاق او صلاح اهل عالم****خلاف او فساد کون و جوهر
خیالات ثوابت در خیالم****چنان آمد همی بی‌حد و بی‌مر
که اندر چرخ کحلی کرده ترکیب****هزاران در و مروارید و گوهر
شهاب تیزرو چون بسدین تیر****گذاره کرده از پیروزه مغفر
مجره گفتیی تیغ گهردار****نهادستی بزنگاری سپر بر
به شاخ ثور بر شکل ثریا****چو مرواریدگون بار صنوبر
بنات‌النعش گرد قطب گردان****گهی از جرم زیر و گاه از بر
چو گرد مرکز رای خداوند****قضای ایزد دادار داور
وزیر ملک سلطان معظم****نصیر دین یزدان و پیمبر
جهان حمد محمود آنکه از جاه****جهان حمدش گرفت از پای تا سر
مؤخر عهد و در دانش مقدم****مقدم عقل و در رتبت مؤخر
به جنب رایش اجرام سماوی****چو با خورشید اجرام مکدر
نه اوج قدر او را هیچ پستی****نه بحر طبع او را هیچ معبر
ندارد عقل بی‌عونش هدایت****نگیرد باز بی‌سعیش کبوتر
یقینی چون گمان او نباشد****نباشد دیدهٔ احوال چو احور
به وهمش قدرت آن هست کز دهر****بگرداند بد و نیک مقدر
به قدرش قوت آن هست کز سهم****کشد پیش قضا سد سکندر
کفش بحرست و موجش جود و بخشش****خطش تارست و پودش مشک و عنبر
اگرنه نهی کردستی ز اسراف****خدای و نهی او نهیی است منکر
ز افراط سخای او شدستی****جهان درویش و درویشی توانگر
سموم قهرش اندر لجهٔ بحر****نسیم لطفش اندر شورهٔ بر
برآرد از مسام ماهی آتش****برآرد از غبار تیره عرعر
نه با آرام حلمش خاک را صبر****نه با تعجیل امرش باد را پر
به جنب آن خفیف، اثقال مرکز****به پیش این کسل، اعجال صرصر
گرش بهتان نهد خصم بداندیش****ورش عصیان کند چرخ ستمگر
لعاب آن شود چون آب افیون****نجوم این شود چون جرم اخگر
اگرنه کلک او شد ناف آهو****وگرنه طبع او شد ابر آذر
چرا بارد به نطق آن در دریا****چرا ساید به نوک این مشک اذفر
در این جنبش اگر جز قوت نفس****فلک را علتی یابند دیگر
نظام کار او باشد که او را****همی از باختر تازد به خاور
ایا طبع تو بر احسان موفق****و یا بخت تو بر اعدا مظفر
تویی آن‌کس که گر کوشی، برآری****به قهر از صبح عالم شام محشر
تویی آن‌کس که گر خواهی برانی****به لطف از دود دوزخ آب کوثر
نیاوردست پوری بهتر از تو****جهان از نه پدر وز چار مادر
تو عقلی بوده‌ای در بدو ابداع****هدایت را چنان لابد و درخور
که جز نور تو تااکنون نبودست****هیولی را به صورت هیچ رهبر
زمین پیش وقار تو مجوف****جهان پیش کمال تو محقر
خرد جز در دماغ تو شمیده****سخن جز در ثنای تو مزور
تو بیش از عالمی گرچه درویی****چو رمز معنوی در لفظ ابتر
کند با لطف تو دوران گردون****چنان چون با سمندر طبع آذر
بود با تو هدر وسواس شیطان****چنان چون با پسر تعلیم آزر
حوادث چون به درگاهت رسیدند****نزاید بیش از ایشان فتنه و شر
که شب را تیرگی چندان بماند****که رخ پیدا کند خورشید ازهر
جهان از فتنه طوفانست و در وی****پناه و حلم تو کشتی و لنگر
اگر پیروزیی بینی ز خود دان****بزیر دور این پیروزه چادر
وگر من بنده را حرمان من داشت****دو روز از خدمتت مهجور و مضطر
چو دارم حلقهٔ عهد تو در گوش****به یک جرمم مزن چون حلقه بر در
تو مخدوم قدیمی انوری را****چنان چون بوالفرج را بوالمظفر
مرا درگاه تو قبله است و در وی****اگر کفران کنم چه من چه کافر
نمی‌گویم که تقصیری نرفته است****درین مدت که نتوان کرد باور
ولیکن اختیار من نبودست****که مجبور فلک نبود مخیر
از این بی‌پا و سر گردون گردان****به سرگردانیی بودستم اندر
که گر تقریر آن بودی در امکان****زبانم اندکی کردی مقرر
به ابرامی که دادم عذر نه زانگ****بود گستاخ‌تر دیرینه چاکر
همیشه تا بود دی پیش از امروز****همیشه تا بود دی بعد آذر
همه آذرت با دی باد مقرون****همه امروز از دی باد خوشتر
به هر چت رای بگراید مهیا****به هر چت کام روی آرد میسر
حساب عمر تو چون دور گردون****به تکراری که سر ناید مکرر
چنان چون مرجع اجزا سوی کل****چو کان بادست رادت مرجع زر
نکوخواهت نکونام و نکوبخت****بداندیشت بدآیین و بداختر
همه روزت چو روز عیداضحی****همه سالت نشاط جام و ساغر
قصیده شماره 76: ای در ضمان عدل تو معمور بحر و بر
ای در ضمان عدل تو معمور بحر و بر****وی در مسیر کلک تو اسرار نفع و ضر
ای روزگار عادل و ایام فتنه‌سوز****وی آسمان ثابت و خورشید سایه‌ور
عدل تو بود اگرنه جهان را نماندی****با خشک ریش جور فلک هیچ خشک و تر
در روزگار عدل تو با جبر خاصیت****بیجاده از تعرض کاهست بر حذر
گیتی ز فضلهٔ دل ودست تو ساختست****در آب ساده گوهر و در خاک تیره زر
وز مابقی خوان تو ترتیب کرده‌اند****بر خوان دهر هرچه فلک راست ماحضر
قدر تو کسوتیست که خیاط فطرتش****بردوختست از ابرهٔ افلاک آستر
گردون بر نتایج کلکت بود عقیم****دریا بر لطافت طبعت بود شمر
بر ملک پرده کلک تو دارد همی نگاه****از راز دهر اگرچه گرفتست پرده بر
در ملک دهر کیست که بودست سالها****زین روی پرده‌دار و زان روی پرده‌در
ای چرخ استمالت و مریخ انتقام****ای آقتاب تخاطر و ای مشتری خطر
حرص ثنا و عشق جمالت مبارکت****گر در قوای نامیه پیدا کند اثر
این در زبان خامش سوسن نهد کلام****وان در طباق دیدهٔ نرگس نهد بصر
از عشق نقش خاتم تست آنکه طبع موم****با انگبین همی نبرد دوستی به سر
نشگفت اگر نگین ترا در قبول مهر****چون موم نرم سجدهٔ طاعت برد حجر
قهر تو آتشی است چنان اختیارسوز****کاسیب او دخان کند اندیشه در فکر
از شر دشمن ایمنی از بهر آنکه هست****هستی و نیستیش به یک بار چون شرر
بر کشتن حسود تو مولع چو آسمان****کس در جهان ندیده و نشنیده در سمر
طوفان چرخ جان یکی را چو غوطه داد****فریاد از اخترانش برآمد که لاتذر
نگذارد ار به چرخ رسد باد قهر تو****آثار حسن عاریتی بر رخ قمر
ور سایهٔ تغیر تو بر جهان فتد****در طبع کو کنار مرکب کند سهر
بیند فلک نظیر تو لیکن به شرط آنک****هم سوی تو به دیدهٔ احول کند نظر
چون زاب تیغ دودهٔ سلجوق بیخ ملک****کرد از طریق نشو به هر شش جهت سفر
آمد نظام شاخس و صدر شهید برگ****وان شاخ و برگ را تو خداوند بار و بر
دست زوال تا ابد از بهر چون تو بار****در بیخ این درخت نخواهد زدن تبر
ز اول که داشت در تتق صنع منزوی****ارواح را مشیمه و اشباح را گهر
در خفیه با زمانه قضا گفت حاملی****ای مادر جهان به جهانی همه هنر
گفتا چگونه، گفت به آخر زمان ترا****زاید وزیر عالم عادل یکی پسر
هم در نفاذ امر بود پادشا نشان****هم در نهاد خویش بود پادشا سیر
عقلی مجرد آمده در حیز جهت****روحی مقدس آمده در صورت بشر
با سیر حکم او به مثل چرخ کند سیر****با سنگ حلم او به مثل کوه تیز پر
می‌بود تا به عهد تو بیچاره منتظر****کان وعده را نبود کسی جز تو منتظر
و امروز چون به کام رسید از نشاط آن****کانچ از قضا شنید همان دید از قدر
گردان به گرد کوی زمانه زمانه‌ایست****با یک دهان ز شکر قضا تا به سر شکر
دانی چه خود همای بقا در هوای دهر****از بهر مدت تو گشادست بال و پر
ورنه نه آن درشت پسندست روزگار****کو روزگار خویش به هرکس کند هدر
خود خاک درگه تو حکایت همی کند****چونان که سطح آب حکایت کند صور
کز روی سبق مرتبه در مجمع وجود****ذات تو آمد اول و پس دهر بر اثر
من این همی ندانم دانم که چون تو نیست****در زیر چرخ و کس نرسیدست بر زبر
در جیب چرخ گر نشود دست امتحانت****در طول و عرض دامن آخر زمان نگر
تا تربیت کنند سه فرزند کون را****ترکیب چار مادر و تاثیر نه پدر
از طوق طوع گردن این چار نرم دار****در پای قدر تارک آن نه فرو سپر
تا واحد است اصل شمار و نه از شمار****دوران بی‌شمار به شادی همی شمر
بر مرکز مراد تو ایام را مدار****تا چرخ را مدار بود گرد این مدر
جویندهٔ رضای تو سلطان دادبخش****دارندهٔ بقای تو سبحان دادگر
قصیده شماره 77: زهی بقای تو دوران ملک را مفخر
زهی بقای تو دوران ملک را مفخر****خهی لقای تو بستان عدل را زیور
به بارگاه تو حاجب هزار چون خاقان****به بزمگاه تو چاکر هزار چون قیصر
ز امن داشته عزم تو پیش خوف سنان****ز عدل ساخته حزم تو پیش ظلم سپر
زبان تیغ تو پیوسته در دهان عدو****سنان رمح تو همواره در دل کافر
به احتشام تو بنیاد جود آبادان****به احترام تو آثار بخل زیر و زبر
کشیده رخت تو خورشید بر نطاق حمل****نهاده تخت تو افضال بر بساط قمر
ز وصف حلم تو باشد بیان من قاصر****ز نعت عدل تو گردد زبان من مضطر
ز ناچخ تو شود گاه خشم شیر نهان****ز خنجر تو کند وقت کینه ببر حذر
شرف به لطف همی پرورد ترا در ملک****هنر به ناز همی پرورد ترا در بر
دو شاهزاده که هستند از این درخت سخا****مبارک و هنری کامران و نام‌آور
گزیده سیف‌الدین اختیار ملک و شرف****ستوده عزالدین آن افتخار عدل و هنر
اسیر ناچخ این گشته ژنده پیلی مست****مطیع خنجر آن گشته شرزه شیری نر
سزد ز پیکر خورشید چتر آنرا طوق****رسد ز شهپر سیمرغ تیر این را پر
سخای این شده ایام عدل را قانون****عطای آن شده فرزند جود را مادر
رفیع همت این کرده با ستاره قران****بدیع دولت آن گشته در زمانه سمر
مثال ملکت این فخر ملکت سلجوق****نشان دولت آن تاج دولت سنجر
کمال یافت به دوران ملک این دیهیم****شرف گرفت به اقبال عدل آن افسر
به وقت کینه قضا در غلاف این ناچخ****به گاه حمله قدر در نیام آن خنجر
همیشه در شرف ملک شادمان بادند****غلام‌وار کمر بسته پیش تخت پدر
خدایگانا امید داشت بنده همی****که در ثنای تو بر سروران شود سرور
به بارگاه تو هر روز پیشتر گردد****کنون به رسم رسن تاب می‌شود پس‌تر
ز دخل نیست منالی و خرج او بی‌حد****ز نفع نیست نشانی و وام او بی‌مر
اگر چنانکه دهد شهریار دستوری****غلام‌وار دهد بوسه آستانهٔ در
به سوی خانه گراید زبان شکر و ثنا****به باد ملک خداوند کرده دایم‌تر
قصیده شماره 78: دی چون بشکست شهنشاه فلک نوبت بار
دی چون بشکست شهنشاه فلک نوبت بار****وز سراپردهٔ شب گرد جهان کرد حصار
روی بنمود مه عید به شکلی که کشند****قوسی از زر طلی بر کره‌ای از زنگار
جرم او قابل و مقبولش از آن سو تاثیر****سیر او فاعل و مفعولش از این سو آثار
گاهی از دوری خورشید همی شد فربه****گه ز نزدیکی او باز همی گشت نزار
بر ازو بود سبک‌روح دبیری که به کلک****معنی اندر ورق روح همی کرد نگار
سفهش غالب و چون بخت لئیمان خفته****خردش کامل و چون چشم رقیبان بیدار
مضمر اندر سخنش هرچه قضا را مقدور****مدغم اندر قلمش هرچه فلک را اسرار
بود بر تختهٔ او از همه نوعی آیات****بود در دفتر او از همه وزنی اشعار
کرده در دلو برین منطقه و هیات آسان****کرده در حوت بر آن ابجد و هوز دشوار
باز بر طارم دیگر صنمی سیم اندام****به کفی بربط سغدی به دگر جام عقار
از تبسم لب شیرینش همی شد خسته****وز اشارت رخ نیکوش همی گشت فکار
توامان با وتد و فاصلهٔ موسیقی****هم‌نوا با وتر و زمزمهٔ موسیقار
حضرتی بود بر از طارم او سخت رفیع****سقف او را نه ستون بود و نه دیوار به کار
ملکی همچو خرد عادل و هشیار درو****نیک مستظهر وزو یافته خاک استظهار
گه تهی کرد همی دامن ابر از گوهر****گاه پر کرد همی کیسهٔ کان از دینار
صحن و دهلیز سراپردهٔ او اوج و حضیض****ادهم و اشهب گرد آخر او لیل و نهار
باد را دخل همی داد به وجهی ز دخان****ابر را خرج همی کرد به وجهی ز بخار
باز میدان دگر بود درو شیردلی****که ازو شیر فلک خیره شود در پیکار
خنجرش گردن ارواح زند روز مصاف****ناوکش نامهٔ آجال برد وقت شکار
بی‌گنه بسته همی داشت یکی را در حبس****بی‌سبب خیره همی کرد یکی را بر دار
خواجه‌ای بود از اینان همه برتر ز شرف****مرد موسی کف و عیسی دم و یوسف دیدار
سایهٔ عدل پراکنده و نور احسان****رایت و رایش بر هفت و شش و پنج و چهار
عالم غیب همی دید و نبودش دیده****املی وحی همی کرد و نبودش گفتار
بر ازو صومعه‌ای بود و درو هندوی پیر****مدت عمرش بیرون شده از حد شمار
در همه شغلی چون صبر شتابش اندک****در همه کاری چون حلم درنگش بسیار
گاه می‌دوخت یکی را به کتف بر عسلی****گاه می‌بست یکی را به میان بر زنار
عدد انجم بسیار سپهر هشتم****بود چندان که برو چیره نمی‌شد مقدار
راست‌گویی که ز بسیاری انجم هستی****در گه خواب ز بسیاری شاهان گه بار
مجد دین بوالحسن عمرانی آنکه به جود****دل او بحر محیطست و کفش ابر بهار
آنکه دهرش ز قرانات فلک نارد مثل****وانکه چرخش ز موالید جهان نارد یار
چرخ را با شرفش سنگ فتد در موزه****کوه را با سخطش کیک فتد در شلوار
گشت بر محضر اقبال بزرگیش گواه****هر دو گیتی چو قضا و قدر آورد اقرار
تا نشد ضامن ارزاق خلایق جودش****پود یک معده طبیعت نفکند اندر تار
هست استیلا عدلش به کمالی که کنون****باز را کبک همی طعنه زند در کهسار
زانکه مانند شترمرغ ندارد مخلب****زانکه مانندهٔ خفاش ندارد منقار
تا زبان قلمش تیز فلک بگشادست****عقل در کام کشیدست زبان چون سوفار
قلمش آنچه بدو راه نیابد طغیان****خردش آنکه برو غیب نباشد دشوار
هست کمیت اشغال جهان را میزان****هست کیفیت احکام فلک را معیار
شادمان باش زهی مهتر با استحقاق****چشم بد دور زهی خواجهٔ بی‌استکبار
درگهت مقصد سادات و برو بر اعیان****مجلست مرجع زوار و بدو در احرار
دخل مدح تو دویده ز وضیع و ز شریف****خرج جود تو رسیده به صغار و به کبار
کنی از تقویت لطف عرض را جوهر****کنی از تربیت قهر شفا را بیمار
باد در موقف حکم تو وزد وقت نفاذ****خاک در سایهٔ حلم تو بود گاه وقار
تابش رای تو بیرون کند از ماه محاق****کوشش عدل تو بیرون برد از خمر خمار
خواب امن تو چنان عام شد اکنون که نماند****در جهان جز خرد و بخت تو یک تن بیدار
به یسار تو یمین خورد فلک گفت مترس****به یمین تو دهم هرچه مرا هست یسار
همتت بانگ برو زد که نگهدار ادب****کان یمین را ز یسار تو همی آید عار
تا برآورد فلک سر ز گریبان وجود****جز که در دامن قدر تو نکردست قرار
هرکجا رایض حزم تو گران کرد رکاب****بر سر توسن افلاک توان کرد فسار
هرکجا منع تو بگشاد در چون و چرا****بر در خانهٔ تقدیر توان زد مسمار
گر صبا از کف دست تو وزد همچو بهار****درم‌افشان دمد از شاخ برون دست چنار
جز فلک با کف پای تو نسودست رکاب****جز عنان در کف دست تو نکردست قرار
خواستم گفت که خورشید به رایت ماند****گفت خورشید که با او سخن من بگذار
در جبین همه اجرام فلک چین افتد****گر فلک را به مثل حکم تو گوید که بدار
در بزرگی تو یک نکته بخواهم گفتن****کانچنانست وگرنه ز خدایم بیزار
عقل اگر از سر انصاف بجوید امروز****در دیار دو جهان جز تو نیابد دیار
ای روان کرده به هر هفت فلک بر فرمان****وی روا دیده به هر شش جهت اندر بازار
نام من بنده به شش ماه به هر هفت اقلیم****گشت مشهور کبار از تو و معروف صغار
گر نیرزد سخنم زحمت من ور ارزد****هم بخر، نوش بر نیش بود گل بر خار
خاطری دارم منقاد چنانک اندر حال****گویدم گیر هر آن علم که گویم که بیار
در ادب گرچه پیاده است چو خصمت گه عفو****در سخن هست چو عقلت گه ادراک سوار
مرد باید چو میان بست به مداحی تو****که ازو گوهر ناسفته ستاند به کنار
همه شب کسب جواهر کند از عالم غیب****تا دگر روز کند در کف پای تو نثار
شعرم اینست وگر کس به ازین داند گفت****گو بیار اینک ارکان و بزرگان دیار
حاش لله نه که من بنده همی گویم از آن****که چرا پار نبود این سخنم یا پیرار
این هم اقبال تو می‌گوید ورنه تو بگوی****کز چو من شاخ چنین میوه چرا آید بار
همه کس داند و آنرا نتوان شد منکر****روز را بارخدایا نتوان کرد انکار
تا گسسته نشود رشتهٔ امروز از دی****تا بریده نشود اول امسال از پار
باد هر سال به سال دگرت ضامن عمر****باد هر روز به روز دگرت پذرفتار
دایم از روی بزرگی و شرف روزافزون****وز تن و جان و جوانی و جهان برخوردار
دامن عمر تو از گرد اجل در عصمت****پایهٔ جاه تو زاسیب فلک در زنهار
هردم اقبال نوت باد ز گردون کهن****سال نو بر تو همایون و چنین سال هزار
قصیده شماره 79: دوش از درم درآمد سرمست و بی‌قرار
دوش از درم درآمد سرمست و بی‌قرار****همچون مه دو هفته و هر هفت کرده یار
با زلف تابدار دلاویز پر شکن****با چشم نیم‌خواب جهان‌سوز پرخمار
جستم ز جای و پیش دوید و سلام کرد****واوردمش چو تنگ شکر تنگ در کنار
گفت از کجات پرسم و خود کی رسیده‌ای****چونی بماندگی و چگونست حال و کار
گفتم که حالم از غم تو بس تباه بود****لیکن کنون ز شادی روی تو چون نگار
تا همچون چنگ تو به کنارم نیامدی****بودم چو زیر چنگ تو با ناله‌های زار
بنشست و ماجرای فراق از نخست روز****آغاز کرد و قصهٔ آن گوی و اشکبار
می‌گفت و می‌گریست که آخر چو درگذشت****بی‌تو ز حد طاقت من بار انتظار
منت خدای را که به هم باز یک نفس****دیدار بود بار دگرمان در این دیار
القصه از سخن به سخن شد چو یک زمان****گفتیم از این حدیث و گرفتیم اعتبار
افتاد در معانی و تقطیع شاعری****بر وزنهای مشکل و الفاظ مستعار
گفتا اگرچه مست و خرابم سؤال کن****رمزی دو زین نمط نه نهان بل به آشکار
گفتم که چیست آنکه پس دور چرخ ازوست****گر زیر دور چرخ یمین است یا یسار
در بزم رشک برده برو شاخ در خزان****در بذل شرم خورده از او ابر در بهار
اصل وجود اوست که از بیخ فرع اوی****دارد همان نظام که از هفت و از چهار
گفتا که دست نایب سلطان شرق و غرب****آن از جهان گزیده و دستور شهریار
مودود احمد عصمی کز نفاذ امر****دارد زمام گیتی در دست اختیار
گفتم که چیست آن تن بی‌جان که در صبی****بودی صباش دایه و مادرش جویبار
زو موج فتنه ساکن و او روز و شب دوان****زو ملک شاه فربه و او سال و مه نزار
گه در مزاج حرف نهد نفس ناطقه****گه در کنار نطق کند در شاهوار
گفتا که کلک نایب دستور شرق و غرب****آن لطف گاه بر و سیاست به روز بار
مودود احمد عصمی کز مکان اوست****بنیاد دین و قاعدهٔ دولت استوار
گفتم قصیده‌ای اگرت امتحان کنم****در مدح این خلاصهٔ مقصود روزگار
طبعت بدان قیام تواند نمود گفت****کم‌گوی قصه، خیز دوات و قلم بیار
برخاستم دوات و قلم بردمش به پیش****آن یار ناگزیر و رفیق سخن‌گزار
برداشت کلک و کاغذ و فرفر فرونوشت****بر فور این قصیدهٔ مطبوع آبدار
قصیده شماره 80: باد شبگیری نسیم آورد باز از جویبار
باد شبگیری نسیم آورد باز از جویبار****ابر آذاری علم افراشت باز از کوهسار
این چو پیکان بشارت‌بر، شتابان در هوا****وان چو پیلان جواهرکش خرامان در قطار
گه معطر خاک دشت از باد کافوری نسیم****گه مرصع سنگ کوه از ابر مرواریدبار
بوی خاک از نرگس و سوسن چو مشک تبتی****روی باغ از لاله و نسرین چو نقش قندهار
مرحبا بویی که عطارش نباشد در میان****حبذا نقشی که نقاشش نباشد آشکار
ابر اگر عاشق نشد چون من چرا گرید همی****باد اگر شیدا نشد چون من چرا شد بی‌قرار
مست اگر بلبل شدست از خوردن مل پس چراست****چهرهٔ گل با فروغ و چشم نرگس پر خمار
رونق بازار بت‌رویان بشد زیرا که بود****بوی خطشان گلستان و رنگ رخشان لاله‌زار
باده خور چون لاله و گل زانکه اندر کوه و دشت****لاله می‌روید ز خارا گل همی روید ز خار
باده خوردن خوش بود بر گل به هنگام صبوح****توبه کردن بد بود خاصه در ایام بهار
بر گل سوری می صافی حلالست و مباح****خاصه اندر مجلس صدر جهان فخر کبار
مجلس عالی علاء الدین که از دست سخاش****زر ز کان خواهد امان و در ز دریا زینهار
عالم علم و سپهر جود محمود آنکه هست****افتخار روزگار و اختیار شهریار
دست جود آسمان از دست جودش مایه‌خواه****نقد جاه اختران بر سنگ قدرش کم‌عیار
عقل پروردست گویی روح او را در ازل****روح پروردست گویی شخص او را برکنار
راست‌کاری پیشه کردست از برای آنکه نیست****در قیامت هیچکس جز راستکاران رستگار
کی شود عالم از او خالی که از بهر بقاش****کرد ایزد روز مولودش فنا را سنگسار
زاب و آتش برد روح و رای او پاکی و نور****چون ز باد و خاک طبع و حلم او لطف و وقار
خواستند از حلم و رای او زمین و آسمان****هریکی در خورد خود چیزی ز روی افتخار
خود او چون زان سؤال آگه شد اندر حال داد****کوه این را خلعت و خورشید آنرا یادگار
ابر جودش گر به نیسان قطره بارد بر زمین****تا قیامت با درم آید برون دست چنار
ای به جنب همت تو پایهٔ اجرام پست****وی به پیش طلعت تو چشمهٔ خورشید تار
دارد از لطف تو برجیس و ز قهر تو زحل****این سعادت مستفاد و آن نحوست مستعار
در پناه درگه اقبال و بام قدرتست****هفت کوکب در مسیر و نه سپهر اندر مدار
ورکسی گوید نشاید بود گویم پس چراست****این نه آنرا پاسبان وان هفت این را پرده‌دار
فضل یزدان هست سال و مه یسارت را یمین****رای سلطان هست روز و شب یمینت را یسار
هر لباسی کز شرف پوشید شخص دولتت****رفعتش بودست پود و عصمتش بودست تار
گر شود در سنگ پنهان دشمنت همچون کشف****ور شود در خاک متواری حسودت همچو مار
حزم تو آنرا چو ناقه آورد بیرون ز سنگ****چو عزیمت هیبت و خشمت برآرد زان دمار
هست مضمر گویی اندر طاعت و عصیان تو****نام و ننگ و خیر و شر و لطف و قهر و فخر و عار
مادحت را گر معانی سست و الفاظ ابترست****زاهل معنی لاجرم کس نیست او را خواستار
هرکه در بند صور ماند به معنی کی رسد****مرد کو صورت پرست آمد بود معنی‌گذار
لیک ار یک روز بر درگاه تو باشد به پای****پایگاهی یابد از اقران فزون در روزگار
طبع گنگش بی‌زبان گویا شود چون کلک تو****گرچه کلک تو کمر بندد به پیشت بنده‌وار
گرچه نزد هیچ دیار این زمان مقبول نیست****گردد از تعریف تو صاحب قبول این دیار
سغبهٔ او باشد امروز آنکه منکر بود دی****طاعت او دارد امسال آنکه عصیان داشت پار
تا زند باد خزان بر شاخها زر و درم****تا کند باد صبا در باغها نقش و نگار
شاخ اقبالت چو باغ از ابر نیسان باد سبز****شخص بدخواهت چو برگ از باد دی زرد و نزار
چهرهٔ بدخواهت از انده چو آبی باد زرد****سینهٔ بد گوت پر خون از تفکر چون انار
شادمان در دولت عالی و جاه بی‌کران****کامران از نعمت باقی و عمر بی‌کنار
قصیده شماره 81: هندویی کز مژگان کرد مرا لاله قطار
هندویی کز مژگان کرد مرا لاله قطار****سوخت از آتش غم جان مرا هندووار
لاله راندن به دم و سوختن اندر آتش****هندوان دست ببردند بدین هر دو نگار
هندوانه دو عمل پیش گرفت او یارب****داری از هر دو عمل یار مرا برخوردار
هندوان را چه اگر گرم و تر آمد به مزاج****عشقشان در دل از آن گرمتر آمد صدبار
عشق هندو به همه حال بود سوزان‌تر****که در انگشت بود عادت سوزانی نار
اتفاق فلکی بود و قضای ازلی****عشق را بر سر من رفته یکایک سر و کار
دیدم از پنجرهٔ حجرهٔ نخاس او را****او به کاشانه بد و من به میان بازار
هم بر آن‌گونه که از پنجرهٔ ابر به شب****رخ رخشندهٔ مه بیند مرد نظار
کشی و چابکیش دیدم و با خود گفتم****اینت افسونگر هندو نسب جادو سار
به فسون بین که بدانگونه مسخر کردست****هم به بالای خود از عنبر و از مشک دو مار
آنکه دلال دو گیسوی پر از عطر ویست****نیست دلال درین مرتبه هست او عطار
زنخش چیست یکی گوی بلورین در مشک****ابرویش چیست دو چوگان طلی کرده نگار
دمچهٔ چشم کدامست و دماوند کدام****حلقهٔ زلف کدامست و کدامست تتار
آنکه آن حور که او را دل احرار بهشت****وانکه آن بت که ورا جان عزیزان فرخار
گو بیا روی ببین اینک وانگه به دو دست****زو نگهدار به دل و دین خود ای صومعه‌دار
من در آن صورت او عاجز و حیران مانده****دیده در وی نگران و دل از اندیشه فکار
هندوانه عملی کرد وی و من غافل****دلم از سینه برآورده و از فرق دمار
جادویی کردن جادو بچه آسان باشد****نبود بط بچه را اشنهٔ دریا دشوار
چون به ناگاه فرود آمد از آن حجره به شیب****همچو کبکی که خرامنده شود از کهسار
پای من خشک فرومانده ز رفتار و مرا****نیست بر خشک زمین پای من و گل ستوار
گفتم ای رشک بتان عشق مبارک بادم****که گرفتم غم عشق تو به صد مهر کنار
خنده می‌آمدش و بسته همی داشت دو لب****کانچنان خنده نبینی ز گل هیچ بهار
گفت اگر زر بودت عشق مبارک بادت****که به زر پای رسد بر سر نجم سیار
از خداوند مرا گر بخری فردا شب****برخوری از من و از وصل من اندوه مدار
گفتم ار زر نبود پس چه بود تدبیرم****گفت یک بدرهٔ زر فکر کن و ریش مخار
دلم از جا بشد ناگه و بخروشیدم****جامه بدریدم و اشک از مژگان کرد نثار
نوحهٔ زار همی کردم و می‌گفتم وای****اینت بی‌سیمی و با سیم همی آید یار
دلش از زاری و از نوحهٔ من باز بسوخت****به نوازش بگشاد آن دو لب شکربار
گفت مخروش ترا راه نمایم که چه کن****رو بر خواجهٔ خود شعر برو سیم بیار
خواجهٔ عادل عالم خلف حاتم طی****معطی دهر جلال‌الوزرا شمع دیار
آنکه آسان به کم از تو مثلا داده بود****ده به از من به یکی راه ترا نه صدبار
نه بسنجد چهل از من به جوی در چشمش****نه بهای چو منی بگذرد از چل دینار
رو میندیش که از بهر توام بخریدی****به مثل قیمت من گر بگذشتی ز هزار
گفتم ای دوست نکوراه نمودی تو ولی****با خداوند کرا زهره از این سان گفتار
گفت لا حول و لا قوة الا بالله****این چه گل بود که بشکفت میانش پرخار
او چو برگشت و خرامان شد از آنجای وداع****که نحوست کند از چرخ بر آنجای نثار
درد بی‌سیمیم آورد به سوی خانه****چو گنه کاری حاشا که برندش سوی دار
در ببستم بدو زنجیر هم از اول شب****پشت کردم سوی در روی به سوی دیوار
گفتم امشب بسزا بر سر بی‌سیمی خویش****تا گه صبح یکی ناله کنم زارازار
اشک راندم که همی غرقه شدی کشتی نوح****آه کردم که همی خیمه بیفکندی نار
هر شراری که برانداخت دل از روی رهی****بر فلک دیدم رخشان شده انجم کردار
من درین دمدمهٔ کار که سیمرغ سحر****به یکی جوی پر از شیر فرو زد منقار
گرمی و تری آن شیر همانا که مرا****به سوی مغز همان لحظه برآورد بخار
تا زدم چشم ولی نعمت خود را دیدم****بر نهالی به زر بر طرف صفهٔ بار
گفت ای انوری آخر چه فتادست ترا****که فرو رفته‌ای و غمزده چون بوتیمار
پیشتر رفتم و با خواجه به یکبار به شرح****قصهٔ عشق کنیزک همه کردم تکرار
خوش بخندید و مرا گفت سیه‌کار کسی****گفتم از خواجه سیه به نبود رنگ‌نگار
هم در آن لحظه بفرمود یکی را که برو****بخر این بدره بیار و به ثناگوی سپار
رفت و بخرید و بیاورد و به من بنده سپرد****دست دلدار گرفتم شدم آنگه بیدار
نه ولی‌نعمت من بود و نه معشوقهٔ من****راست من با تن خود خفته چو با سگ شنغار
وز همه نادره‌تر آنکه عطا خواست عطا****تا بر خواب گزارنده گرو شد دستار
ویحک ای چرخ منم مانده سری پر سودا****از جهان این سر و سودا به من ارزانی دار
دور ادبار تو تا چند به پایان آرم****دور اقبال اگر هست بیار ای دیار
ای کریمی و حلیمی که ز نسل آدم****کرم و حلم ترا آمده بی‌استغفار
از کریمی و حلیمی است که می بنیوشی****نعرهٔ زاغ و زغن چون نغم موسیقار
گرچه از قصه درازی ببرد شیرینی****کی بود از بر هفتاد ترش بوالغنجار
همه به قدر تو که کوتاه نخواهم کردن****تا ببینم که دهی تا شب قدرم دیدار
ناز بنده که کشد جز که خداوند کریم****ناز حسان که کشد جز که رسول مختار
من برآنم که مدیح تو بخوانم برخاک****تا شود خاک سیه کن‌فیکون زر عیار
وانگهی زر بدهم کار چو زر خوب کنم****بیش چون زر نکنم در طلب زر رخسار
راست گویم چو کف راد گهربار تو هست****منت زر شدن خاک سیاهم به چکار
آفتاب فلک‌آرای تو بر جای بود****جای باشد که جهان را ز چراغ آید عار
تا به نزدیک سر و صدر اطبا آفاق****عشق بیماری دل باشد و عاشق بیمار
دل من باد گرفتار چنین بیماری****تو خداوند مرا داشته هردم تیمار
قصیده شماره 82: دی بامداد عید که بر صدر روزگار
دی بامداد عید که بر صدر روزگار****هر روز عید باد به تایید کردگار
بر عادت از وثاق به صحرا برون شدم****با یک دو آشنا هم از ابناء روزگار
در سر خمار باده و بر لب نشاط می****در جان هوای صاحب و در دل وفای یار
اسبی چنانکه دانی زیر از میانه زیر****وز کاهلی که بود نه سک‌سک نه راهوار
در خفت و خیز مانده همه راه عیدگاه****من گاه زو پیاده و گاهی برو سوار
نه از غبار خاسته بیرون شدی به زور****نه از زمین خسته برانگیختی غبار
راضی نشد بدان که پیاده شوم ازو****از فرط ضعف خواست که بر من شود سوار
گه طعنه‌ای ازین که رکابش دراز کن****گه بذله‌ای از آن که عنانش فرو گذار
من واله و خجل به تحیر فرو شده****چشمی سوی یمینم و گوشی سوی یسار
تا طعنهٔ که میدهدم باز طیرگی****تا بذلهٔ که می‌کندم باز شرمسار
شاگردکی که داشتم از پی همی دوید****گفتم که خیر هست، مرا گفت بازدار
تو گرم کرده اسب به نظاره‌گاه عید****عید تو در وثاق نشسته در انتظار
عیدی چگونه عیدی چون تنگها شکر****چه تنگها شکر که به خروارها نگار
گفتم کلید حجره به من ده تو برنشین****این مرده ریگ را تو به آهستگی بیار
القصه بازگشتم و رفتم به خانه زود****در باز کرد و باز ببست از پس استوار
بر عادت گذشته به نزدیک او شدم****آغوش باز کرد که هین بوس و هان کنار
در من نظر نکرد چو گفتم چه کرده‌ام****گفت ای ندانمت که چگویم هزار بار
امروز روز عید و تو در شهر تن زده****فردا ترا چگوید دستور شهریار
بد خدمتی اساس نهادی تو ناخلف****گردندگی به پیشه گرفتی تو نابکار
گفتم چگویمت که درین حق به دست تست****ای ناگزیر عاشق و معشوق حق‌گزار
لیکن ز شرم آنکه درین هفته بیشتر****شب در شراب بوده‌ام و روز در خمار
ترتیب خدمتی که بباید نکرده‌ام****کمتر برای تهنیتی بیتکی سه چار
گفتا گرت ز گفتهٔ خود قطعهای دهم****مانند قطعهای تو مطبوع و آبدار
گفتم که این نخست خداوندی تو نیست****ای انوریت بنده و چون انوری هزار
پس گفتمش که بیتی ده بر ولا بخوان****تا چیست وزن و قافیه چون برده‌ای به کار
آغاز کرد مطلع و آواز برکشید****وانگاه چه روایت چون در شاهوار
قصیده شماره 83: ای به خوبی و خرمی چو بهار
ای به خوبی و خرمی چو بهار****گشته در دیدها بهار نگار
عرصهٔ صحن تو بهشت هوا****ذروهٔ سقف تو سپهر عیار
از سپهرت به رفعت آمده ننگ****وز بهشتت به نزهت آمده عار
گشته باطل ز عکس دیوارت****آن دورنگی که داشت لیل و نهار
در تو از مشکلات موسیقی****هرچه تقریر کرده موسیقار
کرده زان پس مکرران صدات****هم بر آن پرده سالها تکرار
معتدل عالمی که در تو طیور****همه هم ساکن‌اند و هم طیار
بلعجب عرصه‌ای که در تو وحوش****همه هم ثابتند و هم سیار
کرگ تو پیل کشته بر تارک****باز تو کبک خسته در منقار
شیر و گاو تو بی‌نزاع و غضب****ابدالدهر مانده در بیکار
تیغ ترکان رزمگاه ترا****آسمان کرده ایمن از زنگار
جام ساقی بزمگاه ترا****می‌پرستان نه مست و نه هشیار
موج در جوی تو فلک سرعت****مرغ بر بام تو ملک هنجار
با تو رضوان نهاده پیش بهشت****چند کرت عصا و پا افزار
عمرها در عمارتت بوده****دهر مزدور و آسمان معمار
سحر نقش ترا نموده سجود****مردم دیدها هزار هزار
بزمگاه ترا هلال قدح****همه وقتی پر آفتاب عقار
دیلم و ترک رزمگاه ترا****هیچ کاری دگر نه جز پیکار
رمح این چون شهاب آتش‌سوز****تیغ آن چون مجره گوهردار
وحش و طیر شکارگاه ترا****خامه بی‌اضطراب داده قرار
سایهٔ تو چنان کشیده شدست****کافتابش نمی‌رسد به کنار
پایهٔ تو چنان رفیع شدست****کاسمان را فرود اوست مدار
آسمان زیر دست پایهٔ تست****ورنه کردی ستاره بر تو نثار
باغ میمونت را نشسته مدام****همچو مرغان فرشته بر دیوار
طارم قدر تو چو گردون نه****چمن صحن تو چو ارکان چار
رستنیهاش چون نبات بهشت****فارغ از گردش خزان و بهار
سوسنش همچو منهیان گویا****نرگسش همچو عاشقان بیدار
یک دم از طفل و بالغش خالی****دایهٔ نشو را نبوده کنار
پنجهٔ سرو او به خنجر بید****بی‌گنه بر دریده سینهٔ نار
سایهٔ بید او به چهرهٔ روز****بی‌سبب در کشیده چادر قار
صدف افکنده موج برکهٔ او****همه اطراف خویش دریاوار
فضلهٔ سرخ بید او مرجان****لؤلؤ سنگ ریز او شهوار
در عالیش بر زبان صریر****مرحبا گوی ز ایران هموار
نابسوده در او ز پاس وزیر****سر زلف بنفشه دست چنار
آن قدر قدرت قضا پیمان****آن ملک سیرت ملوک آثار
ناصرالدین که شاخ نصرت و دین****ندهد بی‌بهار عدلش بار
طاهربن مظفر آنکه ظفر****همه بر درگهش گذارد کار
آنکه بفزود کلک را رونق****وانکه بشکست تیغ را بازار
وانکه جز باس او ندارد زرد****فتنهای زمانه را رخسار
دست رایش بکوفت حلقهٔ غیب****برکشیدند از درون مسمار
دولتش را چو چرخ استیلا****همتش را چو بحر استظهار
بوی باسش مشام فتنه نیافت****رخت برداشت رنگش از رخسار
نه معالیش پایمال قیاس****نه ایادیش زیردست شمار
کار عزمش به ساختن آسان****غور حزمش به یافتن دشوار
دست جودش همیشه بر سر خلق****پای خصمش مدام بر دم مار
کرده چرخش به سروری تسلیم****داده دهرش به بندگی اقرار
رایت او به جنبش اندک****خانه‌پرداز فتنهٔ بسیار
روزگارش به طبع گفته بگیر****هرچه رایش به حکم گفته بیار
بسته با حکم از قضا بیعت****گفته با کلک او قدر اسرار
داشته شیر چرخ را دایم****سایهٔ شیر رایتش به شکار
به بزرگیش کاینا من کان****داده یک عزم و یک زبان اقرار
کرده دوش یهود را تهدید****احتساب سیاستش به غیار
تا جهان لاف بندگیش زدست****سرو ماندست و سوسن از احرار
از عجب لا اله الا الله****چون کنند آفتاب را انکار
ای قضا بر در تو جویان جاه****وی قدر بر در تو خواهان بار
مسرع حکم تو زمانه نورد****شعلهٔ باس تو ستاره شرار
کوه را با طلایهٔ حلمت****گشته قایم جهادهای وقار
جیش عزمت دلیل بوده بسی****فتنه را در مضیقها به عثار
رایتت آیتی است حق‌گستر****قلمت معجزیست باطل خوار
رتبت کلک دست تو بفزود****تا جهان را مشیر گشت و مشار
چه عجب زانکه خود مربی نیست****کلک را در جهان چو دریا بار
دهرش از انقیاد گفته بگیر****هرچه رایش به حکم گفته بیار
صاحبانی چرا از آنکه فلک****دارد از من بدین سخن آزار
اندرین روزها به عادت خویش****مگر اندر میان خواب و خمار
بیتکی چند می‌تراشیدم****زین شتر گربه شعر ناهموار
منشی فکرتم چو از دو طرف****گشت معنی ستان و لفظ سپار
گفتمت صاحبا فلک بشنید****گفت هان ای سلیم‌دل زنهار
این ندا هیچ در سخن منشان****وین سخن بیش بر زبان مگذار
آنکه توقیع او کند تعیین****خسرو و صاحب و سپهسالار
وانکه دارند در مراتب ملک****بندگانش ملوک را تیمار
آنکه امرش دهد به خاک مسیر****وانکه نهیش دهد به باد قرار
وانکه هرگز به هیچ وجه ندید****فلکش جز به آب و آینه یار
وانکه از روی کبریا دربست****نه به عون سپاه و عرض سوار
وانکه جز عزم او نجنباند****رایت فتح را به گیر و به دار
تخت خاقان بگوشهٔ بالش****تاج قیصر به ریشهٔ دستار
صاحبش خوانی ای کذی و کذی****هان گرت می‌نخارد استغفار
ای در آن پایه کز بلندی هست****از ورای ولایت گفتار
نیست از تیر چرخ ناطق‌تر****دست از نطق زید و عمرو بدار
به خدای ار بدین مقام رسد****هم شود بی‌زبانتر از سوفار
من دلیری همی کنم ورنه****بر بساط تو از صغار و کبار
هیچ صاحب سخن نیارد کرد****این چنین بر سخنوری اصرار
تا بود بزم زهروی را گل****تا بود تیر عقربی را خار
فلک مجلست ز زهره‌رخان****باد چونان که بشکفد گلزار
دور فرمان دهیت همچو ابد****پای بیرون نهاده از مقدار
داعیان دوام دولت تو****انس و جان بالعشی و الابکار
جاهت از حرز و حفظ مستغنی****جانت از عمر و مال برخوردار
قصیده شماره 84: شب و شمع و شکر و بوی گل و باد بهار
شب و شمع و شکر و بوی گل و باد بهار****می و معشوق و دف و رود و نی و بوس و کنار
سبزه و آب گل‌افشان و صبوحی در باغ****نالهٔ بلبل و آواز بت سیم عذار
خوش بود خاصه کسی را که توانایی هست****وای بر آنکه دلی دارد و آنهم افکار
نوبهار آمد و هنگام طرب در گلزار****چه بهاری که ز دلها ببرد صبر و قرار
ساقیا خیز که گل رشک رخ حورا شد****بوستان جنت و می کوثر و طوبیست چنار
مرده خواهد که بجنبد به چنین وقت از جا****کشته خواهد که ز خون لاله کند با گلنار
کار می‌ساز که بی‌می نتوان رفت به باغ****مست رو سوی چمن تات کند باغ نثار
بلبل شیفته مست است و گل و سرو و سمن****نپسندند که او مست بود ما هشیار
باد نوروز سحرگه چو به بستان بگذشت****گل صد برگ برون رست ز پیرامن خار
چرب‌دستی فلک بین تو که بی‌خامه و رنگ****کرد اطراف چمن را همه پر نقش و نگار
نقش‌بندی هوا باز نگه کن بر گل****که دو صد دایره بر دایره زد بی‌پرگار
شکل غنچه است چو پیکان که بود بر آتش****برگ بیدست چو تیغی که برآرد زنگار
گل نارست درخشنده چو یاقوتین جام****دانهٔ نار چو لل و چو در جست انار
طفل غنچه عرق آورده ز تب بر رخ از آن****مادر ابر همی اشک برو بارد زار
دی گل سرخ و سهی سرو رسیدند به هم****در میان آمدشان گفت و شنودی بسیار
گل همی گفت ترا نیست بر من قیمت****سرو می‌گفت ترا نیست بر من مقدار
گل ازو طیره شد و گفت که ای بی‌معنی****دم خوبی زنی آخر به کدام استظهار
گویی آزادم و بر یک قدمی پیوسته****دعوی رقص نمایی و نداری رفتار
سرو لرزان شد و زان طعنه به گل گفت که من****پای برجایم و همچون تو نیم دست‌گذار
سالها بودم در باغ و ندیدم رخ شهر****تو که دوش آمدی امروز شدی در بازار
گل دگربار برآشفت و بدو گفت که من****هر به یک سال یکی هفته نمایم دیدار
نه پس از یازده مه بودن من در پرده****که کنون نیز بپوشم رخ و بنشینم زار
سوی شهر از پی آن رفتم تا دریابم****بزم خورشید زمین سایهٔ حق فخر کبار
نازش ملک و ملک ناصر دین قتلغ شاه****که بدو فخر کند تخت به روزی صدبار
آن جوان بخت شه پاکدل پاک‌سرشت****آن نکوسیرت نیکوسیر نیکوکار
آن خردمند هنردوست که کردست خجل****بحر و کان را به گه بذل یمینش ز یسار
کف او ضامن ارزاق وحوشست و طیور****در او قبلهٔ ارکان بلادست و دیار
خه‌خه ای قدر ترا طارم گردون کرسی****زه زه ای رای ترا صبح منیر آینه‌دار
هرچه گویم به مدیح تو و گویند کسان****تو از آن بیشتری نیست در آن هیچ انکار
منکران همه عالم چو رسیدند به تو****بر تمیز و خرد و خلق تو کردند اقرار
احتشام تو درختی است به غایت عالی****که نشاط و طرب و ناز و نعیم آرد بار
تو سلیمانی و زیر تو فرس تخت روان****تخت از معجزه بر باد نشسته چو غبار
چون کدو خصم تو گردنکش اگر شد چه شود****هم تواش باز کنی پوست ز تن همچو خیار
با همه سرکشی توسن گردون چو شتر****دست حکم تو ببینیش درون کرد مهار
نیست جز کلک تو گر کلک بود مشک‌فشان****نیست جز طبع تو گر طبع بود گوهربار
همچو باران به نشیب افتد بدخواه تو باز****گر به بالاکشدش چرخ دو صد ره چو بخار
دشمنت را چو خرد نیست اگر گنج نهد****نشود مالک دینار به ملک و دینار
نشود مشک اگر چند فراوان ماند****جگر سوخته در نافهٔ آهوی تتار
علم دولت تو میخ زمین است و زمان****عزت ذات شریفت شرف لیل و نهار
ده ره از نه فلک ایام شنیدست صریح****که تویی واسطهٔ هفت و شش و پنج و چهار
گر چو فرعون لعین خصم تو در بحر شود****موکب موسویت گرد برآرد ز بحار
باز تمکین تو هرجا که به پرواز آید****سر فرو دزدد بدخواه تو چون بوتیمار
گرد نبندد کمر مهر تو چون مور عدوت****زود از پوست برون آردش ایام چو مار
تو چنانی که در آفاق ترا نیست نظیر****به صفا و به حیا و به ثبات و به وقار
باز اخوان خردمند ترا چتوان گفت****زیرک و فاضل و دشمن‌شکن و کارگذار
سرورا، پاکدلا، زین فلک بی‌سر و پا****زندگانی رهی گشت به غایت دشوار
نقد می‌بایدم امروز ز خدمت صد چیز****نقدتر از همه حالی فرجی و دستار
بندگانند فراوان ز تو با نعمت و ناز****بنده را نیز چه باشد هم از ایشان انگار
وقت آنست که خواهی ز کرم کلک و دوات****بدری پارهٔ کاغذ ز کنار طومار
بر هر آن کس که براتم بنویسی شاید****به کمال‌الدین باری ننویسی زنهار
زانکه آن ظالم بی‌رحم یکی حبه نداد****زان زر و جامه و کرباس و کتان من پار
آن کمالی که چو نقصان من آمد در پیش****زان ندیدم من از آن هدیهٔ شاهی آثار
هجو کی خواستمش گفت ولی ترسیدم****که نه بر طبع ملک راست بود آن گفتار
بحلش کردم اگر چند که او ظالم بود****با ویم بیش از این نیز مبادا سر و کار
تا جهان ماند، ماناد وجودت به جهان****بادی از بخت و جوانی و جهان برخوردار
دوستان جمع و ندیمان خوش و دولت باقی****سر تو سبز و دلت شاد و تنت بی‌آزار
عید فرخنده و در عید به رسم قربان****سر بریده عدویت همچو شتر زار و نزار
قصیده شماره 85: آب چشمم گشت پر خون زاتش هجران یار
آب چشمم گشت پر خون زاتش هجران یار****هست باد سرد من بر خاک از آن کافور بار
آب و آتش دارم از هجران او در چشم و دل****از دل چون بادم از دوران گردون خاکسار
آب چشمم ز آتش دل نزهت جان می‌برد****همچو باد تند کاه از روی خاک اندر قفار
گر ز آب وصل او این آتش دل کم کنم****من چو باد از خاک کوی او شوم عنبر عذار
تا در آب چشمم و در آتش دل از فراق****همچو بادم من ز خاکی و دویی روزگار
زآب چشم و زآتش دل گر بخواهم در جهان****باد را پنهان کنم در خاک من همچون شرار
آب چشمم زآتش هجران چنان رنگین شدست****کز رخ باد بهاری خاک کوه لاله‌زار
آب چشم و آتش دل را ندارم هیچ دفع****جز نسیم باد مدح و خاک پای شهریار
خسروی کز آب لطف و آتش شمشیر او****باد بی‌مقدار گشت از دشمن چون خاک خوار
سنجر آن کز آب و آتش گرد و گل پیدا کند****مهر و کین او چو باد و خاک از تیر بهار
آنکه آب و آتش انگیزند تیغ و تیر او****از دل باد هوا و خاک میدان روز کار
پادشاهی کاب و آتش صولتش را چاکرند****باد را از خاک سم مرکبش هست افتخار
گر رسد بر آب دریا آتش شمشیر او****همچو باد از خاک دریاها برآرد او دمار
آب گردد همچو آتش در دهان آن کسی****کو ندارد همچو باد از خاک درگاهش مدار
آب اگر بر آتش آید از نهیب عدل او****بی‌گمان گردند همچون باد و خاک آموزگار
هست اندر دست آب و گوش آتش در جهان****باد تاثیرش سوار و خاک عدلش گوشوار
کی شدندی آب و آتش در جهان هریک پدید****گر نگشتی باد اقبالش درین خاک آشکار
از وجود جود و آب و آتش اقبال اوست****باد را پاکیزگی و خاک را پر در کنار
ای خداوندی کز آب و آتش جود و سخات****همچو باد و خاک مشهورند اندر هر دیار
تا بیابد آب روی از آتش اقبال تو****باد دولت بر یمین و خاک نصرت بر یسار
انوری از آب مهر و آتش مدحت کند****درج در نظم را چون باد بر خاکت نثار
تا نباشد آب و آتش نیکخواه یکدگر****تا بود از باد و خاک اندر جهان گرد و غبار
همچو آب و آتشت خواهم بقای سرمدی****تا چو باد از پیکر هر خاک گشته کامکار
قصیده شماره 86: دوش در هجر آن بت عیار
دوش در هجر آن بت عیار****تا به روزم نبود خواب و قرار
همه با ماه و زهره بودم انس****همه با آه و ناله بودم کار
نه کسی یک زمان مرا مونس****نه کسی یک نفس مرا غمخوار
همه بستر ز اشک من رنگین****همه کشور ز آه من بیدار
رخم از خون چو لالهٔ خودرنگ****اشکم از غم چو لؤلؤ شهوار
بر و رویم ز زخم دست کبود****دل و جانم به تیر هجر فکار
رخم از رنج زرد همچو ترنج****دلم از درد پاره همچو انار
نفسم سرد و سینه آتشگاه****دهنم خشک و دیده طوفان‌بار
گاه چون شمع قوت آتش تیز****گاه چون زیر جفت نالهٔ زار
دست بر سر زنان همی گفتم****کای فلک دست از این ضعیف بدار
تن بفرسود چند ازین محنت****جان بپالود چند از این آزار
تا کی این جور کردن پیوست****چند از این نحس بودن هموار
برگذر از ره جفا و مرا****روزکی چند بی‌غمی بگذار
طاقتم نیست از خدای بترس****بیش ازینم به دست غم مسپار
این همی گفتم و همی کردم****خاک بر سر ز گنبد دوار
یار چون نالهای من بشنید****گفت با من به سر در آن شب تار
مکن ای انوری خروش و جزع****که شدت بخت جفت و دولت یار
بار انده مکش که بار دگر****برهانیدت ایزد از غم و بار
بند بگشود چرخ، تنگ مباش****راه بنمود بخت، باک مدار
به تو آورد سعد گردون روی****روی زی درگه خداوند آر
شمس دین پهلوان لشکر شاه****پشت اسلام و قبلهٔ احرار
خاص سلطان اغلبک آنکه کفش****در سخا هست همچو ابر بهار
موی بر سایلان زبان خواهد****طبعش از بهر بخشش دینار
نظر لطف او بر آنکه فتاد****باز رست از زمانهٔ غدار
زیر پر همای دولت او****چه یکی تن چه صدهزار هزار
روز هیجا بر اسب که‌پیکر****چو برون آید از پی پیکار
مرکب زهره طبع مه نعلش****که تن باد پای خوش رفتار
گه زمین را کند ز پویه هوا****گه هوا را زمین کند ز غبار
برباید شهاب ناوک او****انجم از چرخ و نقش از دیوار
پیش او مار و مرغ در صف جنگ****تحفه و هدیه از برای نثار
مهر آرد گرفته در دندان****دیده آرد گرفته در منقار
سایهٔ رمح و عکس شمشیرش****بگر بیفتد بر جبال و بحار
سنگ این خاک گردد از انده****آب آن قیر گردد از تیمار
ای به ملکت چو وارث داود****ای به مردی چو حیدر کرار
ای چو چرخت هزار مدحت‌گوی****وی چو دهرت هزار خدمتگار
تا چو تیرست کار دولت تو****بی‌زبانست خصم چون سوفار
تو بشادی نشین که گشت فلک****خود برآرد ز دشمن تو دمار
بس ترا پشت نصرت یزدان****بس ترا یار دولت دادار
آنکه در دیدهٔ تو دارد قدر****وانکه بر درگه تو یابد بار
رفعت این را همی دهد تشریف****دولت آنرا همی نهد مقدار
بنده نیز ار به حکم اومیدی****مدحتی گفت ازو عجب مشمار
عالمی را چو از تو شاکر دید****گشت در دام خدمت تو شکار
ور ز اقبال قربتی یابد****پیش تخت تو چون صغار و کبار
جست از جور عالم جافی****رست از مکر گیتی مکار
کرد در منزل قبول نزول****گشت بر مرکب مراد سوار
تا نباشد به رنگ روز چو شب****تا نباشد به فعل نور چو نار
شب اعدات را مباد کران****روز شادیت را مباد کنار
پای بدگوی حاسدت در بند****سر بدخواه و دشمنت بر دار
قصیده شماره 87: کای کاینات رابه وجود تو افتخار
کای کاینات رابه وجود تو افتخار****وی پیش از آفرینش و کم ز آفریدگار
ای صاحب ملک دل و صدر ملک نشان****دستور بحر دست و خداوند کان یسار
امر تو همچو میل فلک باعث مسیر****نهی تو همچو طبع زمین موجب قرار
از همت تو یافته افلاک طول و عرض****وز مدت تو یافته ایام پود و تار
از سیر کلک تو همه آفاق در سکون****وز سد حزم تو همه آفاق در حصار
یک‌چند بی‌شبانی حزم تو بوده‌اند****گرگ ستم سمین، برهٔ عافیت نزار
پهلوی ملک بستر عدل آنگهی بسود****کاقبال کرد بالش عالیت آشکار
جایی رسیده پاس تو کز بهر خواب امن****بگرفت فتنه را هوس کوک و کو کنار
از خواب امن و مستی جود تو در وجود****کس نیست جز که بخت تو بیدار و هوشیار
عدل تو سایه‌ایست که خورشید را ز عجز****امکان پیسه کردن آن نیست در شمار
تا حشر منکسف نشود آفتاب اگر****آید به زیر سایهٔ عدلت به زینهار
رای تو بر محیط فلک شعله‌ای کشید****در سقف او هنوز سفر می‌کند شرار
حلم تو بر بسیط زمین سایه‌ای فکند****طبع اندرو هنوز دفین می‌نهد وقار
قهر تو گر طلایه به دریا کشد شود****در در صمیم حلق صدف دانهٔ انار
ور یک نسیم حلق تو بر بیشه بگذرد****از کام شیر نافه برد آهوی تتار
جائی که از حقیقت باران سخن رود****تقلیدیان مختصر از روی اختصار
گویند ابر آب ز دریا برآورد****وانگه به دست باد کند بر جهان نثار
این خود فسانه‌ایست همینست و بیش نه****کز خجلت کف تو عرق می‌کند بحار
بی‌آبروی دست تو هرکس که آب یافت****از دست چرخ بود چنان کاتش از خیار
ای آفتاب عاطفت ای آسمان محل****وی هم ز آفتاب و هم از آسمانت عار
از گفتهای بنده سه بیت از قصیده‌ای****کانجا نه معتبر بود اینجا نه مستعار
آورده‌ام به صورت تضمین در این مدیح****نز بهر آنکه بر سخنم نیست اقتدار
لیکن چو سنتی است قدیمی روا بود****احیای سنت شعرای بزرگوار
ای فکرت تو مشکل امروز دیده دی****وی همت تو حاصل امسال داده پار
قادر به حکم بر همه‌کس آسمان صفت****فایض به جود بر همه خلق آفتاب‌وار
در ابر اگر ز دست تو یک خاصیت نهند****دست تهی برون ندمد هرگز از چنار
تا از مدار چرخ و مسیر ستارگان****چون چرخ پر ستاره کند باغ را بهار
بادا فرود قدر تو اجرام را مسیر****واندر وفای عهد تو افلاک را مدار
دست وزارت تو زبردست آسمان****وین بارگه و مرتبه تا حشر پایدار
بر گوشمال خصم تو مولع سپهر و بس****در گوش او نعل سمند تو گوشوار
بر جویبار عمر تو نشو نهال عز****تا باغ چرخ را ز مجره است جویبار
قصیده شماره 88: ای روزگار دولت تو روز روزگار
ای روزگار دولت تو روز روزگار****وی بر زمانه سایهٔ تو فضل کردگار
قادر به حکم بر همه‌کس آسمان صفت****فائض به جود بر همه خلق آفتاب‌وار
حزم تو دام و دانهٔ امروز دیده دی****جود تو نقد و نسیهٔ امسال داده پار
افلاک را به عز و جلال تو اهتزاز****وایام را به جاه و جمال تو افتخار
از آب تف هیبت تو برکشد دخان****وز سنگ جذب همت تو برکشد بخار
تا سد حزم تو نکشیدند در وجود****عالم نیافت عافیت عام را حصار
عقلی گه ذکا و سحابی گه سخا****بحری گه کفایت و کوهی گه وقار
هم عقل پیش نطق تو شخصی است بی‌روان****هم نطق پیش کلک تو نقدیست کم‌عیار
در ابر اگر ز دست تو یک خاصیت نهند****دست تهی برون ندمد هرگز از چنار
تا در ضمان رزق خلایق نشد کفت****ترکیب معده را نه به پیوست پود و تار
حکم تو همچو باد دهد خاک را مسیر****علم تو همچو خاک دهد باد را قرار
نی چرخ را به سرعت امر تو ره‌نورد****نه وهم را به پایهٔ قدر تو رهگذار
از خاک زور بازوی امرت برد شکیب****وز آب نعل مرکب عزمت کند غبار
آنجا که یک پیاده فرو کرد عزم تو****ملکی توان گرفت به نیروی یک سوار
مهر تو دوستان را در دل شکفته گل****کین تو دشمنان را در جهان شکسته خار
چون مور هرکه با کمر طاعت تو نیست****بیرون کشد قضای بد از پوستش چو مار
هم غور احتیاط ترا دهر در جوال****هم اوج بارگاه ترا چرخ در جوار
چندین سوابق از پی کام تو آفرید****از تر و خشک عالم خاک آفریدگار
ورنه چو ذات کامل تو کل عالمست****کردی بر آفرینش ذات تو اختصار
تا نیست اختران را آسایش از مسیر****تا نیست آسمان را آرامش از مدار
بادا مسیر امر تو چون چرخ بی‌فتور****بادا مدار عمر تو چون دور بی‌شمار
هم فتنه را به دست شکوه تو گوشمال****هم چرخ را ز نعل سمند تو گوشوار
تو بر سریر رفعت و اعدا چو خاک پست****تو در مقام عزت و حاسد چو خاک خوار
قصیده شماره 89: حبل متین ملک دو تا کرد روزگار
حبل متین ملک دو تا کرد روزگار****اقبال را به وعده وفا کرد روزگار
در بوستان ملک نهالی نشاند چرخ****وآنرا قرین نشو و نما کرد روزگار
هر شادیی که فتنه ز ما فوت کرده بود****آنرا به یک لطیفه قضا کرد روزگار
با روضهٔ ممالک و ملت که تازه باد****سعی سحاب و لطف صبا کرد روزگار
محتاج بود ملک به پیرایه‌ای چنین****آخر مراد ملک روا کرد روزگار
نظم جهان نداد همی بیش ازین ز بخل****آخر طریق بخل رها کرد روزگار
ای مجد دین و صاحب ایام و صدر شرق****دیدی چه خدمتی به سزا کرد روزگار
این آیتی که زبدهٔ آیات صنع اوست****در شان ملک خوب ادا کرد روزگار
وین گوهری که واسطهٔ عقد دهر اوست****از دست غیب نیک جدا کرد روزگار
گنج قدر ز مایه تهی کرد آسمان****تا خاک را به برگ و نوا کرد روزگار
سوی تو ای رضای تو سرچشمهٔ حیات****دایم نظر به عین رضا کرد روزگار
آنجا که حکم چرخ و نفاذ تو جمع شد****بر حکم چرخ چون و چرا کرد روزگار
در بیع خدمت تو که آمد که بعد از آنش****بر من یزید فتنه بها کرد روزگار
وانجا که ذکر صاحب ری رفت و ذکر تو****بر عهد دولت تو دعا کرد روزگار
هر سر که از عنایت تو سایه‌ای نیافت****موقوف آفتاب عنا کرد روزگار
هر تن که از رعایت تو بهره‌ای ندید****گل مهره‌های نقش بلا کرد روزگار
در بندگیت صادق و صافیست هرکه هست****وین بندگی ز صدق و صفا کرد روزگار
ای انوری مداهنت سرد چون کنی****این سعی کی نمود و کجا کرد روزگار
خسرو عماد دولت و دین را شناس و بس****کش خدمت خلا و ملا کرد روزگار
این کام دل عطیت تایید جاه اوست****بی‌عون جاه او چه عطا کرد روزگار
پیروز شه که تا به قیامت ز نوبتش****سقف سپهر وقف صدا کرد روزگار
آن خسروی که پیش ظفرپیشه رایتش****پیشانی ملوک قفا کرد روزگار
آن آسمان محل که ز بس چرخ جود او****خورشید را چو سایه گدا کرد روزگار
آنک از برای خطبهٔ ایام دولتش****برجیس را ردا و وطا کرد روزگار
وانک از برای خدمت میمون درگهش****بهرام را کلاه و قبا کرد روزگار
دست چنار دولت فتراک او نیافت****زانش ممر باد هوا کرد روزگار
پشت بنفشه خدمت میمونش خم نداد****زان پیش چون خودیش دوتا کرد روزگار
شاهی که در اضافت قدرش به چشم عقل****از قالب سپهر سها کرد روزگار
خانی که در جهان خلافش به یک زمان****از عز بد سگال عزا کرد روزگار
در موقفی که بیلکش از حبس کیش رست****بر شیر بیشه حبس فنا کرد روزگار
چون اژدهای نیزه بپیچید در کفش****در دست خصم نیزه عصا کرد روزگار
ای خسروی که فضله‌ای از خشم و خلق تست****آن مایه کاصل خوف و رجا کرد روزگار
جم‌دولتی که در نفسی کلبهٔ مرا****از نعمت تو عرش سبا کرد روزگار
با من تو کردی آنچه سخا خواندش خرد****وان دیگران دغا نه سخا کرد روزگار
در خدمت تو عذر همی خواهدم کنون****زین پیش با من از چه جفا کرد روزگار
ای پایهٔ کمال تو جایی که از علو****اول حجاب از اوج سما کرد روزگار
من بنده را ز عاجزی اندر ثنای تو****تا حشر پایمال حیا کرد روزگار
دست ذکای من به کمال تو کی رسد****گیرم که گوهرم ز ذکا کرد روزگار
ذکر ترا چه نام فزاید ثنای من****خود نام تو ز حمد و ثنا کرد روزگار
تا در سرای شادی و غم در زبان فتد****چون نیک و بد صواب و خطا کرد روزگار
اندر نفاذ خسرو و صاحب نهاده باد****هر امر کان قرین قضا کرد روزگار
در دولتی که پیش دوامش خجل شود****دوران که نسبتش به بقا کرد روزگار
قصیده شماره 90: ای در نبرد حیدر کرار روزگار
ای در نبرد حیدر کرار روزگار****وی راست کرده خنجر تو کار روزگار
معمور کرده از پی امن جهانیان****معمار حزم تو در و دیوار روزگار
در دهر جز خرابی مستی نیافتند****زان دم که هست حزم تو معمار روزگار
واضح به پیش رای تو اشکال حادثات****واسان به نزد عزم تو دشوار روزگار
رای تو از ورای ورقهای آسمان****تکرار کرده دفتر اسرار روزگار
زان سوی آسمان به تصرف برون شدی****گر قدر و قدرت تو شدی یار روزگار
قدرت برون بماند چون بنای کن فکان****بنهاد اساس دایره کردار روزگار
ور در درون دائره ماندی ز رفعتش****درهم نیامدی خط پرگار روزگار
بعد از قبای قدر تو ترکیب کرده‌اند****این هفت و هشت پاره کله‌وار روزگار
جزوی ز ملک جاه تو اقطاع اختران****نوعی ز رسم جود تو آثار روزگار
با خرج جود تو نه همانا وفا کند****این مختصر خزانه و انبار روزگار
پیش تو بر سبیل خراج آورد قضا****هرچ آورد ز اندک و بسیار روزگار
زانها نه‌ای که همت تو چون دگر ملوک****تن دردهد به بخشش و ادرار روزگار
ای وقف کرده دولت موروث و مکتسب****بر تو قضا و بستده اقرار روزگار
تزویر این و آن نه همانا به دل کند****اقرار روزگار به انکار روزگار
زیرا که روزگار ترا نیک بنده‌ایست****احسنت ای خدای نگهدار روزگار
تا بندگیت عام شد آزاد کس نماند****الا که سرو و سوسن از احرار روزگار
جودت چو در ضمان بهای وجود شد****بگشاد کاروان قدر بار روزگار
طبعت به چارسوی عناصر چو برگذشت****آویخت بخل را عدم از دار روزگار
ای در جوال عشوه علی‌وار ناشده****از حرص دانگانه به گفتار روزگار
تیغ جهادت از پی تمهید اقتداش****ایمن چو ذوالفقار ز زنگار روزگار
روزی که زلف پرچم از آشوب معرکه****پنهان کند طراوت رخسار روزگار
باشد ز بیم شیر علم شیر بیشه را****دل قطره قطره گشته در اقطار روزگار
در کر و فر ز غایت تعجیل گشته چاک****ز انگشت پای پاچهٔ شلوار روزگار
واندر گریزگاه هزیمت به پای در****از بیم سرکشان شده دستار روزگار
تو چون نمک به آب فرو برده از ملوک****یک دشت خصم را به نمکسار روزگار
ترجیح داده کفهٔ آجال خصم را****از دانگ سنگ چرخ تو معیار روزگار
زور تو در کشاکش اگر بر فلک خورد****زاسیب او گسسته شود تار روزگار
بیرون کند چو تیغ تو گلگون شود به خون****دست قدر ز پای ظفر خار روزگار
چون باد حملهٔ تو به دشمن خبر برد****کای جان و تن سپرده به زنهار روزگار
القاب و کنیت تو در اینست زانکه نیست****القاب و کنیتت شده تذکار روزگار
در نظم این قصیده ادب را نگفته‌ام****القابت ای خلاصهٔ اخیار روزگار
هرچند نام و کنیت تو نیست اندرو****ای بد نکرده حیدر کرار روزگار
دانی که جز به حال تو لایق نباشد این****کای در نبرد حیدر کرار روزگار
کرتر بود ز جذر اصم گر بپرسمش****کامثال این قصیده ز اشعار روزگار
در مدحتت که زیبد گوید به صد زبان****تاج‌الملوک صفدر و صف‌دار روزگار
کس را به روزگار دگر ی اد کی بود****وز گرم و سرد شادی و تیمار روزگار
تا زاختلاف بیع و شرای فساد و کون****باشد همیشه رونق بازار روزگار
بادا همیشه رونق بازار ملک تو****تا کاین است و فاسد از ادوار روزگار
دست دوام دامن جاه تو دوخته****بر دامن سپهر به مسمار روزگار
در عرصه‌گاه موکب میمون کبریات****کمتر جنیبت ابلق رهوار روزگار
در زینهار عدل تو ایام و بس ترا****حفظ خدای داده به زنهار روزگار
قصیده شماره 91: ای در هنر مقدم اعیان روزگار
ای در هنر مقدم اعیان روزگار****در نظم و نثر اخطل وحسان روزگار
آسان بر نفاذ تو دشوار اختران****پیدا بر ضمیر تو پنهان روزگار
نامانده چو تو اختر در برج شاعری****نابوده چون تو گوهر در کان روزگار
حلم ترا کمانه همی کرد آسمان****بگسست هر دو پلهٔ میزان روزگار
اخلاق تو سواد همی کرد لطف تو****پر شد بیاض و دفتر و دیوان روزگار
با عقل ترس ترسان گفتم که در ثنا****آنرا که هست زبدهٔ اعیان روزگار
لقمان روزگارش خوانم چه گفت گفت****جز انوری که زیبد لقمان روزگار
گفتم که چیست نام عدویش یکی بگوی****گفتا اگر ندانی کم‌دان روزگار
چشم زمانه کس به هنر مثل تو ندید****ای گشته در فصاحت سحبان روزگار
بر فرق شاه معنی بکرت نثار کرد****هر صامتی که بود در انبان روزگار
با آنکه موج بحر تو اندر سفینه رفت****ایمن شود ز غرقهٔ طوفان روزگار
دست قضا ز کاسهٔ جان لقمهٔ حیات****داده موافقت را بر خوان روزگار
پای قدر بمالش هرگونه حادثه****کرده مخالفت را بر نان روزگار
طفلان نطق صورت معنیت می‌کنند****پیوسته شهرتی به دبستان روزگار
سلطان داد و دین که ز تمکین و قدر اوست****در حل و عقد قدرت و امکان روزگار
چون در تو دید آنچه که هرگز ندیده بود****زان صد یکی ز جملهٔ انسان روزگار
کردت به خود گرامی و آن خود همی سزید****خود هرزه‌کار نبود سلطان روزگار
تیریز کرد دست حوادث ز آستینت****چون دامن تو دید و گریبان روزگار
از پشت دست پاره به دندان بکند چرخ****تا چون خوش آمدی تو به دندان روزگار
تا روزگار آن تو شد هرکه بخت را****گفت آن کیستی تو بگفت آن روزگار
با این همه نگشتی هرگز فریفته****چون دیگران به گربه در انبان روزگار
از بهر دفع سحرهٔ فرعون جهل را****کلکت عصای موسی عمران روزگار
در آرزوی روی تو عمری گذاشتم****پنهان ز چشم و گوش به دوران روزگار
آخر به دیدن تو دلم کرد شادمان****ای صد هزار رحمت بر جان روزگار
ز احسان روزگار غریقم ولیک نیست****بر من جوی ز منت احسان روزگار
ای خوانده مر ترا خرد از غایت لطیف****در باغ لطف دستهٔ ریحان روزگار
از روزگار عذر مرا بازخواه از آنک****گشتم غریق منت اقران روزگار
آنرا که نیست همت من او طفیلی است****کو سرگران شدست به مهمان روزگار
زین رو که روزگار نکو داردم همی****هستند نه سپهر ثناخوان روزگار
دادند مهتران لقبم انوری ولیک****چرخن نگر چه خواند خاقان روزگار
گر لاف‌پاش هست به نزدیک فاضلان****شعرم بروی دعوی برهان روزگار
ای خرسوار پیش کسی لاف می‌زنی****کوشد سوار فضل به میدان روزگار
نی‌نی به مدح باز شو و پس بگوی زود****کای ثابت از وجود تو ارکان روزگار
گرد کمیت وهم ترا در نیافتند****نی ابلق زمانه نه یک ران روزگار
در چشم همت تو نسنجد به نیم جو****نی کهنهٔ سپهر نه خلقان روزگار
جزوی ز رای تست چو نیکو نگه کنند****این روشنی که هست در ایوان روزگار
بی‌گوهر وجود تو در رستهٔ جهان****معلوم بود زینت دکان روزگار
بر چارسوق محنت هر دم عدوت را****آرد قضا به قوت و دستان روزگار
تیغ اجل کشیده و هر سو دویده نیک****آواز را که فرمان فرمان روزگار
گشتم خموش از آنکه اگر نفس ناطقه****ماند مصون همیشه ز حرمان روزگار
صد یک ز مدح تو نتوانم تمام گفت****صد بار اگر بگردم پایان روزگار
قصیده شماره 92: زهی دست وزارت از تو معمور
زهی دست وزارت از تو معمور****چنان کز پای موسی پایهٔ طور
زهی معمار انصاف تو کرده****در و دیوار دین و داد معمور
قضا در موکب تقدیر نفراشت****ز عزمت رایتی الا که منصور
قدر در سکنهٔ ایام نگذاشت****ز عدلت فتنهای الا که مستور
تو از علم اولی وز فعل آخر****چه جای صاحبست و صدر و دستور
تو پیش از عالمی گرچه درویی****چو رمز معنوی در کسوت زور
حقیقت مردم چشم وجودی****بنامیزد زهی چشم بدان دور
سموم قهرت از فرط حرارت****مزاج مرگ را کردست محرور
نسیم لطفت ار با او بکوشد****نهد در نیش کژدم نوش زنبور
تواند داد پیش از روز محشر****قضا در حشر و نشر خلق منشور
به سعی کلک تو کز خاصیت هست****صریرش را مزاج صدمت صور
اگر جاه رفیعت خود نکردست****به عمر خود جز این یک سعی مشکور
که بر گردون به حسبت سایه افکند****ازو بس خدمتی نادیده مبرور
تمامست اینکه تا صبح ابد شد****هم از معروف و هم خورشید مشهور
ترا این جاه قاهر قهر ما نیست****که قهرش مرگ را کردست مقهور
حسودت را ز بهر طعمه یک‌چند****اگر ایام فربه کرد و مغرور
همان ایام دولت روز روشن****برو کرد از تعب شبهای دیجور
جهانداری کجا آید ز نااهل****سقنقوری کجا آید ز کافور
خداوندا ز حسب بنده بشنو****به حسبت بیت ده منظوم و منثور
اگر من بنده را حرمان همی داشت****دو روز از خدمتت محروم و مهجور
تو دانی کز فرود دور گردون****مخیر نیست کس الا که مجبور
به یک بد خدمتی عاصی مدانم****که در اخلاص دارم حظ موفور
چو مرجع با رضا و رحمت تست****به هر عذرم که خواهی دار معذور
گرم غفران تو در سایه گیرد****خود آن کاری وبد نور علی نور
وگر با من به کرد من کنی کار****به طبعت بنده‌ام وز جانت مامور
بیا تا کج نشینم راست گویم****که کژی ماتم آرد راستی سور
مرا الحق ز شوق خدمت تو****دل غمناک بود و جان رنجور
یکی زین کارگیران گفت میدان****که بحرآباد دورست از نشابور
چو اندر موکب عالی نرفتی****مرو راهیست پر ترکان خون‌خور
یکی در کف قلج سرهال و تازان****یکی برکف قدح سرمست و مخمور
صفی‌الدین موفق هم نرفتست****وز آحاد حریفان چند مذکور
مرا از فسخ ایشان فسخ شد عزم****چو انگوری که گیرد رنگ از انگور
الا تا هیچ مقدورست و کاین****که اندر لوح محفوظست مسطور
مبادا کاین از تاثیر دوران****به گیتی بی‌مرادت هیچ مقدور
سپهر از پایهٔ قصر تو قاصر****زمان بر مدت عمر تو مقصور
ترا ملک سلیمان وز سلیمی****عدوت اندر سرای دیو مزدور
قصیده شماره 93: رییس مشرق و مغرب ضیاء الدین منصور
رییس مشرق و مغرب ضیاء الدین منصور****که هست مشرق و مغرب ز عدل او معمور
به اصطناع بیاراست دستگاه وجود****به استناد بیفزود پایگاه صدور
سپهر قدری کاندر ازای قدرت او****شکوه گردون دونست و روز انجم زور
گرفته مکنت او عرصهٔ صباح و مسا****ببسته طاعت او گردن صبا و دبور
نوایب فلکی در خلاف او مضمر****سعادت ابدی بر هوای او مقصور
قضا نسازد کاری ز عزم او پنهان****قدر ندارد رازی ز حزم او مستور
فضالهٔ سخطش نیش گشته بر کژدم****حلاوت کرمش نوش گشته بر زنبور
توان گریخت اگر حاجت اوفتد مثلا****به پشتی حرم حرمتش ز سایه و نور
زهی موافق احمام تو زمین و زمان****خهی متابع فرمان تو سنین و شهور
مجاهدان نفاذ تو همچو باد عجول****مجاهزان وقار تو همچو خاک صبور
به جود اگرچه کفت همچو ابر معروفست****به لاف هرزه چو رعدت زبان نشد مشهور
کف تو قدرت آن دارد ارچه ممکن نیست****که خلق را برهاند ز روزی مقدور
چه چشمهاست که آن نیست از مکارم تو****زهی کریم به واجب که چشم بد ز تو دور
به تیغ قهر تو آنرا که سخته کرد قضا****چو وحش و طیر نیابد به نفخ صور نشور
به آب لطف تو آنرا که تشنه کرد امید****سپهر برشده ننمایدش سراب غرور
بزرگوارا من خادم و توابع من****همیشه جفت نفیریم از جهان نفور
مرا نه در خور ایام همتی است بلند****همی به پرده دریدن نداردم معذور
مرا نه در خور احوال عادتی است جمیل****همی به راز گشادن نباشدم دستور
زمانه هرچه بزاید به عرصه نتوان برد****که مادریست فلک بر بنات خویش غیور
مرا فلک عملی داد در ولایت غم****که دخل آن نپذیرد به هیچ خرج قصور
به خیره عزل چه جویم که می‌رسد شب و روز****به دست حادثه منشور در دم منشور
من از فلک به تو نالم که از دشمن و دوست****چو از فلک به مصیبت همی رسند و به سور
همیشه تا که کند نور آفتاب فلک****زمانه تیره و روشن به غیب و به حضور
شبت چو روز جهان باد و روز دشمن تو****ز گرد حادثه تاریک چون شب دیجور
حساب عمر حسود ترا اگر به مثل****زمانه ضرب کند باد همچو ضرب کسور
قصیده شماره 94: ای ز رای تو ملک و دین معمور
ای ز رای تو ملک و دین معمور****شب این روز و ماتم آن سور
حامل حرز نامهٔ امرت****صادر و وارد صبا و دبور
دولت تو چو ذکر تو باقی****رایت تو چو نام تو منصور
کلک تو شرع ملک را مفتی****دست تو گنج رزق را گنجور
سد حزم ترا متانت قاف****نور رای ترا تجلی طور
شاکر حفظ سایهٔ عدلت****ساکن و سایر وحوش و طیور
حرم حرمت تو شاید بود****که مفری بود ز سایه و نور
کرم از فیض دستت آورده****در جهان رسم رزق را مقدور
هرکجا صولتت فشرده قدم****زور بازوی آسمان شده زور
فتنه را از کلاه گوشهٔ جاه****کرده در دامن فنا مستور
دادی از روزگار دشمن و دوست****روز و شب را جهان ماتم و سور
با روای تو روز نامعروف****با وقوف تو راز نامستور
بوده آنجا که ذکر حامل ذکر****همه آیات شان تو مشهور
آسمانی که در عناد وغلو****هیچ خصم تو نیست جز مقهور
آفتابی که در نظام جهان****هیچ سعی تو نیست مشکور
نه قضایی که در مصالح کل****منشی رای تو دهد منشور
عزم تو توامان تقدیرست****که نباشد درو مجال فتور
گر دهد در دیار آب و هوا****مهدی عدل تو قرار امور
جوشن کینه برکشد ماهی****کمر حمله بگسلد زنبور
هرچه در سلک حل و عقد کشد****کلکت آن عالمی بدو معمور
یا بود کنه فکرت خسرو****یا بود سر سینهٔ دستور
موقف حشر چیست بارگهت****در او در صریر نایب صور
کز عدم کشتگان حادثه را****متسلسل همی کند محشور
دامنت گر سپهر بوسه دهد****ننشیند برو غبار غرور
به خدای ار به ملک کون زند****قلزم همت تو موج سرور
گرچه اندر سبای حضرت تو****باد و دیوند مسرع و مزدور
نشود هوش تو سلیمان‌وار****به چنان بار نامها مغرور
نشو طوبی نه آن هوا دارد****که تغیر پذیرد از باحور
طبع غوره است آنکه رنگ رخش****به تعدی بگردد از انگور
نفس تو معتدل مزاجی نیست****کز تف کبریا شود محرور
رو که کاملتر از تو مرد نزاد****مادر دهر در سرور و شرور
لاف مردی زند حسود ولیک****نام زنگی بسی بود کافور
معتدل جاه بادی از پی آنک****به بقا اعتدال شد مذکور
ای بقای ترا خواص دوام****وی عطای ترا لزوم وفور
وانکه من بنده بوده‌ام نه به کام****مدتی دیر از این سعادت دور
وین که در کنج کلبه‌ای امروز****بر فراق توام چو سنگ صبور
تا بدانی که اختیاری نیست****خود مخیر کجا بود مجبور
به خدایی که از مشیت اوست****رنج رنجور وشادی مسرور
که مرا در همه جهان جانیست****وان ز حرمان خدمتت رنجور
از چنین مجلس ای نفیر از بخت****تا چرا داردم همیشه نفور
ای دریغا اگر بضاعت من****عیب قلت نداردی و قصور
تا از این سان که فرط اخلاصیست****خط قربت بیابمی موفور
تا ز عمر آن قدر که مایه دهند****کنمی بر ثنای تو مقصور
گرچه زانجا که صدق بندگیست****نیستم نزد خویشتن معذور
چه کنم در صدور اهل زمان****ای بساط تو برده آب صدور
سخنم دلپذیرتر ز لقاست****غیبتم خوشگوارتر ز حضور
حال من بنده در ممالک هست****حلا آن یخ‌فروش نیشابور
از چه برداشتم حساب مراد****کان‌نشد چون حساب ضرب کسور
چون صدف تا که یک نفس نزنم****با کلامی چو لؤلؤ منثور
هر دری نیستنم چو گربهٔ رس****شاید ار نیستم چو سگ ساجور
سگ قصاب حرص را ارزد****استخوان ریزه بر قفا ساطور
جرعهٔ جام جود اگر بخورم****نکند درد منتم مخمور
مرد باش ای حمیت قانع****خاک خور ای طبیعت آزور
پادشاهم به نطق دور مشو****شو بپرس از قصاید دستور
آمدم با سخن که نتوان کرد****از جوال شره برون طنبور
دخترانند خاطرم را بکر****همه باشکل و باشمایل حور
در شبستان روزگار عزب****در ملاقات و انبساط حذور
همهرا عز و نسبت تو جهاز****همه بر نقش و سایهٔ تو غیور
درنگر گر کرای خطبه کند****مکن از التفاتشان مهجور
ای بجایی که هرچه تو گویی****شد بر اوراق آسمان مسطور
نظری کن به من چنانکه کنند****تا بدان تربیت شور منظور
تا فلک طول دهر پیماید****به ذراع سنین و شبر شهور
از سنین و شهور دور تو باد****طول ایام و امتداد دهور
روز اقبال تو چو دور سپهر****جاودان فارغ از حجاب ظهور
شب خصم تو تا به صبح آبد****چون شب نیم‌کشتگان دیجور
سخنت حجت و قضا ملزم****قلمت آمر و جهان مامور
قصیده شماره 95: بضیاء دولت و دین خواجهٔ جهان منصور
بضیاء دولت و دین خواجهٔ جهان منصور****که هست عالم فانی به ذات او معمور
به کلک بیاراست پیشگاه هنر****به جاه قدر بیفزود پایگاه صدور
به پیش عزمت خاک کثیف باد عجول****به پیش حلمش باد عجول خاک صبور
به جنس جنس هنر در جهان تویی معروف****به نوع‌نوع شرف در جهان تویی مشهور
به جود قدرت آن داری ارچه ممکن نیست****که خلق را برهانی ز روزی مقدور
تو آن کسی که کند پاس دولتت به گرو****ز چشم‌خانهٔ باز آشیانهٔ عصفور
به نزد برق ضمیرت پیاده باشد فرق****به پیش رای منبر تو سایه گردد نور
صفای طبع تو بفزود آب آب روان****مسیر امر تو بربود گوی باد دبور
عبارت تو چرا شد چو گوهر منظوم****کتابت تو چرا شد چو لؤلؤ منثور
به تیغ کره تو آنرا که کشته کرد اجل****خدای زنده نگردانش به نفخهٔ صور
به آب رفق تو آنرا که تشنه کرد امل****سپهر برشده ننمایدش سراب غرور
بزرگوارا من بنده و توابع من****همیشه جفت نفیرم از جهان نفور
مرا نه در خور احوال عادتیست حمید****همی به راز گشادن نباشدم دستور
مرا نه در خور ایام همتیست بلند****همی به پرده دریدن نداردم معذور
زمانه هرچه بپوشد نهان بنتوان کرد****که روزگار بود در بنات دهر قصور
مرا فلک عملی داد در ولایت غم****که دخل آن نپذیرد به هیچ خرج قصور
به خیره عزل چه جویم که می‌رسد شب و روز****به دست حادثه منشور بر سر منشور
من از فلک به تو نالم که از تو دشمن و دوست****چو از فلک به مصیبت همی‌رسند و به سور
همیشه تا بخروشد به پیش گل بلبل****همیشه تا بسراید به پیش مل طنبور
نصیب دشمنت از گل همیشه بادا خار****مذاق حاسدت از مل همیشه بادا دور
حساب عمر بداندیش بدسگال تو باد****همیشه قابل نقصان چنان که ضرب کسور
ز بیم پیکر خصمت چو پیکر مرطوب****ز رشک گونهٔ دشمن چو گونهٔ محرور
سفید چشم حسود تو چون تن ابرص****سیاه روز حسود تو چون شب دیجور
لگام حکم ترا کام کام برده نماز****چو طوق طوع ترا گردن وحوش و طیور
به رنج حاسد و بدخواهت آسمان شادان****مدام دشمن و بدگوت ز اختران رنجور
قصیده شماره 96: ای بهمت برتر از چرخ اثیر
ای بهمت برتر از چرخ اثیر****وز بزرگی دین یزدان را نصیر
برده حکمت گوی از باد صبا****کرده دستت دست برابر مطیر
ای جوان بختی که مثل و شبه تو****کس نیابد در خم گردون پیر
بنده امشب با جمال‌الدین خطیب****آن به رای و کلک چون خورشید و تیر
عزم آندارد که خود را یک نفس****باز دارد از قلیل و از کثیر
دیگکی چونان که دانی پخته است****همچو دیگر کارهای ما حقیر
خانه‌ای ایمن‌تر از بیت حرام****شاهدی نیکوتر از بدر منیر
تا به اکنون چیز لیزی داشتم****زانکه در عشرت نباشد زو گزیر
از ترش‌رویی و تاریکی که بود****چون جفای عصر و چون درد عصیر
گاو دوشای طربمان این زمان****خشک کرد از خشک سال فاقه شیر
یک صراحی باده‌مان ده بیش نه****ور دو باشد اینت کاری بی‌نظیر
تلخ همچون عیش بدخواه ملک****تیره نی چون روی بدگویی وزیر
از صفا و راستی چون عدل و عقل****وز خوشی و روشنی جان و ضمیر
رنگ او یا لعل چون شاخ بقم****ورنه باری زرد چون برگ زریر
گر فرستی ای بسا شکراکه من****از تو گویم با صغیر و با کبیر
ورنه فردا دست ما و دامنت****کای مسلمانان از این کافر نفیر
انوری بی‌خردگیها می‌کند****تو بزرگی کن برو خرده مگیر
قصیده شماره 97: ای بهمت ورای چرخ اثیر
ای بهمت ورای چرخ اثیر****چرخ در جنت همت تو قصیر
ای بقدر و شرف عدیم شبیه****وی به جود و سخا عدیم نظیر
پیش وهم تو کند سیر شهاب****پیش دست تو زفت ابر مطیر
نه به فر تو در کمان برجیس****نه به طبع تو در دو پیکر تیر
قلمت راز چرخ را تاویل****سخنت علم غیب را تفسیر
برق با برق فکرت تو صبور****بحر با بحر خاطر تو غدیر
بگشایی گه سؤال و جواب****مشکلات فلک به دست ضمیر
خدمتت حرفهٔ وضیع و شریف****درگهت قبلهٔ صغیر و کبیر
ای جوان بخت سروری که ندید****چون تو فرزانه چشم عالم پیر
بنده را خصم اگر به کین تو کرد****نقش عنوان نامهٔ تزویر
مالش این بس که تا به حشر بماند****بی‌گنه مست شربت تشویر
مبر امیدش از عطای بزرگ****ای بزرگ جهان به جرم حقیر
زانکه جز دست جود تو نکشد****پای ظلم و نیاز در زنجیر
مادری پیر دارد و دو سه طفل****از جهان نفور جفت نفیر
همه گریان و لقمه از اومید****همه عریان و جامه از تدبیر
کرده از حرص تیز و دیدهٔ کند****دیدها وقف روزن ادبیر
غم دل کرده بر رخ هر یک****صورت حال هر یکی تصویر
دست اقبالت ار بنگشاید****بند ادبار زین معیل فقیر
گاو دوشای عمر او ندهد****زین پس از خشکسال حادثه شیر
پای من بنده چون ز جای برفت****کارم از دست من برون شده گیر
من چه گویم که حال من بنده****حال من بنده می‌کند تقریر
تا بود چرخ را جنوب و شمال****تا بود ماه را مدار و مسیر
تخت بادت همیشه چرخ بلند****تاج بادت همیشه بدر منیر
اشک بدخواهت از حسد چو بقم****روی بدگویت از عنا چو زریر
قامت دشمنت چو قامت چنگ****نالهٔ حاسدت چو نالهٔ زیر
قصیده شماره 98: ابشروا یا اهل نیشابور اذا جاء البشیر
ابشروا یا اهل نیشابور اذا جاء البشیر****کاندر آمد موکب میمون منصور وزیر
موکبی کز فر او فردوس دیگر شد زمین****موکبی کز گرد او گردون دیگر شد اثیر
موکبی کز طول و عرضش منقطع گردد گمان****موکبی کز موج فوجش منهزم گردد ضمیر
موکب صدر جهان پشت هدی روی ظفر****صاحب خسرو نشان دستور سلطان دار و گیر
ناصر دنیی و دین بوالفتح کز بدو وجود****رایتش را فتح لازم گشت و نصرت ناگزیر
طاهر طاهرنسب صاحب که حکم شرع را****در ازای عرق پاک اومحیط آمد غدیر
آنکه آمد روز باسش رایض ایام تند****آنکه شد بخت جوانش حامی گردون پیر
هرکجا حزمش کند خلوت زمانه پرده‌دار****هرکجا عزمش دهد فرمان قضا فرمان‌پذیر
کرده هرچ آن در نفاذ امر گنجد جز ستم****یافته هرچ آن بامکان اندر آید جز نظیر
آن کند با عافیت عدلش که باران با نبات****وان کند با فتنه انصافش که آتش با حریر
چیست از فخر و شرف کان وصف ذاتی نیستش****آن زواید کز نظام و فخر دارد خود مگیر
وجه باقی خواست عمر او ز دیوان قضا****بر ابد بنوشت و الحق بود مقداری قصیر
وجه فاضل خواست جود او ز دیوان قدر****بر جهان بنوشت و الحق بود اقطاعی حقیر
گر ز دست او بیفتد بر فلک یک فتح باب****دود آتش همچنان باران دهد کابر مطیر
ای ترا در حبس طاعت هم وضیع و هم شریف****وی ترا در تحت منت هم صغیر و هم کبیر
سایهٔ عدل تو شامل بر فراز و بر نشیب****منهی حزم تو آگاه از قلیل و از کثیر
در خمیر طینت آدم به قوت مایه بود****عنصر تو ورنه تا اکنون بماندستی فطیر
زاب رویت پخته شد نان وجودش لاجرم****صانع از خاکش برون آورد چون موی از خمیر
هرکه در پیمان توده تو نباشد چون پیاز****انتقام روزگارش داد در لوزینه سیر
تخت کردار آسمان بر چار ارکان تکیه زد****ز ابتدای آفرینش تا ترا باشد سریر
چون نکردی التفاتی در سفر شد سال و ماه****تا به دارالملک وحدت بو کزو سازی سفیر
بفسرد گر صرصر قهرت به گردون بگذرد****آفتاب از شدت او همچو آب از زمهریر
دوش زندان‌بان قهرت را همی دیدم به خواب****مرگ را دستار بر گردن همی بردی اسیر
گفتم این چه؟ گفت دی در پیش صاحب کرده‌اند****ساکنان عالم کون و فساد از وی نفیر
شکل در گاه رفیعت را دعا کرد آسمان****شکل او شد افضل‌الاشکال و هو المستدیر
رنگ رخسار ضمیرت را ثنا گفت آفتاب****لون او شد احسن‌الالوان و هو المستنیر
صاحبا من بنده را آن دست باشد در سخن****ای به تو دست وزارت چون سپهر از مه منیر
کز تواتر در ثنای تو نیاساید دمی****خاطر من از تفکر خامهٔ من از صریر
اینک زحمت کم کنم نوعی ز تشویر است از آنک****نقدهای بس نفایه است آن و ناقد بس بصیر
گرچه در شکر تو چون سوفار تیرم بی‌زبان****درام از انعام تو کاری بنامیزد چو تیر
عشق این خدمت مرا تا حشر شد همراه جان****زانکه آمد زابتدا با گوهرم همراه شیر
تا نباشد آسمان را هیچ مانع از مدار****تا نباشد اختران را هیچ قاطع از مسیر
در بد و نیک آسمان را باد درگاهت مشار****در کم و بیش اختران را باد فرمانت مشیر
اشک بدخواهت ز دور آسمان همچون بقم****روی بدگویت ز جور اختران همچون زریر
چشم این دایم سفید از آب حسرت همچو قار****روی آن دایم سیاه از دور محنت همچو قیر
قامت این از حوادث کوژ چون بالای چنگ****نالهٔ آن از نوایب زار چون آواز زیر
قصیده شماره 99: زهی ز بارگه ملک تو سفیر سفیر
زهی ز بارگه ملک تو سفیر سفیر****زمان زمان سوی این بندهٔ غریب اسیر
زهی بنان تو توجیه رزق را قانون****خهی بیان تو آیات ملک را تفسیر
به ظل جاه تو در پایهٔ سپهر نهان****به چشم جود تو در مایهٔ وجود حقیر
نوال دست تو بطلان منت خورشید****نسیج کلک تو عنوان نامهٔ تقدیر
به سعی نام تو شد فال مشتری مسعود****ز عکس رای تو شد جرم آفتاب منیر
گه نفاذ زهی فتنه‌بند کارگشای****گه وقار زهی جرم بخش عذرپذیر
کند روانی حکم تو باد را حیران****دهد شمایل حلم تو خاک را تشویر
که بود جز تو که در ملک شاه و ملک خدای****هرآنچه جست ز اقبال یافت جز که نظیر
بر آستانهٔ قدرت قضا نیارد گفت****که جست باد گمان یا نشست گرد ضمیر
سموم حادثه از خصمت ار بگرداند****پیاز چرخ که در جنب قدر تست قصیر
به انتقام تو نشگفت اگر قضا و قدر****بهانه‌جوی به لوزینه در دهندش سیر
فکند رای تو در خاک راه رایت مهر****نبشت کلک تو بر آب جوی آیت تیر
صریر کلک تو در حشر کشتگان نیاز****ز نفخ صور زیادت همی کند تاثیر
بزرگوارا در حسب حال آن وعده****که شد به عون تو بیرون ز عقدهٔ تاخیر
به وجه رمز در این شعر بیتکی چندست****که از تامل آن هیچگونه نیست گزیر
سزد ز لطف توگر استماع فرمایی****بدان دقیقه که آن بیتها کندتقریر
ز دست آن پدر فتح کز پی تعریف****ردیف کنیت او شد ز ابتدا دو امیر
به من رسید ز همنام چشم و چشمهٔ مهر****به قدر جزو نخست از دو حرف لفظ صریر
چنین نمد که جزو دوم همی آرند****درین دو هفته به فرمان شاه و امر وزیر
به اهتمام خداوند کز عنایت اوست****هزار همچو تو فارغ دل از صغیر و کبیر
دعات گفتم و جای دعات بود الحق****در آن مضیق که آنرا جز این نبد تدبیر
بلی توقع من بنده خود همین بودست****چه در قدیم و حدیث و چه در قلیل و کثیر
به لطف تو که نپذرفت کثرتش نقصان****به سعی تو که نیالود دامنش تقصیر
همیشه تا نبود در قیاس پیر جوان****مطیع بخت جوان تو باد عالم پیر
ز اشک دیدهٔ بدخواه تو سفید چو قار****زرشک روز بد اندیش تو سیاه چو قیر
قصیده شماره 100: ای به نسبت با تو هرچه اندر ضمیر آمد حقیر
ای به نسبت با تو هرچه اندر ضمیر آمد حقیر****پایهٔ تست آنکه ناید از بلندی در ضمیر
از وزارت را جلال و آفرینش را کمال****ای جهان را صدر و دین را مجد و دنیا را مجیر
صاحب صاحب نشانی خواجهٔ سلطان نشان****راستی به می‌ندانم پادشاهی یا وزیر
حضرتت قصریست او را کمترین سقفی سپهر****مسندت اصلی است او را کمترین فرعی مدیر
رفق امید افکنت خواهندگان را پایمرد****جود عاجز پرورت افتادگان را دستگیر
کهربا رنگ آمد اندر بیشهٔ قهرت بقم****ارغوان رنگ آمد اندر باغ انصافت زریر
در زمین دولتت چون طول و عرض آسمان****دور آسانی طویل و عمر دشواری قصیر
داده سرهنگان درگاهت دو پیکر را کمر****کرده شاگردان دیوانت عطارد را دبیر
طوف حاجت را به از کوی تو کو رکن مقام****کشت روزی را به از دست تو کو ابر مطیر
با دل و دست تو هم در عرض اول گشته‌اند****آب از فوج سراب و بحر از خیل غدیر
آستان دیگری کی قبلهٔ عالم شود****در جهان تا مرحبا گویان در تست از صریر
بس بود در معرض آرام و آشوب جهان****کارداران نفاذت هم بشیر و هم نذیر
گرچه قومی در نظام کارها صورت کنند****کاسمان فرمان‌گذارست و زمین فرمان‌پذیر
عاقلان دانند کاندر حل و عقد روزگار****کار کن بخت جوان تست نه گردون پیر
زیر قهر منهیان حزم تو امروز هست****هرچه در فردا نهانست از قلیل و از کثیر
نام امکان از چه معنی در جهان واقع شود****کان نیابی گر بخواهی جز یکی یعنی نظیر
خصم اگر گوید که من همچون توام گو آب را****بس که بندد چون هوا جنبان شود نقش حریر
لیک از ناهید گردون پرس تا بر شاهرود****هیچ تار عنکبوت انرد طنین آمد چو زیر
کی بود ماه مقنع همچو ماه آسمان****گرچه کوته دیدگان را در خیال افتد منیر
مشرق صبح حسود تو ز شام آبستن است****زانکه هرگز برنیاید هیچ صبحش جز که قیر
بختی بخت تو نامد زیر ران کبریا****گو جرس چندان که خواهی می‌کن از جنبش نفیر
آفتاب آسمان درع و مه کوکب حشم****از سپاه دی کی اندیشند تیز و زمهریر
صاحبا صدرا خداوندا کریما بنده را****تا که باشد هست از این خدمت چو از جان ناگزیر
احتیاج او که هرگز جز به درگاهت مباد****در اضافت هست با انعام تو چون طفل و شیر
گر کمان التفات از ره فرو گردی رواست****در هوای تو بحمدالله دلی دارم چو تیر
صدق او نقدیست اندر خدمتت نیکو عیار****چند بر سنگش زنی خود ناقدی داری بصیر
عرضه کن بر رای خود گر هیچ غش یابی درو****بعد از آن گر کیمیا داری بخیلی برمگیر
ده زبان چون سوسن و ده‌دل چو سیرم کس ندید****آخرم تا کی دهی بی‌جرم در لوزینه سیر
گر فطیری در تنوری بستم آن دوران گذشت****چرخ از آن سهوم برون آورد چون موی از خمیر
تا که باشد آسمانی را که خاک صدر تست****شکل ذاتی احسن‌الاشکال و هوالمستدیر
تا که باشد آفتابی را که عکس رای تست****لون ذاتی احسن‌الالوان و هوالمستنیر
تابع رای تو بادا آسمان اندر مدار****مسرع حکم تو بادا آفتاب اندر مسیر
طاعتت را سخت پیمان هم وضیع و هم شریف****خدمتت را نرم گردون هم صغیر و کم کبیر
پاسبان و پرده‌دار حضرتت کیوان و ماه****مطرب و مدحت سرای مجلست ناهید و تیر
اشعار کامبیز صدیقی کسمایی 
بهرام سالکی_غزلیات 
اسدي توسي(گرشاسپ نامه)3 
اقبال لاهوری(ارمغان حجاز) 
غزلیات ابن حسام خوسفی 
برگزيده اشعار فروغ فرخزاد3 
فیلم تشکیل جنین/مراحل لقاح تا رشد جنین
شکارچی که شکار شد
عصاره گوشت..
حمله ببر به یک مرد
تفسیر المیزان_جلد_1(استنباط پاسخ آنها از آيه كريمه )
اشعار استاد شهریار
پنج گنج نظامی گنجوی4
بانك جامع اشعار حضرت رقيه (ع).jpg "زندگینامه امام حسین علیه السلام")
زندگینامه امام حسین علیه السلام
تعیین جنسیت جنین با جوش شیرین!
تاریخ زندگی پیامبر (ص)در اصول کافی
یوشع,joshua
کوفته با سس گوجه فرنگی و پوره بادمجان
بردباری
ته چین قارچ و بادمجان
پلوی شیرازی