بنام خداوند دانای راز *** سخن گستر و از سخن بینیاز
چه از آفرینش سخن ساز کرد *** نخستین بنام خود آغاز کرد
نخستین سخن نام بردار کرد *** از او نقش هستی نمودار کرد
دو عالم بنا کرد از یک سخن *** جهان را بپا کرد از امر کن
همه هر چه هست از سخن شد پدید *** زمان و مکان و سیاه و سپید
به هنگام میثاق عهد الست *** سخن آفرین از سخن عهد بست
برحمت دیگر باره گفتار کرد *** بخود قدر خود را نمودار کرد
ز لا و ز الا سخن کرد یاد *** در رحمت اندر جهان بر گشاد
ز لایش همه نیستی گشت هست *** ز الای او هست گردید هست
سخن شد سوی انبیا رهنما *** سخن رهنما شد بسوی خدا
رسول خدا گوی امی لقب *** سخن گستر آمد بقوم عرب
بصوت حجازی سخن کرد ساز *** که پر از نوا شد عراق و حجاز
کلیمی کش از مخزن هر کلام *** شده علم دین لدنی تمام
سخن گفت و نا نوشته کتاب *** کتب خانۀ دهر شسته بآب
سخن را بدانسو بیاراست راست *** که جز راستی از سخن بر نخاست
چنان بست کاخ سخن را بلند *** که صد رخنه در طاق کسری فکند
نه تنها شده خوار پا زند و زند *** که تورات و انجیل شد ناپسند
بلیغی که چون لب بگفتن گشاد *** بلاغت ورانرا سخن شد زیاد
که دانای عدنان از او شد خجل *** ز خجلت فرو رفت قحطان بگل
فتاده بدانشوران قیل و قال *** که شعر است این یا که سحر هلال
خلیل از سخن جست آذر دلیل *** ز گفتار شد پور آذر خلیل
کلام مسیحا بر آورد نا *** شده پور عمران کلیم از کلام
چه در عهد عیسی تکلم نمود *** بمریم از آن زنگ تهمت زدود
بگفتار بنمود در روزگار *** بمردم ره عیسوی آشکار
سخن پایه اش از خرد بهتر است *** سخن سوی دین و خرد رهبرست
خرد از سخن میشود آشکار *** سخن راز گوی و خرد ازدیاد
پیمبر چه در خلوت راز بود *** سخن در میان راز پرداز بود
نبد جز سخن محرم روزگار *** سخن بود آغاز و انجام کار
بر راز داران بسیار هوش *** سخن در فغانست و ایشان خموش
نه بینند گوش شناوا بکس *** از آن بر نیارند هرگز نفس
زبان آتشین و رخ افروختند *** چو شمع از غم بیکسی سوختند
از آن رو بمردم نیارند چهر*** که در نزد خفاش خوارست مهر
سخن نغز گویان پاکیزه مغز *** نگویند آسان سخن های نغز
جواهر فروشان شهر و دیار *** در اینره ندیدند چون هوشیار
در این تنگ بازار خر مهره زار *** نچیدند دکان و کردند باز
چه خوش گفت دانای فرخ مقال *** چه بگذشتش از عمر هفتاد سال
سبب تالیف کتاب و اظهار معانی و اوصاف شیر پروردگار
بگیتی گرم عمر بسیار بود *** بنادان سر و کار بودن چه سود
هر او را نهان بد سخن گستری *** چو گوهر به گنجینۀ جوهری
بملک معانی سخندان بدم *** سخن سنج کم بود وینهان بدم
بسی گوهر آرد برون جوهری *** اگر باشدش جوهری مشتری
ولیکن ببازار خر مهره بند *** گرانمایه گوهر نباشد پسند
اگر ابن قیس است سرمایه دار *** ورا با متاع پیمبر چه کار
چه گنجور بردم بگنجینه پاس *** که ناگه عیان گشت گوهر شناس
مرا مشتری شد یکی جوهری *** که بر خاک راهش مه و مشتری
چه کیوان و بهرام فرسوده چهر *** شده بنده اش تیر و ناهید و مهر
بگاه بزرگی فلک پایۀ *** ببازار دانش گرانمایۀ
چه بر درگه او شده رایگان *** گرانمایگان و گرانپایگان
عطا گیرد از بزم او آفتاب *** کند رزم او شیر را زهره آب
خدیوی که در خوبی خلق و خو *** نه مخلوق شد خسروی مثل او
بمن از سر لطف گفتار کرد *** در این کار من را خبر دار کرد
که ای در سخن طبع ورایت بلند *** نباشد بنزدیک دانا پسند
که در مدح دونان گشائی زبان *** چو دونان کنی مدحت ناکسان
سخن از سخنگوی بزم دنی *** بگوی و ببزم دنی اندر آی
سخن از امیری که در امر کن *** اولاوالامر او بود اندر سخن
ز مهرش گل تیره آدم شده *** بخلوتگه قرب محرم شده
چه شد پند آموز او جبرئیل *** شده محرم راز رب جلیل
خلیلی که از ضرب یک دستبرد *** ببیت الشرف کرد اصنام خورد
کلیمی که در عرش خیر الانام *** شنید از زبانش ز یزدان سلام
مسیحی که بود از شرف از ولاد *** خدا را خدا خانه در خانه زاد
که زادن از داد گرد آورش *** شد این فخر بر مریم از مادرش
بر او باب بیت القدس شد فراز *** بر این باب بیت الشرف گشت باز
مر او را برون آورید از درون *** ورا داد ره از برون در درون
پیمبر از او یافت چون یاوری *** بیاراست آئین پیغمبری
چه محشر بپا پاک داور کند *** ورا داور روز محشر کند
چه رویش همیشه بروی خداست *** ز رویش پدیدار روی خداست
کلیم و تجلی سینمای او *** شعاعیست از عکس سیمای او
طرازیست رحمت بپیرامنش *** نه افلاک عطفیست از دامنش
بطور دنی بود خلوت گزین *** بخلق خدا بد رسول امین
خدا را سخن از کسی گو که پای *** نهادست بر جای دست خدای
زبازوی او راست دست خداست *** ید قدرت از بازوی اوست راست
خداوند در روز عهد الست *** چه او دست او بد باو عهد بست
ز مدح شد لو کشف راز گو*** ز محراب و معراج او باز گو
ز مدح خدا مدح بنیاد کن *** خدا را ز دست خدا یاد کن
حدیثی از آن بازو دست کن *** بسی دل بر آن دست پا بست کن
ز بزم و زرمش سخن باز کن *** ز اوصاف او قصه آغاز کن
نه مدحیست از مدحت یار به *** نه وصفیست از وصف دلدار به
بمدحش نمائی چه مدحت گری *** کند او مرا و ترا یاوری
زمن خلعت و بدره و سیم و زر *** بیابی تو اسباب گنج و گهر
صفحه( 139)
کلاه و کمر یابی و دستگاه *** ستور و غلامان زرین کلاه
رخ از ذکر این نامه گفتن متاب *** بکوی و زمن آنچه خواهی بیاب
ز بزم و ز رزم علی باز گوی *** ز آل علی و علی راز گوی
کسانیکه در عرصۀ نام و ننگ *** میان شفاعت چه بندند تنگ
بمحشر چه آهی ز دل بر کشند *** گنه را خط نسخ بر سر کشند
گنه کار را چون شوند عذر خواه *** بجنت کند فخر بر بی گناه
ز گفتار دانای روشن ضمیر *** مرا شد جوان در جهان بخت پیر
ز رای منیرش مرا رای شد *** از آن رای من عالم آرای شد
سخنهای او گشت بر من دلیل *** بمن همچون وحی از دم جبرئیل
بر آمد از او در جهان نام من *** از او گشت نیکو سرانجام من
چو زین گونه گفتار با من نمود *** دو صد عقدۀ از دل من گشود
ز روح القدس گشت گویا دمم *** ز گفتار او شد چو عیسی دمم
روان را ز گفتار افروختم *** زبان را سخن سنجی آموختم
ز رخسار او تازه گشتم روان *** ز گفتار او آمدم تر زبان
سخن را همه پایه افراشتم *** بکونین تخم سخن کاشتم
چو سینای موسی مرا سینه شد *** عیان مر مرا یار دیرینه شد
با دراک شد طعنها مدرکم *** عمه علم شد ظن و وهم و شکم
ز فکرم بشد فکر پیرایه بند *** از آن فکر و ذکر آمدم ارجمند
معانی ز معنیم شد نکته دان *** بیان از بیانم شده ورد خوان
ز منطوق من نطق شد مستفیض *** خجل گشت از عکس نطقم نقیض
ز دامانش کوتاه دست غرض *** عروض جواهر بدش چون عرض
بسی گوهر از طبع انگیختم *** چه زین دست می در قدح ریختم
عیان شد رموز جم از جام من *** بسی کام شیرین شد از کام من
جهان را از این می کنم در ایاغ *** جهانی شود از میم تر دماغ
ز جامم خورد عنصری می مدام *** از این می برد نشان جامی بجام
شود چون نمایم ز نظمم بیان *** بفردوس فردوسیم مدح خوان
ز کرسی ز نزد جهان آفرین *** سخن آمد از آسمان بر زمین
دیگر باره فردوسی پاک زاد *** بلند آورید و بکرسی نهاد
ثنا گوی محمود شد خامه اش *** گذشت از فلک پایۀ نامه اش
از آن نامه محمود را هوش شد *** وز آن نامه هجرش فراموش شد
سخن ماند از خسرو این یادگار *** زرو گنج و گوهر نیاید بکار
بسی نامداران عالی تبار *** بسی پادشاهان کیوان مدار
برفتند و از نامشان نام ماند *** از ایشان نشان سرانجام ماند
بگیتی نه بینی دیگر نام کس *** ز محمود شه نامه نامست و بس
سخن گوی طوسی سخن گسترید *** ز محمود شد نام گیتی پدید
بفرمان او در اسرار سفت *** نه آن گفت آن نامه محمود گفت
ولی نامۀ من بنام کسی است *** کز و نام نیکو بگیتی بسی است
که صد همچون محمود بردر گهش *** بود کمترین چاکر خر گهش
گر او عهدۀ گنج کرد و نداد *** بپیش من آن گنج گوهر گشاد
بهشتی سرشتی که حق از بهشت *** سرشتش ز قدرت بپا کی سرشت
از او ماند این داستان یادگار *** بود نامۀ سال و لیل و نهار
ز گفتار او کردم این نامه یاد *** نه من گفته ام گفته زین العباد
از او ملک گیتی پر از داد بود *** از او کشور عدل آباد بود
ز تاریخ هجرت هزار و دویست *** چه بگذشت از سال افزود بیست
بسال همایون فرخنده فال *** که دوران ندیده چو آنسال سال
مه و هفته او دل افروز بود *** شبش قدر و روزش چو نوروز بود
بتاریخش از عقل شد جستجو *** بتاریخ او گفت تاریخ گو
بتاریخش از خضر جستم نشان *** بتاریخیم گفت و تاریخ دان
که بد عهد دارای فرخنده پی *** که بد عهد او رشک کسرا و کی
بدوران دارای فرخ سرشت *** شده کشورش نیز رشک بهشت
ز عدلش چنان ملک پر نور بود *** که ظلمت چو روز از شبش در ربود
از او در سخن یاوری یافتم *** از او رتبۀ برتری یافتم
کنون من بفرمان جان جهان *** گذارم بگیتی یکی داستان
که تا آدمست و جهان در سخن *** از او نام هرگز نگردد کهن
سمند سخن زیر زین آورم *** جهان را بزیر نگین آورم
به تیغ زبان پهلوانی کنم *** بدین تیغ کشور ستائی کنم
بقصر فصاحت کمر افکنم *** بدشت بلاغت سمند افکنم
بدریای فکرت شناور شوم *** بذرات خورشید خاور شوم
بملک سخن پادشاهی کنم *** در آن ملک کشور گشائی کنم
بچوکان معنی برم از میان *** زنم تیر بر سینۀ دشمنان
عدو را ز تیغم شوم دل کباب *** چو از نیزه رستم افراسیاب
دو صد چون ظهوری و صد چون نظیر *** و لوکان بعض لبعض ظهیر
گر آیند یکسر بپیکار من *** ندارند سر در سر کار من
نمایم بآن پارسی پهلوی *** شوم خسرو کشور دیلوی
ز یزد آورم سوی بنگاله قند *** شکر ریزم از نامه بر فلک هند
کنم چون کنم پارسی نغمه ساز *** بشیرین زبانان شیراز ناز
شود چون گشایم بگفتار لب *** عراق عجم چون حجاز عرب
نگارم بسی نقشها آشکار *** ز نقشم شود لعبت چین نگار
برد چون ستایند هر مرز بوم *** ز سلطانیم رشک سلطان روم
حکیم سخن گوی طوسی نژاد *** که در جهان از سخن داد داد
ز رزم و ز بزم و زکار جهان *** هم از تاج و از تخت شاهنشاه
ولیکن از این قلزم بیکنار *** ورا چند گوهر بیامد بکار
چه ز آن داستان گرد کرد این سه فرد *** بنام علی اندران درج کرد
چه گفت آن خداوند تنزیل و وحی *** خداوند امر و خداوند نهی
که من شهر علمم علیم دراست *** درست این سخن قول پیغمبر است
گواهی دهم کاین سخن راز اوست *** تو گوئی که گوشم بآواز اوست
چه این گوهر از او نمودار شد *** خداوند او را خریدار شد
بگیتی بر آن گوهر افشاندند *** بفردوس فردوسیش خواندند
ولی من در این نامه چندین هزار *** بمدحش کنم داستان اختیار
در این بحر گوهر هزار آورم *** در این گوهر بیشمار آورم
چه گوهر همه گوهر شاهوار *** که گیرد از آن گوش جان گوشوار
ز بحر گنه آیم اندر کنار *** شوم همچو فردوس امیدوار صفحه(140)
خطاب نمودن بمغنی و استمداد از عقل گوید
شود چون گشایم در گنج راز ***بگنجور گنجینه در گنج باز
مغنی ز نظم نوا ساز کن *** از این پرده ام ساز آغاز کن
مغنی بیا چنگ بر چنگ زن *** ز چنگم نوا بر دل تنگ زن
از این داستانم سرودی بخوان *** مرا از غم ما سوی وارهان
که میآید از طور گفتار نار *** ندانم که گردد دیگر راز دار
کرا بر گشایند مهر از زبان *** که گردد بگفتار رطب اللسان
بطور سخن نام بردار کیست *** لسان که در قول صد فاعلیست
کرا خامه بر کف چو ثعبان شود *** کفش چون کف پور عمران شود
مغنی ز شعرم بر آور خروش *** دلم را بیک ره بر آور بجوش
نیوشندگان را شرابی بنوش ز سر چشمۀ کوثر آبی بنوش
مغنی بدستان از این داستان *** بر آرای رود و سرودی بخوان
از این مثنوی گر بر آری سرود *** ز دانای رومیت آید درود
ببانک نوا و بآواز نی *** بر او افکنی غلغل و های و هی
کند فاضل رومی و مولوی *** از این مثنوی زینت مثنوی
مغنی نوائی نوائین نواز *** که نه از عراق است و نه از حجاز
بیا نغمه بر صوت داود کن *** از این صوت داود را سود کن
به خیل ملایک نوائی بزن *** به این هفت گنبد صدائی بزن
ز این داستان بر جنان باز گو *** خدا را بروحانیان باز گو
چه روح و ملک زان نوا بشنوند *** همه بر نوایش نوا خوان شوند
سروشم ز رضوان مداد آورد *** ز گیسوی حورم سواد آورم
ز نظمم مکائیل گیرد سبق *** ز اوراق طوبی بر آورد ورق
قلم آرد از خوردنی خامه ام *** نویسد ید قدرت از نامه ام
سرایم چه مداحی بوتراب *** قلم خامه و لوح گردد کتاب
کلامم شود ورد خیر الانام *** ز اوصاف او چون سرایم کلام
بمدح امیری ثناگر شوم *** بشأن شهی مدح گستر شوم
که در روز رحمت نظر سوی اوست *** دو عالم یکی پرتو از روی اوست
دم او بروح القدس دم زده *** که روح القدس دم بعالم زده
ملک یافتند از وجودش وجود *** نبودند و او حام عرش بود
نه جریان زمزم کند بر خلیل *** که در خلد جاری کند سلسبیل
بمهرش چه آدم درنگ آورد *** اگر در بهشت است تنگ آورد
سواری که چرخ برین خنگ اوست *** که خسروی عرش او رنگ اوست
شهی را از آن خاک ره افسر است *** که خاک رهش افسر قیصر است
که هر ذرۀ گردش از نعل یست *** بود بر سر خسروان تاج ثبت
که مهرش شعاعی ز نور رخ است *** فریدون ز نور رخش فرخ است
غلامیست جمشید و هم قیصرش *** منوچهر از چاکران درش
از او در جهان داستان آورم *** ز رزم و ز بزمش بیان آورم
شهی را که عرش برین تختگاست *** ثنایش چه گویم نه آن حد ماست
بموری که از لطف فرمان کند *** از آن مور کار سلیمان کند
کند سوی خورشید گر کج نگاه *** بمشرق زمین باز گردد ز راه
چه ذوالنون ز امرش نماید درنگ *** بنام کام افتد بکا نهنگ
مه مهر را مهرش از قعر چاه *** در آرد ز چاه و رساند بجاه
زند بر ولایش سلیمان چه چنگ *** بگردن نهد دیو را پالهنگ
سواری که در عرصۀ لامکان *** رود با پیمبر عنان بر عنان
سمندش بمیدان چه جولان کند *** ملک عرش را فرش میدان کند
گه حکم با پاک داور یکیست *** گه داوری با پیمبر یکی است
چه محشر بپا پاک داور کند *** ورا داور روز محشر کند
جوانی که در راغ زاغ البصر *** دیگر ره شده بر نبی جلوه گر
خداوند گاری که پروردگار *** خداوندی اش زو شده آشکار
بعیسی از او رهنمائی شده *** فلاطون ز مهرش الهی شده
چه جز مش بمیدان کند عزم جنگ *** ملک بر ستورش کشد تنگ تنگ
مکائیل و جبریل گیرد عنان *** قدر گستراند ز بر گستوان
ز گرد سمندش بمیدان کین *** شرفیاب گردید عرش برین
سخن گویم از یال و کوپال او *** ز بازو و تیغ و بر و یال او
چو دستی که دست جهان داورست *** چه بازو که بازوی پیغمبر است
ز رزمی که بودش خدا مدح خوان *** ز بزمی که بودش نبی میهمان
نه همخوانش در مرغ بریان بود *** که در بزم قوسینش همخوان بود
ز خفتان و درعی بیان آورم *** ز خود و ز ترکی سخن گسترم
چه جا کرد بر ترک او ترک خود *** بعرش برین زینت عرش بود
نه در عرش میکال و روح الامین *** بهر خانه ئی بود حصن حصین
چه حصنی که آمد ز یزدان خطاب *** در آن هر که جا کرد رست از عذاب
چه تیغی که از برق او زنده میغ *** بود کمترین ذره از برق تیغ
چه تیغی که از قول پیغمبر است *** دو گیتی ز یک ضربتش کمتر است
ز دست و عنانی شکایت کنم *** ز گرز و سنانی روایت کنم
سنانش گه جا نمودن بخاک *** سرش بر گذشتی همی از سماک
سمک را بگاو زمین دوخته *** ز نوکش سما و سمک سوخته
عمودش بر آورده از کفر دود *** شد از دست او راست دین را عمود
ز تیر و کمانش گشایم زبان *** که قوسین بود تیر و قوسش کمان
ز تیرش ثریا است سوفار تیر *** ز چرخش کمان گوشۀ چرخ پیر
بسوفار او کرده دست قدر *** ز شهبال جبریل و میکال پر
ز تیر و کمانش دو دیده نشان *** نگون گشته نمرود و تیر و کمان
ز خم کمندی زنم داستان *** که بد حلقه ئی از خمش کهکشان
فکنده کمندش بفتراک زین *** بعرش برین بود حبل المتین
نه او هست در مصر دنیا عزیز *** عزیز است در عرصۀ رستخیز
بمحشر بدیوان چو او داور است *** چه اندیشه از عرصۀ محشر است
خوشا آنکه می خورده از جام او *** خوشا آنکه وردش بود نام او
خنک آنکه در پای او جای بباخت *** خوشا آنکه در کوی او جای ساخت
خوش آن سر گه گردد فدا در رهش *** خوش آنکس که باشد سگ در گهش
کسی کو بدامانش آویخت دست *** بفردوس اعلا ببالا نشست
نه تنها ز قبرش رهاند ز بیم *** رهاند ورا از عذاب الیم صفحه(141)
حکایت در باب دوستی با جناب امیر مؤمنان
مر او را کند جایگه در بهشت *** اگر چند باشد گنه کار و زشت
جوانی مرا دو جهان بود دوست *** اگر بودیم در دوستی مغز پوست
بعصیان فرو رفته پایش بگل *** ز کردار او گشته عصیان خجل
ز برق گنه آتش افروخته *** چون من خرمن عمر خود سوخته
ولی با سیه روزگاری که بود *** چه نام او علی و ولی میشنود
سرشگش ز مژگان فرو ریختی *** رخ خود ز غیرت بر افروختی
فرو ناگهان آفتابش ز بام *** شب و روز امید او گشت شام
ز گیتی چو او ناگهان در گذشت *** من از رفتنش دودم از سر گذشت
بخود گفتم ای نفس بی خبر و شوم *** چه نازی تو از ملک از مرز و بوم
ز ترک و ز تازی چه گوئی تو باز *** چه سازد اجل همچنین تر کتاز
سراس سپنج است خالی ز گنج *** چه جوئی تو گنج از سرای سپنج
نسازند سرمایه داران راز *** گذر گه بدکان این مهره باز
نداری ز کردار خود هیچ عار *** که با دیو بیمایه بازی قمار
به بازی چون نرد مجازی کنی *** در این خاکدان مهره بازی کنی
چه حاصل از این بردن و باختن *** چه سازد اجل اینچنین تاختن
ز ترک و ز تازی چه گوئی تو باز *** چه سازد اجل اینچنین ترک تاز
در این مهره بازی و شش کمتر است *** جهان را همه مهره در شش در است
شب امد دلم گشت در تاب و تب *** ز دلبر بسی راز گفتم بشب
ز بس بر دلم حسرت یار بود *** از آن غم مرا خواب حسرت ربود
بخفتم دلی پر ز تیمار جفت *** دلم بود بیدار و چشمم بخفت
بجنت چنان دیدم او را بخواب *** درخشان چه بر آسمان آفتاب
نشسته بفردوس بر تخت زر *** ز تاجش چو خورشید رخشان قمر
ز غلمان رده بر کشیده دو صف *** گرفته همه جام زرین بکف
زده چنگ بر چنگ روحانیان *** ببزمش ترنم نما قدسیان
ز عکسش جهان همچه یک مشت خاک *** ز قصرش قصور دو عالم مغاک
چو پهنای هفت آسمان راغ او *** نداند کسی قدر هر باغ او
بعمری اگر بر پرد جبرئیل *** اگر تا ابد خضر جوید دلیل
نه او آخر باغ جوید نشان *** نه بیرون رود او از آن بوستان
مرا دید و پرسید و نیکو نواخت *** بخندید بر تخت زر جای ساخت
بدو گفتم ای مهربان یار من *** که آسان ز کار تو شد کار من
چه کردی که اختر بکام تو گشت *** بنام آوری نام و نام تو گشت
چه بشنید خندید او بر رخم *** چنین داد پر خنده لب پاسخم
بخاکم چه یاران بر انگیختند *** بسر خاکم از نیستی ریختند
چه جای مرا در لحد ساختند *** بخاک و گلم خانه پرداختند
کسانم برفتند از آن خاکدان *** کسم شد در آنجا کس بیکسان
بماندم چه تنها در آن تنگ جا *** مرا جایگه گشت ظلمت سرا
خروشی بهیبت رسیدم بگوش *** که لرزید هفت آسمان زان خروش
ز وهشت بهر گوشه کردم نظر *** مرا صورتی در جهان جلوه گر
شد و لرزه از بیم در من فتاد *** مرا لرزه زانروی در هم فتاد
خروشید کای مرد ناسازگار *** چه کردی که امروزت آید بکار
گرانمایه عمری تبه کرده ئی *** بگو تا ببینم چه آورده ئی
کجا رفت آن زور و بازوی تو *** کجا شد همه شوکت و روی تو
تو را بر زبان بر هزاران سخن *** چرا خشک گشته زبان در دهن
دل از مرز و از بوم پرداختی *** در این خاکدان جایگه ساختی
همه تکیه بر دار دون داشتی *** بر آن جایگاهت بند آشتی
به پستی چنان اوفتادی ز دست *** که گفتی نباشد جز انیجای پست
بهشتی سراسر بغفلت بهشت *** چه زشتی شده یار با دیو زشت
چرا قدر این پایه نشناختی *** به بیچارگی مایه را باختی
ترا مایه و سود در دست بود *** کنون چونکه از دست دادی چه سود
جوابت کنون چیست ای بیحیا *** چو آورده بر درگه کبریا
دهان خشک شد مرمرا از مقال *** رخم پر سرشک و زبان گشت لال
که ناگاه از درگه کبریا *** بر آمد ز رحمت بلند این ندا
که هذا عتیق عتیق عتیش *** بنعمت جری و برحمت حقیق
من از آن ندا آمدم در شگفت *** که دستی عیان گشت و دستم گرفت
گشودم بشادی نظر سوی او *** چه گویم چه دیدم رخ و روی او
چه رخ آنچنان نور از او تافته *** که هفت آسمان نور از او یافته
جهان تا جهان چون شب طور بود *** ز رخسار او عرش پر نور بود
تبسم کنان بر گشودی زبان *** خوش آمد خوش آمد مرا میهمان
مرا تاج زرین بسر بر نهاد *** بدانجا که بینی مرا جای داد
الا بر تو بادا بمهر علی *** چو خواهی که بینی تو چهر علی
چه بیدار گشتم از آن خواب شاد *** تو گفتی مرا هاتفی مژده داد
که در مدحتش داستان ساز کن *** بفردوس بر قدسیان ناز کن
در حکمت بالغه جناب رب الارباب گوید
به یاران خبر ده از این داستان *** به روحانیان باز گو در جنان
چه زین داستان هافتم مژده داد *** در حکمت اندر دلم بر گشاد
عیان گشت چون دستش از آستین *** ز منطوق ن نطق روح الامین
شجر خشک آورده بیرون ثمر *** سخن گفت و دانای راز شجر
از این نظم زیبا و آب روان *** روان ساختم کوثری در جهان
که دارد بهر صفحۀ او مقام *** خضر بر کف از بهر نوشنده جام
ز هر مصرع او بجنت دریست *** بهر بیت فردوس را زیوریست
ز خطش خطا پیشگان رستگار *** ز سطرش و مایسطرون آشکار
برابر زهر فرد او دفتری است *** بگفتار هر حمزه ئی خنجری است
کسی را که در نطفه باشد خلل *** شود از سماعش ملول و کسل
دل حوریان شادش از اجتماع *** پر آتش دل نور یانش از سماع
ز تصنیفش اصناف روح و ملک *** همه گشته تصنیف خوان در فلک
چه گویم ز تصنیف و تألیف او *** که مالوف دلهاست تصنیف او
چه تألیف کش قامت هر الف *** علم شد بمدح شه و کشف صفحه (142)
ره رستگاری زهر خوف و بیم *** رموز مسیحا و سر کلیم
ز هر عین او کوثری آشکار *** ز هر عین او عین رحمت هزار
نهان است در نقطه یای او *** عیان است از مدح یکتای او
زهر فای او کفر را در فکار *** فآتوا بما مثله آشکار
عیان قهر پروردگارش ز قاف *** نهان رحمت کردگارش ز کاف
ز هر میم او گشت در روزگار *** بمردیم و عیسوی آشکار
ز دریای رحمت گرت آرزوست *** تو دریای او جو که دریای اوست
بده ساقیا می که از کوی یار *** ز راه وفا می رسد بوی یار
در صفت شراب طهور و اسرار عشق گوید
رسد بر مشامم از آن شعله خو *** دمادم ز راه وفا بوی او
ندانم که این نکهت از بوی کیست *** ز کوی وفای که و بوی کیست
کز از آن نکهت آمد مرا جان بتن *** چو یعقوب از نکهت پیرهن
گمانم که آن دلبر با وفاست *** همان یار طناز گلگون قباست
همان شعله خویار یوسف و شست *** که با او بزندان مرا سر خوشست
ز دلبر چو جوئی دیگر کام دل *** که دل برده و برده آرام دل
بده ساقیان می که دلدار مست *** در آید بدیر مغان می پرست
بیا باده کن در صراحی و جام *** ز جام و صراحی ده بر من مدام
قدح از عقیق لب یار کن *** می از عکس رخسار دلدار کن
از آنجام من را می ناب ده *** از آن می مرا آتشین آب ده
از آن لب مرا گرم گفتار کن *** حکایت ز لعل لب یار کن
خرد را منور کن از نور عشق *** سر عقل را پر کن از شور عشق
خبرده بدردی کشان خموش *** تو این راز آهسته در گوش هوش
بکوش و خرد را خبر دار کن *** خرد را از این نشأه هشیار کن
چه خورشید سر بر زد از کوهسار *** دیگر شمع کافور نادید بکار
بده ساقیا می که ابر بهار *** سرا پرده زد بر لب جویبار
چه گردید باد صبا مشک بیز*** بخاکم تو آن آتشین آب ریز
بده ساقیا می که راز نهفت *** چه شد جام می پر بجمشید گفت
که دنیا نکرده وفا با کسی *** ز من پند بنیوش و می کش بسی
که از غم تو را می رهائی دهد *** بصاحبدلان آشنائی دهد
در فضیلت حضرت ایر و حدیث معراج گوید
بده ساقیا می که در بزم گی *** چه بگریست مینا و خندید می
از آن گریه آمد بدلها خروش *** وز آن خنده جانها بیاید بجوش
بدیر مغان دوش دامن کشان *** روان آمدم سوی پیر مغان
بدیدم مر او را چو مستان مست *** بدستی صراحی و ساغر بدست
بپرسیدمش از حلال و حرام *** برویم بخندید و برداشت جام
بمن داد و گفتا بمن دار گوش *** گرت هست گوش نصیحت نیوش
دل از رزق زهد و ریا پاک کن *** گریبان چالوس را چاک کن
بیفکن ز تن خرقه و طیلسان *** بجز نام ساقی مبر بر زبان
بدامان رندان ساقی پرست *** چو ساقی پرستان بیاویز دست
بجز راه میخانه راهی مپوی *** بجز جام و جز باده چیزی مگوی
بجز خط خوبان مخوان دفتری ***سوادی مخوان جز خط دلبری
مبین آیتی جز خط و زلف و خال *** خیالی مکن جز خیال وصال
بچشمی تو منگر بجز چشم مست *** مبین چشم جز نرگس میپرست
به محراب هر قبلۀ رو میار *** بجز قبله روی و ابروی یار
بدوران تو دوران صهبا پسند *** بدور خط یار شو پای بند
بجز خط خوبان نخوان دفتری *** سوادی مخوان جز خط دلبری
مبین سور جز قامت دلبری *** مبین مه بجز روی مه پیکری
گر از لوح سیمین کنی گفتگو *** ز چاک قبا سینه یار جو
جز از سینه صاف سیمین یار *** دیگر لوحها هست لوح فرار
دو گوش و دلم پند آن نیک پی *** نیوشید و نوشید آنجام می
چه زانجام می صاف نوش آمدم *** چه دردیکشان در خروش آمدم
بزن مطربا رود بر گو سرود *** که وقت سرود است هنگام رود
دمی دم از آن آشنائی بزن *** بما بینوایان نوائی بزن
براه عراقم بر آرای ساز *** که یاد آورم سازهای حجاز
بزن چنگ بر چنگ و بنواز عود *** ز چنگ و زعود آر بر من سرود
که آمد برون بهر دردیکشان *** زمیخانه سر مست پیر مغان
سبوی سفالین پر می بدوش *** بچنگ و غزل در فغان و خروش
مغانش روان گشته اندر رکاب *** چه پیر مغان جمله مست و خراب
یکی مست مست و یکی نیم مست *** یکی می کش و دیگری می پرست
یکی دلبر و دیگری دلفریب *** یکی دلکش و دیگری دل شکیب
یکی گشته چونسرو دامنکشان *** یکی بر زده دامن طلیسان
یکی می کش و دیگری می فروش *** یکی می کش و دیگری درد نوش
یکی سوی مینا برآورده دست *** شده چرخ میناش مینا پرست
یکی لب پر از خنده و می بجام *** می جام خندان ز شوقش مدام
یکی بر مهش مشک تر ریخته *** بخورشید عنبر بر آمیخته
یکی ریخته مشک بر آفتاب *** یکی هاله بسته بر ماهتاب
یکی نکته دان و یکی بذله گو *** یکی نو خط و دیگری ساده رو
یکی بر بنا گوش کرده نگار *** یکی بر مه آویخته گوشوار
بیا ساقیا جام جم ده مرا *** پیاپی ده و دمبدم ده مرا
که گوش و بنا گوش مه پیکران *** بر دوش سیمین و سیمین بران
مرا برده از فکر فردا و دوش *** بر دوش ز لف و بنا گوش گوش
گران آب آتش نهاد آوری *** مرا خاک هستی بیاد آوری
مرا خاک هستی بباد آوری *** بدیر مغان می پرستی کنم
چو مستان صراحی و ساغر کشم *** بهستی خط نیستی در کشم
بهنگام پیری جوانی کنم *** بعیش و طرب کامبرانی کنم
سواد از خط گلعذاران کنم *** بیاض از دو رخسار جانان کنم
فشانم ز رخسارۀ تیر و خاک *** شود گرد هستیم از چهره پاک
چه بلبل خوش الحال یاران شوم *** بصوت هزاران هزاران شوم
ز ظلمات آب حیات آورم *** ز مصر عزیزان نبات آورم
زبان دهان رشک کوثر کنم *** وز آن پس ثنای پیمبر کنم صفحه ( 143)
ستایم شهی را که رب و دود *** به توراه و انجیل او را ستود
کسی را که یزدان ستایشگر است *** ثنای من او را کجا در خوراست
مر او را چگونه ستایش کنم *** سزد گر مر او را نیایش کنم
بود محکمش عهد روز الست *** هر آنکس باو در ازل داد رست
چه شد خاکپایش مکانرا مکان *** مکان گشت بالاتر از لامکان
نیرزد همه حاصل ماسوی *** بیک ضرب شمشیر شیر خدا
جهان آفرین چون جهان آفرید *** ز بهرش یکی قطره ئی بر گزید
مر آن قطره را بر گزید از ازل *** پی مولد پاک آن لم یزل
چه او را در آن جای مولود بود *** بعرش برین بود و مسجود بود
چه شد نقش پایش در آن جایگاه *** شد آن جایگه تا ابد قبله گاه
دیگر چون قدومش بدانجا رسید *** حرم از قدومش خجالت کشید
سزاوار پایش چه فرشی نداشت *** ببالای مهر نبوت گذاشت
سراسیمه چون نوح هر جا شتافت *** جز از درگه او پناهی نیافت
نکردی اگر ذکر با بوتراب *** شدی زورقش عرق دریای آب
چه بر خاک پایش بر آویخت دست *** ز موج بلاخیز آن آب رست
چه در خادمان درش بد خلیل *** بپوشید خلعت ز خلت خلیل
چه عکس رخش تافت بر نا طور *** شد از نور او نار او جمله نور
ز شوقش چنان آتش آمد بجوش *** که آورد از انی انا لله خروش
نخواند اگر نام او را کلیم *** نجستی از آتش ره مستقیم
نخواندی گر او را بنام جلیل *** گذشتن نیاراست از رود نیل
براندی اگر نام او بر زبان *** هنوزش بدان عقده اندر لسان
اگر دل بمهرش نیامیختی *** به حبل المتینش نیاویختی
دو دستش برون نامدی از عدم *** ز خوف عصا ز آستین قدم
نه معراج موسی است جای علی *** فزون است از آن پایگاه علی ع
علی را شود پایگه آشکار *** ز معراج پیغمبر کردگار
حکیمی که قوسین سینای اوست *** عیان طور سینا ز سیمای اوست
رسولی که لولاک در شأن اوست *** خدیوی که جبریل دربان اوست
چه خاک رهش تاج افلاک شد *** شرفیاب افلاک از آن خاک شد
ملایک همه در رکابش دوان *** همه مرحبا گوی و شادی کنان
روان در رکابش سرافیل بود *** عناندار میکال و جبریل بود
به اجلال میرفت آن مقتدا *** بدینگونه تا سدره المنتهی
چه از سدره المنتهی در گذشت *** فرو مانده جبریل او باز گشت
بپرسید پیغمبر از جبرئیل *** که ای راز دار جناب جلیل
ببالا چرا تیز بشتافتی *** بکندی عنان را ز من تافتی
چنین پاسخ آورد روح الامین *** که ای خاک پای تو عرش برین
فراتر از اینجا مرا راه نیست *** ره بر گذشتن از این باب نیست
نه عقل و نه و هم و نه روح و بصر *** نرفتند از آن جایگه بیشتر
از آنجای نگذشته بد هیچکس *** مجال گذشتن ترا هست و بس
همه هر چه هستند از ما سوا *** کسی را بدین جایگه نیست راه
رسول امین باز بالا شتافت *** به بالا ببالای والا شتافت
چه آمد بنزدیک هفتم حجاب *** ز جان آفرین آمد او را خطاب
که من بزم قوسین آراستم *** در این بزمگه مر ترا خواستم
کنون سوی این رزم بالاشتاب *** در این بزمگه هر چه خواهی بیاب
رسول امین باز بالا شتافت *** ببالا به بالای والا شتافت
چه نزدیک قوسین اعلا رسید *** علی(ع) دید و قول علی را شنید
بخلوتگه خالق انس و جان *** نبی میهمان بود و او میزبان
پیمبر ز معراج چون بازگشت *** بخلوتگه خویش دمساز گشت
که ناگه علی اندر آمد ز در *** قرین گشت با شمس روشن قمر
ز شادی بر آورد از دل خروش *** نبی را ندای شب آمد بگوش
پس آنگه نبی را مبارک بگفت *** به یس مبارک تبارت بگفت
زهی سر سرشار معراج تو *** زهی افسر و بارۀ تاج تو
کنون آنکه در شب تو ای نیکخو *** شنیدی و دیدی بن باز گو
پیمبر برخسار او بنگرید *** بدید آنچه در شب بمعراج دید
برخسارۀ ماه مهر منیر *** همی دید از وی نمیگشت سیر
بگفتا چه پرسی تو از کار من *** در آنجا تو بودی هوادار من
نه تنها مرا شوق روی تو بود *** خداوند داور بسوی تو بود
بهر صفحه ئی از تو دیدم نگار *** بهر پرده نقش تو بد آشکار
بهر شش جهت گفتگوی تو بود *** خداوند داور بسوی تو بود
ز دهشت دل من چه بیهوش بود *** ندای توام زینت گوش بود
خروش توام چون بگوش آمدی *** شکیبا دلم زان خروش آمدی
چه جان آفرین جز تو دستی نداشت *** چو دست تو دستی بگوشم گذاشت
دل من از ان دست آرام یافت *** در آنجا ورا هر چه بد کام بافت
از آن دست اندر دل من گشود *** در علم جان آفرین هر چه بود
وز آن بار بگشاد از هر دری *** هزاران در از علم پیغمبری
پیمبر ز شادی چو گل بر شکفت *** علی با رخ پر ز آزرم گفت
چو خواهی بگویم ز اسرار تو *** از اسرار تو با جهاندار تو
خدا آنچه در آسمان راز گفت *** علی با نبی در زمین باز گفت
نبی در زمین راز در آسمان *** شب و روز بشنید در یک زمان
پیمبر چو بشنید راز نهفت *** شگفت آمدش سخت خندید و گفت
که راز خدا را نداست کس *** خدوند رازی تو دانی و بس
استمداد خواستن از عقل و خطاب به پیر مغان
بده ساقیا می که شد آشکار *** ز چاک قبا سینۀ چاک یار
شدم چونکه بودم بسی مستحق *** بسینای آن سییۀ جز صعق
در آن بیهشی هوشیار آمدم *** وز آن خامشی راز دار آمدم
گشوده دل و دست پیر مغان *** مرا عقده از دل ورا از زبان
از این شعر تازی و لفظ دری *** بیونان زنم کوس اسکندری
دریغا که در طرف آن کهنه باغ *** چو آواز بلبل چو غوغای زاغ
که در زیر این آبنوسی قفس *** نیارد زدن بلبل از غم نفس
گرم ساقیا دمبدم می دهی *** بمن جام و صهبا پیاپی دهی
گر این پردۀ سبز بالا زنی *** سریرم ببام ثریا دهی
بر آیم بهامون از این تنگ کاخ *** سوی شادمانی بکاخ فراخ
صفحه(144)
گشایم دو بازو از این بند سخت *** از این سخت بند اندر آیم بتخت
بمداحی عرش پیرایه ئی *** ز عرش اوفتد برسرم سایه ئی
ثنایش نمایم چه ورد زبان *** ثنا گستر ندم ثنا گستران
بمدحش بود کردگارم دلیل *** ز مدحم شود مدح خوان جبرئیل
ببیند چه این گفته ها از خرد *** وز آنجا ز شادی ببالا پرد
نه شعرم کند ورد روحانیان *** بخوانند در عرش کروبیان
در مدح امیر زادۀ با وقار ابراهیم خان گوید
مکائیل چون گفته ام بشنود *** از آن گفته ام شاد و خندان شود
بیا ساقی از می دلم شاد کن *** خراب است از لطف آباد کن
از آن می در آرش بعهد امان *** امان ساز در رخنۀ دشمنان
چو دوران خاک فلک آستان *** چو ملک خدیو ملک پاسبان
بلند اختر برج نیک اختری *** سهین مهتر کشور برتری
جهاندار دین پرور نامور *** خدیو جهان خلق والا گهر
بنیکی چنان در جهان داد داد *** که شد نام نامیش زین العباد
بود عدل عدلیش در بارگاه *** شده داور داوران داد خواه
بود صعوه با باز هم آشیان *** شده گرگ بر گوسفندان شبان
از آن چشم بد در جهان دور باد *** از آن کشور عدل معمور باد
ورا با علی چون سرو کار بود *** مرا اندر این داستان یار بود
چو او مرمرا اندر این کار داست *** از او یادگاری بخواهم گذاشت
که تا آدم است و جهان در سخن *** از او نام هرگز نگردد کهن
دیگر شد در این ره مرا رهنما *** دلیلی که بادا دلیلش خدا
بشد فیض روح القدس یار من *** مسیحا دمی شد هوادار من
فلک سوکتی آسمان همتی *** ملک سیرتی آدمی صورتی
در این نظم بودم چه او رهنما *** به اخلاص گویم که او را خدا
بخاتون خلد همنشینی کند *** ببانوی جنت قرینی کند
ذکر داستان غزوۀ احزاب و آمدن ابوسفیان به یثرب با عمرو بن عبدود و کندن حضرت خندق را
چنین گفت دانای این داستان *** چو همداستان گشت با راستان
که سفیان بد کیش ناپاکدین *** چه بگریخت از سید المرسلین
روان شد سوی ملک بطحا فرار *** روان شد دل از درد و غم سوگوار
چه آمد گریزان سوی بوم و بر *** طلب کرد گردان فرخاشخر
ز رزم پیمبر سخن ساز کرد *** بنوعی دگر کینه آغاز کرد
پراکنده لشگر همه گرد کرد *** بیاراست کار سپاه و نبرد
یکی لشگر آمد زهر سو بکین *** که شد راه ایشان زمان و زمین
دلیران و گردان شمشیر زن *** سواران خنجر کش و تیر زن
پی دین همه جان نهاده بکف *** بسی لشگری آمد از هر طرف
ز بطحا زمین لشگر بی شمار *** همه شهره مردان خنجر گذار
خروشان همه از پی کیش و دین *** همه دشمن سید المرسلین
همه با خدای نبی کین گرا *** همه لات خوانان عزی ستا
همه سوی یثرب نهادند رو *** جهان شد از ایشان پر از هایهوی
چه نزدیک یثرب رسید آن سپاه *** شد از گردشان تیره خورشید و ماه
به یثرب بسی گشته شور و نور *** در افتاد در ملک یثرب فتور
از ایشان پر آشوب شد روزگار *** پر از ناله گردید لیل و نهار
پراکنده در شهر شد این خبر *** کمر بست در رزم خیر البشر
ز اسلام بر شد بگردون خروش *** همه شهر یثرب بر آمد بجوش
چه آن لشگر آمد به یثرب زمین *** خروشیدن آمد ز اصحاب دین
بزرگان بهر جا شدند انجمن *** همه گشته بر یکدیگر رایزن
پی چاره جستن بهر سو فراز *** همی هر کسی چاره ئی جست باز
از آن انجمن خاست سلمان بپا *** باستاد نزد رسول خدا
چنین گفت با سید المرسلین *** که ای رای تو عقل را پیش بین
بدان ای گزیده تو را کردگار *** که در ملک ما شاه ایران مدار
نماید بدینگونه آئین و ساز *** بهر شهر و هر قریه گاه نیاز
یکی کنده سازند گرد حصار *** که دشمن نیارد دانسو گذار
چو بشنید رازش رسول امین *** بیاورد پیغام جان آفرین
که در کندن کنده در کار باش *** هم آغوش با بخت بیدار باش
پیمبر چه راز خدا را شنود *** بسلمان بسی آفرین برفزود
که آنرای رای پسندیده بود *** پسند جهان آفریننده بود
پس آنگه سوی اهل دین بنگرید *** بسوی ابوبکر و بوحفض دید
بفرمود تا بر زنند آستین *** پی کندن خندق از بهر دین
بزرگان بامرش سر افراشتند *** همه محو دل بیل برداشتند
سپاهی و شهری هر بوم و بر *** ببستند بر کنده کندن کمر
بزرگان و خوردان و برپا و پیر *** همه گشته بر کندن کنده چین
بدست مبارک رسول خلیل *** پی کندن کنده بگرفته بیل
چه او سوی بیل و کلنگ آخت چنگ *** مه و مهر گردید بیل و کلنگ
فرا چون شدی گرد خاکش ز بیل *** شدی سرمۀ چشم عرش جلیل
نشستی ابر عرش چون آن غبار *** بدی عرش را زان شرف افتخار
پر از رشک جبریل را دل بتنگ *** که بال و پرم کاش بودی کلنگ
پیمبر بفرمود کز چار سوی *** بزرگان بکندن نهادند روی
بسوئی علی بود و خیر البشر *** بسوئی ابابکر و سوئی عمر
ز یکسو علی با نبی یار بود *** عمر با ابوبکر در کار بود
در آن کنده کندن رسول کبار *** بسی کرد راز نهان آشکار
از آن سو که فاروق در کنده بود *** دل از کندن کنده آکنده بود
بناگاه سنگی نمودار شد *** که کند بقارون دشوار شد
ظاهر شدن سنگ در میان خندق و عاجز شدن دلیران از کندن سنگ و خبر دادن به پیغمبر و معجزۀ حضرت
بکندن ابوبکر در کار جست *** از آن سخت سنگ گران گشت سست
ندانست چون چارۀ سنگ ساخت *** بناچار سوی ابوبکر تاخت
که ای یار غار رسول کبار *** یکی کوه در کندۀ آشکار صفحه ( 145)
چو خار اسطبر و چو فولاد سخت *** همانا که شد سست بیدار بخت
ابوبکر آمد سوی خاره کوه *** شد از دیدن کوه خارا ستوه
تنش گشت سست و دلش گشت تنگ *** ز سنگینی و سختی خاره سنگ
پر از خشم کین بر لب آورده کف *** یکی بیل بگرفت در دم بکف
بزد بر کمر گاه آن کوهسار *** چو آید ابر سنگ خارا ز خار
بدیضرب صدیق و سنگ کران *** چه افسون عاشق بسنگین دلان
چه از کوه گشتند یاران ستوه *** برفتند نزدیک کوه شکوه
بسوی رسول امین آمدند *** از آن کوه اندوهگین آمدند
گشادند صدیق و فاروق لب *** که ای سرور خسروان عرب
در این کنده کوهی بدید آمده *** که ز کنده دل نا امید آمده
تو گوئی دماوند در این گذر *** بماهی فرو برده از ماه سر
بر این کوه هرگز نباشد شکست *** شود گردو گیتی همه پاو دست
زمین از گران سنگی او ستوه *** فرو رفته در خاک البرز کوه
بما کندن کنده اکنون خطاست *** اگر دست داری ز کندن رواست
پیمبر چه گفتار ایشان شنود *** بپاسخ لب در فشان بر گشود
که آن سنگ سنگین ز بازوی من *** سبک باشد اندر ترازوی من
اگر بر نیاید ز دستم ز پا *** ز پا اندر آید ز دست خدا
در اینکار با ما خدا یاور است *** بهمراه ما دادگر داور است
در اینکار بگذر از این انجمن *** بهمراهی خویشتن خویشتن
علی را در این ره بود یار کرد *** بخود یار دادار دادار گرد
پیمبر سوی کوه آمد فراز *** کلنگی بدست و دلی پر ز راز
پس آنگه علیرا بر خویش خواند *** در آن ماجرا خویش را پیش خواند
که ما را یکی مشگل آمد بپیش *** چه مشگل گشائی تو دل نیست یش
از آنروی روی تو روی خداست *** که دستت بهر کار مشگل گشاست
ز دست من اینگر ز پیکر کلنگ *** بگیر و ز پا آرابن خاره سنگ
علی چونکه راز نبی را شنید *** ز جان رای فرمان او را گزید
بر افراشت چون دست کشور گشا *** نمودار گردید دست خدا
چو او دست زور آزمائی گشود *** خداوند زور آزمائی نمود
بطاق مداین در آمد شکست *** ز بام حرم لات گردید پست
فرو ماند گردان گردان ز کار *** سراسیمه شد گردش روزگار
بروی دو گیتی در افتاد چین *** بچرخ نهم رفت هفتم زمین
نور دیده شد چرخ گیتی نورد *** سراسیمه شد گنبد تیز گرد
فرا رفت بگذشت از آن دشت کین *** زمین ز آسمان آسمان از زمین
ز ضربش از آنکوه برقی فروخت *** که از پرتوش آتش طور سوخت
ز دستش چه بر کوه آمد شکست *** پیمبر بتکبیر برداشت دست
کزین ضرب آمد بزیر نگین *** همه ملک دارای ایران زمین
از آنروز بازو فراوان درود *** بداد و دیگر باره فرمود زود
دیگر باره دست خدائی گشا *** که آری تو کوه گرانرا ز پا
بفرمودۀ سید المرسلین *** دو بازو برافراشت دارای دین
چو ضربش دیگر ره دل کوه سفت *** جهان آفریننده تکبیر گفت
پیمبر بتکبیر لب بر گشاد *** که زین ضرب شد تخت قیصر بباد
مرا شد مسخر مر آن مرز بوم *** کمین بنده ام کشت سلطان روم
چو ضرب سوم زد بر آن خاره کوه *** از آن ضرب شد کوه خارا ستود
فرا رفت بر چرخ سنگ کران *** زمین دامن افشاند بر آسمان
خروشیدن آمد ز عمرش جلیل *** بتکبیر بگشاد لب جبرئیل
زمین و زمان پر ز آواز شد *** در عرش جان آفرین باز شد
ز هر نه فلک بانک تکبیر خاست *** خروش و فغان از مه و تیر خاست
پیمبر بتکبیر لب بر گشاد *** بشادی خروشید و آواز داد
که گشتم از این ضرب گیتی ستان *** گرفتم همه ملک هندوسان
منم در جهان کار فرمای هند *** شود زیر فرمان من رای هند
همه ملک گیتی بنام منست *** بشاهنشهان نام نام من است
از امروز تا وقت روز شمار *** بود نام من شهرۀ روزگار
چو بشنید ابوحفض راز نهفت***نهانی بگوش ابوبککر گفت
کز اولاد هاشم بگرد جهان *** نزاید مگر پر دل و پهلوان
نگه کن که از لشگر کفر و کین *** چنان تنگ گردید بر ما زمین
کز اینجا نیاریم آنجا شدن *** پی آب بردن بصحرا شدن
چنان گشته دشمن بما چیره دست *** که در خانۀ خویش نتوان نشست
نبی گوید اینک بزیر نگین *** کشیدم همه ملک ایران زمین
گهی گوید از روم و هندوستان *** که گشتم بدان ملک گیتی ستان
نگوید چنین مردم هوشیار *** چگویم از این گردش روزگار
چو بشنید بوبکر آن راز را *** ز شادی بر آورد آواز را
بدان کز بنی هاشم اینها عجب *** نباشد ز این گفته بر بند لب
گذشته است اینراز از چون چند *** بود بخت شان یار و اختر بلند
ذکر گرسنه شدن دلیران و شکایت جوع نمودن باحضرت پیغمبر و مهمانی نمودن زوجۀ انصاری
چنین گفت راوی که در آندیار *** بمردم چنان تنگ بد روزگار
بجز نام از نان نبودی نشان *** نمیدید کس روز و شب روی نان
نمیدید در سفره کس روی نان *** بجز ماه در سفره آسمان
شکم گرسنه مردم از جوع واز *** ز سیری و خوردن شده بی نیاز
گرانمایگان در دو روز و سه روز *** بیک قرص جو می سپردند روز
زنی بد ز انصار و اشراف دین *** که بد دوستدار رسول امین
شب و روز بس رشته ها رشته بود *** بهر رشته خون دل آغشته بود
ز رشتن بسی رشتها بافته *** ز هر رشته سر رشتۀ بافته
که شاید دلانرا در آرد به بند *** که گردد پسندیدۀ هوشمند
بباز ارجان شد دلی پر ز جوش *** خریدار یوسف زلیخا فروش
بسوی پیمبر در آمد روان *** که از تو توانا تن ناتوان
کسی کو بسوی تو جوید نیاز *** رهاند تن از رنجهای دراز
به بنگاه خواهد دیگر نه بنه *** ز تو سیر گردد شکم گرسنه
دو گیتی شب و روز مهمان تو *** نه افلاک روزی خور خوان تو
بدان ای تو را بخت بیدار یار *** ز پیرامنت سایه روزگار
صفحه (146)
بود بهر اصحاب در خوان مرا *** یکی گوسفند و سه من نان مرا
چنینم به لطف تو امید وار *** که آری تو فردا بخوانم گذار
بیائی بخوانم تو و بوالحسن *** بیاری ز اصحاب دین چند تن
چه بشنید گفتار ان زن رسول *** تبسم نمود و نمودش قبول
وز آن پس بفرمود ای پاک رای *** بکش گوسفندت بنام خدای
بکن خورد مر جمله در دیگدان *** پس آنگه بر او نام یزدان بخوان
پس آنگه در دیگ محکم ببند *** که گردید یار تو بخت بلند
بپزنان و بیرون مکن از تنور *** که آمد ترا کام عیش و سرور
بمان تا خود آیم بدانجایگاه *** بدینسان که گفتم به پیمای راه
چه زن از رسول خدا این شنفت *** روان شد سوی خوان و کرد آنچه گفت
چه اختر فرو رفت از باختر *** بلشگر خبر داد خیر البشر
که باشید فردا بخوان فلان *** سراسر گه چات گه میهمان
در آنچا چه جفت زن پاکرای *** شنید این ندا از رسول خدای
که بر اهل خندق نبی مژده داد *** که باشید مهمان ما از وداد
اگر گفته ای نزدش ای نیکزن *** زیک گوسفند و سه من نان سخن
دیگر هیچ اندیشه در دل میار *** که به داند از ما رسول کبار
چه بشنید آنزن از آن نیک مرد *** زمانی در آن کار اندیشه کرد
وز آن پس دل خویش خرسند کرد *** چنین گفت باشو که ای نیک مرد
نه مائیم در کار خود پیش بین *** کند هر چه خواهد رسول امین
سحر گه که خورشید شد بر فراز *** مه خاوری گشت مهمان نواز
پیمبر بفرمود تا مردمان *** گرایند در خانه میزبان
همه اهل خندق بفرمان او *** سوی خانه میزبان کرده رو
زیرنا و پیروز خورد و کبار *** شمارش فزون از هزاران هزار
سوی خانه میزبان آمدند *** بآن میزبان میهمان آمدند
پیمبر تبسم کنان شد به پیش *** دیگر هر چه بودند اسلام کیش
بر میزبان رفت چون میهمان *** شگفتی شد از کار او میزبان
دل میزبان د ز مهمان ز کار *** که او ده طلب کرد و برد او هزار
پیمبر در آمد بمهمان سرا *** بمهمانسرا تنگ گردید جا
پیمبر بفرمود تا میزبان *** بیاورد نزدیک او دیگدان
بنام جهان داور بی شریک *** بگسترد بردی ببالای دیگ
تبسم کنان شد چه سوی تنور *** ز تنور بر عرش تابید نور
سوی دیگ دستش چه شد سخت کوش *** در آن دیگ زد مرجل عرش جوش
بخاریکه زان دیگ دان خواستی *** دو صد عرش بر کرسی آراستی
گرفته بکف مائده جبرئیل *** از آن دیگ دان سوی عرش جلیل
ملک بسته بر گرد آندیک صف *** مکائیل ظرف گدائی بکف
پیمبر بسی گوشت گه گاه نان *** گرفتی ز تنور و از دیگ دان
ز اعجاز پیغمبر انس و جان *** شده رشک عرش برین دیگدان
از آن خوان ز نو مرد برنا و پیر *** بخوردند چندانکه گشتند سیر
وز آن پس ابوالقاسم و بوالحسن *** ز خاصان گوهر که بد چند تن
از آن خوان بخوردند شادان شدند *** بر آن میزبان جمله مهمان شدند
چه از خوردن خوان بپرداختند *** سوی کنده کندن سرافراختند
نیامد پس از خوردن مردمان *** زیانی به تنور بر دیگدان
چنان بد بفرمان رب غفور *** پر از گوش دیگ و پر از نان تنور
چنان معجزی شد در آن روزگار *** هویدا ز دست رسول کبار
کز آنکار چشم خرد خیره شد *** دل بد دلان زان نشان تیره شد
ابوبکر و بوحفض شادیکنان *** سر انگشت حیرت همه بردهان
چه شد کنده خندق بفرمان او *** خداوند شد آفرین خوان او
چه آمد بکفار بطحا خبر *** که در یثرب از دست خیر البشر
یکی خندق کنده شد در زمان *** که زو خیره شد دیده کهکشان
از آنکار لشگر هراسان شدند *** دلیران کفار ترسان شدند
همه کار پیکار را ساختند *** سوی یثرب از خشم و کین تاختند
سپاهی برون شد ز بطحا زمین *** که شد خیره چشم زمان و زمین
وارد گردیدن ابوسفیان به یثرب و توقف نمودن در جنگ کردن و دلتنگ شدن عمر و بن عبدود
بر آن جیش سفیان سپه دار بود *** سپه راز دشمن نگهدار بود
یکی پهلوان بود همراه او *** دلیر و جهان دیده جنگجو
از آسیب او کوه لرزان شدی *** نهنگ از نهیبش گریزان شدی
بپاز و صنم خانه روم و چین *** از او کفر شادان و ایمان غمین
بزرگان و شاهان فیروز بخت *** ز بیم وی از خواب جستی ز تخت
ورا عمرو بن عبدود نام بود *** ز مردی ورا کام از ایام بود
چه یک هفته زینکار بگذشت روز *** به هشتم چه شد مهر گیتی فروز
چه خاور بر افروخت افراخت عمرو *** علمرا در آورد گه تاخت عمرو
بر آمد بر اسب و در آمد بدشت *** پر از خشم شد سوی سفیان گذشت
بدو گفت کی شهریار زمین *** زمین و زمانت بزیر نگین
کنون چند روز است کاندر نبرد *** ستوری بمیدان نیفشاند گرد
در این رزم در خاک نامد سری *** نغلطید در خاک ره مقفری
بفتراک زینی نیاویخت سر *** سری بر سنانی نشد جلوه گرد
نتازید جنگ آوری در نبرد *** نه جنگ آوری را بشد روی زرد
سری ز آتش تیغ نامد بیاد *** تنی را نشد خاک خامی نهاد
نه از سرکشی کرد اندر زمان *** خدنگی درون تنی آشیان
چه سفیان از او این سخنها شنید *** یکی آه سرد از جگر بر کشید
بدو گفت کی مرد با زور دست *** ز دست تو بادا عدو را شکست
بدین سو بدانسو چه تازی دلیر *** که این بیشه خالی نباشد ز شیر
در این بیشه شیری بود تیز چنگ *** که پیشش نیارند شیران درنگ
بجنگ احد لشگر آراستم *** زلات و هبل یاوری خواستم
سپاه محمد همه کشته شد *** بخون دشت پیکار آغشته شد
چه آن نامور پا بمیدان نهاد *** همه رنج و تدبیر ما شد بباد
بهر سو که آن شیر درنده تافت *** بیک تاختن پشته از کشته ساخت
بیامد چو شیر گسسته مهار *** ز لشگر در آورد در دم دمار
چه او اندر آمد بکین و ستیز *** نبد چارۀ مر مرا جز گریز
سپه را همه خوار بگذاشتیم *** بناچار از و روی برداشتیم صفحه (147)
چنین پاسخ عمر و دلیر***که دوران ز دورت نگردد اسیر
ندانم ترا ترس در دل ز کیست *** در این رزمگه پای در گل ز چیست
من اکنون نبی را ز منبر کشم *** ز فرق نه افلاک افسر کشم
منم کذب صدیق را آشکار *** بخواری بر آرم ز جانش دمار
کنم فرق فاروق را پر ز خاک *** جهانرا کنم زین دونا پاک پاک
علی را ربایم ز قرپوس زین *** کنم محو ذات جهان آفرین
پاسخ دادن ابوسفیان عمر و بن عبدود را
من او را بیکضرب پست آورم *** بدین محمد شکست آورم
چنین پاسخ آورد سفیان بدو *** که هیهات هیهات از این آرزو
پیمبر نیاید بآوردگاه *** جهان تا جهان گر بگیرد سپاه
ولیکن از این شیر مردم شکار *** از آن تیغ زن گرد خنجر گذار
بگیتی مرا خواب و آرام نیست *** جز از کشتن وی مرا کام نیست
بسا رزمگاهان که آن نوجوان *** مرا کرده پرورده تیر روان
چو عمر و دلاور از او این شنید *** بترسید و لرزید و دم در کشید
وز آن پس بدو گفت کای شهریار *** بمن باز گو نام آن نامدار
بگو تا بدانم ورا نام چیست *** از این جنگ جستن وراکام چیست
چگونه بیاید بدشت نبرد *** چه پوشد چه گوید بمردان مرد
چگونه کند ساز آغاز جنگ *** بمیدان شتاب آورد با درنگ
چنین گفت سفیان که ای پهلوان *** چگویم من او را بنام و نشان
نژادش بلند است و نامش بلند *** صفات ارجمند است و ذت ارجمند
علی خواند او را محمد بنام *** ز نیروی او شد جهانش بکام
یکی شیر بالیده در باغ جان *** که از دیدنش پیر گشته جوان
همانا که سالش نباشد دو ده *** ولی رفته بالاش بر چرخ و مه
که کلک نگارندۀ روزگار *** نه بنگاشت در دهر چون او نگار
یکی تیغ دارد دو پیکر بچنگ *** درخشان نماید چو در روز جنگ
بهر پیکری پیکر بیکران *** بخاک هلاک افکند از سران
بسا تن که در خاک گردد نهان *** چه او بر کشد خنجر جان ستان
ز آسیب تیغش سر سروان *** بریزد چه برگ رزان در خزان
بمیدان چه تیغش درخشان شود *** خور از بیم در چرخ پنهان شود
یکی شیر بالیده در باغ جان *** که از دیدنش پیر گشته جوان
یکی تیغ دارد دو پیکر بچنگ *** درخشان نماید چو در روز جنگ
یلان را ز پیکار او روی زرد *** دلیران از او گشته پر سوز درد
اگر هم نبردی بجنگ آیدش *** بباید بپاید که ننگ آیدش
مبیناد چشم من آن روزگار *** که او اندر آید بمیدان سوار
سواره اگر آید آن زنده پیل *** ز خون دشت یثرب کند رود نیل
پیاده گر آید بسویش بتاز *** پس آنگه بیکضرف کارش بساز
سواره اگر آید آن نامدار *** بتنها نشاید باو کار زار
تو در پیش صف شو بسویش روان *** بدنبال او لشگر بیکران
بر آن حمله جمله سوارا کنیم *** بر او بر یکی تیر باران کنیم
چه زینسان بر او کار زار آوریم *** مر او را بیکباره حوار آوریم
اگر جز بدینگونه سازیم جنگ *** همه نام ما اندر آید به ننگ
کنون من چنین لشگر آراستم *** بدین چاره جستن ترا خواستم
ندانم که انجام اینکار چیست *** بمرگ که فردا بیاید گریست
گرا سرخ گردد ز کین روی و مو *** که برگردد از دشت کین سرخ رو
چه بشنید عمر و از وی این گفتگو *** بتلخی بسفیان ترش کرد رو
وز آن پس بدو گفت کای نابکار *** بدان بوم و بر کش توئی شهریار
نگویند از اینگونه مردان سخن *** توئی کم ز زن لاف مردی مزن
ترا ننگ ناید که چندین سوار *** سوار آوری از پی یک سور
اگر من بدینگونه جنگ آورم *** همه نام خود زیر ننگ آورم
کشانید بر من ز هر سو زبان *** بزرگان و گردان و لشگر کشان
که عمر و از سر عجز و روی نیاز *** بانبوه لشگر شده رزمساز
به تنها بآورد آن شیر جنگ *** چه شیران جنگی در آیم بجنگ
گر آید پیاده پیاده شوم *** پیاده برزم ایستاده شوم
سحر گه که خورشید عالم فروز *** ز بزم شب آمد بمیدان روز
چنان نوری از روی او شد عیان *** که لبریز شد خندق کهکشان
آمدن عمرو بن عبدود بمیدان کار زار و مبارز خواستن از رسول پروردگار و گذارش
اجل گشته آمد بجنگ و ستیز *** تو گفتی اجل گفت او را که خیز
طلب کرد اسب و بر آمد بزین *** جهانگشت لرزان و جنبان زمین
خروشیدن آمد ز شهر و ز دشت *** هوا شد کبود و جهان تیره گشت
ز سم ستوران خارا شکاف *** شکاف اندر افتاد در کوه قاف
ز بس گرد شد اندر آن دشت کین *** بهفت آسمان رفت هفتم زمین
شده چرخ حیران در آن دار و گیر *** سپر بر سر آورد بهرام پیر
ز بس خنجر و نیزه و گرز و خود *** همه رزمگه کوه فولاد بود
ز جوش سواران گرد و سپاه *** بچارم فلک مهر گرم کرده راه
عزازیل از کار خود داشت شرم *** عزازیل را گشت بازار گرم
بپیش سپه بود آن ژنده پیل *** خروشان و جوشان چو دریای نیل
چو برق وزنده تکاور براند *** بخندق رسید و ز خندق جهاند
پس او ز خندق چهار دیگر *** بجستند از خندق آسیمه سر
بپای حصار آمد آواز داد *** که ای نامدارن هاشم نژاد
کجایند گردان و مردان مرد *** که آیند امروزم اندر نبرد
ز آواز او بر دلیران دین *** عیان شد در آنروز روز پسین
پس آنگه بیامد رسول خدا *** بفرمودۀ خالق رهنما
بسوی نبرد وی آهنگ کرد *** بمیدان بنای صف جنگ کرد
ندانم که پوشید خفتان کین *** که خجلت کشیده است عرش برین
کسی بر کشیده صف از بهر جنگ *** که از حاصل ما سوا داشت ننگ
صف آرای گشته کسی کز جلال *** نشیند خلیلش بصف نعال
کسی جنگ جسته چو جنگ آوران *** که میکال بودش کمین ترجمان
ساقی نامه در باب آراستن صف و آرایش گوید
یکی لشگری کش سپهدار کیست *** سپهبد که و نامبردار کیست
صفحه (148)
مغنی کجائی بر آرای صف *** ز چنگ و زعود و زنای و زدف
صفی بر کش از خیل رامشگران *** که صف بسته از غم کران تا کران
کله کج کن و انجم و مهر و ماه *** عیان ساز زرینه زیر کلاه
همه ناز از آن سرو طناز کن *** ز طنازی اش بر فلک ناز کن
کمر بند بر بند در جنگ تنگ *** ببام ثریا بزن طبل جنگ
ز زلف و ز مژگان بکش لشگری *** که دارم بلشگر کشیدن سری
صف ز لف را بر بنا گوش کن *** ز مژگان دوزخ را زره پوش کن
دو چشم سیه مست خونریز کن *** بمژگان بگو خنجرت تیز کن
ز چنگ و دو بازو دو باز و چنگ *** ببندد دو چشم تو ام بیدرنگ
پس آنگاه با سینۀ کینه خواه *** دلیرانه آئیم در قلب گاه
ز مژگان دمادم زنی خنجرم *** گهی بر رخ و گاه بر حنجرم
ز سوفار مژگان و تیر نگاه *** دلم گردد از تیرت آماجگاه
چنان بر کنار آریم زان میان *** که گردد تن و جان روحانیان
دهانم همه لعل بار آورد *** زبان در و گوهر نثار آورد
بیان صف جنگ احمد کنم *** حدیثی ز رزم محمد کنم
صف آرائی حضرت خیر البشر بحکم خالق اکبر و ترتیب دادن لشگر و سپردن یمین و یسار بدلیران دین
بمیدان صف جنگ را ساز کرد *** صف آراستن را چه آغاز کرد
علی را سوی میمنه داد جا *** بر ایمن بتابید نور خدا
ابوبکر و بوحفض در میسره *** چه آتش شده میسره یکسره
در آن واقعه از زمین دشمنان *** خدا کرده در واقعه وصف آن
پس آنگاه خود آن شه کم سپاه *** پیاده باستاد در قلبگاه
بیاد آمدم زان صف ابتلا *** شه کم سپاه نصف کربلا
گر این صف بپیرامنش خار بود *** صف پاک او پاک از اغیار بود
در این صف پدر شد اگر جلوه گر *** در آن صف در آمد بجولان پسر
پدر از وصف آوردنش کفر کاست *** پسر داد سر را و دین کرد راست
ببارم از این غصه از دیده خون *** روم زین غم از ملک هستی برون
به میخانه آیم به افغان و آه *** شوم سوی پیر مغان داد خواه
ز بیداد ترکان تازی نژاد *** حجازی مهار و عراقی نهاد
ز وحشی غزالان دشت ختن *** ز نازک تنان تنگ پیرهن
ز خونابه شسته بخون دست و رو *** ز بیداد ترکان فراخاشجو
ز چابک سواران میدان عشق *** ز بیداد چابک سواران عشق
ز بیداد خوبان شکایت کنم *** ز حور جوانان حکایت کنم
که ای پیر بیرون ز میخانه آی *** زمانی در این دیر دیرینه آی
بحال مهان و بعشاق بین *** دمی سوی عشاق مشتاق بین
خم و باده بشکسته و ریخته *** می ناب بر خاک آمیخته
ببین پای آن خم زمستان مست *** سر و سینه و پیکر و پا و دست
مغ لاله رویان پر از خون بین *** بتان را ز خون روی گلگون ببین
پر از خون بهر سو ببین پیکری *** بهر گوشه در خاک غلطان سری
بفتراک بنگر سر عاشقان *** پر از خون ببین پیکر عاشقان
ز جام تو سرمست عالم مدام *** مغام بهر یک جرعه می خشک کام
تو در بزم مشغول عیش و طرب *** بوادی همه مانده در تاب و تب
برون از گل گشت دشت محن *** ببین لاله رویان گلگون کفن
ز هر خار خسشان ببین خسته تن *** چه گل جمله آغشته در خون بدن
ز تاب عطش جمله بیتاب بین *** ز آب دم تیغ بی آب بین
جگر از تف تشنه کامی کباب *** در آن دشت خونخواره از قحط آب
یکی را گلو خشک و جانسوز لب *** جدا از بدن دست او از تعب
ز بیداد آن قوم نا آشنا *** زده تشنه در موج خون دست و پا
یکی شیر خواره ز آسیب تیر *** گلو خشک لب خشک ناخورده شیر
پیاده یکی سوی میدان شده *** لگد کوب خیل سواران شده
یکی پا فشرده بدشت دغا *** شده دستش از تن بخواری جدا
یکی رفته ناکرده رو در قفا *** جدا از قفا سر ز تیغ جفا
ز بهر شهادت کمر بسته جست *** به اخلاص محکم بصدق درست
بیا خشت میخانه از سر بریز *** بنای خرابات دیگر بریز
ز امت نه این بود پاداش تو *** که جویند بعد از تو فرخاش تو
چه گفتم از این شمۀ مختصر *** روم بر سر داستان دگر
چه بگذشتم از داستان بسر *** روم بر سر داستان پدر
مبارز خواستن عمر و بن عبدود مرتبۀ دوم و خاموش شدن دلیران دین و اذن جهان خواستن حضرت امیر
مرا بیش از این تاب گفتن نبود *** چه گویم که جان شنفتن نبود
که بار دگر عمرو آمد بجوش *** بمیدان در آورد از دل خروش
که ای مهتران قریشی نسب *** پلنگان و گردان قوم عرب
نبی را ز گفتار او دل بسوخت *** ز غیرت رخش همچو گل بر فروخت
پیمبر بر آشفت از این گفتگو *** بسوی دلیران دین کرد رو
کسی کو برون تازد از بهر دین *** بپیکار این دوی پر خشم و کین
بود در دو عالم خدا یاورش *** منم در قیامت شفاعتگرش
ز لا و نعم کس نگفتش جواب *** که اسلامشان بود نقشی بر آب
بجز دست حق شاه ما لک رقاب *** پسر عم و صهر نبی بوتراب
نبی را از اخلاص تعظیم کرد *** برش سرو قد را بدونیم کرد
وز آن پس بدو گفت کای شاه دین *** مرا گر بدین جنگ سازی گزین
نهی تاج فرماندهی بر سرم *** فرازی بچرخ برین افسرم
که من اندر این جنگ مرد وی ام *** در این رزمگه هم نبرد وی ام
نبی چون سخنهای او را شنید *** شد آثار شادی ز رویش پدید
چه او سوی او مهر بسیار داشت *** مر او را بهر کار در کار داشت
در آنجا ورا اذن میدان نداد *** به پیکار آن دیو فرمان نداد
دگر باره غرید عمرو دلیر *** خروشی بر آورد از دل چو شیر
که ای نامداران یثرب زمین *** کسی چون نیاید بمیدان کین
در آئید یکسر بپیکار من *** شوید از دل و جان هوادار من صفحه (149)
چه زینگونه گردید بخشم امان *** سراسر شما را بمال و بجان
بسحر یکی تن که افسون نمود *** شما را دل و جان و ایمان ربود
رخ نامداران دین زرد گشت *** نبی را از آن دل پر از درد گشت
سوی نامداران دین کرد رو *** بگفتا شنیدید گفتار او
کسی کو برون تازد از بهر کین *** به پیکار این دیو پر خشم و کین
خدا راست یارو مرا یاور است *** چه من در قیامت شفاعتگر است
ز گفتار او شد چه زینگونه حکم *** بماندند بر جا همه صم و بکم
از آن رزمگه کس ندادش جواب *** بجز ابن عم نبی بو تراب
سهی سرو آزاد را داد خم *** ز نرگس ز گلبرگ گل دادنم
از آن پس باو گفت کی پاکدین *** مرا گر بدین جنگ سازی گزین
نهی تاج فرمان دهی بر سرم *** بگیوان فرازی سر و افسرم
که جان آفرینم چه جان آفرید *** نوید خدای تو دادش نوید
مرا گر بتن جان بدی صد هزار *** دمادم بپای تو سازم نثار
علی چونکه از این در اسرار سفت *** نبی رخ باشک اندر آلوده گفت
که ای مهتر و بهترین انام *** ز جان آفرین باد بر تو سلام
چگونه فرستم ترا سوی او *** بگیتی مبیناد کس روی او
دیگر ره نبی سوی صف بنگرید *** بروی ابوبکر و بوحفض دید
که در رزمگه هم نبرد ویست *** بمیدان کینه که مرد ویست
حکایت نمودن ابوحض احوال عمر و در خدمت حضرت
چنین گفت فاروق کی شهریار*** مرا اندرین جنگ معذور دار
بدم من بهمراه این پهلوان *** بآورد او در یکی کاروان
که دزد اندر آن کارو آنگه زدند *** همه کاروان را در آن ره زدند
که این مرد را دل بر آمد ز جای *** ز جا جست و پیمود در جنگ رای
شتر بچۀ را ز جا در ربود *** سپر کرد در رزم رزم آزمود
ز دزدان بر آورد در دم دمار *** بکشت و بفکند در دشت خوار
مرا در نبردش بتن تاب نیست *** ره جنگ جستن در این باب نیست
نبی را بیازرد از این گفتگو *** چه گویم ز خجلت چه شد حال او
دیگر باره شاهنشه لافتی *** وصی رسول و ولی خدا
ز نیرو نبی را شدید القوی *** هم از بازویش راست دست خدا
زبان اور یارگاه دنی *** سخن گستر ساحت کبریا
گشاده زبان شد بسوی نبی *** ز رویش بر افروخت روی نبی
که ای از تو آزاد آزادگان *** بمهر تو دلداده دلدادگان
هم آورد این دیو بر گشته بخت *** منم کرده بند کمر بند سخت
نبی چون شنید از وی این گفتگو *** ز سویش بمهر اندر آورد رو
رخش گشت بر لؤلؤ شاهوار *** ز مژگان در اشک گردش نثار
که ای از تو بر پا شده دین من *** ز دست تو نا زنده آئین من
ز عمران توئی مر مرا یادگار *** چه هارون بموسی مرا پشت و یار
نیارم سوی این فرستادنت *** باین سهمگین اژدها دادنت
بر من ز جانی تو محبوب تر *** کسی جان فرستد سوی جانور
اگر آنکه زین نامداران دین *** کسی گر نتازد بسویش ز کین
به تنها خود از شهر بیرون روم *** ز یثرب زمینش بهامون برم
بود عمرو بن عبدود این سوار *** که از شیر گردان بر آرد دمار
بود نام این کافر بد کنشت *** پس از نام بت بر همین در کنشت
نخستن که آید بمیدان جنگ *** بنیرنگ و افسون و با مکر رنگ
تو گوئی بر آمد یکی ژنده میغ *** که بارد از او خنجر و گرز و تیغ
به هنگامه رزم باشد محال *** که اول کسی سوی آن بدسگال
بآورد گه پبش دستی کند *** اگر چند در رزم سستی کند
پیمبر چه زینگونه دادش جواب *** ز غیرت بر آمد بهم بوتراب
بر آمد زجا و بر افروخت رو *** بر اندام او راست گردیده مو
در توصیف نمودن حضرت امیر «ع» حضرت رسول را و در ضمن آن گفتگوی اذن جهاد خواستن
لب درفشان را پر از خنده کرد *** از آن خنده افلاکرا کنده کرد
بیا ساقی آن نار بهتر ز نور *** بده تا سخن گویم از نار طور
از آن آتش آب لب یار بین *** زنار از لب یار گفتار بین
بده ساقی آن آتش آبگون *** که گردد سوی کوثرم رهنمون
مرا سینه چون طور سینا شود *** مرا سر وحدت هویدا شود
از آن آتشین می بر آرم خروش *** وزان باده چون آتش آیم بجوش
زبانم کنم راز پنهان عیان *** کنم شرح انی انا الله بیان
مگر ز آب کوثر بشویم زبان *** نمایم از آن لب بیانی بیان
شود لطف پیر مغان یار من *** بسی عقده بگشاید از کار من
سخن کز لب ساقی کوثر است *** نیوشنده در عرش پیغمبر است
از آن لب سخن گفتنم آرزوست *** از این را بشنفتنم آرزوست
پس آنگه بوصفش زبان بر گشاد *** بمدحش لب درفشان بر گشاد
که ای از تو بر پا شده ما سوا *** هم از خاک پای تو عالم بپا
ترا لا مکان کمترین پایه است *** به پیرایه ات عرش پیرایه است
فروزان ز قدر تو پرورگار *** نمایان ز تو قدرت کردگار
مکائیل چون حاصل ما سوا *** بتو ارمغان آورد عذر خواه
بدرگاهت از شوق سازد نزول *** کمین هدیه اش را نسازی قبول
همه دشت معراج شد سبزه زار *** چه شد خاکپای تواش آبیار
سمندت چه آهنگ میدان کند *** بمیدان لاهوت جولان کند
خدنگی بود عقل از تر کشت *** مکائیل و جبریل تر کش کشت
گذشته خدنگ تو از ما سواه *** بود صدر قوسینش آرمگاه
نه هر سینۀ لایق تیر تست *** نه هر پیکری جای شمشیر تست
کدامین سر اندر سنانت رواست *** بعالم سری نیست کاینش سزاست
چه از خاک آهنگ گردون کنی *** بخیل ملایک شبیخون کنی
سبک چون بر فرف گذاری عنان *** مسخر کنی عرصۀ لا مکان
نه جولانگه تست این خاکدان *** نه میدان تو کاخ تنگ جهان
بگیتی کسی هم نبرد تو نیست *** در این دشت یک مرد مرد تو نیست
بگیتی اگر هم نبرد تو بود *** مرا بد چه یارای گفت و شنود
که جائیکه سیمرغ جوید شکار *** برش باز چون پشه دارد ورقا
صفحه (150)
تو را سدره و لا مکان آستان *** غضنفر بر آن آستان پاسبان
چه دشمن بر آن آستان بگذرد *** مر او را غضنفر ز هم بر درد
ولیکن از آنست جانم ملول *** که در حضرتت گشته ام نا قبول
ز بطحا چه بیرون شدی سوی غار *** به تنها بجای تو گردم قرار
در آنجا سزاوار دیدی مرا *** ابر جای خود برگزیدی مرا
بجنگ احد چونکه شد کار تنگ *** گزیدی در آنجا مرا بهر جنگ
نبد یکتن از نامداران ما *** نه کس ماند بر جا زیاران ما
به تنها چه زان جا برون تاختم *** چه در رزمگه تیغ کین آختم
همه دشت از آن لشگر بیکران *** چو دریای خون شد کران تا کران
ز بس شور وحشت در آنجنگ بود *** دل من زنا دیدنت تنگ بود
زبان گفت و دل داشت این آرزو *** زبان با دلم داشت این گفتگو
علی را گر آمد زمانه بسر *** بسوی تو آید زمان دیگر
نهد رو بسوی دلارای تو *** بساید سر خویش بر پای تو
بسوی تو از مهر راندم سمند *** که از دشمنانت نیاید گزند
زره بر تن و تن شده ناتوان *** جوی خونش از حلقها بدروان
بچشم پر از مهر دیدی بمن *** چگویم چسان بنگریدی بمن
نگاه تو شد با رخ پر سرشک *** بمن همچو بر مستمندان پزشک
سر فخر بر آسمان سودمی *** دیگر باره از لطف فرمودمی
بجز تو کسی مرمرا یار نیست *** بغیر از توام یار در کار نیست
دیگر باره بر قلب لشگر بتاز *** بشمشیر این کار دشمن بساز
ز گفتارت آمد بتن رفته جان *** توان آمد اندر تن ناتوان
دیگر از سر لطف دادی بمن *** دو کون دو کون دگر ذوالمنن
به بخشیدیم داور دادگر *** جز این ما سوا ما سوای دیگر
دل من بگشتی بدینگونه شاد *** که لطف توام اذن این جنگ داد
نهادم چه رو در صف کار زار *** به نیروی تو فتح شد آشکار
بهر جنگ منت نهادی بمن *** کلید در فتح دادی بمن
مرا ننگ باشد که این بی ادب *** گشاید بگفتار بیهوده لب
بدرگاهت ای سرور دین پناه *** ستاده علی با لب عذر خواه
بسوی تو آورده روی نیاز *** ز روی کرم شرمسارم مساز
نبی چون رخش دید و قولش شنید *** چگویم چه بشنید گویم چه دید
ز دیدار او روی دلدار دید *** ز گفتارش از یار گفتن شنید
بر او نور ذات علی جلوه گر *** علی در لباس علی جلوه گر
چنان از کلامش شد ایمن ز بیم *** چه از وی شد ایمن بسینا کلیم
پی مدحت او زبان بر گشاد *** ز ذات و صفاتش بسی کرد یاد
تو آنگاه سازی چه باز و بلند *** ببام فلک بر گشائی کمند
ز بیم تو پنهان کند مهر سر *** بهر شام در بام نیلی سپر
بجز تو کسی مرمرا یار نیست *** بغیر از توام یک مددکار نیست
دیگر باره بر قلب لشگر بتاز *** بشمشیر کین کار دشمن بساز
در بیان توصیف نمودن حضرت رسول امیر مومنان را و اسلحه جنگ بر او پوشیدن
بود در گهت قبله گاه جلیل *** کمین چاکر در گهت جبرئیل
بآدم نشد سر اسماعیان *** بدل مهر تو گر نبودش نهان
بسی مرحمت کرد یزدان پاک *** ز بهر وجودت باین مشت خاک
ز تیغ تو شد صیت یزدان بلند *** ز دست تو گردید دین ارجمند
باوصاف آن شاه عالی مقام *** کلام نبی بود خیر الکلام
بوصفش بسی در اسرار سفت *** ولی آنچه گفت از هزاران نگفت
پس آنگه ورا اذن پیکار داد *** نبد چاره او را بناچار داد
فدا در ره خالق ذوالمنن *** نبی کرد جان و علی جان و تن
خوش آن یار کو بر سر کوی یار *** کند جان خود را بیاری نثار
بجانان ز روی رضا جان دهد *** ز روی رضا جان بجانان دهد
بر چون منی ترک جان مشکلست *** که همواره در قید جان و دلست
کسی کو بگوهر بود جان پاک *** مر او را ز آسیب تن نیست باک
پس از وصف آن ماه برج کمال *** ز بهرش ظفر خواست از ذوالجلال
ز نرگس فرو ریخت بر گل گلاب *** ستاره ببارید بر آفتاب
که یارب علی را نگه دار باش *** چه یار تو است او تواش یار باش
که ذات تو او را شناسنده است *** مر یاور است و تو را بنده است
شناسنده اندر ره دین تست *** نماینده بر خلق آئین تست
علی چونکه از نزد من میرود *** مرا جان شیرین ز تن میرود
تن و جان اویم چه جان و تنست *** مرا جان و تن در ره دشمن است
بفرمانت ای کردگار جلیل *** فرستم بقربانگهش چون خلیل
پیمبر یکی درع پوشیده بود *** ندیده چو او چشم چرخ کبود
زره را بدست خود آن پاک کیش *** ز تن کندو پوشید بر جان خویش
زره بر تن شاه چون گشت راست *** ز هر حلقه اش صوت داود خواست
شدش آسمانها همه حلق ها *** بهر جا تراش فلک کرده جا
زره آنچه از آن زره می نمود *** سموات و نور سموات بود
بدست رسول خدای کریم *** زره پوش گردید عرش عظیم
نبی را یکی تیغ رخشنده بود *** که او همچو خورشید تابنده بود
ز بهر علی جبرئیل آورید *** ز نزد خدای جلیل آورید
زده صیقلش دست پروردگار *** بهر جوهرش و هر آشکار
نه تنها بر او جوهر ناب بود *** بهر جوهر او عرض عقل بود
بهر جوهری کو بعالم وراست *** عرض جوهر و جوهری جوهرست
بهر جوهرش جوهری دیگرست *** دو کونش بهای یکی جوهرست
بهر جوهرش موج جوئی روان *** بهر موج دریای قهری عیان
که هر قطرۀ ز آب قهرش یمیست *** که طوفان نوحش کمنی شبنمیست
بیاورد آن تیغ خیر البشر *** بدست مبارک ببستش کمر
ببند کمر بست آن شاه دین *** بعرش اندر آویخت حبل المتین
نبی را یکی نغز عمامه بود *** که یس و طه بدش تارو بود
چو عمامه چون مهر عالم فروز *** که تابان شود در فلک نیم روز
چه تابش ز عمامه بر سر نهاد *** ز عمامه بر عرش افسر نهاد
در افکند بر دوش او دامنش *** بشد عرش پیرای پیرامنش
نبی چون نهادش عمامه بسر *** بدوشش بیفکند زرین سپر صفحه(151)
سپر چونکه بر دوش او جا گرفت *** چو خورشید بر عرش مأوی گرفت
ز هر قبه نوری از او فاش شد *** که خورشید پیشش چه خفاش شد
که شد از شعاعش ببرج بره *** سراسیمه خورشید چون شبپره
چه بر تن بباراست خفتان کین *** جهان آفرینش نمود آفرین
چه در نیستی نقش هستی نمود *** تو گفتی جز او نقش هستی نبود
همه ممکناتش بنزدیک ذات *** چو ذات خداوندی ممکنات
شکوهش چه تابید بر ما سوا *** همه ما سوا شد چو یک پر کاه
ملک جمله تسبیح گویان شدند *** ز صنع خداوند حیران شدند
همه مدح خوان و همه شاد دل *** ولیکن ز قول تعجل خجل
نمودار گردید گنج نهان *** همه سر لا یعلمون شد عیان
باین نغمه جبریل خواند سرود *** نواخان بدین صوت جبریل بود
که دانیم کاین نیست پروردگار *** ولی کبریائی از آن آشکار
باین شان و شوکت شه دین پناه *** روان گشت چون سوی آوردگاه
بمیدان او عرش گردید فرش*** چو گوئی بمیدان او عرش فرش
گفتار در روانه شدن شیر پروردگار بجانب میدان کار زار و ساقی نامه مناسب گفتن
چه او سوی میدان در آورد رو *** نه افلاک شد گوی میدان او
مغنی کجائی بر آری تو ساز *** بخوان این غزل را براه حجاز
که شد از کف ساقی سیم ساق *** درخشان سهیل یمن در عراق
چه ساقیکش آن عکس جام شراب *** خراباتیان مست و مستان خراب
بیک غمزه از نرگس می پرست *** به بت خانۀ آذر آرد شکست
بافسونی از چشم سحر آفرین *** بدید آورد کفر و از کفر کین
ز چین از سر زلف گیرد خراج *** ز مژگان ستاند ز فغفور باج
چو چوکان کند گیسوی عنبرین *** بچوگان زند هفتگوی زمین
بلندی از آن یافت آن جام عرش *** که زد نویتش طبل بر بام عرش
چو ساقی و ساقی پرستان می *** چو آتش گذاران فرخنده پی
شمیمی چه از آتشین آب خم *** برد باد بر خاک کاشان و قم
بجای گل و لاله هر نوبهار *** همه خاک او رستم آرد ببار
ز درد خمش صد فلاطون کند *** ز صافش هزاران چو مجنون کند
چه نوشد مسیحا دمی زان شراب *** همه نفخه خلق سازد عقاب
مرا زان خم می همین آرزوست *** زخم خانه و ساقیم آرزوست
کز آن خم می ناب بر سر کشم *** ز سر دلق سالوس را بر کشم
بزهد ریائی شبیخون کنم *** ز خون ورع خرقه گلگون کنم
زهانم دل از کفر و از وسوسه *** بغارت دهم حاصل مدرسه
گشتم قاضی از تخت مستکبری *** بمفتی زنم ضربت حیدری
دو صد شیخ را دست گیر آورم *** بر ساده روین اسیر آورم
سر خود پرستی من از دست خود *** برم چون سر عمر و بن عبدود
بده ساقی آن باده لعل صاف *** که دارم سر رزم و عزم مصاف
چنانم از آن می بکن مست مست *** که در خیل هستی در آرم شکست
از آن می بشویم چه تیغ زبان *** وزان پس کنم ضرب تیغی بیان
که بر درگه کردگار جهان *** بود بهتر از طاعت انس و جان
در بیان آمدن شیر بیشۀ شجاعت بمیدان و دیدن عمر وبن عبدود حضرت را
چگویم من از تیغ و از حرب او *** دو گیتی نیرزد بیک ضرب او
کنون باز گردم سوی داستان *** که بشنیدم از گفته راستان
که میکرد عمرو اندر آن کار زار *** که بشنیدم از گفته راستان
که ناگاه نور رخ احمدی *** برون تاخت نور رخ سرمدی
چه از طور سینا بقوم دغل *** تجلی کند ذرۀ بر حبل
چه نور رخش گشت تابان ز دور *** همه رزمگه گشت لبریز نور
بمیدان چه نور رخش بر فروخت *** اگر عمرو بد کوه خارا بسوخت
چه عمرو دلاور بر او بنگریست *** بترسید و لرزید ز خود گریست
بدل گفت کامد زمانم فراز *** بمیدان این نامور رزمساز
برویال و بازوی او را چه دید *** شد از یال و بازوی خود ناامید
بدانست لیکن تجاهل نمود *** سخن را تجاهل بسی بر فروز
میان وی و شاه گفت و شنود *** چو ابلیس و دادار بسیار بود
خروشید کی نا رسیده جوان *** کجایند گردان جنگ آوران
که زینسان پیاده بجنگ آمدی *** پیاده بچنگ نهنگ امدی
پیاده چرا آمدی در نبرد *** همانا محمد تو را سحر کرد
ویا آنکه نشنیدۀ نام من *** ندانی تو آغاز و انجام من
مرا نام کرد عمرو بن عبدود *** پرستیده ام لات و عزی ودود
ببالای من در جهان مرد نیست *** بگیتی مرا کس هماورد نیست
بزرگان هر هفت کشور زمین *** نویسند نام مرا بر نگین
تو اینو جوان زین سپس باز گرد *** که آید مرا دیگری در نبرد
دریغا از این یال و بازوی تو *** دریغا از این شوکت و روی تو
که بر دست من اندر این رزمگاه *** پیاده شوی کشته مر بی گناه
شود این زره بر تنت چاک چاک *** پیاده در این دشت گردی هلاک
چنین پاسخ آورد شیر خدا *** که ای کافر مشرک بی حیا
پیاده بجنگت مرا هست ننگ *** چه ننگست آیم سواره بجنگ
اگر رو نهی اندر این رزمگاه *** پیاده شوی کشته مر بی گناه
اگر شیر چون او در آید سوار *** بشیرش نخوانند مردان کار
نبرد تو ما را سزاوار نیست *** بجنگ توام اسب در کار نیست
گر آید بجنگم چو تو صد هزار *** بیک پشه پیشم ندارد وقار
ز چنگم نیابی تو راه مفر *** پیاده بتازانمت در سفر
چو خواهیکه یابی رهائی بجان *** ز دست من ای کافر بد گمان
بدین محمد در آئی روان *** که او هست پیغمبر انس و جان
پرستی کسیرا که کون و مکان *** پرستند او را بروز و شبان
اگر بت پرستی نبی را پرست *** که سازد هزاران بت و بت پرست
سوی نقش بندی در آویز دست *** که نقش ترا در رحم نقش بست
چه این گفته بشنید آن شور بخت *** بر آمد بخشم و بغرید سخت
که در یثرب از بهر آن آمدم *** ز کشور بکشور روان آمدم صفحه (152)
که اصحاب دین را کنم خوار و زار*** بر آرم ز یزدان پرستار دمار
به دین نبی آتش اندر زنم ***بن و بیخ او را ز هم بر کنم
کنم دین و آئین او را خراب *** به آب روانش بشویم کتاب
ابوبکر او را اسیر آورم *** عمر را چه او دستگیر آورم
علی را ربایم ز قرپوس زین *** کنم محو ذات جهان آفرین
مرا گوئی ای کودک خیره سر *** در آیم بآئین خیر البشر
محال است آن بر نیاید ز من *** بمن بار دیگر مگو این سخن
بپاسخ چنین گفت سالار دین *** ترا با نبی چیست پیکار و کین
که او در جهان پاک پیغمبر است *** فرستادۀ دادگر داور است
جهانی گراینده در دین او *** شود دمبدم تازه آئین او
مگیر آنکه کارش شود بی فروغ *** بدین گفتۀ راست گوید دروغ
مر او را بود بس سران عرب *** پلنگان و گردان قریشی نسب
در این رزم گر دست کوته کنی *** سوی شهر خود رو سوی ره کنی
بدین چاره گر زنده مانی بجا *** و گر نه سر آمد ترا زیر پا
چه بشنید از شاه آن بد سگال *** چنین گفت ای کودک خورد سال
در این رزم اگر باز گردم بجا *** و گر نه سر آید ترا زیر پا
که اندر پس چرخها روز و شب *** بخندند بر من زنان عرب
ولیکن ز تو دل بفرسایدم *** از این یال و بازو دریغ آیدم
که بر دست من اندر این کار زار *** پیاده شوی کشته و خوار و زار
که زین کار آید مرا عار و ننگ *** که سازم سواره بسوی تو جنگ
بزرگان و گردان و جنگ آوران *** گشایند بر ن ز هر سو زبان
که عمرو آن یل نامدار دلیر *** برزم پیاده شده شیر گیر
علی چون سخنهای او را شنفت *** چو رعد بهاران بغرید و گفت
بدانی که از عمر سیر آمدی *** که زینسان بچنگال شیر آمدی
چه دارای تو در رزم کردند رنگ *** چه سازی فسونهای بیرنگ رنگ
سواره اگر باشدت ننگ و عار *** پیاده شو و پس بیارای کار
چه عمر و دلاور از او این شنید *** بترسید و لرزید و دم در کشید
بپژمرد چون دیو از باد وی *** پیاده شد و اسب را کرد پی
ذکر پی نمودن عمر و اسب خود را و پرسیدن نام حضرت امیر را و جواب حضرت او را
وز آن پس باو گفت کای نامجو *** بمن نام و انجام خود را بگو
که از نامداران گیتی بمن *** نگویند از اینگونه هرگز سخن
چنین پاسخ آورد شه نامدار *** چه نامم تو خواهی بمن گوشدار
من آنم که گر بشنوی نام من *** روانت بر آید ز تاریک تن
بنامم چه بر لوح زد سر قلم *** سر لوح نام مرا زد قلم
بلندی از آن یافته طاق عرش *** که نامم شده زینت ساق عرش
که سکان عرش جهان آفرین *** نویسند نامم جهان آفرین
علی کرد نامم جهان آفرین *** بزرگی مرا داده جان آفرین
بمن نام بخشید از نام خود *** مرا کرده از لطف همنام خود
دگر آنچه پرسیدی از نام من *** از این کوشش و جنگ و آهنگ من
ندارم از این جنگ رو در گریز *** که لات و هبل را کنم ریز ریز
نخواهم من از کین بجائی نشست *** بگیتی بود تا بت و بت پرست
ز خون دم تیغ نوشم شراب *** نمد زین بود مرمرا جای خواب
از این جنگ جستن نخواهم درنگ *** کنم سبحه را ذکر تکبیر جنگ
زره بر تن من قبای من است *** کله مغفر و طیلسان جوشن است
بسفیانیان آتش اندر زنم *** بن و بیخ کفر از جهان بر کنم
لوای محمد به بطحا زنم *** وز آن پس علم بر ثریا زنم
زمین را پر از راز احمد کنم *** زمان را بکام محمد کنم
چه عمرو دلاور از او این شنید *** بیکباره هوش از سرش بر پرید
وز آن پس باو گفت کای نامدار *** توئی پور بوطالب کامکار
چه بابت بمن بد بسی مهربان *** بهر کار با او بدم هم عنان
چه او مر مرا همچو جان داشتی *** از آن با تو دارم سر آشتی
مکن نوجوانا دلیری مکن *** بآورد من شیر گیری مکن
که ناگه دلم را در آری ز جا *** چو تو نوجوانی در آرم ز پا
از این یال و بازو دریغ آیدم *** که در زیر برنده تیغ آیدم
شهنشه چه بشنید از آن بد سرشت *** بپاسخ چنین گفت کای دیو زشت
ترا گر ز خون من آید دریغ *** من آلوده سازم ز خون تو تیغ
ز خون تو آرایش دین کنم *** نبی را از ان تازه آئین کنم
مگر سوی دین نبی بگروی *** بآئین یزدان پرستان روی
سخن بس کن و سوی رزم آر رو *** که دارم به بزم تو بس آرزو
چه آن شاه را رای بر جنگ شد *** فضای جهان آنچنان تنگ شد
که با ببر و شیر و فلک آرمید *** کمان بر کمربند جوزا رسید
بشیر فلک تند گردید راه *** بدلو اندر افتاد در قعر چاه
ز بیم و نهیب شهنشاه دین *** چنان تنگ شد آسمان و زمین
که ماهی بحوت فلک کرد جا *** بگاو زمین گفت گاو سما
شد از خاک آن سینۀ نور پاک *** بچشم فلک رفت رمح السماک
بمیدان تن شاه و آن پیلتن *** چو نور خداوند و چون اهرمن
یکی گشته ایمان از او شاد دل *** یکی کفر گشته ز کفرش خجل
یکی تیغ او کفر اندوخته *** یکی کفر از تیغ او سوخته
یکی را بیزدان سوی و روی او *** یکی سوی یزدان بیاورده رو
یکی همچون نمرود بگشاده شصت *** سوی پاک داور در آورده دست
یکی همچو داور بمکر و فسون *** نموده ورا در زمین سرنگون
یکی اهرمن گشته او را دلیل *** یکی مدح خوانش خدای جلیل
قرین شد در آن رزمگه کفر و دین *** در آن جنگ شد کفر و ایمان قرین
که ناگاه آن کافر بد سیر *** شد از بیم آن شاه آسیمه سر
ز بیم اندر آن رزمگه قبله ساخت *** چو رو به گرازان سوی شیر تافت
دوید اهرمن سوی کیهان خدیو *** بسوی سلیمان روان گشت دیو
بسوی علی اندر آمد روان *** چو نمرود کاید سوی آسمان
یکی تیغ کین از میان بر کشید *** چو آتش سوی نور یزدان دوید
بزوری که آن سهمگین دیو داشت *** بفرق علی تیغ کین بر فراشت
چه آن خشگین تیغ را بر کشید ***سپر شاه از خشم بر سر کشید صفحه (153) سر تیغ آن بد نژاد پلید *** سپر را برید و بمغفر رسید
ولیکن سر تیغ آن بد سیر *** بسالار دین بر نبد کارگر
بفرق علی تیغ آن نابکار *** چو پیکان نمرود بر کردگار
ز لشگر بر آمد غوغای کوس *** هوا شد کبود و زمین آبنوس
ز بس گرد کر رزمگه بر دمید *** کسی آن دو تن را بمیدان ندید
بدانسوی خندق هزاران هزار *** ز گردان رده بر کشیده سوار
همه بر کشیده بکیوان غریو *** که فیروز باز آید از رزم دیو
رسول امین و بزرگان دین *** از آن نوحه گشتند با هم قرین
به یثرب زن و مرد گریان شدند *** بپیش جهاندار یزدان شدند
بهر کوچه ئی ناله آه بود *** بهر بر زنی ماتم شاه بود
ملایک خروشان بعرش برین *** دل قدسیان گشته اندوهگین
پس آنگاه آن شاه یزدان پرست *** سوی پاک یزدان بر آورد دست
که این برفرازندۀ نه سپهر *** فروزندۀ ماه و ناهید و مهر
نگارندۀ طارم زرنگار *** گشایندۀ کار هر بسته کار
انداختن شیر پروردگار شمشیر آبدار را بر فرق آن کافر نابکار و قوۀ بازوی حیدری
ز کلکت چه نقشی بر آب *** دو عالم ز نقش تو بد چون سراب
کنی در رحم نقشی از آب و گل *** که خورشید از آن نقش گردد خجل
در آنچا چنان نقش زیبا کنی *** که خود در دل نقش خود جا کنی
کمین لشگرت ای خداوند پاک *** که آن آتش آب و باد است و خاک
وزانی یکی را سوی قوم هود *** وز آن پس بر آری ز اخدود دود
یکی را روان سوی نوح و کلیم *** کنی تا ز دشمن نیارند بیم
چه قارون بموسی کند داوری *** یکی را به امداد او آوری
ز لطفت کند پشه ئی در مغاک *** ابر کاسۀ فرق نمرود خاک
کند در هوایت چو پرندگی *** سر آرد به نمرودیان زندگی
بر ایشان چه لشگر فرستاده ئی *** مرا یاوری چون علی داده ئی
علی خود بتنها پناه من است *** نگهدار خیل و سپاه من است
تن و جان اویم بود جان و تن *** بجانش نسوزد تن و جان من
که جان و دل اوست جان و دلم *** ز آب و گل اوست آب و گلم
بیزدان چه این رازها گفته شد *** نیایش هماندم پذیرفته شد
ز نزد خداوندگار از سروش *** ندای اجابت رسیدش بگوش
بر ایشان چه لشگر فرستاده ام *** ترا یاوری چون علی داده ام
علی خود سپهدار این لشگر است *** بهر رزم سالار این لشگر است
بآن چار لشگر سپهدار اوست *** بهر رزم سالار هر چار اوست
ابوبکر صدیق دل پر ز غم *** دلش گشته از کینۀ شد دژم
که او را در آنجا غم یار بد *** در آورد رو سوی معبود خود
که او را بآورد آن شیر چنگ *** باین شیر فیروزی اش ده بجنگ
که ناگه خروشی بر آمد ز دشت *** خروشی که از نه فلک در گذشت
خروشید زانسو شهنشاه دین *** که لرزید بر خود زمان و زمین
بمانند شیری که در مرغزار *** خروشد که در دام بیند شکار
خروشند شیران چه در روزگار *** عدو را دل از بیم گردد فکار
چه آید به بین بر زمان و زمین *** چه شیر خدا بر خروشد ز کین
چه عمرو دلاور بر او بنگرید *** مر او را چنان زنده بر جای دید
بدل گفت کامد زمانم بسر *** جدا ماندم از کشور و بوم و بر
بخارا گرم بودی آندست برد *** همه کوه خارا شدی خرد خرد
درگر باره آن شیر گیر دلیر *** خروشی بر آورد از دل چو شیر
بدو گفت ای کافر بت پرست *** بآورد بودت همین ضرب دست
نگه کن که بر خویش خواهی گریست *** کنون نوبت ضربت حیدریست
پس آنگاه آن شاه یزدان پرست *** سوی ذوالفقار اندر آمد دست
دریغا ندارم زبانی دریغ *** که گویم بیانی از آن دست و تیغ
دریغا که کند است تیغ زبان *** کز آن دست و تیغ اندر آرد بیان
چه دستی که خالق بعهد الست *** عهود خلایق بآن دست بست
چه تیغی که از برق او آفتاب *** ز خجلت نهان کرد رخ در نقاب
چه دستی که در زیر عرش برین *** دو صد بار بوسید روح الامین
ببالا در آمد چه آن تیغ و دست *** سپهر اندر آمد ز بالا به پست
در افکند چوبی بمیدان کلیم *** بفرعون شد اژدهای عظیم
ببین تا چه گردد دیگر آشکار *** چه دست خدا بر کشد ذوالفقار
چه تیغ از کف شاه دین راست گشت *** ز قوسین قوسین او بر گذشت
بهفت آسمان اندر آمد خروش *** بچارم فلک رفت عیسی ز هوش
چنان آتشش بر کشید التهاب *** که نار سقر گشت پیشش چو آب
ز برقش سموات شد مضمحل *** بپیچید بر خود چو طی سجل
اگر برق حلمش نیفروختی *** سراسر همه ما سوا سوختی
یم تیغ او چونکه طغیان نمود *** چو یک قطره پیشش یم نیل بود
بهر لجۀ او نمودار شد *** هزاران سر عمرو بن عبدود
چه شمشیرش آمد ز بالا بزیر *** سراسیمه شد اهرمن در سعیر
تو گفتی که دست جهان آفرین *** ز غیرت برون آمد از آستین
ز بس لرزه افتاد در شش حجاب *** شد آبا سقیم و سقیم امهات
فلک سا کن و چون زمان شد زمین *** زمین آسمان آسمان شد زمین
ز بازو و تیغ شهنشاه دین *** بپیچید بر هم زمان و زمین
ز تیغش در آن دشت بر اهل کفر *** نهان شد بهر سو جمالات سفر
ز نارش عیان نار سینای طور *** ز آبش روان آب فارات نور
هزاران چو ثعبان موسی عیان *** ز هر جوهرش بود آتش فشان
در آن روز از قاسم خلد و نار *** همه نار شد قسمت روزگار
بلرزید بر خویشتن کوه و دشت *** بعمرو دلاور جهان تیره گشت
سر تیغ چون بر سر عمرو سود *** سر عمرو گفتی به پیکر نبود
چنان تیغ برداشت از تن سرش *** که از تیغ بهرام خورد افسرش
سری کانچنان بود پرخاشجو *** بغلطید بر خاک میدان چه گو
چه غلطید بر خاک آن زورمند *** بتکبیر صوت علی شد بلند
رسول خدا را دل آمد بجا *** چه بشنید تکبیر شیر خدا
هزار آفرین از جهان آفرین *** بصوتی که در آسمان و زمین
گه بزم آرام جان نبی است *** گه رزم روح و روان نبی است صفحه(154)
عمر چونکه تکبیر او را شنفت *** ز شادی بآواز تکبیر گفت
ابوبکر صدیق از جای جست *** چنان چون بود پیر آتش پرست
ز تکبیر آورد از دل خروش *** دلش اندر آنجا در آمد بجوش
اوبحفض گفتا که روحی فداک *** علی گر نبودی عمر بد هلاک
رسید از جهان داور دادگر *** ندائی بخلق جهان سر بسر
که زینرو رو بازوی زین ضر بدست *** بود منتم بر شما هر چه هست
مرا گر چنین دست والا نبود *** ببالای لا نور الا نبود
نبودی گر امروز اینضرب دست *** دو عالم بدی تا ابد بت پرست
در کشتن عمرو بن عبدود و محاربه نمودن بارفقای عمرو و گریختن لشگر بطحا زمین و گذارش آن
ز نامم بگیتی نشانی نبود *** ز توحید توحید خوانی نبود
نهنگ یم قدرت کبریا *** هژیر ژیان مظهر انما
دیگر باره تیغ دو سر بر کشید *** پیاده بدانسوی خندق دوید
سه تن را بکشت و بیفکند پست *** ز جنگ آوران کس ز چنگش نرست
ز بس بر زمین کشته افکند پست *** زمین شد پر از پیکر و پا و دست
ز تیغش در آن لشگر بیشمار *** بشد آیت ما غشی آشکار
بکفار ناپاک قوم عرب *** شده ظل او ذی ثلاث شعب
چه پیکار سفیان از آنگونه دید *** نگون طالع بخت وارونه دید
گریزنده رو سوی بطحا نهاد *** سپه را سراسر بتاراج داد
همی رفت از دیده خون میگریست *** چگویم که از درد چو نمیگریست
چه از عمر و لشگر بپرداشت شاه *** بسوی نبی کرد رو سوی راه
چو شیری که فروز گردد بجنگ *** پر از خون برو یال و شمشیر و چنگ
بدل شادمان و برخ شرمسار *** زبانی پر از شکر پروردگار
چه فیروز نزد پیمبر رسید *** پیمبر مر او را ببر در کشید
پی مدحت او زبان بر گشاد *** ز ذات و صفاتش بسی کرد یاد
که در وصف از بارگاه قبول *** بروز احد کرد بر من نزول
کنونت ملایک بهفت آسمان *** پی مدحت تو گشوده زبان
ز تیغت چنان قدر ایمان فزود *** که ایمان سر فخر بر عرش سود
بگیتی از امروز تا رستخیز *** عبادات و طاعات اهل تمیز
نیرزد بیک ضرب شمشیر تو *** بود کم ز تیغ جهان گیر تو
بنام خداوند بیضد و جنس *** بود بهتر از طاعت جن و انس صفحه(155)
خداوند اگر بیتو خرسند بود *** همه ملک او بی خداوند بود
پیمبر بروی علی بنگرید *** بخون سرخ آفاق خورشید دید
چه عمامه اش راز سر بر گرفت *** پیمبر ز غم دست بر سر گرفت
که بر فرق خورشید اوج ظفر *** عیان گشت آثار شق القمر
بفرق همایون آن شهریار *** رسیده سر تیغ آن نابکار
مداوای آن زخم تارک نمود *** ز آب دهان مبارک نمود
ز اعجاز پیغمبر اندر زمان *** مداوای آن شد ز آب دهان
چه از چاک سر خون او پاک کرد *** گریبان دل را ز غم چاک کرد
ز گلبرگ تر ریخت بر گل گلاب *** گهر ریخت بر صفحۀ آفتاب
بپرسید از والی ملک دین *** که ای از تو بر پا زمان و زمین
برخ اشک خونین چرا ریختی *** گلاب از چه با گل بر آمیختی
ترا اینهمه سوگواری ز چیست *** چه وقت نشاط است زاری ز چیست
چنین پاسخ آورد خیر الوارا *** که ای کاشف راز بز دنی
نیارم بتو کشف اینراز کرد *** از این راز سر بسته سرباز کرد
پیمبر چه بگشاد راز نهفت *** علی لب پر از خنده بگشاد گفت
ترا بر دل از غم غباری مباد *** بجز کامکاریت کاری مباد
ندانم ترا دل غمین از منست *** و یا بیمت از سهمگین دشمنست
جهان گر پر از دشمن دین بود *** مرا کشتن دشمن آئین بود
اگر دشمنت در دل خاره سنگ *** نهان گشته بیرون کنم روز جنگ
چو این تن بخون اندر آلایمش *** چو این سر بپای تو سر سایمش
بیارم ستم پیشه سفیان پیر *** بدرگاه تو دست بسته اسیر
بدین اندر آرم همه کاینات *** ببطحا کنم دین یزدان بلند
کنم هفت کشور پر از نام تو *** بگیتی بر آرم همه کام تو
بر آرم به بتخانها اندرون *** ز خون بر همن بسی جوی خون
اگر کوه تا کوه لشگر بود *** ببخت غضنفر مظفر بود
چه باشد تو دلرا چه داری فکار *** غضنفر بدرگاه تو بنده وار
زند طبل نصرت سپهرش بکام *** کسی کش بود چون غضنفر غلام
جز این نیست دیگر اگر راز تو *** بخلوت گه خاص همراز تو
چه من راز دار تو ام در جهان *** چرا بر من این راز داری نهان
بدم من بهر جا هم آواز تو *** بغیر از علی نیست همراز تو
مرا هست سوی تو روی نیاز *** که گوئی مر این راز با من تو باز
ز راز نهان نزد دانای راز *** نبی آشکارا همه گفت باز
نبد چاره زان زار سرباز کرد *** حکایت بر محرم راز کرد
کزان راز باشد جهان پر ز بیم *** دل هر دو گیتی است زانغم دو نیم
چه کلک قدر اینقضا را نگاشت *** قضا زین قضا چون قدر شرم داشت
قلم را چه این بر زبان اوفتاد *** تزلزل بکون و مکان اوفتاد
بیفکند ز این غم قضا بر هراس *** کج این مهرۀ مهر و مه رابطاس
بخاک سیه چادر نیل گون *** ز دو گرد دامانش را غرق خون
از آن رو خداوند بالا و پست *** همه سقف این طاق را بست بست
چه سالار دین بزم خوان گسترید *** ز خون جگر اندران خون چکید
چه این خوان ز خون جگر کرد راست *** بدینخوان هر آنکسکه بنشست خاست
هر آنکسکه میخواست از جام او *** بنا کام شد زهر در کام او
دو در اندرین دامگه گشت باز *** یکی باب حرص و یکی باب آز
از این در هر آنکسکه آید برون *** نیاسوده ز اندر کنندش برون
در این کهنه دیر این سرای دو در *** کسی جز غم و درد ناخورده بر
هر آنکو در این دار فانی در است *** مدامش ز خون دامن دل تر است
ورا غیر دون پروری کار نیست *** ببستان جورش بجز خار نیست
کند بخرد آنرا همه زهر ناب *** ابر جام بر جای نوشین شراب
همای همایون والا مکان *** نسازد در این دامگه آشیان
سلیمان از آن ملک دلشاد بود *** که بنیاد او جمله بر باد بود
بجز خون چه قسمت از آن خون رسید *** چه گویم چه قسمت بخاصان رسید
زبانم نگردد همی در دهان *** که از ذکر این بر گشایم زبان
بتو آنچه بعد از من از منم *** رسد من ز روی تو در خجلتم
بسوی تو امت بوفت نماز *** نمایند دست شقاوت دراز
زند آن ستمکارۀ بی دریغ *** بفرق تو از قهر برنده تیغ
تو را تاج و عمامه پر خون شود *** ز خون روی و موی تو گلگون شود
چه این زخم دیدم بیاد آمدم *** از این زخم خون از نهاد آمدم
از آنرو سر شکم برخسار ریخت *** که حبل المتینم بخواهد گسیخت
مگر جز می از من شده آشکار *** که امت کشندم چنین خوار و زار
نبی را ز گفتار او دل بسوخت *** ز غیرت برخ همچون گلبر فروخت
به سوی علی کرد گویا زبان *** که ای مهتر و بهتر انس و جان
از این گفتگو آتش افروختی *** مرا زین ماجرا سوختی
جهان آفرین تا جهان آفرید *** مرا و تو را زان میان بر گزید
ز نورت زمان و زمین آفرید *** ز نور تو منحاج دین آفرید
ز مهرت دو عالم پدیدار کرد ***بنام تو این هفت پرگار کرد
نمود از ازل خالق لم یزل *** چه خود مر ترا در جهان بی بدل
ز مهرت دو عالم پدیدار کرد *** بنام تو این هفت پرگار کرد
نمایان ز رایت صراط قویم *** عیان از ولایت ره مستیم
متاع تو شد زیب بازار دین *** بود نقد جان تو معیار دین
ز دست تو دین خدا شد بپا *** که خواندن خداوند دست خدا
بامر نبوت توئی پیش بین *** خدا را ولی و مرا جانشین
نه تنها ز شمشیر تو کفر کاست *** که شد کار دین خدا از تو راست
از این وحشت آباد بندم چه رخت *** ابر اهل بیتم شود کار سخت
نمانند دین من بعد من *** بجز اهل بیت من و جند تن
ز مرگم بتو سوگواری رسد *** ز جور خسان بر تو خاری رسد
نشیند بجائی که جای تو بود *** بتن جامۀ کان سزای تو بود
بپوشند صد رخنه در دین کنند *** مرا در جهان خوار آئین کنند
بر آن قوم بد عهد پیمان شکن *** شود راست ابلیس را صدق ظن
سوی قوم که عنصر دنی کنی *** چو هارون که استضعفونی کنی
نه ایشان به تنها ترا دشمنند *** همه دشمنان خدا و منند صفحه(156)
ولی دشمنت گر چه اهریمنست *** مر آنرا خدای جهان دشمنست
بجائی کشد عاقبت کار او *** که او را بخواری کشد یار او
گلویش فشارد چنان یار او *** که جانش گره گردد اندر گلو
چو خواهد که سازد ترا قدر کم *** چو پرویز گردد دریده شکم
پر از فتنه گردد عراق و حجاز *** شود دست بد خواه بر او دراز
ز دستت چه آید بدستش شکست *** سوی چاره یازند ناچار دست
بخواری روانش بر آید ز تن *** ز مصحف بپوشد اگر پیرهن
ز هر سو بسوی تو لشگر کشد *** بروی تو شمشیر کین بر کشد
یکی بد نژادی ز قوم نژاد *** که چون در زمانه ز مادر نزاد
به گیتی چو او بد نژاد پلید *** ز اولاد آدم نیاید پدید
فریبند او را بسیم و بزر *** که بر کشتنت بندد از کین کمر
چه با پاک داور شوی روبرو *** شوی با جهان آفرین راز گو
بسوی تو آید بگاه نماز *** نماید بتو دست کوته دراز
نه بر روی تو تیغ کین بر کشد *** که بر روی دادار دادار کشد
بلزد از این غم زمان و زمین *** شکست اندر آید بعرش برین
ملاید در افتند یکسر برو *** در افتد بکروبیان های و هو
مکائیل و جبریل گریان شوند *** ملایک از این غم پریشان شوند
ز غم هر دو عالم بر آید بهم *** بهم عرش یزدان بر آید بهم
ز روز ازل تا بروز شمار *** بگرید بتو دیده روزگار
نه بیند دیگر روز نیکی کسی *** اگر چند ماند بگیتی بسی
حرم نیلگون جامه پوشد ببر *** از این غم سیه فام گردد حجر
عزازیل از شادی آید بجوش *** بدرگاه یزدان بر آرد خروش
بر اولاد آدم چه بودم گمان *** کنون راست شد تیرمن بر نشان
نه بیهوده زان کار کردم درنگ *** که در سجدۀ آدمم بود ننگ
بر اولاد او این گمان داشتم *** که از سجده اش روی بر کاشتم
زمین و زمان بر تو خواهد گریست *** ولیکن ندانم که صبر تو چیست
ندانم شکیبائی آئین کنی *** و با اینکه بر خلق نفرین کنی
سر آیندۀ قول فزت و رب *** چه بشنید پر خنده بگشاد لب
که گر بر سلامت بود دین من *** بود جان فدا کردن آئین من
ز کشتن مرا نیست دل پر ز بیم *** اگر هست دین و دل من سلیم
که دارم من از بهر این جان بتن *** که سازم نثارش براه تو من
مرا جان و تن زنده شد زین نوید *** بر آمد از این آنچه بودم امید
بپاداش این مژده را دادیم *** دری تازه بر روی بگشادیم
مرا دل از این غم هراسان بود *** که این موضع شکر یزدان بود
چگونه کنم شکر پروردگار *** که شد جان من در ره دین نثار
پیمبر چو بشنید پس شکر کرد *** که ای پاک دانای دادار فرد
آوردن سر عمرو را بخدمت جناب رسول و اوصاف آن و مراجعت آن حضرت از جنگ
جهان آفریدی که خود خواستی *** جهان را بنورش بیاراستی
سری گو بتیغ شهنشاه دین *** بیفتاد بر خاک میدان ز کین
ز میدان ببردند اصحاب دین *** به نزد رسول جهان آفرین
فکندند در پیش شاه زمن *** بپای سلیمان سر اهرمن
چه سر پارۀ کوه غلطان بخاک *** دهانی در آن سهمگین چون مغاک
زبان از دهانش شده آشکار *** چنان کاژدهائی بر آید ز غار
روان خود ز لبهاش چون رود نیل *** دو لب هر یکی همچو خرطوم فیل
دو گوشش چو دو پارۀ آسیا *** که سازد بکوه گران جایگاه
پیمبر بر آن سر بسی بنگرید *** بر آندست و تیغ آفرین گسترید
ابوبکر و بوحفض ترسان شدند *** از آن تیغ و بازو هراسان شدند
سریرا چنان کرده در خاک پست *** بدندان گزیدند از آن پشت دست
که اینکار کار بنی هاشم است *** که مانند ایشان بگیتی کمست
پس آنگه خروش دلیران دین *** ز شادی بر آمد بعرش برین
ز بس شادی بانک و نای خروش *** همی کرشدش چرخ گردنده گوش
ز شادی زنان و سران عرب *** همه بانون قریشی نسب
سوی بیت بنت رسول انام *** برفتند لب پر درود و سلام
سوی خانۀ بر گرفتند راه *** که جبریل را بود میعادگاه
بر اهل زمین بیت معمور بود *** از آن بیت معمور معمور بود
خدا با خداوندش همراز بود *** در علم یزدان بر او باز بود
مر آن خانه را بد خدای جلیل *** خداوند و دربان او جبرئیل
ورا بانوی بانوان خانه بود *** خدا با خداوند همخانه بود
حجاب درش زینت نه حجاب *** زنور رخش در حجاب آفتاب
ز شمع شبستانش یک شعله بود *** بروح ملک لیله القدر بود
دم رح قدسیش از همدمی *** بمریم دهد رتبۀ مریمی
که بد مهتر بانو بانوان *** کنیز درش بانو بانوان
بمژده زنان قریشی نسب *** بشادی گشودند یکباره لب
یکی بر کشیده ز شادی نوا *** که فیروز شد خسرو لافتی
یکی خواند از شادمانی سرود *** بشادی یکی داد او را درود
که از لطف دانای دادار فرد *** غضنفر مظفر شد اندر نبرد
یکی گفت دیدم که افکنده بود ***بمیدان سر عمرو بن عبدود
ولی بود در حجره خیر النساء *** گهی در تضرع گهی در دعا
بر بی نیاز آوریده نیاز *** همی ریخت اشک همیگفت راز
که ای پاک پروردگار کریم *** حسین و سحن را نسازی یتیم
که ناگه ندائی بگوش آمدش *** که از ضرب او دل بجوش آمدش
که مستانه میخواند خوانندۀ *** چو خواننده اسرار دانندۀ
که از لطف دانای دادار فرد *** غضنفر مظفر شد اندر نبرد
چه بشنید شد شاد خیر النساء *** بدان صوت از درگه کبریا
بر آمد چو نور از وراء حجاب *** تو گفتی بر آمد بلند آفتاب
زنان گرد او جمله آمدند *** چه پروانه بر گرد شمع آمدند
یکی خاک پایش چو کحل بصر *** نمودی همه سرمۀ چشم و سر
ز مژگان یکی رفت خاک رهش *** زدی چنگ بر پردۀ در گهش
فرستادن زهرای مرضیه سلمان را با حضرت امام حسن نزد جناب پیغمبر ص و سلام نمودن شمشیر بزهرا
یکی کرد در چشم خاک درش *** بخاک در آن نهادی سرش صفحه (157)
بسلمان بفرمود پس یا حسین *** برو سوی پیغمبر ذوالمنن
ز من بر سوی پیمبر سلام *** که ای از تو کونین را اننظام
لوای تو را فتح پرچم بود *** ترا فتح و نصرت مسلم بود
سر دشمنانت ز تن کنده باد *** بپایت سر دشمن افکنده باد
سزد گر مشرف کنی خانه ام *** بر افروزی از مهر کاشانه ام
بکاخم بنه گام و کامم بر آر *** از آن کام بر عرش نامم بر آر
نبی چونکه فرزند دلبند دید *** همه راز پیغام زهرا شنید
وزان پس بفرمود آن شهریار *** که آرد علی سوی او ذوالفقار
پیمبر بر آن تیغ چون بنگرید *** مر او را بخون عدو سرخ دید
تو گفتی که اینچرخ ز نکار گون *** بیالوده دامان خود را بخون
بدو گفت رو سوی ما را بگو *** که آمد ترا در کنار آرزو
تو این آبگون تیغ آتش نهاد *** که داده است خاک عدو را بیاد
بدست خود او را بکن شستشو *** که آلوده باشد بخون عدو
پس آنگاه خندان رسول امین *** بفرزند بسپرد آن تیغ کین
بشادی بر مادر آمد پسر *** بر آورد پیغام خیر البشر
پسر تیغ را نزد مادر نهاد *** بمادر پیام پدر باز داد
بتول اندر آن تیغ چون بنگرید *** سلامی از آن تیغ پر خون شنید
نمودی پی شستن او شتاب *** طلب از پرستندگان کرد آب
چه او از پرستندگان آب خواست *** ز دریا بخشگی تب و تاب خاست
چه آواز آتونی الماء داد *** همه آب شد آتش و خاک و باد
ز آواز او کوثر آمد بجوش *** ز ظلمت بر آمد ز حیوان خروش
چه سیماب لرزید بر خود سحاب *** ز دریای اخضر فرو ریخت آب
ز بطحا بیاورد در دم خلیل *** کلیم آبش آورد از رود نیل
روان ساخت از بهر او جبرئیل *** دو صد چشمه از چشمه سلسبیل
ملوک و ملک راز دل تاب شد *** سپهر و زمین و زمان آب شد
بکف موسی آورد بهرش حجر *** که بود اندر آن عین اثناعشر
ملایک همه بر کشیدند صف *** همه جام زرینشان بد بکف
بر آن تیغ چون دست زهرا نهاد *** سر تیغ بر دست او بوسه داد
بشستن چه زهرا بر او دست سود *** مرا در دل از درد حسرت ربود
نشد پاک از آن تیغ الماس گون *** از آن خون ناپاک آن خاک و خون
پی شستن او بسی چاره جست *** نشد پاک آنخال هر چند شست
دیگر باره شستن سراسر بتول *** نشد پاک آن خون و او شد ملول
در بیان آمدن حضرت رسول بخانۀ حضرت فاطمه زهرا و گزارش شمشیر
پیمبر چه پرداخت از کار جنگ *** سوی خانۀ فاطمه بی درنگ
بشادی روان گشت با اهل دین *** زبانها و دلها پر از آفرین
همه اهل دین نزد آن ارجمند *** به تکبیر آوازشان شد بلند
خروش ملایک ز عرش برین *** دمادم رسیدی بر اهل زمین
قدر تا بنای مدینه نهاد *** چو آنروز روزی ندارد بیاد
فرو ریخت بر خاک یثرب زمین *** عبیر از ختن مشک خارا ز چین
ز شادی همه اهل یثرب زمین *** ببام و درو کوی عشرت گزین
بهم مشک و عنبر بر آمیختند *** ز بالا بسر بر همی ریختند
به یثرب بر افشاند روح الامین *** بسی مشک و عنبر به خلد برین
نبی داشت دست علی را بدست *** چگویم چگویم از آندست و دست
سوی دوست چون او گشوده عنان *** بیک تاختن رفت تا لامکان
یکی سوی دشمن چه تیغ آخته *** دو عالم بیک تاختن تاخته
برفتن ز شادی سوی در گهی *** که از درگهش بدبیزادن رهی
چه درباب رحمت بر او باز بود *** در علم یزدان از آن در گشود
بدهسلیز او بد مقام خلیل *** چه خدام بر در گهش جبرئیل
سرائی که بد محترم زوحرم *** حریم درش چون حرم محترم
نبی را در آنخانه آرام یافت *** تو گفتی که آنجا دلارام یافت
روان سوی آنخانه بشتافتند *** که آنجا همه کام دل یافتند
بهر کام زان کامیاب آمدی *** ز دادار هر دم خطاب آمدی
که دادار جان آفرین یارتست *** ز داماد تو گرم بازار تست
قوی بازوانت ز دست علیست *** ز دست علی باز دست قوی است
چه دست تو محکم ز دست خداست *** چو دست تو دستی بعالم کجاست
ولیکن برفتن قدم گرم دار *** که در حجره دارد بتول انتظار
نبی شادمان شد باندر رسید *** باستاد بر روی اصحاب دید
همه صف کشیدند اصحاب دین *** نمودند نعمت رسول امین
ابوبکر با دیده پر امید *** بر آن خاک در سود ریش سفید
عمر سر نهاده بدنبال پست *** بآن آستان گستریده دو دست
چه در آنکه روح الامین هر زمان *** پرو بال سودی بر آن آستان
چه بالا پرد شاد از آن داستان *** کند سرمه چشم کروبیان
چه در حلقه ها از شرف ماه بود *** چه مهر نبوت شرف گاه بود
پس آنگاه پیغمبر لم یزل *** چه شمس اندر آمد ببرج حمل
روان شد پیمبر سوی پردۀ *** که در پرده بد ناز پرورده
مهین بهتر بانوان حجاز *** عروس گرانمایه کم جهاز
ز پرده برون اهل راز آمدند *** نبی را همی پیش باز آمدند
بهم جمع گشتند آن پنج تن *** گه بر پا از ایشان زمین و زمن
چگویم دیگر نیست این حد من *** که گوئیم ز اوصاف این پنج تن
چه مدحت گر اینجماعت خداست *** نه اوصاف ایشان دیگر حد ماست
بپرسید زهرا ز تیغ دو سر *** چنین پاسخ آورد خیر البشر
از آن ماند اینخون در این تیغ تیز *** که امروز تا درگه رستخیز
بهر وقت این تیغ خارا شکاف *** علی بر کشد در نبرد از غلاف
ببینند کروبیان سپهر *** بر آن تیغ و آن خال اندر ز مهر
در بیان مطلع شدن خواهر عمرو بن عبدود را کشته شدن برادر خود و نوحه نمودن ابن عامر
گشایند لب در دعای علی *** نمایند یکسر ثنای علی
بقوم ینی عامر آمد خبر *** که شد کشته در جنگ آن نامور
صفحه (158)
زعامر بر آمد سراسر خروش *** تو گفتی دو دریا در آمد بجوش
خراشیده روی و پراکنده مو *** سوی خانۀ عبدود کرده رو
پراکنده موی و بسر کرده خاک *** بماتم همه جامه ها چاک چاک
پس پرده بد عمر را خواهری *** نه زن بلکه او مرد جنگ آوری
دو ابروی مشگینش از دلبری *** کشیده کمان بر مه و مشتری
دلیر و سپهدار و گرد و سوار *** هنرمند و گردن کش و نیزه دار
نه چون عمر و بد تیره رخسار زشت *** که او همچو دوزخ بد او چون بهشت
دو ابروی مشگینش از دلبری *** کشیده کمان بر مه و مشتری
بدنبال ابروی او ماه نو *** بد از شوق ابروش دنباله رو
ز مژگان برخ بر کشیده دو صف *** همه ترک بدمست و خنجر بکف
ز رخسار او ماه گردون خجل *** ز رفتار او سرو را پا بگل
زلیخا نهادی که درگاه بزم *** تهمتن نژادی که هنگام رزم
خم زلف او کرده دلها ببند *** سر سر کشانش بخم کمند
ز مرگ برادر چه آگاه شد *** رخ ارغوانیش چون کاه شد
خراشید مه را بنوک هلال *** ز عناب برزد بخورشید خال
ز نرگس سمن زار را آب داد *** شکن در خم زلف پر تاب داد
با نگشت بنمود آتش نهان *** بنفشه بیندود بر ارغوان
بزنار خونین به بستش میان *** طلب کرد گرز و کمند و کمان
چو آتش بر آمد بر افراز اسب *** نشست از برزین چو بانو گشسب
بفرمود در دم دم گاو دم *** کنند و نوازند روئینه خم
ز لشگر بر آمد سراسر خروش *** جهان شد پر از مرد پولاد پوش
تو گفت که عمر و جوان زنده شد *** فلک پیش شمشیر او بنده شد
بسوی پدر شد خراشیده رو *** زبانی پر از لابه و گفت و گو
که گر پهلوانی ورا کشته بود *** بخون و جوانیش آغشته بود
نیاید دل نامداران بدرد *** چه مردی شود کشته در دست مرد
شنیدم که او را ابوبکر کشت *** که جز سحر و افسون ندارد بمشت
یکی گفت او را بهنگام ننگ *** عمر ریخت در جام نوشش شرنگ
مرا ننگ باشد که روباه پیر *** بمکر و بافسون شود شیر گیر
بخون برادر کشم لشگری *** به یثرب نمایم سر و سروری
ابوبکر را زنده سازم اسیر *** کنم خاک در چشم روباه پیر
که باشند در کیش مردان چو زن *** بداندیش و بد عهد و پیمان شکن
که با ما بسی وعده ها داشتند *** بسی وعده و هدیه ها داشتند
که ما برنگردیم از کیش خویش *** نگیریم ما ترک آئین خویش
که لات و هبل را پرستنده ایم *** بجان آن دو معبود را بنده ایم
بمکر و دغل با نبی ساختیم *** دل از بت پرستی بپرداختیم
ز آواز او لشگری پر ز جوش *** همه بر کشیدند با او خروش
سراسر بدین گفتۀ ناپسند *** بگیتی نموده صداها بلند
آمدن رسول ابوسفیان پیش عبدود و خواندن او نامه را و مطلع شدن بر قتل عمرو و گذارش
بگیتی یکی کفش پای درر*** به از صد ابوبکر و صد چون عمر
که ناگه سواری ز در رسید *** بماتم خروشی ز دل بر کشید
ز سفیان ابر عبدود نامه داشت *** بیاورد بر دامن او گذاشت
چه خواننده آن نامه را باز کرد *** بر عبدود خواندن آغاز کرد
به نامه نوشته همه کار عمرو *** بخصم قوی پنجه پیکار عمرو
نه نامرد او را هم آورد بود *** بمیدان هم آورد او مرد بود
نشد کشته ز افسون روباه پیر *** هم آورد او بود در جنگ شیر
نه بوحفض کشتن به نیرنگ رنگ *** علی ریخت در جام نوشش شرنگ
جهان پهلوانی که چشم جهان *** ندیده چه او در جهان پهلوان
گریزند از بیم او روز جنگ *** بدریا نهنگ و بصحرا پلنگ
دلیر است و داماد پیغمبر است *** در اسلام بعد از نبی سرور است
بمیدان چه شمشیر کین بر کشید *** سپر چرخ از بیم بر سر کشد
نخستن چه آمد بآوردگاه *** نبودش ستور و نبودش سپاه
چه او از ستور و سپه ننگ داشت *** از آن رو پیاده سر جنگ داشت
چه عمرش پیاده بمیدان بدید *** پیاده شد از اسب و پیشش دوید
پیاده چه شد سوی میدان او *** در آندم بکندم دل از جان او
که بد عمر و نزدیک آن ارجمند *** چه سنگی بدامان کوه بلند
چه یک قطره در ژرف دریای نیل *** چه موری که افتاده در پای پیل
ز جاجی چو سنجد بفولاد رو *** نتابد بر سنگ خارا سبو
پلنگی اگر جنگ سازد دلیر *** چگونه زند پنجه در چنگ شیر
پرد باز مسکین اگر با شتاب *** به پیرامن آشیان عقاب
نه تنها بآتش بسوزد پرش *** بآب افکند باد خاکسترش
سوی او روان کشت خسرو دلیر *** وز آنسو بمیدان در آمد چو شیر
سوی یکدیگر تیغ کین آختند *** دل از مهر یکباره پرداختند
ز بیم سر تیغ آن هر دو تن *** بپوشید چرخ اندر این پیرهن
ز بس خون فرو ریخت بر خود تروک *** تو گفتی ببارید خونین تگرگ
شد از ضرب ژوبین و شمشیر تیز *** زره بر تن هر دو تن ریز ریز
که ناگه غضنفر ببازید چنگ *** کشید از میان تیغ کین بیدرنگ
چه تیغ دو سر از میان بر کشید *** خط زندگانیش بر سر کشید
نه تنها بتیغ از تنش سر فکند *** بخواری بپای پیمبر فکند
نه تنها بر آمد ز خندق بکین *** چه شیری که آید برون از کمین
چو شیری که آید میان رمه *** رمیدند از آن شیر لشگر همه
ز بس بر زمین گشته افکند پست *** زمین شد پر از پیکر و پا و دست
درر چونکه بشنید آن گفتگو *** مر او را ز شادی برافروخت رو
ز شادی سوی لشگر آواز داد *** که ای نامداران فرخ نژاد
اگر کشته او را علی ننگ نیست *** از این داوری با کسم جنگ نیست
سری کو بغلطد بپای علی *** نه ننگ است بادا فدای علی
کسی را که باشد علی هم نبرد *** بچرخ نهم بایدش فخر کرد
بخوانند جنگ آوران جهان *** ز تیغ و ز بازوی او داستان
جهان تا جهان است بر نام او *** ملک بندۀ گرز و صمصام او
ندام از این کار دل را به بیم *** که شد کشته در دست کفو کریم
صفحه(159)
برگشتن ابوسفیان از مدینه و مسلط شدن پیغمبر بر اعراب
بگفت این و بوسید تخت پدر *** ز شادی بچرخ اندر افراشت سر
پس آنگه سوی خانۀ خویش رفت *** بدل فارغ از رنج و تشویش رفت
سرایندۀ نظم این داستان *** چنین گفت از گفتۀ راستان
که سفیان چه برگشت از رزمگاه *** پراکنده گشتند هر سو سپاه
برفتند هر یک سوی شهر خویش *** گذشتند از دین و آئین کیش
گرامی تن خویشتن داشتند *** ز آئین و دین روی بر کاشتند
کس از نامداران بگردش نماند *** دگر هیچکس خط سفیان نخواند
ببطحا فرو ماند خوار و نژند *** ز گردون گردانش آمد گزند
بکام نبی گشت گردون سپهر *** زمانه ز گفتار ببرید مهر
بلرزید گیتی ز اواز او *** زمین و زمان گشت دمساز او
سر تخت شاهنشهی برفراشت *** سر تخت او سر بخورشید داشت
در آمد چه او را بزیر نگین *** همه ملک بطحا و یثرب زمین
پراکنده گشتند قوم دغل *** شکست اندر آمد بلات و هبل
هراس اندر آمد بقوم یهود *** همه کارشان بود بی تار و پود
که بشگسته بودند پیمان خویش *** گذشتند از مال و از جان خویش
پیمبر بهر سوی لشگر کشید *** سر سرکشان را بچنبر کشید
ز گردان و مردان قوم یهود *** ز تیغ غضنفر بر آورد دود
بسی قلعه و شهر و بس بوم و بر *** که از تیغ او گشت زیر و زبر
بهر شهر و هر قلعه یازید دست *** بسی برج و بس باره را کرد پست
بدستش بسی شهر شد دستگیر *** گهی قتل کردی و گاهی اسیر
بسی کرد اعجاز ها آشکار *** بهر رزمگاه و بهر کار زار
بسی کشت از سر کشان یهود *** بر آورد از آن قوم بیداد دود
بن و بیخ کفر از زمین پاک کرد *** سر سرکشان را بفتراک کرد
بکفر آنچنان آتشی بر فروخت *** که از تاب او لات و عزا بسوخت
بکفار بس رزم و پیکار کرد *** که تا کفر و کفار را خوار کرد
از آن رزم و کین گر نمایم بیان *** بطول اندر انجامد این داستان
دگر آنکه رزم و نبرد یهود *** در آن لایق داستانی نبود
بگفتار نیکان نمودم عمل *** که در اختصار است قل و دل
گفتار در اشاره نمودن بصلح حدیبیه
چنین گفت راوی که سالار دین *** چه گردید بر کفر نصرت قرین
باو راست شد کار فرماندهی *** جهان سر بسر گشت او را رهی
بزیر نگین آمدش بوم و بر *** جهان شد پر از نام خیر البشر
همه مرز و بوم عراق و حجاز *** بآواز او کرده آواز باز
چه آواز او راست شد از حجاز *** بهر گوشه که شد مخالف نواز
فرو ماند بازوی سفیان ز کار *** بسفیانیان تیره شد روزگار
شد از مرز و از بوم لشگر بری *** سپاهش نکردند فرمانبری
نبی شد ببطها زمین چیره دست *** بارکان کفر اندر آمد شکست
بسی لشگر آورد هر سو فراز *** مسخر شد او را عرق و حجاز
چه بوم و بر از دشمنان پاک کرد *** دل و سینۀ دشمنان پاک کرد
علم سوی بطحا زمین بر فراشت *** که بسیار آمال آن ملک داشت
دلیران و مردان خنجر گذار *** ز نام آوران گرد او بی شمار
سپاهی روان شد به بطحا دیار *** که زو خیره شد دیدۀ روزگار
همه ملک بطحا در آمد بجوش *** حرم شد ز آواز او در خروش
نبودش سر رزم آن جایگاه *** به بطحا پی عمره پیمود راه
بکفار بطحا در آمد شکست *** هراسان شدند و بگشتند پست
همه اهل بطحا هراسان شدند *** ز بس بیم و اندیشه ترسان شدند
تو گفتی که ابری پر از شاخ و برگ *** بر ایشان ببارید باران مرگ
همه گشته از جان و تن نا امید *** بر ایشان سیه گشت روز سفید
سراسر نهادند تن ها بمرگ *** نهال یلان گشت بی بار و برگ
بپوزش بنزدش فراز آمدند *** ز بیچارگی چاره ساز آمدند
ز بس بیم کفار آن سرزمین *** سوی صلح رفتند از جنگ و کین
بکفار کفر اندر آمد شکست *** منات و عزی و هبل گشت پست
گشودند بر خود در صلح باز *** ببستند عهدی بآئین و ساز
رسول خدا کرد از ایشان قبول *** پی باز گشتن روان شد رسول
چه فرمان یزدان بدانگونه داشت *** ز بطحا زمین سوی یثرب شتافت
نبی چون به یثرب زمین بازگشت *** ابا بخت فرخنده دمساز گشت
چه صلح حدیبه شد مختصر *** دهم از کتاب حج آن را خبر
گفتار در نامه نوشتن حضرت خیر البشر بشاهان روی زمین و تکلیف نمودن ایشان را بدین
در این جایگه گر نبد جای آن *** کنم در کتاب حج آن را بیان
چنین گفت راوی که دارای دین *** ز بطحا بیامد به یثرب زمین
باو راست شد کار فرماندهی *** جهان سر بسر گشت او را رهی
چه شد راست کار رسول امین *** که ناگه بفرمان جان آفرین
بنزدش ز نزد خدای جلیل *** فرود آمد از آسمان جبرئیل
ادا کرد تعظیم و دادش سلام *** پس آنگه ز دادار دادش پیام
که بادا خجسته تو را روزگار *** ترا باد یاور خداوندگار
زمان و زمین در پناه تو باد *** سپهر برین تختگاه تو باد
کنون گرم گردیده هنگام آن *** که فرمان نویسی بهر مرز بان
سپهر برین تختگاه تو باد *** بعرش برین نقش نام تو باد
بزیر نگینت همه ما سوا *** به تسخیر تو فرۀ مار آه
بسوی بزرگان با داد و دین *** سوی روم دارای ایران زمین
دیگر نامداران هر بوم و بر *** دهیشان ز کار من و خود خبر
که تا سوی ایمان گرایند زود *** نباید در این کار سستی نمود
چه شد ختم گفتار روح الامین *** بر آمد زجا سید المرسلین
ز فرمان او گشت فرمان پذیر *** بفرمود تا نزد او شد دبیر
یکی نامه فرمود با داد و دین *** بسوی شهنشاه ایران زمین
نگارندۀ نامه بر زد نگین *** بنام نگارندۀ پیش بین
ز نزد محمد رسول امین *** بنزد خداوند ایران زمین
صفحه (160)
بخسرو که در ملک فرمانرواست *** بداند که فرمان ما از خداست
که هر کو زمان او باز گشت *** بدیو فریبنده دمساز گشت
خوشا آنکه فرمان او را گزید *** بد آنکو ز فرمان او سر کشید
پرستش جز او را سزاوار نیست *** جز او کس سزای پرستار نیست
سزاوار آنکس همی آن دهد *** گهی جان ستاند گهی جان دهد
بفرمان او برفرازد کلاه *** فروزنده خورشید و رخشنده ماه
ز هستیش هستی توان یافته *** وجود از وجودش روان یافته
بر آرد بهنگام بیم و امید *** سفید از سفید و سیاه از سفید
درون دو گیتی همه هر چه هست *** سراسر بیک حرف او نقش بست
بر آرد گهی از تن زنده جان *** گهی بر تن مرده آرد روان
جهان جمله بر هستی او گواست *** ز هستیش بنیاد هستی بپاست
نه دانش سوی ذات او برده پی *** ببینش مر این راه را کرده طی
نه ادراک ادراک ذاتش کند *** نه افکار ترک صفاتش کند
دمی گر بخاک سیه دم دمد *** از آن خاک تا حشر آدم دمد
تو خود بنگر ای شهریار زمین *** در اینکار کن عقل را پیش بین
قرین باد با دیو آن دیو زاد *** که با او کسی دیگر آرد بیاد
سوی اهرمن باشدش روی و رای *** قرین گر کند بنده را با خدای
نیاید بر مردم هوشیار *** ز پروردگان کار پروردگار
تو ای شه از این کار اندیشه کن *** خردمند باش و خرد پیشه کن
پرستار یزدان و یزدانشناس *** کجا برمه و مهر سازد سپاس
خرد را در این ره بخود یار کن *** سر خفته از خواب بیدار کن
نگه کن در این نغز گفتار من *** بجان اندر این کار شو یار من
مبادا بر آن بی هنر آفرین *** که سازد بیزدان کسی را قرین
گهی مهر و مه را نیایش کند *** گهی سوی آتش نیایش کند
همه روی کون و مکان سوی اوست *** جهان روشن از پرتو روی اوست
قرین باد با دیو آن دیو زاد *** که با او کسی دیگر آرد بیاد
نخستین خداوند رب و دود *** در علم را جمله بر من گشود
مرا از ره راست آگاه کرد *** وز آن پس مرا رهبری یاد کرد
چه من اندر این راه مرد رهم *** بفرمان او برتو فرمان دهم
ز دادار یزدان جدائی کنی *** دیو و بدد آشنائی کنی
همه دین و آئین خود یاد گیر *** ره حق پرستی ز من یاد گیر
ز خود بگذر و از خود آرام جو *** مکن ترک کام خود و کام جو
چه شد ختم آن نامه نامور *** بخاتم زده نقش خیر البشر
بدست فرستادۀ پاک دین *** روان کرد بر سوی ایران زمین
برون آمدن عبدالله از مدینه و روانه شدن بنزد خسرو پرویز پادشاه ایران
فرستاده آمد برون از حجاز *** بیامد سوی ملک ایران فراز
چه از مرز و بوم عرب در گذشت *** بملک عجم راه پیمای گشت
یکی ملک دید از خوشی چون بشست *** پر از مردم و باغ و پاکیزه گشت
بملک عجم چون گذارش فتاد *** مر او را ز ملک عرب شد زیاد
بهر طرف بستان و آب روان *** که از دیدنش پیر گشتی جوان
زمینش بایام اردی بهشت *** زدی طعنه بر ملک باغ بهشت
چه آب دیار عجم نوش کرد *** ز ملک عرب او فراموش کرد
شده کوه و صحرا همه لاله زار *** چو روی عروسان چین پر نگار
بهر شهر و ملکی که بر میگذشت *** سحاب نشاطش ز سر میگذشت
حریفان دردی کش دل نواز *** ظریفان شکر لب رود ساز
بتان سمن پیکر و ماه رو *** یکی رود خوان و یکی بذله گو
نوای مخالف مخالف نواز *** زده گوشها بر عراق و حجاز
چه آن ملک و کشور فرستاده دید *** شگفت آمدش لب بدندان گزید
ز نعت نعیم و ز وصف بهشت *** ز اوصاف غلمان حوری سرشت
شنید آنچه از سید المرسلین *** عیان دید در ملک ایران زمین
بتان سمن ساق سیمین بدن *** کف اندر کف ساقی سیم تن
زمین میگسار و هوا می پرست *** جهان مست و اهل جهان نیم مست
پری پیکران جام مینا بکف *** سمن عارضان را بکف جام و دف
یکی رود خان و یکی عود ساز *** یکی دل ستان و یکی دلنواز
بهر بر زنی شاهد و می فروش *** بهر خم تو گوئی خمی پر ز جوش
بجام و بمینا می لعل فام *** زده خنده بر چرخ مینا مدام
ز هر پردۀ شاهدی دلپذیر *** زهر گوشل نوخطی گوشه گیر
صراحی بهر جا سر افراخته *** بلعل بتان جان و دل باخته
ببازار و بر زن ببیگاه و گاه *** صراحی زده بر فلک قاه قاه
ز لعل لب نو خطان جرعه نوش *** شده جام گردیده جمشید پوش
چه دیده در آغوش دست بتان *** صراحی ز قالب تهی کرده جان
همه راغ آن مرز مینو سرشت *** همه باغ آن بوم رشک بهشت
پر از سبزه و لاله هامون و کوه *** شده دامن کوهها مشک بو
همه دامن دشت دشت و کوه و دمن *** پر از سنبل و سوسن و یاسمن
بهر گوشه ای در نوا نوخطی *** دفی در کنار و بکف بربطی
بهر سو سمن عارضی می پرست *** بهر جا مغی جام مینا بدست
ز مینای این چرخ مینا پرست *** ز صهبای آن یک نه افلاک مست
زمین پر نشاط از کران تا کران *** زمانه پر از بانک رامشگران
زمین مشک فرسا هوا مشگبار *** زمان و زمین میکش و میگسار
بهر پای سرویش سرو چمان *** که در رشک آن سرو سروروان
فرو مانده در طرف جو پا بگل *** از آن سور طناز گشته خجل
همه پرنیان پوش و رومی قبا *** بدیبای ابریشمین خود نما
زده زلف خوبان زرین کلاه *** ز مشگین کله چتر بر مهر و ماه
خودش بادۀ ناب و پوشش حریر *** قصب پوش و می نوش برنا و پیر
بتکلیف و در بند تکلیف کس *** تو گفتی بهشت برین بود و بس
جهان چون بهشتی بد آراسته *** از او نام تکلیف برخاسته
تو گفتی زمانه در عدل و داد *** از آنجا ز روز ازل بر گشاد
ز ظلم و خیانت نشانی نبود *** ز بهر ستمگر امامی نبود
زمانه گرفته ره راستی *** زمانه دور از کجی و کاستی
فرستاده اندر شگفتی بماند *** بر آن بوم و بر نام یزدان بخواند صفحه (161)
در توصیف نمودن پادشاهی خسرو در ملک ایران زمین و توصیف آن ملک گوید
فراموش او شد از آنرزم و ساز *** ز صوت عراق و نوای حجاز
بر آن عدل و آن داد شد در شگفت *** بیاد آمدش بت پرستان و گفت
که آتش پرستان ملک عجم *** به از بت پرستان حل و حرم
چه بر صدق آنقوم بر بنگرید *** همه صدف صدیق را کذب دید
از آن عدل و داد و از آن راستی *** که زان مرز و آن بوم برخاستی
چز از ظلم و از کذب چیز دیگر *** نبد صدق صدیق و عدل عمر
بجائی ندید اندر آن سرزمین *** نشانی ز مغضوب و والضالین
چنان شد فرستاده نوشین روان *** که شد آفرین خوان بنوشیران
روان شد دلی پر ز بیم و امید *** همین تا بدرگاه خسرو رسید
بچشم آمدش بارگاهی چنان *** که مانند او نیست اندر جهان
تو گفتی ز بس شوکت آن بارگاه *** سر برتری بر کشیده بماه
چو گیتی فراخ و چو گردون بلند *** بپایش سر آسمان پای بند
فرو در رواقیش این نه رواق *** فرا طاقش از طاق این هفت طاق
هزاران چو بهرام درد هر خوار *** جبین سوده بر خاک او هر کنار
ستاده بزرگان روی زمین *** چو دارای روم و چه فغفور چین
ز روی ادب دست برده بکش *** پرستار بختش پرستار وش
هزاران چو فرعون کم بندۀ *** چو نمرود صد چون پرستندۀ
پر از خون زهیبت زمین و زمان *** گذشته ز هیبت سر از آسمان
نسق پیش کانهر طرف بسته صف *** گرفته همه چوب زرین بکف
لب از بیم خسرو خموش و نژاش *** کشیده فلک نعرۀ دور باش
سر نامداران ز تشویش خم *** ستاده چو تصویر پیچان و دم
تشسته جهان دار بر تخت زر *** بگردون گردان بر آورده سر
ز نخوت کله گوشۀ احتشام *** رسانید بر چرخ فیروز فام
سر تاج او بر فلک سر فراز *** بچرخ برین پای تختش فراز
زمین برگذشته ز گردون سپهر *** زمین بوس آن پایه پروین و مهر
ز تخت و ز قصرش جهانرا زیاد *** شد از تخت فرعون و از قصر عاد
بدرگه فرستاده چون یافت راه *** چنین گفت با پرده داران شاه
رسیدن قاصد پیغمبر نزد خسرو پرویز
که پرویز را آمدم رهنما *** رسول رسولم بعون خدا
بخسرو رسانید صاحب خبر *** که آمد فرستادۀ نامور
شهنشه فرستاده را پیش خواند *** بخندید او را بر خویش خواند
بپرسید خندان که ای نامور *** ز سوی که آئی چه داری خبر
بگفت این و آن نامه را بر گشود *** بفرعونیان دست بیضا نمود
ز سوی تو بوی وفا آیدی *** ز بوی تو بوی خدا آیدی
چنین داد پاسخ که ای شهریار *** رسولم ز نزد رسول کبار
بسوی تو ای خسرو کامیاب *** که شاید ترا سر بر آید ز خواب
مرا داد فرمان شهنشاه دین *** به ارشاد دارای ایران زمین
رسولی که زو شد دو گیتی پدید *** جهان آفرین بهر او آفرید
خدیوی که بر خاک راهش جبین *** ز بهر شرف سود روح الامین
بر آمد شهی بر سر تخت عاج *** که تختش بود عرش معراج تاج
جهان داوری گشت کشور گشا *** خدا شد بکشور خدایان خدا
جهان جوئی از ملک جوید خراج *** که گیرد ز لاهوت و ناسوت باج
جهانرا جهانداری آمد پناه *** که زو شد پدیدار خورشید و ماه
امیری زند کوس اسکندری *** که دارد بپیغمبری سروری
چنان برود ولات آتش فروخت *** که از برق او خرمن کفر سوخت
چو او در مدینه بر افراشت دست *** بطاق مداین در آمد شکست
بر آورد چون نامه را از بغل *** بر آمد بر آتش پرستان خلل
چه آن نامه را از بغل بر گشاد *** جهانرا شد از جیب موسی زیاد
دیگر وحی دادار کیهان خدیو *** فرود آمد از آسمان سوی دیو
از آن نامه نوری چنان بر فروخت *** که از تاب او زند و پا زند سوخت
از آن نور بر آتش آمد شکست *** بآتش در افتاد آتش پرست
همه هر چه در جیب موسی نمود *** ز جیب فرستاده یزدان گشود
از آن جیب فرعون هر چیز دید *** ز دست فرستاده پرویز دید
خدیو از فرستاده شد پر زبیم *** چه فرعون پر از بیم شد از کلیم
بفرمود تا مؤید پر هنر *** بیارد برش نامۀ نامور
دبیر شه آن نامه را بر گشاد *** از آن نامه شد تخت قیصر بباد
بر آن تخت آن نامه چون شد نگین *** بلرزید دارای ایران زمین
بر آن تخت چون نامه را جایگشت *** ز تخت برین تخت خسرو گذشت
از آن نامه پرویز حیران بماند *** نهانی بر او نام یزدان بخواند
دیگر باره آیات تبت و تب *** فرود آمد از عرش بر بولهب
بفرمود تا مؤید هوشمند *** بر تخت آن نامه خواند بلند
چه خواننده آن نامه را بر گشود *** از آن نامه نور جهانیان نمود
ز هر حرف آن نامه در گوش هوش *** رسیدی دمادم ندای سروش
ز منطوق او وحی یزدان عیان *** ز آیاتش آیات کبرا بیان
ز هر سطرش انجیل و تورات پست *** بپازند وزند از سوادش شکست
ز سطرش نمودار ما یسطرون *** ز آیات او آیت کاف و نون
بدانشوران صوت او قوت جان *** بروحانیان داده روحش روان
از آن شاد و خندان دل هوشمند *** بدوزخ از او پست دیو نژند
نباشد پسندیده نزدیک دیو *** گرانمایه گفتار کیوان خدیو
چه خواننده بر خواند خسرو شنید *** بلرزید خسرو بمانند بید
نیوشنده از غم نیاورد تاب *** که خواننده خواند بآخر کتاب
خروشید و از دل بر آورد جوش *** بر آورد دیو دمنده خروش
بر آمد زجا چون بر آتش سپند *** نمود اهرمن دست کونه بلند
سوی نامه زد دست لب پر سخن *** نگین سلیمان نمود اهرمن
پس آن نامه نامور را درید *** خروشی پر از کین ز دل بر کشید
که کس را چه یارا در ایام من *** برد نام خود برتر از نام من
پس آنگه یکی بانک بر زد بخشم *** بسوی نویسنده بگشاد چشم
که از من ببازان ملک یمن *** یکی نامه بنویس از نزد من
که باید که در ملک یثرب زمین *** ببند اندر آری رسول امین صفحه (162)
به تندی چه آری مر او را بچنگ *** فرستی بدرگاه ما بیدرنگ
نویسنده بنوشت بر زد نگین *** فرستاده شد سوی یثرب زمین
فرستادۀ شاه جن و بشر *** شد از کار پرویز آسیمه سر
بر آمد ز ایوان آن تیره بخت *** سوی کشور خویش بر بست رخت
چه آمد بدرگاه خیر البشر *** خبر داد از آن خدا بی خبر
پیمبر از آن کار آگاه بود *** تبسم کنان در سخن لب گشود
بدرند اگر نامه ام را چه غم *** بزودی بدرند او را شکم
فرستاده از آن خبر شاد شد *** ز بار غم و غصه آزاد شد
فرستادۀ خسرو آمد فراز *** سوی ملک بازان ز راه دراز
باو نامۀ شاه ایران رساند *** سر نامه بگشاد بازان بخواند
رسیدن نامۀ خسرو ببازان و فرستادن دو نفر نزد پیغمبر
چه بازان بفرمان پرویز دید *** بلرزید بر هر سوئی بنگرید
دو مرد زبان آور هوشمند *** بگیتی بسی دیده پست و بلند
یکی نامه با لابه و با نیاز *** روان کرد سوی رسول حجاز
که ای بنده ات خسرو روم و چین *** ترا خواست خسرو بایران زمین
چنین است در نامه فرمان شاه *** که آئی سوی شاه با من براه
چه فرمان یزدان چه فرمان شاه *** بپوزش گرایم ز تو نزد شاه
ز خسرو بخواهم گناه ترا *** رسانم بپرویز جاه تو را
نگه کن در این کار ای نیکخواه *** مترس و مکن خوار فرمان شاه
رسولان بازان ناپاک دین *** رسیدند نزد رسول امین
چه بر درگه او فراز آمدند *** بنزدش همه در نماز آمدند
ز هیبت بلرزید شان دست و دل *** ز وحشت فرو رفت پاشان بگل
زبان را نه یارای گفتار بود *** جهان جمله چون نقش دیوار بود
نه پرویز را راه در بارگاه *** جبین سای آن بارگه مهر و ماه
ز بس شوکت و سطوت و فرهی *** شده هر دو گیتی مر او را رهی
هزاران چو پرویز و دارا و جم *** نموده در آن باره کمتر خدم
فلک را در آن بار فرمان دهی *** در انبار فرماندهی چون رهی
فرو بسته گردان ز بس بیم دم *** از آن بار بهرام و کیوان دژم
فرستاده گان از سرش رفت هوش *** زبان و لب از بیم گشته خموش
بماندند در جای بیتاب و توش *** نه در دل قرار و نه در مغز هوش
یکی سوی آن دیگر آورده رو *** همانا رسول است بی گفتگو
نهانی هم از اهل ایمان شدند *** بدیدند راز و مسلمان شدند
پس آن نامه را با هزاران نیاز *** ببردند نزد امیر حجاز
فرستادۀ کردگار مجید *** سوی فرستادگان بنگرید
که در نزد بازان گرایند باز *** که سازندۀ کار شد کار ساز
رسانی ز شمشیر و بندش پیام *** که شد کار پرویز و کار تو خام
چه داری بخسرو چنین بندگی *** بآتش پرستان پرستندگی
ز بازوی پرویز و کسری مناز *** که کوتاه شد بر تو کار دراز
در این شب چه بگذشت از شب سه پاس *** ز پرویز شیرویه شد ناسپاس
که خسرو که خواندیش شیر دژم *** بدرید شیرویه او را شکم
پرستار آتش در آتش نشست *** چرائ پرستار آتش پرست
ز بی باکی او ترا باک باد *** ز ناپاکی او دلت پاک باد
فرستادگان چو شنیدند راز *** ببازان بگفتند از آن راز باز
چه بازان شنیدند از ایشان سخن *** بلرزید بر خویش پیر کهن
بدل گفت گردد گر این گفته راست *** محمد بلاشک رسول خداست
نخستین کس کو بدین کرد رو *** گرایت منم زود بی گفتگو
همه مرز و بوم عراق و حجاز *** پر آواز از آن داستان شد براز
که کشتن شاه کی راست گشت *** ز لات و ز عزی بباید گذشت
خدای نبی را بیاید ستود *** نبی را دهد در نبوت درود
بهر شهر و هر مرز و هر بوم و بر *** سخن در میان بود از آن خبر
نهادند تاریخ هر جایگاه *** شب و روز بودند دیده براه
بروز و بشب مسپردند روز *** چه شد روز موعود گیتی فروز
شبانگاه آنروز بیم و امید *** ز شیرویه فرمان ببازان رسید
که ای کشور آرای ملک عرب *** ز شیرویه شد روز پرویز شب
بیک ضرب خنجر در آمد ز پا *** تهی دست شد زین سپنجی سرا
کنون راست شد پادشاهی بمن *** هم اکنون توئی پادشاه یمن
چه شد راست اندر حجاز آن خبر *** گزیدند آئین خیر البشر
پر آواز شد زان عراق و حجاز *** بزیر آمد اندر مخالف نواز
همه ملک بازان و بازان براز *** به اسلام از کفر گشتند باز
زمانه بپیچید از کفر رو *** زمین و زمان گشت اسلام جو
فرو رفت کفر و فرا رفت دین *** جهان شد پر از نام جان آفرین
قوی گشت اسلام و شد کفر پست *** بعزی پرستان در آمد شکست
پرستندگان بت از چار سو *** بیزدان پرستی نمودند رو
رسیدن فرستادۀ حضرت پیغمبر با نامه بملک روم
ز کون و مکان بانک اسلام خاست *** جهان با رسول خدا گشت راست
چه شد کار دارای ایران به بن *** ز سلطان روم اندر آمد سخن
فرستادۀ دیگر آمد بروم *** چه آمد بنزدیک آن مرز و بوم
بدرگاه قیصر خرامید شاد *** پیام پیمبر بقیصر بداد
چه بشنید قیصر ز دربان خبر *** هراسان شد از کار خیر البشر
فرستاده و نامه را خواند پیش *** به اکرام جا داد نزدیک خویش
وز آن پس بفرمود شه تا دبیر *** بخواند مر آن نامۀ دلپذیر
نیوشنده بشنید و خواننده خواند *** نیوشنده از خوانده حیران بماند
پر اندیشه شد قیصر از کار او *** که اینگونه شد گرم بازار او
که زان بیش از کهنه بشنیده بود *** که آن داستان روی خواهد نمود
که آید رسولی پدید از حجاز *** که بر هفت کشور شود سر فراز
یکی مذهب و ملت آرد درست *** که گردد از او ملت هفت سست
کشد هفت کشور بروی زمین *** بیارد یکی مغز آئین و دین
چه قیصر از آن نامه شد پر ز درد *** فرستاده را گفت ای نیک مرد
در این ملک تو چند روزی بمان *** که آخر بکام تو گردد جهان
نشینیم و هر گونه رای آوریم *** ره بندگی را بجای آوریم صفحه (163)
بگفت این و زانجای پرداخت جا *** شد از بارگه سوی خلوت سرا
چو خورشید شد در نشیب از فراز *** یکی انجمن کرد و بگشاد راز
همه مؤبدان و سران را بخواند *** از آن داستان داستانها براند
بپاسخ همه کاهنان کهن *** پر از غم گشادند لب در سخن
که از گردش چرخ شد آشکار *** نهان بود رازی که در روزگار
نماند نشانی ز آئین ما *** شود خار از دین اودین ما
به دین مسیحا در آید شکست *** در افتاد آتش بآتش پرست
نخوانده کسی داستانی بخواند *** که تورات و انجیل ناخوانده خواند
بگیتی چنان ماه را زد دو نیم *** که خورشید و مه شد ز بیمش دو نیم
گدائی بشاهی چنین کرد رای *** که گشتند شاهان گیتی گدای
گدائی بخورشید شد افسرش *** که گشتند شاهان گدای درش
چه بشنید قیصر بترسید سخت *** بلرزید بر سان شاخ درخت
برآمد چو خورشید گیتی فروز *** بجای شب تیره بنشست روز
چه شد روز بنشست بر تخت خویش *** دیگر ره فرستاده را خواند پیش
از او رازهای نبی باز جست *** که تا دین او را بداند درست
بپاسخ فرستاده لب بر گشاد *** ز وصف پیمبر بسی کرد یاد
چنان بد که سفیان در آن روزگار *** ببازار گانی بشامش گذار
همی بود آگه از آن داوری *** شه روم از بهر سودا گری
طلب کرد او را بنزدیک خویش *** سخن گفت با او ز کم و ز بیش
که این کیست کاو کوس اسکندری *** زند در حجاز از پی رهبری
ز تخم که و از که دارد نژاد *** که چون او زمادر نژادی نزاد
چه گوید ز دین و ز آئین کیش *** که او را بگفتار یاراست خویش
ز آئین و دینش چه داری نشان *** چرا کینه جو گشته با سر کشان
ز بهر چه باشد به پیکار یار *** چرا دین پیشینیان کرده خوار
ز تخم بزرگان و آزاده گان *** بود یا که از برهمن زادگان
ز دین نیاکان چرا بازگشت *** که او را در این کار دمساز گشت
گر آید سوی کژی و کاستی *** و یا هست همراه با راستی
ز حسن و ز خلقش چه داری نشان *** بود دیو و دد یا که مردی نشان
بود با که همکار در داستان *** چه گوید بگفتار با راستان
باو یار در کار پیکار کیست *** مر او را در این داستان یار کیست
به افسون و کژی گراید همی *** و یا راستی را ستاید همی
چه سفیان سخنهای او را شنید *** بلرزید از بیم مانند بید
ز گفتار او دیده اش خیره شد *** دلش از سخن های او تیره شد
بسی در سخن گفتن اندیشه کرد *** سرانجام آن راستی پیشه کرد
بکژی و در راستی بنگرید *** جز از راستی راه دیگر ندید
وز آن پس بگفتار لب باز کرد *** سخن از ره راست آغاز کرد
بصوت مخالف مخالف نواز *** نوازد بصورت عراق و حجاز
در رازهای جهان باز کرد *** سخن از ره راست آغاز کرد
ز سیمای قیصر پر از بیم گشت *** که از راستی می نشاید گذشت
چنین گفت کای شاه با داد و دین *** زمین و زمانت بزیر نگین
بگویم سخن هر چه گفتی بمن *** نیازم بجز راستی در سخن
نژادش بلند است و نامش بلند *** نیا ارجمند است و یار ارجمند
پدر برپدر شاه بی کبر و لاف *** رسد تا شهنشاه عبدالمناف
سراسر بزرگان قوم قریش *** همه نامداران با زور و طیش
ز شاهان گیتی و گردنکشان *** چه او کس ندارد بگیتی نشان
شنیدی چه او را نیا و نژاد *** ز ذات و صفاتش بسی کرد یاد
یکی سرو بالیده در باغ جان *** که از دیده نش پیر گردد جوان
یکی شاه بنشسته بی تختگاه *** که از مهر و مه بر فرازد کلاه
ز تختش زمین آسمانی کند *** ز بختش جهان کامرانی کند
جهان روشن از پرتو روی او *** دو گیتی نیرزد بیک موی او
به انگشت او چرخ انگشتریست *** سلیمان بدر بار او چاکری است
ز رویش دل راستان پر ز نور *** از او کژی و کاستی هست دور
ز بیمش خروشان بدریا نهنگ *** ز سهمش گریزان بدریا پلنگ
ز آسیب او در زمانه هراس *** ز سیمای او چرخ یزدان شناس
چو سیماب گیتی ز سیمای او *** نه در رزم دارد کسی پای او
نه اش جیش و بر لشگر آرد شکست *** نه اش تیغ بر دست و ملکش بدست
چه بشنید قیصر بترسید سخت *** بلرزید مانند برگ درخت
سوی خانه شد با دلی پر ز درد *** بسی فکر اندیشه زان کار کرد
چه از فکر و اندیشه پرداخت دل *** بر آورد پای خرد را ز گل
پر اندیشه گنجور را پیش خواند *** سر گنج بگشاد زر بر فشاند
یکی تاج فیروزۀ شاهوار *** یکی تاج زرین ز بر جد نگار
سزاوار صد جامۀ خسروی *** دو صد تیغ و صد آلت پهلوی
دو صد بدرۀ لعل و در خوشاب *** که گنجور شاهان ندیده بخواب
چو خورشید تابان بیفکند رخت *** در آمد بخانه بر آمد به تخت
فرستادۀ شاه را خوان پیش *** سخن گفت هر گونه از کم و بیش
که اینک در آئیم در دین او *** پذیرم ما رای و آئین او
جواب دادن قیصر روم فرستادۀ حضرت رسول را
یکی نامه با لابه و با نیاز *** نوشت و فرسته فرستاد باز
به یثرب فرستاده شد شادکام *** بیاورد سوی پیمبر پیام
پیمبر ز پیغام او شاد شد *** دلش از غم کفر آزاد شد
بنالید کفر و ببالید دین *** ز روی و ز رای رسول امین
چه آمد پیام از در شاه روم *** پیام پیمبر ز هر مرز و بوم
ز روم و ز هند و ز ملک تتار *** ز شام و ز مصر و هم ز زنگبار
فرستادگان جمله باز آمدند *** سوی شاه با صد نیاز آمدند
بزرگان هر هفت کشور زمین *** نمودند نعت رسول امین
نوشته همه پاسخ نامه چیست *** که باشد ترا دین و آئین درست
همه هر چه گوئی تو فرمانبریم *** ز رای و ز فرمان تو نگذریم
همه پادشاهان هر بوم و بر *** گزیدند آئین خیر البشر
بجز خسرو آن بد دل و بد نهاد *** سیه تا ابد روی پرویز باد
که از کار او تخت کی شد بباد *** بر او آتش اهرمن تیز باد صفحه (164)
آغاز غزوۀ خیبر و فتح نمودن شیر حضرت داور
بنامی گشایم سر نامه را *** که آن نامه گویا کند خامه را
خداوند چون نامه را سر گشاد *** سر نامه آن را کرد یاد
بدینگونه خود را ستایش نمود *** نخستین بدین وصف خود را ستود
منم گفت بخشندۀ مهربان *** پذیرندۀ پوزش انس و جان
گرش این سخن حرف سر دفتر است *** گنه را عقوبت نه اندر خور است
چگونه کسی را کند خوار و زار *** که از رحمتش هست امیدوار
کس بیکسان کسان را کس است *** دمی یاد وصلش کسی را بس است
نه از رحمتش میتوان دل برید *** نه از سطوتش میتوان آرمید
گهی در تن مرده آرد روان *** بر آرد گهی از تن زنده جان
نه کس راست در کار او دسترس *** نه در کار او بیند انگشت کس
گرانمایگان را برحمت قریب *** ز عصیان و از رحمتش بی نصیب
سرا پردۀ اینچنین را فراشت *** در او صورت مهر و مه را نگاشت
نه مسط کشید و نه پر کار داشت *** نه محور گرفت و نه معمار داشت
نه هر سو بسی نقش زیبا کشید *** چو او دیدۀ عقل نقشی ندید
نه در صورتی میتوان دیدنش *** نه ره سوی صورت نگاریدنش
ولیکن ز هر صورتی آشکار *** توان دید سیمای صورت نگار
هویدا ز هر ظلمتی گشته نور *** ز هر پرده ئی کرده حسنی ظهور
پی دیدنش عقل هرجا دوید *** نه در خانه خالی از وا جای دید
نه زو عقل را نقش آمد بدست *** نه در وهم از او صورتی نقش بست
نه ادراک ادراک ذاتش کند *** نه ادراک درک صفاتش کند
بسی در و گوهر بر آرد ز خاک *** بسی نقش زیبا نگارد ز خاک
ز کنه صفاتش شده عقل مات *** چگونه رسد عقل بر کنه ذات
ولی سیر بینان صاحب نظر *** که سازند از یک نظر خاک زر
بعالم جز از وی نه بیند کسی *** بهر سوی بینند او را بسی
چه از غیر او دیده پوشیده اند *** سر نیستی بر فلک سوده اند
تن از جامۀ زهد و تقوی و عور *** بذکر جلی و خفی در نفور
ز سیم و ز زر روی برتافته *** شده خاک و از خاک زر یافته
چراغ هوا و هوس سوخته *** ز ما و منی چشم بردوخته
نجسته بغیر از وصالش وصال *** بغیر از خیالش نکرده خیال
درون دل از غیر او کرده پاک *** بجز آرزویش نبرده بخاک
استمداد خواستن از خداوند و سخن گفتن در بی اعتباری
ندانم سخن از که آموختید *** که گشتید خاموش و لب دوختید
مغنی از آن پرده ام راز گو *** ز اوصاف ایشان مرا باز گو
که از عشرتم این زمان کوتهی است *** مراجام و جیب از می وزر تهی است
صراحیم خالی و خالیست خم *** از آن وقت عشرت بمن گشت گم
نیارم در این تنکنازد نفس *** مرا کنج تنهائی خویش بس
چه در جام من بادۀ ناب نیست *** مرا برگ عیش خور و خواب نیست
کسی را در این خاکدان یار نیست *** بکس یار خاکی وفادار نیست
بهم بایدم سود دست اسف *** که عمر گرانمایه کردم تلف
یکی پند دارم ز استاد یاد *** بمن چون در گنج گوهر گشاد
ترا گنج گوهر نیاید بکار *** مر این گنج گوهر ز من پاسدار
به بیع سلف دانه بفروخته *** بگاه درو خرمنش سوخته
چه در عمر بگذشته کردم نگاه *** نبد حاصلی مرمرا جز گناه
شبی همچو شمع آتش افروختم *** تبسم کنان در میان سوختم
چه شب روز از ظلمتش جسته نور *** سوادش شده رشک گیسوی حور
چه شب گشته چون راز داران خموش *** بجرم گنه کاره گان پرده پوش
در آن شب بدم خفته در خاک من *** چه در خاک جسمی ولی بی کفن
نه در دل قرار و نه در سر غرور *** چو رندان سر مست و مستان عور
مرا تکیه گه بستر خاک بود *** دل از نقش کون و مکان پاک بود
چه بستر کنی خاک بالین و خشت *** چو جوئی تو دیگر نعیم و بهشت
سرم از می نیستی پر خمار *** ز هشیاری و مستیم ننگ و عار
چنان از می نیستی گشته مست *** چو دریای خم مست می می پرست
نه مفرش کشم بود و نه مفرشم *** زمین مفرش و چرخ مفرش کشم
ز خلوتگهم خلوت خاص بود *** قمر مطرب و زهره رقاص بود
مرا اشک گلگون می ناب بود *** مهم شمع و فانوس مهتاب بود
بهر کار برجیس بد پیش کار *** عطارد ندیم و زهل پرده دار
مرا گنج گه گنج ویرانه بود *** برم بزم کونین افسانه بود
بدل آرزو چهرۀ یار بود *** سر از عشق دلدار سرشار بود
نبد در دلم جز خیال وصال *** جز این آرزویم نبد در خیال
که ناگه بر آمد عیان از حجاب *** عیان شد مهی غیرت آفتاب
چه مه ماه گردون ز رویش خجل *** چو خور خور ز رخسار او پا بگل
ز عنبر زده چتر بر یاسمن *** بنفشه فشانده بگرد سمن
ز خط و رخش نقش دلها کباب *** زده خط او طرفه نقشی بر آب
ز چشم سیه تیغ تیز آخته *** چو ترکان بغارتگری تاخته
فکنده ز مژگان بهر سو خدنگ *** میان را بغارتگری بسته تنگ
ز بند کمر بر کمر بند داشت *** دو صد دل به بند کمر بند داشت
ز طنازی اش بر فلک ناز بود *** مهش کمترین نقش خرگاه بود
کلاله نهان کرده زیر کلاه *** ستاره عیان کرده بر گرد ماه
مدار مهش خالی از هاله بود *** مه چارده چارده ساله بود
بجستم من از شادمانی ز جا *** ندانسته سر را ز شادی ز پا
ز اوضاع خود گشتم از خود خجل *** زمین از خوی خجلتم گشت گل
نه دستی که گیرم ورا در کنار *** نه جانی که سازم بپایش نثار
نه فرش و نه ایوان و نه نفل و می *** نه چنگ و نه طنبور و نه نای و نی
که ناگه پر از خنده بگشاد لب *** ترنم سرا شد در آن نیمه شب
بشیرین زبانی زبان بر گشاد *** ز تنگ شکر درج گوهر گشاد
که ای خفته در خاک برخیز گفت *** که بسیار در خاک خواهی تو خفت
صفحه (165)
بر افشان پر و بال از این خاکدان *** به منزله قرب کن آشیان
دگر ره سخن گفتن آغاز کن *** بفردوس بر قدسیان ناز کن
سخن از زبان تو پیرایه بست *** سخن را ز تو برترین پایه است
چنان شد سخن از تو افراشته *** که بر فرق خود عرش بنگاشته
سخن از لسان تو شد ارجمند *** سخن را ز تو پایه آمد بلند
سخن ز آسمان بر زمین شد عیان *** ز تو از زمین رفت بر آسمان
زبان را بمدح امیری ستا *** که او را ستایشگر آمد خدا
یکی نامه در وصفش انشاد کن *** ز ذات و صفاتش سخن یاد کن
ز شمعش مکائیل پروانه بست *** به افلاک از حرمتش دانه بست
خداوند چون آفرینش نمود *** از انسان و جن و ملک هر چه بود
بفرمان دانای بالا و پست *** ببیند پیمبر همه هر چه هست
پیمبر بسوی همه بنگرید *** علی را از آنجمله اعلا بدید
ز هستی جز از وی نمیدید کس *** علی را در اعلا علی دید و بس
زبان گر گشائی بنامی گشا *** که همنام خود کرد او را خدا
هر آنگه بنامی گشائی زبان *** ز ذکرش شوی تر زبان هر زمان
تو با ساقی سیمتن می خوری *** ندانم که این باره تا کی خوری
چه با خفته بیدار این راز گفت *** مرا عقل بیدار شد جهل خفت
سوی پیر میخانه ره یافتم *** بسوی خم و باده بشتافتم
مغ میگسارم می ناب داد *** زهی عقد ها از زبانم گشاد
ز سوی سخن کوشش آموختم *** ز می راز پنهانی آموختم
چه مینا مرا غلغل اندر گلوست *** چو خم در دلم نشئه های نکوست
چو ساعر لبم بر لب دلبر است *** دهانم پر از خنده چون ساغر است
مغنی کجائی بطرف چمن *** چمن را طراوت ده از نظم من
هوای چمن در بهاران خوش است *** در آن صوت سیمین عذاران خوش است
چمن عنبر افشان ز کلک من است *** چمن در چمن انر تر دامن است
به پیرای من دامن آب گیر *** فکن در ریا حین بساط حریر
گل لاله را پر می از ژاله کن *** ز ژاله می ناب در لاله کن
ز سنبل چمن را پر آشوب کن *** ز گل خار و خس را لگد کوب کن
ز غنچه چمن را زر اندود کن *** ز گل برگ گل را می آلود کن
مغنی ز من بر بمفتی پیام *** که از تست ارکان دین را نظام
مئی را که تعمیر نه جام از اوست *** در این هفت خم بادۀ ناب از اوست
نوای حجاز و سرود عراق *** مغ ساده و ساقی سیم ساق
در قدرت حقتعالی و توصیف امیر زاده ابراهیم خان
نشاید بخاسی نمودن حرام *** سخن پخته گفتم ترا والسلام
مغنی سرودی از اشعار من *** بخوان نظمی از طبع سرشار من
از ین خم بدردی کشان ده شراب *** بلب تشنگان نوش از این جام آب
بدریا از این بحر در کن نثار *** بهامون از این لجه گوهر ببار
می و ساقی و ساغرم آر پیش *** که گویم بمستی همه راز خویش
که این پایه را از کجا یافتم *** چنین تار و پودی بهم بافتم
سخن گستری داشتم در نهان *** ولیکن نبودم سر داستان
از این داستانم گمانی نبود *** سر نظمی و داستانی نبود
چه لطف خداوندی امن یار شد *** خداوند گاری مدد کار شد
امیری در این نامه امری نمود *** که در ملک دانش اولوالعزم بود
ملوک و ملایک ز ایوان او *** نگهبان اویست و دربان او
مرا رای او دانش آموز شد *** که دانش ز من دانش اندوز شد
ارسطو نه از خویش دانشور است *** که دانشور از لطف اسکندر است
از آن انوری در سخن پایه داشت *** که از پایه سنجر همی سایه داشت
مرا سایه از پایه اش برتر است *** که سنجر در آن پایه چون چاکر است
فلک را بسر پایه زان سایه است *** جهانی بر آسوده زان سایه است
از آن در سخن آسمان پایه ام *** که آسوده در زیر آن سایه ام
خدایا بآن پنج نام گرام *** که شد عرش بر پا از آن پنج نام
که این سایه بر خلق ارزنده دار *** بآفاق این پایه پاینده دار
ز عدلش چه گنجشک با باز جفت *** بخندید گنجشک و با باز گفت
بود در جهان تا عباد و بلاد *** خدیو جهان باد زین العباد
مرا لطف او یار شد در جهان *** که بر پای بنمودم این داستان
به اقبال دارای کیوان شکوه *** جهاندار با رای دانش پژوه
نهان سخن را ببار آورم *** ز هر گونه در وی شمار آورم
چو مستان به بستان حکایت کنم *** چو بلبل بدستان روایت کنم
بصوت حجازی سخن گسترم *** بلحن عراقی بیان آورم
آغاز داستان خیبر و فتح نمودن حیدر
ز خیبر یکی داستان آورم *** بگفتار راوی بیان آورم
که چون یکه تاز صف کبریا *** صف آرای جولانگه لا فتی
کمند افکن کنگر مار ای *** سمند افکن عرصۀ مار آی
امینی که از نزد خود کردگار *** فرستد برش مرکب برق وار
نهد چون ز ناسوت بر خنک زین *** کشد ملک لاهوت زیر نگین
چنان رخش همت برانگیخته *** که در سدره جبریل پر ریخته
مسخر کن لشگر مار آی *** نشیمن کن قلعۀ ما سوای
پی دین بسی کین ز کفار خاست *** ز کین خواهی اش کین کفار کاست
سران را بخاک اندر آرد سران*** نهادند سر بر خطش سروران
هراسان ز جنگش سران حجاز *** در صلح کردن ناچار باز
بر آسوده گشتند قوم عرب *** یهودان فتادند در تاب و تب
که بشکسته بودند پیمان او *** گذشتند از عهد و پیمان او
بآن قدوۀ راستی ساختند *** ولی آخر از حیله کج باختند
گروهی همه پر ز مکر و حیل *** همه ساحر و کاهن و پر دغل
همه سخت در کینه و عهد سست *** همه کج نهاد و همه نادرست
بلان قوی بازوی زورمند *** دلیران گردنکش و خود پسند
بر آن ملک بد نامداری خدیو *** بقوت چو پیل و بهیبت چو دیو
پر از حیله و مکر مرحب بنام *** بگیتی به افسون بسی جسته کام
ز بطحا و یثرب گرفتی خراج *** فرستاده اش خسرو شام یاج
صفحه( 166)
هراسان ز بطشش همه مرز و بوم *** پر از بیم از او بود سلطان روم
مر او را بگیتی نظیری نبود *** چو او در زمانه دلیری نبود
نازل شدن جبرئیل بفرمودۀ رب جلیل بر حضرت خیر البشر و مامور شدن حضرت برفتن خیبر
دیگر باره از نزد رب جلیل *** بیامد بسوی نبی جبرئیل
که اکنون سوی حسن خیبر بتاز *** بزیر نگین آر ملک حجاز
بفرمود تا کردگار مجید *** پیمبر سپه را بدانسو کشید
به خیبر چه از کار خیر البشر *** سوی خسرو خیبر آمد خبر
که آمد نبی با سپاه گران *** که آن را زمانه ندارد گران
بلرزید از آن گفته بر خود چنان *** که لرزید زبان خزانی رزان
پراکنده لشگر شسد آراسته *** بیاراست کار سپاه و نبرد
در گنج بگشاد و زر بر فشاند *** بلشگر همه گنج گوهر فشاند
همه کار لشگر همه گرد کرد *** جهان شد پر از زیور و خواسته
ز کوه و ز هامون بر آمد خروش *** زمین و زمان گشت پولاد پوش
بدانسان سپاهی که در روزگار *** شمارش ندانسته لشگر شمار
چه مرحب بروی سپه بنگرید *** سپه را گران و شماره ندید
بخندید و شادان بآواز گفت *** که بر جان دشمن بلا باد هفت
امیر عرب سوی ما تاخته *** بدین بوم و بر رایت افراخته
همایون همائی بدام آمده *** گرانمایه صیدی بدام آمده
چه خوش گفت دانای آموزگار *** سر آمد چه شهباز را روزگار
ز کینه چه پو غراب از شتاب *** به پیرامن آشیان عقاب
کنون چونکه خورشید فردا بکاه *** بر آید برانیم از اینجا سپاه
سپه چون شنیدند گفتار او *** به پیشش نهادند بر خاک رو
سران سپه بر گشادند لب *** دل و لب پر از کینه و تاب و تب
که ز آسیب دهرت مبادا گزند *** ز نصرت ترا با درایت بلند
چه خورشید شد در نشیب از فراز *** شب اندر شبستان شب گفت راز
چه هر کس سوی منزل خویش رفت *** بقصر و خیم شاه و درویش رفت
سوی قصر شد مرحب جنگجو *** سوی خان آسایش آورد رو
رفتن مرحب بنزد مادر و سخن گفتن در باب پیغمبر
از آنجا روان شد بسوی حرم *** بدش در حرم مادری محترم
که زان فلک نزد ان پر فسوس *** نمودی چو دوشیزۀ نوعروس
ز پس مکر افسون که بودش بمشت *** شده مادر دهر از آن گوز پشت
که بیعار و بیکشته در دسته بود *** ز طوفان آن فتنه قوم یهود
عجوزیکه از مکر افسون گری *** کند مادر دهر را مادری
ندانستی از سال عمرش شمار *** گذشته ورا مر بسی روزگار
ببالای آزاده تخت زر *** نهاده مکلل بدر و گهر
نشسته بر آن تخت زرین عجوز *** کلف واز بر ماه عالم فروز
چه مشاطه کان شانه هر یک بچنگ *** بیاراسته زیور هفت رنگ
بگردش بسی کودک نوش لب *** چه انجم پراکنده مه کرد شب
ستردی غبار از سر و روی او *** زدی دمبدم شانه بر موی او
سوی او راوان گشت مرحب چه باد *** چه نزدیک شد تخت را بوسه داد
باستاد نزدش بکش کرده دست *** چو در دیر نزدیک بت بتپرست
پر از مهر مادر باو بنگرید *** بخندید شادان و او را بدید
که من دوش بشنیدم از یاوران *** که آمد نبی با سپاه گران
که بر ما و این قلعه آرد شکست *** همه گنج این قلعه آرد بدست
ستاره شناسان چنین دیده اند *** در آن دیدنی سخت رنجیده اند
که آید سپاهی ز یثرب زمین *** بدین بوم بر بر کند تخم کین
یکی کار دشوار پیش آمده *** کز و نوش ما جمله نیش آمده
ندانم کز این جام بیچاره رنگ *** که نوشد شراب که نوشد شرنگ
جواب دادن مرحب بمادر خود بکبر و غرور
چه بشنید مرحب ز مادر سخن *** بپاسخ بگفتا به پیر کهن
در اینکار آخر چه داری نژند *** چو جوئی ز راز سپهر بلند
ز راز محمد مرا باک نیست *** ز سحرش دل من چنین چاک نیست
چه فردا از این گنبد نیلگون *** فروزنده خورشید آید برون
سپه را بهامون برم بهر جنگ *** کنم بر امیر عرب کار تنگ
ز اصحاب یثرب نمایم نشان *** بخاک اندر آرم سر سرکشان
ز خون دشت را رود جیحون کنم *** سر خصم را افسر از خون کنم
کنم گیتی از کفر صدیق پاک *** ندارم ز فاروق بی باک باک
نمانم نشانی ز قوم عرب *** برایشان کنم روز روشن چه شب
نبی را ربایم ز قرپوس زین *** ز سحرش کنم پاک روی زمین
علی راز کین دست گیر آورم *** ز اولاد هاشم اسیر آورم
چه بشنید مادر سخن های او *** بپاسخ برویش ترش کرد رو
که زینگونه گفتار بی مغز سست *** نگوید دل نغز و رای درست
همانا که از عقل بیگانۀ *** نۀ مرد هشیار دیوانۀ
محمد سپهدار این لشگر است *** که چرخش بافسونگری چاکرست
ز سحرش قمر شق شده در سپهر *** ز مغرب بافسونش بر گشته مهر
فقیری که بود است بی آستین *** کشد ملک گیتی بزیر نگین
یتیمی که تابست بر کین کمر *** پدر بی پسر شد پسر بی پدر
نه اش گنج و گنجینه و نه درم *** گدائیش حاتم بگاه کرم
تو گوئی ز زین زنده بردار مش *** ز هامون بسوی قموص آرمش
نگوید چنین مرد هوشیار *** تو این مرد را خوار هرگز مدار
بمدران نزیبد از این گونه لاف *** کند مرد را خوار لاف گراف
ز بوحفض و بوبکر اگر اینسخن *** بگویم همانا نیاید به بن
ز اوصاف ایشان زبان چاک باد *** جهان پاک از این هر دو ناپاکباد
دیگر نوجوانیکه داماد اوست *** که با او بیاری چو مغزند و پوست
همانا شنیدی کو عمرو دلیر *** بیک ضرب او گشت از عمر سیر
به گیتی چو او نوجوانی نبود *** بمانند او پهلوانی نبود
بمیدان پیاده ز چنگش نرست *** بیک ضرب او گشت با خاک پست
صفحه ( 167)
ز تیغ وز بازوی او در جهان *** بود شهره اندر جهان داستان
که از تیر و شمشیر او سوی دشت *** نیارند از بیم شیران گذشت
بمیدان چه اوست یا زد بتیغ *** زند خصم بر سر دو دست دریغ
گه کین چه گردد در کابش گران *** ز گردان نه بینی بگیتی نشان
چنین نامداری بهمراه اوست *** که از جان از دل هوا خواه اوست
خرد ورز و در کار فرزانه باش *** ز دیو بد اندیش بیگانه باش
در این رزم گفتار من گوش کن *** از این مهربان مام بشنو سخن
چه فردا فروزد ز آفاق مهر *** شود سیم گون لاجوردی سپهر
سپه را کن از خواسته بی نیاز *** ز هر گونۀ کار لشگر بساز
ز تیغ و کمند و ز گرز گران *** بیارای آئین روشن وران
ز هر سو دلیران جنگی بخواه *** بخفتان رومی بپوشان سپاه
ولیکن سپه را بهامون مبر *** از این کوی لشگر تو بیرون مبر
که دشوار باشد باین کار جنگ *** در این کار مشتاب بگزین درنگ
همه کار این حصن محکم نما *** وزان پس شود آنچه خواهد خدا
چه بشنید مرحب ز مادر سخن *** نیوشید اندرز پیر کهن
ز نوک مژه از رهش خاک رفت *** وزان پس زمین را ببوسید و گفت
که از امر و فرمان تو نگذرم *** اگر بگذرد تیغ کین بر سرم
چه از طارم نیلگون صبحگاه *** فرا رفت مهر و فرو رفت ماه
در توصیف قلعه خیبر و استحکام آن و پناه بردن یهودان به آن قلعه و گذارش
کمر بر میان بست مرحب دلیر *** سوی لشگر از قلعه آمد بزیر
سپه را زر و سیم بسیار داد *** دیگر ره در گنج گوهر گشاد
چه شد کار لشگر همه استوار *** بپرداخت در کار حصن و حصار
در آن ملک بد هفت در استوار *** ندیده چو آن هفت در روزگار
یکی در از آن هفت در زان میان *** گذشته برفعت ز نه آسمان
به برجش نه بر جیس را راه بود *** از آن دست بهرام کوتاه بود
ز بالا چه بیننده کردی نگاه *** بدی دلو وحوت اوفتاده بچاه
چه بر گنکرش دیو جستی مکان *** ز تیر شهاب آمدی در امان
بپیرامنش بد پر افشان عقاب *** بدامانش دامن کشان آفتاب
دری بر در حصن بد آهنین *** زوزنش گران بود روی زمین
همه روی آهن گرفته بزر *** همه زر مکلل بدر و گهر
که صد مرد چون بال افراختی *** مر آن باب را پیش و پس ساختی
طلسمات نیرنج برده بکار *** بهر کنگری کاهن روزگار
نشسته بهر گنکری پر خروش *** کمانداری از روی از هفت جوش
چه از دور دستش پدید آمدی *** پیاپی ز بالا خدنگش زدی
بهر برج صد مرد را بر گماشت *** که هر یک دو صد قوت مرد داشت
بسی زر در آن حصن اندوخته *** تو گفتی که خود را در آن دوخته
در آن قلعۀ آهنین مشرکین *** چو در حصن وحدت رسول امین
همه اندر آن قلعه جستند راه *** چه سالار و چه لشگر و کد خدا
در خواب دیدن مرحب و هراسان شدن و بمادر خود گفتن و تعبیر نمودن مادرش
ز خاور چه خورشید بر بست رخت *** شد زنگ بنهاد بر شام تخت
پر از درد مرحب بنزدیک جفت *** دلی پر ز اندیشه و بیم خفت
چه بگذشت از تیره شب چند پاس *** بلرزید در تخت دل در هراس
بترسید در خواب آن تیره جفت *** بخاک اندر آمد ز بالای تخت
خروشید و نالید پس شد ز هوش *** بر آمد برون از شبستان خواش
تو گفتی روان از تنش شد روان *** تن تیره اش گشت خالی ز جان
شبستان همه ناله بر داشتند *** سراسر ورا مرده پنداشتند
چه آگه شد از کار او مادرش *** بفرمود کاید بزودی برش
ببردند او را بنزدیک او *** بتن بود لرزان برخ زرد رو
مر او را در آغوش خود جای داد *** بنالید و رخ بر رخش بر نهاد
بپرسید و گفتا چه دیدی بخواب *** چنین داد بیننده او را جواب
نه پیند کسی آنچه من دیده ام *** ز دانش وران نیز نشنیده ام
که ناگه هژیری نمودار شد *** گرانمایه شیری پدیدار شد
جهان تنگ بد بر برو یال او *** زمین همچو گوئی بچنگال او
خروشان و جوشان جولان کنان *** زمین و زمان را بد ندان گزان
جهان تا جهان پر ز بال و پرش *** بگردون گردان رسیده سرش
هزاران چو ثعبان موسی عیان *** ز هر سوی او بد گشوده زبان
پر از خشم جوشان بر من دوید *** بچنگال و دندان مرا بر درید
مرا شد بگیتی نگونسار بخت *** فتاده بدین سان که بینی ز تخت
چه آگاه از خواب او شد عجوز *** شد از غم ورا چون شب داج روز
زمانی بفکرت فرو برد سر *** بدل گفت شد ملک زیر و بر
مر او را بدانست تعبیر خواب *** ولیکن چنین داد او را جواب
که فردا ز هر گونه مردان کار *** که باشند بس زیرک هوشیار
روان کن میان سپاه عرب *** همه راز داران سر بسته لب
به بینند آغاز و انجام چیست *** سران سپه را همه نام چیست
زنام آوران و ز گردن کشان *** ز حیدر بپرسند نام و نشان
گر او نیست در جنگ تشویش نیست *** ز صدیق و فاروق دلریش نیست
اگر آنکه او هست در کار زار *** سر آید بما گردش روزگار
گریزیم سوئی و جوئیم راه *** بدشمن سپاریم ملک و سپاه
ذکر مستفسر شدن مرحب از احوال شیر خدا
مگر جان از این ورطه بیرون بریم *** بمکر و به نیرنگ و افسون بریم
چه بشنید گفتار ما در پسر *** پذیرفت اندرز او سر بسر
برفتند هر سوی کار آگهان *** که جویند از کار حیدر نشان
چه از طارم لاجوردی سپهر *** فرا رفت ماه و فرو رفت مهر
سوی لشگر شاه دین آمدند *** نهانی پر از خشم و کین آمدند
بجستند بسیار و کم یافتند *** پر از درد و غم روی بر تافتند
بر اندیشه دل چاره ساز آمدند *** سوی لشگر خویش باز آمدند
بمرحب بگفتند کی شهریار *** ندانیم این گردش روزگار
صفحه ( 168)
دو چشم جهان دیده لشگر بسی *** بدینسان سپاهی ندیده کسی
سپاه و سپهبد پر از خشم و کین *** خروشان و جوشان گره بر جبین
چنین است در جنگ آئین شان *** چنین فرض گردید در دینشان
که از رزمگه بر نتابند رو *** کند حمله گر خصم از چار سو
همه کشته گردند در کار زار *** سر آرند تا خصم را روزگار
سپاهی همه چنگ در چنگ تیز *** گزیده همه قتل را بر ستیز
شمردیم گردان گردنکشان *** بدیدیم از نام حیدر نشان
ولیکن بپرهیز از این نامدار *** ببین ساز و آئین این کار زار
چه بشنید مرحب سخن از سیاه *** رخش گشت از بیم مانند کاه
یکی راه بد در میان دو کوه *** جز آن ره نبد راهی از چار سو
جز آن ره سوی ملک راهی نبد *** بجائی جز آن راه راهی نبد
مران راه را ذرۀ مسدود کرد *** ز سنگ ز گچ چاره اش زود کرد
سه روز اندر این کار شد روزگار *** که سد شد ز سنگ و زکچ رهگذار
دل خود از آنراه خورسند کرد *** ز سنگ وز گچ راه را بند کرد
در بیان رسیدن حضرت بپای قلعۀ خیبر و مسدود بودن راه و ظهور معجزه از آن سرور
پیمبر چه نزدیک آنجا رسید *** سوی کشور و ملک راهی ندید
سواران زهر سو بر او تاختند *** پی راه جستن کمین ساختند
بسوی شهنشاه دین آمدند *** مه زار و اندوه گین آمدند
که ای ره نمایندۀ راه راست *** که لطف تو بر گمرهان رهنماست
اگر همچو تو رهنمائی نبود *** بسوی خداوند راهی نبود
ز نور تو یک رزخ تافته *** بخورشید و مه چرخ ره یافته
پیمبر چه گفتار ایشان شنید *** بگفت و عنان را زره بر کشید
خداوند من رهنمای منست *** که از وی روان روح اندر تنست
دهد خاک را سوی قوسین راه *** نماید بنزدیک خود جایگاه
گشاید بسی بابها بی کلید *** به بیره بسی راه آرد پدید
نماید ره آسمان خاک را *** ز ناپاک پیدا کند پاک را
در این ره مرا رهنما او بسست *** چه حاجت مرا بر ره بی رهست
بفرمود تا نامداران دین *** بر آیند یک سر برافراز زین
بپوشند خفتان و خود و زره *** گشایند از ابروی ایشان گره
همه دست ها را ببالا زنند *** سر نیزه را بر ثریا زنند
دهند از لوا پرنیان را بباد *** بنام خداوند آرند یاد
کنانها بر آرند یکسر بزه *** ملایک در افلاک گوینده زه
بر آرند شمشیر ها از نیام *** ز شمشیر و از نیزه جویند کام
سواران سراسر بائین روند *** بائین پیاپی چه پروین روند
سپه چون شنیدند از وی سخن *** نهادند در زیر جوشن کفن
همه پر زده دست و در دست تیغ *** نکرده برای نبی جان دریغ
کشیده همه خنجر جان گرا *** نهاده همه جان خود زیر پا
سنانها بابر اندر افراشتند *** کمان گوشها را همه داشتند
خروشان و جوشان و تکبیر گو *** در افکنده غلغل بهامون و کوه
لوا سر بچرخ نهم بر فراشت *** بن نیزه ها کوی خورشید داشت
تزلزل در افتاد در کوه و دشت *** دو چشم ملک زان سپه خیره گشت
تو گفتی زمین کوه آهن شده *** و یا آسمان غرق جوشن شده
زره در برش بود ختم رسل *** چه شبنم که بنشسته بر روی گل
کمانها بدوش اندر انداخته *** فرح را تن از رشک بگداخته
ز چرخش عیان قرب پروردگار *** ز هر گوشه قوسین بد آشکار
کمندی فکنده بقرپوس زین *** ز هر رشته بنمود حبل المتین
بزیر عمامه نهان ترک و خود *** تو گفتی که عمامه بر عرش بود
سر فخر عرش خدای ودود *** دمادم بر آن ترک آن خود بود
زده بر کمر آبگون خنجری *** غرض بود جوهر ز هر جوهری
گرفته بکف نیزۀ بس بلند *** ز نوکش شده آسمان مستمند
نه در خود و خفتان نهان بود تن *** عجب بود پر نور از ذوالمنن
پیمبر سوی لشگر از مهر دید *** بروی منیر علی (ع) بنگرید
بروی علی دیده را بر گشاد *** بسی کرد نام خداوند یاد
بخندید رو سوی او کرد و گفت *** که بر دشمنت باد تیمار جفت
ترا در دل از هیچ رو غم مباد *** ترا سایه بر ملک دین کم مباد
که امروز از لطف پروردگار *** ز من معجزی میشود آشکار
ولی چند روز دیگر در جهان *** بسی از تو اعجاز گردد عیان
بسی معجز آید ز دستت پدید *** در بسته از دستت آید کلید
بلند آید از بازویت دست من *** ز دستت گراید همه شست من
بد آمد ابوبکر را زان نوید *** نهانی بسوی عمر بنگرید
که این مرد هر چند سازد فسون *** فزون گردد او را دماد جنون
بصحرا چه دیوانگان تاخته *** سوی کوه شمشیر و تیغ آخته
ولی گر چه دارد فسونش اثر *** نباشد بکوه گران کارگر
ز خجلت بماند دو پایش بگل *** بخندیم ما و وی آید خجل
پس آنگاه پیغمبر کردگار *** روان شد سوی کوه از آنرهگذار
ز خجلت کمر کرد خم بیستون *** ز حسرت ببارید از دیده خون
بایران دماوند آمد ستوه *** فرو ریخت اعضای البرز کوه
کمر گاه الوند بر خاک خورد *** دماوند را در جهان باد برد
سر نیزه بر کوه خارا نهاد *** سر کوه بر پای او اوفتاد
سر نیزه اش چون دل کوه سفت *** دل کوه خارا چو گل بر شکفت
ز نوک نی و نیزه پوشید بند *** که آوازش آمد ز هر بند بند
ز شادی بخا را تزلزل فتاد *** بجان و تن خویش صد راه داد
فروشد بخاک و بر آمد ز جا *** ز شادی ندانست سر را ز پا
بر آمد دمادم ز خارا خروش *** بصوت حزین گفت دل پر ز جوش
که من سالها آرزو داشتم *** ز عشقش بدل عقد ها داشتم
که نوک سنانش خراشد دلم *** گشاید ز دل عقدۀ مشکلم
که یکبارگی در رهش جان دهم *** ز نوک سنان جان بجانان دهم
بغلطد تنم پیش پایش بخاک *** ز سم ستورش شود چاک چاک
کنون آرزو آمدم در کنار *** ز خارا و خارم گل آمد ببار
صفحه(169)
بر آن کوه خارا دهی باز شد *** کز آن ره جهان پر ز آواز شد
تو گفتی که بنای عهد ازل *** بیاراست دروازۀ بی بدل
سوی کشور خیبر آمد سپاه *** نهان گشت از گرد خورشید و ماه
همی رفت پیش اندران جبرئیل *** بهر جای بد او نبی را دلیل
ز خون دلیران و از برق تیغ *** عیان گشت اندر زمین تیره میغ
ز پیکان تیر و ز نوک سنان *** شهاب از زمین رفته تا آسمان
یهودان بی مایه ترسان شدند *** بهر سو ز هیبت گریزان شدند
بسوی قموش اندر آمد سپاه *** سوی قلعه بستند هر سوی راه
یکی قلعه دیدند سر بر سپهر *** گذشته بلندیش از ماه و مهر
پیمبر بفرمود تا خیمه گاه *** سراسر زدند اندر آن جایگاه
بزرگان و لشگر فرود آمدند *** ببودند شادان و دم در زدند
پیمبر سوی یک بیک بنگرید *** علی را چو خورشید تابان بدید
که بد دیده اش ار رمد ناتوان *** ز چشم نبی اشک غم شد روان
پیمبر بدو گفت از روی مهر *** که ای قبۀ بارگاهت سپهر
تو اکنون سوی خیمۀ خود خرام *** که کارم ز کار تو گردد بکام
بفرمان پیغمبر انس و جان *** علی سوی آرامگه شد روان
رفتن ابوبکر بمیدان کار زار و هزیمت یافتن ابوبکر از خوف حارث یهود و گذارش
سحر گه که خورشید بیجاده رنگ *** بر آورد از چنگ خرچنگ چنگ
فلک شیوه کج روی ساز کرد *** چو خرچنگ کج رفتن آغاز کرد
سوی بارگاه رسول امین *** دلیران برفتند دل پر ز کین
بر آمد نبی از وراء حجاب *** چو اندر ورای حجاب آفتاب
فروغ رخش مهر را تیره کرد *** مه روی او راه را خیره کرد
کسی را نبد تاب رخسار او *** دلی را نبد تاب دیدار او
بزرگان سراسر شدند انجمن *** زبانها شده خشک اندر دهن
زبانها نه یاری گفتار داشت *** نه آرایشان رای پیکار داشت
بپرسید از ایشان رسول خدا *** که ای نامداران با روی و رای
هر آنکس که تازد بآوردگاه *** کشد یا شود کشته در رزمگاه
شود سوی آورد ناورد خواه *** چه لشگر چه از سروران سپاه
مر او را بود جایگه در بهشت *** اگر چند باشد گنهکار و زشت
کسی ز انجمن هیچ پاسخ نداد *** زبان آوران را سخن شد زیاد
که ای نامداران با داد و دین *** بجان نبی و بجان آفرین
که از ما بر این لشگر آید شکست *** بآسانی این قلعه آید بدست
گشائیدن قلعه در دست ماست *** چه دست گشاینده مشگل گشاست
پیمبر بهر سو بسی بنگرید *** بسوی ابوبکر صدیق دید
خدیوی که بعد از نبی در سخن *** بجای سلیمان شود تکیه زن
فرازندۀ رایت اولین *** بنزد پیمبر بروز پسین
عبائی ز برد یمانی ببر *** عصائی بدست و عمامه بسر
زبان پر ز لاحول و دل هولناک *** ز حول و ز قوت دلش بود پاک
یکی سبحه در گردن آویخته *** ز هر دانه دامی در آویخته
پس آنگه رسول خدای مجید *** لوا را باو داد و گفت ای عمید
برو سوی ابنرزم هشیار باش *** لوا را ز دشمن نگهدار باش
بهمراه خود بر سران سپاه *** برو با سپه سوی آوردگاه
هر آنکسکه بگریزد از رزمگاه *** برون کن ورا از میان سپاه
که فرمودۀ دادگر داور است *** گریزنده در جنگ خود کافرست
ز اسلام و از دین اسلام نیست *** بجز کفر او را سرانجام نیست
چه بشنید صدیق لب بر گشاد *** ثنای نبی را بسی کرد یاد
بدستی عصا و بدستی ردا *** ابوبکر در رزمگه کرد جای
بدنبال او بد فراوان سپاه *** همه جنگجوی و همه کینه خواه
درخشای لوای نبی بر سرش *** بپوشیده برد یمانی برش
خروش سپه تا بکیوان رسید *** مه و مهر از گرد شد نا پدید
چه درمان ز بالای در بنگرید *** لوا را بدست ابوبکر دید
بپرسید کین جادوی پیر کیست *** که ز کار زشتش عیان جادوئیست
ندیده است چشم سپهر برین *** لوائی چنان و دلیری چنین
تو گوئی که ابلیس دارد شهاب *** بخفاش گشته قرین آفتاب
ندیده چو آن پیر ناپاک کیش *** بدیر و ببتخانه پیر و کشیش
همانا ز ابلیس دارد نژاد *** و یا مادر دهر ابلیس زاد
چنین داد پاسخ یک زان سپاه *** که بوبکر را دیده بیگاه گاه
بدو گفت کین نیست مرد نبرد *** بجنگ دلیران شود روی زرد
ندارد بدین نبی اعتقاد *** پرستار عزاست این دیو زاد
بسوی کسی گر رود بهر جنگ *** گریزد ز جنگ و نیارد درنگ
بافسون گری با عمر هست یار *** بسحر و بافسون شده یار غار
اگر کار بارش همه ساحریست *** ولی او چو گوسالۀ سامریست
چنین گفت در شأن او یار او *** از آن گرم گردید بازار او
نه معراج جنت نشست و یست *** بر او رنگ جنت نشست و یست
چه بشنید مرحب بخندید و گفت *** که با یار او باد تیمار جفت
که هرگز خدای جهان آفرین *** بر آرندۀ آسمان و زمین
دهد خاتم اندر کف دیو زشت *** بدوزخ سپارد کلید بهشت
بهشتی که او باشدش پایه دار *** خردمند دوزخ کند اختیار
پر از درد بادار دل یار او *** در وعست انجام گفتار او
برادر یکی بود او را چو شیر *** بهنگام کینه چو پیر دلیر
دلیر و هنرمند و حارث بنام *** بسی خورده از خون دشمن مدام
طلب کرد او را بنزدیک خویش *** سخن گفت بسیار و بنشاند پیش
که پیری از آن سو بجنگ آمده *** پر از مکر و ریو شرنگ آمده
برو سوی این دیو جادو پرست *** بمیدان ورا زنده بر بند دست
آمدن حارث بمیدان حرب با سپاه یهودان
ز سالار لشگر بر آور دمار *** نبی را دل آسان کن از یار مار
بپوشید حارث سلاح نبرد *** بسوی هم آورد آهنگ کرد
صفحه (170)
پس و پشت او بد سپاهی گران *** همه نامداران جوشن روان
چه لشگر ز بالا بزیر آمدند *** خروشان بمیدان دلیر آمدند
بآوا در آمد غو نای و کوس *** نبد هیچ راه فسون و فسوس
در آن دشت شد روز روشن چه شب *** در افتاد بوبکر در تاب و تب
بسوی ابوبکر آمد بجنگ *** چه کردید با او هم آورد تنگ
خروشید کای پیر بر گشته روز *** لوا را کفن بر تن خویش دوز
چه رو به ز افسون بچنگال شیر *** فتادی در این رزمگه ناگزیر
نبیند چنین سوی بت بت پرست *** ویا بر همن بر سوی دیر مست
نه موبد چنین آید اندر کنشت *** که آئی تو در رزم ای دیو زشت
ببندم بخواری تو را هر دو دست *** برم سوی مرحب یکی بت پرست
ترا سبحه آلوده در خون کنم *** ز خون بند ز نار گلگون کنم
بگفت این و سوی ابوبکر تاخت *** ابوبکر از تاختن زهر باخت
بر آمد خروشان سپه از دو رو *** از او گشت میدان پراز های و هو
دلیران اسلام یکسر چه شیر *** بمیدان کفار در دار و گیر
دل هر دو لشگر بر آمد بجوش *** همی کر شد از نالۀ کوس گوش
دلیران اسلام در رزم چیر *** ابوبکر را شد دل از رزم سیر
شد از بیم حارث بتن مستند *** بلرزید و مهمیز زد بر سمند
بمیدان نبودش زمانی درنگ *** برون رفت از جنگ ناکرده جنگ
بخود گف این راز دل پر ز جوش *** من این نکته را و هم گفتش بگو
که دانای طوسی چنین گفته است *** که رحمت بر او باد در سفته است
گریز بهنگام و سر پا بجا *** به از پلهوانی و سر زیر پا
سواران اسلام جولان کنان *** همه دست حیرت بدندان گزان
که ابله سپهدار لشگر مباد *** چه باشد دهد ملک و لشگر بیاد
چرا جنگ ناکرده بگریختی *** بسر خاک نامردمی ریختی
چگونه بروی نبی بنگریم *** بدرگاه یزدان چه پوزش بریم
چنین داد فرمان پیمبر بما *** که در جنگ اگر ناکسی از شما
گریزد ورا بهره ز اسلام نیست *** جز از شرک کفرش سرانجام نیست
کجا سر بر آریم از این عار و ننگ *** که چون تو بزرگی گریزد ز جنگ
نشیند بدامان ما از تو ننگ *** که زینسان گریزی تو نا کرده جنگ
تو بر گرد بر قلبگه جای دار *** بما رزم و پیکار را واگذار
یکی سبحه بر جای زنار داشت *** که زان دانه ها گرم بازار داشت
نه هر دانه ئی پر ز افسانه بود *** که صد دام در زیر صد دانه بود
بر آورد لاحول گویان بدست *** چو زنار در پنجۀ بت پرست
سواران بدو اندر آویختند *** ز هر پنجه اش سبحه بگسیختند
که فرمان پیغمبر ذوالجلال *** خردمند باطل نسازد بفال
بدارای یزدان و جان رسول *** بقول مجید و بحق بتول
که از جنگ ناکرده خردی شکست *** ببالا نرفتی فتادی به پست
دگر گفتگو بود با او سپاه *** که ناگاه از دشت آوردگاه
خروشی بر آورد حارث بلند *** که زان لرزه بر چرخ هفتم فکند
خروشش چه بر گوش لشگر رسید *** ابوبکر چون گور وحشی رمید
بزرگان لشگر پی نام و ننگ *** لجام سمندش گرفتند تنگ
ولی اسب او کرده در دشت رم *** دمش شد بفرق سپهبد علم
لجام از دهان فرس بر گسیخت *** دگر باره سالار لشگر گریخت
ز دوشش عبا و ردا گشت دور *** شد عمامه اش پایمال ستور
هزیمت یافتن ابوبکر از میدان و آمدن او بخدمت حضرت رسول با احوال پریشان
ز وحشت لوا و عصارا گذاشت *** بجام فرسم را نه بر دست داشت
خروشان و لرزان از آن رزمگاه *** بیامد به سوی نبی با سپاه
گسسته عنان و شکسته رکیب *** بتن لرز لرزان و دل پر نهیب
چه نزد نبی شد ز پشت سمند *** تن خود بپای پیمبر فکند
بغلطید پر درد بر روی خاک *** چو غرق گنه نزد یزدان پاک
تو گفتی روانش بر آمد ز تن *** روان بر تنش بود گفتی کفن
زبان خشک و دو دیده از اشک تر *** دو پا خالی از کفش و پر خاک سر
زمانی چه بیهوش ز خاک خفت *** بسوی نبی سر برآورد و گفت
که زین رزمگه آنچه من دیده ام *** نه هرگز بدیدم نه بشنیده ام
از این دؤ سواری بر آمد بجنگ *** که لرزیدز آواز او کوه و سنگ
بر آمد یکی اژدهای دژم *** که گفتی جهان را بسوزد بهم
از این دژ سواری بر آمد بجنگ *** که لرزید ز آواز او کوه و سنگ
بر آمد یکی اژهای دژم *** که گفتی جهان را بسوزد بهم
پس پشت او لشگری همچو دیو *** همه بر کشیده بکیوان غریو
چو با او سپه اندر آمد بدشت *** همه دشت در گرز و فولاد گشت
بجولان سواران فولاد سم *** همه غرق آهن ز سر تا بدم
درخشان سنان های زهر آبدار *** فروزنده شمشیر آتش شرار
ز گرد سپه تار شد روزگار *** بهم بر به پیوست لیل و نهار
من و لشگر از بیم ترسان شدیم *** ز دهشت ز هر سو گریزان شدیم
چه دیدم در آنجا مرا تاب نیست *** ره جنگ جستن از این باب نیست
بخیره نکردم در آنجا درنگ *** ندادم در آن رزمگه اذن جنگ
سوی خاک پاک نبی تاختم *** عصا و لوا را نینداختم
نباید باین قوم پیکار و جنگ *** نشاید نمودن در آنجا درنگ
در این گفتگو بود او با رسول *** که ناگاه گردان لشگر ملول
ز کار ابوبکر فریاد خواه *** رسیدند تاژان سوی بارگاه
همه بر نهادند بر خاک سر *** خروشان بنزدیک خیر البشر
که از تست بر پا سپهر بلند *** شده از تو روح الامین ارجمند
زده تا سمند تو بر خاک سم *** شیاطین در افلاک ره کرده گم
ستور تو تا بر ملک تاخته *** ملک بر فلک شهپر انداخته
ز مهر تو میکال جوید دلیل *** دود در رکاب ظفر جبرئیل
رسیدیم ما چون سوی رزمگاه *** چه از دژ بجنگ اندر آمد سپاه
سواران ابا نیزه تیغ آختند *** بمیدان بهر سو برون تاختند
ولی هم نبردی نیامد بجنگ *** نشد بر دلیری ز مار کار تنگ
سواری نتازید در رزمگاه *** بمیدان دلیری نشد کینه خواه
نه کسرا سمندی ز زین بر گرفت *** نه شمشیر از پیکری سر گرفت
نه دستی سوی خنجری شد دراز *** نه با خنجری خنجری گفت راز
نه تیغی درخشید در کار زار *** نه نوک سنانی سر آورد بار صفحه (171)
نه در دشت کین جوی خون شد روان *** نیفتاد بی تن سری از سنان
بآورد گه کس نشد هم نبرد *** سر هم نبردی نیامد بگرد
سنانی نه بر سینه ای آرمید *** خدنگی کجا پهلوئی را درید
که ناگه ابوبکر از آنجا گریخت *** چنین بر سر و پای خود خاک ریخت
بزاری باو اندر آویختم *** ز تنها جوی خوی فرو ریختم
که بر گردو بر گرد لشگر بایست *** ببینیم تا کار پیکار چیست
بگفتیم ما جمله جنگ آوریم *** همه بر عدو کار تنگ آوریم
زما هیچ نشنید و شد بر ستیز *** دیگر باره پیمود راه گریز
سپهدار لشگر چه ترسان بود *** سپه را از او دل هراسان بود
نمایند لشگر کجا کار زار *** چو جوید سپهدار راه فرار
دریغا که اسلام را مرد نیست *** کسی راز مردی بدل درد نیست
کنون ما بنزدیک پروردگار *** چه خواهیم گفتن بروز شمار
مگر جرم ما داور دادگر *** ببخشد سراسر بخیر البشر
چه بشنید گفتار راوی وفا *** بلشگر نیوشنده قل کفی
دل من ز کار شما ریش نیست *** شما را در این جنگ تشویش نیست
نه من راز لشگر بد آمد گمان *** نه زین جنگ آید بلشگر زیان
در اینکار دادار یار منست *** ثنای جهاندار کار منست
شما را در این کار تشویش نیست *** عیانست بر من که تقصیر کیست
خرامید هر یک سوی جای خویش *** چنان چون سپه راست آئین و کیش
مخوابید بسیار و دارید پاس *** میارید زین رزم بر دل هراس
که از من بدین قلعه آید شکست *** بآسانی این قلعه آید بدست
شما دل ندارید پر درد و غم *** مباشید از کار لشگر دژم
چه لشگر شنیدند از او سر بسر *** بپای ستورش نهادند سر
برفتند هر یک سوی جایگاه *** سوی خیمه رفتند شاه و سپاه
وزانسو چه فیروز حارث بجنگ *** سوی مرحب آمد برون بسته تنگ
بفرمود مرحب هر آنکس که بود *** بزرگان و خویشان قوم یهود
برگشت حارث از میدان کار زار و مشایعت یهودان
پذیره شدن را مهیا شدند *** بآئین همه دشت پیما شدند
خروشیدن نای روئینه کوس *** ز ملک حبش رفت تا شهر طوس
ز بس چنگ و طنبور و نای و سرود *** عیان از فلک زهره آمد فرود
چه حارث بنزدیک مرحب رسید *** مر او را ببر تنگ مرحب کشید
بپرسید از لشگر و رزمگاه *** ز کار سپهدار و یکسر سپاه
چه اندر عرب نیست مردانگی *** همه جسته آئین دیوانگی
یکی پیر جادوگری کار زار *** بتازید کارد ز لشگر دمار
ز مکر و ز افسون که آن پیر داشت *** ز تسبیح و تهلیل و تذویر داشت
بسجاده و سبحه و مکر و رنگ *** همی خواست کاسان کند کار جنگ
که من سوی میدان فرو تاختم *** سوی قوم اسلام تیغ آختم
سپاهی از آنسو بجنگ آمده *** بمیدان همه تیز چنگ آمده
نشد کشته در پهن میدان بسی *** نیامد ز گردان بمیدان کسی
که ناگاه پیر پر افسون گریخت *** بفرق خود و لشگرش خاک ریخت
بدنبال او جمله جوشان شدیم *** سوی رزم جستن خروشان شدیم
جهان شد بر اسلامیان تار و تنگ *** گریزان برفتند تا کرده جنگ
کنون روز فردا باقبان تو *** بهر جای فرخ بود فال تو
ز اسلام خون اندر آرم بجو *** کنم حمله بر لشگر از چار سو
نمانم نشانی ز قوم عرب *** بر ایشان کنم روز روشن چه شب
بن و بیخ ایشان ز جا بر کنم *** سپه را سراسر ز خیبر کنم
چه مرحب سخنهای او را شنود *** بر او مر بسی آفرین بر فزود
بفرود گنجورش آمد بپیش *** سخن گفت با او ز کم و ز بیش
بفرمود صد اسب زرین لگام *** همه داغ مرحب بر او کرده نام
کنیزان هزاران همه نوش لب *** که کم بود مانندشان در عرب
یکی تاج زرین مکلل بزر *** نشانده بر او چند گونه گهر
دو صد برده سیم و دو صد بدره زر *** ببخشید بر حارث نامور
سوی مرحب آورد گنجور زود *** بحارث ببخشید او هر چه بود
بپوشید آن خلعت شاهوار *** که فیروز گردید در کار زار
ذکر رفتن عمر خطاب بالشگر اسلام بمیدان ستیز با یهودیان خبیری
چو خورد دامن خویش چید از میان *** شب تیره گردید دامن کشان
پر از کینه سلطان بیدا و شام *** پر از کین بر آمد بتخت ظلام
چنان آتش قیرگون برفروخت *** که انجم از آن خیره گی تیره سوخت
چراغ کوکب در او سوخته *** زمین آسمان را بخود دوخته
فرو رفت اکنون بدریای قیر *** در آن راه گم کرده بر جیس و تیر
شب ظلمت اندوز وحشت قرین *** پر از هول و وحشت چه روز پسین
تو گفتی نه از نور بنیاد بود *** جهان از ازل ظلمت آباد بود
شده از سیاهی در آن مهر و ماه *** چو یونس بزندان و یوسف بچاه
در آن شب یکایک سران عرب *** چه آنشب بیفتاد در تاب و تب
بکف تیره منشور عیوق بود *** جهان پر ز اوصاف فارق بود
همه یک بدیگر نهادند رو *** بد از کار پیکارشان گفتگو
روان شد بتن پر غم و سوگوار *** سوی خیمه یار خود یار غار
نشست و سخن گفتن آغاز کرد *** سر رازهای نهان باز کرد
که لشگر نیارند در جنگ تاب *** چه گویند فردا مر او را جواب
در آن شب بسی راز گفت و شنود *** میان ابوبکر و بوحفض بود
سحرگه چه زین طارم نیلگون *** عیان گشت خورشید چون طشتخون
پیمبر بر آمد ز پرده سرا *** بزرگان جمله به پیشش بپا
سراسر همه بر کشیدند صف *** گرفته همه تیغ و خنجر بکف
پیمبر سوی یکدیگر بنگرید *** سران سپه را سراسر بدید
بسی رخش فکرت زهر سو دواند *** سر سرکشان را بر خویش خواند
خدیو خردمند فرخاش خر *** سر افراز و فرزند بطحا عمر
ز گردنکشان و ز نام آوران *** بگیتی ندارد چو او کس نشان
ز اصحاب بطحا چو او کینه ور *** پی کینه جستن نه بسته کمر
شده تا عیان ذات او در جهان *** عزازیل گشته بدوزخ نهان
صفحه (172)
ز کردار او در جهان کفر پست *** ز کارش بر آئین کسری شکست
امیری که ز اعجاز در کار جنگ *** چه میگشت بر لشکرش کار تنگ
نشستی بدانسو کمر کرده پشت *** گرفتی کمانها و تیری بمشت
ز رهگیرش چون تیر کشتی رها *** نشستی چه تا پر بر آماجگاه
ز اعجاز آن مقتدای جهان *** ز آماجگه آب کشتی روان
بر آسوده از حلم او لشگری *** شده شاد از علم او کشوری
لوا را باو داد خیر البشر *** که آگاه بود او زخیر و ز شر
که امروز سالار میدان توئی *** سپهدار این نامداران توئی
چه بشنید فاروق سر بر زمین *** بسائید بسیار و کرد آفرین
چنین گفت کی سرور دین پناه *** مرا بر گزیدی در این رزمگاه
کنون من بتازم بدشت نبرد *** بر آرم از این قوم ناپاک گرد
در و دشت خیبر پر از خون کنم *** ز خون دشت را رود جیحون کنم
بیک ضرب مرحب بر آرم ز پا *** نمانم بر این بوم و بر کد خدا
پیمبر چه گفتار او را شنفت *** ز گفتار او گشت خندان و فت
ببینیم امروز در رزمگاه *** دو رویه چه آید بمیدان سپاه
شود زیر این طاق سبز سپهر *** کرا سرخ روی و کرا زرد چهر
بدشمن بتازد که روز نبرد *** که بر گردد از رزمگه روی زرد
که فیروز و بهر که آید شکست *** بمیدان که گردد بلند و که پست
که در رزمگه بر فرازد علم *** لوای که گردد باورد خم
که رو سوی دشمن کند پر ستیز *** ز دشمن که رو آورد در گریز
که جان را کند در ره دین فدا *** که دین را نهد بهر جان زیر پا
چه بشنید فاروق گفت این سخن *** که فیروز بر گردم از رزم من
بخود گشت تا زان چه در رزمخواه *** روان گشت تا زانسوی رزمگاه
سپاه فراوان پس و پشت او *** لوای نبی بود در مشت او
ز رخسار و دیدار آن پیل تن *** بلرزید بر خویشتن اهرمن
چه آن آتشین پیکر آمد بدشت *** پر آتش ز آسیب او گشت دشت
ز نوک سنانش هوا چاک چاک *** ز سم ستورش زمین زیر خاک
چه از باره مرحب بر او بنگرید *** ز آهن یکی آهنین پاره دید
جویا شدن مرحب خیبری از حال عمر و جواب یهودان
نشسته چه کوهی ببالای کوه *** شده بارکش از کشیدن ستوه
شده غرق آهن بیکبارگی *** تن رزم جو و بر بارکی
ز لشکر بپرسید کین مرد کیست *** که دور انبر او زار خواهد گریست
لوائیست در دست ابن تیره روز *** چه با تیره شب مهر گیتی فروز
سوی مرحب آمد یکی از یهود *** که از حال فاروق آگاه بود
زمین را ببوسید لب بر گشاد *** بسی کرد از کار فاروق یاد
که نادیده این گنبد آبنوس *** یکی همچو او بر فرس پر فسوس
بمکرو حیل همچو او در جهان *** ندیده است چشم زمین و زمان
ولیکن کنون با نبی ساخته *** ولی قدر آن پایه نشناخته
که از بت پرستی کشیده است دست *** ازو ننگ دارد بت و بت پرست
لوای نبی دارد این پیل تن *** فتاده نگین در کف اهرمن
ولی نیست در رزم مرد نبرد *** بهنگام کینه شود روی زرد
بمیدان جنگ و بگاه ستیز *** نسازد ستیز و گزیند و گریز
چه بشنید مرحب دلش شاد گشت *** ز اندیشه و بیم آزاد گشت
بفرمود تا حارث جنگجو *** دیگر ره نهد سوی پیکار رو
که بگزین ز گردان سران سپاه *** برو سوی این مرد ناورد خواه
لوای نبی را ز دستش بگیر *** مر او را بکش یا بیاور اسیر
اگر زنده آری تو او را برم *** فرازی بکیوان سر و افسرم
و گر نه سرش را ز تن دور کن *** نبی راز مرگش یکی سور کن
چه بشنید حارث ز مرحب نوید *** بشادی خروشی ز دل بر کشید
خروشید و خندید و بوسید تخت *** که اکنون به بخت تو آنشور بخت
کشم خوار یا زنده آرم برت *** سرش را نمایم فدای سرت
بپوشید تن را بخفتان جنگ *** پی جنگ جستن کمر بست تنگ
ز روی زمین جست بر پشت زین *** ز بیمش بلرزید روی زمین
بر آمد خروشیدن کرنا *** دل نامداران بر آمد و جا
دو لشکر بروی اندر آورد رو *** بر آمد ز آورد گه های و هو
بخود گشت نازان چو آوردگاه *** روان گشت فاروق در رزمگاه
سپاه فراوان پس و پشت او *** لوای نبی بود در مشت او
خروش سواران اسبان ز دشت *** ز بهرام و بر جیس و کیوان گذاشت
چه حارث بسوی عمر گشت تنگ *** ز بیم از رخ مهر و مه رفته رنگ
قرین گشت با شیر گرگ دژم *** قران کرد بهرام و کیوان بهم
بدشنام بگشاد حارث زبان *** چنین گفت آن مشرک بد گمان
بدو گفت ای مشرک بت پرست *** که بت راز اسلام تو ننگ هست
ز بهر چه در رزمگاه آمدی *** چرا سوی ما کینه خواه آمدی
زنامرد آید کجا کار مرد *** گه رزم هنگام جنگ و نبرد
نگه کن چه جوئی کنون زینهار *** اگر رزمجوئی دمی پای دار
چنانت بکوبم بکوپال سر *** که بوبکر گردد و بتو مویه گر
عمر چونکه بشنید گفتار او *** ز گفتار او زد گره را برو
پر از غم سوی لشگر آواز داد *** که تازد بآورد این بد نهاد
ز اصحاب فاروق یک مرد بود *** که رایش بپیکار و ناورد بود
در بیان آمدن یک نفر از اهل دین بمیدان و محاربه آن مؤمن با حارث و شهید شدن او
بفرمود تا سوی حارث رود *** ز جنگ و ز کینه دمی نغنمود
چه او سوی حارث بمیدان شتافت *** چه حارث بمیدان هم آورد یافت
سر نیزه را سوی او راست کرد *** سر نیزه اش آنچه میخواست کرد
ز زین بر گرفتش بمانند گو *** پر از خون برویال رخسار و مو
بیفکند و تازید بروی ستور *** ز سم ستورش به پرداخت گور
بابر اندر آمد غوغای و کوس *** ابوحفض را روی چون سندروس
شد و رو بسوی سپه کرد و گفت *** که او را بآورد گه کیست جفت
بر آمد دلیری ز مردان دین *** بسوی عمر شد گره بر جبین
چه آمد بمیدان آن کینه ور *** بر آمد ز جانش غو الحذر
صفحه(173)
چه حارث بمیدان جنگش بدید *** چو باد خزانی سوی او وزید
بیکضرب او را بهم بر شکست *** ورا کرد زانضرب با خاک پست
یهود دلاور بسوی عمر *** دیگر باره تازید کی بی هنر
چرا خود بمیدان نیائی بجنگ *** بجنگ دلیران چه داری درنگ
هم اکنون ترا زنده ای بتپرست *** برم سوی مرحب ترا بسته دست
اگر چند باشد مرا عار و ننگ ر که سازم بآورد گه با تو جنگ
عمر چونکه بشنید این گفتگو *** شدش تیره رای و ترش کرد رو
چنین داد پاسخ که ای بد نهاد *** که نام تو در پهن گیتی مباد
نه کفو منی گاه جنگ و نبرد *** و گر نه بر آرم ز جان تو گرد
بمیدان بتازید مانند دیو *** بسوی عمر تاخت دل پر غریو
بسی عارشان بود از یکدیگر *** عمر از یهود و یهود از عمر
یکی با درنگ و یکی باشتاب *** یک اهل کتاب و یکی بی کتاب
یکی کرده در جنگ گردنده رنگ *** یکی سخت کوشیده در کار جنگ
یکی تاخته شادمان در نبرد *** یکی را ز غم گشته رخسار زرد
آمدن حارث بجانب عمر و هزیمت نمودن عمر
یکی کرده در پهن میدان قرار *** ز میدان یکی جسته راه فرار
یکی سوی میدان همی تاخته *** ز بیمش یکی دین و دل باخته
که ناگاه حارث ببازید دست *** خروشید مانند پیلان مست
بسوی عمر شد عمودی بمشت *** عمر چون چنان دید بنمود پشت
لوا را گرفته بمردی بچنگ *** برون رفت تازان ز میدان جنگ
خروشان پس پشت او لشگری *** که کسرا مبادا چو او سروری
زبان پر ز گفتارهای درشت *** که داری بلشگر همیشه تو پشت
نداری تو در رزمگه پای جنگ *** بهر جنگ بر لشگر آری تو ننگ
سپه کی ز دشمن بجوید ستیز *** چه جوید سپهدار راه گریز
سپه کی نماید بمیدان قرار *** چه جوید سپهدار راه فرار
ترا هیچ از کار خود ننگ نیست *** بمردان چنین شیوۀ جنگ نیست
خدیو هنرمند فیروز گر *** بیامد بنزدیک خیر البشر
بتن لرز لرزان برخ سندروس *** پیاده شد و خاک را داد بوس
بسوی پیمبر زبان بر گشاد *** بسی کرد از کار پیار یاد
که آم ابر لشگر ما شکست *** ولی من لوا را ندادم ز دست
کنون بهتر آید که فردا بگاه *** بر آیم از این جایگه با سپاه
که با این سپه بر نیائیم ما *** سپاه جهان گر بخواهیم ما
که این قلعه هرگز نیاید بدست *** نه هرگز بدین لشگر آید شکست
یکی تن ز حصن اندر آمد بچنگ *** که زو شد با سلامیان کار تنگ
بتازید سوی من آن پیل تن *** که گیرد لوای تو از دست من
بمردی باو در نیاویختم *** بسوی تو از ترس بگریختم
چه بشنید پیغمبر از وی سخن *** بخندید و رو را سوی انجمن
نمودی ز شادی ببانک بلند *** چنین گفت با لشگر آن ارجمند
که فردا چه این چرخ فیروز نام *** زند بر فرس مهر رخشان لکام
دلیران این دژ اسیر منند *** بزرگان آن دست گیر منند
بر این بارۀ دژ نشست منست *** کلید در دژ بدست من است
رود داوری سوی این کار زار *** که او هست قسمت گر خلد و نار
علم بر فرازد بمیدان کسی *** که نزد خدا پایه دارد بسی
زند جنگجوئی بمیدان قدم *** بآوردگه بر فراز علم
که سایند از آسمان و زمین *** ملوک و ملک بر قدومش جبین
ز دستی بخصم اندر آید شکست *** کز آن دست شد بسته عهد الست
در این جنگ تیغی شود آخته *** که آنرا جهان آفرین ساخته
شود بر سر خصم دستی بلند *** که باشد چه دست خدا راجمند
جوانی در این جنگ جولان گریست *** که در عرش هم راز پیغمبر است
خدا و رسول خدا راست دوست *** رسول خدا و خدا یار اوست
بفرمود کامروز باید درنگ *** که فردا بود با جهاندار جنگ
در توصیف سخن و آرایش کتاب و مدح جناب امیر مؤمنان و شیر یزدان
دو لشگر بفرمان او بازگشت *** یکی سوی کوه و یکی سوی دشت
بپوشید چون دیو در پرده چهر *** نمودار شد ماه بر جای مهر
پر از نقش زد خسرو شب برون *** سرا پردۀ سبز زنگار گون
رخ روز پیشین چه پوشید شب *** ز روز پسین بر خروشید شب
شب و روز بد مر مرا آرزو *** که سازم از آن روز و شب گفتگو
در اوصاف آن روز و وصف شبم *** شب و روز گردید گویا لبم
قضا را شبی همچو روز وصال *** بدم آنچه روز و شب اندر خیال
چه شد کامد از چرخ نیلی نقاب *** بجای کواکب برون آفتاب
چه شب آنکه روشنتر از روز بود *** بسی بهتر از روز نوروز بود
چه شب مجلس آرای بیگانگان *** چه شد گشته عالم باو رایکان
چه شب سرمه سای دو چشم جهان *** چه شب آشکارا شده زو نهان
ظفر یافت از ظلمتش زنده گی *** از او یافته عمر پاینده گی
در آن شب به بیداریم بدشتاب *** دو چشمم ز شادی نمیبرد خواب
مرا در سر آمد پرستندۀ *** که بد آفتابش کمین بندۀ
به گفتم ورا ای بت دل با *** در این شب ره روشنائی نما
چه بشنید برجست از جای خواب *** تو گفتی بر آمد ز شب آفتاب
بیاورد دلدار فرخنده پی *** ببزمم می و مطرب و نقل و می
چه آن آتشین چهره آتش فروخت *** ز تاب رخش آتش و آب سوخت
پر آتش رخش را از آن نور بود *** که آتش بدو خالی از نور بود
هنوز از دهن آیدش بوی شیر *** ولی زان دهن بد سخن دل پذیر
سخن گوی خوش گوی شیرین زبان *** دلارای و دلجوی طیب اللسان
نه کسرا بدامان او دسترس *** نه آلوده دامانش از دست کس
نه بر گلشنش زاغ پر ریخته *** نه مشگش بگلبرگ تر بیخته
ز آئینه اش یافته زنگ آه *** نه مورش بتنگ شکر کرده جا
هنوزش نیفتاده بر لاله داغ *** هنوزش چمن خالی از پر زاغ
نوائی بر آهنگ عشاق تاخت *** چه عشاق بر این نوائی نواخت
که ای از هوا و هوس خود پرست *** شده کارت از خود پرستی ز دست
صفحه (174)
تو را لاف ما و منی تا بگی *** بیک جرعۀ می هر دو را ساز طی
از این دلبر گسل دل گسل *** بدلبند دو نان چه بندی تو دل
ز خود بگذر و نیستی پیشه کن *** از این خود پرستیدن اندیشه کن
چه بازی ببازی ببازی هوس *** که با او هوس باخت بسیار کس
رها کن دل از مهر این بد کنشت *** بافسون مشورام این دیو زشت
نخواهی تو بر خورد از خار خس *** که زین خار خس بر نخورد است کس
ز نام و نشان بگذر و نامجو *** بکن ترک کام خود و کام جو
چرا چیزه بر تست دیو نژند *** سلیمان شو و دیو را کن ببند
اگر همچو مستان شوی میپرست *** شوی محرم بزم مستان مست
بده ساقی آن بادۀ مشگ بو *** که شاخ گل آورد گلگون سبو
بهارست و طرف چمن می کشست *** هوای چمن در بهاران خوشست
بباغ آی و دل فارغ از راغ کن *** زمانی تماشای این باغ کن
ز چنگم بیان صف جنگ کن *** مغنی سوی چنگ آهنگ کن
نوائی بر آور آواز راست *** که زین داستان نه فلک پر نواست
بیا ناز بر صوت شهناز کن *** سرودی بخوان و بشه ناز کن
بزابل بدستان از این داستان *** فکن لرزه بر بام زابلستان
چه زین پلهوانی بیانی کنی *** خجل رستم از پهلوانی کنی
در این جنگ بند کمر تنگ کن *** بمیدان صف آرائی جنگ کن
بآن چشم مرد افکن نیم مست *** بگو تیغ هندی بگیرد بدست
که بنشست از لشگر بی شمار *** برخسار سیمین عذاران غبار
از آن تیغ کار مرا چاره کن *** از این صفحه آن لشگر آواره کن
ببارای از خیل مژگان دو صف *** کمند افکن و تیر خنجر بکف
بده ساقی آن باده سال خورد *** که دارم سر رزم و عزم نبرد
از آن باده جام مئی نوش کن *** غم ما سوایم فراموش کن
ز آن می گرم دل بجوش آوری *** از آن نوش دارو بهوش آوری
سخن گویم از رزم و از داوری *** که دوران ندیده چو او داوری
کسیرا در این نامه خواهم ستود *** که ملک خدا را خداوند بود
امیری که بی رفرف و بی یراق *** رود با نبی تا بآخر رواق
خداوند کاری که در امر کن *** ز قول خداوند گویه سخن
سمندش بمیدان چه تازد همی *** جهان آفرین زو بتازد همی
سواریکه گردیده در روزگار *** ز تیغش ره ایزدی آشکار
ز دست و ز تیغی نمایم بیان *** که بوده ست تیغ خدای جهان
نبی پشت گرمی از آندست داشت *** از آن دست سوی نبوت شتافت
چه تیغی که از برق او بیگزاف *** نهان شد بهفتم زمین کوه قاف
بعالم چه یک برق از او تافته *** دو عالم سوی قرب ره یافته
پر آتش زهر جوهرش آسمان *** گه رزم سوزد زمین و زمان
دریغا که یارا ندارد زبان *** که گوید از آن تیغ شرح و بیان
چه خورشید تابنده صبحدم *** ابر بام گردون گردان علم
دعا نمودن رسول امین در حق امیر المؤمنین و خواهش نمودن سعد وقاص لوارا
ز خرگاه خاور بر آورد سر *** ز خاور بیاد است تا باختر
پیمبر بنزد جهان آفرین *** بلا به نهادند رخ بر زمین
بزرگان دین جمله در اضطراب *** همه مانده از بیم در پیچ و تاب
همه گشته زان درد دل پر ز درد *** شده رو بگردنکشان جمله زرد
که در جنگ امروز سالال کیست *** بمیدان کین نام بردار کیست
دمادم ز شادی بقوم یهود *** خروش آمدی تا بچرخ کبود
محمد اگر کرد با ما ستیز *** سپاهش نهادند رو در گریز
گر او خواست بر لات عزا شکست *** ابوبکر و بوحفض گشتند پست
بزرگان دین زین سخنها ملول *** برفتند یکسر بنزد رسول
همه صف کشیدند نزد رسول *** در آن رزمگه تا که گردد قبول
همه گشته آن جنگ را خواستار *** همه خواسته کار جنگ استوار
بیامد دلبری که بد سعد نام *** بناورد دشمن بسی دیده کام
بخفتان رومی بپوشیده تن *** تو گفتی مسلح شده اهرمن
بسوی رسول خدا ایستاد *** بگفت این کلام و زمین بوسه داد
که من رزم امروز را شایقم *** لوا را بمن ده که من لایقم
پیمبر چه گفتار او را شنید *** سرشگش ز مژگان برخ بر چکید
بسیم اندر اندود در و گهر *** بر افکند بر روی باقوت زر
دلش همچو دریا بر آمد بجوش *** زهر مویش از غم بر آمد خروش
تو گفتی عیان دید در نینوا *** شه کم سپاه صف کربلا
گریز از خبیر بکربلا و شمۀ از احوالات ابی عبدالله
ز فرزند ناپاک آن شوم پی *** چه آید در آنجا بفرزندان وی
چه شد نینوا زینت نامه ام *** عیان گشت خون از نی خامه ام
چنان گریه ام شد گره در گلو *** چنان زد دلم شعله از چار سو
که از اشگم هفتم زمین گشت تر *** ز آهم بنه آسمان زد شرر
فغانم ز چرخ و فلک در گذشت *** خروشم ز ملک و ملک در گذشت
که فرزند ناپاک آن بد نشان *** بسبط نبی راست کرده سنان
بسوی امام زمان تاخته *** برویش خدنگ اندر انداخته
صف لشگری را بهم بر زده *** کز آن غم ملک دست بر سر زده
که تا آفرینش بپا خواسته *** چو آن صف صفی را نیاراسته
مقیمان و سکان عرش جلیل *** کلیم و مسیحا و روح و خلیل
بهم سوده تا حشر دست اسف *** که بودیم کاش از مقیمان صف
ز هفت آسمان و زمین و فلک *** ز جن و انس و ملوک و ملک
همه هر چه هستند اهل تمیز *** ز روز ازل تا دم رستخیز
بیایند گریان و دل پر اسف *** بمالند رخساره بر جای صف
بر آن خاک سایند روی و جبین *** همه زار و گریان و اندوهگین
کنون باز گردم بآغاز کار *** چه بشنید پیغمبر کردگار
در جواب دادن حضرت وقاص را و بیاد آوردن جنگ روز گذشته و جواب دادن
سخن های سعد وقاص پلید *** دو ابرو از آن گفته در هم کشید
پر از خشم پاسخ چنین داد باز *** که رزم شما را ندارم نیاز صفحه (175)
دمی روز پیش وی از کار جنگ *** بقوم عرب هست تا حشر ننگ
بگیتی چرا با بدش زنده بود *** کسی کو بترسد ز قوم یهود
بگیتی مرا جنگ آن جنگ بس *** بدامان جنگ آوران ننگ بس
نبنند بر خود چه مردانگی *** بخانه نشینند چون خانگی
زنامرد آید کجا کار مرد *** بهنگام مردی و گاه نبرد
خردمند جائی نسازد ستیز *** که ناچار رو آورد در گریز
اگر پر زمکر است روباه پیر *** چگونه بمیدان کند کار شیر
سپهداری و جنگ کار تو نیست *** بمیدان شیران شکار تو نیست
که امروز سالار لشگر کسیست *** که زو داستانها بگیتی بسیست
علم بر فرازد کسی سوی جنگ *** که بزداید از چهر اسلام زنگ
بر ابرو چه افکند از کینه چین *** ز بیم و نهیبش گه خشم و کین
فرو رفته فرعون در رود نیل *** فتاده تزلزل در اصحاب فیل
در این رزم شاهی شود جنگجو *** که عرش برین است او رنگ او
که دادار جان آفرین پشت اوست *** کلید در فتح در مشت اوست
دلیری که هنگام جنگ و ستیز *** ندیده کسی پشت او در گریز
در آن خیمه بال ملک فرش بود *** کمین قبه اش برتر از عرش بود
ندانم چه او را سرا پرده بود *** که هفت آسمانش یکی برده بود
بدامان آن خیمه بد چون حباب *** همین هفتگون خیمه بی طناب
درون سرا پرده بد بوالحسن *** که آمد زره شهریار ز ن
بشادی روان شد علی سوی او *** ببوسید دست و سر و روی او
پیمبر بر آمد جای نشست *** ز راه شرف داشت دستش بدست
سخن راند بسیار از کار جنگ *** که آمد از این جنگ بر دوده ننگ
ز دودن ز ما ننگ این کار تست *** که امروز مردی سزاوار تست
چه خیر البشر گفت اینگونه راز *** غضنفر چنین پاسخ آورد باز
چنین گفت کی شهریار جهان *** ز درد رمد شد تنم ناتوان
نه تن پروری شیوه من بود *** مرا آرزو جنگ دشمن بود
کجا می تواند که بیند علی *** تو در رزم و تنها نشیند علی
که ناگه بلشگر در افتاد جوش *** بزرگان دین پر ز جوش و خروش
سراسر همه نعره برداشتند *** سرا پرده و خیمه بگذاشتند
بزاری همه بر گشادند لب *** بگفتند کی شهریار عرب
چو مرغیم بی تو بچنگال باز *** شود دست دشمن بما بر دراز
شبان گر نباشد بنزد رمه *** رمه بی شبان تیره گردد همه
گر امروز از خیمه نائی برون *** شود بخت اسلامیان سر نگون
نماند دگر زنده یک تن بجای *** برون گر نیائی ز پرده سرای
چه بشنید سالار دین این سخن *** بپاسخ چنین گفت با انجمن
که شیران جنگی گه کار زار *** ببینند و سازند آنگه شکار
که من کی ز دشمن کناره کنم *** چه چشمم نباشد چه چاره کنم
گرازان بدندان و شیران بچنگ *** توانند کردن بهر جای جنگ
نه بیند اگر شیر در روز جنگ *** چگونه درد چنگ چرم پلنگ
کشیدن آب دهن جناب پیغمبر در چشم حیدر صفدر بجهت رمد چشم آن برگزیده حضرت داور
چه لشگر شنیدند جوشان شدند *** سوی پاک یزدان خروشان شدند
پیمبر سوی درگه بی نیاز *** بر آورد دست و بسی کرد راز
پس آنگاه چندان رسول مجید *** زبانرا بچشم علی در کشید
باعجاز پیغمبر انس و جان *** مداوای آن چشم شد در زمان
شفا یافت چون چشم آن ارجمند *** بتکبیر صوت نبی شد بلند
یلان را همه روز فرخنده شد *** دل نامداران دین زنده شد
بزرگان دین نعره برداشتند *** علمها بچرخ اندر افراشتند
زمین و زمان اندر آمد بجوش *** ز درگاه یزدان بر آمد خروش
ز شادی خروش بزرگان دین *** گذشته ز سکان عرش برین
غضنفر بخفتان بپوشید تن *** بر افکند بر روی خفتان کفن
بزرگان چه دیدند گریان شدند *** چو بر آتش تیز بریان شدند
بر آمد چه از آفتاب از حجاب *** ز خجلت شد اندو حجاب آفتاب
بمیدان چه تابید نور رخش *** چو دیدند لشگر رخ فرخش
گرازان بمیدان چه شیران شدند *** گریزندگان چون دلیران شدند
خروش دلیران در آن رزمگاه *** همی بر گذشتی ز خورشید و ماه
تو گفتی جهان بر خروشد همی *** زمین همچو دریا بجوشد همی
ز سم ستوران فرسوده سم *** رخ مهر و مه گشت در چرخ گم
ز لشگر بر آمد غودار و گیر *** سراسیمه شد مهر و بهرام پیر
ز گرد سواران در آن دشت جنگ *** شده تیره خورشید تابنده چنگ
ز بیم سر نیزه و گرز و تیر *** سپر بر سر آورد بهرام پیر
ز سم ستوران زبان چاک شد *** ز بس خاک از ایشان بر افلاک شد
شده پشت کاو زمین چاک چاک *** عیان شد سا و سمک در سماک
خروش دلیران و بانک بلان *** همی بر گذشتی ز هفت آسمان
زمین و زمان پر ز آشوب شد *** سم باد پایان لگد کوب شد
تزلزل در آمد بقوم یهود *** همه کارشان گشت بی تارو پود
چه مرحب چنین کار پیکار دید *** سپه را سپهدار و سالار دید
بپرسید از سر کشان سپاه *** از آن لشگر و کار آورد گاه
که اسلامیان را که یار آمده است *** که دیگر پی کار زار آمده است
چنان بر خروشند از آن رزمگاه *** دلیران اسلام و یکسر سپاه
ببینید تدبیر این کار چیست *** برایشان بدینسان سپهدار کیست
که تکبیر ایشان بلند آمده است *** محمد دیگر ارجمند آمده است
در اینجا نبد یار او هیچکس *** ابوبکر و بوحفض بودند و بس
بیک حمله فاروق او گشت خار *** ابوبکر صدیق شد شرمسار
در این رزمگه پایشان شد بگل *** گریزان برفتند خار و خجل
ز ننگ اندر آمد روانشان بخاک *** جهان شد از آن هر دو ناپاک پاک
شکست اندر آمد باصحاب او *** ندانم که دارد سوی جنگ رو
دیگر باره او را که یار آمده است *** که دیگر پی کار زار آمده است
همانا که بخت اندر آمد بشیب *** که بر ما از آن لشگر آمد نهیب
ندانم که آمد بامداد او *** که باشد در این دشت کین جنگجو
صفحه (176)
پرسیدن مرحب سبب ازدحام لشگر اسلام را از لشگر و جواب یهودان
یک نامداری ز قوم یهود *** که او پهلوان جهان دیده بود
بپاسخ چنین گفت کی شهریار *** ندانم من این گردش روزگار
نبی را بیثرب بسی دیده ام *** ز دینش بسی راز پرسیده ام
بغیر از ابوحفض و جز یار غار *** کسی نیست شایسته کار زار
ولیکن یکی مرد نام آور است *** که او بر سر سروران سروی است
جوان و دلیر است داماد اوست *** نبی را بجان و بدل هست دوست
به پیکار دشمن مظفر بود *** بهر جنگ سالار لشگر بود
ز مردان جنگی و گردنکشان *** نداده بگیتی چه او کس نشان
نبی را بجان یار و هم یاور است *** بجان و بدل یار پیغمبر است
ز شمشیر او در جهان کفر کاست *** ازو پشت و دین نبی گشت راست
بسی رزمگاهان که سفیان پیر *** گریزان از او شد بکین ناگزیر
گریزند از پیش او در نبرد *** دلیران جنگی و مردان مرد
نه بر گیرد از جای گرزش نهنگ *** اگر بفکند بر زمین روز جنگ
پیاده چو آید سوی کار زار *** سواران نیارند گردش گذار
دل آسوده شاهان بنزدیک جفت *** ز آسیب تیغش نیارند خفت
برهنه کند تیغ چون روز کین *** ز بیمش بلرزد زمان و زمین
چه آید خروشان بمیدان جنگ *** ندارد کسی پیش تیغش درنگ
ولیکن شنیدم در این جنگ نیست *** اگر نیست کار اینچنین تنگ نیست
دیگر نیست زین نامداران کسی *** که در رزمگه جنگ جوید بسی
چو بشنید مرحب رخش زرد گشت *** دلش زین سخنها پر از درد گشت
چنین گفت کی مرد نیکو سیر *** بمن باز گو نام آن پر هنر
سخن گو ز انجام و آغاز او *** ز دین و ز آئین و از نام او
که شاید نبی را بیاری رسید *** ز یثرب پی دین بدینسان رسید
که بر او سپاه نبی سرور است *** دلیرست و گرد است و نام آورست
همانا بیامد در این رزمگاه *** که اینسان چنان بر خروشید سپاه
ز بازو و زورش چه داری نشان *** چگونه به آورد با سر کشان
چنان داد پاسخ که بد روزگار *** گر او اندر آید در این کار زار
لشگر بماند نه لشگر کشان *** نه بینی ز یاران بگیتی نشان
نیارد در این رزمگه کس غنود *** بسوزد بن و بیخ قوم یهود
مبادا که او اندر آید بجنگ *** گر آید بگردون شود کار تنگ
دیگر آنکه پرسیدی از نام او *** ز دین و ز آئین و انجام او
که هرگز نبود است او بت پرست *** بلات و بعزی نیالوده دست
پیمبر ز شفقت علی خاندش *** ز یزدان پرستان فزون داندش
نبیند بگیتی چو او کس کسی *** اگر چند ماند بگیتی بسی
جوانیست مانند بدر منیر *** نه مانند بوبکر و بوحفض پیر
که تا مهر بر چرخ ننمود چهر *** ندیده جوانی چو او ماه و مهر
تو گوئی مگر نقش بند ازل *** کشیده است نقشی چه خود بی بدل
بمیدان بهر سو که تازد ز کین *** ز تیغش روان خون شود بر زمین
بسا پهلوانان با زور و دست *** که از دست او گشته با خاک پست
چو او بر خروشد بگاه نبرد *** رخ نامداران شود سرخ و زرد
بسا نامداران روئینه تن *** که در رزم او شد زره شان کفن
بمیدان چو او بر خورشد ز کین *** ز بیمش بلرزد زمان و زمین
اگر صد هزارند گاه ستیز *** نبیند کسی پشت او در گریز
گه رزم چون پا بمیدان نهد *** فلک دست حیرت بدندان گزد
ز بیم نهیبش شده شو زه شیر *** بسوراخ مانند روباه پیر
بگیتی کسی نیست همتای او *** نه در رزم دارد کسی پای او
چه بشنید مرحب ز غم شد دژم *** زمانی ز غم بر نیاورد دم
گفتن مرحب خیبری طریقه جنگ را بحارث برادر خود
بفرمود تا حارث نامدار *** بمیدان کند کار جنگ استوار
بدو گفت در کار هشیار باش *** نه هنگام خواب است بیدار باش
بر آنم که امروز در کار زار *** سر آید بمردان بسی روزگار
بفولاد و آهن بیارای تن *** در این رزم بنیوش از من سخن
گرانمایه مردی بمیدان در است *** ز موری برش شیر نر کمتر است
ز دستش نبی راست بازو و دست *** ز سر پنجه اش پنجه شیر سست
نکردی تو پیکار شیر دلیر *** چو روباه افسونگر گرگ پیر
اگر چرخ گردد ورا هم نبرد *** سر چرخ گردون در آرد بگرد
بر آرد چو شمشیر کین از غلاف *** فتد لرزه از بیم در کوه قاف
چه سوی نبرد آید آن جنگجو *** ز هر سوی خون اندر آرد بجوی
بمیدان نبینی تنی را بجا *** زنام آوران جز سرو دست و پا
نیاری ببازی سوی شیر دست *** ببازی نتازی که سازیش پست
که بس نامداران و جنگ آوران *** ز تیغش روان شد ز تنشان روان
اگر چند تیز است جنگ پلنگ *** نیارد ببازی سوی شیر چنگ
چنین پاسخ آورد حارث بدو *** که اکنون بمیدان شوم جنگجو
چه بوبکر و بوحفض آن نامدار *** گریزد ز چنگم که در کار زار
و یا آنکه او را اسیر آورم *** بسوی تواش دست گیر آورم
نبی را ز خواریش گریان کنم *** دلش را ز تیمار بریان کنم
همه سحر و افسونش باطل کنم *** تو را فارغ از رزم او دل کنم
چه بشنید مرحب ز حارث سخن *** بدو گفت در کار سستی مکن
بیاندیش از این گفته ناپسند *** نگوید چنین مردم هوشمند
جوانی که هنگام جنگ اندران *** فشاند ز شمشیر از دیده خون
شنیدی که سفیان ناپاک دین *** ز تیغش چها دید هنگام کین
چه رو سوی میدان نهد روز جنگ *** برش شیر جنگی نیارد درنگ
برو زود در جنگ هشیار باش *** از این مرد خود را نگهدار باش
بفرمود لشگر بهامون روند *** سواران ز دژ سوی هامون شوند
سواران جنگی برون تاختند *** به آورد گه رایت افراختند
یکی لشگر آمد ز دژ سوی دشت *** که کیوان و بهرام از او خیره گشت
چه آتش سواران فولاد سم *** همه غرق آهن ز سر تا بدم
غبار زمین بر هوا بست راه *** که گم شد از آن راه خورشید و ماه
صفحه (177)
بهر پیکری تیغ خونریز شد *** بهر خنجری خنجری تیز شد
بمردان جنگی اجل گشت چیر *** جوان گشت از بیم مانند پیر
سر سروران شد بتیغ آشنا *** تن سر کشان کرد در خاک جا
دلیران بمیدان کین کرده رو *** شده رو بمیدان پر از های و هوی
پی دین همه جان نهاده بکف *** بجز چند تن ناکس از هر طرف
تو گفتی عیان شد یکی دارو گیر *** که بارد از او خنجر و گرز و تیر
سنانها ز هر سو سر آورد باز *** سواران بهر جا سر اندر کنار
بپوشند سم ستوران زمین *** سواران خروشند بر پشت زین
پیمبر سوی دشت کین بنگرید *** پر آتش همه دشت پیکار دید
رسول خدا سوی هامون شتافت *** همه روی هامون از او نور یافت
سواران اسلام گرد اندرش *** بپوشید خفتان و جوشن برش
بپیش اندران بود با زیب و فر *** ید قدرت ایزد دادگر
علی (ع) آنکه در رزم بد بیمثال *** که در رزمگه بود آن بیهمال
پیمبر برویش بسی بنگرید *** سر شکش بروی همایون چکید
بروی علی (ع) دیده را نور داد *** بسوی جهان آفرین برگباد
که ای داور آشکار و نهان *** بتو رازهای نهانی عیان
ذکر دعا فرمودن حضرت خیر البشر در حق فاتح خیبر
چنان حصن ششدر بدید آوری *** بهر در خرد را کلید آوری
بهر سو دوان چارلشگر کنی *** بیک دم دو گیتی مسخر کنی
بهر لشگری ملکت ری بدست *** بهر حمله آری بملکی شکست
زمین یگه تازی بمیدان تست *** بهر سو که تازد بفرمان تست
فرمان تو ناگرفته عنان *** نیاساید از تاختن یک زمان
بسا سر که از تن فرو ریخته *** بسی تن بخاک و گل آمیخته
بگردن کشی هر که گردون فراخت *** سرانجام نرو تواش خار ساخت
به گیتی نگرد نگردد عزیز تو خار *** نه خارت عزیز است در روزگار
نسازی مرا اندرین جنگ خوار *** علی را دهی فتح در کار زار
مرا یار و من را بجان یاورست *** بملک تو او دادگر داور است
مرا گر علی یار و یاور نبود *** ترا کس نکردی بگیتی سجود
نگشتی اگر ذات او آشکار *** نهان بد صفات تو در روزگار
تن و جان اریم چه جانست و تن *** چو هارون موسیست نسبت بمن
مرا یا و یاور جز او نیست کس *** تو دانی و من دانم این راز و بس
پیمبر بداور بسی راز گفت *** نهفته همه رازها باز گفت
بدانای راز آنچه بودش نیاز *** نیازش پذیرفت دانای راز
نبی سوی هفت آسمان بنگرید *** ز هفتم سموات بر عرش دید
زره پوش گردیده کروبیان *** گرفته سنان و سپر قدسیان
ستاده بهر آسمان فوج فوج *** خروشان جوشان چه دریای موج
همه صف بصف بر کشیده خروش *** ز تکبیر و تهلیل دل پر ز جوش
علمها زهر سو برافراخته *** همه کار پیکار را ساخته
ز نزد خداوند روح الامین *** روان شد بسوی رسول امین
مر او را دیگر باره این مژده داد *** ز شادی برویش دری بر گشاد
که بار دگر سوی بالا نگر *** سوی خسرو لشگر ما نگر
جهان بنگریدی جهاندار بین *** سپه را چه دیدی سپهدار بین
نبی چون بعرش برین بنگرید *** علی (ع)را بچشم خدا بین بدید
مکلل نشسته به پشت ستور *** از او یافته هفت افلاک نور
کمانی ببار و کمندی بزین *** فکنده بقوسین حبل المتین
بدرعی فروزان تن بوتراب *** چه نور خداوند اندر حجاب
چه درعی کش از دامن آستین *** عیان گشت دست جهان آفرین
ز قوسین هر حلقه دید آشکار *** رسول خدا رایت کردگار
نه افلاک بر نقش پیراهنش *** چه پیرایه در عرش بر دامنش
پیمبر زبان ستایش گشود *** خدا و خداوند خود را ستود
پیمبر ز خیبر شگفتی نمود *** علی ع را بدید و علی ع را ستود
چه پرداخت از کار راز و نیاز *** بمیدان صف جنگ را کرد ساز
صف آرای شد شهریار عرب *** رسول سخن گوی امی لق
پیمبر چه پوشید خفتان کین *** ز خجلت چه سیماب گشته زمین
بدستی عنان و بدستی سنان *** عنان و سنان رفته تا لا مکان
گفتار در بیان صف آرائی نمودن رسول خدا
ملایک ز خجلت زده بال و پر *** فکنده ز تشویش در پیش سر
پیمبر صف آراست از بهر جنگ *** مکان و زمان بر صفش بود تنگ
مغنی نوائی نوا ساز کن *** ز اوصاف این نغمه آغاز کن
بر آورد وصف از دو طرف کلاه *** که از نیمۀ خور نمائی دو ماه
ازین صف بدلها تو شور افکنی *** وزان صف بدلها نشور افکنی
مغنی کجائی مرا راز گو *** ز اوصاف این رزمگه باز گو
ز سیمین عذاران یکی بزم کن *** تو بزمی بترتیب این نظم کن
بسیمین تنان ده یمین و یسار *** مرا عرصه رزم کن پر شرار
ز چابک سواران چالاک کن *** ز چاک قبا سینه ام چاک کن
ز ترکان تازی بیاورد سپاه *** بیارا ز سیمین تنان قلبگاه
صف از گلعذاران رو ساده کن *** ازین صف صف بزم آماده کن
ز نازک عذاران بیارا صفی *** ده از پای کوبان بدستم کفی
صف آرای بزم صف کربلا *** صفی کرد از کبریائی بپا
چو کروبیان سپهر برین *** بدامان آن صف شه صف گزین
صفی بست از صفوف ذوالجلال *** نمایان از او سطوت ذوالجلال
صفی بست آن شاه در دشت کین *** شگفت آمدش جبرئیل امین
علی (ع) را سوی میمنه داد جا *** بر ایمن بتابید نور خدا
خداوند چون جای در قلب داشت *** علی (ع) را بقلب سپه بر گماشت
پس آنگاه خود بر یمین جا گرفت *** یمین جای در عرش اعلا گرفت
از آن روی خود را یمین کرد جا *** که بد نور او از جبین خدا
در بیان لوا دادن حضرت پیغمبر بحضرت امیر
پس آنگه بزرگان دین یکسره *** همه صف کشیدند در میسره
پیمبر لوا را گرفته بکف *** سوی قلب گه رفت در پیش صف
صفحه (178)
چه نزدیک شد بر فرس بوتراب *** فرود آمد و بوسه دادش رکاب
پیمبر لوا را باو داد و گفت *** نهفته بسی رازهای نهفت
لوا را چه بگرفت آن ارجمند *** لوا سایه بر عرش اعلا فکند
پس آنگه سلاحش نمود استوار *** گرفتش دو بازو و کردش سوار
علی چون بر آمد بر افراز زین *** عیان شد جلال جهان آفرین
جلال خداوند شد آشکار *** عیان شد توانائی کردگار
تکاور ز شادی بر آمد ز جا *** بلند اندر آمد چنان زیر پا
تو گفتی که بگذشت از نه رواق *** دگر باره بر آسمان شد براق
سم اسب او چون زمین سای شد *** حضیض زمین عرش فرسای شد
چه رخ سود بر نعل اسبش زمین *** جبین بر زمین سود عرش برین
ز گردی که از سم برانگیختی *** ز خاکی زدم بر زمین ریختی
زمین پر ز اعجاز موسی شدی *** فلک پر ز سحر مسیحا شدی
چنان قدر بر آفرینش فزود *** که گفتی جز او آفرینش نبود
روان شد چه او سوی میدان کین *** ببالید بر سوی بالا زمین
در آن عرش عرش برین فرش شد *** سم اسب او زینت عرش شد
ز نوری که از مغفرش تافتی *** سپهر برین نور از او یافتی
عیان بد ز جوشن تن روشنش *** نه افلاک شد روشن از جوشنش
ملایک همه آفرین خوان شدند *** بر آن یال و بازو ثنا خوان شدند
مکائیل و جبریل جولان کنان *** گرفته بکف تیغ و گرز و سنان
لوائی ببالا برافراشته *** بعرش برین سایه افراشته
بمیدان چو آن شاه جولان نمود *** بر او لا مکان و مکان تنگ بود
مغی کجائی ببالا در آی *** به یک ره سراسیمه از جا در آی
روانه شدن حضرت امیر بمیدان و دیدن دیدبان او را
بیا رخت عنبر بدریا فکن *** سر دلق مینائی از پا فکن
چو رندان و مستان ساقی پرست *** برقص آی مستانه زن پا و دست
که آمد سوارای بمیدان جنگ *** که بر وی زمان و مکان است تنگ
بطراح این هفت پرگار گو *** بمعمار این چرخ دوار گو
زمین را بیفراش فرشی دگر *** بنا کن در این عرش عرش دگر
روان شد چه او سوی میدان کین *** ببالید از آنسو زمان و زمین
که در زیر او عرش گردید فرش *** چه گوئی بمیدان او عرش و فرش
همه قدرت کردگار جلیل *** عیان دید از قدرتش جبرئیل
پیمبر بدنبال او بنگرید *** زبانی ندارم که گویم چه دید
وجودش چه شد زیب ملک وجود *** بغیر از وجودش وجودی نبود
جهان محو بالای والای او *** جهان آفرین در تماشای او
چه در دشت پیکار رایت فراشت *** خداوند از رایتش فرش داشت
تو گفتی که ظل خدای جهان *** فکند از زمین سایه بر آسمان
علی (ع) و علم نزد اهل شهود *** خداوند ظل و خداوند بود
از آن پایه بر آسمان سایه داشت *** که بر دست دست خدا مایه داشت
به نه آسمان شد چه او سایبان *** چه یک سایبان بود نه آسمان
وز آن سرزمین بود یکپاره کوه *** که بود آسمان از شکوهش ستوه
که دانشوری از نژاد یهود *** بسحر و کهانت چنین دیده بود
که آید سورای چه شیر دژم *** بر آن کوه سر برفرازد علم
کند ملک خیبر سراسر خراب *** رساند بن و بیخ او اندر آب
علی چون بر آن کوه خارا رسید *** بچشم محبت بر آن کوه دید
چه پای لوایش سر کوه سفت *** از آن سربلندی بدل کوه گفت
چه از خاک پایش بسر نقش بست *** از ان قدر او قدر سینا شکست
علی چون در آن کوه بنمود جا *** ز رفعت شد آن کوه عرش خدا
ز شوقش همه کوه پر نور شد *** خروشان چو نار شب طور شد
رسیدی از آن دمبدم پر خروش *** دو صد بانک انی انا الله بگوش
ز هر شعله ئی کز دل افروختی *** چراغ شب طور از او سوختی
از آن کوه طور آتش افروز بود *** از آن آتشین پند آموز بود
جهان پیش پیرایه دامنش *** مکان نزد پیرای پیرامنش
چو در خانۀ عنکبوتی عقاب *** چو خفاش و نور رخ آفتاب
چه مرحب نگه کرد از بام دژ *** تبه یافت آغاز و انجام دژ
به تیزی سوی دشت کین بنگرید *** بسی دید هر سو و چیزی ندید
پی دیدنش دیده را بر گماشت *** شکوهش بآن راه دیدن نداد
بتیزی بسویش نگه کرد تند *** نگه کردنش را همی بود کند
سوی دیدنش دیده را بر گماشت *** ولی دیده یارای دیدن نداشت
جلال علی (ع) و نگاه یهود *** چو چشم و دل روی دلدار بود
ز وحشت دل مرحب از هوش شد *** بیفتاد از تخت و خاموش شد
از آن غم ز لشگر بر آمد خروش *** دل حارث از غم بر آمد بجوش
ببالین او حارث آمد بپای *** چنین گفت کای مهتر پاک رای
تو دل را از این کار غمگین مدار *** منم تا کمر بستۀ کار زار
چه بشنید مرحب بر آشفت و گفت *** که گفتار تو با خرد نیست جفت
تو گوئی مر او را نبینی همی *** که جهل از خرد بر گزینی همی
یکی نامداری بجنگ آمده است *** که از هر دو گیتیش ننگ آمده است
تو گوئی همه دشت و پهنای دشت *** جهان تنگ بر قد و بالاش گشت
زمین از نهیبش بلرزد همی *** دو عالم به یک جو نیرزد همی
ز سیماش نقش جهان جمله پاک *** دو کونش نیرزد بیک مشت خاک
مرو سوی او جز شایستگی *** مگردان زبان جز بآهستگی
مگرد هیچگونه بدشت نبرد *** بپیرامن کار زارش مگرد
بنزدش خردمند و باهوش باش *** سخن هر چه گوید همه گوش باش
نیوشنده چون پند گوینده دید *** نیوشید رازی که از وی شنید
نیوشنده چون گفت او را شنفت *** نیوشید رازی که گوینده گفت
خوش آمد ز پندش نیوشنده را *** پذیرفت آن در گراینده را
در بیان سخن گفتن حارث با جناب امیر و جواب دادن آن سرور بآن کافر
چه او را بمدحت زبانی نبود *** بپایش سر عجز بر خاک سود
رخ خود بخاک مذلت گذاشت *** ولی نطق یارای گفتن نداشت
بآهستگی گفت کای نامدار *** سزد گر بخوانم ترا کردگار صفحه (179)
ز اوصاف تو چند بشنیده ام *** شده هیچ بشنیده تا دیده ام
نه وصف تو را میتواند کسی *** اگر پایه دارد ز دانش بسی
گر آئی بشادی سوی خان ما *** شوی شاد یکچند مهمان ما
نخوانیم جز تو کسی را خدای *** نخوانیم غیر از تو کسی کدخدای
نیایش نسازیم جز تو بچیز *** نخوانیم جز تو کسی را عزیز
بدرگاه تو جملگی بنده وار *** نمائیم ما بندگی اختیار
بکامت بود آنچه خواهش کنی *** که قوم دغل را فرامش کنی
گشائیم مهر گنجهای نهان *** شویم از دل و جان تو را رایگان
ترا در جهان مثل و مانند نیست *** کسی را بمثل تو فرزند نیست
چه با شاه حارث چنین گفت راز *** شهنشه بپاسخ چنین گفت باز
که گفتار خود سودمند آیدت *** اگر گفتۀ من پسند آیدت
که بگزینی آئین دین نبی *** در آئی بدین گزین نبی
بوحدت ستائی خداوند را *** نه شرکست زیبا خردمند را
وزین پس ز من هر چه خواهی بجو *** جز این نیست از تو مرا آرزو
چه بشنید حارث بر آشفت سخت *** بپاسخ چنین گفت کای شور بخت
جز این هر چه گوئی تو فرمان کنم *** دل و دین بمهرت گروگان کنم
بدینی مکن دعوتم زینهار *** که باشد ابوبکرش آموزگار
براهی مخوانم ایا نامور *** که رهبر بر آن راه باشد عمر
گر این پیر اسلام را رهبر است *** ز اسلام او کفر من بهتر است
مرا سوی پیغمبری نیست کار *** که خواند ابوبکر را یار غار
که بپسنندی کی پسندد خدا *** ابوبکر باشد مرا رهنما
چنین دل چه داری پر از کین من*** که خواهی ابوبکر همدین من
بگفت این و بر جست بر پشت زین *** ز غم روی زرد و بدل خشمگین
از آن پس چنین گفت کای نوجوان *** که از دست و تیغ تو لرزد جهان
بموسی و طور و بتورات و نور *** بیکتائی ذات رب غفور
در این پهن میدان که دیدم تو را *** ز اهل جهان بر گزیدم تو را
براهت سر بندگی داشتم *** بپایت سرافکندگی داشتم
که بر درگهت جانسپاری کنم *** بخاک درت جان سپاری کنم
ولی زین سخن آتش افروختی *** از این حرف جان و تنم سوختی
بدارندۀ آسمان و زمین *** که در دین او هر دو ناپاک دین
خداوند اگر گرددم رهنما *** کنم تیغ پر خون ز خون خدا
بگفت این و سوی علی تیغ آخت *** ولی خود از آن آختن زهره باخت
بلرزید و از کار خود شد خجل *** ز کردار خود ماند چون خر بگل
بسوی علی ع تیغ آن بد سگال *** چو بار غم او دامن ذوالجلال
شهنشاه خندان بر آورد تیغ *** چه بر فرق او سایه گسترد میغ
عیان شد ز سر پنجۀ حیدری *** علامات انگشت پیغمبری
چه غلطید بر خاک حارث نژند *** بتکبیر صوت علی «ع» شد بلند
پیمبر چه آواز او را شنید *** دگر باره خود را بمعراج دید
پیمبر بتکبیر بگشاد لب *** خروشیدن آمد ز ملک عرب
خروش دلیران و یاران دین *** ز تکبیر شد آسمان بر زمین
سواران اسلام شادی کنان *** بمدح عل (ع) بر گشاده زبان
خروشان همه تیغ کین آختند *** سوی دشت کین تیز بشتافتند
در بیان کشته شدن حارث بد کردار از ضرب دست حیدر کرار و شنیدن مرحب خیبری
تن حارث نامور زان میان *** شد از سم اسبان ز گیتی نهان
چه مرحب برادرش را کشته دید *** سپه را همه روز برگشته دید
ز سم ستوران تنش سوده شده *** ز خونش رخ خاک آلوده شد
ز لشگر بر آمد از آن غم فغان *** شده از دود ماتم سیه آسمان
چه مرحب بر آمد ز جای نشست *** پی کینه جستن کمر تنگ بست
بفرمود تا گرز و تیغ آورند *** سلاحش همه بیدریغ آورند
بپوشید خفتان و رومی قبا *** وجودش بزیر قبا داد جا
بفولاد و آهن چه آراست تن *** فلک بر تنش دوخت گفتی کفن
روان شد پر از غم سوی مادرش *** که او بود در هر غمی یاورش
بدیدش چنین خوار و زار و نژند *** که از زاری اش شد دلش مستمند
چه مادر برخسار او بنگرید *** ز چشمش برخ اشک خونین چکید
بگفتا مرو سوی این نامدار *** که جهل است با این جوان کار زار
خردمند کی در دم اژدها *** رود گر بداند نیابد رها
تو هم نیز چون حارث نامجو *** بزاری شوی کشته در دست او
چه فرزند بشنید گفتار او *** بپاسخ سوی مادر آورد رو
که جز جنگ جستن مرا چاره نیست *** که من را دل از سنگ ازخاره نیست
چه حارث اگر کشته در کار زار *** شوم بهتر از تا ابد ننگ و عار
که خون برادر ز دشمن نخاست *** نیاید بدامانم این ننگ راست
چنین داد پاسخ مر او را عجوز *** که بر دشمنت تیره گون باد روز
شنیدم ز مردی که این نوجوان *** یکی تیغ دارد چه با وزان
بیک ضرب در کینه گاه نبرد *** کند چارۀ هر دو تن اسب و مرد
تو گر رفت خواهی سوی رزم او *** بپرهیز از آن مرد فرخاشجو
مکن رزم را نزد او پیشدست *** بقوم یهودان میاور شکست
شنیدم که تیغش بهنگام جنگ *** بر آرد دمار از دل خاره سنگ
مرا هست یک جوشن کار زار *** که ماند از نیاکان بمن یادگار
بسی سحر و افسون باو خوانده اند *** ز هر در حکیمان سخن رانده اند
نباشد سنانی بر او کارگر *** بر او تیغ تیزی نیارد گذر
در این رزم آنخو دو جوشن بپوش *** مترس و بگفتار من دار گوش
بگنجور فرمود کارد بپیش *** بپوشید مرحب بر اندام خویش
چو پوشید آن آلت کار زار *** بشد خیره زو دیدۀ روزگار
زره بود و خفتان و خود و سپر *** بپوشید بر خود همه سر بسر
یکی خود زرین بد از خاره سنگ *** که زو هیچ نگذشتی آلات جنگ
بر او خوانده هر گونۀ کاهنان *** بسحر و به افسون گشاده زبان
چه از کوه شد سوی میدان روان *** تو گفتی که شد آهنین که روان
بزرگان لشگر بگرد اندرش *** شده غرق فولاد و آهن برش
آمدن مرحب بمیدان کار زار و رجز خواندن
بمیدان در آمد بمانند دیو *** بشد روی میدان از او پر غریرو صفحه (180)
ز بس بر هوا رفت بانک خروش *** زمین چون اندر آمد بجوش
بغرید کوس و بنالید نای *** دل پر دلان اندر آمد ز جای
چه آمد بنزدیک شاه زمین *** بنزدیک یزدان رسید اهرمن
بسوی شهنشاه چون بنگرید *** رواش ز جسم پلیدش پرید
تو گفتی که در تن نبودش روان *** تنش از ازل بود خالی ز جان
نه در تن روان و نه در مغز هوش *** بر آورد سوی شهنشه خروش
چنین گفت کی کودک خردسال *** که گوئی ندارم بگیتی همال
به هنگام خوردی جوانی کنی *** برزم یلان پهلوانی کنی
هنوز از دهن آیدت بوی شیر *** به پیکار شیران شوی شیر گیر
بیک ضرب عمر و اندری آرزپای *** ز کینه کشی حارث پاک رای
بمردی مرا سال بسیار گشت *** بلرزید از آسیب من کوه و دشت
همه پهلوان جهان بوده اند *** جز این راه راهی نه پیموده اند
نهنگ از نهیبم هراسان شود *** زمن شیر در شیر پنهان شود
فرستنده از هندو از روم باج *** ستانم ز ایران ز طوران خراج
گشایم چه اندر گه کینه دست *** بچرخ برین اندر آرم شکست
چه گردم بآورد تیغ و سنان *** زمین لرزد از بیم چون آسمان
چه شمشیر گیرم بکف روز جنگ *** ز دریا بخشگی گریزد نهنگ
ز قولش بخندید سالار دین *** که چندین چه نازی بخود اینچنین
دمادم به بیهوده رانی سخن *** ز نیرو و از بازوی خویشتن
ندانی که در رزمگه نره شیر *** نیندیشد از همهه گرگ پیر
ببینی کز این طفل ناخورده شیر *** نه بینی دیگر تاج و تخت سریر
ترا لاف بیهوده از بهر چیست *** که مردی و مردانگی لاف نیست
چو خواهی که یابی رهائی ز من *** بپوشی از این رزم بر تن کفن
برزم توام گردد آسوده تیغ *** ز خونت نسازم من آلوده تیغ
بسوی نبی رو براه آوری *** ره بندگی را بجا آوری
کسی با تواش رزم و پیکار نیست *** بحصن و حصار تواش کار نیست
همه قوم خود را بدین آوری *** کنی بهر این قوم خود داوری
چه بشنید سالار برگشته بخت *** خروشید تند و بغرید سخت
چنین گفت کی کودک خردسال *** فریبندۀ لشگر بد سگال
ز بوبکر و بوحفض خوردی فریب *** که از راستی شد دلش بر نهیب
خردمند دینی کند اختیار *** که دارنده دین من یار غار
قبولش کی افتد بگیتی خرد *** که بوحفض سوی خدا ره برد
ز سحر محمد دلش گشت چاک *** که بر دین موسی پراکنده خاک
کنم در جهان پاک آئین او *** بخاک آورم مذهب و دین او
نمانم نشانی ز قوم دغل *** ببطحا کنی خوار لات و هبل
جهان پر ز آئین موسی کنم *** زمین پر ز دیر و کلیسا کنم
کنم زمزم و کعبه را منهدم *** کنم خوار حل و بسوزم حرم
اسیر آورم از عرب بی گزاف *** بسوزم بن و بیخ عبدالمناف
جهانرا پر از کار یزدان کنم *** همه ذکر یزدان پرستان کنم
بگیتی دهم دین موسی رواج *** ندارم بدیگر کسی احتیاج
که چون بر کشد تیغ کین دست من *** شود زیب خورشید بر شصت من
سواران گیتی ندارند پا *** پیاده چه در رزم آیم ز جا
بنزدیک من یاد کن نام خود *** بمن باز گو نام و انجام خود
پرسیدین مرحب از حضرت نام او را و جواب دادن به آن کافر بدسیر
بگو نام خود تا بدانم درست *** که شمشیر من رخ بنام که شست
چه بشنید شاهنشه انس و جان *** بپاسخ چنین گفت ای بدگمان
که نامت شود گم ز گردنکشان *** اگر گویم از خویش نام و نشان
بنامم چه مامم زبان بر گشود *** مرا ما من نام حیدر نمود
جهاندار دارندۀ انس و جان *** بنام من آراست کار جهان
شد از نام من آفرینش پدید *** بر آن باب شد نام نیکم کلید
چه مرحب از او نام حیدر شنید *** شد از جان شیرین خود نا امید
بدل گفت از جان شدم نا امید *** همانا که روزم بآخر رسید
بشد راست گفتار کار آگهان *** جدا ماندم از کشور و خانمان
ولیکن ندانم چه درمان کنم *** چنین مشگلی را کی آسان کنم
زمانی همی بود و بگشاد لب *** سرش گشت پر درد و تن کرد تب
بپاسخ بپوزش زبان بر گشاد *** بسی کرد گفتار بیهوده یاد
که گر تخت خواهی و شاهنشهی *** نهاده بزرگی و گاه مهی
سپارم بتو دختر و کشورم *** نهم بر سرت باره و افسرم
مرا همچو فرزانه خویش باش *** تو خواهی بهر ملت و کیش باش
شهنشه چه گفتار او را شنید *** بسویش پر از کینه و خشم دید
که گر بر نگردی ز آئین خود *** نگردی تو از مذهب و دین خود
سر نیزه و تیغ من مرگ تست *** کفن بر تنت جوشن و ترک تست
بپرهیز ازین تیغ خونریز من *** حذر کن از این خنجر تیز من
ز خون یلان خون خورد خنجرم *** بجز ترک و مغفر نه بیند سرم
بسی گشته ام نامداران بجنگ *** که بدشان ز پیکار جنگ تو ننگ
چه بشنید گفتار آن شه پلید *** بچشمش سیه گشت روز سفید
بر آورد شمشیر زهر آبدار *** بسوی علی رفت با گیر و دار
سوی سرور دین ببازید دست *** بزد بر سپر خود بر هم شکست
بیک ضرب شمشیر آن بد سیر *** بدو نیمه شد خود و گلی سپر
نیامد شهنشاه را زان گزند *** ز دو رویه شد بانک لشگر بلند
شهنشاه از کار او شد بخشم *** بسویش نگه کرد پر خشم چش
چه یازید و چه افشرد پا *** ز غیرت عیان گشت دست خدا
جهان آفرین چونکه نیروش دید *** خط نسخ بر آفرینش کشید
بر افراشت آنشاه چون ذوالفقار *** بکونین شد رستخیز آشکار
تو گفتی جهان را نه بنیاد بود *** سراسر همه تیغ فولاد بود
نه افلاک نقش یکی پیکرش *** دو گیتی عرض بدزیک جوهرش
ز برقی که بر تیغش افروختی *** دم نار سینا از او سوختی
زبان فلک سرد شد ماه و مهر *** شکست اندر آمد بطاق سپهر
چه آندست با تیغ شد جلوه گر*** شد از کار دست قضا و قدر
صفحه ( 181)
ز برقی که از آتش تیغ جست *** هزاران خلیلش شد آتش پرست
بر افراشت چون دست و بازو گشود *** ببودند نابود بود و نبود
بهم ریخت نقش وجود و عدم *** تو گفتی حوادث نبد جز قدم
ز هستی ز دود این کف تیره خاک *** ز سیمای وحدت شد این زنگ پاک
تو گفتی ز هستی نشانی نبود *** نشان از زمان و مکانی نبود
جهان ماند حیران ز قهاریش *** جهاندار شد از هواداریش
رسید از خداوند رب جلیل *** ندائی بمیکال و بر جبرئیل
که گردید امروز در روز گار *** ید قدرتم در جهان آشکار
نمیماند از آفرینش نشان *** شکست اندر آمد بنه آسمان
کنون سوی شاهنشه دین روید *** ز بالا در این دم پائین روید
سوی تیغ تیزش گشائید بال *** ستون دو گیتی نمائید بال
بفرمان دارای جان آفرین *** رسیدند سوی شهنشاه دین
رسیدن جبرئیل و میکائل بامر رب جلیل در نزد حضرت امیر(ع) و فرش نمودن بال خود را
چه میکال سوی شه دین رسید *** بشد خیره چون سوی او بنگرید
ز سیماش سیمای جان آفرین *** عیان گشت بر جبرئیل امین
تو گفتی عیان دید در رود نیل *** بفرعونیان خشم رب جلیل
بلرزید بسیار و حیران بماند *** خداوند دید و خدا را بخواند
در آن رزمگه بال فرمان فراشت *** ببرندگی زیر آن تیغ داشت
چه آورد شمشیر و بازو فرود *** جهان آفرین داد او را درود
زمین آب گردید از اضطراب *** زمان را شد از بیم او زهر آب
فلک را درید و زمین را برید *** چنین تا ببال ملایک رسید
بضرب ید قدرت کردگار *** که بال ملک شد بیکره ز کار
زمین گشت ذرات اوج سما *** فلک گشت همراز تحت الثری
پر آتش چه شمشیر سالار دین *** فرود آمد از آسمان بر زمین
تن باره و مرحب از کار شد *** بیک ضرب آنشه دو تن چار شد
چنان برق او شعله انگیز شد *** چنان آتشش سوی او تیز شد
که از آتشش خاک آن بد نژاد *** بگرداب آتش چنان برد باد
چه برقش بسوی عدو کرد رو *** بشمشیر از برق شمشیر او صفحه (182)
تن پاره و مرحب پیلتن *** چو یک پشه ئی سوخت بر با بزن
چه تیغ دو سر بر سرش سود سر *** سر بی تیغش کرد جا در سقر
بتکبیر صوت شهنشاه دین *** بلند اندر آمد بعرش برین
تو گفتی که صوت جهان آفرین *** فرود آمد از آسمان بر زمین
شنیدند صوتش چه کروبیان *** به تکبیر بگشود یکسر زبان
تو گفتی که صوت جهان آفرین *** فرود آمد از آسمان بر زمین
پیمبر ز شادی بر آورد دست *** ز تکبیر پیرایۀ عرش بست
بزرگان دین جمله تکبیر گو *** فکنده تزلزل بهامون و کوه
خروش دلیران و بانک یلان *** گذشتی ز سکان نه آسمان
بنزدیک پیغمبر پاک دین *** رسیدند میکال و روح الامین
رسیدند چون مرغ پر کنده بال *** بتن دردناک و بجان در و بال
پیمبر برایشان نگه کرد و گفت *** که دارم ز کار شما بس شگفت
پرسیدن حضرت پیغمبر از سبب فروهشتگی بال او و جواب دادن جبرئیل حضرت را
چنین پاسخ آورد روح الامین *** چه بشنید گفتار دارای دین
که ای از تو شد گیتی آراسته *** ز ذات تو شد عرش پیراسته
بیک پر بفرمان کیها خدا *** دو صد قریۀ لوط کندم ز جا
ز پائین ببالا بر افراشتم *** ز شب تا سحر گه نگه داشتم
نه آزرده شد موئی از بال من *** نه سنگین از او شد پر و بال من
ولیکن در امروز از این ضرب دست *** شد آزرده ام بال و مالم شکست
چه آمد بنزدیک من ذوالفقار *** بر آورد از آفرینش دمار
من از بیم یکباره لرزان شدم *** از آن دست و بازو هراسان شدم
ز بس بیم بازو بر افراشتم *** سوی تیغ او بال خود داشتم
چه آمد بنزد من آن تیغ و دست *** بدینسال که بینی بالم شکست
پیمبر چه بشنید خندید و گفت *** که از ابن عمم نباشد شگفت
ندانی که این زور و دست علیست *** ید قدرت کردگار جلی است
نگارندۀ نقش عهد الست *** نگار دو گیتی باین دست بست
باین دست دارندۀ خوب و زشت *** ز قدرت گل و خاک آدم سرشت
بنای دو عالم باین دست کرد *** جهان را باین دست پابست کرد
ستایش سزاوار این دست بود *** که دست آفرینش ستایش نمود
باین دست مشگل گشائی کند *** باین دست کار خدائی کند
چه در منزل قرب رفتم ز هوش *** مر این دست شد مرمر از یب دوش
نکردی بدوشم گر این دست جای *** مرا نخل قامت فتادی ز پای
چه این دست جا کرد در دوش من *** نبوت در آمد در آغوش من
بدوشم ز مهر نبوت نگار *** از این دست شد در زمان آشکار
چه جبریل گفت و پیمبر شنفت*** ز گفتار او گشت خندان و گفت
که از سر و از آشکارا علی *** تو میدانی و کردگار جلی
خدای جهان است یا کد خدای *** خداوند دین یا یگانه خدای
پیمبر چه بشنید دادش جواب *** که ای از تو خلق جهان کامیاب
در بیان یهودیان که از میدان گریختند و پناه بردن ایشان یحصار و کشیدن پل را و جستن شیر خدا
علی ذات یکتا خداوند نیست *** ولی با خداوند یکتا یکیست
چه افتاد آن دیو در دشت کین *** بر آمد خروش از زمان و زمین
زمین از شرف گشت تاج سپهر *** سپهر از شرف بر زمین سود چهر
ز نور شکوه شه لافتی *** نمایان شده قدرت کبریا
ملایک همه نقد جانها بکف *** که ریزند در مقدمش از شعف
پر از احسن احسن زمین و زمان *** پر از بارک الله مکین و مکان
جهان تیره شد بر سپاه یهود *** بر آمد ز گردنکشان جمله دود
سواران اسلام یکسر چو شیر *** بمیدان کفار گردیده چیر
بر انگیخت سالار دین بارگی *** زمین شد چو سیماب یکبارگی
چه سم ستورش زمین سای گشت *** مه از ماهی و ماهی از مه گذشت
چه بر پشت ماهی سمش یافت راه *** نگارید بر پشت او روی ماه
جهان گشت ز آلایش خاک پاک *** بباد اندر آورد این مشت خاک
شهنشه سوی قلعه آهنگ کرد *** فضای زمین و زمان تنگ کرد
چه شب تار گردید روی زمین *** بگیتی عیان گشت روز پسین
بهر سو که او باره انگیختی *** سر نامداران ز تن ریختی
سنانها سر بی تن آورد بار *** سپرها بتن بی سر اندر کنار
بضرب سر خنجر و تیغ تیز *** سر سرکشان شد تهی از ستیز
بروی اندر افتاد از روی زین *** پیاپی سر بی تنی بر زمین
ز بالا بزیر آمدی هر زمان *** سر بی تنی بر فراز سنان
سر نامداران بسوی سمند *** تن پهلوانان بخم کمند
بفتراک زین اندر آویخته *** بمیدان کین بر زمین ریخته
ز بس جوشن افتاده بالای دوش *** شده دشت و بازار جوهر فروش
سر کینه پرداخت دل از ستیز *** ستیزنده بنهاد رو در گریز
بهر سوی میدان روان جوی خون *** بهر جا تنی اوفتاده نگون
سوی قلعه تازید شیر خدا *** زمین کرد در قلعه چرخ جا
ستورش چه گردید هامون نورد *** نوردیده شد گنبد لاجورد
در افتاد و افتاد اندر جهان *** بگردش زمین و ز گردش زمان
شهنشه سوی حصن نزدیک شد *** جهان بر بد اندیش تاریک شد
ز قوم یهودان سواری نماند *** در آن دشت کین نامداری نماد
ز بیمش سراسر گریزان شدند *** سوی دژ همه اشک ریزان شدند
دل از جنگ و از فتنه پرداختند *** درون دژ آرامگه ساختند
کشیدند پل را و بستند راه *** ز بیم اندر آن قلعه جستند راه
چه از نامداران سواری نماند *** غضنفر پر از کین سوی حصن راند
چنین تا بنزدیک خندق رسید *** سوی خندق از کینه و خشم دید
سمندش ز خندق نیارست جست *** فرود آمد از بارگاه نشست
فرود آمد از باره آن نامور *** زره دامنش را بزد بر کمر
از آن کنده بی بیم و اندیشه جست *** که از جستنش پشت اعدا شکست
خروش آمد از بارۀ آهنین *** زن و مرد آن باره پر خشم و کین
ز بام دژ آتش برانگیختند *** بفرق شهنشاه دین ریختند صفحه (183)
بسی تیر و شمشیر زهر آبدار *** ببارید بر وی ز بام حصار
چنان آتش از بامش افروختی *** که بهرام و برجیس از او سوختی
فرو ریخت بس خنجر و گرز و تیغ *** جهان گشت یکسر چو دریای قیر
دلیری که نامش جفاهیده بود *** بگردی و مردی پسندیده بود
بسحر و کهانت جگر سوخته *** بسی مکر و افسون بیاموخته
ربودی ز بس حیله آن ناتمام *** سفیدی ز صبح و سیاهی ز شام
بدزدیدی اسباب ناهید را *** ربودی ز کف تیغ خورشید را
سوی شاه دین آمد آن بد نژاد *** سپر را بود از کفش همچو باد
دزدیدن یهودیان سپر را از امیر و کندن در خیبر
شهنشه چه آگه شد از کار او *** سوی او پر از خشم و کین کرد رو
بترسید و بگریخت ز آنجا چو باد *** نهان گشت از بیم ن بد نژاد
غضنفر از آن کار شد خشمگین *** روان شد بسوی در آهنین
خروشید و گفتا که ای بد گهر *** من اکنون در حصن سازم سپر
بگفت این کلام و ببازید دست *** به نه چرخ گردون در آمد شکست
بر آندر یکی حلقه بد استوار *** چو در گوش عرش برین گوشوار
چنان با دو انگشت او را فشرد *** که یکباره خاک زمین باد برد
بر آن حلقه چون دست کرد آشنا *** نه افلاک گردان در آن حلقه جا
چو انگشت او زیب آن حلقه گشت *** ز نه حلقۀ چرخ گردون گذشت
چو در حلقۀ در بر آورد دست *** در افتاد در حلقۀ مه شکست
بر آن حلقه چون دست آن شه رسید *** شد از حلقۀ کفر ایمان پذیر
بلرزید بر خود زمان و زمین *** فرو ریخت سوی یمن خاک چین
بگردش در آمد زمین و سپهر *** بهفتم زمین ساخت بنگاه مهر
قرین گشت در چرخ ماهی بماه *** بسوی ثریا ثری جست راه
از او در دو عالم تزلزل فتاد *** به نه بام افلاک غلغل فتاد
چو زلف بتان ختن شد زمین *** پریشان و آشفته و پر ز چین
ز بس آب از ساوه بر فارس ریخت *** همه باد از آتشکده خاک ریخت
ز بام حرم سرنگون شد منات *** ببابل فتادند عزی و لات
بطاق مداین در آمد شکست *** به یکباره شد زند و پازند پست
شد این نه خم چرخ چون یک سبو *** حوادث بچوگان زد این هفت گو
بیک ذره گردید هر نه فلک *** یکی گشت جای سما و سمک
در علم دراز کف کفر کند *** پس آنگه سوی آسمانش فکند
چنان شد ببالا در آهنین *** که شد حلقۀ گوش عرش برین
عیان گشت بر چرخ ماه دگر *** بشد رشک خورشید زرینه در
ز بالا در آمد دگر سوی پست *** بر آورد دست خدا باز دست
گرفت آن در آهنین در زمان *** فکندش دگر باره بر آسمان
ز پستی بسوی بلندی فکند *** پسندید دارای پست و بلند
چنان شد بلند آن در آهنین *** که شد از شرف فرش عرش برین
در آهنین را شه نامدار *** ببالا فکند و گرفتش سه بار
بیفکند و شد آن در از جا روان *** بر آم ز کون و مکان الامان
بزرگان آن دژ اسیر آمدند *** بدستش همه دستگیر آمدند
همه سر نهادند بر خاک پست *** همه گشته از کفر یزدان پرست
رسید از جهان داور دادگر *** ندائی ز شادی بخیر البشر
که فیروز در رزم شد بوتراب *** در مشرکین شد ز دستش خراب
ندا رسیدن بحضرت رسول در وصف حضرت امیر و آمدن حضرت رسول و درود الهی بحضرت امیر
چنان آن در از درگه کفر کند *** که گردید بر درگه من پسند
زمن مژده بر سوی او در زمان *** که گوید سلامت خدای جهان
زمین و زمان مر ترا بنده باد *** ثنا گوی تو آفریننده باد
پیمبر روان شد سوی بوتراب *** بنزدیکی ماه شد آفتاب
بدنبال او جملگی اهل دین *** به نام علی لب پر از آفرین
پیاده پذیره شدش بوتراب *** در مشرکین شد ز دستش خراب
پیمبر فرود آمد از باد پا *** فرود آمد از عرش نور خدا
پس آنگه گرفتش در آغوش تنگ *** وز آن پس بپرسیدش از کار جنگ
که فیروزی و جنگ کار تو بود *** در این کار دادار یار تو بود
خداوند نام ترا کرد یاد *** وز آن پس بنصرت ترا مژده داد
کز این دست شد نام من آشکار *** از این دست شد نام تو پایدار
از این دست بر کام شد کار من *** از این دست شد گرم بازار من
از این دست آمد مرا یاوری *** که شد مرمرا راست پیغمبری
باین دست شد هر دو عالم بپا *** عیان شد از این دست دست خدا
چو این دست بندد بگیتی نگار *** کند قطره را گوره شاهوار
گهی قطره را بحر عمان کند *** گهی بحر در قطره پنهان کند
چو این دست پی شبه دست خداست *** پیمبر گر او را ببوسد رواست
چو بشنید از او این سخن بوتراب *** ز خجلت برویش فرو ریخت آب
ببازید دست پیمبر بدست *** ز دست پیمبر ز لب نقش بست
پیمبر گرفت آن زمان دست او *** بر آن دست بنهاد از مهر رو
ز شکر حلاوت بعناب داد *** ز یاقوت عناب را آب داد
به انگشت او چونکه بنهاد رو *** دو صد عرش بد زیب انگشت او
بلعل اندر آن عقد مرجان نهفت *** ز یاقوت رخشنده عناب سفت
بمعراج هر چیز دید و شنید *** در انگشت آن شه بیک عقده دید
دو گیتی به یک عقد آن میگشود *** ولی کم ز یک عقد انگشت بود
پیمبر ز کارش شگفتی بماند *** به انگشت او نام یزدان بخواند
که ناگه ز سوی خدای مجید *** ندائی بسوی پیمبر رسید
چه داری شگفتی تو از دست من *** از این دست گشتی تو پا بست من
کز این دست روز نخستین عقود *** بیک عقد عقد دو گیتی نمود
پیمبر زبان ستایش گشاد *** روان گشت و نام علی کرد یاد
گرفتی بدست اندر ان دست او *** پیاده سوی خیبر آورد رو
که تا بنگرد کار سالار دین *** بر آن دست و بازو کند آفرین
برفتند یاران دین سر بسر *** پیاده بدنبال خیر البشر
همی رفت و میزد پر از خشم و کین *** ابوبکر کعب عصا بر زمین صفحه (184)
ابوحفض را دل پر از کین شده *** ز کینه دو ابروش پر چین شده
که یازد بر آن حصن بگشاده دست *** در آرد بقوم شکسته شکست
خروش بزرگان از آن رزمگاه *** گذشتی ز کیوان و بهرام و ماه
ز بس کشته بود اوفتاده براه *** کسی را نبد سوی آن قلعه راه
پیمبر چو نزدیک خندق رسید *** نگه کرد پهنای آن کنده دید
چنان بود خندق عریض و عمیق *** که بد قعرش با گاو ماهی رفیق
نیارست لشگر از آنجا گذشت *** پیمبر نگه کرد بر سوی دشت
بهر سوی خندق بسی بنگرید *** سوی رفتن حصن راهی ندید
بفرمود از این کنده یا بوتراب *** گرم بگذرانی تو باشد ثواب
چو بشنید شاهنشه لافتی *** بر آورد بازوی خیبر گشا
در آهنین را ز جا در ربود *** بدانسوی خندق روان گشت زود
بخندق ز بهر نبی پل نمود *** ولی در بر آن کنده کوتاه بود
بخندق باستاد پس بوتراب *** بیک صفحه خندق بر آورد آب
رسول امین و بزرگان دین *** برفتند سوی در آهنین
چه در بر کف دست اوجا گرفت *** بعرش برین دست بالا گرفت
پیمبر بر آن در چو بنهاد پا *** کف پای آن شد در آن عرش سا
چنان شد ببالا رسول خدا *** که معراج را دید در زیر پا
در آن جای از ما سوا در گذشت *** ز خلوتگه مار آی در گذشت
پیمبر ز کارش شگفتی بماند *** در آنجایگه نام یزدان بخواند
که ناگه ندائی ز رب جلیل *** بگوش آمدش زود پی جبرئیل
چه داری شگفتی در آن جایگاه *** که بگذشته امروز از ما سواه
نگه کن ترا در کجا مسکن است *** ترا پا ببالای دست منست
گرفتن شیر خدا در خیبر را در روی دست و گذشتن لشگر اسلام و اظهار معجزه بظهور رسیدن
گذشته است معراج از ما سلف *** که دارد ترا دست من در کتف
کسیرا که دست من آرد بلند *** بلندیش بگذشته در چون و چند
پیمبر چه آمد ابر سوی در *** بر آمد ابوبکر بر روی در
که ناگاه آن راه باریک شد *** ابوبکر را روز تاریک شد
شد آن راه از موی باریک تر *** ز شب روز او گشت تاریکتر
بخندق بشد دوزخی آشکار *** که خندق از او بود در زینهار
چنان آتشش تیز افروخته *** که نار جهیم از تفش سوخته
در افتاد از آنجا ابوبکر زار *** بر آن آتش تیز بیچاره وار
بر آورد از سوز آتش نفیر *** که ای دست گیرنده دستم بگیر
غضنفر ز قدرت بر آورد دست *** ببالای آوردش از جای پست
چو بگذشت ابوبکر آمد عمر *** بدید آنچه او دیده بد سر بسر
ابوحفض از کار او شد ز هوش *** که ناگاه این صوتش آمد بگوش
که گر بگذری بر بساط علی *** بجز حق نبینی صراط علی
دهد خوبرا خوب و بر زشت زشت *** بو او قسیم جحیم و بهشت
سزاوار هر کس هر آن چیز بود *** نخستین بدین گونه قسمت نمود
رسیدند بوبکر و بوحفض زار *** برایشان شده رستخیز آشکار
بدانسوی خندق بنزد رسول *** ستادند اندر محل قبول
بتن ناتوان و بدل بی قرار *** نه دیوانه بودند و نه هوشیار
دل و دست لرزنده و روی زرد *** ز کار علی گشته دل پر ز درد
نهانی ببوبکر و بوحفض گفت *** که دارم من از کار حیدر شگفت
چنین گفت بوبکر چون او کم است *** که چون او نبی از بنی هاشمست
که این قوم را مکر اندازه نیست *** چرا در شگفتی که این تازه نیست
وزان پس سپاه نبی سر بسر *** همه جمع گشتند بالای در
علی در بدانسوی بردی فراز *** بسوی دیگر آوریدیش باز
که بر کنده کمبود بالای در *** بدین گونه لشگر همه سر بسر
گذشته از آن کنده آسان همه *** ز کار علی در هراسان همه
چو بوبکر سوی علی بنگرید *** ببالای در آن سپه را بدید
در آندر سر پنجه بوتراب *** گذشته ز رفعت دراز آفتاب
دیگر باره سوی نبی کرد رو *** که از کار حیدر تو با من بگو
مشاهده نمودن ابوبکر معجزه را از جناب امیر (ع) و حکم فرمودن حضرت درباره یهودان خیبری
نگه کن که این لشگر بیکران *** ببالای در بگذرد هر زمان
علی عقد انگشت بر داشته *** ز خندق بابر اندر افراشته
پیمبر چه بشنید خندید و گفت *** بسوی علی بین که بینی شگفت
تو دیدیش دست و ندیدیش پا *** نگه کن که پایش نبینی جا
نگه کرد بوبکر بار دگر *** بسوی علی و شد آسیمه سر
علی ایستاده بروی هوا *** نه اندر زمین استوارش دو پا
شگفتیش اندر شگفتی فزود *** ز مغزش بنه آسمان رفت دود
گشادند یکسر تاراج دست *** درو بوم دژ گشت یک باره بست
زن و کودک و خرد و برنا و پیر *** نه فریاد رس بود و نه دستگیر
بکشتند از ایشان بسی سر کشان *** زمین گل شد از خون گردنکشان
یهودان چه دیدند شمشیر تیز *** بجستند سوی پیمبر گریز
نمودند دست تضرع بلند *** بسوی پیمبر که ای ارجمند
بخون ریختن مان میالای دست *** وزان پس بتاراج ده هر چه هست
پیمبر بر ایشان ترحم نمود *** ز خون ریختن شان امان داد و زود
گذشت از سر خون آن انجمن *** سزا بودشان گر چه خون ریختن
بفرمود کز قلعه بیرون روید *** سراسر همه سوی هامون روید
نگیرید از خانه و مال خویش *** زنان و خورش یک شتر یار بیش
جلای وطن را کنند اختیار *** بلشگر گذارند سلک و دیار
در آن دژ یهودی بودی کد خدا *** بنزدیک مرحب بدش آب و جاه
همه گنج او بود نزدیک او *** گنایه بدش نام فرخاشجو
ببردند او را اسیر و نژند *** بسوی پیمبر بتن مستمند
پیمبر بر او گفت گنجت کجاست *** بکن آشکارا بمن گو براست
چنین گفت کان گنج بر باد رفت *** بتاراج ایرانیان داد رفت
بدین یهودان قسم یاد کرد *** از آن رنج گوی خود آزاد کرد
که ناگاه از نزد رب جلیل *** بیامد بسوی نبی جبرئیل صفحه (185)
خبر داد او را ز گنج نهان *** بویرانه دژ بدی جای آن
پیمبر بفرمود تا بوتراب *** پی جستن او نماید شتاب
علی رفت آنجایکه در زمان *** بسوی نبی گنج نهان
بسوی کنانه نبی بنگرید *** که از کار خود مر ترا بدرسید
بگفتا که برند از تن سرش *** بریدند و در خاک شد پیکرش
پس آنگه بفرمود تا اهل دین *** بتاراج دژ بر زنند آستین
از آنجا غنیمت برون آورند *** همه مال پیچند و چون آورند
سپه سوی آن قلعه بشتافتند *** بسی گنج سیم و نهان یافتند
ببردند سیم و زر بی شمار *** به نزد فرستاده کردگار
پیمبر بر اصحاب قسمت نمود *** ببردند هر یک همه هر چه بود
بفرمود آنگه رسول امین *** دگر ره علی آن در آهنین
مر او را بر اصحاب قسمت کند *** سپه را همه قسمتی زان دهد
بخندید صدیق کز هر کران *** بیایند گر جمله آهن گران
نیارند یک قبضه او را شکست *** شود هر دو گیتی اگر پا و دست
پیمبر چو بشنید از او این جواب *** تبسم کنان شد سوی بوتراب
که ای آنکه در عرصه داوری *** تو بر زیر دستان همه یاوری
کنون دست قسمت گری بر گنا*** بلشگر تو این باب قسمت نما
غضنفر چو بشنید بر جست زود *** دگر باره در راز جادر ربود
گرفتش بدست و بدست دگر *** چو طومار پیچید سرتا بسر
پس آنگه نمودش دگر ره خمیر *** در انگشت خندان بشیر و نذیر
چنان قسمت هر کسیرا بداد *** که یکذره نه کم بدو نه زیاد
پیمبر بخندید و شد شادمان *** از آن خیره شد دیده بد گمان
در قسمت نمودن اسرار و غنیمت از یهودان باصحاب دین و خریدن صفیه را از اهل دین و گذارش
پس آنگه بفرمود تا هر چه بود *** همه دستگیران قوم یهود
ببارند اصحاب و قسمت کنند *** همه هر یکی قسمت خود برند
میان اسیران یکی دختری *** که بد ماه از روی او مشتری
یکی دختری همچو سرو روان *** که از دیدن او مه آسمان
ز خجلت نهان گشته اندر حجاب *** ز رویش شده زهره در احتراق
شده دستگیر یکی مرد دین *** خریدش از او سید المرسلین
پیمبر بآزادی او را نواخت *** همان نقد آزادیش مهر ساخت
پیمبر برخسار او بنگرید *** بپیشانی او یکی زخم دید
بپرسید از آن زخم دارای دین *** چنین در جواب رسول امین
گشادش بمدحت سرائی زبان *** که ای کمترین بنده ات آسمان
در آندم که بازوی خیبر گشا *** گشاد ابن عم تو شیر خدا
بلرزید بر هم زمین و زمان *** که هم عرش و هم فرش هم آسمان
در دژ بیکباره از جای کند *** زمین بر گذشت از سپهر بلند
مرا بر سر تخت زر بود جا *** از آن دست و بازو فتادم ز پا
بدین سان که بینی جبینم شکست *** ز خون زخم خاک ره نقش بست
چه بشنید از او سید المرسلین *** بر آن دست و بازو نمود آفرین
خوش آمد نبی را و کردش قبول *** شد از بانوی سرای رسول
ز کار اسیران چه پرداخت شاه *** بر افروخت روی و بر افراخت کاه
یهودان ملعون همه خوار و زار *** بماندند بر جای بیچاره وار
چو فریاد رسشان نبد هیچکس *** سراسر سوی داور دادرس
برفتند گریان و زار و نزار *** بر شیر یزدان که ای شهریار
گنهکار سوی تو جوید پناه *** تو ئی بر گناه همه عذر خواه
اگر رو سیاه و اگر رو سفید *** ز درگاه تو کس نشد نا امید
دل این دشت از دست و بازوی تو *** در این پهن میدان ز نیروی تو
سر بی تن است و تن بیسر است *** ولی رفتن از شهر خود برتر است
از این کار داریم دل در هراس *** نمائی سوی شهریار التماس
چو بشنید خندید زوج بطول *** پیمبر گرایشان نماید قبول
بشرطیکه اولاد و اموال خویش *** ندانید این جمله از مال خویش
که آن باشد از مال اسلامیان *** شما را از این سود آید زیان
بر سم کشاورز در این دیار *** نشیمن کنید و کنید اختیار
که هر سال هم جز یه بهر رسول *** نمائی از جان و از دل قبول
نهادند بر دیده دست رضا *** علی شد به نزدیک خیر الوری
همه راز بگذشته را باز گفت *** نبی چون ز دانای راز این شنفت
نیوشنده خندید کی رهنما *** پسند تو باشد پسند خدا
همه هر چه داده بمن ذوالمنن *** نخستین ز سوی تو آید بمن
زهر در طعام کردن زن یهودی که بپیغمبر بخوراند
زنی بد ز اشراف آنقوم زشت *** که گویا سپهرش بزشتی سرشت
از و اهرمن حیله آموختی *** جهانی ز مکر و حیل سوختی
همی خواست تا کینه خواهی کند *** که در قوم خود خود نمائی کند
ز جفت و براد ز پور و پدر *** کند کینه خواهی خیر البشر
ز هر در بسی مکر و بس حیله جست *** سرا نجام رایش باین شد درست
بیاورد بریان یکی گوسفند *** بزهرش بیالود دیو نژند
پی هدیه آورد بهر رسول *** که شاید شود هدیه او قبول
چو خوانی که آنزشت خو گسترید *** نبی چون خورشها بخوان بدید
زمانی بر آن خوان بسی بنگرید *** تبسم کنان سوی آنقوم دید
بگفتا که میگوید این گوسفند *** که زهرم بیالوده بر بند بند
شد آنقوم رازین سخن روی زرد *** از انکار گشتند دل پر ز درد
همه گشته از کید خود دل غمین *** بماندند حیران نگه بر زمین
پیمبر دگر باره بگشاد لب *** که ای کفر کیشان هودی لقب
ز اجداد قوم شما آن فلان *** چو بودش نژاد و چه بودش نشان
بگفتند نام و نشانی دروغ *** دروغی که او را نباشد فروغ
پیمبر بگفتا که از راستی *** گذشتید بر کنجی و کاستی
چو دیدند آن نیکخور است گفت *** روا نیست پوشیده راز نهفت
بیفتاد گریان زمین داد بوس *** که ای ز تو این گنبد آب نوس
بگیتی همیشه بگردش در است *** مر از ره راستی یاور است
بخلق جهان جمله پیغمبری *** اولوالعزم را سر بسر سروری
صفحه (186) من این را بزهر اندر آلوده ام *** بدینگونه این راه پیموده ام
ز جفت و پدر داشتم دل غمین *** ز پور و برادر بدم پر ز کین
که افتاده در دشت کین واژگون *** سر از تن بهامون و تن غرق خون
بدل گفتم این گر تو پیغمبری *** بسوی خدا خلق را رهبری
شوی در زمان آگه از کار من *** بنزدت کساد است بازار من
و گر نیستی از فرستادگان *** خوری دردم اینزهر را بیگمان
دل آسوده از کار ایشان کنم *** بدینگونه امداد خویشان کنم
پیمبر چه بشنید از و این سخن *** بگفتا بکجی میفکن سخن
ولی بود رسم پیمبر چنین *** که از دشمن خود نمیخواست کین
گذشت از سر خواندن انجمن *** برحمت ببخشید بر مرد و زن
چو چندی پیمبر در آنجا بماند *** از آنجا فرس سوی یثرب دواند
بپایان رسانیدم این داستان *** بیاری یاری ده راستان
گفتار در بیان اسلام آورد حجاج تاجر و آمدن بخدمت رسول انام و رخصت گرفتن و رفتن او بجانب مکه و خبر بردن او از برای قریش بر عکس آنچه وقوع یافته بود بجهت گرفتن مال خود از اهل مکه
یکی مایه ور بود بازرگان *** ببازار گانی شده رایگان
ورا نام حجاج پر مایه بود *** ببازارگانی گرانپایه بود
زر و سیم او را شماری نبود *** ز دریای آبش کناری نبود
دل و جان بکفر و بزر سوخته *** بدل کفر و از جان زر اندوخته
ورا نزد خوان خدا خانه بود *** ولی با خداوند بیگانه بود
سوی خیبر آن حال از بهر سو *** بسوداگری راه پیموده بود
ببازارگانی در آن روزگار *** که آمد پیمبر پی کار زار
بخیبر چه بار تجارت گشاد *** شدش نقد و جنس متاعش کساد
زر قلب او گشت کامل عیار *** خزف مهره اش شد در شاهوار
گرانمایه نقدیش آمد بکف *** شدش نقد و جنس کساد و تلف
ز شام سیاهش صباح امید *** دمیدو شبش شد چو روز سفید
بسوی سپاه نبی بنگرید *** جلال خدای نبی را بدید
از آن نیروی یال و کوپال جنگ *** از آن دست و تیغ و شتاب و درنگ
در آهن از خیبر انداختن *** سر مرحب از پیکر انداختن
گشایندۀ بازوی حیدری *** نمایندۀ نیروی داوری
بر او ذات جان آفرین جلوه گر *** جلال جهان آفرین جلوه گر
علی چون سوی تیغ بازید دست *** شد از کفر حجاج یزدانپرست
ز عزی و از لات بیزار شد *** پرستندۀ پاک دادار شد
اسلام آوردن حجاج و رفتن او بخیبر
چه از نور ایمان دلش نور یافت *** سوی بارگاه پیمبر شتافت
که بیزارم از ود و عزت و لات *** سوی بارگاه پیمبر شتافت
بدین تو دل را بیاراستم *** خدای تو را و ترا خواستم
چو نزد رسولش شد ایمان قبول *** جبین سود بر خاک پای رسول
که ای آنکه دارای رب و دود *** ز سودای نقد تواش گشت سود
نخستین بجنس تو شد مشتری *** شدش ماسوا سود سود گری
چه نقد ترا سود سرمایه کرد *** از آن نقد سود گرانمایه کرد
نگشتی گرش نقد تو رایگان *** ز سود دو گیتیش بودی زیان
گرانمایه نقدیش آمد بدست *** که عقد دو گیتی بآن نقد بست
ز جنس تو نقدیش آمد پدید *** که یکره متاع دو گیتی خرید
ببطحا مرا نسیۀ بی شمار *** بود نزد گردان بطحا دیار
چه آگاه گردند از کار من *** بسوزند یکسر زر و مال من
ز شفقت شوی گر دمی یار من *** ز لطفت شود گرم بازار من
کنم نقد آن نسیۀ ما سلف *** تلافی کنم آنچه کرد تلف
بگفت این و پای علی بوسه داد *** زبان ستایش بر او بر گشاد
بمردی روم سوی بطحا زمین *** کنم بر بزرگانشان آفرین
از این فتح خیبر حکایت کنم *** ز کار پیمبر روایت کنم
همه راستگویم مگر یک دروغ *** دهم نسیۀ خویش را زان فروغ
زر و سیم خود را بچنگ آورم *** نشاید که آنجا درنگ آورم
علی چون بیاید بسوی تو باز *** از آن آمدن تا شوم سر فراز
رسیدن حجاج به بطحا دیار و آمدن اهل مکه باستقبال و گفتن وقایع خیبر را بعکس
پیمبر بخندید از گفت او *** باو گفت رو هر چه خواهی بگو
دل مرد بازارگان شاد گشت *** سوی ره بهمراهی باد گشت
پسند آمدش نغز گفتار شاه *** ببطحا سوی خانه پیمود راه
نیاسود یکدم براه اندکی *** نمودی همه پنج منزل یکی
چنین تا سوی خانه آمد فراز *** ز احوال ایشان بپرسید راز
بزرگان بطحا خبر یافتند *** بسویش پر از درد بشتافتند
که بر گو ز خیبر چه داری خبر *** ز رزم پیمبر بر آن بوم و بر
بخندید حجاج و لب بر گشاد *** ز رزم پیمبر بسی کرد یاد
که از وی بخیبر چه بیداد رفت *** بویرانی آن بود آباد رفت
نخستین بخیبر چه لشگر کشید *** سران را همه سر بچنبر کشید
چه زان داستان چند روزی گذشت *** بدژ خوردنی بر سپه تنگ گشت
بدژ آن چنان خوردنی تنگ شد *** که از چهر پیر و جوان رنگ شد
بر آمد ز دژ حارث نامدار *** بهامون خرامید در کار زار
هم آورد او شد ابوبکر پیر *** چو شد گرم هنگامۀ دار و گیر
ابوبکر پیر و یهود دلیر *** بمیدان چو گرگ و چو روباه پیر
صفحه (187)
دل این ز افسون آن پر نهیب *** تن آن ز آسیب آن بی شکیب
بمیدان جوان چون در آمد دلیر *** عنان را ز میدان بپیچید پیر
چو بگریخت بوبکر فرخاشخر *** بفرخاش جوئی در آمد عمر
گرفت از نبی رایت از مکر و ریو *** سلیمان نگین داد بر دست دیو
خروشان در آمد بمیدان کین *** ز رویش سیه گشت روی زمین
تو گفتی جهان اهرمن زای شد *** زمین و زمان دیو فرسای شد
چه آمد سوی جنگ و پیکار تنگ *** نبودش بتن تاب پیکار و جنگ
چو نیروی جنگ آوری را نداشت *** بجنگ آوران جنگ را وا گذاشت
در توصیف نمودن حجاج طریقۀ جهاد کردن لشگر اسلام را با یهودان باهل بطحا
سرانجام عهد نبی را گسیخت *** بپیکار جنگی نکرده گریخت
بسوی نبی شد چه یاد تموز *** سیه کرد بر لشگر خویش روز
وز ان سوغو کوس پر شد بماه *** که فیروز شد حارث از رزمگاه
بروز سوم رایت کین و مهر *** چو بر چرخ چارم برافراشت چهر
بر آمد ز خرگاه پیغمبری *** شهی کو شکستی بت آذری
چو او با لوا سوی پیکار تاخت *** خداوند کوس خدائی نواخت
لوای نبی را چو سر برفراشت *** لوای خدا بر جهان سایه داشت
جوانی در آمد بمیدان جنگ *** که لرزید از آسیب او کوه سنگ
چو او سوی شمشیر یا زید دست *** جهان شد خدای محمد پرست
بیک ضرب حارث بدو نیم کرد *** دل نامداران پر از بیم کرد
چو آن دید مرحب بر آمد زجا *** بسر زد دو دست و بیفشرد پا
ابر بارۀ تیز و تک بر نشست *** بخون برادر میان را ببست
چو امد بمیدان آن نوجوان *** وداع تنش کرد در دم روان
علی سوی شمشیر یازید دست *** سوی اهرمن تاخت یزدان پرست
چه آمد بمیدان جهان آفرین *** عیان گشت نیروی جان آفرین
در آمد بگردون گردان غریو *** سلیمان روان شد ز کین سوی دیو
یکی دست و تیغی بر آمد بلند *** که نه گنبد چرخ از جای کند
چو بر فرق او تیغ کین برفراشت *** سر تیغ او بر زمین سایه داشت
شد از ضرب تیغش بیکبارگی *** دو نیمه تن مرحب و بارکی
بیک ضرب شمشیر آن نام دار *** تن آن دو تن شد بمیدان چهار
چه شد کشته مرحب بمیدان او *** خداوند شد آفرین خوان او
ز بس بانک تکبیر بر شد بماه *** مه از بیم بر چرخ گم کرد راه
گریزان بهر سو سپاه یهود *** سوی قلعه رفتند مانند دود
غضنفر خروشان بکف ذوالفقار *** چه شیری ز آشفت در کار زار
ز تیغش در و دشت خونبار شد *** ز خون دامن کوه گلنار شد
بدژ در خزیدند قوم یهود *** در دژ ببستند آن قوم زود
غضنفر ز پی چون هژ بر ژیان *** سوی قلعه آمد پر از کین دوان
گرازان چو نزدیک خندق رسید *** یکی ژرف دریای بی ین بدید
سمندش در آن تاب جستن نداشت *** پیاده شد و تیغ کین برفراشت
چو برق و زنده ز خندق بجست *** بارکان کفر اندر آمد شکست
سوی دژ روان شد چو آشفته شیر *** بر آمد خروشیدن دار و گیر
عیان شد یکی رستخیز عظیم *** بنه گنبد چرخ افتاد بیم
فرو ریخت پس آتش از بام دژ*** ز آتش شد آغاز و انجام دژ
تو گفتی ببارید از چرخ پیر *** چو باران بر آن خنجر و گرز تیر
گزندی از ان بر تن بوتراب *** نیامد چو بر کوه فولاد آب
غضنفر پر از کین سوی حصن تاخت *** پر از کین سوی حصن خیبر شتافت
دری کو بنه آسمان بد قرین *** زمین از گران سنگیش پر ز چین
به نیروی یکضربش از جای کند *** پر از خشم بر چرخ هفتم فکند
چو با روی خیبر گشائی گشاد *** خدا دست زور آزمائی گشاد
ز نیروی بازوی آن نوجوان *** زمین بر گذشت از سر آسمان
همه رشتۀ آفرینش گسیخت *** زمین بر سر آسمان خاک ریخت
چه افشرد پا را و یازید دست *** بارکان گیتی در آمد شکست
تو گفتی شد از آفرینش قرار *** گسست از قوام جهان پود و تار
ببرجی که بهرام و برجیس و ماه *** نبدشان بر آن باره آرامگاه
بیکباره آن باره عرش سا *** ز دست پیمبر بر آمد ز جا
در بیان خبر دادن حجاج بروسای بطحا از کشته شدن حضرت امیر(ع) و گرفتا شدن پیغمبر (ص) بدروغ
چو بر دست او فتح شد آشکار *** که ناگه بیکباره بر گشت کار
سزد گر بگردون بر آرم فغان *** بنالم از این گردش آسمان
ز بیداد این گنبد کج نهاد *** ز ناراستی های این دار داد
که با شیر روباه بازی کند *** بپای شهان دست بازی کند
دریغا از آن یال و کوپال و برز *** دریغا از ان دست و بازو و گرز
دریغا از آن شوکت هاشمی *** دریغا از آن سطوت رستمی
دریغا از آن کوه آهن شکن *** دریغا از آن گرد روئینه تن
تفو باد بر گردش روزگار *** دو صد اف بر این دهر ناپایدار
نماید چه نیرنگ و افسون ریو *** بجای سلیمان کند تکیه دیو
چه گویم که یارا ندارد زیان *** چگویم چه آمد بر آن دودمان
اگر چند بد دشمن دین مان *** پراکنده زو گشت آئین ما
ولیکن چه خوش پیر داننده گفت *** که مردی ز مردان نشاید نهفت
شود کشته مردی چه در روزگار *** بگرید بر او دیدۀ روزگار
همانا ندیدند آهنگ او *** برو بازوی و نیروی چنگ او
دو گیتی ببالای او تنگ بود *** زمان و مکان نقش ارژنگ بود
چه در رزم گه خود نمائی نمود *** غبار حوادث ز هستی زدود
تو گفتی که در دهر شد آشکار *** خدای محمد بکف ذوالفقار
ز بس مهر او بر دل من فزود *** ز دل هر چه جز مهر او بد زدود
بدارای دارندۀ لم یزل *** بعزی و لات و به ود وهبل
دگر باره گشتی اگر آشکار *** چو آنروز از گردش روزگار
علی را بمیدان اگر دیدمی *** خدای نبی را پرستیدنی
ولیکن از این رنج خوردن چه بود *** نوشته چنین بود بود آنچه بود
چو از نیروی و بازوی بوترا *** شد آن بارۀ دژ سراسر خراب صفحه (188)
فرو ریخت برفرق آن نامدار *** ز بیداد چرخ دغا زینهار
غبار زمین ز آسمان در گذشت *** مکان از سر لامکان در گذشت
یهودان چه دیدند شمشیر تیز *** کشیدند و بر شد یکی رستخیز
همه از کمینکه برون تاختند *** سوی شهریار جهان تاختند
کشیدند شمشیر ها از نیام *** بیکباره جستند از دهر کام
شکافید فرق علی تیغ تیز *** بر آمد بگیتی یکی رستخیز
گفتار در شرح احوال حجاج و خبر های بعکس بمشرکین
بفرق علی تیغ چون راه یافت *** تو گفتی که عرش برین را شکافت
بخون چون تن شاه آغشته شد *** ز اسلامیان کشته ها پشته شد
بزرگان اسلام گشتند اسیر *** سراسر سپاه نبی دستگیر
در آمد پیمبر ببند گران *** گرفتار در دست جادوگران
ابوبکر را پای در بند بود *** عمر را بچال سیه جای بود
غرض نامداران قوم یهود *** بکار نبی شان چنین رای بود
که آرندشان نزد بیت الحرام *** که زیشان بخواری کشند انتقام
ولی این نبد جز بلطف هبل *** که آمد بکار پیمبر خلل
که شد کار اسلامیان واژگون *** بیکباره شد بختشان سرنگون
هبل را همیشه ستایش کنید *** بلات و بعزی نیایش کنید
که این کار بد کار ایشان و بس *** جز ایشان نبودند فریاد رس
بزرگان بطحا ز گفتار او *** شده شاد دل هر زهان کامجو
بفرمود سفیان تیره روان *** که شادی گزینند پیر و جوان
بکیوان بر آمد غوغای و کوس *** پر آواز شد گنبد آبنوس
ز آواز شیپور و بانک درا *** در و دشت را دل بر آمد زجا
در بیان خوش وقت گردیدن قریش از خبر حجاج دادن و جه او را
ز شادی بهر بر زنی مرد و زن *** نوا خوان خنده سر بسر انجمن
بپای هبل گوهر افشان شدند *** بعزی وود آفرین خوان شدند
ستودند بسیار حجاج را *** که روشن نمودی شب داج را
گذاریم از آن نسیه نقدت بکف *** تلافی شود نسیه ما سلف
بخندید حجاج و لب بر گشاد *** همی کرد از آن نسیه و نقد یاد
چو آمد بجیش پیمبر شکست *** یهودان بغارت گشادند دست
بسی نقد و جنس گرانمایه بود *** بدست یهودان پیمانه بود
از آن مال ارزان مرا سود بود *** نبد چون زر و سیم در کف چه سود
به نقدم اگر دستیاری کنید *** به سیم و زر پایداری کنید
درخت امید من آید ببر *** خرم پیکران چارپا با گهر
اگر خویشتن را برنج آورم *** ز بهر شما تازه گنج آورم
شنیدند چون گفت او را گوان *** بپوزش گشادند یکسر زبان
که اینک دهیم آنچه دارای طلب *** روان شو سوی راه در نیم شب
سراسر همه مال او هر چه بود *** همه جمع کردند دادند زود
دگر هر کس در خور خویشتن *** بنزدیک تاجر شدند انجمن
ببردند او را بسی سیم و زر *** که از بهر ما مال ارزان بخر
زر و سیم را سر بسر بر گرفت *** وزان نیم شب راه خیبر گرفت
ذکر طلبیدن عباس حجاج را و سؤال نمودن از احوال حضرت و جواب صدق آنمرد
ولی بود عباس عم رسول ص *** ببطحا بنزدیک قوم جهول
چه آن شورش و بانک شاهی بدید *** چه آن وحشت آمیز و غوغا شنید
طلب کرد حجاج را نیم شب *** که از سر این قصه بگشای لب
چه بشنید حجاج لب بر گشاد *** که حجاج تاجر فدای تو باد
یکی راز دارم بدل در نهان *** ولیکن نگویم بجز راز دان
گرت هست در خلوتی دسترس *** که غیر از من تو در آنجای کس
نباشد بگویم من آن راز باز *** شوی همچو من آگه از سر راز
چه بشنید عباس خلوت نمود *** در آنجا طلب کرد عباس زود
بعباس آن راز را باز گفت *** ز پرده بر آورد راز نهفت
که ای برگزیده ترا ذوالمنن *** بعم ابوالقاس و بوالحسن
سزد گر کنی فخر بر بوالبشر *** که داری چو ایشان برادر پسر
علی چون شود کشته و دستگیر *** چگونه پیمبر شود دستگیر
عمودی سزاوار این ترک نیست *** بدادار داور ورا مرگ نیست
مرا نسه و نقد بسیار بود *** در این شهر در دست کفار بود
دروغی بدین گونه آراستم *** همه نسیه و نقد خود خواستم
گرفتم همه نسیه خویشتن *** نرنجی ز بیهوده گفتار من
نگو تا سه روز این سخن را بکس *** که رانم سوی ملک خیبر فرس
چه بشنید عباس شادی نمود *** در آنروز خود پایگه برفزود
باو گفت رو نزد خیر الانام *** ز من گو مر او را درود و سلام
شادی نمودن عباس از فتح حضرت رسول صلی الله علیه و آله
روان گشت حجاج مانند باد *** سوی ملک خیبر خرامید شاد
شدش شاد از آن کار عم رسول *** سخنهای حجاج کردش قبول
نیامد ز خلوت برون تا سه روز *** چهارم چه شد مهر گیتی فروز
ببرد یمانی تن آراسته *** بتن جامۀ نغز پیراسته
ز عنبر بخورشید داده بخور *** عبیر اندر آگنده بر روی حور
فروزان از ان فرۀ هاشمی *** بخورشید رخشنده شد همدمی
تو گفتی که شد زنده عبدالمناف *** روان شد بدنیسان بسوی مطاف
چنان شاد شد هر که عباس دید *** که از شادمانیش شادی گزید
بزرگان بطحا همه شادمان *** سوی خوان عباس پیر وجوان
بشادی ز هر سو روان آمدند *** بپرسش سپاه سران آمدند
بدیدند شادان مر او را ز راه *** زده بر فلک خنده اش قاه قاه
زده طعنه بر مشتری زیورش *** کواژه بخورشید زد افسرش
سرش بر گذشته ز چارم سپهر *** شده خیره از دیدنش ماه و مهر صفحه (189)
ز شادیش حجر و حجر گشته شاد *** بحل و حرم داده نیل مراد
ز پایش زمین مشک فرسا شده *** همه آسمان مشک سارا شده
ز بویش معطر زمین و زمان *** ز نورش منور مه آسمان
ز سهمش سراسیمه چرخ کبود *** ز بیمش سپهر برین پر ز دود
ز هیبت کسی را نبد سوی او *** ز هر سو ره دیدن روی او
چه دیدند او را بزرگان چنین *** ز شادیش گشتند یکسر غمین
از آن درد رخسارشان گشت زرد *** بگفتند با یکدیگر پر ز درد
که عباس از کار خیر البشر *** همان ندارد ز خیبر خبر
سراسر همه پیش او آمدند *** بنزدیک او یک بیک صف زدند
ز دست ادب دست کرده بکش *** که بادا همه ماه و سال تو خوش
همه روز تو روز نوروز باد *** همه روزگار تو فیروز باد
بگیتی ترا جز بلندی مباد *** بلند افسرت را گزندی مباد
تن و جان تو پاک ز آلایش است *** ولیکن نه هنگام آرایش است
همانا ز پیکار خیر البشر *** نیامد شما را ز خیبر خبر
سخن در دهان سخن گوی بود *** بپاسخ نیوشنده لب بر گشود
کزین کار من آگهم سر بسر *** ز خیبر بپرسید از من خبر
که دیشب ز فتح پیمبر نوید *** شنیدم که بنمود امروز عید
از این مژده ام جان دل تازه شد *** مرا شادمانی ز اندازه شد
که شد کشته در دست دارای دین *** دلیران و گردان خیبر زمین
در آمد بچنگال شیر خدا *** پلنگان و گرگان آن دژ ز جا
سر بخت ما گیتی افروز گشت *** پیمبر در این رزم فیروز گشت
دری کو ببام فلک داشت جا ر ز دست خدا اندر آمد ز پا
همه کشته گشتند قوم یهود *** بر آورد از کفر و از شرک دود
دروغست رازی که بشنیده اید *** اگر صرفۀ خود در آن دیده اید
شنیدند چون نامداران از او *** بپژمرد از آنمژدشان رنگ و رو
به بن شد چه این داستان کهن *** من از داستان نو آرم سخن
گفتار در فرستادن حضرت پیغمبر یکنفر از اصحاب دین را بفدک و تکلیل نمودن ایشان را بدین
که شاهنشه کشور انس و جان *** نخستین چو شد سوی خیبر روان
سوی نامداران دین بنگرید *** یکی مرد از آن میان بر گزید
ز لشگر تنی چندش همراه کرد *** ز آگاهی کارش آگاه کرد
که زین در برو تا بملک فدک *** پیامی که گویم بگو یک بیک
ز من گو بگردان آن سرزمین *** که گوید چنین سید المرسلین
پذیرید گر دین من را بجان *** در آئید در شهر بند امان
و گر نه از امروز تا رستخیز *** نبینید جز خنجر و تیغ تیز
سراتان سراسر ز تن بر کنم *** ز شمشیر و خنجر ز تن سر کنم
بسوی فدک شد چه آن نامور *** بخیبر روان گشت خیر البشر
در بیان فرستادۀ حضرت رسول (ص)
چه آگاهی آمد بملک فدک *** که آمد فرستادۀ تیز تک
بزرگان کشور شدند انجمن *** همه گشته با یکدگر رای زن
رسول رسول خدا لب گشاد *** پیام رسول خدا را بداد
که من از پیمبر پیام آورم *** فرستادۀ دادگر داورم
رسولم ز درگاه پیغمبری *** که دادش خدا بر رسل سروری
بپیغمبران جمله پیغمبر است *** اولوالعزم را بهتر و مهتر است
شده حکم از داور دادگر *** بروح و ملایک بجن و بشر
ز ماهی بخلق جهان تا بماه *** دهندش همه بر نبوت گواه
کسی کو بآئین او نگروید *** جز آتش سزاوار گیتی ندید
در این گیتیش شور بختی بود *** وگر بگذرد رنج و سختی بود
بگیتی سزاوار او خنجر است *** بمینور روانش در آتش در است
کسی کو بدل عقد مهرش نیست *** بیزدان که او نیست یزدان پرست
مسیحا نگشتی ز تهمت بری *** نخواندی گر او را به پیغمبری
کلیم از کلامش نیاموختی *** بسینا ز آتش تنش سوختی
نبودی اگر رهنما بر خلیل *** ببتخانه و بت چه آذر خلیل
از او کشتی نوح آرام یافت *** ز طوفان بساحل سرانجام یافت
چه آدم بجان خواند او را رسول *** بدرگاه حق توبه اش شد قبول
نبودی گر او آسمانی نبود *** زمین و زمان و مکانی نبود
همه آفرینش از او شد پدید *** جهان آفرین بهر او آفرید
در بیان پرخاش نمودن اهل فدک با فرستادۀ حضرت رسول (ص)
شنیدند گردان چه از وی چنین *** بر ابرو فکندند از کینه چین
شد از بت پرستان یتیمی پدید *** که از مکر یزدان پرستی گزید
ز دل بر کشیدند پر کین خروش *** که از گردش چرخ بیداد کوش
که از سحر سازد رخ ماه عشق *** بدزدد ز تورات گاهی ورق
گهی گوید از کید پیغمبرم *** ز پیغمبران جهان بهترم
گهی گوید امشب سوی آسمان *** گذشتم ز امکان از لا مکان
گهی دعوی پادشاهی کند *** شهی در لباس گدائی کند
بشمشیر گه ملک گیری کند *** بمیدان گردان دلیری کند
عمر بهر رزمش گرازی کند *** ابوبکر روباه بازی کند
علی را بمیدان دلیر آورم *** بافسون و نیرنگ شیر آورم
کسی که را او خواندنش یار غار *** سگ هار ما را از او هست عار
اگر بر شمارم ز اصل عمر *** یکی هست او را نیا و پدر
چنین نابکاران امین ویند *** بزرگان آئین دین و پند
ولیکن چه در ملک خیبر رسید *** بخیبر زمانش بآخر رسید
بمیدان به بیند گه کار زار *** سنان و عنان دلیران کار
شود کشته ناچار یا دست گیر *** گریزد و یا گردد از کین اسیر
دلیران آن دژ چه اهریمنند *** تو گوئی ز فولاد و از آهنند
چه حارث که از بیم او روز جنگ *** بتن چرم روباه پوشد پلنگ
گر از رزم مرحب سرایم سخن *** بلرزد پر از بیم چرخ کهن صفحه (190)
از جا برآمدن فرستادۀ رسول و جواب گفتن ایشان را
همانا سر آمد باو روزگار *** که شد سوی خیبر پی کار زار
ز نیرنگ و سحرش جهان پاک شد *** بنوشش بیالوده تریاک شد
سخن شان فرستاده چون کرد گوش *** دلش زان سخن ها بر آمد بجوش
خروشید از کینه آن پر هنر *** چنین گفت کی مردم خیره سر
مگر مغزتان از خرد شد تهی *** شما را نیامد مگر آگهی
که از نیروی و بازوی بوالحسن *** چه آمد بگردان روئینه تن
پلنگان و شیران بطحا زمین *** بر زمش شده کشته در روز کین
دلیران و نام آوران حجاز *** ز تیغن سرانشان ز تن مانده باز
بمیدان چو او بر کشد ذوالفقار *** ز هفت آسمان بگسلد پود و تار
چو او بر زمین عزم جنگ آورد *** زمان از نهیبش درنگ آورد
گشاید چو بازوی جنگ آوری *** نماید عیان نیروی داوری
چه یازد پر از کین بشمشیر چنگ *** گریزد ز چنگش دو گیتی بجنگ
فتد بر زمین گر زدستش سپر *** شود آسمان بر زمین مویه گر
گه رزم چون بر گشاید عنان *** گریزد زمین در پس آسمان
بمیدان چو رزم آزمائی کند *** ز رزمش پیمبر خدائی کند
خدای جهان یار خود خواندش *** پیمبر یکی با خدا داندش
کسی گر مر او را بود در جهان *** بدرگاه همچو خود او قهرمان
در خبر نادم شدن آن قوم از گفتار زشت و خبر دادن پیر از آئین حضرت رسول
سزد گر بگیتی خدائی کند *** چو او دعوی پادشاهی کند
شنیدند گردان چو گفتار او *** بگشتند از آن گفتگو زرد رو
ز دلها همه بر کشیدند آه *** که از آهشان آسمان شد سیاه
ز گفتار او بند دلشان گسیخت *** برخشان ز غم آسمان خاک بیخت
همه سوی یکدیگر آورده رو *** زبانها نهانی پر از گفتگو
یکی پیر دانا در ان انجمن *** که بد پیر سخر و کهانت سخن
بزرگان آن انجمن را بخواند *** سزاوار خود هر یکی را نشاند
سر رازهای کهن باز کرد *** همه راز پنهانی آغاز کرد
که من آنچه از کهنه بشنیده ام *** کهن دفتر کهنه خود دیده ام
که از قوم تازی رسول امین *** بیارد یکی نغز آئین و دین
شود دین و آئین ما جمله خوار *** بدینگونه بازی کند روزگار
کسی گر نیاید سوی دین او *** چو مردان و گردان فرخاشجو
پی دین گره بر جبین آورد *** پر از کینه فرخاش و کین آورد
بضرب سر نیزه و تیغ تیز *** برانگیزد اندر جهان رستخیز
بسی مکر و اندرز و پند آورد *** باین پند گیتی به بند آورد
جهان را بزیر نگین آورد *** ز نو کین و آئین و دین آورد
مرادش بجز جنگ پیکار نیست *** ز پیکار خونریزیش عار نیست
یکی نوجوانیست او را همال *** ز خویشان او پهلوی خورد سال
جهانرا بگیرد ز نیروی او *** ز دستش بود راست بازوی او
به نیروی او از وی افزون بود *** به نسبت چو موسی و هرون بود
فرستاده گر باز گردد ز راه *** بتدبیر دارید او را نگاه
بسویش زمانی بپوزش روید *** یکی پند و اندرز من بشنوید
که مانی سوی مرز ما چند گاه *** بدینسان که آید ز خیبر سپاه
به ببنیم کین پر ز افسون یتیم *** که گردید دلها از او پر ز بیم
بخیبر چگونه کند کار زار *** چگونه شود گردش روزگار
گر آید ز دستش بخیبر شکست *** اگر قلعۀ خیبر آرد بدست
بناچار باید باو ساختن *** دل از دین و از کیش پرداختن
قبول نمودن اهل فدک سخنان آن مرد پیر را
چو گفت این سخن را پیر کهن *** ز گفتارش خندان شدند انجمن
بگفتند این رای باشد درست *** همه پند اندرز تو نیست سست
پذیریم ما از تو اندرز و پند *** بود پند پیر کهن سودمند
ولیکن بخیبر ظفر یافتن *** که سر پنجۀ مرحبی تافتن
نه کار دلیران نام آور است *** بگیتی کسی را نه این باورست
گرفتن بگیتی دژی کز شکوه *** شد از رفعتش آسمانها ستوه
ولی این سپهدار امی لقب *** که دارد ز قوم قریشی نسب
اگر ساحر ست و گر افسونگر ست *** گر از نزد دادار پیغمبر است
ز سحرش نیاید بخیبر گزند *** کجا باشد اعجاز او سودمند
جهان گر پر از لشگر کین بود *** زمین و زمان آهن آگین بود
اگر ز آسمان تیغ کین باردی *** زمین گرزه آتشین باردی
زمین را بدندان گزد آسمان *** پی کندن دژ گشاید دهان
همه آفرینش بر آرند سر *** نه بینند بر بوم خیبر ظفر
کسی از بندگانش نیارد ز پا *** نیارد گشادش کسی جز خدا
بگیتی کسی کاین کند بنده نیست *** بغیر از خداوند پاینده نیست
ولیکن بفرمان پیر کهن *** بسوی فرستاده زان انجمن
سراسر بپوزش برو آوریم *** ز فرخاش و کینه بیکسو رویم
سخنهای چرب و دراز آوریم *** مر او را از این راه باز آوریم
بگفتند و از جای برخواستند *** بنزدش بپوزش تن آراستند
بلا به سراسر گشادند لب *** بگفتند دل پر ز تاب و ز تب
باوکی پرستار جان آفرین *** فرستادۀ سید المرسلین
ز پای تو فرخ بود فال ما *** برنجی ز گفتار جهال ما
در این ملک ما چند روز بمان *** که آخر بکام تو گردد جهان
نشینیم و هر گونه رای آوریم *** ره بندگی را بجای آوریم
بر این درد هر گونه درمان کنیم *** ترا هر چه خواهش بود آن کنیم
به بینیم اگر پاک پیغمبر است *** ز نزد جهاندار جان پرور است
پذیریم ما رای و آئین او *** در آئیم از جان سوی دین او
اگر دعوی پادشاهی کند *** ز شاهنشهان باج خواهی کند
اگر ما برزمش نداریم تاو *** پذیریم هر گونۀ تاج و ساو
ذکر مراجعه نمودن فرستادۀ حضرت
شما باز گردید فرزو و شاد *** ز کار گذشته میارید باد صفحه (191)
فرستاده چون گفت ایشان شنید *** سخن را ز نا راستی پروید
بخندید شادان زره باز گشت *** ز گفتارشان زود همراز گشت
چه بگذشت زین داستان چند روز *** ششم شد چو خورشید گیتی فروز
زمانه سراسر پر از نور شد *** زمین پر ز آواز شیپور شد
ز شادی بر آمد ز مردم خروش *** زمین آمد از شادمانی بجوش
ز آواز نای و غو کره نای *** خم چرخ را در بر آمد ز جای
جهانرا ز شادی دل آکنده بود *** لب پیر و برنا پر از خنده بود
که آمد بجیش پیمبر شکست *** عمر گشت خوار و ابوبکر پست
همه سحر افسونشان گشت خوار *** به بیننده شان شد سیه روزگار
همه شاد گشتند قوم بهود *** زیانشان از آن آگهی گشت سود
همه دیده بر راه کاید خبر *** ز خیبر که بگریخت خیر البشر
در آمدن فرستاده از فدک و وا نمودن پیغام اهل آن دیار و خبر فتح خیبر باهل آن دیار
سه روز دیگر زین خبر چون گذشت *** چو روز چهارم پدیدار گشت
چو خورشید از این پرده زرنگار *** کشید از میان تیغ زهر آبدار
زمین و زمان در کشاکش فتاد *** تو گفتی در آن کشور آتش فتاد
بهر بر زنی مویۀ شد بلند *** بهر خاندانی زنی موی کند
همه دیده های گوان پر زنم *** یلانرا شده بازو و پشت خم
رخ نامداران شده سرخ و زرد *** درون دلیران شده پر ز درد
همه چشمشان تیره و خیره رو *** بجان پر ز درد و بدل چاره جو
بسوی فرستاده شاه دین *** برفتند پر درد و اندوهگین
سراسر ستادند پیشش بپا *** چه سالار و چه لشگر و کد خدا
بیک تیر پرتابش از دورتر *** ستادند گردان فرخاش خر
همه دل پر از خون و سرها بپیش *** رخ از بیم لرزان دل از درد ریش
فرستاده شادان زبان بر گشاد *** بخندید وزان فتحشان مژده داد
که ناگه ز گردان خیبر سه تن *** برهنه رسیدند زان انجمن
نه بر تن قبا و نه بر سر کلاه *** خوی و خون قبا و کله خاک راه
دلیران چه دیدند دل باختند *** بسوی فرستاده شان تاختند
بدانسان فرستاده چون دیدشان *** ز کار پیمبر بپرسید شان
بگفتن یکی زان سه لب باز کرد *** از آن رزم و پیکار آغاز کرد
بخیبر چه جیش نبی گشت تنگ *** بجستند در جنگ جستن درنگ
چه پیر تنگ مایۀ دیو زاد *** که از قوم اعرابشان بد نژاد
لوای نبی را بر افراشتند *** چو آتش به پیکار و کین تاختند
بافسونگری سخت در جنگ سست *** چو ایشان ندیده جهان نادرست
نبدشان بمیدان درنگ اندکی *** گریزان یکی اشک ریزان یکی
گریزان نهادند رو در گریز *** گزیدند هر دو گریز از ستیز
چو مرحب ز خود چیر دستی بدید *** سپه را ز دژ سوی هامون کشید
خروش گواژه بر آمد بماه *** که شد کار قوم قریشی تباه
ز نالیدن نای و آواز کوس *** شده چرخ نیلوفری سند روس
در افتاد ما را بدل این گمان *** که خواهد محمد ز مرحب امان
و یا آنگه در بامدادان بگاه *** سوی کشور خویش آید سپاه
در آنشب دلیران فرخاش خر *** غنودند در کار روز دگر
در آمدن فرستادن اهل فدک و خبر آوردن
چه دیگر از این ماه نیلی حصار *** ز دامان این خر گه زرنگار
بر آمد چو خورشید با تیغ تیز *** بر آورده از تیره شب رستخیز
ز دامان خرگاه پیغمبری *** نمودار شد رایت داوری
لوای خداوند آمد بدید *** جهان آفرین سایه بر گسترید
لوائی پدیدار شد عرش سا *** که خواندی رسولش لوای خدا
چو او با لوا سوی میدان رسید *** لوا سر بگردون گردان کشید
تو گفتی که شد با لوای نبی *** نبی را بیاری خدای نبی
شکوهش چو تابید بر دشت کوه *** بکوه عدم گشت پنهان شکوه
هژبری برون آمد اندر کنام *** دلیری به پیکار بگذاشت کام
که از هیبتش آسمان آب شد *** زمین از نهیبش چو سیماب شد
نگه را باو راه بینش نبود *** تو گفتی جز او آفرینش نبود
سر تیغ او ز آسمان در گذشت *** شتاب از زمین و زمان در گذشت
ز سم ستورش زمین آب شد *** ز بیم از دل آسمان تاب شد
جوانی بمیدان بدیدار شد *** که از دیدنش دیده از کار شد
چگویم که تیغش بحارث چه کرد *** چگونه ز مرحب بر آورد گرد
چنان قلعه خیبر از جای کند *** در آهنین در هوا چون فکند
چو مرحب باو گشت رزم آزما *** ستیزنده شد بندۀ با خدا
ز اوصاف رزمش زبانست سست *** همه هر چه گویم نباشد درست
در بیان آمدن فرستاده حضرت رسول و پیغام آوردن از برای اهل فدک گوید
در این گفتگو با فرستاده بود *** فرستاده را دل ز کف داده بود
که ناگاه از راه خیبر عیان *** بر آمد بگردون گردان فغان
یکی گرد از ره بر آمد بلند *** که زو خیره شد دیده هوشمند
سوارای پدید آمد از تیره گرد *** چو آتش پس پرده لاجورد
ز سم سمندش زمین مستمند *** ز خم کمندش بگردون کمند
از او خیره چشم زمین و زمان *** از او تیره مهر و مه و آسمان
چو آتش پر از تاب چون باد تیز *** بخاک از خوی روی خوناب ریز
ز تیزیش آتش پر از تاب بود *** ز باد دمش خاک چون آب بود
نهان کرده خفتان بزیر زره *** جبین زد برابر و پر از چین گره
دل از دیده نشکسته لرزان چو بید *** ز بیمش بریده تن از جان امید
بسوی فرستاده آمد فراز *** ز قرپوس زین نامۀ کرد باز
پر از کین بدست فرستاده داد *** وزان پس زبانرا بتندی گشاد
چرا دور ماندی در اینجا چنین *** نه اینست کار رسول امین
در بیان خواندن نامه پیغمبر را و شنیدن ایشان
چو خواننده آغاز خواندن نمود *** ینوشندگان را ز تن جان ربود صفحه (192)
در بیان خواندن نامه پیغمبر را و شنیدن ایشان
که او را کسی یار و انباز نیست *** ز رازش کسی محرم راز نیست
ز بهر نبوت مرا بر گزید *** که آنجامه بالای من را سزید
ز روز نخستن و عهد الست *** نگین نبوت ز من نقش بست
دو گیتی همه بهر من آفرید *** جهان گشت از نور پاکم پدید
مر او را ابر خلق فرماندهی *** بحکمش خرد گشت منرار رهی
بپیغمبران جمله فرمان دهم *** ز کار همه ما سوا آگهم
کسی کو نیاید بفرمان او *** ز تن بگسلد بی گمان جان او
جز از تیغ تیزم باو یار نیست *** خدا را چنین بنده در کار نیست
کسی کو نپسندد آئین من *** نیاید بنیکی سوی دین من
یهودان بیمایه دل پر هراس *** بسوی پرستنده با التماس
ز خونش سر تیغ رنگین کنم *** بدین گونه آرایش دین کنم
چه آن نامه نامور شد بین *** بلرزید از بیم چرخ کهن
بنزدش بپوزش فراز آمدند *** بسویش ز روی نیاز آمدند
که هر گوهری بد خراج یمن *** شده خیره زو دیده انجمن
یکی نامه با لابه و با نیاز *** که ای نامور شاه گردن فراز
پی تو بر این بوم فرخنده باد *** زمین و زمان مر ترا بنده باد
بدشمن سر خنجرت تیز باد *** پی دین سنان تو خونریز باد
دو گیتی بزیر نگین تو باد *** جهان پر ز آئین و دین تو باد
همه هر چه گفتی پذیرفته ایم *** نهانی فرستاده را گفته ایم
همه بندگانیم شه را رهی *** بره دیده ها تا چه فرامان دهی
پذیریم یکسر همه دین تو *** خجسته بود رای و آئین تو
چه آن نامه نامور شد تمام *** فرستاده بر زد بتوسن بگام
بسوی نبی دیده را بر گرفت *** از آنره ره پاک داور گرفت
چو بر خاک پای پیمبر رسید *** بگفت آنچه گفت و شنفت و بدید
پیمبر شنید و تبسم نمود *** خدا و خداوند خود را ستود
علی را طلبکرد نزدیک خویش *** که ای از توام راست آئین کیش
دگر ره لوای مرا بر فراز *** بسوی فدک کار رفتن بساز
سراسر بدین آر قوم یهود *** که لطف توام از ازل یار بود
که دارنده دین و آئین توئی *** نگارنده ماه و پروین توئی
بداننده حکم و دانای راز *** نمایندۀ قدرت کار ساز
نگاریده نقش کون و مکان *** بر آرندۀ طاق نه آسمان
روانه شدن حضرت امیر ع بسوی فدک
روان شد بفرمان دارای دین *** بشد یار مردم خدای زمین
چو آمد غضنفر بآن سرزمین *** شد آنسر زمین رشک عرش برین
شنیدند چون مردم آن دیار *** که آمد ز ره نامور شهریار
سراسر مر او را پذیره شدند *** همه با درفش و تبیره شدند
غو کوس و شیپور بر شد بماه *** دم نای هندی بخور بست راه
ز بس عشرت و شادی و نای و نوش *** زمین پر نوا آسمان پر خروش
چو بانک نوا شد از ایشان بلند *** از ایشان بگفتا یکی هوشمند
که صوت نوا نیست آئین او *** سراسر حرام است در دین او
نباشد پسندیده هوشمند *** که کاری کند کو نباشد پسند
شنیدند مردم چه گفتار او *** پذیرفشان نغز گفتار او
فکندند از بیم یکسر ز کف *** همه هر چه بد نای و طنبور و دف
ز کار بد خود پشیمان شدند *** بپوزش بنزدیک یزدان شدند
برایشان چه تابید سیمای شاه *** ز سیمای شه گشت خیره نگاه
همه هر کسی سوی او بنگرید *** در و دشت یکسر پر از نور دید
برخسار او هر که کردی نگاه *** فروغ رخش بر نگه بست راه
چه از دور تابید آن نور پاک *** خلایق فتادند یکسر بخاک
چه سودند بر خاک بسیار سر *** بنزدیکی داور دادگر
بپوزش بگفتند بسیار کس*** پذیرفتشان داور دادرس
ز کیش نیاکان پشیمان شدند *** بری از نهاد بزرگان شدند
سر عجز از خاک برداشتند *** سوی شاه دین دیده بگماشتند
درونشان چو از تیرگی پاک شد *** برونشان همه نور ادراک شد
چو زنگ دوئی از روانشان زدود *** ببیننده شان روی یکتا نمود
در بیان غزوۀ فتح حرم و منهدم شدن بت های قریش و قوت یافتن دین مبین حضرت سید المرسلین ص و ذلیل شدن مشرکین و اسلام آوردن ایشان
همان سخن باز پرواز کرد *** ببال و حرم بال و پر باز کرد
زمین و زمان از سخن تازه کرد *** جهان از سخن پر ز آواز کرد
ندانم سخن از چه منوال داشت *** چه از کلک منقار خواهد نگاشت
که قرطاس شد طاق هفتم سپهر *** کشید ز مه نو بر او ماه و مهر
نوا از حجاز عرب ساز کرد *** عراق عجم پر ز آواز کرد
زبانرا بنام کسی بو گشاد*** نخستین بنامی سخن کرد یاد
که ز آغاز او عقل را راه نیست *** ز انجام او وهم آگاه نیست
منزه ز جانست و جان آفرین *** بری از مکان و مکان آفرین
ز خاک آورد نور و از نور خاک *** زناخوب خوب و ز نا پاک پاک
نه اندر مکانست و نه در زمان *** مکان آفریننده و لا مکان
ز شب کرد تابنده روز آشکار *** ز قدرت بر آورد لیل و نهار
نگارنده نقش این هفت طاق *** بر آرندۀ طاق این نه رواق صفحه (193)
بر آرد ز گل خار و از خار گل *** کند خاک را مهبط عقل کل
بد از نیک و نیک از بد آرد پدید *** سفید از سیاه و سیاه از سفید
شد از بحر جودش عیان یک حباب *** که پیدا شد این هفتگونه حجاب
شده عقل حیران ز کردار او *** نه اندیشه را راه در کار او
نه در مسجد و کعبه اش جایگاه *** بری ذاتش از خانه و خانقاه
بر او جایگاهی سزاوار نیست *** خدا خانه را خانه در کار نیست
خنک آنکه از خانه بیگانه شد *** بجان با خدا خانه همخانه شد
خدا خانه در خانۀ خویش یافت *** وز آن پس سوی خانۀ او شتافت
حکایت در باب رفتن زاهدی به مکه
کسی گو بقصد نخواهد رسید *** خدا خانه نادیده و خانه دید
شنیدم یکی زاهد خود پرست *** ز مسجد بسوی حرم نقش بست
برفتن نیاسود روزی ز راه *** شب و روز میرفت بیگاه و گاه
بخواندی بهر منزلی صد نماز *** باو راد بس داشت راز و نیاز
همه آلت ز مه آماده داشت *** گرانمایه تسبیح و سجاده داشت
ره دور را کرد زینگونه طی *** چنین تا بسوی حرم برد پی
در آمد سوی خانه چون بیهشان *** که تا از خدا خانه یابد نشان
ز وحشت بهر سو بسی بنگرید *** درون و برون حرم را بدید
بسی گشت هر جا و هر سوی جست *** همی دید حل و حرم را درست
سوی خانه هر باو هر سو شتافت *** خدا خانه را در مکانی نیافت
سوی مسجد ور کن زمزم دوید *** همه خانه دید و خدا را ندید
در آمد هراسان بسوی صفا *** که شاید بیابد نشان از خدا
نشان جست از او سوی این و آن *** نشانی ندیده جهان پر نشان
بر آورد از دل یکی آه سرد *** بدین گونه با خویش گفتار کرد
همی گفت نالان از این گونه راز *** دریغا ره دور و رنج دراز
همه سود و سرمایه را باختم *** بسوی دیار عرب تاختم
ز بوم و بر خویش گشتم جدا *** که شاید ببینم نشان از خدا
نبینم در این منزل سنکلاح *** بجز کاخ تنگ و سرای فراخ
همه آنچه در خانۀ خویشتن *** بدیدم بدیدم در این خانه من
نباشد در این خانه جز سنگ و گل *** ندیدم خدا را و گشتم خجل
هر آنگه خدا خانه در خانه نیست *** سوی خانه تازیدن از بهر چیست
چگویم ندانم ولیکن خدا *** چرا گشت از خانۀ خود جدا
چو آید گرانمایه مهمان بپیش *** نباید برون رفتن از خوان خویش
ندارند خدا شیوۀ مردمی *** ندیده بدینگونه کس آدمی
کسی را که باشد ز مهمان گریز *** نشاید که خوانند او را عزیز
حکایت نمودن شخص مفتی بسفر بیت الله
همی گفت از کار خود تنگدل *** که زین کار پایم فروشد بگل
چه خوش گفت دانای پاکیزه مغز *** که جانش خرد بود و گفتار نغز
ز زهاد بی دل چه داری عجب *** عجب تر از اینگونه بگشاد لب
بر آمد یکی مفتی از ملک خویش *** که از خوی زشتش خجل شد کشیش
روان شد چو حجاج سوی حرم ***بتسبیح و سجاده بد محترم
از او حل بیکدم زهر مرحله *** ز هر چار مذهب دو صد مسئله
از او گرم هنگامه اجتهاد *** ز فتوای او دهر شد پر فساد
بسجاده و سبحه و مکر و فن *** بگردش جهانی شده انجمن
نصاری یکی مرد از اقصای روم *** بپیمود ویران و آباد و بوم
زهر در بسی گرد کرده درم *** ز دینار سیم و زر از بیش و کم
بگرما و سرما جگر سوخته *** بدریا و صحرا روان توخته
در آنکار و آنگاه همراه بود *** بقاضی مرید و هوا خواه بود
قضا را در آن راه بیمار شد *** ز بیماریش جانش از کار شد
طلب کرد قاضی بنزدیک خویش *** دو دستش ببوسید بنشاد پیش
ستایش نمود و مر او را ستود *** بدینگونه او را وصیت نمود
که هست از کمین بنده در مرز روم *** بسی ملک آباد و بس مرز و بوم
مرا هست سیم و زر بی شمار *** ز الماس و از گوهر شاهوار
همه ملک و مالم سپارم بتو *** جز این آرزوئی ندارم بتو
مرا چار کودک بخیل اندر است *** گرامی سه پور و یکی دختر است
برایشان پس از من پدر وار باش *** بیاموزشان پند و هشیار باش
پس آنگاه یک یک از آنچار خورد *** گرفتش بدست و بدستش سپرد
چه بشنید از خواجه آن بوالفضول *** بدو دیده بنهاد دست قبول
وصیت نمود او و جانرا سپرد *** بشد زنده مفتی چو آن خواجه مرد
چه آن خواجه جانش برون شد ز تن *** بپوشید قاضیش بر تن کفن
بفرمود تا زود برداشتند *** بزیر گل و خاکش انباشتند
چه او با گل و خاک همراز گشت *** باموال او قاضی انباز گشت
بفرمود تا مال او هرچه بود *** سراسر سوی او ببردند زود
ز دیبا و زر بفت از سیم و زر *** ز یاقوت و از بدرهای گهر
ببردند چندان که اندازه شد *** دل قاضی از دیدنش تازه شد
بفرمود تا جفت و فرزند او *** که بودند همواره دلبند او
غلامان سیم و زر بیشمار *** بسی یاره و طوق و هم گوشوار
ببردند یکسر بخرگاه او *** چه آن دید قاضی برافروخت رو
زن خواجه را برد سوی حرم *** بفرمود دارید شان محترم
ولی گشت قاضی دگر گونه حال *** ز بهر زن و ملک و فرزند و مال
چه از مردن خواجه یکشب گذشت *** دوم روز قاضی پر اندیشه گشت
که با جفت و فرزند او چون کنم *** باموال و مالش چه افسون کنم
بروز سوم بود در تاب و تب *** بشام چهارم که شد نیم شب
ببالین زن رفت قاضی فراز *** نقا از رخ آن صنم کرد باز
بترسید بیدار گردد چه جفت *** نهانی بنزد زن خواجه خفت
شد آنماه بیدار و لرزان چو بید *** بنزدیکی خود یک خفته دید
بمالید چشم و بر او بر گشاد *** نگاهش برخسار قاضی فتاد
بخندید قاضی و سویش دوید *** بر او مر بسی مکر و افسون دمید
ز پرده بر آورد راز نهفت *** بگریید بانو و پی پرده گفت
مگر غیر شرع نبی دین تست *** دگر گونه آراء و آئین تست
صفحه (194)
که در عده ام شرع پیمود راه *** پس از مرگ ده روز ناچار ماه
چنین داد پاسخ که در اجتهاد *** گهی کم نمایند و گاهی زیاد
ز تو رای من بس بود چار روز *** یک امشب بر آیم بساز و بسوز
دگر باره گفتش که در غیر طهر *** نشاید از این کار برداشت مهر
بپاسخ چنین گفت بهر فقیر *** مر او را بدرهم شوی دستگیر
از آن بیم بیچاره در داد تن *** بشد قاضیش سوی او گشت زن
ولی باز قاضی پر اندیشه بود *** از آن کار اندیشه اش پیشه بود
که با دختر و پور او چون کنم *** بر آن چار کودک چه افسون کنم
از آن چار گفتا یکی دختر است *** که آن دخت پور مرا در خور است
ندانم چه سازم باین هر سه خورد *** که از جا بمن فکر شان خواب برد
سرانجام ورایش باین شد درست *** که از جانشان دست بایست شست
چنان دید آن قاضی هوشمند *** که سوی پدر آن سه کودک روند
غرض آن سه تن کودک نارسید *** بهر شب یکی میشدی ناپدید
چه قاضی از انکار شد در امان *** سوی کعبه با کاروان شد روان
معمم شد آن قاضی خود پرست *** ردائی بدوش و عصائی بدست
بسوی حرم رفت و لبیک گفت *** ولیکن ندانم چه پاسخ بگفت
الا ای شده غرق دریای راز *** چه طول زمان آرزویت دراز
یکی نکتۀ نغز دیگر شنو *** باین حج و این عمره راضی مشو
یکی کد خدای کهن سال بود *** که بسیار او را زر و مال بود
شب و روز درنار همواره بود *** گرفتار نفس ستمکاره بود
در بیان کد خدای کهن سال جفا پیشه
جفا پیشه و مردم آزار بود *** همه مردم آزاری اش کار بود
قضا را همه مال او شد تلف *** نماندش از آن مال چیزی بکف
نماندش زر و سیم و شد تنگدست *** بمقصورۀ تنگ دستان گذشت
بپرسید روزی فقیهی از او *** کجا رفت مال تو با من بگو
بگریید و گفتا که بر باد شد *** همه کار من سست بنیاد شد
چو بشنید از او این سخن هوشمند *** چنین داد پاسخ که ای ارجمند
دریغا که از عمر دریافتی *** در آخر بدوزخ مکان ساختی
بتو گشت واجب طواف حرم *** نکردی و از دست رفتت درم
نکردی ز اسباب ره ساز برگ *** چنین با تو گویند در وقت مرگ
که خواهی بدین یهودان بمیر *** و یا با نصارائی آرام گیر
ترا بهره از دین اسلام نیست *** بجر کفر و شرکت سرانجام نیست
نیوشنده چون گفت او را شنید *** بگوینده بار دگر بنگرید
چنین گفت او با رخ بر سرشک *** که ای دردهای نهان را پزشک
گر این درد را چاره ئی هست باز *** بزودی مدارای آنرا بساز
که زین کار آتش بجانم فروخت *** تن و جان من را بیکباره سوخت
برای از این کار رائی بجو *** از این ره یکی نغز فتوا بگو
که من را ز دوزخ رهائی بود *** مرا با خدا آشنائی بود
بپاسخ بخندید مفتی و گفت *** که من هر چه گویم نخواهی شنفت
از این ورطه بیرون بری رخت خویش *** بساز آوری پایۀ تخت خویش
کنی در یکی بیشه اندیشه ئی *** بدست آوری کاری و پیشه ئی
دگر باره نقدی که آری بکف *** تلافی کنی قصۀ ما سلف
و گر نه برسم گدایان روان *** روان شو بهر سو گدائی کنان
جز این نیست این کار را چاره ئی *** نکردی گر این راست مکاره ئی
چه بشنید از او قصه را سر بسر *** زمانی بفکرت فرو برد سر
بر آورد آه و فرو برد سر *** که رایم بود سست و سخت این سفر
در آن کار بسیار اندیشه کرد *** شب و روز اندیشه را پیشه کرد
مر او را یکی نیک همسایه بود *** که در ملک دولت گرانمایه بود
فراوان مر او را زر و مال بود *** باو آشنائی مه و سال بود
بخوانش شب و روز مهمان شده *** همیشه بیک سفره همخوان شده
بدانستی از نقد و از سیم و زر *** همه هر کجا بود بودش خبر
بهر سو چه اندیشه را راه کرد *** از آن راه اندیشه کوتاه کرد
شبی چونکه بگذشت پاسی ز شب *** بدلش اندر آمد هراسی ز شب
سوی بام همسایه آمد فراز *** در آنجا حجاز حرم کرد ساز
برافکند بر بام آن گه کمند *** بزیر اندر آمد ز بام بلند
سوی مال همسایه آورد دست *** که باید بعزم حرم بار بست
قضا را چه همسایه بیدار شد *** ز کار بد او خبر دار شد
بپرسید و گفتار که گو کیستی *** پی مال ما از پی چیستی
دوید و گلویش چنان برفشرد *** که ز افشردنش خواجه جانرا سپرد
وز آن پس بپیچید اندر دواج *** از آن یافت اسباب راهش رواج
برون برد سیم و زر بی شمار *** ز یاقوت و از گوهر شاهوار
بشب مال و اموال او را ببرد *** بگریید روزش که همسایه مرد
عزادار در مرگ همسایه شد *** طلبکار خون گرانمایه شد
همی گفت گریان بهر جایگاه *** سوی میر شب رفت بیگاه و گاه
نخستین طلبکار آن خون منم *** ز خون جگر چهره گلگون منم
همی گشت هر جای و هر سو ببست *** که خونخواه خود را بداند درست
نه آگاه از کار او میرشب *** که او کرده اسباب او را طلب
یکی نوجوانی در آن کوی بود *** که خود ناپسند و خدا جوی بود
خردمند و دانا و پرهیز گار *** ورع پیشه و زیرک و هوشیار
گرفتش که کشتی تو همسایه را *** پس آنگاه برگ سفر کرد راست
چه حجاج بنمود عزم طواف *** بعزم حرم داشت بس کبر و لاف
بسی اسب و اسبان نیکو خرید *** اساس سفر را ملوکانه چید
بشد خوش دل و خرم از کار خویش *** طلب کرد آنجا و بنشاند پیش
خصوص آن فقیهی که در مسئله *** بیاموختش راه آن مرحله
مر او را از آن جشن آگاه کرد *** مر او را خبر دار زان راه کرد
بیاران چنین گفت کز یک نفس *** مراره نمود این در این راه و بس
زهی دم که سازد به یک دم زدن *** بسی مرده را زنده مانند من
چه بشنید مفتی زبان بر گشاد *** دعا و ثنایش بسی کرد یاد صفحه (195)
که از گوهر پاک این نامدار *** منه پای بیرون ز ره زینهار
ز مفتی چه بشنید آن کد خدا *** بدل خرم از کار خود نیکرا
در آن باره با تاجری شد رفیق *** که اول رفیق است و دوم طریق
بکوبید با او در دوستی *** بپایش نهاد از سر دوستی
در آن راه همراز و همخوان شدند *** بیکدیگر از مهر مهمان شدند
سرانجام آگه شد از کار و بار *** که دارد زر و گوهر بی شمار
ز بیش و کم کار آگاه شد *** بسیم و زر او هوا خواه شد
ز هر جا خیالی بدل نقش بست *** که آلاید از خون آن خواجه دست
قضا کار و بار گرانمایه بود *** باو در شبی کار همسایه کرد
بخوابش بحلقوم دستی نهاد *** که بیداری اش در قیامت فتاد
چو شب روز شد روی خود را سترد *** دریغا که یار وفادار مرد
همه مال و اموال او بر گرفت *** ره خانۀ پاک داور گرفت
در اشاره نمودن حدیث حضرت رسول
به احرامگه رفت و احرام بست *** بلبیک گفتن بر آورد دست
ز آواز او گشت جنبان جهان *** بلرزید از صوت او آسمان
اگر باورت نیست ای نیکرای *** بسوی حدیث پیمبر گرای
از آن داستان جوی آنجا دلیل *** ره راستی تازه کن زان سبیل
بسوی امامی کش از آستین *** رسد وحی بر گوش روح الامین
نیاورده در عرصۀ خاک کام *** بسویش فرستد پیمبر پیام
یگانه در لجۀ پنج تن *** که بد پنجمین حجت ذوالمنن
بدو نام خود باقر علم دین *** نهاده لق سید المرسلین
منور از او دیدۀ احمدی *** مشرف از او مسند سرمدی
از آرای او رای یزدان عیان *** چو یزدان خبر دار راز نان
ز طوف حرم شد چو فارغ امام *** بمسند شد از سوی بیت الحرام
ز آواز لبیک و غوغای ناس *** در و دشت و کوه و زمین پر هراس
در گفتگوی جابر با امام و جواب شنیدن جابر
شده انجمن مردم بی شمار *** شمارش فزون از ده و صد هزار
از آن انجمن داشت جابر شگفت *** بسوی امام مبین رفت و گفت
که بنگر در این بیکران انجمن *** که جوشد از ایشان زمین و زمن
چه بشنید گفتار گوینده شاه *** بحیرت بگوینده کرد او نگاه
چنین داد پاسخ که چشم خرد *** بچشم خدا بین اگر بنگرد
اگر ده هزارند و گر صد هزار *** نبیند در آن آدمی جز سه چار
بمالید بر چشم او دست شاه *** که اکنون سزد گر نمائی نگاه
چو آن دست بر دیدۀ آن رسید *** نخستین در او روی دلدار دید
چه بر چشم او دست کرد آشنا *** بخود آشنا دید جابر خدا
ز بیش و کم دهر آگاه شد *** دو عالم بچشمش کم از کاه شد
ز هر پرده ئی نه فلک چیده بود *** که طومار نه چرخ پیچیده بود
نشانی ندید از زمان و زمین *** جهانی نبد جز جهان آفرین
نمودن امام به جابر باطن اهل حاج را
همه راز پوشیده دید آشکار *** ز رود نخستین و روز شمار
پس آنگاه جابر سوی ماس دید *** بگرد حرم جمله نسناس دید
گرازان بهر سو سوی گر گراز *** غریوان پلنگ و دهن کرد باز
دونده ز هر گونه ئی جانور *** دمنده بهر گوشه ئ گرگ نر
ببینی بگیتی اگر هر چه هست *** بگرد حرم نیست جز بت پرست
بآن چشم اگر چشم را واکنی *** بشچم خدا بین تماشا کنی
بنوجهل باشد حنیفه بلی *** بود پیرو بولهب حنبلی
نه در شافعی راه یزدان بود *** ره مالکی راه شیطان بود
بپرهیز از پارسایان دهر *** که از پارسائی ندارند بهر
ز پرهیز گارا دل پر ستیز *** که پرهیز از ایشان بود در گریز
از این شد و این زرق اندیشه کن *** ز کج بگذر و راستی پیشه کن
خوشا وقت رندان سرشار مست *** حریفان دردی کش می پرست
چه خم نشئه بخش جهان خموش *** زده دست در دامن می فروش
ندیده ز کس مردمی در جهان *** پریوار گشته ز مردم نهان
نه تنها گذشته ز تاج و کمر *** نموده بجای کله ترک سر
ز خرم خراباتیان خراب *** گذشته ز آرام و از خورد و خواب
در بیام ملامت نمودن نفس شوم و دنیای غدار
ولیکن در این ره در این کاروان *** بسی رهروانند روشن روان
بر آمد جوانی ز اقصای هند *** که بختش جوان بود و رایش بلند
که از ساز و آئین و از دستگاه *** بسی بود افزونتر از پادشاه
سفر را بعزم حرم کرد ساز *** جهان را سفر بست سوی حجاز
همه پشت بر قبله و کعبه جو *** همه کعبه گوی و تبه خانه رو
بتنها نشانی ز مردم ندید *** که چیزی ز دیو و ز دد کم ندید
بر آورد از حول و وحشت خروش *** ز وحشت بنالید و پس شد ز هوش
بمالید بار دگر دست شاه *** بچشم وی و گفت اکنون نگاه
بسوی حرم کن چو بینی همان *** ز مردم جهان پر زشور و فغان
نگه کرد جابر بسوی حرم *** بسی دید مردم همه بیش و کم
حکایت نوجوانی از اهل هند و رفتن او به بیت الله
الا ای شده راضی از کار خویش *** ترا شرم آید ز کردار خویش
جوانی که گفتیم ز اقصای هند *** که بختش جوان بود و رایش بلند
که از ساز و آئین و از دستگاه ***بسی بود افزونتر از پادشاه
سفر از بعزم حرم کرد ساز *** جهان را سفر بست سوی حجاز
بجائی که خرگاه کردی بپای *** زمین را نبد سوی خرگاه جای
و شاقانش در بزم خورشیدون *** غلامانش در رزم لشگر شکن
مر او را بگیتی نظیری نبود ***چو او در زمانه امیری نبود
نهان بد پر از خوان احسان او *** جهان جمله نعمت خور خوان او
بسوی طواف حرم شد روان *** شده پر ز آوازۀ او جهان
بریده همه راه را روز و شب *** چنین تا بیامد بملک عرب
صفحه (196)
بیابان پی آب و راه دراز *** گدازان تن پروریده بناز
شده پایش از تابش آفتاب *** همه آتشین برق و خاکش پر آب
هوایش ز بس آتش افروخته *** بسر مغز گاو زمین سوخته
بخوان خوردنی نغز بد سوسمار *** خورش موش خالی خورش موشدار
کس از آب هرگز ندیده نشان *** ندیده بجز قرص مه روی نان
یکی از غلامان نزدیک او *** پی آب بنهاد دو دشت رو
چو باد وزنده بهر سو شتافت *** جز از آتشین خاک آبی نیافت
ز تاب عطش شد تنش تابناک *** زبانش شد از تشنگی چاک چاک
بد نا امید و بتن ناتوان *** سراسیمه آمد سوی کاروان
نه روئیکه سوی خداوند خویش *** دل افسرده بی آب آید بپیش
نه آبی بجز باد سردش بکف *** بجز آتشین خاک در نه کنف
چو رویش نبد سوی درگاه او *** بدرگاهی از عجز آورده رو
که هستند وارستگان رستگار *** کنه کارگانند امیدوار
بود از تهی دست پوزش پذیر *** بدی دست بی دست با دستگیر
در بیان دعا نمودن غلام و خواهش نمودن آب از ملک علام و معجزه امام گوید
چه با او چنین گفت راز و نیاز *** سوی کاروان گشت ناچار باز
نگه کرد در گوشه غافله *** تنی دید بی ذاد و بی راحله
بماهی همه اشک او برده راه *** ز آهش بر افروخته روی ماه
تن از پرنیان عور و پشمینه پوش *** بدل پر فغان و خروش و خموش
تهی دستش و دست قدرت نما *** نمایان ز دست و جهان زیر پا
چه دیدش در آن جایگه آب جو *** روان شد پی آب نزدیک او
سوی روئی از هر روئی روی تافت *** که از خاک پایش خضر آب یافت
چو آتش بر او تیز بنهاد رو *** از آن خفته در آب شد آب جو
پیاده شد از اسب دادش سلام *** وزان پس باو گفت ای نیکنام
در اینجا بگو آمدی از کجا *** بپاسخ بخندید و گفت از خدا
دگر باره گفتا کجا میروی *** ببیگانه با آشنا میروی
بگفتا رهی نیست جز سوی دوست *** مرا روی در هر سوئی سوی اوست
در این ره کسیرا که یارش خداست *** دگر تکیه بر آشنایان خطاست
نیوشنده چون گفت او را شنید *** بهای دو گیتی یکی گفته دید
درودش بگفت و زبان بر گشاد *** دگر ره سخن را چنین کرد یاد
که بی توشه راه و بنیان و آب *** چگونه کنی سوی رفتن شتاب
بگفتا اگر آب خواهی بگو *** که بیفزایدن نزد ما آب رو
چنین داد پاسخ که ای شهریار *** دلم گشت از تشنگی بی قرار
بخندید شاه و بر آورد دست *** ببالا سوی شاه بالا و پست
بیاورد بهرش یکی آب جام *** هزاران جمش گشت کمتر غلام
چو از دست او جرعۀ در کشید *** دو صد خواجه را بنده خویش دید
بشادی روان شد سوی کاروان *** حیاتش ز نو در تن آورد جان
ز دیدار او خواجه عریان بماند *** بر او نام یزدان نهانی بخواند
بپرسید و گفتا کجا تاختی *** مگر آب در این مکان یافتی
چنین پاسخ خواجه آورد باز *** نه گفت ای خواجه آگه ز راز
پی آب اگر چند بشتافتم *** در این دشت آب آفرین یافتم
یکی سوی آن بر شگفتی ببین *** همه کبریای جهان آفرین
ذکر آمدن خواجه با غلام بنزد امام و بسر انگشت مبارک آب جاری نمودن
همه در برهنه تنی کرده جا *** نمایان شده در ردای خدا
چه بشنید آن نکته آن نیک نام *** سوی شاه شد خواجه با آن غلام
چو آن خواجه نزد شهنشه رسید *** چه گویم ز اعجاز آنشه چه دید
طیان آسمانی بروی زمین *** زمین زان شرف گشته عرش برین
سرش از کله عاری و تاجبخش *** تهی پایش از کفش معراج بخش
ز خار و ز خاشا کش اورنگ زر *** ز خاشاک و خاکش کلاه و کمر
شد آن خواجه از بیم آن شاه لال *** بدانست کوهست آگه ز حال
چو از بندگی باز پرداخت شاه *** سوی خواجه از مهر کرد او نگاه
تبسم کنان گفت ای نوجوان *** چرا بهر آبی چنین ناتوان
نه نزدیک ما ای جوان آمدی *** که جویای آب روان آمدی
بگفت این و در دم بر آمد زجا *** بسوی زمین با سر انگشت پا
بر آن آتشین خاک خطی کشید *** چو باد سحر گشت آبی پدید
از او رشحۀ چشمه سلسبیل *** از او قطرۀ ژرف دریای نیل
تن مرده را در تن آمد روان *** توان باشد اندر زمان ناتوان
تو گفتی که ایام اردیبهشت *** در آنجا هزاران گل و لاله کشت
گواراتر از چشمه زندگی *** خضر را از آن چشمه پایندگی
در آنسهم کین دشت بی آب زشت *** جهان گشت یکسر چو خرم بهشت
دل عالمی در تن آمد روان *** توانا شد اندر زمان ناتوان
دل عالمی در تن آرام یافت *** جهانی از ان جایگه کام یافت
سه روز اندر آن جایگه ماندند *** ز شادی همه جان بر افشاندند
ولی خواجه از ان میان در کنار *** بهر جایگه بود جویای یار
بهر ره خیال وی همراه داشت *** بهر رهگذر چشم بر راه داشت
زنادیدنش خواجه شد در صبور *** بدل بود نزدیک و از دیده دور
چو زان سرزمین هفت منزل گذشت *** چو بنگاه هشتم پدیدار گشت
دگر تنگ شد آب بر قافله *** فرو ماند بر جایگه راحله
ز تاب عطش کاروان شد ز تاب *** چو آتش شده تابش آفتاب
سوی مهتر کاروان آمدند *** ز رنج عطش ناتوان آمدند
سوی کاروان خواجه چون بنگرید *** ز چشمش برخ اشک خونین چکند
پی آب جستن بسی چاره جست *** سرانجام رایش باین شد درست
که یازد سوی دوست دست دعا *** سوی دادگر داور رهنما
چه تیر دعا بر هدف بر نشاند *** خدا را بحق خداوند خواند
باشکی که از دیده او چکید *** بآهی که از پرده دل بر کشید
بسوئی که او داشت راز نیاز *** بروئی که او دیده را کرد باز
بخاکیکه رخ را بر آن خاک سود *** بخشتی که او خشت بالین نمود
بآهی که از آتش دل بریخت *** بخاکی که بادش برخسار بیخت صفحه (197)
بنای که او داشت و درد زبان *** بچشمی که دید او سوی کاروان
که بر ما دل افسردگاه آب بخش *** رهائی از این آتش تاب بخش
تضرع نمودن کاروان سالار بدرگاه خداوند ستار و طلب آب نمودن بدر بار خدا
هوای مه بهمن آمد پدید *** ز هر گوشه ابری بیاری رسید
روان شد در آن دشت هر جا بجو *** که زانجوی بد خضر را آرزوی
ز ابر بهاری مطر ریز تر *** ز دریای عمان گهر ریز تر
ز خاک سیه گشت سنبل پدید *** در و دشت شد پر گل و شنبلید
دو روز اندر آن جای کردند جا *** بروز سیم خاست بانک درا
چو نه روز دیگر بریدند راه *** دهم جایشان گشت احرامگاه
جهانی ستاده در آن رهگذر *** برهنه ستاده ز پا تا بسر
تن از جامه نغز پرداخته *** کفن جامۀ عاریت ساخته
ز لبیک گفتی جهانی بجوش *** ز لبیک گو آسمان در خروش
برهنه سر و پای زار و نزاد *** عیان بد در آن روز روز شمار
ولی خواجه از آن میان در کنار *** بجان و بدل بود جویای یار
بهر سوی جویای دیدار بود *** بهر جای جویندۀ یار بود
همی گشت بر گرد احرامگاه *** بنا گه تنی دید لرزان چو کاه
چو احرام بندان بپوشیده تن *** قبا کرده عرش برین پیرهن
تنش همچو سیماب لرزان ز بیم *** گذاریده از آتش آه سیم
حرم از ازل محترم کوی او *** باو تا ابد کعبه لبیک گو
بطوف درش کعبه پا کرده سر *** بپایش سرافکنده حجر و حجر
بخاک رهش مرده در هر وله *** صفا سعی کرده از آن مرحله
چو آن خواجه سیمای دلدار دید *** ز سیمای او چهره یار دید
شتابان بیامد بسویش چو باد *** همی خاست بر خاک ره اوفتاد
بسویش شتابان چه آتش شتافت *** ولیکن زبانش نه یارای داشت
سخن از دلش آمد بر زبان *** بتکبیر گفتی گشادی دهان
بگفتی و از بیم لرزان شدی *** ز لبیک گفتن هراسان شدی
رخش زرد گشتی بمانند کاه *** چو در داور داوران پر گناه
زمانی همی بود پر بیم و گفت *** بدانای اسرار راز نهفت
برآورد صد آه سرد از نهاد *** بدل سوی دلدار آواز داد
چگونه بگفتن گشایم دهن *** ندانم پذیری تو لبیک من
به لبیک برداشت از دل خروش *** دو گیتی ز آوازش آمد بجوش
همه آفرینش هراسان شدند *** ز ترسیدنش جمله ترسانشدند
پس آنگه پر اندیشه لبیک گفت *** بیفتاد بیهوش و بر خاک خفت
بخاک اندر آمد چنان ناتوان *** تو گفتی روان از تنش شد روان
پس آنگه پر اندیشه گشت انجمن *** ستادند گریان همه مرد و زن
یکی گفت دلخسته از درد مرد *** یکی گفت جانرا بجانان سپرد
یکی گفت مانا که رنجور بود *** یکی گفت از آرزو دور بود
یکی مویه گر شد یکی سنه چاک *** یکی از غم او بسر کرد خاک
که ناگه دیگر باره آمد بهوش *** بپرسید از کودکی با خروش
ترا اینهمه سوگواری ز چیست *** بتکبیر گفتن ترا بیم کیست
بپاسخ بزاری زبان بر گشاد *** چنین سوی گوینده آواز داد
که چون میتوان گفت لبیک چون *** نیوشنده داند درون و برون
که گوینده داند نیوشنده کیست *** بداند که لبیک گوینده کیست
بدرگاه او چون سرایم سخن *** که آگاهم از کرده خویشتن
بگفت و دگر باره از هوش شد *** بگفتن چو لب بست و خاموش شد
ز گفتار او خلق گریان شدند *** ز کردار خودشان هراسان شدند
ز حیرت شده خلق را ازدهام *** سرانگشت خود در دهن خاص عام
گراینست لبیک کاین مرد گفت *** نخواهند لبیک ما را شنفت
بطرف حرم خواجه آمد فراز *** پی دیدنش دیده را کرد باز
سوی جامه و پرده ها بنگرید *** بنا گه رخ یار بی برده دید
برآورد بر پردۀ کعبه دست *** شده کعبه بی پرده یزدان پرست
چنان بر یکی پرده آویخته *** که نه پرده چرخ بگسیخته
فتاده زده چون بر آن پرده چنگ *** زمین و زمان از شتاب و درنگ
بپوزش گشاده زبان عذر خواه *** که قهر توام گر شمارد گناه
بیکره ورق کرد این نه ورق *** شود پردۀ هفت افلاک شق
دو کون از گنه کاری من دژم *** ز عصیان من پشت نه چرخ خم
ز برق گناهم بدوزخ شرر *** سقر ز آتش جرم من شعله ور
نبودم بفرمانت هرگز رهی *** مرا رای خود کرد فرماندهی
ترا بود با من سر همدمی *** بسوی تو همدم نبودم همی
تو آوردی از مهر رو سوی من *** مرا روی بد بر سوی اهرمن
بگفت این و دیگر بر آمد ز پا *** تو گفتی روان شد بدیگر سرا
ملایک بیکباره گریان شدند *** خلایق ز کارش پریشان شدند
که ناگه یکی هاتف از غیب گفت *** ز پرده بر آورد راز نهفت
خدا را گر این شیوۀ بند گیست*** بگیتی خدا را جز او بنده نیست
ز کردار او خواجه بیهوش شد *** بیفتاد بر خاک و خاموش شد
بهوش آمد و هر سوئی بنگرید *** ز گم گشته خود نشانی ندید
در بیان دیدن آن شخص کهن سال امام را و مدهوش شدن و جویا شدن احوال امام (ع)
ز خود خواجه گردید بیگانه تر *** ز درویش گردید بتخانه تر
ز نا دیدنش طاقتش طاق شد *** سوی دیدنش یار مشتاق شد
که ناگه ز درگاه باب السلام *** نمودار شد روی خیرالانام
جوانی در آمد چو سرو روان *** که از دیدنش پیر گشتی جوان
ببرد یمانی بپوشیده تن *** کمین بنده اش شاه روم و یمن
فرازان از آن فر پیغمبری *** ز رایش بپیغمبران رهبری
ز کامش تراب زمین کامیاب *** فروزان ز یکذره صد آفتاب
چو آمد خرامان بسوی حرم *** همه چار رکن حرم گشت خم
چو دیدند مردم مر او را همه *** ستادند یکسوی ره چون رمه
چه افکند بر سوی مردم نگاه *** دل و دیده ها گشت پر اشک و آه
بخورشید آه حزین بر گذشت *** خروش از سپهر برین بر گذشت صفحه (198)
بنالید حل و حرم خون گریست *** چگویم که حجر حجر چون گریست
فغان از زمین رفت تا آسمان *** بامکان خروش آمد از لامکان
جهان گشت یکسر همه گریه خیز *** نمودار شد آتش آه تیز
بگرئید آن خواجه و بنگرید *** بپرسید از هر کسی آنچه دید
که اینکیست اینشور و افغان چراست *** بر او چرخ گردنده گریانچراست
در آنجا ندادش کس او را جواب *** دل و دیده ها بود پر آه و آب
بنا گه یکی مرد گریان بدید *** هم از بهر پرسش سوی او دوید
نگه کرد بر روی آن نیکمرد *** هزار آفرین خواند تعظیم کرد
ز مردم نبد روی و موئی چنین *** شنیدم که او بود روح الامین
ز بویش معطر زمین و سپهر *** ز رویش منور رخ ماه و مهر
هر آنکس سوی شاه کرد اینکاه *** ز دل آه او سر کشیدی بماه
باو خواجه از مهر گردش سلام *** وزان پس باو گفت ای نیکنام
خدا را بگو کیست این نوجوان *** که جانها شده در رهش رایگان
نیوشنده چون گفت او را شنید *** خروشید و آهی ز دل بر کشید
که حیف است عمری تبه ساختن *** خداوند خود را نه بشناختن
سوی ناس اگر هست او ناشناس *** بعرش برینش پذیرند پاس
شناسند او را زمان و مکان *** بود نام او ورد کروبیان
نخواند اگر نام او جبرئیل *** متد بی پر و بال در رود نیل
چه در بندگی تیز بشتافته *** خداوندی از بندگی یافته
پذیرند او را ملایک سپاس *** بود ناشناس خدا ناشناس
خدا را بود رو سوی روی او *** نه در کعبه دارد نه بتخانه رو
هر آنکس که گردد باو آشنا *** ابا او کند آشنائی خدا
بگیتی هر آنکس شناسای اوست *** بنزدیک جان آفرین جای اوست
خجسته کسی گو باو آشنا است *** بکون و مکان آشنا با خداست
گل کلبن گلستان نبی است *** همای بلند آشیان نبی است
بملک دو گیتی گر او رهنما *** نباشد نباشد دو گیتی بپا
چگویم که او را ندانیکه کیست *** ثمین در درج نبی و ولیست
جگر گوشه سید انبیا است *** فروغ دل شبل شیر خداست
ولی حقشان خلق نشناختند *** پراز خشم کین سویشان تاختند
نمودند بیداد را دست پیش *** که ریزند خون خداوند خویش
بشمشیر کین رهبری کشته شد *** بخون سروری را تن آغشته شد
که رهبر شد او بر فرستادگان *** از او سروری جسته آزادگان
گلوئی که بوسید خیر البشر *** بخاک و بخون گشت بی آب تر
بر آمد سوی بر فراز سنان *** که زانسر بپا گشت نه آسمان
بخاک و بخون کاکلی شد قرین *** که روئید زان بال روح الامین
دم خنجر کفر و تیر شقاق *** سر نیزه و تیر اهل نفاق
دریده حجاب جهان آفرین *** بریده بهر گوشه حبل المتین
حجابی که بد زینت نه حجاب *** در آنجا شده واژگون چون حباب
تنی گشت غلطان بخاک و بخون *** که بد خلق را سر بسر رهنمون
سر خنجر و تیغ دستی برید *** که ز آن دست شد آفرینش پدید
از این غصه عرش برین خونگریست *** چگویم که روح الامین چونگریست
بگفت این آهش ز کیوان گذشت *** از آن غم سرشگش ز دامان گذشت
تقریر نمودن یک نفر از اهل دین امام را و رفتن آن بمدینه و گفتگوی آن گوید
ز گفتار او خواجه بی تاب شد *** ز چشمش روان جوی خوناب شد
شد از هوش و آورد از دلخروش *** کسیرا ندید او چه آمد بهوش
بسوی دیار پیمبر شتافت *** که آن جای منزلگه یار یافت
در آن شهر چون راز خود باز کرد *** بهر کس که افشای آن راز کرد
نهادند چون جستجویش ز ناس *** ببینی سر انگشت خود پر هراس
بگفتند مانا که دیوانۀ *** از این شهر و این ملک بیگانۀ
بزنهار بگذر از این رهگذر *** اگر نگذری بگذر از جان و سر
کسی جوید از خانۀ او نشان *** که بر باد حسرت دهد خانمان
اگر بگذری از سر خویشتن *** نخواهی دگر ملک و فرزند زن
سوی خانه و منزل او شتاب *** پس آنگاه پاداش خود را بیاب
نیوشنده چون گفت او را شنید *** زمانی بپژمرد و دم در کشید
روان شد سوی کلبه خویشتن *** روان گشت از دوریش جان ز تن
بیفتاد نالان چون عشاق زار *** بگرئید چون ابر اندر بهار
که درمان این دردا چون کنم *** مداوای او را چه افسون کنم
چو یاری که باشد بامید یار *** فرو ریخت خوناب دل در کنار
بهر گوشۀ چشم در راه داشت *** دل و دیده پر اشک و پر آه داشت
گهی زار نالید بر یاد یار *** گهی شد سرشکش بغم غمگسار
گهی سوی هر راه کردی نظر *** که شاید که از یار یا بد خبر
ز دل رفت آرامش و دل ز دست *** چو دلدارگان گشت دلبر پرست
دمی از خیالش نپرداختی *** بجان و بدل جای او ساختی
هر آنکس خروشید از دل نزار *** شنیدی ز آواز او صوت یار
همه ما سوا را سراسر فروخت *** جز از عشق او هر چه بودش بسوخت
بهر سوی و هر جایگه بنگرید *** همه عکس رخساره بار دید
ز هر کس که بشنید آواز پا *** دلی پر ز امید جستی ز جا
در آنشب چنان ز آتش هجر سوخت *** ندانست پیراهن صبر دوخت
بدل گفت نزدیک شد یار من *** ز دوری تبه شد چرا کار من
بگرئید از شامگه تا سحر *** گذشت از سر و جان و از سیم و زر
نه پیمود راهی بجز سوی او *** نیامد بکوئی بجز کوی او
سحر گه که آن خواجه آمد برون *** بیاد دلارام دل پر زخون
ذکر خبر یافتن آن خواجه از مطلوب خود
همه روی و رای صوابش دهند *** در آنره بآخر جوابش دهند
مریدی رسید از سر کوی دوست *** که اینکه سوی دوست میروندوست
چه از حال جوینده دانای راز *** یدانست جوینده را جست باز
نشان داد بر خادم از سوی دوست *** که تازد بزودی بسوئیکه اوست
صفحه (199)
باو گفت از منزل و جای او *** یکایک نشانهای ماوای او
مرو سوی کار دیگر ز ینهار *** تو او را بزودی بنزد من آر
بزودی بآنسو روان شد غلام *** بجائی که فرمود خیرالانام
چو نزدیک آن خواجه خادم رسید *** نشانها که بد گفته مولاش دید
ز منزلگه و کوی و جمله و مکان *** ز باب و زمام و زنام و نشان
فرستاده چون سویش آمد فراز *** برویش در خلد گردید باز
از او خواجه بشنید بوی نکار *** بخندید خادم که ای هوشیار
ندانم چه بخشی بمن رایگان *** که گویم زنام و نشانت نشان
بگویم ترا مسکن و بوم و بر *** ترا نام ناید ز نام پدر
بگفت و یکایک همه بر شمرد ***ز فرزند از خویش او نام برد
چه خادم نشانهای او را بگفت *** از آن گفتها خواجه شد در شگفت
پس آنگاه خادم زبان بر گشاد *** بگرئید و پس خواجه را مژده داد
که از رنج و اندوه آزاد زی *** ز کار دو گیتی تو دلشاد زی
ترا بخت فرخنده گردید یار *** بکام تو شد گردش روزگار
خجسته کسی گو بدی یار تو *** روا جست هر جای بازار تو
خنک آنکه در دهر یار تو شد *** خوشا آنکه او غمگسار تو شد
ترا از نخستین خدا خواسته *** که نزدیک خود شاه ما خواسته
چه بشنید آن خواجه گفتار او *** بگرئید و بر خاک بنهاد رو
بسی با جهان آفرین گفت راز *** بمالید بر خاک روی نیاز
همی جست هر دم ز خواجه خبر *** بهمراه خود پای او کرد سر
چنین تا بدرگاهی آمد فراز *** که باب خدا بود از آن باب باز
بآن باب سائیده رخ جبرئیل *** در آن باب میکال جسته دلیل
ذکر آمدن خواجه بدرگاه ملایک پناه برگزیده خدا
چو دربان او گشت عرش برین *** بدرگاه حق گشت کرسی نشین
شده نطق روح القدس وحی گو *** که مالید رخ را بدرگاه او
چه شد خواجه نزدیک درگاه او *** بمالید بر خاک ره روی و مو
حجاب درش را چو حجاب چید *** رخ یار را خواجه پی برده دید
چو بی پرده روی دلارام دید *** همه صبر و آرامش از دل برید
بپایش ز شادی بر افشاند جان *** مر او را زنو در تن آمد روان
بدل او سر پرسش شاه داشت *** زبانش سر از شرم کوتاه داشت
بخندید شاه و زبان بر گشاد *** ز نا و نژادش بسی کرد یاد
ز شهر و ز اولاد و خویش و تبار *** همه یک بیک یاد کرد آشکار
چه آواز دلدارش آمد بگوش *** ز آواز او باز آمد بهوش
سوی شاه چشم خرد بر گشاد *** نکاهش بدادار داور فتاد
شهی دید زیبنده فرو تخت *** که بد تاجش از خاک از خشت تخت
شهی دید کز شوکت و فرهی *** همی فرهی گشت او را رهی
سهی دید بر آسمان شهی *** شهی دید زیبای فرماندهی
نشسته بروی حصیری نزار *** لبی پر ز سیم و رخی اشک بار
نهان کرده در زیر پشمینه تن *** قبا پشم و پشمینه اش پیرهن
دل خواب زان درد بروی بسوخت *** نهانی از آن غم رخش برفروخت
اگر دیده یارای دیدن نداشت *** نهانی برویش نهان می گماشت
همان را بدیدش که در راه دید *** همانرا که در راه آب آفرید
دلی پر زخون و رخی پر ز شرم *** همی بنگریدی بشه نرم نرم
ز دیدار او دیده اش شد زتاب *** کجا ذره بیند رخ آفتاب
شهنشه بسوی وی از روی مهر *** بسی کرد گفتار بگشاد چهر
ولی رفته بد خواجه را دل ز دست *** ز دیدار دلدار گردیده مست
نمیدید سوئی بجر سوی او *** که روی خدا دید در روی او
خوشا آنکه خاک رهش یار شد *** بیک دیدن او دل از کار شد
خنک آنکه تایار خود را شناخت *** جز آن یار با یار دیگر نساخت
بفرمود شه تا کشیدند خوان *** طلب کرد نزدیک خود میهمان
شهنشه بخندید نامش بخواند *** گرامیش کرد و بر خود نشاند
نهادش بنزدیک اونان خویش *** وزان خوان روا کرد مهمان خویش
چه از هجر وصل شهنشاه یافت *** بیکره ز خان خورش روی تافت
ز بس در طلب محو دیدار شد *** در آنجای چون نقش دیوار شد
کجا خوردنی میتوانست خورد *** بناچار دستی بیاورد و برد
چو خوردند نان و ببردند خوان *** بر آمد ز جا در زمان میهمان
شهنشه همی کرد سویش نگاه *** بخاکش شد از آن نگه کیمیا
بیاران بفرمود کان زان ماست *** گرامی بر ما چو یاران ماست
گهی کو در آن بزم راهش دهند *** در آن بزم راه نگاهش دهند
سزد گرد کند فخر بر نه سپهر *** کند مالش خویشتن ماه و مهر
سؤال نمودن خواجه و خبر دادن امام باو از جمع احوال و کمان نمودن خواجه بخدائی او
نجوید دگر کشور و بوم و بر *** کند ترک تاج و کند ترک سر
چو آن خواجه شد ایستاده بپا *** شهنشاه خندان بر آمد ز جا
بدل خواجه بس داشت راز نهفت *** شهنشه بر آورد راز نهفت
بسی داشت راز و نیاز و سؤال *** همه فاض گفتش زماضی و حال
چنان خواجه را در دل آمد خیال *** که نبود جز او قادر ذوالجلال
شد آگاه در دم باو گفت شاه *** بزنهار ازین ره مپیمای راه
که گردی در این راه بیره هلاک *** فتد تا قیامت تنت در مغاک
بدرگاه او من کمین بنده ام *** ز کار بد خویش شرمنده ام
دل خواجه زان راه بیراه گشت *** شه ز توبۀ خواجه آگاه گشت
مر او را فراوان نمود آفرین *** که از دوستانی تو ای پاکدین
چه خواهی کنون سوی کاشانه رو *** سوی منزل و مسکن و خانه رو
چه فردا شود دیگر اینجا بپا *** از آنجا سوی خانۀ ما بیا
سوی خانه شد خواجه و جان نداشت *** تن ناتوان برد و جانرا گذاشت
ز خوان خورش خود خوابش نبرد *** که دلداده را از کجا خواب برد
همیداشت شب تا بروز این خیال *** که دارد شب هجر روز وصال
ز بس گفت ای شب کجائی بروز *** شبش گشت افرزو عالم فروز
در آنشب ز بس فکرت روز بود *** شبش زمان شرف روز نوروز بود صفحه (200)
بدل بس بشب نقش آنروز بست *** دو روز آمدش هم در آنشب بدست
پی روز آهش شب افروز شد *** زغیرت شب آبستن روز شد
در آنشب پی روز بگریست زار *** که شد بهر روز و شبش غمگسار
بشب گشت گریان که روزت کجاست *** که روز تو فردا شب قدر ماست
چرا می نیائی تو ایشب بروز *** یک امشب بروز آی من را مسوز
که ناگه شبش روز امید سوخت *** ز روز وصالش شب قدر سوخت
ز آفاق شب روز روشن دمید *** شب هجر او گشت روز سفید
پی روز بس شه در آنشب غمین *** شبانگاه او گشت روز آفرین
شب از روز هجران او روز شد *** شب قدر او روز نوروز شد
چه شب روز شد خواجه امیدوار *** روان شد سوی درگه شهریار
بیاورد همراه خود ده غلام *** بکف هر یکی داشت زرینه جام
همه جام پر گوهر شاهوار *** که سازد بپای شهنشه نثار
بیاورد همراه با ده غلام *** دو دراعه زیبنده آن نیک نام
یکی نغز عمامۀ برگزید *** که دو دیده دهر چون او ندید
ردای زرد اندود و ده بار زر *** ده و دو سپر پر ز در و گهر
روان شد ابا هدیه و با نثار *** پر امید سوی در شهریار
آمدن خواجه با چند نفر غلام پریچهر و هدیه بدربار پادشاه و مشاهده نمودن شوکت
گرازان و تازان چو آنجا رسید *** مکان و زان را دگرگونه دید
یکی بارگه دید سر بر سپهر *** شده نقش پیرامنش ماه و مهر
جهان تا جهان عرصه پر ز نور *** ستاده یتیمان درکاه دور
که بد نزد آن بارگه در جهان *** کهن طاق ایوان نوشیروان
نهاده در آن بارگه تخت زر *** مکلل بیاقوت و در و گهر
غلامان رومی هزاران هزار *** کمین بنده شان شاه روم و تتار
ستاده بکف هر یکی جام زر *** همه جام پر لعل و در و گهر
که مانند ایشان زمین و زمان *** نه دیده نه بشنیده گوش جهان
ستاده بنزدیک فیروز تخت *** جهان گشته زان تخت فیروز بخت
شده کوی زرین آن پایه ماه *** شده عرش کرسی بر آن تختگاه
نمودی در آنجا جم و جام جم *** سفالینه جامی و کمتر خدم
بدر بار او بنده آزادگان *** پرستار تختش فرستادگان
شه روم دربان دربار بود *** شه مصر چون نقش دیوار بود
بطوف درش جسته از جان سبیل *** دو صد کعبه و حجر ور کن خلیل
ز نار شب افرزو او گاه بیم *** بسوی خدا راه جسته کلیم
ولی خواجه بیهوش استاد بود *** دل و دین در آنجا ز کف داده بود
چه دید آنچنان مجلس شاهوار *** خجل شد از ان هدیه و آن نثار
که ناگه بر آمد ز گردان فغان *** که آمد برو سرور انس و جان
در رسیدن خواجه بدربار برگزیده حضرت اله العالمین و گزارش آنرا گوید
ز پایش چو بگشاد حجاب باب *** بیکره بر افکنده شد نه حجاب
به بی پرده شد راز بنهفته باز *** شد از چهرۀ پردگی پرده باز
ز سیماش شد چرخ سیماب گون *** بهم ریخت مقصوره کاف و نون
همه پردۀ چرخ دست قدر *** چو طومار پیچید سر تا بسر
که بر آستانش جهان تنگ بود *** زمین و زمان نقش ارژنگ بود
بیکره شد از آفرینش شکیب *** بملک و ملایک در آمد نهیب
سراسیمه گشتند کروبیان *** هراسان بهر گوشۀ قدسیان
شهنشاه از خانه شد سوی تخت *** جهان گشت از تخت او نیکبخت
چو شد پای او زیب تخت و نگین *** نمودش جهان آفرین آفرین
ستادند یکسوی کروبیان *** بسوی دگر صف زده قدسیان
همه آفرینش در آن بارگاه *** نمودی سراسر کم از پر کاه
در بیان سؤال خواجه از امام گوید
بهر سو بکش کرده دست ادب *** ملوک و ملایک پر از تاب و تب
نه کس داشت راه نگه سوی او *** نگه خیره از دیدن روی او
ستاده در آنعرصگه انس و جان *** ز هیبت همه بیدل و بی زمان
شهنشه در آن عرصه گه بنگرید *** مهان و شهانرا سراسر دید
ز دلخسته خود نشانی ندید *** کسیرا بآوردنش بر گزید
فرستاده سویش به پیمود راه *** که آرد مر او را بنزدیک شاه
همیرفت و او را بجائی نیافت *** چنین تا ببیرون درگه شتافت
بدیدش بکنجی نشسته نزار *** ز حسرت دل و دیده اش اشکبار
مر او را از انجا بهمراه برد *** از آنجا بنزدیکی شاه برد
چه نزدیکی تخت شه ایستاد *** بیکباره دین و دل از دست داد
برویش نگه کرد و خندید شاه *** چرا هدیه ناوردیم پیشگاه
چنین داد پاسخ که گشتم خجل *** از آنهدیه در پرده ماندم بگل
شهنشه بفرمود کارند زود *** پذیرفت و پوشید و شادی نمود
غلامان آنمرد نیکو نهاد *** همه در صف قدسیان جای داد
پر از مهر گفتا که ای نوجوان *** پذیریم ما هدیه از دوستان
هر آنکسکه او مهر او را شناخت *** شب و روز با وصل او عشق باخت
نه تنها ره بز خواصش دهند *** که جا در کنار خواصش دهند
از او خواجه را در دل آمد خیال *** که شاه جهان از که دارد ملال
شهی کو بکونین فرمانرواست *** چنین زار و گریان بگیتی چراست
در توصیف نمودن از شوکت و اقتدار حضرت
همیخواست ز آنراز پرسد ز شاه *** ولی شرم او را نمیداد راه
چه اینراز از خواجه بر دل گذشت *** شه از راز ناگفته آگاه گشت
شهنشاه از دل بر آورد آه *** که از آه او سوخت ماهی و ماه
ز دیده بدل جوی خوناب راند *** ز دیده برخ اشک خونین فشاند
حکایت بر مهربان یار کرد *** شکایت ز کار ستمکار کرد
ز کار گذشته بسی کرد یاد *** چنین گفت کی مرد نیکو نهاد
هنوزم بشمشیر دست آشناست *** هنوزم ز خون دست و بازو حناست
صفحه (201)
هنوزم بود چشم حست براه *** که آید بدر باز از رزمگاه
هنوزم بخون دیده و دل تر است *** که از خون ما ترسر خنجر است
ستم رفته بر نیکنامان بسی *** بدینسان ستمگر ندیده کسی
بخون پدر بسکه رخ سوده ام *** بخون تا قیامت رخ آلوده ام
چه اسب اجل سوی ما تاختند *** بما خنجر و تیغ تیز آختند
بایشان کس از ما گرامی نبود *** بجز تیغ و خنجر سلامی نبود
نکردند یاران سوی ما نگاه *** شکستند عهد و گرفتند راه
بما نیلگون آسمان خون گریست *** چه گویم که گردون وارون گریست
ز آل نبی خلق را شد زیاد *** گزیدند فرمان آل زیاد
چنان بندگان فتنه انگیختند *** که خون خداوند خود ریختند
سری کو بجبریل پنموده راه *** نه با تن سوی شاه پیمود راه
چراغی که زان نارسینا فروخت *** در آن وادی از آتش ظلم سوخت
بسی تشنه بی آب شد پر ز خون *** که بر آب شد خضر را رهنمون
دم تیغ حبل المتین را برید *** سر نیزه عرش برین را برید
نوان سینه شان شد ز سم ستور *** که بر نار سینا از آن تافت نور
تنی ماند بر خاک و خون بی کفن *** که بخشد مه و مهر را پیرهن
چه تیر از کمان سوی او شد روان *** چو پیکان نمرود بگریست خون
چو پر خون شد از سینۀ نوک تیر *** جهانرا شد از تیر نمرود سیر
سری کو فراتر ز معراج بود *** سری کو بعرش برین تاج بود
بسر کاکل خون چکان تاج داشت *** ز نوک نی و نیزه معراج داشت
چه کلک قدر این قضا را نوشت *** بنای جهان هشت بر خاک خشت
چه از ناخن مه خراشید چین *** چکد خون دمادم ز عرش برین
مکائیل را روی خونین بود *** بخون بال جبریل رنگین بود
بپیرامن راغ در سبزه زار *** نروید بجز لالۀ داغ دار
از این غم بخندد لب روزگار *** جهان گرید از غم چو ابر بهار
کند ناله زین در در بحر آب *** نپوشد از این قصه سر آفتاب
نجوشد دگر چشمۀ زندگی *** ننوشد خضر زان ز شرمندگی
ز خجلت نیاید دگر بر زمین *** نیارد دگر وحی روح الامین
نیاید بگیتی دگر رهبری *** نیاید سوی خلق پیغمبری
خراشیده بینی رخ قدسیان *** خروشنده بینی زمین و زمان
ز مردم نیاید کسی را بجای *** شود مادر دهر دون دیو زای
ز سوئی نیابد کسی راه راست *** نیاید ز گردون بجز کج کاست
بجوشد از این غم زمین و زمان *** بپوشد سیه تا ابد آسمان
بگفت این و آهش بر افلاک شد *** ز اشکش کل این توده خاک شد
چنان از دو دیده ببارید خون *** که خونبار شد گنبد نیلگون
بر آورد از دل یکی آه سرد *** دگر باره او با دل پر ز درد
در اظهار نمودن حضرت امام گزارش دشت کربلا را و ملامت کفار گوید
بگفتا ندانند روی زمین *** که سوی که جستند پرخاش کین
خدا گوی سوی خدا تاختند *** بخون خدا دست کین آختند
دو صد بار نفرین بر آن کور باد *** ز بینائی و آفرین دور باد
که فرخاش و کین با خدا ساخته *** بکشته خداوند و نشناخته
نمودند جمعی بیک رشته بند *** که بودند در ملک جان رشته بند
به بستند دستی که روز الست *** نگار نه افلاک بی پرده بست
فلک محمل بانوئی را شکست *** که او محمل بختی چرخ بست
مخالف در انپرده آواز کرد *** که آن پرده نه پرده را ساز کرد
بگفت این و از دیده ها خون گریست *** ز گرییدنش ما سوا خون گریست
ز سوز جگر خرمن ماه سوخت *** ز برق شرر هفت خرگاه سوخت
ز دل آسمان گشت خونابه ریز *** ز خون شد کنار زمین گریه خیز
در مهموم شدن کروبیان و جنیان و آدمیان از مکالمات حضرت امام
همه آفرینش بجوش آمدند *** ملایک همه در خروش آمدند
تو ای هوش یکباره بیگانه شو *** تو ای عقل یکباره دیوانه شو
تو ای رند از این تنگ کاشانه خیز *** تو ای عقل یکباره دیوانه شو
بر آور ز بیداد گردون خروش *** چنین گو بمیخواره و می فروش
که رنگین رخ از اشک خونین کند *** مبادا رخ از باده رنگین کند
چو بشکست در بزم زرینه جام *** برندان حرام است شرب مدام
چو خون خم و باده بر خاک ریخت *** چو پیمانه بشکست پیمان گسیخت
اگر جام نوشین بکف روزگار *** ببارد بلب بهر دفع خمار
ز چشمش بریزد چنان خون ناب *** که خیزد از آن جام خونین حباب
خدا را برندان میخانه گوی *** به پیمانه پیمای پیمانه گوی
مگویش بخود دلق ماتم بپوش *** سیه ساز چشم مغ و میفروش
بخم گود گرمی بمستان مبخش *** دگر نشأه برمی پرستان مبخش
گره در گلو شیشه را گو ببند *** به می گو که در جام دیگر مخند
صراحی تو از دیده خوناب ریز *** بکن در گلو غلغل گریه خیز
چگونه توان بادۀ ناب خورد *** که صاف دل خم شد از درد درد
خم و باده دیگر نیاید بجوش *** چو در خون زند دست و پا میفروش
چو خونین شود چهرۀ می گسار *** کجا نشأه یابد زمی باده خوار
مغنی در این پرده آواز کن *** چه نی نالۀ بیخودی ساز کن
نوائی بآهنگ عشاق کن *** کتب خانۀ عشق اوراق کن
ز سوز جگر سینه سوراخ کن *** بدل نالۀ زار گستاخ کن
در این بزمگه بزم ماتم بچین *** که شد بزم آرای ماتم نشین
در بیان شکایت نمودن ناظم از بی اعتباری دنیای دون و طلب آمرزش از قادر بیچون گوید
بناخن دل زخمه خونین خراش *** ز دل زن خروش و بکن راز فاش
ز ناراستی های این چرخ دون *** ز کج عهدی گنبد نیلگون
ز مهمان کشیهای این میزبان *** ز گردن کشیهای این بد گمان
نه با بخردان خیره کج باخته *** که با بی خرد بی خرد ساخته
صفحه (202)
هنر در پی گنج او برده رنج *** از او بی هنر برده بیرنج گنج
ز دون پروریهای این دون نژاد *** که از کار او کرده بیداد داد
خدایا ز مکرش مرا دور کن *** دلم را ز دوریش پر نور کن
بآن تن که تن ها توانا از اوست *** بآن دل که آرام دلها از اوست
بآرایش شاهد می فروش *** بالایش خرقۀ درد نوش
بخاکی که شد خشت بالای خم *** بخشتی که شد خاک در پای خم
بآن بت که رشک بت آذر است *** به بتخانه ئی کز حرم برتر است
بترکی که در گاه یغما گری *** برد ملک دلها به یغما گری
بروئی که زو شد بتاب آفتاب *** بموئی که شد غیرت مشک ناب
بطنازی قامت دلستان *** بخود نازی قد سرو جمان
به بیماری نرگس می پرست *** بخونخواری چشم میگون مست
بجان بخشی آن لب نوشخند *** بشیرینی ان شکر ریز قند
بطراری طرۀ پر ز تاب *** بغمازی نرگس نیمخواب
برندی که در دیر افتاده مست *** بمستی که پارا نداند ز دست
به گم گشتگان سر کوی یار *** که راهی ندانند جز سوی یار
که از خود پرستی رهائیم ده *** برندان دیر آشنائیم ده
گرایم به میخانه از خانقاه *** بآب خرابات شویم گناه
بآب خمم خرقۀ زهد شوی *** مرا از خم باده پر کن سبوی
که بودم بسی سالهای دراز *** گرفتار حرص و گرفتار آز
گهی همچو مفتی بفتوی دلیر *** گهی همچو قاضی به احکام شیر
گهی همچو سالوس از کبر مست *** گهی همچو زاهد بتکبیر مست
گهی رهبر و پیشوای انام *** ندانسته ره مقتدا و انام
دهد ساغرم ساقی سیمتن *** مداوای دردم کند دردون
دهندم از آن آب آتش نهاد *** که زهد و ریا داده خاکم بباد
در بیان توصیف شاهزادۀ بی همال ابراهیم خان
بده ساقی آن لعلگون ساغرم *** از آن باده پر شور گردان سرم
به بتخانه و کعبه اندر جهان *** شده شیخ و ترسا ابراهیم خان
به یاران و احبابش امیدوار *** که گردیده بر کام ما روزگار
سزد گر بپیری جوانی کنی *** بعیش و طرب کامرانی کنی
در این کشور امروز شهزاده ایست *** که در کشور عدل آزاده ایست
جهانداری آمد جهان را بنام *** که نازد باد تاج و دیهیم و گاه
چه روشن شد از نور رویش زمین *** همه خاک او گشت نور آفرین
جهان را چه شد رایش آموزگار *** شده دانش آموز در روزگار
بملکی که او کشور آرای گشت *** ز چرخ برین ملک کشور گذشت
جهان را جهان آفرین خواسته *** که از ذات اویش بیاراسته
همه کرده در بوم و ویرانه جا *** شده مسکن بوم جای هما
ببال ای بر و بوم کرمان زمین *** ز عز و شرف تا بچرخ برین
زمین تو بالاتر از آسمان *** مکان تو بالاتر از لامکان
گوزنان راغ تو ضیغم شکار *** تذروان باغ تو سیمرغ وار
شب افروز بام تو خورشید وش *** می اندرز جام تو جمشید وش
ترا کاخ و ایوان که آراسته *** که از کاخ تو نه فلک خاسته
فضای هوای تو عیسی دم است *** مگر با تو عیسی دمی همدم است
بگور کنام تو شیران اسیر *** بمور مسام تو چون مور شیر
بسویت دل اهل دین مایل است *** مگر در دهت جای اهل دل است
ترا پایه سربلندی ز چیست *** ترا مایه ارجمندی ز کیست
مگر کشورت با خدا ساخته *** که بر وی خدا سایه انداخته
بجای گیا رسته در مرغزار *** ز خاکش سهی سرو سیمین عذار
که شد بر زمین تو دامن کشان *** که سر سوده بر دامنش آسمان
بملک تو چون عدل دارد مدار *** که ملک تو دارد بفرش افتخار
که رویت بجای سمن چشم مست *** بجای گیا نرگس می پرست
خدا و خداوند کاخ تو کیست *** که دارای ملکش بزیبند کیست
زمینت شده رشک عرش عری *** شده کعبه بتخانۀ آذری
مگر با خلیل از شرف همدمی *** که بر عالمی قبلۀ عالمی
براهیم دارد بکویت مقام *** که شد سجده ات فرض بر خاص و عام
و یا خسروی ملک آراسته *** که از دورۀ خسروی خواسته
جهانگیر شهزادۀ کامران *** مه برج شاهی ابراهیم خان
که از تخت او یافت تمکین زمین *** ز تاجش فروزان سپهر برین
جهانی شده زنده از زندگیش *** جهان را خداوندی از بندگیش
گشاید چو بازوی گیتی گشا *** سر سر کشانش فتد زیر پا
چو پا بر زمین برفشارد ز کین *** بر آرد ز سر مغز گاو زمین
زمین را گران سنگی از کام اوست *** سبک نه فلک در خم جام اوست
بساطش چو شد بر بسیط زمین *** زمین گشته برتر ز عرش برین
جهان را تو اندر تن از جان اوست *** همه ما سوی زیر فرمان اوست
بیاموز ای بحر از این دل کرم *** بینداز ای کای از این کف درم
بیاسای از فتنه ای روزگار *** بیارای ای عل ملک مدار
بگیر ای قدر حکم از این بارگاه *** بدار ای قضا عهد او را نگاه
تو ای مه بر این خاک ره رخ بمال *** که خورشید را بنگری چون هلال
دبیری تو ای تیر اینجا پذیر *** که برجیس گردد ببزمت
در این بزم کن زهره رامشگری *** که رامشگر آمد تو را مشتری
بر آرای خور از بام این بارگاه *** که تا بنگری چرخ چارم بچاه
در این بار بهرام شو قهرمان *** که کیوان کنی بندۀ آستان
در این بزم دستور شو مشتری *** که گیری تو فرمان سعد اختری
در این بام ای میر کیوان در آ *** بنه خرگه نه فلک زیر پا
خدیوا ز تاجت فلک گوهر است *** در ایوان تو چرخ بازیگر است
فلک سربلندیش از تخت تست *** ملک ارجمندیش از بخت تست
نمایان ز تو در گه مهر و کین *** مه و مهر کین جهان آفرین
جهان آفرین آفرین خوان تست *** جهانی پر از خون احسان تست
چه در گاه بخشش گشائید و کف *** به یک ره شود پر در این نه صدف صفحه (203)
بر آمد ز جیب تو دست لوال *** که در جیب شد دستهای سؤال
تن تست پاکیزه چون جان پاک *** ز آلایش آتش و باد و خاک
ز تیغ تو خندد ز عرش جهان *** ز غم خون بگرید دل آسمان
فلک تا بود تختگاه تو باد *** ملک تا بود در پناه تو باد
ساقی نامه در آرایش کتاب و استمداد از جناب رب الارباب
ز تو چشم بد در جهان دور باد *** ز تو کشور عدل معمور باد
مغنی در ابن مدحت آغاز کن *** بعالم در خرمی باز کن
که آمد جهان را یکی کدخدا *** چو بر بندگان دادگسر خدا
خدای جهان بندگان را نواخت *** که بر بندگانش خداوند ساخت
مغنی از این مدحتم داستان *** بآهنگ زابل بدستان ستان
که شد تاجداری سزاوار تاج *** که از تاجداران گرفته خراج
غضنفر فری تاج و افسر گرفت *** تهمتن تنی گرز و خنجر گرفت
سری شد سزاوار تاج و کلاه *** که در پایش از مهر سر سوده ماه
شهی در جهان دادگستر شده *** که کسری ز عدلش ستمگر شده
مغنی سرودی ز مدحش بخوان *** مرا از غم ما سوا وارهان
خدیوی بیاراست تاج و سریر *** که دانش از او گشت دانش پذیر
بدور آر ساقی در این دور جام *** که دوران در این دور آمد بکام
بدور آر و دور خط یار بین *** در آن دور من را چون پرگار بین
که شد در چمن ابر دامن کشان *** مرا از غم ما سوا وارهان
روان شو نواخوان بطرف چمن *** چمن را طراوت ده از نظم من
مبر نام چیزی بجز نام وی *** که شد نامۀ زرق و سالوس طی
برخسار خوبان فرخ سرشت *** دبیر قضا خط عنبر نوشت
ز لعلع لب یار پر ساز جام *** که نوشم از این جام شرب مدام
از آن آب چون آتشم ساز مست *** بآن آتشم ساز آتش پرست
قدح از عقیق لب یار کن *** می از عکس رخسار دلدار کن
که مخمورم از نرگس می پرست *** خمارم ز چشم خمارین مست
حریفی که می خورده از لعل یار *** می جام مبناش ناید بکار
ز عکس رخ شاهد می فروش *** خم و باده آید بجوش و خروش
ز سرو چمانی که سرو چمن *** قبا کرده از رشک او پیرهن
چه بنشست طرف کله بر شکست *** مرا سبحه بگسست و زنار بست
چه شد زلف در گوش او گوشوار *** چنین گفت در گوش او گوشوار
که یکباره ترک دل و هوش کن *** ز کار دو گیتی فراموش کن
مغ ساده و ساقی سیمتن *** می ناب و بیتی ز اشعار من
توان آورد در تن ناتوان *** بدلهای پژمرده بخشد روان
مغنی ز شعرم بیارای رود *** که آرد ز شعرای چرخت درود
از این داستان نغمه ئی ساز کن *** جهان زین نوا پر ز آواز کن
بصاحبدلان و بدلدادگان *** بآواز جویان و آزادگان
نوائی بیارا بصوت حجاز *** ز ترکان تازی سخن ساز ساز
مغنی از این پرده ام راز گو *** ز خال و خط برده گی باز گو
که آرم برون از پس پرده باز *** سرایم نوائی بصوت حجاز
در بیان آغاز داستان فتح حرم و خبر دادن حضرت رسول از احوال فرقۀ اشرار
بدستان یکی داستان آورم *** به تن های پژمرده جان آورم
که چون گشت پیغمبر کردگار *** به پیکار فیروز در کار زار
در آورد کشور بزیر نگین *** برافراشت رایات و آیات دین
بت بت پرستان ز چنگش نژند *** دل کفر کیشان ز غم مستمند
نه سفیان دگر تاب پیکار داشت *** نه لشگر بپیکار و کین کار داشت
تهی شد ز گردان ز گردش گروه *** نبردش پناهی بجز سنگ و کوه
دگر تاب لشگر کشیدن نداشت *** بدشمن بر و بوم کشور گذاشت
فرو ماند بازوی گردان ز کار *** نبدشان دگر طاقت کار زار
دلیران و گردان بطحا زمین *** ببطها پر از کین و اندوهگین
همیشه بدند از نبی در هراس *** همی داشتندی شب و روز پاس
که ناگه بیاید نبی بی گمان *** سر آرد بلات و بعزی زمان
کز آن بودنی کاهنان کهن *** خبر داده بودند زی انجمن
که از دستش آید بعزی شکست *** کند لات و ود و هبل خوار و پست
در بیان مژده دادن حضرت سید المرسلین به اصحاب دین و مأمور نمودن ایشان را بجهاد و صلح حدیبیه
ره و رسم کفار باطل کند *** ز خونشان سراسر زمین گل کند
دگر گونه دینی پدید آورد *** سیاه زمانه سفید آورد
بدین نیاکان شکست آورد *** دگر گونه دینی بدست آورد
بدستان شخن گستر راستان *** بیاراست زینگونه این داستان
نوائی بصوت دری کرد ساز *** جهان شد پر از نغمه های حجاز
که روزی شهنشاه یثرب زمین *** رسول خدا سید المرسلین
نشسته بر اورنگ شاهنشهی *** بجان گشته او را دو گیتی رهی
گرفته ز ملک تدلی خراج *** فرستاده اش شاه ما زاغ باج
ستاده بنزدش بزرگان دین *** بدان تا چه گوید رسول امین
بگفتن رسول امین لب گشاد *** فلک را ز آوازها شد زیاد
جهان را حلاوت بگفتار داد *** بگفتار اصحاب را یاد داد
که دارم بگیتی یکی آرزو *** کنون گشت هنگا نزدیک او
که رخ سوی خان خدا آورم *** طواف حرم را بجا آورم
بسوی حدیبیه خواهم شدن *** در آنجا بهر جا رائی زدن
شوم آگه از کار اهل حرم *** چو کار آگهان آگه از بیش و کم
که از لطف یزدان شده عنقریب *** که گردد مرا فتح بطحا نصیب
بیابم بقوم بد اندیش دست *** در آرم بلات و بعزی شکست
همه ملک بطحا بچنگ آورم *** اگر چند چندی درنگ آورم
بت و بت پرستان کنم خوار و پست *** نماند بر آن بوم و بر بت پرست
شنیدند یاران چه گفتار او *** یکی سرخ رو شد یکی زرد رو
یکی از سخنهاش دلشاد شد *** یکی را ز دلشادی از یاد شد صفحه (204)
یکی داد دل راز گفتش فروغ *** یکی شاد گشت او که گوید دروغ
یکی شاد گشت و یکی پر ز غم *** یکی شکر کرد و یکی شد دژم
گفتگو نمودن عمر خطاب با حضرت رسول و جواب دادن حضرت او را و فرستادن خالد بحدیبه
عمر چونکه اصغای آن راز کرد *** بمدحت سرائی زبان باز کرد
که جان و سر ما فدای تو باد *** تن و جان ما خاک پای تو باد
ترا آسمان و زمین بنده باد *** بپاید سر دشمن افکنده باد
نثار رهت فرق فاروق باد *** کمین پایه ات جان عیوق باد
گرفتار بخت تو ود و منات *** پرستار تخت تو عزی و لات
هبل کمترین بنده گاه تست *** سواع از دل و جان هوا خواه تست
بهر سو که گوئی تو لشگر کشم *** تن و جان دشمن آذر کشم
بسفیان و لشگر شکست آورم *** ببخت تو بطحا بدست آورم
ز گرگان شبان را نیاید زیان *** که دارد سگی چون عمر پاسبان
بضرب سر و خنجر و تیغ تیز *** برانگیزم اندر جهان رستخیز
چه بوحفش را گفته آمد ببن *** چه معنی نباشد چه سود از سخن
پیمبر شنید و تبسم نمود *** وز آن پس بخالد بفرمود زود
که بر سوی حدبیه راند سپاه *** در آن جایگه جوید آرامگاه
مخبر شدن اهل بطحا از رسیدن حضرت خیر الوری بحدبیه و گذاری آن قصه
پیمبر در آنجا چو منزل نمود *** ز دادار بطحا رسیدش درود
چو آگاهی امد ببطحا زمین *** که آمد در آنجا رسول امین
همه اهل بطحا بجوش آمدند *** بیکباره اندر خروش آمدند
سراسر سوی خوان سفیان شدند *** سراسیمه نومید از جان شدند
همه ناتوان و همه بی قرار *** همه کشته بر یکدیگر غمگسار
که گر دست یابد بما این یتیم *** نخستین کند لات و عزی دو نیم
تنی زنده از ما نماند بجا *** چه دهقان و چه لشگر و کد خدا
چه بشنید سفیان از ایشان سخن *** بر اندیشه شد مغز پیر کهن
پر اندیشه آورد پاسخ چنین *** که هستم بهر چاره پیش بین
سکالم یکی چاره بد سکال *** نیاید سوی رزم ما چند سال
بجز چاره جستن مرا چاره نیست *** که درمان این درد را چاره نیست
بدین چاره جستن سوی راستی *** گرائیم از کجی و کاستی
نویسیم بر جان عهدی درست *** در آشتی را بکوبیم چیست
نامه نوشتن ابوسفیان بحضرت خیر البشر و خواهش نمودن صلح از آن سرور
گزیدند گردان رای رای او *** بپیمان شدند عهد پیمای او
یکی نامه سوی پیمبر نوشت *** ابر جای کین اندر آن مهر گشت
که ای فخر اولاد عبدالمناف *** سر آمد بما روزگار مصاف
سزد سرفرازیم بر آسمان *** که روشن شد از تو مرا دودمان
که از دودۀ ما یکی شهریار *** بیاید که گیتی کند خواستار
سر ناسزایان ببند آورد *** بتان را بخم کمند آورد
کنون از تو داریم ما افتخار *** گذشتیم از رزم و از کار زار
همه با تومان رزم بیهوده نیست *** دل از کار پیکار فرسوده نیست
همه بندگانند خویش و تبار *** نجوید دگر با تو کس کار زار
من اینک بدرگاه تو بنده ام *** ز کار بد خویش شرمنده ام
پشیمانم از کار و کردار خویش *** از آن کینه جستن که بگذشته پیش
دل نامداران از این پر هراس *** بسوی تو دارند این التماس
که از لات و عزی فراموش کنی *** دل جمله خویشان خود خوش کنی
ببخشی بمن جرم ود و منات *** نخوانی دگر زشت عزی و لات
بدینی که خواهی در آئیم ما *** بآئین و دینت گرائیم ما
تو شاهی و ما جملگی بنده ام *** بفرمان و رایت سر افکنده ایم
در آئیم یکباره در دین تو *** پذیریم ما جمله آئین تو
اگر چه علی مان نیامد بدست *** ولی مان چه صدیق و فاروق هست
اگر لات و عزوی نخواهی شکست *** همه بندگانیم یزدان پرست
اگر مر ترا غیر این است رای *** ز طوف حرم باز گردی بجا
کسی با تواش رزم و پیکار نیست *** بآئین و دین تواش کار نیست
چو خواهی که آئی ز بهر طواف *** نسازد کسی با تو رزم و مصاف
ولیکن ترا گر جزا نیست رای *** که لات و هبل را در آری ز پا
نیارند خویشان از این رای تاب *** که این رای رایی بود ناصواب
ولیکن کسی با تواش جنگیست *** ز دین وز آئین و از ننگ و نام
نگارنده پیچید و بر زد نگین *** فرستاده سوی رسول امین
خبر دادن حضرت خیر الانام از احوال ابوسفیان و سایر طایفۀ قریش و راضی شدن بصلح و بخشم شدن عمر خطاب
پیمبر چه مضمون آن نامه دید *** بسوی بزرگان دین بنگرید
که سفیان ز کارش بتنگ آمده *** پس صبح از کین و جنگ آمدند
پذیریم از اینگونه پیمانکه بست *** بیاید زمانی که شد شکست
گزیدند آن رای اصحاب دین *** که بادا برأی رسول آفرین
بجز قدوه بطش وطیش شدید *** که او از ره راستی سر کشید
چه آن صلح و آن نامۀ عهد دید *** چو جوشنده آتش ز جا بر دمید
در آمد بخشم و در آمد بجوش *** بر آورد پر کینه از دل خروش
بیامد بسوی پیمبر روان *** ز کار پیمبر شده بد گمان
پر از خشم گفتا بخیر البشر *** که در صلح راضی نباشد عمر
همه گفتۀ خویشت از یاد شد *** همه عهد تو سست بنیاد شد
نگفتی کنم فتح بیت الحرام *** نماند ز عزی و از لات نام
کشم ملک بطحا بزیر نگین *** فرازم من آن ملکرا باب دین
کنم ود و لات و هبل خورد خورد *** کنون مهر خویشیت از یاد برد
صفحه (205)
همانا ز خویشیت یاد آمده *** که آئین و دینت بباد آمده
پیمبر ز کذب و خیانت بریست *** خیانت نه زیبای پیغمبر یست
ذکر از جابر آمدن عباس و خشم نمودن او بر عمر خطاب و سیلی عباس بر او و گزارش
چه خوش گفت دانا که جز کبر و لاف *** نیاید ز اولاد عبدالمناف
چه بشنید عباس گفتار او *** برویش پر از کین ترش کرد رو
بسیلی چنان روی او سرخ کرد *** که تا حشر شد رویش از درد زرد
چنان بر بنا گوش او نقش بست *** که گفت آسمانش مریزاد دست
چنان بر بنا گوش او کوفت کوس *** تو گفتی که برپیل زد کوس طوس
بیفتاد بوحفض زار و نژند *** بجان ناتوان و بتن مستمند
ز بالا بپائین نگونسار گشت *** پر از خشم عباس از او بر گذشت
خروشید کای بدرک نابکار *** نداری ز کردار خود هیچ عار
که از دودۀ ما بری زشت نام *** هم اکنون زبانت بر آرم ز کام
نه مادر شناسی نه باب خودت *** در این انجمن کن حساب خودت
ز گردان و گردنکشان قریش *** نبد کس چو عباس بازور و طیش
که از خشم چون در خروش آمدی *** زمین و زمان زو بجوش آمدی
دد و دام را روز گشتی تباه *** ز آواز او تا دو فرسنگ راه
چه عباس پر خشم لب بر گشاد *** سوی او پر از کینه آواز داد
بلرزید یثرب ز اواز او *** سیه شد از آن روی فرخاشجو
چه از خشم او را لگد کوب کرد *** بخندید دوران که بس خوب کرد
پیمبر چه آن شور و آشوب دید *** ابوحفض دین را لگد کوب دید
سوی عم خود کرد از مهر رو *** که ای عم ببوحفض چیزی مگو
بگفت این سخن را ز روی خرد *** خردمند از این گفته کی بر خورد
ببوحفض فرمود کای نامدار *** نگوید چنین مردم هوشیار
که عمم از این گفتۀ ناصواب *** نیارد از این حرف بی مغز تاب
سخن را ندانی همی پیش و پس *** همی باد پیمائی اندر نفس
نیوشنده هنگام گفت و شنید *** چه گفتار گوینده سنجیده دید
نباشد مر او را چه گوینده هوش *** بگفتار بهتر که باشی خموش
کجا عیب گفتار دانا بود *** نیوشنده گر ناتوانا بود
سخن سنج سنجیده گنج آورد *** نسنجیده گفتار رنج اورد
بگفتن بود بیخرد سختگوش *** خردمند باشد همیشه خموش
خردمند را نیست گفتار سست *** اگر بشنود بیخرد نادرست
در جواب دادن حضرت رسول بعمر و نوشتن جواب نامۀ ابوسفیان
چو در فتح بطحا سرودم سخن *** بگفتم کنم فتح امسال من
بگفت این و فرمود کاید دبیر *** نویسد یکی نامۀ دلپذیر
نگارندۀ نامه پاسخ نوشت *** بنام نگارندۀ خوب و زشت
که نقش دو گیتی توانا از اوست *** همه هر چه هستند پیدا از اوست
نگار دو گیتی بدیدار کرد *** پر از نقش هر هفت پرگار کرد
ز قدرت بتن جان پاک آفرید *** مر آب آتش و باد و خاک آفرید
ستایش بجز او سزاوار نیست *** جز او کسی سزاوار این کار نیست
پیامی است از دست دانای دین *** بسوی بزرگان بطحا زمین
که من را چنین است امسال رای *** که سوی حرم عمره آرم بجای
نخواهید اگر کینه و کار زار *** دگرگونه گردید تدبیر کار
نویسنده بنوشت و بر زد نگین *** فرستاده شد سوی بطحا زمین
همی رفت تا نزد سفیان رسید *** چه سفیان فرستاده و نامه دید
از آن نامۀ صلح دلشاد شد *** ز اندیشۀ جنگ آزاد شد
یکی جمله ور بود نامش سهیل *** از او یافته حیله و مکر و نیل
بگفتار چرب و برفتار نرم *** چشیده بگیتی بسی سرد و گرم
ببردی بغار از فسون یار غار *** ربودی ز نرمی ز سوراخ مار
بهاروت آموخته ساحری *** ز استادی اش بندۀ سامری
سپهدار سفیان ورا پیش خواند *** بسی پند و اندرز آن صلح راند
که بر سوی دیوانه فرزانه رو *** چه فرزانگان سوی دیوانه رو
که شو سوی این پر فسون یتیم *** که گردیده دلها از او پر ز بیم
تو او را بعهد و بپیمان چند *** به افسون و نیرنگ پیمان چند
بسی رنگ و بیرنگ پند آوری *** بپیمان تو او را ببند آوری
بده ساله در صلح پیمان کنی *** بپیمان نگهداری جان کنی
بپیمان چه او را ببند آوری *** به نیرنگ کوته کنی داوری
سخنگوی بسیار از بیش و کم *** که باید در این سال سوی حرم
کنی تازه پیمان که سال دگر *** پی عمره امد برین بوم و بر
نیارد بهمره سپاه گران *** تنی چند آرد ز نام آوران
نپوشد کسی آلت کار زار *** نگردند با گرز و شمشیر یار
نماند در این بوم و بر جز سه روز *** چهارم چو خورشید گیتی فروز
بیاید سوی کشور خود رور *** بر این بوم و بر ساعیت نغنود
دگر آنکه هر کس زما سوی او *** پی کین کند یا به امداد رو
بنزدیکی خویش نگذاریش *** نه در کشور خود نگه داردش
ز او گر گریزد کسی سوی ما *** نماند سوی کشور و کوی ما
بگیریم او را و تازیم باز *** سوی کشور خود فرازیم باز
چه شد گفت سفیان سراسر تمام *** باو گفت رو سوی خیر الانام
در بیان آمدن سهیل از جانب ابوسفیان بخدمت حضرت رسول و گفتگوی آن
سخنهای آن نابکار جهول *** قبولش چه افتاد آن ناقبول
بسوی پیمبر روان شد سهیل *** ز باطل بدرگاه حق کرد میل
چه آمد بنزد رسول خدا *** رسولش سزاوار بنمود جا
چه آمد سهیل اندر آن بارگاه *** نهانی همی کرد هر سو نگاه
یلان و سران سپه را بدید *** همی زیر لب بدندان گزید
زمانی بحیرت فرو برد سر *** فرو ماند از کار خیر البشر
زبانش بگفتن فرو شد بکام *** که اندیشۀ پخته اش گشت خام
صفحه (206)
ز وحشت بپهلو دلش بر طپید *** ز حیرت بسر عقل و هوشش پرید
نه یارای گفتن بدش بر زبان *** پر اندیشه تا چون گشاید دهان
همه پند و افسون او گشت باد *** شد افسونگریهاش یکسر زیاد
مر او را ز دل پاک ادراک شد *** ز دل سحر و جادوئیش پاک شد
سرش بی خرد گشت و تن پیروان *** دل از هوش رفت و دهان بیزبان
در اندام او لرزه آمد پدید *** بچشمش سیه گشت روز سفید
دلش شد ز لیم آنچنان پر هراس *** شد از لات و عزی وود ناسپاس
پیمبر چو او را پر از بیم دید *** تبسم نمود و باو بنگرید
باو گفت کی مرد صلح آزما *** چرا دل نداری به گفتن بجا
سخنگوی از عهد و پیمان خویش *** چه داری هراسان ز غم جان خویش
ز پیمان سفیان سخن گوی باز *** ز عهد ویم داستانی بساز
چه داری پیام و چه گوئی سخن *** بیان کن سراسر بنزدیک من
چه بشنید گفت رسول خدا *** مر او را دل آمد ز وحشت بجا
ولی باز یارای گفتن نداشت *** زبانش در راز سفتن نداشت
بنرمی دگر پاره خیر البشر *** سخن راند از کشور و بوم بر
که آیم بفرمان جان آفرین *** پی عمره در ملک بطحا زمین
ولی با کسم جنگ و پیکار نیست *** در آنجا بجز عمره ام کار نیست
چه بشنید گفت نبی را سهیل *** ز گفتار آواز او یافت میل
هراسان و لرزان در آمد ز جا *** زمانی همی بود و بفشرد پا
پس آنگه لب خود بگفتن گشود *** رسول خدا را بگفتن ستود
که این آنکه بیننده روزگار *** ندیده چو رای تو آموزگار
همیشه ترا باد فیروز بخت *** خجسته بتو افسر و تاج و تخت
تن سروران خاک پای تو باد *** سر نامداران فدای تو باد
تو جوئی اگر ملک و شهر و دیار *** همه ملک و کشور شود روزگار
سزد گر ببطحا حرم بی گزاف *** بسوی تو آید ز بهر طواف
ستاینده ات لات و ودو منات *** پرستنده ات باد عزی و لات
چو دل باده وصل تو نوش کرد *** ز لات و ز عزی فراموش کرد
خجسته کسی کو بمهر تو ساخت *** خوشا آنکه مهر تو او را نواخت
سخنهای من را کنون سود نیست *** چه گویم ببیهوده نابود نیست
پیمبر دگر ره تبسم نمود *** که گفتار سفیان بمن کوی زود
ز صلح و ز پیمان او باز گو *** هراسان مباش و بمن راز گو
سهیل از نبی اذن گفتار یافت *** پر آزوم در گفتن او شتافت
ز صلح و ز پیمان سخن گسترید *** همه راز او از سخن شد پدید
ز هر گونۀ کرد و گفت و شنفت *** پیمبر پذیرفت او هر چه گفت
چه شد عهد و پیمان سراسر تمام *** نویسندۀ خواست خیر الانام
سهیل اندر آمد در آنجا ز جای *** چنین گفت کی سرور نیک رای
بنزد تو پیمان ما چون سراب *** همه گفته ما چو نقشی بر آب
ولیکن چنین گفت سفیان سخن *** که از نامداران آن انجمن
در بیان قرار شدن صلح و نوشتن عهد نامه و خواهش سهیل که بخط حضرت امیر(ع) نوشته شود
که بنویسد این را کس از راستان *** علی هست زیبای این داستان
کز اصحاب خاص رسول امین *** ندانیم جز او کسی را امین
پذیرفت پیغمبر ذوالمنین *** طلب کرد علی را بر خویشتن
نویسنده خط ما یسطرون *** برازنده خامه کاف و نون
گشاینده دفتر کن فکان *** نگارنده نقش کون و مکان
سراینده عهد روز نخست *** نماینده عهد و پیمان درست
از او گشته ممکن پدید از عدم *** ز نقشش هوایدا نکار قدم
بفرمان داور قلم در گرفت *** قلم دست دادار داور گرفت
نگارندۀ کرد فرمان رقم *** کزین خامه بنگاشت لوح و قلم
بدستی شد آن عهد و پیمان درست *** که او بست پیمان روز نخست
چه شد ختم بنهاد دارای دین *** بر آن خاتم سید المرسلین
پس آن نامه نزد پیمبر نهاد *** پیمبر بر او دیده را بر گشاد
نبی نامه را از کف خویشتن *** گرفت و فرو ریخت بر رخ پرن
غبار حوادث گرفت آفتاب *** رخ ماه از درد شد پر ز آب
ز غم یافت رنگ شفق یاسمن *** شد از بار غم ارغوانی سمن
بروی منبر علی (ع) بنگرید *** همه راز های نهانی بدید
در بیان آمدن عمر بنزد ابوبکر و آمدن بخدمت آن حضرت و گفتگو و گزارش
سخن را نداز آن رازهای نهان *** که گردد پس از من چگونه جهان
ز جفت بداندیش آن نابکار *** نژادی پدید آورد روزگار
بافسون گر آید سوی دین من *** پذیرد ز نیرنگ آئین من
پی دین بسوی تو لشگر کشد *** ز دین و ز دارای دین سر کشد
بدارای دین دعوی دین کنند *** مرا تیره روشن جهانبین کنند
نگردد بسوی تو رزم آزما *** که رزم آزمائی کند با خدا
ز سفیان هر آنچه بمن داد رو *** پس از من کند با تو فرزند او
بسی لشگر آرد پی کار زار *** برزمت بود لشگر بی شمار
ز جنگ تو گردد باو کار تنگ *** گراید سوی صلح از کین و جنگ
چو این عهد عهدی نویسند چیست *** نماند مگر چند روزی درست
سرانجام آن را چه این بشکند *** چو این عهد در صلح پیمان کند
سرانجام آنرا نمایند سست *** ندانند پیمان و عهد درست
چو این عهد را دیدم آمد بیاد *** از آن عهد و از دیده ام خون گشاد
گفتن سهیل که نام رسول الله را از نامه بتراشد
سهیل اندر آن نامه چون بنگرید *** ز رخسار از بیم رنگش پرید
فرو ماند بر جا و چیزی نگفت *** خموشی گزید او ز گفت و شنود
همی خیره میکرد هر سو نگاه *** تنش گشت لرزان رخ همچو کاه
غضنفر باو گفت کی نامجو *** درین عهد و پیمان چگوئی بگو صفحه (207)
در این عهد نامه ز سر تا بین *** بکام تو گردید و سفیان سخن
تو گفتی هر آنچیز او هر چه خواست *** دروغ تو و کج او گشت راست
نهانی گرت هست چیزی بگوی *** چه باشی ببیهوده پژمرده روی
فرستاده بشنید و دادش جواب *** که نطقم ندارد بگفتار تاب
نگردد زبانم همی در دهن *** که زان داستان بر گشایم بخن
بمن گفت سفیان که گویم چنین *** که هرگز مر او را مباد آفرین
که ننویسد او نام خود را رسول *** نویسد اگر نام سازد قبول
چه گفت این سهیل و پیمبر شنفت *** پیمبر بشادی و غم گشت جفت
تبسم نمود و بر افروخت رو *** نگه کرد شادی کنان سوی او
رخی پر ز اشک و دلی پر راز *** بخندید و پاسخ چنین داد باز
که من را از ین بندگی عار نیست *** که کسرا جز از من سزاوار نیست
من این پایه را جستم از بندگی *** سرم شد بلند از سرافکندگی
خدا چون مرا بنده خویش خواند *** دیگر با کسم آشنائی نماند
چو در بندگی تیز بشتافتم *** از آن پایه پیغمبری یافتم
ره بندگی را پذیرفته ام *** که ترک خدائی خود گفته ام
نخستین مرا بنده خویش خواند *** پس آنگه بتخت رسالت نشاند
در بیان سخن گفتن عمر بن خطاب با ابوبکر و گزارش و کیفیت آن گوید
بهستی از ان دامن افشانده ام *** که او بنده خویشتن خوانده ام
بگفت این و آن نامه را بر گرفت *** ز کارش فرستاده شد در شگفت
تراشید از آن نامه لفظ رسول *** خط بندگی گشت او را قبول
نگارندۀ خط زیبا و زشت *** خط بندگی را بنامش نوشت
دگر باده دادش بدست سهیل *** سهیل آنزمان سوی حق کرد میل
بدل گفت همانا که پیغمبرست *** بپیغمبری گفت او در خور است
ز گفتار و کردار او خیره شد *** زروشان مر او را و دل تیره شد
ز بس هول وحشت در آمد زجا *** نگه کرد سوی رسول خدا
بسوی نبی و علی بنگرید *** جلال خدا و نبی را بدید
بترسید از آن جایگه شد روان *** که ناگه بر آمد ز لشگر فغان
بزرگان لشگر پر از بیم و خشم *** گشادند سوی فرستاده چشم
خصوص آنسپهدار فرخاشجو *** بفرخاش جوئی در آورد رو
دلیریکه چون بر کشیدی خروش *** شدی از خروشش جهان پرز جوش
خدیویکه چون گرز برداشتی *** گریزان شدی جنگ در آشتی
ز گردان گه رزم و جنگ آوران *** سوی نیزه و تیر و گرز گران
چه گیرد کمان و گشاید کمند *** سر سر کشان اندر آید ببند
خدیویکه آورده در گاه کین *** سر سر فرازان بزیر نگین
دلیریکه چون بر گرفته سپر *** سر نیزه ها گشته زیر و زبر
پر از خشم کین گشت گردانگرا *** بر آورد بانک و بر آمد ز جا
بپوشید خفتان و خود و زره *** بر افکند بر روی و ابرو گره
نمود از پس پشت تر کش گرش *** پر از تیر و آهن شکن پیکرش
فکند از بر زین کمند و کمان *** خروشید مانند پیل دمان
بسوی فرستاده شد پر ز جوش *** بر آورد بر کینه از دل خروش
بسوی فرستاده آواز داد *** خروشیدگی بد دل و بد نژاد
هم اکنون در آئی بخواری ز پا *** بدست من ای شوم ناپاک رای
ندانی که نیرنگ افسون گری *** نیاید بکارم در این داوری
بنزد من این صلح نبود پسند *** در مکر و افسونگری را ببند
بگفت این و سوی فرستاده تاخت *** فرستاده چون دید او را شناخت
ز گفتار او گشت خندان و گفت *** که پیوسته باشی تو با جهل جفت
دلت از ره راستی دور باد *** از آن ره دو بیننده ات کور باد
بگفت و بخندید و دامن فشاند *** سوی ملک بطحا زمین باره راند
برفت و سپهبد ز پی باز گشت *** بهر پرده و خیمه ای بر گذشت
سخن راند بسیار از صلح و جنگ*** که نامم از این صلح آمد بتنگ
پی کینه جستن سخن ساز کرد *** سپه سر بسر پر ز آواز کرد
سخن راند بسیار نزدیک و دور *** بلشگر ز کارش در افتاد شور
پی چاره هر سوی شد ناگزیر *** روان شد ببنگاه بوبکر پیر
در بیان گفتگوی ابوبکر با حضرت رسول (ص)
ببوبکر بنموده هر گونه رای *** ابوبکر با او بر آمد ز جای
سوی خیمه شاه دین آمدند *** پر از خشم و اندوهگین آمدند
نخستین ابوبکر بگشاد لب *** که ای شاه بطحا و فخر عرب
ز خم کمندت ببند آسمان *** بمجمر ترا چون سپند آسمان
سر دشمنانت بخم کمند *** بدست قضا و قدر پای بند
ستور تو گردیده خنگ سپهر *** پدید آمده صورت ماه و مهر
ز سم سمندش ببام سپهر *** شده چاکر در گهت ماه و مهر
بدرگاه تو کمترین بنده ایم *** ابوحفض و من هر دو تازنده ایم
ترا ما بهر جنگ یاری کنیم *** بهر رزمگه جان سپاری کنیم
نه بوبکر را جان ز تن شد تهی *** نه بوحفض با مرگ شد همرهی
بدشمن ابوحفض اگر داد پشت *** ز گرز و ز کوپال نرم و درشت
برزم احد رزم ما دیدۀ *** همانا که ما را پسندیدۀ
مپندار بر ما تو این زشت ننگ *** مکن خیره صلح و بیارای جنگ
که ما زنده باشیم و دشمن چنین *** شود چیره دست و شود پیش بین
بود ننگ ما را از این داستان *** چو گویند ازین داستان راستان
که بوبکر بد زنده و یار او *** که زینگونه در صلح شد گفتگو
کنون گر تو آئی بگفتار ما *** در اینکار گردی اگر یار ما
به پیچی ز پیمان و از صلح رو *** بدشمن شوی زین سپس چاره جو
بگردان بطحا شکست آوریم *** همه ملک بطحا بدست آوریم
ترا بخت فرخ فروزان کنیم *** دل دشمنان تو سوزان کنیم
بر آریمت از تهمت ساحری *** ستائیمت از نور پیغمبری
چو من با ابوحفض آیم ز جا *** دلیران بطحا ندارند پا
سر خصم را افسر از خون کنیم *** ز خون زینت کوه و هامون کنیم
صفحه (208)
در بیان گفتگوی حضرت رسول ص با ابوبکر
پیمبر چو گفتار او را شنید *** شد آثار غم از جبینش پدید
ببوبکر فرمود ای هوشیار *** اگر هوشیاری بمن گوش دار
نگه کن بنرمی درین داستان *** کجا باشد این شیوه راستان
که من با بد اندیش پیمان کنم *** پس آنگه به بیهوده اش بشکنم
کنی گر بدینگونه ام یاوری *** مرا شرم بادا در این داوری
که بر عهد و پیمان شکست آورم *** دل نادرستان بدست آورم
نه این کار زیبای پیغمبریست *** پیمبر ز نقص خیانت بریست
نه از من شود نادرستی عیان *** نیارند ناراستی راستان
اگر کفر کیش است و گر بت پرست *** نشیب و فراز جهان هر چه هست
ز من باید آموختشان راستی *** نزیبد مرا کجی و کاستی
چه سازی بدینگونه دلسوزیم *** ره و رسم کسری بیاموزیم
بنا راستی خیره پندم دهی *** به پند اختر سودمندم دهی
ز خویشان بطحا بترسانیم *** در اینکار چون خویشتن دانیم
علی مرمرا خویش و پویند بس *** مرا یار و یاور خداوند بس
ولیکن ز بوبکر دارم شگفت *** که او راه ناراستی چون گرفت
که بر من پسندد خطائی چنین *** که برنقض پیمان شوم پیشبین
نزیبد ادیب خردمند را *** گشاید چنین از سخن بند را
نادم شدن عمر و ابوبکر از گفتۀ خویش
نبی را چو آمد به بن گفتگو *** ابوحفض سوی نبی کرد رو
خورشیدگی سرور دین پناه *** سر سرورانت بود خاک راه
ابوحفض را سر فدای تو باد *** تن و جان او خاک راه تو باد
کمین پردۀ در گهت آسمان *** در بارگاهت پناه جهان
بلند از تو گردیده چرخ بلند *** هنر از تو شد در جهان ارجمند
بمهر تو دادم دل و جان و دست *** رساندم بدین نیاکان شکست
خدای ترا دست کرده بکش *** پرستنده گشتم پرستار وش
ز مهر تو ای سروی پاک کیش *** گذشتم ز مهر نیاکان خویش
ببطحا همه خوار بگذاشتم *** دل و دین بمهر تو بگماشتم
پرستش نمودم خدای تو را *** گزیدم همه کیش و رای ترا
خدائیکه نادیده و دیده ام *** مگر وصف او از تو نشنیده ام
خدای آنکه دیدی همه دیده ام *** شد از گفت تو ناپسندیده ام
بسحر یتیمی برفتم ز راه *** براه نیاکان نکردم نگاه
ابوبکر کاورد اسلام پیش *** بمن گفت کی مرمرا یارو خویش
ببیهوده خوردی فسون و فریب *** دلت گشت از راستی ناشکیب
نکردم بگفتار شان اعتبار *** بدین داشتم جان و دل استوار
چو خویشان بکین تو برخاستند *** ره و رسم خویشی ز من خواستند
که بندم پر از کین بخونت کمر *** چو ایشان شوم سرور بوم و بر
نخوردم ز گفتار ایشان فریب *** بمهر تو دادم دل خود شکیب
ز بطحا نمودم به یثرب فرار *** دگرگونه شد حال بر گشت کار
ترا جز ابوبکر همره نبود *** دگر روی بر کوی آن ره نبود
چه گشتی بسوی تو گشتم روان *** که هجرت نمودم ز شهر و مکان
همه دودمان خوار بگذاشتم *** پی یاریت پای برداشتم
همه خوار شد خویش و فرزند من *** بدست بزرگان این انجمن
ز هجرت شدم با تو همداستان *** از آن داستان شد تبه خانمان
مکالمۀ عمر با پیغمبر ص بتندی و ابرام بجه اینکه حضرت با قریش صلح ننماید
بدام آوریدم سر سرکشان *** نماندم ز دین نیاکان نشان
بپیکار و کینه شد با تو یار *** بر افروختم آتش کار زار
براهت نکردم سرو جان دریغ *** خریدم بتن نیزه و گرز و تیغ
بروز احد آتش انگیختم *** بتنها به تنها بر آویختم
بفرسودمی گر براه گریز *** دگر باره گردیدمی پر ستیز
چه بیرون خرامیدم از رزمگاه *** خروش دلیران بر آمد بماه
عمود گران را بر افراشتند *** بدنبال من راه برداشتند
بضرب سننان و عمود گران *** ز کوپال من جوی خون شد روان
همه غرق خون شد برویال من *** سراسر ز تن تا بدنبال من
بجز من کسیرا در آن رزمگاه *** نبد تاب گرز و سنان سپاه
چو غربال گردید پیراهنم *** ز نوک سنان شد پر از خون تنم
بروی و بدل شد بسی کار زار *** سرانجام گشتیم فیروز کار
زهی قوت و زور و نیروی من *** که آورد تاب چنین انجمن
که دیده بگیتی چنین داوری *** که تاب آورد یکتن از لشگری
کنون خوار داری تو کار مرا *** به تنگ آوری روزگار مرا
شماری تو تدبیر کارم سبک *** همه عقل و هوشم بدانی سبک
یکی مرد جادوئی آمد ز راه *** ز مکرش همه کار ما شد تباه
دلت را بنیرنگ و افسون ز دست *** ترا دین و آئین خود شد ز دست
نداری تو گفتار ما را قبول *** چنین است کار خدا و رسول
همه تازه عهدند قوم عرب *** در افتد از ین کار در تاب و تب
ره و رسم و آئین نورزند باز *** بسوی ود ولات گردند باز
نمایند همواره در دین تو *** شود در جهان خوار آئین تو
نماند ز لشگر بگردت کسی *** نماند ز گردان بنزدت بسی
شویم اندرین کار بوبکر و من *** بهر گوشه افسانه مرد و زن
بگویند گردان که بوحفض مرد *** ابوبکر دوران مگر جان سپرد
و یا شد خردشان ز سرشان تهی *** و یا گشت دیوانشان همرهی
و یا باز گشتند در دین خود *** گزیدند از این گونه آئین خود
بگفتیم ما آنچه بد راز ما *** همین است آغاز و انجام ما
سخن را در این باره گوئیم راست *** ندانیم جز راستی کج و کاست
اگر برنگردی از این داستان *** بدینت نکردیم هم داستان
بدین نیاکان گرائیم باز *** بپیغمبری نیست ما را نیاز صفحه (209)
بدارای دارنده رهنما *** بخورشید و ماه و بداور خدا
همه اهل دین را پریشان کنم *** ز دین و ز آئین پشیمان کنم
کنم مردم از دین و آئین بشک *** سماک اندر آرم بجای سمک
گشایم سر کینه و داوری *** نگیری تو کار مرا سر سری
ذکر آمدن بوجندل بخدمت حضرت رسول (ص) و گزارش
در این گفتگو بود ابوحفض دین *** پر از کینه با سید المرسلین
پیمبر شنید و ندادش جواب *** ندید از جوابش طریق ثواب
که ناگه جوانی زره در رسید *** پر از خون رخ رنگ چون شنبلید
بفولاد و آهن تنش استوار *** بزنجیر و مسمار بر بسته خوار
بخورشید از آهن رسیده گزند *** فرو بسته فولاد بر ماه بند
شده شاخ شمشاد فولاد سا *** شده سرو آزاد آهن زدا
بزنجیر بر بسته سیمین ستون *** بمسمار دو ساعد سیمگون
جوانی قدش رشک سرو سهی *** پدیدار با زیب و با فرهی
ز آئینه اش پاک زنگار بود *** نه خارش تهی کرد گلزار بود
نه برگرد ماهش ز زنجیر زنگ *** نه خورشید او گشته فولاد رنگ
ز خورشید فولاد بزدوده ضوء *** مه چارده گشته چون ماه نو
تهی گلشنش از پر زاغ بود *** هنوزش رخ از لاله بی داغ بود
نه بر برگ گل ارغوان داشته *** نه بر مشک گل برگ برداشته
ابوجندلش نام و فرخنده بود*** رسول خدا را بجان بنده بود
هنرمند و دانا و زیور سهیل *** ز کفر پدر سوی دین کرد میل
ز لات و هبل روی بر کاشته *** دل و جان بمهر نبی داشته
بد امد پدر را ز کردار او *** به پیچید از مهر فرزند رو
براهیم و آزر بدند آن دو تن *** پدر بت پرست و پسر بت شکن
گرفته پسر راه پیغمبری *** پدر سجده سازد بث آذری
پسر مه پیغمبری را گزید *** پدر مهر فرزند از وی برید
پدر حیله و مکر آغاز کرد *** پس را کزین راه کج باز کرد
پسر چونکه ان ملک و دینار دید *** بحسرت بروی پدی بنگرید
که دینار و گنجم نیاید بکار *** مرا هست تا یار پروردگار
جواب دادن ابن جندل بپدر خود سهیل
تو و هر چه داری ببطحا زمین *** نیرزد بموی رسول امین
دو گیتی نیرزد بیک کام او *** بود حاصل عمر من نام او
مباش ای پدر خیره ناهوشمند *** وزین پور دلخسته بپذیر پند
مئی را که نوشیده ام نوش کن *** ز کازار دو عالم فراموش کن
براهی که من رفته ام شو رهی *** شو آگه که آمد مرا آگهی
کجا مرد دانا و باهوش و هنگ *** ستایشگر آمد بیکباره سنگ
خدائیکه او ناتوانا بود *** نه اش بندگی کار دانا بود
چه سازی بابلیس فرمان بری *** که ترسم خدا را بچشم آوری
خدای نبی را پرستار باش *** ز عزی و از لات بیزار باش
پدر چونکه بشنید آمد بخشم *** چو آذر بفرزند بگشاد چشم
پر از کین زدش چند سیلی برو *** که ای خیره سر پور فرخاشجو
از تو دین ما روی بر کاشتی *** مگر با نبی کردۀ آشتی
که چندین بی آزرم گوئی سخن *** به بیهوده گوئی سخنها بمن
ز دین نیاکان بگردانیم *** بدین خودای خیره سر خوانیم
بسازم کنون چارۀ کار تو *** کنم گرم از اینکار بازار تو
بفرمود کارند آهنگران *** ببندند او را به بند گران
مر او را یکی چند زندان کنند *** بود آنچه پاداش او آن کنند
بفرمانش یاران برون تاختند *** بآن تیره چاهش در انداختند
تنش را بفولاد خستند سخت *** ز زنجیر بر پای مستند سخت
فروشد بزندان بیداد ماه *** دگر باره افتاد یوسف بچاه
بزندان بسر بردیش روزگار *** رهائیش بخشید پروردگار
بپیمان چو سوی نبی شد سهیل *** ابوجندل از رفتنش داشت میل
پدر چونکه پیمان او را به بست *** پسر عهد و پیمان او را شکست
ز تن بند و زنجیر او را گسیخت *** ز بطحا بسوی پیمبر گریخت
چه آمد بدربار عرش آستان *** بر آمد بعرش از نهادش فغان
پیمبر نگه کرد سویش بمهر *** نهانی بسویش برافروخت چهر
بآهن نهان سرو آزاد دید *** مه چارده زیر فولاد دید
بزنجیر خورشید در احتراق *** بفولاد آهن مه اندر محاق
خضر از لبش خورد آب حیات *** نیالوده قندش هنوز از نباد
پیمبر چو رخسار او را بدید *** بدل شاد گردید و شادی گزید
ز دیدار و گفتار او شاد گشت *** ز گفتار فاروق آزاد گشت
چو او کرد سوی پیمبر نگاه *** بماه و بماهی شدش اشک و اه
خروشید و نالید و بوسید خاک *** ستایش کنان شد بیزدان پاک
ز شادی فرو ریخت از دیده آب *** گهر ریز شد صفحه آفتاب
باستاد در نزد بوحفض دین *** مه چارده شد بکیوان قرین
بدیدار شد نقش زیبا و زشت *** عیان شد نگار جحیم و بهشت
آمدن ابو جندل بخدمت پیغمبر و شکایت نمودن از جور کفار و اظهار اسلام نمودن
زمانی همی بود و هوشی نداشت *** ز بس مهر و دل چشم و گوشی نداشت
پس آنگه بگفتن زبان بر گشاد *** چونی از دل زار آواز داد
ز جور مخالف نوا ساز کرد *** بآهنگ عشاق آواز کرد
لب شکرین را گهر ریز کرد *** حجاز عرب را شکر ریز کرد
بصوت حجاز او زبان کرد باز *** فرو ریخت شکر بملک حجاز
که ای مهر کیشت جهان آفرین *** هواه خواه کوی تو جان آفرین
کمین مایه مهر تو جان بود *** بجان مهر ورز تو جانان بود
شراری ز مهر تو بر خاک و گل *** فرو ریخت شد خان گل جان و دل
ز مهرت هویدا وجود از عدم *** ز نقش تو پیدا نگارا قدم
صفحه (210)
ز عکس تو یکذره نور آفتاب *** بیک ره دو عالم بشور آفتاب
زبند و ز مضمار تن را چه باک *** که دارد گریبان ز مهر تو چاک
ز زنجیر او را نیاید گزند *** که دارد بمهر تو دل پای بند
چو دل را بمهر تو دادم نوید *** بغیر از تو دل هیچ دو خور ندید
دلی کو بمهرت در آرامشست *** گرش پر زخونست در رامشست
سری کان ز عشق تو شد پر ز شور *** چه باکست اگر گردد از تن بدور
تنی کو بمهر تو شد پای بست *** چه غم گر چه دارد بزنجیر دست
چو دیبای مهر تو پوشید تن *** تهی کرد از خویشتن خویشتن
بدل شمع مهر تو افروختم *** در او هر چه بد غیر او سوختم
چه شد در ره عاشقی سختگوش *** یکی هاتف از عیب گفتش بگوش
چنین گفت کی در ره عشق چیست *** هنوزت نشد عشق بازی درست
کسیرا که سودای جانان بود *** شب قدر او شام هجران بود
کجا بر گزیند خیال از وصال *** شب هجر او هست روز وصال
هنوزت ببیننده تارکی است *** که در بند دوری و نزدیکی است
همانا شنیدی ز راز نهفت *** که در پرده فانوس با شمع گفت
چه فانوس با شمع از راز عشق *** شد از راز او قصه پر داز عشق
که اندر حریم حرم محرمم *** ترا من بهر جایگه همدمم
اگر بر دلم پرده چیند کسی *** بغیر از نو چیزی نه بیند کسی
بدل شمع مهر تر افروختم *** در او هر چه بدغیر او سوختم
کسیرا که سودای جانان بود *** شب قدر او شام هجران بود
دل آنشینم ترا منزل است *** ز عش که آتش ترا در دلست
چه بشنید از او شمع را سر بسر *** بپاسخ دلش شد ز غم شعله ور
که تو در ره عشق نا قابلی *** عبث بر من و یار من حایلی
ره عشق من را نیاموختی *** و گر نه چو پروانه می سوختی
تو این پند و افسانه بر باد گیر *** برو عشقبازی از او یاد گیر
کسی عشق من را گزیند همی *** که در پرده من را نبیند همی
چه گوئی که من غیرت افروختم *** تو استاده بر پا و من سوختم
پس از مرگ من زندگانی کنی *** بیار دگر مهربانی کنی
ز عشق تو چون دل فروزم همی *** تو بر باد بینی که سوزم همی
اگر دل بعشق من اندوختی *** چه دیدی که در آتشم سوختی
در بیان پاسخ دادن حضرت رسول (ص) بابوجندل و روانه نمودن او ببطحا و گزارش
من از عشق دلدادۀ سر خوشم *** که خاکسترش ریخت در آتشم
چو بوجندل از راز خود باز گفت *** پیمبر بپاسخ به آواز گفت
که باید از اینجا ترا بر گذشت *** بسوی برو بوم خود باز گشت
که در صلح گردان بطحا زمین *** شده عهد و پیمان ما اینچنین
چنین است پیمان آن انجمن *** پسندی تو پیمان شکستن بمن
سوی بوم خود رو بدینسانکه هست *** بزنجیر پا و بمسمار دست
اگر با خدا کردۀ آشتی *** بدل تخم مهر مرا کاشتی
خدا از گزندت رهائی دهد *** ز زنجیر و بندت جدائی دهد
چه بشنید بوجندل این راز را *** بشادی بر آورد آواز را
نیندیشم از رنج زنجیر و بند *** پسند منست آنچه سازی پسند
بمهر توام تن ببند آرزو است *** ز زنجیر و بندم گزند آرزوست
چه دل را بمهر تو دادم بیند *** ز زنجیر و بندم نیاید گزند
بگفت و بفرمان خیر البشر *** روان شد سوی کشور بوم و بر
در بیرون آمدن حضرت از احرام و سر تراشیدن و گفتگوی عمر با اهل دین
چه زینگونه فرمود خیر الانام *** جواب کلام عمر شد تمام
چه بشنید بوحفض راز نهفت *** فرو ماند در جاو چیزی نگفت
چنین گفت راوی که دارای دین *** نخستین چه آمد بآن سرزمین
پی عمر انجام احرام بست *** همه هر چه بودند یزدان پرست
سراسر سپاه و سران سپاه *** همه بسته احرام آن جایگاه
چه شد صلح فرمود خیر الانام *** که ز احرام آیند بیرون تمام
نمایند هدی و تراشند سر *** که شد عمرۀ ما بسال دگر
بر آمد ز احرام خیر البشر *** فدی کرد هدی و تراشید سر
علی کرد در دم باو اقتدا *** نمود آنچه بنمود خیر الوی
ولی سر کشان و سران سپاه *** باحرام بودند زنهار خواه
ابوحفض و بوبکر گردنکشان *** پر از درد گردیده چون بیهشان
ز کار پیمبر بتن مستمند *** بگفتند هر یک ببانک بلند
که مارا در اینرای کج کار نیست *** که ابن کار فرمان دادار نیست
نه انست آئین فرزانگان *** باین در گزیدند دیوانگاه
پیمبر چو بشنید این گفتگو *** بسوی سران سپه کرد رو
که هر کس نه بر عهد و رای منست*** بدارنده دادگر دشمن است
بگفت این و شد سوی یثرب روان *** علی از پیش شد روان در زمان
چو تنها نبی سوی ره کرد رای *** در آن راه همراه او شد خدای
نه کسرا دگر رو سوی راه کرد *** خدا با خداوند همراه کرد
نبی شد از آن ها چه تنها روان *** ز تنها بر آمد به گردون فغان
ابوحفض دین بسته احترام داشت *** سران را باحرام در دام داشت
همی کرد هر گونۀ گفتگوی *** بلشگر در افتاد ازو های و هوی
که زینکار ما را نباید غنود *** سوی ملک بطحا بتازیم زود
سر سرکشان را بدام آوریم *** بپاداش این ننگ و نام آوریم
من و سرکشان فتح بطحا کنیم *** عزی و منات و هبل بشکنیم
نبی را از آن فتح آسان کنیم *** ورا بخت فیروز خندان کنیم
که زین بودنی کاهنان دیده اند *** وزان دیدنی سخن رنجیده اند
که از مادر آید ببطحا شکست *** عزی وود و لات گردند پست
بلشگر چو بوحفض گفت اینسخن *** ز گفتش خروشان شدند انجمن
ز گفتار او خنده بر داشتند *** همه گفتش افسانه پنداشتند
بگفتند کاین کار کار تو نیست *** شکار هزبران شکار تو نیست
بکی کفر کیشی در اسلام بود *** که کفرش ز اسلام بد نام بود
صفحه (211)
ابوحفض را و نادم شدن از سخنان بیمغز خود
ره کفر کیشی ز کف داده بود *** که کفرش ز اسلام بدنام بود
هبل را گرامی بجان داشتی *** بلات و بعزی بدش آشتی
ابوحفض را یارو هم خویش بود *** باو در گه کفر هم کیش بود
چه بشنید آن داستان عمر *** خروشید گن مرد فرخاش خر
بافسانه تا چند گوئی سخن *** نه عزی پرستست عزی شکن
ز هشیار آید کجا کار مست *** ندیده کی بت شکن بت پرست
بکینه دلیران ملک حجاز ***چو شیران شرزه دهن کرده باز
بمردند گردان بطحا زمین *** که تو سوی بطحا درائی بکین
بچنگال شیران ملک حجاز *** کجا کارگر هست چنگ گراز
نه رو به تو اند بنیرنگ و رنگ *** به پنگاه شیران نماند درنگ
تو این پند و اندیشه کوتاه کن *** بسوی نبی رو سوی راه کن
بمکرو بافسون میلای دست *** میاور بجنگ پیمبر شکست
شنیدند لشگر چه گفتار او *** بسوی پیمبر نهادند رو
بگفت ابوحفض کس نگروید *** ابوحفض با خود چو مردی ندید
بر آمد ز احرام پر خون جگر *** روان شد بنزدیک خیر البشر
سپه سوی دارای دین آمدند *** ز کردار خود شرمگین آمدند
سوی شاه بوحفض بگشاد لب *** که بی تو مرا روز روشن چو شب
توئی بر گنهکار گان دستگیر *** گنهکاره ام پوزشم را پذیر
هر آن کس زرای تو پیچید سر *** ز خیرش نبد چهرل غیر شر
گنهکار سوی تو شد عذر خواه *** سزد گر تو او را ببخشی گناه
سپاهی ابامن گنهکاره اند *** گرفتار دیو ستمکاره اند
نیامد کسی با تو غیر از علی *** ترا یار شد کردگار جلی
در پاسخ دادن حضرت رسول بوحفض را و آمدن ابوبصیر بخدمت حضرت رسول (ص)
نداند جز او رایت ای شهریار *** تو دانای رازی و پروردگار
بگفت و مر او را فراوان ستود *** پیمبر بپاسخ تبسم نمود
از آنجا روان شد بیثرب زمین *** بر او آفرین خواند عرش برین
یکی نامداران ز بطحا زمین *** ز خویشان سفیان نا پاکدین
بطحا دلیر و سپهدار بود *** هشی وار و در کیش کفار بود
دلیر و هنر پیشه و نامور *** فزون تر ز گردان آن بوم و بر
ز نام آوران نام او بوبصیر *** در آمد بدین بشیر و نذیر
قضا را سر آمد باو کاستی *** ز کج شد بسوی ره راستی
بکیش نبی گشت او مهر کیش *** برون شد ز کیش نیاکان خویش
بکیش پیمبر چنان دل نهاد *** که یکباره شد کیش خویشش زیاد
نه تنها ز اعلام او نام برد *** که اسلامش آغاز و انجام برد
ازو گشت سفیان بدل پر ز کین *** ز اسلام او گشت اندوهگین
همیخواست او را رساند گزند *** سپهبد شنید و روان شد زبند
گریزان بسوی پیمبر شتافت *** چه سفیان از آن کار آگاه یافت
سواری فرستاد دنبال او *** که از من چنین با پیمبر بگو
که این بود در عهد و پیمان ما *** که سویت چه آید گروگان ما
سوی ما فرستیش اندر زمان *** کمانم بپیمان بدی رایگان
رسیدن ابوبصیر بمدینه و فرستادن ابوسفیان عامری را بمدینه و خواستن اوبصیر از پیغمبر ص
سپهبد چه سوی پیمبر رسید *** تنی پر ز بیم و دلی پر امید
پیمبر چه دیدش مر او را شناخت *** ز کارش بپرسید او را نواخت
سپهبد ز آغاز و انجام خویش *** سخن گفت از کفر و اسلام خویش
بسی راز گفت و پیمبر شنید *** که ناگاه پیغام سفیان رسید
یکی عامری مرد فرخاشجو *** فرستاد سفیان بدنبال او
پیمبر چه بشنید گفتار او *** بسوی فرستاده آورد رو
که هستم بپیمان عهد نخست *** مرا نیست پیمان شکستن درست
چه بشنید از او این سخن بوبصیر *** بگفت ای ولای تو ام دستگیر
کسی گو بسوی تو از جان گریخت *** ز فرزند و مال و دل و دین گسیخت
بحبل المتین تو آویخت دست *** نگردد ببند عدو پای بست
ترا یار و یاور خداوند و بس *** درون تو ز اسلام خورسند و بس
چه بشنید از او سید المرسلین *** بپاسخ باو گفت کی مرد دین
بر زود دبی بیم و دل شاد دار *** دل از درد و اندیشه آزاد دار
بهمراه او باش از این انجمن *** که آخر بکام تو گردد سخن
گر اسلام و دین تو بهر خداست *** خدا و ره راستت رهنماست
چه بشنید گفت نبی بوبصیر *** بهمراه او شد برفتن دلیر
دلش گشت از بیم و اندوه بری *** روان شد سوی راه با عامری
روانه شدن عامری با ابوبصیر بجانب بطحا و تدبیر نمودن ابوبصیر در کشتن عامری
ولی از هوای کلام نبی *** همه کام خود دید کام نبی
بهمره دو منزل بریدند ز راه *** سیم روز جستند آرامگاه
نشستند و خوان خوردن آراستند *** جداگانه هر گونۀ خان خواستند
چنین گفت با عامری بوبصیر *** که در دست تو صد چو من دستگیر
از آن پیش گو پیش سفیان بری *** مرا تا چگونه بود داوری
بیا تا بشادی دهیم و خوریم *** در این چند روزی که با هم رهیم
مرا با شما کینه جوئی نبود *** بجز نیکی و نیک جوئی نبود
چه بشنید از او داستان عامری *** از آن داستان گشت از غمبری
نهادند نزدیک هم سفره خوان *** یکی میهمان شد یکی میزبان
بخوردند شادان و دل تازه رو *** دل هر دو هر گونۀ آرزو
نهانی همی داشت اندر نهان *** نه آن را بیان و نه این رازبان
ز خوان خورش چونکه پرداختند *** ز هر گونه هر جا سخن ساختند
در دوستی را نمودند باز *** بگفتار شیرین و چرب و راز
ز رزم و ز بزم و ز کین گستری *** ز کوپال و شمشیر رزم آوری
سخن راند هر یک ز پیکار خود *** بمیدان هنرمندی و کار خود
صفحه (212)
ولی عامری با سری پر غرور *** همی گفت از تیغ و بازو و زور
یکی تیغ اندر کمر بند داشت *** که دلرا بآن تیغ خورسند داشت
در بیان کشتن ابوبصیر عامری را و رفتن او بجانب یثرب و گزارش او گوید
بپرسید از آن تیغ از بوبصیر *** که اینست اندر جهان بی نظیر
چه بشنید از او عامری گشت شاد *** گشود و بدست هم آورد داد
سپهبد چو بستد بزانو نشست *** سوی عامری تیز یازید دست
چه پر کین سوی عامری برفراشت *** تو گفتی بتن عامری سر نداشت
سر عامری را ز تن بر فکند *** خروشی بر آورد در دم بلند
وز آن پس روان شد سوی ترجمان *** همیخواست کورا سر آرد زمان
از اندیشه شد ترجمان پر هراس *** بزد دست در دامن التماس
بترسید و سوی پیمبر گریخت *** ز هم بند و پیوند را بر گسیخت
چه او رفت از آنجایگه بوبصیر *** سوی عامری اندر آمد دلیر
سلاح و زر و اسب او بر گرفت *** دگر ره بسوی پیمبر گرفت
ستایش نمود و زمین بوسه داد *** ز کار خود و عامری کرد یاد
پیمبر بگفتش که ای بد گمان *** سوی ملک خود شو بزودی روان
روان شو سوی ملک شهر حجاز *** که سازد ترا کارها کار ساز
بفرمان و رای بشیر و نذیر *** روان شد سوی ملک خود بوبصیر
روان گشت بی بیم و اندیشه شاد *** خدای جهان را همیکرد یاد
چنین تا سوی شهر بطحا زمین *** بشد سوی سفیان ناپاک دین
بنزدیکی مکه ماوا گرفت *** در آن سرزمین جای آنجا گرفت
ز هر جای یاران خبر یافتند *** بدان جایگه تیز بشتافتند
هوا خواه خویشان او هر که بود *** همه نزد او جمع گشتند زود
در بیان آمدن ابوجندل با چند نفر دیگر از اهل دین و گزارش
دیگر هر که را تازه اسلام بود *** همه رای پیغمبرش کام بود
چه بوجندل از کارش آگاه شد *** ابا دوستان سوی آن راه شد
بنزدیکی او فراز آمدند *** همه هر یکی چاره ساز آمدند
بنزدیک او گرد شد لشگری *** که ره یک بدی مر سرانرا سری
چه بشنید سفیان بترسید سخت *** بدل گفت کامروز بر گشت بخت
صفحه (213)
بفرمود تا لشگری کینه جو *** سوی نامداران نهادند رو
که سازند هر گونه پند و فریب *** برند از دل نامداران شکیب
اگر جنگ اگر صلح پند آورند *** بافسون سران را ببند آورند
برفتند و ناکام گشتند باز *** چه سازد بحیله در حیله ساز
چه زان داستان چند روزی گذشت *** بسفیان از ایشان جهان تنگ گشت
چه سفیان از انکار بیچاره ماند *** ز هر گونۀ رخش اندیشه راند
سرانجام رایش باین شد درست *** که باید ز پیغمبر امداد جست
بسوی پیمبر یکی نامه کرد *** پر از اشک چنین نامه و خامه کرد
در بیان نامه نوشتن ابوسفیان بخدمت رسول در باب ابوبصیر و یاران او
سرنامه بنوشت کی پاک کیش *** خنک آنکه دارد کسی چونتو خویش
روا گر بدارا پیوند بود *** بپیوند و خویشیت خورسند بود
خجسته کسی کو بود خویش تو *** اگر چند دور است از پیش تو
مبادا بر آن بی خرد آفرین *** که غیر از تو خواند کسیر الامین
کسی گو بتو آشنائی کند *** مر اور ا سزد گر خدائی کند
ندیده چو تو راستی روزگار *** بود راستی از تو آموزگار
بعهد تو هرگز مبادا گزند *** شده عهد و پیمان ز تو سودمند
خوشا آنکه رای تواش شد پسند *** بپیمان و عهد تو شد پای بند
چه آمد بنزد تو چندین هیول *** پی عهد و پیمان نکردی قبول
همه بز گشتند دل پر زکین *** ز کردار ما و تو اندوهگین
نمودند ایمان ما و تو سست *** گروهی همه ناکس و نادرست
بدزدی و غارت گشادند دست *** نه یزدان پرستند و نه بت پرست
ستم رفت از آن قوم بر کاروان *** فرو مانده در راه بازارگان
ز کردارشان شد بما کار تنگ *** نباشد پسند تو این زشت ننگ
روان نیست این ننگ در دبن تو *** بدین گونه کی باشد آئین تو
نگردی تو هرگز باین رایگان *** که بر کاروانی رساند زیان
نه این کار را از تو آموختند *** ابوبکر و بوحفض اندوختند
نباشد بکیش تو در وی پسند *** همانا ابوحفض شان داده پند
دو پیر بداندیش ناپاک زاد *** که دوران چو ایشان ز مادر نزاد
ز بس حیله و کجی و کاستی *** ز بس کج نهادی و ناراستی
بدوزخ در آیندگر آن دو تن *** گریزان ز دوزخ شود اهرمن
بدادار دارای جان آفرین *** بدارنده آسمان و زمین
که ایشان نهانی ترا دشمنند *** همه در نها دوستان منند
پرستند عزی و لات و هبل *** ندانند کار ترا جز دغل
ندانند آئین و رای ترا *** نباشند بنده خدای ترا
نه تنها بود در جهان هر زمان *** خدای تو بیزار از این بندگان
که بیزار باشند در کاینات *** خدای تو و ود عزی و لات
بشب ود پرستند در انجمن *** چه شد روز گردند عزی شکن
کسی کش چنین رای و آئین بود *** سزاوار دشنام و نفرین بود
ز روز نخستین گشوده دهان *** بنفرین ایشان زمین و زمان
ز روز ازل تا بروز شمار *** بر این هر دو نفرین کند روزگار
ز کار تو دارم شگفتی بسی *** که باشد تر یاور یاور کسی
که نگذشته بر گرد او راستی *** بکجی گراینده و کاستی
ز پیوند ایشان سر افراشتی *** ابا دیو و دد کردۀ راستی
چه خوش گفت دانای یونان زمین *** که بادا بگفتار او آفرین
چه با نادرستان نشیند درست *** سرانجام او را شود عهد سست
دگر پور عمران که داماد تست *** هوا خواه جان و دل آزاد تست
در بیان توصیف حضرت امیر (ع)
ز خویشان مر او را پسندیدۀ *** بیگتای همتای خود دیده ای
ز خویشان مر او را نمودی قبول *** باو دادی از لطف طهر بتول
از ان مرد دارد زمانه شگفت *** که گردد بزهرای فرخنده جفت
که مانند او چشم چرخ کبود *** ندیده بگیتی زنا بود و بود
شنیدم که دانای داننده گفت *** که او را بگیتی کسی نیست جفت
بزرگان کشور ورا خواستند *** بسویت بسی خواهش آراستند
نکرید بگفتار ایشان نگاه *** ببیهوده پیموده زینگونه راه
گزیده علی را در این داستان *** بدامادیش گشتی هم داستان
اگر چه همه راستی جفت اوست *** در این ره همه گفت تو گفت اوست
ندیده گسی مکر و کژی ازو *** بود او بگیتی چو تو راستگو
بدین تو از دل بپا داشت بس *** نبینم ترا غیر او یار کس
ز بهر تو در رزم رزم آور است *** پی دین بهر جای کین گستر است
براهت ندارد تن و جان دریغ *** نترسد ز کوپال و از گرز و تیغ
ترا دین ز بازوی او شد بپا *** چو با دست و تیغ اندر آید ز جا
ولی با همه مردی و این هنر *** پسندد ورا داور دادگر
که او در جهان جفت زهرا بود *** سزاوار و همتای و یکتا بود
چو او از تو زهرای اطهر نخواست *** تو خود خواستی کار او گشت راست
ز بازو و تیغش دلیری کنی *** ز سر پنجه اش شیر گیری کنی
بجز خون و خونریزیش کار نیست *** بغیر از سنان و سپر بار نیست
نداند بجز کین و خون ریختن *** بخویشان خویش اندر آویختن
که از خون ایشان کند گل زمین *** مر او را چنین است آئین و دین
بهامون ره دین و آئین کند *** سر پیر و برنا ز تن بر کند
ز گرز گرانش بگردان گزند *** ز تیغ و سنانش یلان مستمند
بمردان برو پر ز چین آورد *** پی دین بسی رزم و کین آورد
نپیچد ز بیداد و از کینه سر *** بدین نیاکان شود کینه ور
ز تیغش جوانی ببطحا نماند *** کسی خط نو راه دیگر نخواند
ز گرز گرانش ز گردان نشان *** نبینی نژادی بگرد جهان
پی کینه هر سو که او باره راند *** همه مرز آن بوم بی باره ماند
شد از دست او کشته اندر مصاف *** جهانی ز اولاد عبدالمناف
ز تیغش جدا شد بسی سر ز تن *** دلیران ندیدند گرز و کفن
سوی خویش و بیگانه تیغ آخته *** بهر جا بسی کور سان ساخته
ندانم تو آگاهی از کار او *** که زینگونه شد گرم بازار او
گه کینه خویشی ندارد بویر *** کشد خال و بس خاله سازد اسیر صفحه (214)
ببن شد چه او نامه نامور *** فرستاده شد سوی خیرالبشر
پیمبر از آن گفته شد در شگفت *** بخندید راز نهانی نهفت
بفرمود پس تا فرستاده ای *** جهاندیده مرد آزاده ای
رود سوی بوجندل و بوبصیر *** رساند پیام بشیر و نذیر
که از کاروانها بدارند دست *** نیارند بر دین یزدان شکست
چنین است آئین من در جهان *** که از من بود کاروان در امان
شما دست از اینکار دارید باز *** نگردید با کاروان رزم ساز
فرستاده چون نزد ایشان رسید *** همه رازش از پرده آمد پدید
دلیران بفرمان سر افراشتند *** ز بازرگانان دست برداشتند
دلیران در آن سرزمین کینه ور *** ابر کین کفار بسته کمر
غنو دید بر گرد ایشان سپاه *** رسیدی بهر سوی بیگاه و گاه
بسی سوی اسلام و دین آمدند *** بدین رسول امین آمدند
بنزدیکشان گرد شد لشگری *** بهر جا که بد مهر و سروری
بجستند اسلام و آئین و کیش *** گذشتد از آئین و از کیش خویش
در بیان بالا گرفتن دین مبین حضرت سید المرسلین گوید
بجستند آنجا بکفار جنگ *** ولی بود سفیان از ایشان بتنگ
در اینجا بجا ماند این داستان *** چه جایش بیاید نمایم بیان
چنین گفت خیبر روانشد بکین *** که آن سال پیغمبر کردگار
سوی ملک خیبر روان شد بکین *** بچنگ آمدش ملک خیبر زمین
بر آورد از آن کشور و مرز دود *** زد آتش به بنگاه قوم یهود
دگر هر که از راه کین سر کشید *** بره گر نیامد سرش را برید
بزرگان کشور پر از خوف و بیم *** شده روی ها زرد و دلها دو نیم
درون دلیران و گردان دژم *** ز غم پشت پیر و جوان گشت خم
زهر دودۀ نامداری روان *** بهر شهر و ده شهریاری توان
بهر بوم بر مرد و زن زان خبر *** نشسته بهر بر زنی مویه گر
دل ا زبیم بیهوش و تن بیروان *** سر انگشت عبرت همه بر دهان
که این کار بگذشته از ساحری *** کجا این چنین است افسونگری
ندیده بگیتی کسی رهبری *** بدینگونه آید به پیغمبری
که در راه دین تیغ و خنجر کشد *** سر سر کشان را بچنبر کشد
دیگر نوجوانیکه یکرنگ اوست *** که چنگال او شیر از چنگ اوست
که چون او ندادست در او ورود *** نکرده بلات و بعزی درود
ز بس مهر با خود یکی داندش *** خداوند شیر خدا خواندش
بمیدان خورا اندر آید ز جا *** یلان را همه نیست شد دست و پا
چه تیغ دو سر از میان بر کشید *** خط نسخ بر چار دفتر کشید
ز تورات و انجیل نامی نماند *** کتب خانه دین گرامی نماند
بتورات از برق تیغش گزند ر زرند سنان سوخت پازند و زند
ز کردار او مذهب چار سست *** همه هفت ملت شده نادرست
عربرا کتب خانه اوراق کرد *** عجم را دو صد رخنه در طاق کرد
به تیغ و سنان دعوی دین کند *** ز خون رونق دین و آئین کند
سزد گر فلک را در آرد ز پای *** کسی کو شود حارث پاک رای
سراسیمه هر یک پی خون خویش *** شده پر ز بیم از پی دین و کیش
تهی سر ز تن دیدن و تن ز جان *** بود به که در دین بینی زیان
بهر سو خروشان یکی انجمن *** همی گفت هر گونه هر کس سخن
بسی بهر اموال و اولاد خویش *** گذشتند از دین و آئین و کیش
زهر کشوری سروری بهر دین *** روان شد بنزد رسول امین
در بیان بلند شدن صیت اسلام در بلاد ای متفرقه و اسلام آوردن خالد ولید
گروهی بسی نامه دلپذیر *** نوشتند کی تو بشیر و نذیر
رسولی ز نزد جهان آفرین *** ندانیم جز تو کسی را امین
بآئین و دینت گواهیم ما *** پرستنده یک خدائیم ما
نمودند هر گونه از چار سو *** بسی کفر کیشان باسلام رو
در افتاد در کفر کیشان شکست *** بدل هر کسی عقد اسلام بست
بزرگان پر مایۀ پر منش *** همه راه اسلامشان شد منش
بسی نامداران بدین آمدند *** بنزد نبی پیش بین آمدند
یکی نامدران ز قوم قریش *** دلیر و سپهدار با زور و جیش
که بد نام او خالدبن ولید *** بخالد ولیدش سزاوار دید
در افتاد از آن کار در تاب و تب *** شدش روز روشن چو تاریک شب
بترسید و هر سوی اندیشه کرد *** از آنکار اندیشه را پیشه کرد
که گر سوی شاهان هر بوم و بر *** گریزم سر انجام یابم خطر
اگر سوی روم و اگر سوی هند *** گرایم سوی کار ناسودمند
سوی شاه ایران و دارای چین *** رهی گر گزینم نباشد کزین
ز هر در بسی رخش اندیشه *** سرانجام رخشش زپی باز ماند
بآخر مر او را نیامد کزین *** رمی غیر سوی رسول امین
جز آن ره دگر چاره ره نیافت *** بناچار بیچاره آنجا شتافت
شد از کفر بیزا ر و کردش قبول *** همه دین و آئین ورای رسول
ز عزی وود گشت گردون گرای *** پذیرفت دین رسول خدا
باسلام ناچار چون او شتافت *** ز اسلام او قوت اسلام یافت
گر اسلام او از دل و جان نبود *** ولی گشت از کفر و بیتار بود
که بد مهتر فخر قوم عرب *** بجاه و همال و سپاه و نسب
چو او سوی اسلامیان راه جست *** بکفر اندر آمد شکستی درست
چه آمد سوی دین رسول خدای *** مر او را نوازید و افزود جای
دو راعه با یاره و گوشواره *** یکی تاج زرین گوهر نگار
ببخشیدش و پایگاهش فزود *** مر او را سپهدار لشگر نمود
پس از وی بسی گرد روئینه تن *** بتن بود اسلامشان پیرهن
بسی نامداران با باد و دم *** که از اسمشان ننگ دارد قلم
سراسر سوی دین چو او آمدند *** بنزد رسول امین آمدند
هم از بیم بال و هم از بیم جان *** برفتند سوی امین در امان
بهر جایگه بد سر و سروری *** بگرد نبی گرد شد لشگری
صفحه (215)
در بیان آگاه شدن ابوسفیان از بلندی کار حضرت رسول و امداد خواستن و ناامید شدن
که از گردشان آسمان تیره شد *** دل و دیده دشمنان خیره شد
چه سفیان از آنکار آگاه شد *** که از کشورش دست کوتاه شد
شدش خیره رای و شدش تیره روز *** که شد اختر خصم گیتی فروز
همی جست هر سوی فریاد رس *** نمی دید با خویشتن یار کس
کشیدی ز دل آه سردی دژم *** باندیشه جفت و هم آغوش غم
بسی کرد هر سوی تدبیر کار *** سیه گشت بر چشم او روزگار
ز هر کس بهر سو بامداد جست *** باو رای گردنکشان بود سست
ز سوئی نیامد کسی سوی او *** همه گشته پی زار از روی او
در افتاد در کفر هر کس بشک *** بد اسلام رای ملوک و ملک
رسیدی بهر گونه هر دم شکست *** کسی دل بگفتار سفیان نبست
ستاده بهر بر زن و کوی کس *** همه گفتگوی نبی بود و بس
شد از کفر کفار را دل بتنگ *** پرستیدن لات وود گشت بنگ
همه پر ز بیم و هم پر هراس *** که سوی پیمبر کنند التماس
که شاید ز تقصیر شان بگذرد *** بایشان بچشم بدی ننگرد
بسی هتر و کهتر و مرد و زن *** بهر جا پی دین شدند انجمن
که جویند آئین وی را نبی *** پرستند از جای خدای نبی
بسی سوی دین پیمبر شدند *** ندیده باو یار و یاور شدند
یکی داشت از ودو از لات ننگ *** یکی گفت هستند یکباره سنگ
یکی داد دل را سوی دین نوید *** یکی رشته کفر از دل برید
یکی دیده سوی نبی داشتی *** نماندش بلات و بود آشتی
چنین گفت داوی که دارای دین *** ز خیبر چه گردید نصرت قرین
بر آورد از کفر کیشان دمار *** ازو مشرکین خواسته زینهار
در کفر کیشان رسانده بآب ***از او باره شرک گشته خراب
ابر کفر کیشان چو فیروز گشت *** جهان از سر کفر کیشی گذشت
از آن مرز بی باره دامن فشاند *** بپیرامن مرز خود باز راند
قضا بست بر گنبد آبنوس *** بفیروزیش از خم چرخ کوس
ملایک پذیره شدندش براه *** چو لشگر معین شد ملک کرد شاه
زنه گنبد چرخ آواز خواست *** ز منزلگه قدسیان راز خواست
ز کروبیان اندر آمد خروش *** بفوج ملایک در افتاد جوش
قدر شادمانی ز رایش گزید *** قضا بر زمین عرش را گسترید
جهانرا در و دود و غم شد بویر *** ز شادی جوان گشت بهرام پیر
همه کفر شد خوار و دین ارجمند *** بهر جای شد نام یزدان بلند
چه آمد سوی ملک یثرب زمین *** فرا رفت یثرب ز چرخ برین
بر و بوم او گشت جای ملک *** همه خاک او توتیای فلک
ستودش فراوان خدای جلیل *** ثنا خوان آن شد بجای بجرئیل
ز شادی بر افراشت میکال پر *** جنیبت کش آمد قضا و قدر
برای نثار رهش هر زمان *** گهر ریخت از اختران آسمان
جهان گشت پر شادی و آفرین *** ز جا اندر آمد زمان و زمین
پرا کنده شد در جهان آن خبر *** که بر خیبر آمد ز خیر البشر
همه کفر کیشان هراسان شدند *** ز بسم بیم و اندیشه ترسان شدند
ز بس خوف کفار هر جا خموش *** ز بیم از سر مشرکین رفت هوش
ز وحشت شده کفر هر جانهان *** ز شرک و ستم مانده خالی جهان
بزرگان ملک عراق و حجاز *** ز ملک وز کشور همه مانده باز
همه دیده پر آب و دل پر ز خون *** که یک باره شد بخت ما واژگون
پر اندیشه گردان هر کشوری *** ز غم گشته هر جا توان سروری
دلیران از آن درد گشته دژم *** بزرگان بدم در کشیدند د
یلان گشته با مرگ هم داستان *** ز بیم از تن سروران رفته جان
ز وحشت فتاده دلیران ز پا *** شده چون زمان مرد زور از ما
گشاده گوان از کمر بند بند *** دل نامداران شده مستمند
نمانده بگردان گیتی قرار *** شده دیده سروران اشکبار
تهمتن تنان رفته زیر قفس *** گره در گلوی دلیران نفس
فرو رفته پای دلیران بگل *** خجل گشته هر جا یل شیر دل
به یثرب پیمبر چه آمد فرود *** ز دادار یثرب به یثرب درود
بیامد گه بادات عزو و قار *** که فرش تو دارد بعرش افتخار
ترا ساحت کبریا آسمان *** جنود ملایک ترا پاسبان
ز خاک تو چشم ملک سرمه سای *** ترا بام عرش برین زیر پای
نخستین غباری ز خاک تو خواست *** که شد عرش و کرسی از آندستر است
ز خاکت نسیمی بگیتی وزید *** که شد زان وزیدن دو گیتی پدید
کجا عرش گردد بخاکت قرین *** که روز ازل بود عرش آفرین
خداوند گیتی ترا در بر است *** که عرش آفرینی ترا در خور است
سزد گر برد هر زمان جبرئیل *** ز تو حی سوی خدای جلیل
مرا عرش پیدا ز خاک تو گشت *** دو گیتی هویدا ز خاک تو گشت
بآن خاک کی هم سبیلی کند *** که هر ذرۀ جبرئیلی کند
کسی در سرای تواش منزلست *** که جای منش در سرای دلست
تنی آمد از خاک پاکت پدید *** که زو آفرینندۀ جان آفرید
یکی نغز گوهر ز خاک تورست *** که زو گشت مینای گردون درست
بود تا بود عرش و فرش و ملک *** درت سجده گاه ملوک و ملک
در بیان لشگر آراستن حضرت خیر البشر بعزم مکه معظمه و گزارش آن
شود تا فلک روشن از ماه و مهر *** ز خاک تو باداد رخشان سپهر
پس از حمد و نعمت درود و ثنا *** سوی داستان باز گردم بجا
بر آن داستانیم هم داستان *** که در ملک یثرب شه انس و جان
بر آسود یک چند با ناز و کام *** ز عرش برین بگذرانید نام
ز نیروش اسلام قوت گرفت *** جهان را شعاع نبوت گرفت
یکی روز نزدیک با سروران *** رده بر کشیده گران تا گران
مهان عراق و سران حجاز*** بزرگان و شاهان بارای و ساز
پیمبر لب درفشان باز کرد *** همه عهد بگذشته آغاز کرد
که شد عهد و پیمان چنانسال و مار *** که امسال با عمره گردیم ز با صفحه (216)
کنون گشت هنگام آن تاختن *** بگرد حرم کار خود ساختن
بفرمود او پس دلیران دین *** بسوی حرم بر زنند آستین
سپه یکسره سوی هامون روند *** از آن شهر یکباره بیرون روند
دلیران همه گردن افراختند *** بفرمان و رایش برون تاختند
سپاهی که ز او چشم پیر و جوان *** بشد خیره چون دیده بد گمان
ز بس جوشن و تیغ و آلات جنگ *** نهاد زمان چون زمین گشت تنگ
زمین چون زمان گشت گردونگرا *** سپهر ستاره بر آمد ز جا
سم باد پایان گردون نورد *** ز گردون گردان بر آورد گرد
ذکر توصیف نمودن لشگر اسلام
خروش ستوران وبانگ سپاه *** گذشته ز بهرام و برجیس ماه
ز بیم سر تیغ و پیکان و تیر *** سپهر برین شد زبالا بزیر
ز سم ز سر گرز و نوک سنان *** نهان شد بپشت زمین آسمان
سر تیغ ها روی خارا ز دود *** بن نیزه ها گوی مه را ربود
زمین را سم بارها چاک کرد *** زنو آسمان طرح افلاک کرد
زمین شد گریزان بپشت فلک *** سماک اندر آمد بروی سمک
چه او شد روان سوی بطحا زمین *** بروی زمین اندر افتاد چین
ز بس بر سما رفت بانک نفیر *** بنالید بهرام و کیوان و تیر
بقیر اندر اندود برجیس چهر *** فرو رفت در خاک ره ماه و مهر
ز بس هایهوی و شتاب و درنگ *** بیفتاد از چنگ ناهید چنگ
نهان گشت چون آن سپه شد روان *** ز فغفور نام و ز قیصر نشان
ز سم ستوران زمین شد بتاب *** ز تابش شد ایوان کسرا خرا
چه آگاهی آمد ببیت الحرام *** که آمد پی عمره خیر الانام
سپهای نگرداندرش ره نورد *** که از گردشان گنبد تیره گرد
پر از خاک گشت وز گردش فتاد *** ز راه و ز رفتار باز ایستاد
روان گشت بالشگری کوه کوه *** ز هر بوم و هر بر گروها گروه
که آن را نداند گران و شمار *** شمارد اگر تا ابد روزگار
ز گردان لشگری دلیری نماند *** که سویش نرفت و خدایش نخواند
بامداد او سر بسر پر ستیز *** کشیده همه خنجر و تیغ تیز
همه آهن آگین و فولادون *** همه دل چو سندان و روئینه تن
رسیدند اینک چو برق وزان *** چو برق وزان و چو تیر از کمان
چه بشنید سفیان رخش زرد گشت *** پر اندیشه و دل پر از درد گشت
چه با این سپه دشت پیمای گشت *** همانا که از عهد و پیمان گذشت
بترسید و گفتا نه این بود رای *** که با لشگری عمره آرد بجای
ببطحا در افتاد بیم و هراس *** خروشیدن آمد ز نسناس و ناس
سراسیمه هر جایگه مردو زن *** بهر کوی و بر زن شده انجمن
نه در تن شکیب و نه در دل قرار *** ز خون دیده و دل چو ابر بهار
سرانجام گشتند از غم ستوه *** همه جای جستند در غار و کوه
کسی از بیم در خانه خود نماند *** سوی غار و هامون بهر گوشه راند
بدل گفت سفیان بر گشته بخت *** که گردید بر ما کنون کار سخت
بزرگان بطحا شدند انجمن *** بسی گشته با هر کسی رایزن
چنین گفت با دیده خون فشان *** که هرگز نباشد مرا این گمان
که او عهد و پیمان خود خوار و سست *** شکستن مر او را نباشد درست
بسی هر کسی گفت هر گونه راز *** سرانجام گفتند گوئیم باز
فرستم بنزدش فرستاده ای*** دلیر و سخن سنج و آزاده
شود آگه از کار او سر بسر *** وزان پس فرستد سوی ما خبر
چه آن رایشان گشت گردان پسند *** که باید فرستادۀ هوشمند
فرستادۀ از کار آگه شود *** ز دل و رنج و اندوه کوته شود
ز گردان یکی مرد پرهیز کار *** خردمند و دانا و پرهیز گار
دلیر و گرانمایه و تیز مغز *** سخنگوی خوشخوی گفتار نغز
فرستادن ابوسفیان عبدالعزی را بخدمت پیغمبر
دلیر و هشیوار و دانا وراد *** هنرمند و بینا و نیکو نهاد
ارسطو خیال و ابوذر خصال *** فلاطون مثال و مسیحا مثال
خردمند عبدالعزی نام داشت *** بدانشوری کام از ایام داشت
گزیدند او را مهان در زمان *** روان شد سوی داور انس و جان
چه آمد بنزدیک شاه و سپاه *** جهان شد بچشمش چو شام سیاه
ز بس نیزه و گرز و شمشیر کین *** زمین اهنین و هوا آتشین
نگه زان سپه تاب دیدن نداشت *** دل از بیمشان آرمیدن نداشت
از آن جیش و لشگر دلشگشت سست *** از آنجا بسوی نبی راه جست
یکی بار گه دید سر بر سپهر *** درخشان از او گشته ناهید و مهر
مر او را شده ماه و پروین طناب *** به پیرامنش آسمان چون حباب
مقیم درش گشته روح و ملک *** ز کرباس او پرده نه فلک
پی دور باش درش چون خلیل *** گرفته عصائی بکف جبرئیل
بدامان سکان آنبار گاه *** نگه را کجا بود راه نگاه
برافراشته خسروانی لوا *** شده پایه اش از شرف عرش سا
بدربار او چرخ را بندگی *** سرانرا بدانار سر افکندگی
فرو ریخته دمبدم از سرود *** ملایک در اندر طبقهای نور
نشسته پیمبر بر او رنگ زر *** ز خفتان و خودش کلاه و کمر
ستاده مکلل علی پیش او *** نموده خداوند دادار رو
ز بس شاه و جان و شکوه و جلال *** نمایان شده شوکت ذوالجلال
چه دید او علی با رسول امین *** جهان آفرین دید و جان آفرین
نگه با بایشان کجا بود راه *** گسستی ز بس نور تار نگاه
فرستاده را دین و دل شد ز دست *** بجان و بدل گشت یزدان پرست
بدین نبی گشت هم داستان *** بخوانند با راستان داستان
یقین گشت او را که پیغمبر است *** که دانش بپیغمبری در خور است
رسیدن عبدالعزی بخدمت حضرت پیغمبر و ایمان آوردن
چه او را بدل شک و ریبی نماند *** پیمبر مر او را بر خویش خواند
فرستاده آمد پرستا روش *** نیایش کنان دست کرده بکش
زمین را ببوسید و بردش نماز *** بمدحت سرائی زبان کرده باز
که عهد خدا و پیمان تست *** خداوندی خلق درشان تست
صفحه (217)
خدا را خمائی اگر بود کس *** همایش بگیتی تو بودی و بس
ز دست تو بر پای شد روزگار *** ملک شد ز رای تو آموزگار
لوای ترا گرنه بر می فراشت *** جهان آفرین آفرینی نداشت
مرا از ره راستی باور است *** که شأنت ز پیغمبری برتر است
به پیغمبران جمله فرماندهی *** کلیم و مسیحا ترا چون رهی
کسی کو بهمر تو جوید دلیل *** سزد گر کند ناز بر جبرئیل
هویدا چه ذات تو گردد نخست *** نشد آفریننده را کار سست
جهان تا بود خاک پای تو باد *** فلک تا بود فرش راه تو باد
فرستاده چون گشت مدحت سرا *** پیمبر مر او را بیفزود جا
ز پرده بر آورد راز نهفت *** ز کفر و ز اسلام او باز گفت
فرستاده چون راز او گوش کرد *** ز راز دو گیتی فراموش کرد
پیمبر بپرسید نام تو چیست *** که میل تو سوی ره ایزدیست
بگفتا مرا نام عبد العزی است *** ولیکن تو هر نام خوانی سزاست
پیمبر بفرمود کای با تمیز *** نهادم تو را نام عبدالعزیز
وز آن پس بفرمود خیر الانام *** بگو تا ز سفیان چه داری پیام
فرستاده چون از پیمبر شنید *** بپاسخ ز خجلت سخن گسترید
نگردی ز عهد و ز پیمای بری *** نباشد سزاوار پیغمبری
اگر من ز پیمان بگردم نخست *** بود عهد و پیمان داور درست
ز پیمان ما تا کسی در جهان *** نیارد زیانی نبیند زیان
ببطحا بجز عمره ام کار نیست *** دیگر با کسم رزم و پیکار نیست
ندارم سر جنگ و فرخاش و کین *** شما دل ندارید اندوهگین
فرستاده بشنید چون گفت او *** بمالید از مهر بر خاک رو
در بیان جواب دادن پیغمبر (ص) فرستاده سفیان را
چه دلشاد از آن جایگه باز گشت *** بنزد سپاه و سپهبد گذشت
سوار است چندانکه روی زمین *** از ایشان نمودی چو دریای چین
که در یاهامون از ایشان بموج *** رسیده زهر کشوری فوج فوج
بدل گفت مانا که باشد رسول *** سزد گر نمایم بجانش قبول
که با این چنین لشگر بی شمار *** دلیران جنگی و مردان کار
شود گر بسفیانیان جنگجو *** ببطحا نماند بجز سنگ و کوه
چه برنقض پیمان نشد پیش بین *** همان که باشد رسول امین
بگفت و بدل عقد اسلام بست *** وز آن پس ابر بارکی بر نشست
همی رفت تا نزد سفیان رسید *** بپرسید سفیان ز گفت و شنید
ز سفیان چه بشنید آن پاک مغز *** بپاسخ دو لب را بگفتار نغز
گشاد و پیام پیمبر بداد *** از آن جیش و لشگر بسی کرد یاد
که در زیر این گنبد آبنوس *** نه در شهر روم نه در ملک روس
ندیده اگر چند ماند بسی *** سپاهی بدینگونه هرگز کسی
بدرند هر یک بهنگام جنگ *** دل شیر جنگی و چرم پلنگ
ز نوک سنان و ز پیکار تیر *** بدوزند بینندۀ چرخ پیر
غریوان چو رعد خروشان چو برق *** برو یالشان زیر فولاد غرق
ولی با چنین لشگر بی شمار *** ببطحا ندارند جز عمره کار
نیارد بعهد و به پیمان گزند *** بپیمان درستی شده ارجمند
ز ظلم و جفا ذات پا کش بریست *** سزاوار شاهی و پیغمبریست
بیان نمودن عبدالعزی حضرت پیغمبر را و شنیدن قوم و ایمان آوردن ایشان
ز دیدار او برده خورشید نور *** شده روشن از پر توش نارطور
چه شد صیت اسلام نغزش بلند *** ز تورات و انجیل بگسست بند
گذشته است جایش از آن جایگاه *** نه اندیشه یابد بدانجای راه
ز وصفش زبان و قلم هست سست *** کجا بر زبان اندر آید درست
پرد تا ابد گر عقاب خرد *** کجا ره سوی پایگاهش برد
هزاران چو موسی در آن پایگاه *** ببید آشیانیست گم کرده راه
فروغی ز طورش چو بروی وزید *** بپیغمبری از شبانی ریسد
چو نوری ز رویش دلیلی کند *** دو صد پور آذر خلیلی کند
یم قدرتش هر کجا نم کند *** یم نیل فرعون را گم کند
چه مهر آورد آورد نور نار *** ز قهرش شود آب مردم شکار
یم نیل از بیم قهرش بجوش *** بمینا ز مهرش در آتش خروش
هزارش چو کسری گدای درست *** کمین چاکرش صد چو اسکندر است
شنیدند چون مردم تیز مغز *** ز عبد العزیز آن سخنهای نغز
چه او بود از کذب و علت بری *** شده شهره در علم و دانشوری
همه اهل بطحا ز گفتار او *** بکیش پیمبر نهادند رو
بدین نبی هر کسی یار گشت *** پرستیدن لات وود خوار گشت
ز یاران و خویشان آن نامدار *** دو سیصد با سلام گشتند یار
چه بشنید سفیان از او سر بسر *** تن و جان او خیره شد زان خبر
همه قوم کفار ترسان شدند *** همه کفر کیشان هراسان شدند
زیکسو از آن داستان شد دژم *** ز سوی دگر گشت فارغ ز غم
که او هست در عهد خود استوار *** ندارد سر کینه و کار زار
ولی خلق بطحا گروها گروه *** پراکنده گشتند در دشت و کوه
شده جمله از مال و دین ناامید *** که اینک سپاه پیمبر رسید
در بیان داخل شدن حضرت رسول (ص) بمکه و طواف حرم و گزارش
پیمبر چو نزدیک بطحا رسید *** بیک منزلی منزلی را گزید
سپه را سراسر بانجا گذاشت *** سلاحی بجز تیغ کین بر نداشت
تنی چند برد از سران سپاه *** بآن عهد و پیمان به پیمود راه
سواره در آمد بطوف حرم *** حرم سر نهادش بخاک قدم
سواره همی گشت دور طواف *** ز عرش برین شد فراتر مطاف
بسنگی که اسبش سم لعل سود *** بروحانیان بیت معمور بود
برآورد چون دست سوی حجر *** بپایش حجر سود از شوق سر
بروی حجر چونکه رویش رسید *** حجر روی دادار دادار دید
فرستادۀ قادر ذوالجلال *** پس از طوف فرمود آید بلال صفحه ( 218)
در بیان فرستادن حضرت رسول (ص) بلال را ببام مکه و بصوت بلند گفتن اذان
چو آمد بفرمود خیرا لانام *** ببام حرم زود بالا خرام
بصوت حجازی جهان تازه کن *** فلک زین نوا پر ز آوازه کن
چه بشنید جوینده شد همچو باد *** باین صوت بی پرده آواز داد
چنان زد ببانک حجازی نوا *** که صوت عراق اندر آمد ز جا
بآواز بی پرده خواند این سرود *** که شد پردۀ کفر بی تار و پود
نخستین نوا را چو بنیاد کرد *** ز صوت نوا آفرین یاد کرد
که خواندن کسی را نباشد گزین *** بغیر از کسی کوست صوت آفرین
در اذان گفتن بلال و گزارش آن
بآواز یک نغمه را خواند راست *** که آواز او در جهان نغمه خواست
یکی بانک زد بر دو گیتی بلند *** که زان بانک طرح دو گیتی فکند
پرستش سراینده ئی را سزاست *** که از صوت او در دو گیتی نواست
سراینده ئی کو سراید سرود *** شود بود نابود و نابود بود
بآواز بی پرده خواند این سرود *** که شد پردۀ کفر بی تار و پود
از آن پرده ها پر ز آواز شد *** ز دلها همه پرده ها باز شد
شنیدند کفار چون بانک او *** سراسیمه کردند در غار رو
ز غم شد دل کفر کیشان دو نیم *** در افتاد در کفر از ان بانک بیم
دل هر یکی زان سرود و نوا *** پر از خون شد و سست شد دست و پا
چنان رعب و وحشت بدلها فزود *** که ژنگ حوادث ز گیتی زدود
قوی گشت اسلام و شد کفر سست *** پرستیدن لات شد نادرست
به بی جنگ و پیکار و شمشیر و تیر *** شد اسلام یکباره بر کفر چیر
ز ارکان گیتی بر آمد خروش *** بر آمد ز هر گونه بانک سروش
ز کفار کس را بتن جان نماند *** کسی دل سوی کفر کیشان نراند
همه قوم کفار در دشت و کوه *** همه گشته زان غم سراسر ستوه
همه گریه هاشان گره در گلو *** گریزان بدشت و بهامون کوه
پیمبر فرستاد نزدیکشان *** که تا بنگرد رای تاریکشان
که خواهد از ایشان کلید حرم *** ندادند آن قوم نامحترم
در بیان فرستادن حضرت رسول یک نفر را بنزد قریش و کلید در حرم خواستن
خدا خانه از دست بیگانه خواست *** کلیدی که بر دست او بود راست
ندادند و گفتند او را جواب *** که این کار کاری بود ناصواب
هم این در سر عهد و پیمان نمود *** نخواهیم این داستان را شنود
شد از عمره فارغ رسول خدا *** سوی خانۀ عم خود کرد رای
نبی را چو عباس در خانه دید *** خدای خود و یار هم خوانه دید
رسیدش ز دادار یزدان درود *** که دادار دادرارت آمد فرود
فدا کرد بهر نبی جان و تن *** تنش می نگنجید در پیرهن
ر بس شادمانیکه اش در سرا *** رسول خدا کرده از مهر جا
زمانی ز خدمت نپرداختی *** ز هر گونه ئی خوردی ساختی
بخدمت خود و اهل بیتش تمام *** کمر بسته در بزم خیر الانام
ولی بود عباس را در حرم*** ز اشراف آنجا زنی محترم
در بیان خواستگاری نمودن حضرت رسول (ص) میمونه خواتون را و گزارش
ورا خواهری بود میمونه نام *** در افتاد کوی سپهرش بدام
پیمبر بمیمونه شد خواستگار *** چه بشنید عباس شد کامکار
ز شادی بر بانوی خویش گفت *** که میمونه با میمنت باد جفت
ز شادی بر آمد ز بانو خروش *** که هم جفت میمونه آمد سروش
بزودی همه کارش آراستند *** که آمد بکام آنچه میخواستند
چو شد ساز گرش سراسر تمام *** در آمد بتزویج خیر الانام
نبی تا سه روز اندر آن جایگاه *** همی بود با کام دل مهر خواه
چهارم چه بر چرخ نیلوفری *** سرا پرده زد خسرو خاوری
بر آمد ز کفار بانک نفیر *** که چون گشت عهد بشیر و نذیر
که در وقت پیمان چنین کرد عهد *** که روز چهارم از آن جای مهد
براند سوی کشور خویشتن *** فراموش او شد مگر این سخن
پیمبر چه گفتار ایشان شنید *** بگفتا چنین است ره را گزید
سپه را بفرمود تا در زمان *** همه سوی یثرب سراسر روان
شود زود و آنجا دمی نغنود *** بسوی بر و بوم و کشور رود
ز بطحا بر آمد چو خیر الانام *** روان شد سوی مرز خود شادکام
ولی قوم کفار از کار او *** ز حیرت شده هر یکی زرد رو
سر انگشت حیرت همه در دهان *** که هرگز نبیند بگرد جهان
دو بینندۀ روشن روزگار *** ز روز ازل تا برزو شمار
کسی را بدین خوبی و راستی *** ندیده است ذاتش ره کاستی
پیمبر چو زان جایگه بست بار *** بکفار بر تیره شد روزگار
همه دیده و دل پر از اشک و آه *** برفتند سوی هبل دادخواه
بگردان در آمد ز گردان فغان *** شد از دود دلشان سیه آسمان
نیایش نمودند دل سوگوار *** کز این کار شد تیره مان روزگار
همه سوی تو داد خواه آمدیم *** بسوی تو اندر پناه آمدیم
بکن رحم ما را و فریاد رس *** بجز تو خدائی نخواهیم کس
در این کار ما را اگر یاوری *** کنی زود کوته مر این داوری
ز کار نیایش چه پرداختند *** ز هر سو بسی حیله ها ساختند
در بیان جمع شدن در خانۀ عباس و سخن گفتن ایشان و جواب دادن عباس
سرانجام رفتند با درد و آه *** سوی خان عباس جستند راه
بخان بزرگ قریش آمدند *** پر اندیشه و درد و طیش آمدند
رخ از بیم زرد و دل از غم دو نیم *** درون پر ز درد و برون پر ز بیم
نشستند و گفتند هر جا سخن *** ز آینده و رازهای کهن
گشودند هر یک پر از غم زبان *** که بادا مبارک ترا میهمان
صفحه (219)
ز پور برادر دلت شاد باد *** ز روز وصالش تو را یاد باد
ز کار بزرگان بطحا چه گفت *** چو اندر زبان داشت راز نهفت
چه بشنید عباس شد پر ز خشم *** بگردان پر از خشم بگشاد چشم
که ای مردم بد دل خیره سر *** ز کردار و کار شما الحذر
چو خوش گفت دانشور پیش بین *** که گفتار او بد بدانش قرین
کسی را که بر گردش روزگار *** کند کارها کش نیاید بکار
ندانم شما را چه شد آدمی *** که دیده بگیتی چنین مردم
اگر کفر کیش است و گر بت پرست *** که از مردمی بر ندارند دست
بچشم خردمند زیبا بود *** پسندیده نزدیک دانا بود
شما هر زمان لاف خویشی زنید *** بخویشی دمادم باو بگروید
نخستین کلید حرم را چه خواست *** ندادید در مردمی کی رواست
بدادن برای شما خیر و شر *** در آن بود یکسان ز نفع و ضرر
دگر آنکه گفتید آنجا ممان *** که بد عهد تو اینچنین آنزمان
دگر آنکه رفتید از پیش او *** گریزان سوی دشت و هامون و کوه
نه زینگونه زیباست نزد خرد *** نه بینند این کار را دیو و دد
همانا سر آمد شما را زمان *** که زینگونه رفتار با میهمان
نمائید از کجی و کاستی *** در ظلم کوبید و ناراستی
همانا که آید در این چند گاه *** در این جایگه با فراوان سپاه
در این بوم بسیار مرد آورد *** سر نامداران بگرد آورد
سر تیغ تیز خدای گرام *** همانا نیاسوده اندر نیام
که از خون کفار بطحا زمین *** جهان سرخ بینی چو بازار چین
زد آتش بدامان هر بوم و بر *** بزیر گل اندوده شد پا و سر
بهر دشت و کوه برق تیغش وزید *** در آنجا تنی زندگانی ندید
بهر مرز و هر بوم کو باره راند *** همه کشور و بوم بی یاره ماند
ز کوپال و بالش جهان گشت تنگ *** نیرزد جهانش ببازو و چنگ
چو پر کینه تیغ دو سر بر کشید *** سپر چرخ گردنده بر سر کشید
ز تیغش فرو مانده هنگام جنگ *** زمین و زمان را شتاب و درنگ
همانا شما را شده تیره بخت *** که سستی گزیدید زینکار سخت
شما را بزرگی بآخر رسید *** ز سوی شما ملک و دولت دمید
چه بشنید سفیان بغم جفت گشت *** از آن غم سر شکش بدامن گذشت
بزرگان بطحا گشادند لب *** بعباس کای شهریار عرب
بود رای تو جمله نغز و درست *** همه رای ما اندر این کار سست
شده بخت بیدار ما واژگون *** بدینگونه گردید گردون دون
نیاید ز ما مردمان مردمی *** نه از دیو و دد شیوۀ آدمی
پشیمان شده جمله از کار خویش *** دل از درد خون گشته و سینه ریش
ز نزدیک عم رسول خدا *** برفتند پر خون دل و تیره راس
همه گشته غمخوار بر یکدیگر *** کز این کار ما را بد آمد بسر
بترسیم ما را شود کار سست *** شود گفتۀ او سراسر درست
در بیان بالا گرفتن دین مبین حضرت سید المرسلین و ایمان آوردن طلحه و زبیر
چنین گفت راوی که خیرالانام *** چو آمد به یثرب ز طوف حرام
همه هفت کشور بر آواز شد *** دو گیتی همه قصه پرداز شد
چنان صیت اسلام بر شد بلند *** که در کفر کفار آتش فکند
ز بیمش بلرزید دارای چین *** شه روم از او گشت اندوهگین
از آن غم دل خسرو از بیم مرد *** به پروین فلک خاک پرویز برد
بهندوستان اندر آمد هراس *** جهان جمله از کفر شد ناسپاس
به بتخانه بت را دل از درد خست *** بآتش نهان گشت آتش پرست
برافروخت رخساره خورشید و ماه *** عیان شد سفید و نهان شد سیاه
جهان را ره کفر و کین شد زیاد *** زمین و زمان بانک اسلام داد
بزرگان هر جا سوی دین او *** نهادند بی بیم و اندیشه رو
بکفار شد کیش اسلام خیر *** ابا طلحه آمد سوی دین زبیر
دگر نامداران آن انجمن *** که از نامشان طول یابد سخن
ز خویش و ز بیگانه هر کس که بود *** ز بیمش بدینش گرائید زود
نمودند دین نبی اختیار *** بدینگونه کردند تدبیر کار
پیمبر به نیروی جان آفرین *** بهر سو بر افراخت رایات دین
بزیر نگین آمدش بوم و بر *** بهر مرز شد عدل او دادگر
بفرماندۀ بصره دارای دین *** یکی نامه بنوشت با مهر و کین
در بیان نامه نوشتن حضرت رسول (ص) بفرمانفرمای بصره و فرستادن حارث و شهید نمودن او را
مر او را ز اسلام آگاه کرد *** به بیراه آگاه از راه کرد
نویسنده بنوشت و خاتم نهاد *** وز آن پس بدست فرستاده داد
فرستاده ئی بود حارث بنام *** ز اصحاب خاص رسول انام
فرستاده بکچند ببرید راه *** چه آمد سوی موته و دستگاه
که آن کشور از کشور روم بود *** جوانی نگهبان آن بوم بود
بد اندیش پر کینه و نابکار *** دژم خوی و بد خواه و ناهوشیار
چو بشنید کامد بدان سرزمین *** رسول ز نزد رسول امین
طلب کرد او را سوی خویشتن *** که بر گو پیام نبی را بمن
فرستاده گفتش که خیر الانام *** نکرده است سوی تو چیزی پیام
چه بشنید آن بدرک تیره رای *** پر از خشم و کین اندر آمد ز جای
سوی نامداران خود کرد رو *** که ریزند آنجا کنون سوی او
بفرمان آن بدرک بدگمان *** بکشتند او را هم اندر زمان
چه زینگونه گشتند آن نامور *** بیامد بسوی پیمبر خبر
در بیان آگاه شدن پیغمبر از قتل فرستاده و امر نمودن لشگر برفتن موته
فرستادۀ کردگار جلیل *** چو آگه شد از کرده شر جلیل
ز کردار آن ناکس تیره رای *** برافروخت روی رسول خدای
سپه را بفرمود تا بهر جنگ *** ببندند بند کمر بند تنگ
ستوران همه زیر زین آورند *** همه روی پرخاش و کین آورند
چه فرمان چنین داد خیر البشر *** نهادند انگشت بر چشم و سر صفحه (220)
رسول جهان داور کار ساز *** بر آمد ز مسجد چو بعد از نماز
نبی چون سپه را سراسر بدید *** بسالاریش زید را بر گزید
بفرمود تا جعفر نامور *** در آن رزم بندد بهمره کمر
نبی زید را چونکه سالار دید *** بآن جعفر و دیگران یار دید
بفرمود اگر کشته گردید او *** دگر جعفر آرد سوی جنگ رو
اگر او براه خدا جان دهد *** سواری دیگر رو بمیدان نهد
گر او نیز غلطت بخاک و بخون *** یکی دیگر آید ز لشگر برون
بترتیب باید سران سپاه *** گرایند در دشت آوردگاه
نبی چونکه فرمود زینگونه راز *** ز راز نهان پرده ها گشت باز
ز دانشوران نژاد یهود *** یکی دانش آندوز آنجای بود
چه بشنید گفت نبی سر بسر *** از ان راز دادش بگردان خبر
ز پرده بر آورد راز نهفت *** بیاران از ان داستان باز گفت
که در رزم او و دو فرزند او *** چنین با سران سپه گفت گو
نموده بجنگ عدو بی درنگ *** همه کشته گردند هنگام جنگ
همانا که این مرد پیغمبر است *** ز پیغمبر ان گفتگو در خور است
اگر او فرستاده باشد یقین *** شما کشته گردید هنگام کین
شنیدند گردان چه از وی سخن *** پر از خنده گفتند کی بر همن
نداریم ما غیر از این آرزو *** که ما کشته گردین از گفت او
در بیان رفتن لشگر بجانب موته و آگاه شدن اهل موته از آمدن لشگر
برایش نمائیم جانها نثار *** از این کشته گردیم از گفت او
بگفتند و گشتند از آنجا روان *** شد از گردشان تار روی جهان
چه آگاهی آمد بآن بد سیر *** که لشگر فرستاده خیر البشر
ز یثرب بر آمد سپاه کران *** همه رزم جویان و نام آوران
همه تیغها را بخون داده رنگ *** همه پر ز خون یال چنگال و چنگ
شد آگه چه ز آنکار آن بد نهاد *** ز بیم از دل و دیده اش خون گشاد
بفرمود تا لشگر از هر کران *** بیایند گردان و نام آوران
ز هر سو و شهری سپاهی بخواند *** در آن بوم و آن مرز مردی نماند
همه گرد او آمدند انجمن *** همه شیر چنگ و همه پیل تن
ولی باز تن را پر از بیم داشت *** ز اندیشه دل را بدو نیم داشت
یکی نامه بر سوی قیصر نوشت *** نیایش نمود و ستایش سرشت
ز کار پیمبر نمودش خبر *** که آمد ز کارش بکشور خطر
بهانه نماید بپیغمبری *** ز پیغمبری هست دانش بری
مر او را نه برهان و اعجاز هست *** بجز تیغ چیزی ندارد بدست
بهر مرز هر بوم کین گسترید *** بسی ملک زیر نگین آورید
ابر شهر و ملک عراق و حجاز *** بشمشیر کین گشت گردون فراز
او را هوای شهنشاهی مر است *** ز کار نبوت کی آگاهی است
بهر مرز و هر بوم گردد دلیر *** کشد مرد و زن را نماید اسیر
شده لشگری گرد بر گرد او *** همه تیز چنگ و همه جنگجو
سراسر بپرداخت آنمرز و بوم *** کنون دست یازید بر ملک روم
سوی کشور ما کنون لشگری *** بفرمان او آمد از هر دری
بامداد ما گرد نماید سپاه *** شود ملک و کشور سراسر تباه
رسیدن نامه بنزد قیصر و آگاه شدن از کار رسول الله و فرستادن لشگر بموته
بدست وی آمد کنون مرز و بوم *** شکست اندر آید بسلطان روم
چه آن نامه نزدیک قیصر رسید *** زخش گشت از بیم چون شنبلید
همه بخردان و سران را بخواند *** بنزدیک خود هر یکی را نشاند
چنین گفت کورا ندانم که کیست *** شهی مینماید طلب یا نبی است
نخستن سخن را چه بنیاد کرد *** ز کار پیمبر بسی یاد کرد
بآواز گفتند کی شهریار *** نبی را سوی ملک و کشور چکار
کجا دعوی پادشاهی کند *** کشد لشکر و کینه خواهی کند
نبی باشد آنکس که در انجمن *** ببرهان و اعجاز راند سخن
نه آنکسکه کین باشد آئین او *** کشد هر که ناید سوی دین او
چه بشنید قیصر بخندید و گفت *** که ای رای تو با خرد باد جفت
بفرمود پس تا سران بی شمار *** همه شیر مردان دشمن شکار
روانه شدن لشگر روم به سپهداری سدوس بموته بجنگ لشگر اسلام و گزارش
سوی موته رانند ز انجای زود *** نسازند جائی قیام و قعود
سپاهی برون امد از ملک روم *** گران شد تبه کشور و مرز و بوم
چه لشگر سوی موته پیمود راه *** بشد موته بر باد مانند کاه
وز آن سو سپاه رسول امین *** رسیدند نزدیک آن سرزمین
چه شد شر جلیل آگه از آن سپاه *** برادر فرستاد جاسوس راه
جوان پیر از مکر و افسون و پند *** دلیر و هنر پیشه و هوشمند
در بیان رسیدن سدوس بموته و خبر یافتن لشگر اسلام و جنگ نمودن و کشته شدن سدوس
ابا چند گرد و سوار گزین *** روان شد سوی لشگر شاه دین
پر از حیله و مکر سدوس نام *** همه حیله پردازش بود کام
چو گردان لشگر خبر یافتند *** بسویش پر از کینه بشتافتند
نمودند او را بزودی هلاک *** ز خون همه لعلگون گشت خاک
نمودند بس لشگرش دستگیر *** همه کشته گشتند و بعضی اسیر
چه آمد سوی شر جلیل این خبر *** بچرخ برین رفت هوشش ز سر
کمر بست پر کینه در کار زاد *** برون رفت با لشگر بی شمار
چه جیش نبی آگهی یافتند *** که لشگر بدینگونه بشتافتند
پر از درد گفتند با یکدیگر *** که باید کسی سوی خیر البشر
فرستیم و زین لشگر آگه کنیم *** همه چارۀ کار از این ره کنیم
کجا این بود شیوه کار زار *** که با صد هزار اندر آید هزار صفحه ( 221)
اگر چه بود جنگی و پهلوان *** بآخر بر آید ز جانشان زیان
همه رایشان شد بدینسان درست *** که باید ز پیغمبر امداد جست
در بیان نامه نوشتن لشگر اسلام بنزد پیغمبر (ص) و طلب یاری نمودن از آنحضرت
بهر مشگلی او بود رهنما *** بهر کار او هست مشگل گشا
بسوی نبی نامۀ دلپذیر *** نوشتند کی لطف تو دستگیر
ترا داور دادگر یاور است *** ز جیش ملایک ترا لشگر است
اگر رای تو کینه گستر شود *** دو گیتی همه جیش و لشگر شود
ز بهر تو داور گه داوری *** فرستد ز کروبیان لشگری
ز روحانیان و ز کروبیان *** ز فوج ملایک کران تا کران
بامداد تو آورد جبرئیل *** سپاهی ز نزد خدای جلیل
نداند سپه گستر روزگار *** مرآنرا حساب و کران و شمار
ز خفتان و ز خود و شمشیر کین *** زمین بر خروشد چو دریای چین
کسی کش سپه کش جهان آفرین *** بود باشدش مهر نقش و نگین
یکی لشگر آمد ز سلطان روم *** که پوشیده شد کشور مرز بوم
چه آن نامه آمد بسوی نبی *** بر افروخت زان نامه روی نبی
بفرمود تا خالد جنگجو *** نهد سوی ایشان بامداد رو
در بیان فرستادن حضرت رسول خالدبن ولید را بامداد اهل دین
کزین کرد خالد سواری گزین *** دلیران شایسته هنگام کیم
روان گشت با لشگر نامور *** به لشگر گه جیش خیر البشر
در اینجای این داستان ماند باز *** کنون باز گردیم از این رزم ساز
کزان پیش کو خالد نامدار *** بامداد کردن پی کار زار
رسد بیکران لشگر جنگجو *** سوی نامداران نهادند رو
بدلهای گردان در آمد نهیب *** یلانرا ز دل رفت صبر و شکیب
نهیب سواران ز کیهان گذشت *** خروش دلیران ز کیوان گذشت
ز بس گرد کین کز زمین بر دمید *** زمین دیگر ز آسمان شد پدید
ز بانک سواران و آواز نای *** درون خم چرخ شد پر نوای
بزرگان اسلام از آن داستان *** همه گشته با مرگ همداستان
بناچار از انکار بیچاره وار *** نمودند پیکار را اختیار
بگفتند و پر خنده با یکدیگر *** که شد راست گفتار خیر البشر
در این رزم ما را سر آمد زمان *** همانا بود بودنی بی گمان
ندیده دو بیننده روزگار *** که با صد هزار اندر آید هزار
بگفتند و پر کین برون تاختند *** بآورد گه گردن افراختند
همه جیش اسلام با آن سپاه *** چو موی سفیدی بگاو سیاه
ز هر سو دلیران بجنگ آمدند *** همه جنگ را تیز چنگ آمدند
کشیدند بر یکدیگر تیغ کین *** بر آمد غریو از زمان و زمین
سر نیزه و تیغ شد سر کرای *** تن سرکشان کرد در خاک جای
ستوران شناور بدریای خون *** بسی تن که گشتی در آن واژگون
ولی زید در رزم با تیغ کین *** بغرید مانند شیر عرین
بسی سر زشمشیر از تن فکند *** بسی تن شد از گرز او مستمند
بخنجر سر سرکشان چاک کرد *** سر سروران زیب فتراک کرد
ز گرزش بر آمد ز لشگر نفیر *** ز گردان بر آمد ره دارو گیر
چه سالارشان آن دلیری بدید *** بتندی بسوی سپه بنگری
که گردید یکسر باو حمله ور *** ز تیغ از تنش دور سازید سر
بیکباره لشگر ز کردار او *** سوی زید پر کینه کردند رو
تنش را بشمشیر کردند چاک *** بیفتاد زید از بر زین بخاک
بخنجر جدا کرد از تن سرش *** بیفتاد در خاک ره پیکرش
ذکر شهید شدن زید در دشت کین و خبر دادن پیغمبر باصحاب دین مبین
از این تگنا خاکدان گشت دور *** شد از دشت کین سوی حور قصور
چنین گفت دانای راز نهفت *** چه بنهفته راز نهانی بگفت
که آندم که افتاد در دشت کین *** بروی زمین زید از پشت زین
بیثرب نشسته رسول امین *** بگردش ستاده بزرگان دین
فرو ریخت ناگاه خیر البشر *** برخسار از دیده در و گهر
ز خونین سر شکش بیالود چهر *** ستاره فرو ریخت بر روی مهر
پر از درد گردید و غمناک شد *** دل اهل دین از غمش چاکشد
ولی کس نپرسید از داستان *** رسول خدا باز کرده دهان
که زید گزین گشت ایندم شهید *** در این دم شراب شهادت چشید
بسی گشت و شد کشتۀ کار زار *** بمیدان سر آمد باو روزگار
خبر داد از آن ماجرا آن رسول *** از آن غم رسول و دلیران ملول
شدند و نوای حزین شد بلند *** بدلها از آن غصه آتش فکند
چه گشتند در ماتمش نوحه گر *** دگر باره فرمود خیر البشر
که شد زید اگر کشته در دشت کین *** کنون با جهان آفرین شد قرین
ز میدان روان شد بسوی جنان *** بروحانیان زان شرف همعنان
شد و جای او شد بخلد برین *** بروح القدس در جنان همنشین
اگر ش بزید اندر آن انجمن *** ز خون و زخفتانش غسل و کفن
ولیکن کنون در جنان جبرئیل *** دهد غسلش از چشمه سلسبیل
کند حور از چهره اش گرد پاک *** فشانند غلمان ز گیسوش خاک
بملک جنان شهریاری کند *** بخلد برین کامکاری کند
مر او را کند مدح روح الامین *** کمر بسته در خدمتش حور عین
در بیان رفتن جعفر طیار بمیدان کار زار و توصیف آن بزرگوار گوید
چو خیر البشر کرد این گفتگو*** نمودن یاران دین آرزو
کنون داستان را در آنجا گذار *** که تا باز گوئیم از کار زار
که چو کشته گردید زید گزین *** تنش گشت پیرایه دشت کین
دوم باره نوبت بجعفر رسید *** ولی چون تن زید در خون طپید
بپوشید خفتان و خود و زره *** کمان را بر آورد پر کین زره
صفحه (222)
کمندی پر از کین بفتراک زین *** نهاد و روان شد جبین پر ز چین
چو او شد روان سوی رزم مصاف *** تو گفتی روان ژنده عبدالمناف
بجوشن بپوشید یال و برش *** بگردون گردان رسیده سرش
تو گفتی عیان گشته در کار زار *** علی از پی کین بکفت ذوالفقار
ز رخسار او دشت پر نور شد *** همه روی میدان پر از نور شد
سپهدار رومی از او خیره شد *** دو چشمش برخسار او تیره شد
تو گفتی فرود آمد از نه سپهر *** پی رزمجوئی در آن دشت مهر
در افتاد در جیش رومی هراس *** همه هر کسی خویش را دانست پاس
چو جعفر روان شد بآوردگاه *** خروش دو لشگر بر آمد بماه
کمانی ببازو و تیغی بدست *** خروشید مانند پیلان مست
بفولاد و آهن نهان کرده تن *** تو گفتی که او هست فولاد ون
ز نوک سنانش یلان مستمند *** ز گرز گرانش بگردون گزند
چو آمد بمیدان گردان روم *** رمیدند از وی دلیران روم
ز نیروی آن کرد روئینه تن *** یلان را همه زیب تن شد کفن
ز بازو و زورش در آن سر زمین *** پر از دست و پا گشت میدان کین
درود دلیران و مردان مرد *** شد از دور یکسر پر از اه و درد
پی رزم جستن چو دامن فشاند *** به پیرامن آسمان خون چکاند
چو افکند گردان بمیدان بسی *** دگر سوی رزمش نیامد کسی
تهی از سپه شد چو آوردگاه *** سپهبد یکی بانک زد بر سپاه
که تازید بر سویش از چار سو *** بسازید یکبارگی کار او
سواران ز هر سو برون تاختند *** پی کشتن گردن افراختند
همی گشت جعفر بآوردگاه *** ز هر سو همی کشت شاه و سپاه
سر تیغ تیزش چو خونریز شد *** ز هر سو بسی مرد ناچیز شد
ز بس کشته افکند در رهگذار *** سمندش نیارست کردن گذار
سپه گشت از کار او خوفناک *** ز کارش بدلها در افتاد چاک
سر انجام از بیم بگریختند *** بدام بلا در نیاویختند
ذکر جهاد نمودن جعفر با گروه اشرار و آمدن جوان رومی بمیدان و کشتن جعفر او را
سپهدار رومی دلش گشت تنگ *** که ز اعراب مردی در آمد بجنگ
سپاهی ز جنگش گریزان شدند *** ز شمشیر او اشک ریزان شدند
جوانی ز خویشان سلطان روم *** که بودی سپهدار آن مرز و بوم
صفحه (223)
بباز و قوی و به نیرو دلیر *** پلنگینه چنگ و بچنگال شیر
پر از کینه آمد بمیدان جنگ *** چو گردید پیش هم آورد تنگ
نخستین بپرسید نام تو چیست *** ترا خویش پیوند ز اعراب کیست
چنین داد پاسخ که نام و نشان *** چه پرسی که بر تو سر آمد زمان
چه بشنید رومی بر آورد تیغ *** سوی جعفر آمد چو غرنده میغ
چه نزدیک شد سوی او تیغ آخت *** کله خود او را بدونیم ساخت
چه جعفر نگه گر آن دو دست برد *** برافراشت دست و دو پا را فشرد
خروشید کای مرد با هوش و هنگ *** نیاموختی رای و آئین جنگ
کنون من بیاموزنت این زمان *** که گرید بتو مادر مهربان
بگفت این و شد با هم آورد تنگ *** گرفته یکی تیغ بران بچنگ
چو بر سوی او تیغ او شد بلند *** گذر کرد تا پشت تنگ سمند
بیک ضرب دست آن یل نامدار *** بدو نیمه کردش سمند و سوار
پر از کین بفرق هم آورد تاخت *** هم آورد اسبش بدو نیم ساخت
گذر کرد تیغش چو آذر کشسب *** ز فرق هم آورد تا پشت اسب
چه شد کشته در دست آن نوجوان *** بر آمد ز گردان رومی فغان
همه یکسره از پی نام و ننگ *** نمودند بند کمربند تنگ
نهادند یکسر بکف نقد جان *** گرفتند تیغ و کمند و کمان
برفتند گردان هزاران هزار *** بآود یک مرد در کار زار
در بیان حمله کردن لشگر روم بر لشگر اسلام و بلند شدن های و هوی دلیران
خروشید سالار رومی سپاه *** که از تیر سازید کارش تباه
چه چرخ کمان گشت همراز تیر *** شد از بیم چرخ برین گوشه گیر
ز بس بر هوا رفت رومی خدنگ *** فضای زمان و زمین گشت تنگ بر آمد بگردون بناوک شهاب *** ز سوفار پیکان گرفت آفتاب
ز بس از زمین بر هوا رفت تیر *** سراسیمه شد چرخ و بهرام و تیر
چنان تیر باران نمودند سخت *** که جعفر بدل گفت بر گشت بخت
بهر سو بهر فوج شد حمله ور *** سمندش بمیدان بر آورد پر
ز شمشیر او بر زمین هر زمان *** فتادی سر و دست و تیر و کمان
در آن پهن میدان گه دار و گیر *** ز چرخ کمانها چه بر چرخ سیر
ز شصت عدو چ ون برون آمدی *** عدو از سر زین نگون آمدی
شد از دست آن لشگر و آن دلیر *** زمین پر کمان آسمان پر ز تیر
فتاده در آن دشت از هر کران *** تن بیسری داشت برزه کمان
ز شصتش ببالا چو تیر آمدی *** زننده ز بالا بزیر آمدی
از او بر سپه شد دگر ره شکست *** سپهدار را دل از آن درد خست
ز لشگر بپرسید کاین نوجوان *** چه باشد بنام و چه باشد نشان
بگفتند کاین خویش پیغمبر است *** هنرمند و بر سروران سرور است
سپهبد چه بشنید شد در شگفت *** بلرزید پر درد و اندیشه گفت
چنین است گر رزم این مرز و بوم *** نه رومی بماند نه سلطان روم
بگفت این و فرمود بار دگر *** سراسر بسویش شده حمله ور
چه بشنید مردی ز گردان روم *** باو گفت ای مرد بدبخت شوم
ز کار تو بر رومیان ماند ننگ *** ترا ننگ بادا از ین رزم و هنگ
من اکنون بتازم بآوردگان *** کنم کار او را بمیدان تباه
چه نیکو بود تن سپردن بخاک *** بود دامن از زنگ این ننگ پاک
بگفت این و تازید در کار زار *** خروشید کای پهلو کامکار
برزمم اگر پایداری کنی *** ز دستم کنون جانسپاری کنی
ذکر جهاد کردن جعفر طیار با آن گروه نابکار بدو نیم کردن یکی از ایشان را و از کار ماندن اسب
چه بشنید جعفر از آن بد سگال *** خروشید کای مرد با زور و یال
هم اکنون سر خنجر تیغ تیز *** شود با پر و بال تو رستخیز
چه بشنید رومی بغرید و گفت *** که زین نامداران مرا نیست جفت
ز نوک سنانم بگرید سپهر *** ز تیغم پر از خون رخ ماه و مهر
ندیده دلیری چو من روزگار *** بهنگام جنگ و گه کار زار
ز گرز و ز تیغم رهائی مجوی *** چه دارای چنین بیهده گفتگوی
بگفت و بر آورد تیغ از کمر *** بسوی عدو رفت آسیمه سر
چو آن دید جعفر بر آمد ز جا *** بر افراشت دست و بیفشرد پا
چه شد تنگ با او بمیدان کین *** ربودش بیک مشت از پشت زین
بتازید او را گرفته بچنگ *** سوی لشگر رومیان بیدرنگ
گرفتش بدست و بدست دگر *** بدو نیمه کردش ز پا تا بسر
بیفکند بر لشگر و باز گشت *** دو لشگر از او پر ز آواز گشت
خروش دلیران بر آمد بماه *** که فیروز گردید در رزم شاه
برومی سپه اندر آمد شکست *** سپه را سراسر دل از درد خست
بماندند بر جای نام آوران *** سراسیمه گشتند یکسر سران
ولی اسب جعفر ز بس نوک تیر *** شده بر پر و بال او جای گیر
برفتن نبودش دگر تاب راه *** تکاور چه شد از سواره جدا
بیفتاد در دم در آن دشت و مرد *** بپای خداوند خود جان سپرد
بر اندام جعفر بدی خون روان *** ز بس ز خم گشته تنش ناتوان
ز میدان برون رفتنش بود ننگ *** چو شیر اندر آمد پیاده بجنگ
پیاده بیفکند چندین سوار *** بر آورد از نامداران دمار
ذکر پیاده ماند جعفر طیار بمیدان کار زار و جدا شدن دست آن بزرگوار
سپهدار رومی چو آنرا بدید *** ز کارش دو لب را بدندان گزید
بزد بانک بر نامداران روم *** که ای بی هنر قوم ناپاک شوم
شکاری چنین اندر امد بدام *** بر او دست بازید و جوئید کام
بفرمان ان بدرک بد سیر *** سواران با گرز و تیغ و سپر
بسویش ز هر سو روان تاختند *** بر او خنجر و ناوک انداختند
یکی بد سیر با دل پر ستیز *** بسویش بتازید با تیغ تیز
پر از کین چو او گشت تیغش بلند *** یکی دست او را بمیدان فکند
چه بگذشت او اندر آمد ز پا *** بدست دگر گشت رزم آزما
به یک دست بگرفت تیغ و دوید *** چنین یا بنزدیک دشمن رسید
صفحه (224)
نزد تیغ و افکندش از پشت بور *** بخنجر سرش را ز تن کرد دور
سپهبد چو زینگونه گشتار دید *** سر انگشت حیرت بدندان گزید
دگر باره فرمود تا در زمان *** سواران گرفتند تیغ و سنان
دل از خویش و پیوند پر دخت کرد *** بمردن دوال کمر سخت کرد
مر او را چه دیدند رومی سپاه *** که شد کار بیکار روزش تباه
ز هر سو بگردش رسیدند تنگ *** همه هر یکی تیغ و خنجر بچنگ
سواری گرائید سویش عنان *** پر از کین به پهلوی او ز دستان
سواری دگر سوی او چو نرسید *** بخنجر تهیگاه او را درید
سواری دگر راند سویش سمند *** بشمشیر یک پای او را فکند
سرانجام جان را بجان آفرین *** سپرد ان سپهدار گرد گزین
ز تن در زمان مرغ روحش پرید *** بصدر جنان آشیان گسترید
بقرب جهان آفرین شد قرین *** قرین شد بدارای جان آفرین
در بیان شهید شدن جعفر در میدان و خبر دادن حضرت رسول بمهاجر و انصار از شهادت او
نشسته به مجلس رسول خدا *** که ناگاه گریان بر آمد ز جا
خروشید و نالید شد سوگوار *** ببارید از دیده خون در کنار
بگرئید و از گریه اش آسمان *** همه اهل دین در خروش او فغان
شدند انجمن نزد دانای راز *** که پرسند از انسروران راز باز
ولیکن کسی را نه یارای آن *** که از سر آن بر گشاید زبان
زبان بر گشودش رسول خدا *** خبر داد از آن قصه جانکزا
که جعفر در آنعرصه در خون طپید *** در این دم ز تن مرغ روحش پرید
چو دستش بیفتاد در دشت کین *** دو بالش عوض داد جان آفرین
نمودش بخلد برین بال باز *** ز پروراز دارد بجبریل ناز
بطیار از فضل جان آفرین *** بود شهره اندر بهشت برین
شده قدسیان چاکر اندر برش *** شده فوج کروبیان چاکرش
ولیکن چه گویم ز پیکار او *** که چون گردد در دشت پیکار رو
بیفکند چندان سران سپاه *** که پریا و سر گشت آوردگاه
بتنها بر آمد ابر صد هزار *** شکسته شد آن لشگر بیشمار
ز گرزش رمیدند گردان ز بیم *** دل و دینشان شد از آن غم دو نیم
چو افکند از رومیان بیشمار *** سرانجام شد کشته در کار زار
شنیدند چون این خبر انجمن *** خروشیدن آمد ز مرد و ز زن
همه ملک یثرب پر از ناله گشت *** ز خون دیده مرد و زن لاله گشت
تو گفتی که گردید آن پاک چهر *** بگردون دون تیر و ناهید مهر
زمین و زمان شد پر از نوحه گر *** بر آمد ز هر شش جه شور و شر
فلک را دل از درد و اندوه خست *** مه و مهر و کیوان بماتم نشست
غضنفر بنزد رسول خدا *** ستاده غریوان و گریان بپا
پیمبر ز شفقت بر او بنگریست *** مر او را تسلی نمود و گریست
که زین غم شگیبائیت باد کار *** که یار شکیبا است پروردگار
بماتم ترا باد صبر و شکیب *** رسد هر که را هر چه دارد نصیب
اگر آشکارای بر من نبود *** که نامت ز دشمن بر آورد دود
ترا من سلاح و سپه دادمی *** برزم عدویت فرستادمی
که از رومیان بر سر ذوالفقار *** ز خون برادر بر آری دمار
ولیکن شود کار بر کام تو *** که خونخواهی او کند نام تو
چو بر لشگر ما شود کار تنگ *** بنام تو شویند از نام ننگ
یکی نامه دلپذیر آورند *** بنامت همه نام شیر آورند
فرازند بر سر لوای ترا *** نمایند آئین و رای ترا
که آمد خروشان غضنفر بجنگ *** بخون برادر میان بسته تنگ
گریزند از دشت آوردگاه *** در افتد غریوی میان سپاه
ز نام تو آید برایشان شکست *** بر ایشان شود جیش ما چیر دست
چه گفت این سخن را رسول خدا *** دل نامداران بر آمد زجا
شود جیش و لشگر سراسر تباه *** همه کشته گردند در رزمگاه
کنون باز گردم به آغاز کار *** سر آیم از آن جنگ و آن کار زار
در بیان آمدن ابن رواحه بمیدان کار زار و شهید شدن آن مرد دین دار
که چون جعفر نامور شد شهید *** بابن رواجه دلیری رسید
علم بر گرفت و بمیدان شتافت *** چه یاران بخلد برین راه یافت
ز گردان و مردان رومی زمین *** بسی کشت و شد کشته در دشت کین
بیاران خبر داد خیر البشر *** که چون کشته گردید آن نامور
چه شد کشته او اندر ران رزمگاه *** ز پی باز ماندند هر دو سپاه
بهر دو سپه اندر آمد شکست *** گسسته دل هر دو لشگر ز دست
بر رومیان زان صف کار زار *** بر آورد شمشیر جعفر دمار
کسیرا نبد رای و پیکار جنگ *** جهانگشت بر لشگر روم تنگ
نه پای گریز و نه راه ستیز *** بدیده ز دل هر یکی اشک ریز
ز گردان آن لشگر و آن سپاه *** دو مهره بد از تیغ جعفر تباه
جگر خسته بودند و دل پر ز درد *** کسی را نبد رای و پای نبرد
نه از کار و پیکارشان دل دو نیم *** گسسته دل و رنگ از ترس و بیم
یکی بهر فرزند بودی بتاب *** ز بهر برادر یکی دل کباب
یکی ماتم خویش و فرزند داشت *** یکی دل بخون بهر پیوند داشت
شب آمد دو لشگر بهم باز گشت *** بدرد و بغم هر دو دمساز گشت
بدامان این خیمه بی طناب *** فرو ریخت پر خشم و کین آفتاب
ز هر دو سپه بانک ماتم بلند *** بهر گوشل سروری مستمند
در بیان مهموم شدن لشگر اسلام از نبرد آنفرقه گمراه و گزارش او گوید
ز رومی سپه نالهای حزین *** رسیدی بدامان چرخ برین
همه جیش اسلام با سوگ و غم *** ز بس نوحه بد آسمانها دژم
نبد سروری راهل اسلام کس *** که فردا سوی رزم راند فرس
همه مانده زانکار دل پر ز درد *** که فردا بمیدان چه خواهند کرد
بریده همه از دل و جان امید *** دل از غصه پر درد و رخ شنبلید
صفحه (225)
همه یک بدیگر نمودند رو *** ز دو دیده اش چشم خونین بدو
که امروز زینگونه نیرنگ و رنگ *** نمودم رومی سپه کار تنگ
ندانم که فردا چه افسون کنیم *** در این رزمگه با سپه کنیم
چه جعفر بنا کام گردد هلاک *** بمیدان کفن گرد دم خون و خاک
همی گفت جوینده هر گونه را *** که فردا شود کار بر ما تباه
بزرگان لشگر زهر در سخن *** فکندند هر گونه در کار بن
ولی خالد از بیم آنشب نخفت *** باندیشه با درد و غم بود جفت
همی گفت با خود ولی سوگوار *** که بودی بما گر کنون بخت یار
رسیدی بیاری در این انجمن *** پی کین در این رزمگه بوالحسن
شدی مان خداوند دادار یار *** بر آورد از فوج رومی دمار
ز ما تا بآنجاست شش ماه راه *** چگونه فرستم کس آن جایگاه
همی گفت و دلرا پر از تاب داشت *** دو دیده از آن درد پر آب داشت
که در رزم جستن چه افسون کنم *** چه افسون بگردان گردون کنم
سخن گوی تازی در این داستان *** چنین گفت از گفته راستان
در بیان تدبیر نمودن خالدبن ولید در جنگ نمودن با آن گروه عنید
بدستان بلفظ دری باز گفت *** از این داستان ایندر راز سفت
کز آن جنگ چون خالد بن ولید *** بجز کشته گشتن علاجی ندید
که ناکاه شد بهر او کشف راز *** چنین کرد آئین رزم دراز
که آورازه اندازد اندر سپاه *** که آمد غضنفر در این رزمگاه
سپاهی فراوان بدینسان کشید *** بیاری علی سوی لشگر رسید
چه اینگونه اش گشت آئین ساز *** بسوی سران سپه گشت باز
سراسر همه رای او را پسند *** نمودند و گفتند کی هوشمند
در این کار تدبیر تو نیست سست *** نه بتوان جز او چاره کار جست
بفرمود تا آتش افروختند *** تو گفتی جهانرا همه سوختند
خروش گواژه بر آمد بماه *** که آمد علی رزم را کینه خواه
ز جوش دلیران و بانک گوان *** تزلزل در افتاد در آسمان
ز بس بانک تکبیر و جوش سپاه *** بترسید از بیم پروین و ماه
سپهدار رومی در آن نیم شب *** از آن بیم افتاد در تاب و تب
چه بشنید کامد غضنفر بجنگ *** چو آنشب دلش گشت تاریک و تنگ
در اندام او لزره آمد پدید *** شد از جان شیرین خود ناامید
برون آمد از خیمه باورد آه *** سوی جیش اسلام کردش نگاه
بچشم آمدش اندر آن سرزمین *** دلیران و گردان یزدان دین
سپاهی برون از حساب و شمار *** همه گرد و شایشه کار زار
ز بس آتش و بانک گردان دین *** زمین بر خروش آسمان آتشین
چه دیدند یکباره بروی سپاه *** ز دلها همه بر کشیدند آه
که بر ما از این لشگر آید شکست *** نخواهیم ما زنده زینجای جست
سپهبد سوی خیمه تازید زود *** ز دود دلش سوخت چرخ کبود
بفرمود تا مشعل آرند پیش *** سخن راند هر گونه از کم و بیش
بپرسید از قوم آن بوم و بر *** ز نام و نشان غضنفر خبر
دلیری بر آمد ز گردان ز جا *** بسوی سپهبد ستاد او بپا
زبانرا برزم علی باز کرد *** ز رزمش سخن گفتن آغاز کرد
که آید اگر اندر این رزمگاه *** نه سالار ماند نه لشگر نه شاه
دو گیتی اگر لشگر آگین شود *** جهان سر بسر تیغ و ژویین شود
چه شمشیر کین بر کشد روز جنگ *** بجنگش ندارد دو گیتی درنگ
گه کین چو یازد سوی گرز دست *** بگردون گردان در آید شکست
بشیران اگر چنگ یازد دلیر *** در افتند شیران بچنگال شیر
پیاده چو آید سوی رزمگاه *** شود روزگار سواران سیاه
نبی خرم از زور و بازوی اوست *** جهان زیر پایش ز نیروی اوست
چه او نشمرد این سپه را بکس *** براند سوی جیش رومی فرس
چه او را برادر در این دشت جنگ *** شده کشته آید کنون بی درنگ
سپهبد چه گفتار او را شنود *** به پرسید او را برادر که بود
بگفت آن جوانی که در کار زار *** سر آمد بمیدان بر او روزگار
ذکر از جا بر آمدن هر دو لشگر بعزم ستیز با یکدیگر
سپهبد بگفتش چه بگشاد کوش *** بیک بارگی از سرش رفت هوش
سحر گه چه دارای خاور زمین *** پر از کینه بنهاد بر رخش زین
بتازید بر لشگر زنگبار *** از او گشت جیش حبش تار و مار
دو لشکر بیک باره آمد زجا *** غوکوس گردید گردون گرا
بفرمود خالد که مردان دین *** بآئین گرایند در دشت کین
ز هر سو یکی خسروانی لوا *** نمودند هر گونه هر جا به پا
درخشان لوای علی در میان *** چو خورشید رخشنده بر آسمان
خروش بزرگان و مردان دین *** رسیدی بهفت آسمان و زمین
که ما را در این رزم گردید یار *** خدای جهان داور کردگار
که آمد بیاری علی سوی ما *** خداوند ما گشت دلجوی ما
بتازید خالد سوی دشت کین *** خروشیدگی قوم ناپاک دین
کنون اندر این دشت کین بیگمان *** شما را سراسر سر آمد زمان
چه آمد خروشی ز دل بر کشید *** که آمد ز ره خالد بن ولید
چه خالد بنزدیک لشگر رسید *** سپه را پر از زاری و ناله دید
توصیف نمودن لشگر اسلام اوضاع نبرد را جهه خالد
چه از کار بیکار آگاه شد *** ز پیکارش اندیشه کوتاه شد
بزرگان لشگر گشادند لب *** که ای نامدار قریشی نسب
سپاهی برون آمد از ملک روم *** که زان شد سیه کشور مرز و بوم
ز سم ستوران و نوک سنان *** نه پیدا زمین است و نه آسمان
فتاده در این دشت کین چاکچاک *** تن نامداران پراز خون و خاک
در این رزمگه از گران تا کران *** فتاده سر و دشت نام آوران
گراز رزم جعفر بگوئیم باز *** نیاید به بن روزگار دراز
چه گوئیم از زید و دیگر سران *** که زین رزمگه شد ز تنشان روان
چه خالد سخنهای او را شنید *** جز از مرگ دیگر راهی ندید
بدل گفت اگر من گریزم ز جنگ *** بماند بدامان این زشت ننگ صفحه (226)
اگر باز گردم بکشور بجا *** بود زشت نزد رسول خدا
بیکبارگی خواندم کفر کیش *** چگونه کنم کینه را دست پیش
ندانم در این رزمگه چون کنم *** در این رزم جستن چه افسون کنم
اگر کشته گردم بآوردگاه *** شود کار فرزند و خویشم تباه
و گر صلح جویم ز سلطان روم *** بنزد نبی گرددم کار شوم
..در آن شب همی بود در تاب و تب *** چنین تا که روز آمد و رفت شب.
به مناسبت آغاز امامت ولیعصر (عج) والپیپر 
شهادت امام عسکری (ع) 
فرخنده پیام ( ترجمه ای بسیار کهن از رساله ذهبیه یا طب الرضا (ع)) 
اربعين 
غدیریان و زیارت اربعین حسینی 
اربعینیان: تجربیات مربوط به پیاده روی اربعین 
فیلم تشکیل جنین/مراحل لقاح تا رشد جنین
شکارچی که شکار شد
عصاره گوشت..
حمله ببر به یک مرد
تفسیر المیزان_جلد_1(استنباط پاسخ آنها از آيه كريمه )
اشعار استاد شهریار
پنج گنج نظامی گنجوی4
بانك جامع اشعار حضرت رقيه (ع).jpg "زندگینامه امام حسین علیه السلام")
زندگینامه امام حسین علیه السلام
تعیین جنسیت جنین با جوش شیرین!
پنجرههای رنگارنگ در ویندوز 10
اصطلاحات رایج مربوط به اینترنت
جلوگیری از بارداری با استفاده از گجتی دیجیتال
دانلود نرم افزار Skype تماس صوتی و تصویری اینترنتی
بین الارشاد و بی سر نامه_عطار