فوج

4 رهنمودها در مقابله با فتنه ها

پس سعی کنید که شما پرچم فتنه ها و نشانه های بدعت ها نباشید ، و آنچه را که پیوند امت اسلامی بدان استوار ، و پایه های طاعت بر آن پایدار است، بر خود لازم شمارید «1»، و بر خدا، ستمدیده وارد شوید نه ستمگر ، و از گرفتار شدن به دام های شیطان، و قرار گرفتن در وادی دشمنی ها بپرهیزید ، و لقمه های حرام به شکم خود راه ندهید ، شما برابر دیدگان خداوندی قرار دارید که گناهان را حرام کرد و راه اطاعت و بندگی را آسان فرمود.

3 ویژگی های اسلام

اسلام ظاهرش علم، و باطنش حکمت است ، نو آوری های آن پایان نگیرد و شگفتی هایش تمام نمی شود. در اسلام برکات و خیرات چونان سرزمین های پر گیاه در اوّل بهاران فراوان است ، و چراغهای روشنی بخش تاریکی ها فراوان دارد ، که در نیکی ها جز با کلیدهای اسلام باز نشود ، و تاریکی ها را جز با چراغ های آن روشنایی نمی توان بخشید ، مرزهایش محفوظ، و چراگاه هایش را خود نگهبان است ، هر درمان خواهی را درمان ، و هر بی نیازی طلبی را کافی است.

______________________________

(1) حکومت و امامت اهل بیت علیهم السّلام.

(2) اشاره به حکومت خود پس از بیعت مردم.

اشاره

(در سال 36 هجری در مدینه وقتی مردم را برای جنگ با شورشیان بصره آماده می کرد ایراد فرمود)

1 وصف گمراهان و غفلت زدگان

چند روز از طرف خدا به گمراه، مهلت داده شد، و او با غافلان و بی خبران در راه هلاکت قدم می نهد ، و تمام روزها را با گناهکاران سپری می کند ، بی آن که از راهی برود تا به حق رسد و یا پیشوایی برگزیند که راهنمای او باشد. و تا آن زمان که خداوند کیفر گناهان را می نماید ، و آنان را از پرده غفلت بیرون می آورد ، به استقبال چیزی می روند که بدان پشت کرده بودند (یعنی آخرت) ، و پشت می کنند بدانچه روی آورده بودند (یعنی دنیا) ، پس نه از آنچه آرزو می کردند و بدان رسیدند سودی بردند، و نه از آنچه حاجت خویش بدان روا کردند بهره ای به دست آوردند ، من، شما و خود را از این گونه غفلت زدگی می ترسانم.

2 درمان غفلت زدگی ها

هر کس باید از کار خویش بهره گیرد ، و انسان بینا کسی است که به درستی شنید و اندیشه کرد ، پس به درستی نگریست و آگاه شد، و از عبرت ها پند گرفت ، سپس راه روشنی را پیمود، و از افتادن در پرتگاه ها ، و گم شدن در کوره راهها، دوری کرد ، و کوشید تا عدالت را پاس دارد و برای گمراهان جای اعتراض باقی نگذارد، که در حق سختگیری کند ، یا در سخن حق تحریف روا دارد ، یا در گفتن سخن راست بترسد. پس بهوش باش ای شنونده! و از خواب غفلت بیدار شو ، و از شتاب خود کم کن ، و در آنچه از زبان پیامبر صلّی اللّه علیه و آله و سلّم بر تو رسیده اندیشه کن، که ناچار به انجام آن می باشی و راه فراری وجود ندارد ، و با کسی که رهنمودهای پیامبر صلّی اللّه علیه و آله و سلّم را به کار نمی بندد و به جانب دیگری تمایل دارد مخالفت کن و او را با آنچه برای خود پسندیده رها کن. فخر فروشی را واگذار، و از مرکب تکبّر فرود آی. به یاد قبر باش که گذرگاه تو به سوی عالم آخرت است ، که همانگونه به دیگران پاداش دادی به تو پاداش می دهند ، و آن گونه که کاشتی، درو می کنی ، آنچه امروز، پیش می فرستی، فردا بر آن وارد می شوی ، پس برای خود در سرای آخرت جایی آماده کن، و چیزی پیش فرست. ای شنونده! هشدار، هشدار ، ای غفلت زده! بکوش، بکوش! «هیچ کس جز خدای آگاه تو را با خبر نمی سازد»

3 صفات ناپسند و نابود کننده

از واجبات قطعی خدا در قرآن حکیم که بر آن پاداش و کیفر می دهد، و به خاطر آن خشنود شده یا خشم می گیرد ، این است که اگر انسان یکی از صفات ناپسند را داشته و بدون توبه خدا را ملاقات کند، هر چند خود را به زحمت اندازد، یا عملش را خالص گرداند فایده ای نخواهد داشت. «1» و آن صفات ناپسند اینکه: شریکی برای خداوند در عبادات واجب برگزیند ،

______________________________

(1) اشاره به علم: کاراکترولوژی CARACTROLOGY )خصلت شناسی)

ترجمه خطبه 154

ترجمه خطبه 155

اشاره

(برای مردم بصره پس از پیروزی در جنگ جمل در سال 36 هجری ایراد فرمود)

1 ضرورت اطاعت از رهبری (و نکوهش از نافرمانی عایشه)

مردم بصره! در پیدایش فتنه ها هر کس که می تواند خود را به اطاعت پروردگار عزیز و برتر، مشغول دارد چنان کند ، اگر از من پیروی کنید، به خواست خدا شما را به راه بهشت خواهم برد ، هر چند سخت و دشوار و پر از تلخی ها باشد. اما عائشه، پس افکار و خیالات زنانه بر او چیره شد ، و کینه ها در سینه اش چون کوره آهنگری شعله ور گردید ، اگر از او می خواستند آنچه را که بر ضد من انجام داد نسبت به دیگری روا دارد سرباز می زد ، به هر حال احترام نخست او برقرار است و حسابرسی اعمال او با خدای بزرگ است.

2 ره آورد ایمان

ایمان روشن ترین راه ها و نورانی ترین چراغ هاست ، با ایمان می توان به اعمال صالح راه برد ، و با

______________________________

(1) خفّاش در پروازها و شکار کردن ها از چشم خود استفاده نمی کند بلکه به وسیله فرستادن امواج و دریافت آن، موانع را تشخیص می دهد درست مانند یک دستگاه رادار عمل می کند که امواج «ما ورای صوت» را بوسیله یک فرستنده قوی به فضا می فرستد، امواج همه جا به پیش می رود، وقتی به مانعی برخورد، منعکس می گردد به این ترتیب وجود هواپیمای دشمن را تشخیص می دهند، خفّاش در حال پرواز در هر ثانیه 30 الی 60 بار امواج ما ورای صوت از خود بیرون فرستاده که پس از بازگشت امواج، راه ها، موانع و غذا را به خوبی تشخیص می دهد.

4 خبر از فتنه ها و شهادت خویش

آنگاه که خداوند آیه 1 و 2 سوره عنکبوت را نازل کرد که:

(آیا مردم خیال می کنند چون که گفتند ایمان آوردیم، بدون آزمایش رها می شوند؟) دانستم که تا پیامبر صلّی اللّه علیه و آله و سلّم در میان ماست آزمایش نمی گردیم. پرسیدم ای رسول خدا! این فتنه و آزمایش کدام است که خدا شما را بدان آگاهی داده است؟ فرمود: «ای علی! پس از من امّت اسلامی به فتنه و آزمون دچار می گردند» گفتم ای رسول خدا مگر جز این است که در روز «احد» که گروهی از مسلمانان به شهادت رسیدند و شهادت نصیب من نشد و سخت بر من گران آمد، تو به من فرمودی: ای علی! مژده باد تو را که شهادت در پی تو خواهد آمد. پیامبر صلّی اللّه علیه و آله و سلّم به من فرمود: «همانا این بشارت تحقّق می پذیرد، در آن هنگام صبر تو چگونه است؟» گفتم ای رسول خدا صلّی اللّه علیه و آله و سلّم چنین موردی جای صبر و شکیبایی نیست بلکه جای مژده شنیدن و شکر گزاری است. و پیامبر خدا صلّی اللّه علیه و آله و سلّم فرمود:

«ای علی! همانا این مردم به زودی با اموالشان دچار فتنه و آزمایش می شوند ، و در دینداری بر خدا منّت می گذارند ، با این حال انتظار رحمت او را دارند ، و از قدرت و خشم خدا، خود را ایمن می پندارند ، حرام خدا را با شبهات دروغین،

______________________________

(1) این سخن ارزشمند امام (ع)، نقد است بر: ساینتیسم SCIENTISM )اصالت علم) و علم زدگی و علم گرایی را نقد می کند که تنها با علم نمی شود به سعادت و رستگاری رسید، بلکه باید با ایمان، علم را هدفدار کرد.

1 عبرت از گذشتگان

ستایش خداوندی را سزاست که حمد را کلید یاد خویش ، و سبب فزونی فضل و رحمت خود ، و راهنمای نعمت ها و عظمتش قرار داده است. بندگان خدا! روزگار بر آیندگان چنان می گذرد که بر گذشتگان گذشت ، آنچه گذشت باز نمی گردد ، و آنچه هست جاویدان نخواهد ماند ، پایان کارش با آغاز آن یکی است ، ماجراها و رویدادهای آن همانند یکدیگرند ، و نشانه های آن آشکار است. گویا پایان زندگی و قیامت، شما را فرا می خواند، چونان خواندن ساربان، شتر بچه را. پس آن کس که جز به حساب نفس خویش پردازد، خود را در تاریکی ها سرگردان ، و در هلاکت افکنده است. شیطان ها مهارش را گرفته و به سرکشی و طغیان می کشانند ، و رفتار زشت او را در دیده اش زیبا می نمایانند ، پس بدانید که بهشت پایان راه پیشتازان و آتش جهنّم، سرانجام کسانی است که سستی می ورزند.

2 ضرورت تقوا و خود سازی

ای بندگان خدا! بدانید که تقوا، دژی محکم و شکست ناپذیر است ، اما هرزگی و گناه، خانه ای در حال فرو ریختن و خوار کننده است که از ساکنان خود دفاع نخواهد کرد ، و کسی که بدان پناه برد در امان نیست. آگاه باشید با پرهیزکاری، ریشه های گناهان را می توان برید ، و با یقین می توان به برترین جایگاه معنوی، دسترسی پیدا کرد. ای بندگان خدا، خدا را، خدا را، در حق نفس خویش! که از همه چیز نزد شما گرامی تر و دوست داشتنی تر است. پروا کنید، همانا خدا، راه حق را برای شما آشکار کرده و جاده های آن را روشن نگاه داشت ، پس یا شقاوت دامنگیر یا رستگاری جاویدان در انتظار شماست ، پس در این دنیای نابود شدنی برای زندگی جاویدان آخرت، توشه برگیرید ، که شما را به زاد و توشه راهنمایی کردند ، و به کوچ کردن از دنیا فرمان دادند ، و شما را برای پیمودن راه قیامت بر انگیختند. همانا شما چونان کاروانی هستید که در جایی به انتظار مانده و نمی دانند در چه زمانی آنان را فرمان حرکت می دهند. آگاه باشید! با دنیا چه می کند کسی که برای آخرت آفریده شده است؟ و با اموال دنیا چه کار دارد آن کس که به زودی همه اموال او را مرگ می رباید و تنها کیفر حسابرسی آن بر عهده انسان باقی خواهد ماند.

ترجمه خطبه 158

اشاره

(امام در شهر کوفه خطاب به کوفیان فرمود)

وصف کشور داری خویش

با شما به نیکویی زندگی کردم ، و به قدر توان از هر سو نگهبانی شما دادم، و از بندهای بردگی و ذلّت شما را نجات داده، و از حلقه های ستم رهایی بخشیدم ، تا سپاسگزاری فراوان من برابر نیکی اندک شما باشد ، و چشم پوشی از زشتی های بسیار شما که به چشم دیدم و با بدن لمس کردم.

3 وصف امیدواری به خدا

به گمان خود ادّعا دارد که به خدا امیدوار است! به خدای بزرگ سوگند که دروغ می گوید ، چه می شود او را که امیدواری در کردارش پیدا نیست؟ پس هر کس به خدا امیدوار باشد باید، امید او در کردارش آشکار شود ، هر امیدواری جز امید به خدای تعالی ناخالص است ، و هر ترسی جز ترس از خدا نادرست است. گروهی در کارهای بزرگ به خدا امید بسته و در کارهای کوچک به بندگان خدا روی می آورند ، پس حق بنده را ادا می کنند و حق خدا را بر زمین می گذارند ، چرا در حق خدای متعال کوتاهی می شود؟ و کمتر از حق بندگان رعایت می گردد؟ آیا می ترسی در امیدی که به خدا داری دروغگو باشی؟ یا او را در خور امید بستن نمی پنداری؟ امیدوار دروغین اگر از بنده خدا ترسناک باشد، حق او را چنان رعایت کند که حق پروردگار خود را آنگونه رعایت نمی کند ، پس ترس خود را از بندگان آماده ، و ترس از خداوند را وعده ای انجام نشدنی می شمارد ، و اینگونه است کسی که دنیا در دیده اش بزرگ جلوه کند ، و ارزش و اعتبار دنیا در دلش فراوان گردد ، که دنیا را بر خدا مقدّم شمارد ، و جز دنیا به چیز دیگری نپردازد و بنده دنیا گردد.

اشاره

اعتقادی، اخلاقی

1 وصف پیامبر صلّی اللّه علیه و آله و سلّم و اهل بیت علیهم السّلام

خداوند پیامبرش را با نوری درخشان ، و برهانی آشکار ، و راهی روشن ، و کتابی هدایتگر بر انگیخت. خانواده او نیکوترین خانواده، و درخت وجودش از بهترین درختان است که شاخه های آن راست و میوه های آن سر به زیر و در دسترس همگان است ، زادگاه او مکه، و هجرت او به مدینه پاک و پاکیزه است ، که در آنجا نام او بلند شد و دعوتش به همه جا رسید. خدا او را با برهانی کامل و کافی (قرآن) و پندهای شفا بخش، و دعوتی جبران کننده فرستاد. با فرستادن پیامبر صلّی اللّه علیه و آله و سلّم شریعت های ناشناخته را شناساند ، و ریشه بدعت های راه یافته در ادیان آسمانی را قطع کرد ، و احکام و مقرّرات الهی را بیان فرمود. پس هر کس جز اسلام دینی را انتخاب کند به یقین شقاوت او ثابت ، و پیوند او با خدا قطع ، و سقوطش سهمگین خواهد بود ، و سر انجامش رنج و اندوهی بی پایان و شکنجه ای پردرد می باشد. بر خدا توکّل می کنم، توکّلی که بازگشت به سوی او باشد ، و از او راه می جویم، راهی که به بهشت رسد و به آنجا که خواست اوست بینجامد.

2 سفارش به تقوا و عبرت از گذشتگان

______________________________

(1) سنگی بر سنگی نگذاشت، یعنی خانه های با شکوهی نساخت و خانه ای ساده داشت، زیرا رسول خدا صلّی اللّه علیه و آله و سلّم در ساختمان مسجد شخصا سنگ ها را می آورد، و برای همسران خود خانه ها و حجره هایی ساخت.

(2) ضرب المثل است، یعنی آینده از آن استقامت کنندگان است.

اشاره

(در سال 37 هجری در صفّین، شخصی از طایفه بنی اسد پرسید: چگونه شما را از مقام امامت که سزاوارتر از همه بودید کنار زدند؟ فرمود:)

1 علل و عوامل غصب امامت

ای برادر بنی اسدی! تو مردی پریشان و مضطربی که نابجا پرسش می کنی ، لیکن تو را حق خویشاوندی است، «1» و حقّی که در پرسیدن داری و بی گمان طالب دانستنی. پس بدان که: آن ظلم و خود کامگی که نسبت به خلافت بر ما تحمیل شد، در حالی که ما را نسب برتر و پیوند خویشاوندی با رسول خدا صلّی اللّه علیه و آله و سلّم استوارتر بود ، جز خودخواهی و انحصار طلبی چیز دیگری نبود که: گروهی بخیلانه به کرسی خلافت چسبیدند، و گروهی سخاوتمندانه از آن دست کشیدند ، داور خداست، و بازگشت همه ما به روز قیامت است. (در اینجا شعر امرء القیس را خواند که:) «واگذار داستان تاراج آن غارتگران را ، و به یاد آور داستان شگفت دزدیدن اسب سواری را» «2»

2 شکوه از ستم های معاویه

بیا و داستان پسر ابو سفیان را به یاد آور ، که روزگار مرا به خنده آورد از آن پس که مرا گریاند.

______________________________

(1) زینب دختر جحش، یکی از همسران پیامبر صلّی اللّه علیه و آله و سلّم از قبیله بنی اسد بود.

(2) شعر از امرأ القیس است. وی پس از کشته شدن پدرش، به خالد بن سدوس پناهنده شد. مردم بنی جدیله به او حمله کرده اموال و شترهایش را بردند. خالد به او گفت اسب سواری ات را به من ده تا اموال تو را باز پس گیرم. خالد بر اسب او سوار شده خود را به مردم (بنی جدیله) رساند و اعلام کرد این شتران و اموال از آن پناهنده من است آن را برگردانید، مردم حمله کردند و اسب سواری را هم از دست او در آوردند! وقتی خبر به امرأ القیس رسید این شعر را سرود یعنی: غارت گذشته را واگذار، هم اکنون سخن از دزدیده شدن اسب سواری من بگو. امام علیه السّلام می خواهد بفرماید که: واگذار صحبت از غصب خلافت در گذشته را و به این بیندیش که با معاویه چه باید کرد؟

اشاره

(برخی از شارحان نوشتند این خطبه در شهر کوفه ایراد شد)

1 خدا شناسی

سپاس خداوندی را سزاست که آفریننده بندگان، و گستراننده زمین ، و جاری کننده آب در زمین های پست، و رویاننده گیاه در کوه ها و تپه های بلند می باشد ، نه اوّل او را آغازی و نه ازلی بودن او را پایانی است ، آغاز هر چیزی و جاویدان است، و پایدار و ماندگار بدون مدّت و زمان است. پیشانی بندگان برابر عظمت او به خاک افتاده، و لب ها در اعتراف به یگانگی او در حرکتند. به هنگام آفرینش، برای هر پدیده ای حد و مرزی قرار داد، تا برای وجود بی نهایت او همانندی نباشد. گمان ها خدا را به اندازه ها و حرکت ها و اندام ها و آلت ها نمی توانند اندازه گیری نمایند.

نمی تواند گفت: خدا از کی بود؟ و تا کی خواهد بود؟ وجود آشکاری است که نمی توان پرسید: از چیست؟ و حقیقت پنهانی است که نمی توان پرسید؟ در کجاست؟ نه جسم است که او را نهایتی باشد، و نه پوشیده ای که چیزی او را در بر گرفته باشد ، به موجودات آنقدر نزدیک نیست که به آنها چسبیده، و آنقدر دور نیست که جدا و بریده باشد. بر خداوند، خیره نگریستن بندگان، و بازگشتن لفظی به زبان آنان ، نزدیک شدن به تپه ای، گام بر داشتن در تاریکی شب، یا راه رفتن در مهتاب که نور می افشاند ، و درخشش خورشیدی که پس از ماه طلوع می کند، و با طلوع و غروبش، و آمدن شب و روز، چرخ زمان می گردد و تاریخ ورق می خورد، هیچ کدام پنهان نیست. خدا پیش از هر نهایت و مدت، و فراتر از هر گونه حساب و شمارش است ، خدا والاتر از آنچه می باشد که عقل های عاجز تشبیه کنندگان تصوّر می کند. والاتر از صفات پدیده ها و اندازه ها و قطرهاست که برای موجودات مادّی پندارند ، و جایگاه هایی که برای آن در نظر می گیرند ، زیرا حد و مرز و اندازه، شایسته پدیده هاست و به غیر خدا تعلّق دارد.

2 وصف آفرینش

پدیده ها را از موادّی ازلی و ابدی نیافرید ، بلکه آنها را از نیستی به هستی آورد،

______________________________

(1) جای شگفتی است که امام علیه السّلام در 14 قرن قبل، آب را محل رشد و تکثیر انگل «و با» مطرح می کند که پاستور پس از کشف میکروب در تداوم تحقیقات خود با استفاده از کتاب صحیفه سجّادیّه از واژه و بی این حقیقت را از نظر تجربی ثابت کرد.

ترجمه خطبه 164

اشاره

(برخی از شارحان نوشتند که این خطبه در شهر کوفه ایراد شد)

1 شگفتی آفرینش انواع پرندگان

خداوند پدیده های شگفتی از جانداران حرکت کننده، و بی جان ، برخی ساکن و آرام «3»، بعضی حرکت کننده و بی قرار، آفریده است ، و شواهد و نمونه هایی از لطافت صنعت گری و قدرت عظیم خویش بپاداشته، چندان که تمام اندیشه ها را به اعتراف واداشته، و سر به فرمان او نهاده اند ، و در گوش های ما بانگ براهین یکتایی او پیچیده است «4». آنگونه که پرندگان گوناگون را بیافرید،

______________________________

(1) مروان یهودی زاده، داماد عثمان و منشی او بود و در او نفوذ بسیاری داشت، رسول خدا صلّی اللّه علیه و آله و سلّم او و پدرش را تبعید کرده بود، در زمان عثمان آزاد و داماد و سپس همه کاره او گردید که او را عامل اصلی کشته شدن عثمان می دانند.

(2) عثمان هشتاد سال عمر کرد.

(3) اشاره به علم: زوئولوژی ZOOLOGY )حیوان شناسی)

(4). اشاره به علم: منوتیسم MONOTHEISM )علم توحید)

3 روانشناسی حیوانی طاووس

طاووس، چون به خود بالنده مغرور راه می رود، دم و بال های زیبایش را بر انداز می کند ، پس با توجه به زیبایی جامه و رنگ های گوناگون پرو بالش قهقهه سر می دهد ، امّا چون نگاهش به

______________________________

(1) اشاره به علم: ارنیتولوژی ORNITHOLOGY )پرنده شناسی)

(2) واژه «داریّ» را برخی به شهر دارین، شهر قدیمی در کنار قطیف و بحرین ترجمه کرده اند، امّا یکی از معانی آن ملّاح است که بادبان کشتی را نگه می دارد.

5 عجز انسان از درک حقائق موجود در پدیده ها

راستی، هوشهای ژرف اندیش و عقل های پر تلاش چگونه این همه از حقائق موجود در پدیده ها را می توانند درک کنند؟ و چگونه گفتار توصیف گران، به نظم کشیدن این همه زیبایی را بیان توانند کرد؟ و در درک کمترین اندام طاووس، گمانها از شناخت درمانده و زبان ها از ستودن آن در کام مانده اند؟ پس ستایش خداوندی را سزاست که عقل ها را از توصیف پدیده ای که برابر دیدگان جلوه گرند ناتوان ساخت ، پدیده محدودی که او را با ترکیب پیکری پر نقش و نگار، با رنگ ها و مرزهای مشخص می شناسد ، باز هم از تعریف فشرده اش زبان ها عاجز و از وصف واقعی آن در مانده اند! «3» (حال چگونه خدا را می توانند درک کنند؟)

ترجمه خطبه 166

3 علل پیروزی و شکست ملّت ها

ای مردم! اگر دست از یاری حق بر نمی داشتید، و در خوار ساختن باطل سستی نمی کردید، هیچ گاه آنان که به پایه شما نیستند در نابودی شما طمع نمی کردند، و هیچ قدرتمندی بر شما پیروز نمی گشت ، امّا چونان امّت بنی اسراییل در حیرت و سرگردانی فرو رفتید ، به جانم سوگند سرگردانی شما پس از من بیشتر خواهد شد. چرا که به حق پشت کردید، و با نزدیکان پیامبر صلّی اللّه علیه و آله و سلّم بریده به بیگانه ها نزدیک شدید. آگاه باشید! اگر از امام خود پیروی می کردید، شما را به راهی هدایت می کرد که رسول خدا صلّی اللّه علیه و آله و سلّم رفته بود، و از اندوه بیراهه رفتن در امان بودید، و بار سنگین مشکلات را از دوش خود بر می داشتید.

ترجمه خطبه 168

اشاره

(این سخنرانی را در سال 36 هجری به هنگام حرکت اصحاب به سوی بصره ایراد فرمود)

1 ضرورت اطاعت از رهبری

همانا خداوند پیامبری راهنما را با کتابی گویا، و دستوری استوار بر انگیخت. هلاک نشود جز کسی که تبهکار است و بدانید که بدعت ها به رنگ حق در آمده و هلاک کننده اند، مگر خداوند ما را از آنها حفظ فرماید ، و همانا حکومت الهی حافظ امور شماست، بنابر این زمام امور خود را بی آن که نفاق ورزید یا کراهتی داشته باشید به دست امام خود سپارید. به خدا سوگند اگر در پیروی از حکومت و امام، اخلاص نداشته باشید، خدا دولت اسلام را از شما خواهد گرفت که هرگز به شما باز نخواهد گردانید و در دست دیگران قرار خواهد داد

2 افشاء توطئه ناکثین

همانا ناکثین عهد شکن «2» به جهت نارضایتی از حکومت من به یکدیگر پیوستند ، و من تا آنجا که برای وحدت اجتماعی شما احساس خطر نکنم صبر خواهم کرد ، زیرا آنان اگر برای اجرای مقاصدشان فرصت پیدا کنند، نظام جامعه اسلامی متزلزل می شود. «3» آنها از روی حسادت بر کسی که خداوند حکومت را به او بخشیده است به طلب دنیا برخاسته اند. می خواهند کار را به گذشته باز گردانند. حقّی که شما به گردن ما دارید، عمل کردن به کتاب خدا (قرآن)، و سنّت پیامبر صلّی اللّه علیه و آله و سلّم و قیام به حق و بر پاداشتن سنّت اوست.

اشاره

(دعای امام علیه السّلام در آستانه نبرد صفّین با قاسطین در سال 37 هجری هفتم صفر)

1 نیایش در آستانه جنگ

ای خدای آسمان بر افراشته، و فضای نگاه داشته، که آن را زمینه پیدایش شب و روز، و جریان گردش ماه و خورشید، و مسیر آمد و شد ستارگان سیّار قرار داده ای ، و جایگاه گروهی از فرشتگانت ساخته ای که از عبادت تو خسته نمی گردند ، ای پروردگار این زمین، که آن را جایگاه سکونت انسان ها، و مکان رفت و آمد حشرات و چارپایان ، و پدیده های دیدنی و نادیدنی غیر قابل شمارش قرار داده ای ، و ای پروردگار کوه های بلند و پا بر جا، که آن را برای زمین چونان میخ های محکم، و برای مخلوقات تکیه گاهی مطمئن ساخته ای. اگر بر دشمن پیروزمان ساختی، ما را از تجاوز بر کنار دار، و بر راه حق استوار فرما ، و چنانچه آنها را بر ما پیروز گرداندی شهادت نصیب ما فرموده و از شرک و فساد و فتنه ها، ما را نگهدار!

2 روش بسیج نیروها در جنگ

کجایند آزاد مردانی که به حمایت مردم خویش برخیزند؟ کجایند غیور مردانی که به هنگام نزول بلا و مشکلات مبارزه می کنند؟ هان مردم!! ننگ و عار پشت سر شما، و بهشت در پیش روی شماست.

3 شکوه از ناکثین

طلحه و زبیر و یارانشان بر من خروج کردند، و همسر رسول خدا صلّی اللّه علیه و آله و سلّم- عائشه- را به همراه خود می کشیدند چونان کنیزی را که به بازار برده فروشان می برند، به بصره روی آوردند ، در حالی که همسران خود را پشت پرده نگهداشته، امّا پرده نشین حرم پیامبر صلّی اللّه علیه و آله و سلّم را در برابر دیدگان خود و دیگران قرار دادند. لشکری را گرد آوردند که همه آنها به اطاعت من گردن نهاده، و بدون اکراه، و با رضایت کامل با من بیعت کرده بودند ، پس از ورود به بصره، به فرماندار من و خزانه داران بیت المال مسلمین، و به مردم بصره حمله کردند، گروهی از آنان را شکنجه «1» و گروه دیگر را با حیله کشتند. به خدا سوگند، اگر جز به یک نفر دست نمی یافتند و او را عمدا بدون گناه می کشتند کشتار همه آنها برای من حلال بود ، زیرا همگان حضور داشتند و انکار نکردند، و از مظلوم با دست و زبان دفاع نکردند ، چه رسد به اینکه ناکثین به تعداد لشکریان خود از مردم بی دفاع بصره قتل عام کردند.

ترجمه خطبه 174

اشاره

(برخی از شارحان نوشته اند این خطبه را هنگامی که به ستون مسجد مدینه تکیه داده بود ایراد فرمود)

1 نکوهش غافلان

ای بی خبرانی که آنی مورد غفلت نیستید، و ای ترک کنندگان فرامین الهی که از تمامی کارهایتان بازخواست می شوید! شما را چه شده است که از خدای خود روی گردان و به غیر او گرایش دارید؟ چونان چار پایانی که چوپان آنها را در بیابانی و با خیز، و آب هایی بیماری زا رها کرده است. گوسفندان پروار را می مانید که برای کارد قصّاب آماده اند ولی خودشان نمی دانند! چه آن که هر گاه به گوسفندان با مقداری علف نیکی کنند یک روز خود را یک عمر پندارند، و زندگی را در سیر شدن شکم ها می نگرند.

2 علوم بی پایان امام علیه السّلام

سوگند به خدا، اگر بخواهم می توانم هر کدام شما را از آغاز و پایان کارش، و از تمام شئون زندگی، آگاه سازم ، امّا از آن می ترسم که با اینگونه خبرها نسبت به رسول خدا صلّی اللّه علیه و آله و سلّم کافر شوید ، آگاه باشید که من این اسرار گرانبها را به یاران راز دار و مورد اطمینان خود می سپارم. سوگند به خدایی که محمّد صلّی اللّه علیه و آله و سلّم را به حق برانگیخت، و او را برگزید، جز به راستی سخن نگویم. پیامبر اسلام صلّی اللّه علیه و آله و سلّم همه اطلاعات را به من سپرده است، و از محل هلاکت آن کس که هلاک می شود، و جای نجات کسی که نجات می یابد، و پایان این حکومت، همه را به من خبر داده و مرا آگاهانده است. هیچ حادثه ای بر من نگذشت جز آن که در گوشم نجوا کرد، و مرا مطّلع ساخت.

3 ویژگی های امام علی علیه السّلام علیه السّلام

______________________________

(1) طلحه تا سه روز نگذاشت جنازه عثمان را دفن کنند، افرادی را مأمور کرد تا با سنگ باران کردن خانواده عثمان مانع دفن او شوند، که سر انجام با دخالت امام او را دفن کردند. و در کشتن او از همه مهاجمان حریص تر بود، همه این حقیقت را می دانستند که مروان بن حکم در جنگ جمل او را با تیری هدف قرار داد و کشت و بارها می گفت من انتقام عثمان را گرفتم. «تاریخ طبری»

اشاره

(این سخنرانی را امام در روزهای نخست خلافت خود در سال 35 هجری در مدینه ایراد فرمود)

1 ضرورت اطاعت از دستورات الهی

مردم! از آنچه خداوند بیان داشته بهره گیرید، و از پند و اندرزهای خدا پند پذیرید، و نصیحت های او را قبول کنید ، زیرا خداوند با دلیل های روشن، راه عذر را به روی شما بسته، و حجّت را بر شما تمام کرده است. و اعمالی که دوست دارد بیان فرموده، و از آنچه کراهت دارد معرّفی کرد، تا از خوبی ها پیروی و از بدی های دوری گزینید ، همانا رسول خدا صلّی اللّه علیه و آله و سلّم همواره می فرمود: «گرداگرد بهشت را دشواری ها (مکاره) و گرداگرد آتش جهنّم را هوس ها و شهوات گرفته است» آگاه باشید! چیزی از طاعت خدا نیست جز آن که با کراهت انجام می گیرد، و چیزی از معصیت خدا نیست جز اینکه با میل و رغبت عمل می شود. پس رحمت خداوند بر کسی که شهوات خود را مغلوب و هوای نفس را سرکوب کند ، زیرا کار مشکل، باز داشتن نفس از شهوت بوده که پیوسته خواهان نافرمانی و معصیت است. بندگان خدا! بدانید که انسان با ایمان، شب را به روز، و روز را به شب نمی رساند جز آن که نفس خویش را متّهم می داند ، همواره نفس را سرزنش می کند، و گناه کارش می شمارد. پس در دنیا چونان پیشینیان صالح خود باشید، که در پیش روی شما در گذشتند و همانند مسافران، خیمه خویش را از جا در آوردند و به راه خود رفتند.

2 ویژگی های قرآن

آگاه باشید! همانا این قرآن پند دهنده ای است که نمی فریبد ، و هدایت کننده ای است که گمراه نمی سازد، و سخنگویی است که هرگز دروغ نمی گوید. کسی با قرآن همنشین نشد مگر آن که بر او افزود یا از او کاست، در هدایت او افزود و از کور دلی و گمراهی اش کاست. آگاه باشید کسی با داشتن قرآن، نیازی ندارد و بدون قرآن بی نیاز نخواهد بود. پس درمان خود را از قرآن بخواهید، و در سختی ها از قرآن یاری بطلبید ، که در قرآن درمان بزرگ ترین بیماری ها یعنی کفر و نفاق و سرکشی و گمراهی است ، پس به وسیله قرآن خواسته های خود را از خدا بخواهید، و با دوستی قرآن به خدا روی آورید، و به وسیله قرآن از خلق خدا چیزی نخواهید ، زیرا وسیله ای برای تقرّب بندگان به خدا، بهتر از قرآن وجود ندارد.

4 ضرورت کنترل زبان

سپس مواظب باشید که اخلاق نیکو را در هم نکشید و به رفتار ناپسند مبدّل نسازید «2».

زبان و دل را هماهنگ کنید. مرد باید زبانش را حفظ کند، زیرا همانا این زبان سرکش، صاحب خود را به هلاکت می اندازد. به خدا سوگند، پرهیزکاری را ندیده ام که تقوا برای او سودمند باشد مگر آن که زبان خویش را حفظ کرده بود ، و همانا زبان مؤمن در پس قلب او ، و قلب منافق از پس زبان اوست. زیرا مؤمن هر گاه بخواهد سخنی گوید،

______________________________

(1) اشاره به علم: اسکاتولوژی ESCHATOLOGY )واپسین شناسی، معاد شناسی)

(2) نفی تفکّر: امورالیسم AMORALISM که معتقدند ارزشهای اخلاقی ضرورتی ندارد.

6 ویژگی های قرآن

همانا خداوند سبحان کسی را به چیزی چون قرآن پند نداده است ، که قرآن ریسمان استوار خدا، و وسیله ایمنی بخش است.

در قرآن بهار دل، و چشمه های دانش است ، برای قلب جلایی جز قرآن نتوان یافت ، بخصوص در جامعه ای که بیدار دلان در گذشته و غافلان و تغافل کنندگان حضور دارند. پس هر جا که نیکی دیدید یاری کنید، و هر گاه چیز بد و ناروایی مشاهده کردید دوری گزینید ، زیرا پیامبر اسلام صلّی اللّه علیه و آله و سلّم همواره می فرمود:

«ای فرزند آدم، کار نیک را انجام ده، و کار بد را واگذار، اگر چنین کنی در راه راست الهی قرار خواهی داشت»

ترجمه خطبه 177

اشاره

(گفته اند این خطبه را پس از اعلام نظر داوران حکمیّت در «دومه الجندل» ایراد فرموده است) «1»

1 خدا شناسی

هیچ کاری خدا را از کار دیگر باز نمی دارد، و گذشت زمان در او دگرگونی ایجاد نمی کند، و مکانی او را در بر نمی گیرد ، هیچ زبانی قدرت وصف او را ندارد، و چیزی از خدا مخفی و پنهان نیست. نه تعداد قطرات فراوان آب ها، و نه ستارگان انبوه آسمان، و نه ذرّات خاک همراه با گرد بادها در هوا، و نه حرکات مورچگان بر سنگ های سخت، و نه استراحتگاه مورچگان ریز در شب های تار. خدا از مکان ریزش برگ درختان، و حرکات مخفیانه، چشم ها آگاه است. و شهادت می دهم که جز اللّه، خدایی نیست، همتایی نداشته و شک و تردیدی در او راه ندارد.

دین او را انکار نمی کنم و به آفریدگاری او اعتقاد دارم شهادت کسی که نیّت او راست، درون او پاک، یقین او خالص، و میزان عمل او گران سنگ است و شهادت می دهم که محمّد صلّی اللّه علیه و آله و سلّم بنده و فرستاده و برگزیده او از میان انسان هاست.

پیامبر صلّی اللّه علیه و آله و سلّم برای تشریح حقائق آیین الهی انتخاب ، و به ارزش های ویژه اخلاقی گرامی داشته شد.

او را برای رساندن رسالت های کریمانه اش برگزید ، نشانه های هدایت به وسیله او آشکار، و تاریکی های جهل و گمراهی با نور هدایت او از میان رفت.

2 روش برخورد با دنیا

ای مردم! دنیا آرزومندان و خواهان خود را فریب می دهد، برای شیفتگان خود ارزشی قائل نیست، و آن کس را که بر دنیا پیروز شود مغلوب گرداند. به خدا سوگند هرگز ملّتی از ناز و نعمت زندگی گرفته نشدند مگر به کیفر گناهانی که انجام داده اند ، زیرا خداوند بر بندگان خود ستم روا نمی دارد، اگر مردم به هنگام نزول بلاها، و گرفته شدن نعمت ها، با درستی نیّت در پیشگاه خدا زاری کنند، و با قلب های پر از محبّت از خداوند درخواست عفو نمایند، آنچه از دستشان رفته باز خواهد گشت، و هر گونه فسادی اصلاح خواهد شد. من بر شما ترسناکم که در جهالت و غرور فرو رفته باشید ، چه اینکه در گذشته به سویی کشیده شدید که قابل ستایش نبود. امّا اگر در زندگانی خود اصلاحاتی پدید آورید، سعادتمند خواهید شد ، وظیفه من جز تلاش و کوشش در اصلاح امور شما نیست ، اگر می خواستم، بی مهره های شما را باز گو می کردم. خدا آنچه را گذشت ببخشاید.

______________________________

(1) امّا سید عبد الزّهرا در مصادر نهج البلاغه ج 3 ص 435، و ابن ابی الحدید می گویند در سال 35 هجری در مدینه ایراد شد. (ترجمه شرح ابن ابی الحدید ج 5 ص 15).

اشاره

(این خطبه در مسجد کوفه در سال 36 هجری پس از جنگ جمل ایراد شد) ذعلب یمانی پرسید «ای امیر مؤمنان آیا پروردگار خود را دیده ای؟» پاسخ فرمود «آیا چیزی را که نبینم می پرستم؟» گفت: «چگونه او را می بینی؟» فرمود: «1»

خدا شناسی

دیده ها هرگز او را آشکار نمی بینند، اما دل ها با ایمان درست او را در می یابند ، خدا به همه چیز نزدیک است نه آن که به اشیاء چسبیده باشد، از همه چیز دور است نه آن که از آنها بیگانه باشد ، گوینده است نه با اندیشه و فکر، اراده کننده است نه از روی آرزو و خواهش، سازنده است نه با دست و پا ، لطافت دارد نه آن که پوشیده و مخفی باشد، بزرگ است نه با ستمکاری ، بیناست نه با حواس ظاهری ، مهربان است نه با نازک دلی ، سرها و چهره ها در برابر عظمت او بخاک افتاده، و دل ها از ترس او بی قرارند.