فوج

عهد و قسم

احکام وقف

س 804

اشاره

- خداوند متعال در قرآن کریم به چیزهائی قسم خورده آیا قسم خوردن به آنها صحیح می‌باشد؟

ج

- قسم خوردن بآنها اثر شرعی ندارد.

س 805

اشاره

- بنده زمانی با خود عهد کردم که یکی از کارهایی که حرام است را انجام ندهم و اگر انجام دادم مدّتی روزه بگیرم امّا متأسفانه پس از مدّتی دوباره مرتکب این فعل حرام شدم و تاکنون بارها این فعل حرام را انجام داده‌ام. در این مورد وظیفه من چیست؟ امّا هم‌اکنون نمی‌دانم که صیغه عهد را همانطوری که در رساله فرموده‌اید جاری کرده‌ام یا نه؟ در این صورت وظیفه من چیست؟

ج

- از آنچه تا بحال کرده‌اید جدّاً توبه کنید و نسبت به گذشته اگر نمیدانید که عهد بنحوی که شرعاً معتبر است و در رساله ذکر شده واقع شده یا نه غیر از توبه چیزی بر شما نیست. والله العالم 
جامع الاحکام، ج‌1، ص: 227

احکام وقف

اشاره

جامع الاحکام، ج‌1، ص: 229
وقف

متولّی وقف

س 806

اشاره

- در مواردی که واقف در وقفنامه امر تولیت را به اولاد خود نسلًا بعد از نسل تفویض نموده است آیا متصف بودن متولی از اولاد بصفات عمومی کفایت و امانت و احیاناً عدالت نیز در اداره امور موقوفه بنظر مبارک حضرتعالی لازم است یا خیر؟

ج

- ظاهر این ستکه اگر واقف شرط امانت و عدالت نکرده باشد جواز تصدّی متولّی مشروط به این صفات نیست و عمل او طبق دستور مقرّر در وقف نافذ و صحیح است بلی اگر خیانت و تخلّف او از شرائط مقرّر در وقف محرز شود حاکم شرع جامع الشرائط باید مداخله و ضم امین نماید و امّا نسبت به کفایت، اگر مطلقا فاقد باشد حق تصدّی ندارد و اگر با داشتن کفایت، بالمباشره متمکن از انجام امور موقوفه نیست ولی با تعیین وکیل متمکن از اداره وقف است و در وقف هم شرط مباشرت متولی نشده باشد متولّی با تعیین وکیل باید اعمال تولیت نماید. والله العالم 
جامع الاحکام، ج‌1، ص: 230

س 807

اشاره

- آیا اداره اوقاف شهرستان میتواند از تجدید اجاره‌نامه ملک موقوفه خاص که سالهاست در اجاره این جانب است و ممر در آمدم می‌باشد بدون رضایت این جانب خودداری نماید؟

ج

- بعد از پایان مدت اجاره متولّی شرعیّ ملک موقوفه میتواند ملک را بهر کس که بخواهد اجاره دهد.

س 808

اشاره

- در مدّت هفت سالی که بنای پروژه عظیم کتابخانه و مجتمع فرهنگی را داشته‌ایم هیچ‌یک از هیئت امناء و اجرائی با بنده که متولّی این پروژه بوده‌ام همکاری ننموده بلکه استهزاء و مسخره داشتند و باورشان نمیشد که روزی این پروژه به 60% از بنا برسد و در پنج طبقه ساخته شود قبل از وقف در بدو تأسیس هیأت امناء و اجرائی منحل شده و بنده دنبال ساخت و ساز بودم و در وقفنامه نوشته‌ایم که بعد از بنده تولیت با أکبر اولادم میباشد آیا بازهم هیأت امناء لازم است تشکیل شود یا خیر؟

ج

- تعیین متولّی و کیفیت اداره وقف با واقف است اگر در وقف معین کرده باشد تغییر آن جائز نیست ولی واقف باید محلی را که وقف می‌کند یا مالک باشد یا از طرف مالک وکالت یا وصایت داشته باشد که باید حسب الوکالة یا وصایه عمل کند.

س 809

اشاره

- آیا جایز است واقف که خود متولّی بوده و در سند مالکیت برای خود اختیار تام داشته زیرزمین و سه باب مغازه را با هزینه شخصی خود ساخته درآمد اعیانی آنها را برای خود بردارد؟

ج

- اگر واقف قبل از تحقق قبض در زیر زمین مذکور احداث مغازه نموده باشد اشکال ندارد و عمل او محمول بر صحّت است.

س 810

اشاره

- وقفنامه‌ای متعلق بسال 1321 هجری قمری که فتوکپی آن ضمیمه این نامه است واقف آن زمینی را وقف نموده تا مال الاجاره در عزاداری صرف شود و تولیت هم با واقف ما دام الحیوة و بعد از او با أرشد اولاد ذکور بطناً و نسلًا بعد بطن و نسل در هر طبقه با تقدم ذکور بر اناث باشد آیا ارشد اولاد ذکور اکبر اولاد ذکور است یا خیر و آیا با بودن یک نفر از طبقه سابق به لاحق میرسد
جامع الاحکام، ج‌1، ص: 231
یا نه و آیا عین موقوفه بین ورثه تقسیم میشود یا فقط تولیت بارث است و در فرضی که متولّی عمل بوقفنامه ننموده تولیت بدیگری منتقل میشود یا به حاکم شرع مراجعه شود؟

ج

- در مورد سؤال کلمه ارشد ظهور در کمال عقل و درایت دارد نه تنها در کبر سنّ و با بود یک نفر از طبقه سابق تولیت به لاحق نمیرسد و در صورتی که متولّی بوظایف شرعی عمل نکند به حاکم شرع مراجعه میشود تا ضم امین نماید و ملک وقف بین ورّاث تقسیم نمیشود بلکه اختیار آن با متولّی شرعیّ است که طبق مقرّرات وقف عمل نماید.

س 811

اشاره

- موقوفه‌ای که معلوم التولیه و در قید حیات است آیا شرعاً جایز است دیگران در آن دخالت یا تصرف نمایند؟

ج

- بطور کلّی در صورتی که متولّی منصوص به وظیفه شرعیّ خود عمل می‌کند دیگران حق دخالت در آن ندارند و اگر بوظیفه شرعی خود عمل نمی‌کند باید به حاکم شرع جامع الشرائط مراجعه شود.

خریدوفروش موقوفه

س 812

اشاره

- این جانب نیت کردم پنج درخت گردو را بمصرف روضه‌خوانی برسانم اولادی ندارم که بعد از من عمل کند و خودم هم پیر شده‌ام آیا می‌توانم آنها را بفروشم؟

ج

- در مورد سؤال چنانچه درخت‌های مذکور را وقف نموده‌اید و قبض وقف هم محقّق شده فروختن آنها جائز نیست. و اللّه العالم.

س 813

اشاره

- خریدوفروش موقوفه و تبدیل به احسن طبق نظر واقف، چه حکمی دارد؟

ج

- خریدوفروش موقوفه جهت تبدیل به احسن جایز نیست.

س 814

اشاره

- نیم دانگ زمین مزروعی را از یک نفر مسیحی خریداری نموده‌ام. هم اکنون سازمان اوقاف زمین مذکور را بتصرف خود درآورده و اجاره چند سال پیش را از این جانب طلب نموده و قادر به پرداخت اجاره چند ساله‌ای که اوقاف 
جامع الاحکام، ج‌1، ص: 232
از ما طلب نموده نیستم حکم شرعی را بیان فرمائید.

ج

- در مورد سؤال، اگر وقفیّت زمین از طریق شرعی به ثبوت برسد یا شما علم بآن حاصل کرده باشید خرید آن باطل بوده است و مبلغی را که بفروشنده به عنوان بهای زمین داده‌اید میتوانید از او استرداد نمائید و اجرة المثل مدتی که زمین وقف را متصرف بوده‌اید ضامن هستید و باید به متولّی شرعی وقف بدهید و اگر وقفیّت آن به ثبوت شرعی نرسیده علی الظاهر چیزی بر شما نیست.

س 815

اشاره

- شخصی مقداری زمین وصیّت نموده است که بعد از مرگش، از محصول آن زمین در راه خدا، خرج شود- حالا- ورثه حساب کرده که خرج و مخارج زمین مذکور، بیش از درآمدش هست (یعنی بعد از مخارج چیزی باقی نمی‌ماند، که در راه خدا مصرف شود- بلکه ضرر هم می‌کند آیا ورثه می‌تواند آن زمین را در راه خدا مصرف نماید؟

ج

- مورد سؤال، حکم وقف را دارد و چون یقین به عدم قابلیت آن از جهت درآمد و لو در آینده حاصل نمی‌شود فروش آن جایز نیست. و اللّه العالم.

س 816

اشاره

- می‌توان شرعاً مکان نامناسب و غیر قابل استفاده کتابخانه را فروخته و پول حاصله را صرف ساخت مکان جدیدی نمود که از درآمد آن مخارج حسینیه و کارهای فرهنگی تأمین شود؟

ج

- در فرض سؤال که محلّ مذکور وقف برای کتابخانه شده و به تصرّف موقوف علیهم داده شده است، فروش و تبدیل آن جایز نیست. و اللّه العالم

س 817

اشاره

- مرحوم پدرم ده زمین بی‌آب در ده وقف نموده که از درآمد آن ده مجلس روضه در ماه محرم خوانده شود حال آنکه این زمین را میخواهند سالی دو هزار تومان اجاره کنند و با این دو هزار تومان بیشتر از یک مجلس نمی‌شود روضه خواند این جانب تصمیم گرفتم که زمین را بفروشم (که حدود 120 الی 150 هزار تومان قیمت کرده‌اند) و با پولش تعدادی درخت گردو بخرم که للّه تبدیل به احسن شده باشد و درآمدی هم از این راه داشته باشد که بتوانیم ده مجلس روضه بخوانیم، آیا میشود این پول را به حساب سپرده بانک گذاشت و سود سپرده را برای روضه‌خوانی مصرف کرد یا خیر؟

ج

- فروش و تبدیل زمین وقفی جایز نیست و در فرض سؤال، میتوانید بمقدار
جامع الاحکام، ج‌1، ص: 233
درآمدی که فعلًا دارد مجلس روضه بگیرید و لو یک مجلس باشد و جائز نیست وجه مذکور را در بانک بحساب سپرده بگذارید.

س 818

اشاره

- به استحضار می‌رساند باغچه‌ای با دو من آب وقف حمّام بوده که حمّام کوچکی نیز در این باغچه بوده است که حمّام تبدیل به احسن گردیده است و چون باغچه هم از چندین سال پیش از آب استفاده نمی‌کرده است و احتیاج هم نداشته آب مصرف زراعت دشت می‌شده است آیا این آب را میشود فروخت یا خیر؟

ج

- در مورد سؤال به همان نحوی که باغچه و آب جهت حمّام وقف شده باید طبق آن عمل شود و لو به اجاره دادن موقوفه و صرف مال الاجاره در احتیاجات حمّام، و فروختن آن جائز نیست.

س 819

اشاره

- ساختمانی که برای حسینیّه خریداری شده و به قبض و سند در آمده و مالکان اصلی آن مبلغ قابل توجهی برای حسینیّه شدن مکان به حضرت سیّد الشهداء علیه السلام بخشیده‌اند و مردم نیز کمک مالی نموده‌اند و مدت دو سال حتی مبالغ اجاره مغازه‌های موقوفه آن اخذ شده و در آن مکان مجلس توسل و عزاداری و اطعام برگزار شده آیا قابل تبدیل و تغییر است یا خیر؟

ج

- بطور کلّی در فرض سؤال ظاهر این ستکه وقف حسینیّه محقّق شده و فروش و تبدیل و تغییر آن جائز نیست. و الله العالم.

تصرف بر خلاف وقف

س 820

اشاره

- چیزی که در گذشته وقف شده است و امروز جزء اشیاء تاریخی و گران‌بهاست آیا می‌توان آن را در موزه یا محل دیگر مخصوص این اشیاء نگاهداری کرد؟

ج

- برای هر جهتی که وقف شده باید در همان جهت مورد استفاده قرار گیرد و حفظ آن در موزه بصورت تعطیل آن جائز نیست.

س 821

اشاره

- آیا می‌توان با توجه به شرایط روز و در جهت مصالح دولت و امت اسلامی و با ملحوظ داشتن نیت اصلی واقف و در جهت هماهنگی با سایر
جامع الاحکام، ج‌1، ص: 234
برنامه‌های مدوّن و جاری دولت در کاربرد نظرات واقف تغییراتی بعمل آورد؟

ج

- تغییر در مصرف وقف جایز نیست بلی در صورتی که مصرف معین شده از طرف واقف منتفی شده باشد می‌شود در مصرفی که اقرب بنظر واقف است صرف نمود.

س 822

اشاره

- قرآن یا کتابی که بصورت نسخه خطی می‌باشد و توسط نگارنده وقف خواندن شده است، آیا می‌توان برای استفاده احسن آن را حفظ نمود و به جای آن قرآن یا کتاب دیگری را وقف نمود؟ (یا معادل قیمت آن کتاب یا قرآن وقف نمود).

ج

- جائز نیست.

س 823

اشاره

- قرآن‌های خطی سند و تاریخ علمی و فرهنگی و مذهبی نجم‌آباد به شمار می‌آیند، حضرتعالی کدام یک از موارد ذیل را صلاح می‌دانید عمل شود:
تعمیر شود و در منزل یکی از افراد معتمد آبادی نگهداری شود.
و یا چون‌که وقف است بهتر است این قرآنها تعمیر شوند و مجدداً به مسجد آبادی منتقل شود و یا به یکی از کتابخانه‌های معتبر از طرف ورثه واقف هدیه شود تا بنحو احسن با داشتن تجهیزات لازم نگهداری شود؟

ج

- در مورد سؤال اگر متبرّعی باشد که قربة الی اللَّه مخارج اصلاح و ترمیم اوراق دو شصت پاره را بپردازند یا از زکوات تأمین آن ممکن باشد باید متولّی شرعی آنها که در وقف‌نامه تعیین شده آنها را ترمیم و اصلاح نماید و بطوری که در معرض از بین رفتن نباشد نگهداری نماید و طبق متعارف و دستور وقفنامه آنها را برای استفاده اهالی نجم‌آباد در اختیار آنها قرار دهد و انتقال آن به محلّ دیگر غیر از نجم‌آباد جایز نیست.

س 824

اشاره

- وجوهی را که اهل خیر بعنوان کمک به مخارج حسینیّه و حیدریه یا امثال اینها می‌دهند می‌توان در موارد دیگر مثل مخارج یا کرایه سفر هیأت به زیارات یا غیر آن مصرف نمود؟

ج

- وجوهی که مردم بعنوان مصارف حسینیّه و مانند آن می‌دهند صرف آن در غیر مورد ذکر شده جایز نیست. و اللّه العالم 
جامع الاحکام، ج‌1، ص: 235

س 825

اشاره

- مبالغی که بعنوان کمک به مخارج حسینیّه یا حیدریه جمع‌آوری شده را می‌توان بعنوان سپرده بلند مدت در بانک قرار داد؟

ج

- گذاشتن پول حسینیّه در حساب سپرده جایز نیست ولی چنانچه مصرف وجوه حسینیّه وقت خاصّی داشته باشد بر متولّی واجب است تا آن موقع وجوه را در محلّ أمنی حفظ نماید چنانچه با گذاشتن در بانک اطمینان به حفظ آن پیدا می‌کند گذاشتن در حساب قرض الحسنه اشکال ندارد. و اللّه العالم

س 826

اشاره

- امامزاده‌ای است که ساختمان آن رو به ویرانی است از مردم پول می‌گیرند بنام تعمیر ساختمان امامزاده و آن پول را خرج هموار کردن کوهی که در مجاورت آن است می‌کنند آیا این کار جایز است؟

ج

- پول به هر عنوان جمع‌آوری شده باشد باید در همان جهت مصرف شود و صرف آن در غیر آن جهت جائز نیست مگر با اذن‌دهندگان پول.

س 827

اشاره

- قطعه زمینی است موقوفه که قسمتی از آن مشجر و باغ مرکبات است و قسمتی مزروعی شالی واقع در قریه درون کلابی از قراء شهرستان بابل استان مازندران که بیش از صد سال مرد خیّری آن را وقف نموده و مصرف آن به شرح وقف‌نامه می‌باشد. آیا می‌توان در موقوفه مذکور مبادرت به احداث سقا تالار نمود یا خیر؟ هرگاه بدون تحصیل مجوز شرعی و قانونی سقاتالاری ساخته شود می‌توان از آن استفاده نمود یا از موارد تصرف نامشروع و غصب است؟

ج

- اگر زمین موقوفه مذکور کما فی السابق زراعت می‌شود و درآمد آن صرف در مورد وقف می‌شود ساختن سقاتالار در آن جایز نیست بلی چنانچه زمین مذکور قابل کشت نباشد متولّی شرعی با مصلحت وقف می‌تواند قسمتی از آن را برای ساختمان سقاتالار اجاره دهد و مال الاجاره را به مصرف موقوفه برساند و هر گونه تصرّف در امر موقوفه بدون مجوّز شرعی و اجازه واقف غصب و حرام و موجب ضمان اجرة المثل است توضیحاً چنانچه اجاره مذکوره واقع شد باید مدارک معتبره تهیه و تنظیم گردد و به امضاء معتمدین برسد تا در طول زمان و مرور ایّام وقفیت آن متروک و منسیّ نگردد. و اللّه العالم 
جامع الاحکام، ج‌1، ص: 236

س 828

اشاره

- حسینیّه‌ای است که در حال حاضر جهت برگزاری مراسم مذهبی نیاز به توسعه و تجدید بناء دارد (زمینی هم برای این منظور آماده گردیده) در یک سمت آن خانه‌ها ایست که راه عبور آنها در حسینیّه است. اجازه می‌فرمایید که در طرح توسعه آن کوچه برای عبور همسایگان از زمین حسینیّه جدا و ساختمان حسینیّه مستقل و مجزّا و بدون شریک باشد و موجبات استفاده مشروع بیشتری فراهم گردد؟

ج

- در مورد سؤال، جدا کردن قسمتی از زمین حسینیّه و راه مستقل قرار دادن آن جایز نیست. و اللّه العالم

س 829

اشاره

- استحضار دارند که موقوفات بسیاری در سطح کشور وجود دارد که یا شناسائی نشده و یا به مرور زمان از بین رفته است که هر دو گروه موقوفات مزبور در صورت شناسائی و احیاء، درآمدهای فوق العاده‌ای برای میهن اسلامی ایجاد خواهند نمود و منبع جدید درآمدی برای کشور فراهم می‌شود، در این صورت آیا می‌توان با تغییرات جزئی در نحوه استفاده از درآمد موقوفات موجود برای شناسائی موقوفات مزبور (ناشناخته) اقدامی بعمل آورد؟

ج

- صرف درآمد موقوفات موجود در شناسائی و احیاء موقوفات دیگر که مربوط به موقوفات موجود نباشد جایز نیست مخارج شناسائی و احیاء از وجوه برّیه دیگر تأمین شود.

س 830

اشاره

- زمینی بر ابناء السبیل وقف است که مساحت تقریبی آن 640 متر مربع است اکنون زمینهای مجاور ساختمان شده و طبق نظر کارشناس اگر 40 متر مربع آن را به کوچه عام بدهند علاوه بر اینکه کوچه عام اصلاح خواهد شد بر ارزش زمین مذکور هم افزوده خواهد شد و اگر این عمل صورت نگیرد این زمین در بُن بست واقع شده و تقریباً بلا استفاده خواهد ماند با این شرائط آیا مجاز به تصرف در آن زمین هستند یا خیر در هر صورت ارشاد فرمائید! ضمناً ورثه واقف بعنوان متولّیان موقوفه می‌باشند.

ج

- در مورد سؤال چنانچه استفاده از زمین وقفی موقوف و منحصر باشد باینکه مقداری از آن زمین معبر شود معبر قرار دادن آن با اجازه متولّی شرعی مانعی ندارد و لی قلّت منافع مجوّز این عمل نمیشود. و اللّه العالم 
جامع الاحکام، ج‌1، ص: 237

س 831

اشاره

- زمینی است جنب مغازه این جانب تقریباً بمساحت 6 متر مربع در بازار شهرضا که سابقاً سقاخانه بوده و فعلًا بلااستفاده گردیده و مالک معینی ندارد از طرف دیگر به اداره اوقاف مراجعه شده وقفنامه در دست رس کسی نیست و کسی هم بوقف بودن آن اطلاع ندارد و از طرف دیگر مورد نیاز این مغازه می‌باشد و اداره اوقات شهرضا هم گفته چنانچه از مجتهد جامع الشرائط استجازه شود تصرف آن بلامانع می‌باشد مستدعی نظر خود را در مورد زمین فوق الذکر مرقوم فرمائید.

ج

- در فرض سؤال مقتضی است اهل خیر بعنوان صدقه جاریه آن را تجدید بنا نموده و با وسائل جدید برای استفاده عموم مجهّز نمایند.

س 832

اشاره

- شخصی زمینی را وقف نموده که اجاره آن به مقدار معین صرف روضه‌خوانی شود و یک ختم قرآن خوانده شود و بقیه اجاره آن وقف حمّام شود در حالی که نزدیک بیست سال است که حمّام مخروبه و به کلی صاف شده در مصرف موجودی وقف حمّام چه دستور می‌فرمایید؟

ج

- بطور کلی اگر مقصود این باشد که بقیه عوائد زمین بمصرف تعمیر و دائر نگاه داشتن حمّام معینی برسد و فعلًا آن حمّام از بین رفته صرف عوائد در آن بی‌موضوع شده آن عوائد را در همان جهات در حمّام دیگر صرف نمایند. بلی اگر با آن مقدار از عوائد تجدید بنای حمّام در همان محل اول ممکن است بمصرف تجدید بناء آن برسانند.

س 833

اشاره

- در مواردی که دستگاههای دولتی بدون اذن متولی شرعی موقوفات و بدون پرداخت حقوق وقف مبادرت به حفر چاه و ایجاد شبکه لوله‌گذاری در اراضی و املاک موقوفه می‌نمایند، آیا ضمانت شرعی پرداخت حقوق وقف متوجه مصرف‌کنندگان است یا دستگاه مجری طرح؟
با علم به عدم پرداخت حقوق وقف انجام وضو و غسل با چنین آبی چه صورت دارد؟

ج

- تصرف در ملک وقف بدون اذن متولّی شرعی غصب و حرام است و بر حسب موارد موجب ضمان خسارت وارده و اجرة المثل می‌شود و در مورد سؤال حفرکننده چاه اگر موجب تضرّر وقف شده علاوه بر ضمان آن ضامن قیمت آب 
جامع الاحکام، ج‌1، ص: 238
چاه نیز می‌باشد و استفاده کنندگان از آب نیز ضامن هستند که متولی وقف از هر کدام از آنها می‌تواند قیمت آب را مطالبه نماید ولی باطل بودن وضوء و غسل با آب مرقوم در صورتی است که استفاده کنندگان عالم به غصبی بودن آب باشند.

تعویض موقوفه

س 834

اشاره

- آیا اشیاء وقفی را می‌توان تبدیل به أحسن نمود؟

ج

- جائز نیست.

س 835

اشاره

- شخصی زمینی را وقف عزاداری سید الشهداء صرف چای و روضه‌خوانی نموده در یک مسجد مدت 70 الی 80 سال اولیای آن زمین وقف را خرج نموده حال یک مسجد جامع نزدیکی آن مسجد درست شده دیگر به آن مسجد کسی نمی‌رود آیا در مسجدهای دیگر می‌توانیم خرج کنیم و در ضمن صاحب آن زمین وارثی ندارد و در وقف‌نامه هم به آن مسجد قید نشده است ولی زبانی میگویند وقف این مسجد است.

ج

- در فرض سؤال، اگر سیره و عمل بر صرف عوائد وقف در مسجد خاص بوده تغییر آن مورد اشکال است بلی اگر صرف آن در مسجد مرقوم متعذّر باشد در هر مسجدی که اقرب بآن مسجد و بنظر واقف باشد صرف شود.

س 836

اشاره

- زمینی بود که در زمانهای قبل از میوه‌های درختان آن روضه‌خوانی می‌شده الان ورثه میگویند درختهای زمین وقف بوده و خوف این هست که زمین را کسی تملک کند و بفروشد، آیا اگر این زمین فروخته شود صرف تعمیر مسجد یا صرف حُسینیه بشود یا باید روضه‌خوانی بشود؟

ج

- در فرض سؤال، چنانچه درختها بلا استفاده مانده در صورتی که اجاره دادن آن ممکن باشد و درختها هم بار دهند اجاره بدهند و مال الاجاره را بمصرف روضه‌خوانی برسانند.

س 837

اشاره

- مقداری وسائل از قبیل لباس و چکمه و شمشیر که در تعزیه‌خوانی و شبیه‌خوانی حضرت امام حسین (ع) استفاده می‌شده اکنون فرسوده و قابل استفاده نمی‌باشد و استفاده نکردن آن بهتر است آیا اجازه هست وسائل ذکر شده را
جامع الاحکام، ج‌1، ص: 239
بطور ضایعات بفروش برسانیم و نو بخریم و یا اینکه در محل مناسب دفن کنیم؟

ج

- در صورتی که بعلّت فرسودگی قابل استفاده نباشد مجازید آنها را تبدیل نمائید، لکن توجه داشته باشید که خرید آلات لهو حرام است و در تعزیه هم نباید مورد استفاده قرار گیرد.

س 838

اشاره

- آیا پارچه‌های مشکی که در مساجد یا حسینیّه‌ها به جهت عزاداری سرور شهیدان زده می‌شود پس از مدتی کهنه شده یا رنگ مشکی آن تغییر کرده و می‌خواهند آن را تعویض نمایند برای نظافت یا تمیز کردن دست یا اشیاء به کار بردنش اشکال دارد یا نه؟

ج

- در فرض سؤال، اگر آن را در امور مسجد یا حسینیّه بکاربرند اشکال ندارد و الّا می‌توانند بفروشند و وجه آن را صرف خرید پارچه سیاه بنمایند. و اللّه العالم

س 839

اشاره

- زمین‌هایی که نسلًا بعد نسل وقف کرده‌اند که از عواید بدست آمده نصف آن مال کسی که زمین را کشت می‌کند و نصف دیگر جهت روضه‌خوانی و امام جماعت در ماه مبارک رمضان و در مسجد معین روضه و جماعت برگزار گردد ولی به عللی از قبیل مخروبه بودن مسجد و اجتماع نکردن مردم آیا می‌شود در مسجد دیگر که جمعیّتی هستند روضه و جماعت خواند یا خیر؟

ج

- اگر به هیچ وجه امکان تشکیل مجلس در مسجد مذکور فراهم نیست می‌توانند عواید آن را در مسجد دیگر صرف جهت مذکور در وقف نمایند. و الله العالم

س 840

اشاره

- در دهات ما از توابع آبادان درخت خرما وقف می‌کنند جهت حسینیه آیا زمین هم داخل وقف است اگر درخت از بین رفت وظیفه متولّی چیست؟

ج

- مجرّد وقف درخت شامل زمین درخت نمیشود بلی اگر متعارف محلّ این باشد که معمولًا درخت را با زمین آن وقف میکنند شامل زمین نیز می‌شود و در صورت شک باید طبق متعارف رفتار شود.

س 841

اشاره

- حسینه‌ای موقوفه در زمین موقوفه بوده در اثر جنگ تخریب شد بعد از شروع بازسازی مردم کمی دورتر از محل خانه ساختند متولّی حسینیّه دیگری 
جامع الاحکام، ج‌1، ص: 240
به آن نام و عنوان در جای نزدیک محل سکونت مردم ساخت زمین قبل و حسینیه قبل به همان حال باقی مانده است آیا اشکال دارد که حسینیّه را در جای دیگر ساختند؟

ج

- در مورد سؤال، حسینیّه قبلی که تخریب شده بحال وقفیت و حسینیّه بودن باقی است و حسینیّه جدید هم محکوم بوقفیّت است.

س 842

اشاره

- در فرض بالا اگر از حسینیّه اول مصالحی که قابل استفاده باشد باقی مانده باشد می‌شود در ساختمان حسینیّه دوم که در زمین دیگر به جای آن حسینیّه ساخته شده استفاده کرده یا نه؟

ج

- چنانچه مصالح مذکور در حسینیّه تخریب شده مورد استفاده نمیباشد مصرف نمودن آن در حسینیّه جدید مانعی ندارد.

س 843

اشاره

- در فرض بالا اگر حسینیّه اول موقوفات داشته حالا که حسینیّه را در جای دیگر ساخته‌اند، می‌شود آن موقوفات را صرف حسینیّه دوم کرد یا نه؟

ج

- اگر امکان صرف در حسینیّه قبلی نباشد صرف آن در حسینیّه جدید مانعی ندارد.

س 844

اشاره

- یک حوض (آب انبار) که آب مشروب برای عموم وقف و مقداری زمین و درخت برای مخارج آن حوض وقف شده لکن در شرائط فعلی آن حوض از بین رفته و دیگر لزومی ندارد آیا این زمین و درختها و منافع را چه کنیم؟

ج

- در مورد سؤال عوائد موقوفه مذکور را صرف پول آب شرب در اماکن عمومی از قبیل مسجد و حسینیّه بنمائید.

س 845

اشاره

- زمین مشاعی است در جنب مسجد که جهت احداث حسینیّه خریداری گردیده شرکاء سهم خود را قبلًا تملک نموده و احداث بنا نموده‌اند، اخیراً جهت تفکیک به مراجع قانونی مراجعه شده از آن جائی که قسمتی از زمین حسینیّه در پلاک ساختمان آنها واقع گردیده و به عکس قسمتی از سهم آنان در پلاک زمین حسینیّه واقع شده، چاره‌ای جز معاوضه این قسمت از نظر قانونی نیست به نحوی که به هیچ کدام از طرفین خسارتی وارد نمی‌گردد و در حال 
جامع الاحکام، ج‌1، ص: 241
حاضر شرکا خانه احداث نموده و در سهم خود سکونت دارند و زمین حسینیّه نیز در اختیار هیأت امنای مسجد می‌باشد در صورت معاوضه نیز هیچ‌گونه دخل و تصرفی در متراژ زمین حسینیّه ایجاد نخواهد شد آیا معاوضه جایز است؟

ج

- در صورتی که زمین مذکور مشاعاً برای حسینیّه خریداری شده است افراز آن با موافقت سایر شرکا در هر قسمتی از زمین که مصلحت حسینیّه است اشکال ندارد و اگر مقصود تعویض با زمین دیگر است مورد اشکال است.

س 846

اشاره

- زمین موقوفه‌ای است که همسایه مجاور آن بعضی مواقع مقداری از زمین را ضمیمه زمین خود می‌سازد و این عمل چند مرتبه تکرار شده است آیا می‌توان زمین مذکور را با زمینی به همان مساحت و یا بیشتر تعویض نمود که از خیانت محفوظ باشد یا خیر؟

ج

- در مورد سؤال تعویض موقوفه جائز نیست و همسایه زمین نباید خیانت کند. و اللّه العالم

س 847

اشاره

- حوض انبار قدیمی است که حدود 30 سال است بلا استفاده مانده است و مدتی است که مردم خاکروبه خود را در آن می‌ریزند و فعلًا هم از طرف بهداشت درب آن را با آجر مسدود کرده‌اند و بطور کلّی از آن هیچ استفاده‌ای نمی‌شود، از طرفی پهلوی آن حسینیّه‌ای قدیمی است که خانه‌های اطرافش خریده شده برای توسعه حسینیّه آیا می‌توان این حوض انبار را هم ضمیمه حسینیّه ساخت یا خیر؟

ج

- در مورد سؤال چنانچه حوض مذکور مورد استفاده جهت ذخیره آب نیست میتوانند با اجازه حاکم شرع آنجا را با تعیین مدت اجاره کنند و بعنوان حسینیّه استفاده نمایند و وجه الاجاره را مصرف پول آب فقراء نمایند.
و اللّه العالم

س 848

اشاره

- زمینی وقفی بمقدار سیصد متر که قبلًا در آن زراعت می‌شد و طبق نظر واقف آن بمصرف امور خیریّه می‌رسانیدند فعلًا از نظر موقعیت مکانی طوریست که قابل کشت و زرع نمی‌باشد و زمین معطل مانده و در کنار همین زمین کارخانه ایست که حاضرند با قیمت خوب این زمین را بخرند و ملحق به آن نمایند مستدعی ایست بفرمائید که تکلیف این زمین چیست در صورتی که 
جامع الاحکام، ج‌1، ص: 242
اجازه بفرمائید متولّی زمین فوق الذکر را به کارخانه مجاورش بفروشد و در جای مناسب زمین تهیه نماید و از عوائد آن طبق نظر واقف عمل شود.

ج

- در فرض سؤال، فروش و تبدیل آن جائز نیست چنانچه استفاده کشاورزی از زمین مذکور ممکن نیست می‌توانند زمین مذکور را جهت استفاده دیگری مثل بناء ساختمان و امثال آن اجاره دهند و مال الاجاره را بمصرف وقف برسانند.

س 849

اشاره

- بنیاد ازدواج جهت رسیدگی به خانواده‌های بی‌بضاعت در امر ازدواج تأسیس گردید که پس از مدتی با مشکل بودجه روبرو و تعطیل گردید. آیا می‌توان وسایل و موجودی آن را به دار الایتام که اکنون فعال است تحویل نمود؟

ج

- در صورت مذکور که مؤسسه نامبرده تعطیل شده و امکان فعالیت ندارد با اجازه از صاحبان وجوه، موجودی را برای صرف در ازدواج به مستمندان بپردازید. و اللّه العالم

س 850

اشاره

- واقف قید نموده که از درآمد موقوفه هر سال دو من گندم بمصرف قرائت قرآن در شبهای جمعه سال برسد و تتمّه آن بمصرف عزاداری أبا عبد اللّه الحسین (ع) برسد لذا استدعا دارد نسبت به دو من گندم که در زمان ما برای قرائت تمام شبهای جمعه قبول نمی‌کنند تکلیف چیست؟

ج

- در مفروض سؤال همان دو من گندم در شبهای جمعه سال مصرف قرائت قرآن بشود هر چند بقرائت یک سوره کوثر یا توحید باشد.

س 851

اشاره

- این جانب بعلت ناراحتی اعصاب از مدتها قبل تحت درمان در یک مرکز روانپزشکی بوده‌ام در سال 73 در یک حمله بیماری و عود علائم آن کتابهای درسی دانشگاهی خود را به یک کتابخانه اهداء نموده‌ام از آنجا که در آن زمان احتمالًا بر اعمال خود تسلط نداشته‌ام لذا بدین وسیله تقاضای عود کتابهایم را نموده‌ام مسئول کتابخانه، کتابهایم را به این جانب عودت نمی‌دهد و می‌گوید وقف است و مهر وقف خورده و قابل عودت نیست آیا این وقف از لحاظ شرعی چه صورت دارد؟

ج

- بطور کلّی اگر ناراحتی اعصاب واقف در حدّ جنون و یا سفه بوده وقف آن 
جامع الاحکام، ج‌1، ص: 243
صحیح نیست ولی اگر مجنون و یا سفیه نبوده و کتابها را وقف نموده و لو بنحو معاطات و بقبض داده وقف محقق شده و پس گرفتن جائز نیست.

س 852

اشاره

- شخصی حمّامی را وقف نموده که پس از مرور زمان متروکه و بدون استفاده مانده است آیا می‌تواند آن را بفروشد و خودش پول را مصرف نماید؟

ج

- در مورد سؤال چنانچه از محل مذکور بعنوان حمّام استفاده ممکن نیست آنجا را با نظر متولّی منصوص و اگر متولّی منصوص ندارد با نظر مجتهد جامع الشرائط بفروشید و با پول آن در محل دیگر حمّام و یا زمین جهت احداث حمّام عمومی تهیه نمائید و در هر صورت واقف نمیتواند آنجا را بفروشد و پولش را خود مصرف نماید.

نزاع در وقف

س 853

اشاره

- افرادی که با هماهنگی حاکم شرع (اداره اوقاف و امور خیریّه جمهوری اسلامی ایران) و موقوف علیهم حکم تولّیت ایشان صادر شود آیا متولّی شرعی هستند یا خیر؟

ج

- اگر بین موقوف علیهم اختلاف و تشاحّی نباشد و موقوفه متولّی نداشته باشد هر ترتیبی که موقوف علیهم بدهند جایز است و مجتهد جامع الشرائط هم نمیتواند آن را ردّ کند و در صورت تشاح و اختلاف اگر وقف منفعت باشد باید برای رفع اختلاف به فقیه جامع الشرائط رجوع نماید و اگر وقف انتفاع باشد در صورتی که وافی بانتفاع همه نباشد یا تفاوتهائی بین اجزاء آن باشد اگر استفاده معیّنی ممکن است به آن عمل شود و الا رجوع به قرعه میشود.

س 854

اشاره

- زمین موقوفه‌ای را از طرف شهرداری جهت پارک در نظر گرفته‌اند و اداره اوقاف هم اگر دخالت کند نه اجاره لازم را می‌پردازد و نه نظر واقف را عملی می‌کند. صاحبان و متولّیان وقف آیا مجازند زمین وقف را برای جلوگیری از تلف شدن بفروشند به شهرداری و در جای دیگر زمین بخرند و به نظر واقف عمل کنند یا خیر؟

ج

- در صورتی که ممکن باشد موقوفه را حفظ کنند و اگر احیاناً شهرداری 
جامع الاحکام، ج‌1، ص: 244
متصرّف شد و مبالغی را که به عنوان قیمت زمین داد مراجعه به حاکم شرع نماید تا دستور شرعی آن را صادر کند. و اللّه العالم

س 855

اشاره

- آیا شرعاً جایز است به بهانه اصلاحات ارضی وقف را باطل نمایند؟

ج

- ابطال سند وقف باستناد قوانین غیر مشروعه جایز نیست خداوند همه را از شرور و فتن آخر الزمان حفظ فرماید.

س 856

اشاره

- برخی از اشخاص متصرف در املاک موقوفه بدون موافقت متولی شرعی موقوفه، اقدام به ساخت و ساز و سرمایه‌گذاری بر روی املاک موقوفه نموده‌اند، اکنون که متولی شرعی به استرداد حقوق وقف اقدام نموده، متصرفین موصوف بدون داشتن رابطه استیجاری به استناد اینکه چندین سال است املاک وقف را در اختیار دارند از واگذاری املاک موقوفه به متولی خودداری و مدعی دریافت هزینه‌های انجام داده و خسارت وارده به خود می‌باشند. درحالی‌که اصل تصرف و انجام عملیات موصوف بجهت اینکه بدون اجازه و رضایت متولی انجام یافته ظاهراً عاری از وجاهت شرعی به نظر می‌رسد.
مستدعی است تکلیف شرعی و الهی هر یک از طرفین (متولی و متصرف) را در فرض مرقوم بیان فرمائید؟

ج

- در فرض سؤال، که بدون اجازه متولّی شرعی اقدام به هزینه نموده‌اند و تصرفات آنها مشروع نبوده بابت هزینه‌های مربوطه حق مطالبه چیزی ندارند فقط اعیانی را که در آنجا صرف کرده‌اند مثل در و آهن و آجر و غیره می‌توانند ببرند ولی حق ابقا ندارند. و اللّه العالم.

س 857

اشاره

- به استحضار می‌رساند از سالیان قبل مغازه‌های وقفی بدون دریافت هیچ‌گونه سرقفلی بصورت اجاره توسط متولیان قبل به افراد واگذار گردیده اینک که موقوفه قصد تخریب و بازسازی مجدد املاک موصوف را دارد مستأجرین مزبور مدعی دریافت حق کسب و پیشه و یا سرقفلی مغازه از متولی وقف می‌باشند.
مستدعی است اعلام فرمائید شرعاً پرداخت و دریافت وجه مورد درخواست در این رابطه برای طرفین چه حکمی دارد؟
جامع الاحکام، ج‌1، ص: 245
فرضاً چنانچه وجهی به مستأجرین قبلی بعنوان سرقفلی پرداخته باشند، آیا موقوفه هنگام تخلیه ملک خود مدیون به پرداخت آن به مستأجر فعلی می‌باشند یا خیر؟

ج

- در هر دو فرض سؤال، متولّی ملزم به پرداخت وجهی در این خصوص نیست و دریافت وجه از او برای رفع ید از موقوفه مشروع نیست. و اللّه العالم.

س 858

اشاره

- شخصی در زمان حیاتش زمینی را برای هیئت ابا عبد الله الحسین (ع) وقف نموده و کراراً اعلام داشته تا همگان نیز بدانند و عده‌ای از مؤمنین و موثقین آن را شنیده و گواهی می‌کنند، در حالی که ورثه پس از فوت واقف انکار وقفیت ملک مزبور را نموده و اصرار دارند که هر کدام سهم الارث خود را از این ملک ببرند ضمناً از ملک مزبور حدود 10 سال بمنظور عزاداری حضرات اهل بیت عصمت و طهارت علیهم السلام بهره‌برداری شده و واقف نیز مسئولیّت و مدیریّت هیئت را عهده دار بوده است حکم مسأله را بیان فرمائید.

ج

- در فرض سؤال، چنانچه از شهادت موثّقین، اطمینان به وقفیّت ملک مزبور حاصل شود ورثه حقّی ندارند.

س 859

اشاره

- این جانب منزل مسکونی داشتم و چند سال قبل وقف عزاداری امام حسین علیه السلام نمودم بنام زینبیّه که مدت چند سال است که روضه‌خوانی مردانه و زنانه در آنجا برگزار می‌گردد، آیا ورثه‌ام از آن منزل موقوفه ملکی‌ام به عنوان میراث سهم می‌برند یا نه؟

ج

- در فرض سؤال که خانه وقف شده و از آن جهت وقف استفاده شده ورثه حقّی در آن ندارند. و اللّه العالم

س 860

اشاره

- این جانب کارمند بازنشسته و ساکن بابل منزلی را از طریق پدرم به ارث بردم و سکونت دارم که دو دانگ آن را مادر پدرم وقف نموده و چهار دانگ دیگرش ملکی است و در ابتدا تأسیس اداره ثبت اسناد در موقعی که خواستم ملک مزبور را به ثبت برسانم اداره مزبور حاضر به ثبت ملک بر اساس دو دانگ وقف و چهار دانگ ملک نشد لذا این جانب یک دانگ از ملک خود را به دو دانگ موقوفه بدون تنظیم وقفنامه‌ای اضافه نمودم تا اداره ثبت حاضر شد ملک 
جامع الاحکام، ج‌1، ص: 246
را به نحو سه دانگ وقف و سه دانگ ملک به ثبت برساند از تاریخ ثبت، سه دانگ موقوفه را با اداره اوقاف اجاره می‌پردازم ولی اکنون ساختمان ملک به علت فرسودگی بنا در حال خراب شدن هست و اداره اوقاف هم حاضر به تعمیرات کلّی بعلت مشاع بودن نیست از طرفی می‌خواهم سهم خودم را (سه دانگ) بفروشم خریداران بعلت مشاع بودن با موقوفه حاضر به خرید نمی‌شوند برای حل مشکل تقاضای راه حل شرعی دارم مسأله دیگر اینکه این جانب به فرزندانم اعتماد ندارم که بعد از فوتم به وقف عمل کنند لذا می‌خواهم در زمان حیاتم وسائل موقوفه را از قبیل سماور بزرگ و قوری شکسته و سالم و استکان و نعلبکی و منقل و غیره را در اختیار یکی از مساجد قرار دهم که احتمالًا بعد از فوتم از بین نرفته و در این زمینه مسئول نباشم.

ج

- در مورد سؤال اوّل اگر خانه مشترک با وقف قابل افراز است که با جدا کردن سهم هر یک از مالک، و وقف مورد استفاده و انتفاع است شما می‌توانید تقاضای افراز سهم خود را بنمائید و الا ممکن است سهم وقف را اجاره نمائید و با مال الاجاره آن تعمیرات لازم را در آن بنمائید یا اینکه شخصی که سهم شما را خریداری می‌کند سهم وقف را اجاره نماید که در هر حال در مورد وقف هر تصمیمی که گرفته می‌شود اگر متولّی منصوص دارد باید از طرف متولّی با ملاحظه مصلحت و غبطه وقف اتخاذ شود و اگر مجهول التولیة است با مراجعه به مجتهد جامع الشرائط یا وکیل او مشکل طبق مصلحت وقف و حفظ حق شرعی شما حلّ شود.
و اما در مورد سؤال دوم چنانچه اثاث مذکور برای روضه‌خوانی و مورد خاص دیگر وقف شده باشد و شما متولّی شرعی آن باشید قرار دادن آن در مسجد جایز نیست همین مقدار که بطور متعارف از آنها نگهداری نمائید و بورثه و کسان خود هم اعلام کنید کافی است. و اللّه العالم

س 861

اشاره

- یک دستگاه اکو خریداری نمودند به مبلغ یکصد و هفتاد هزار تومان برای هیئت عزاداران حضرت أبو الفضل که از این مبلغ سی هزار تومان را یک نفر داده که در روز عاشورا هیئت را بهم زده و اکو را به تعزیه برده مرقوم بفرمائید که تکلیف وقف کنندگان چیست؟

ج

- در مورد سؤال دستگاه (اکُو) خریداری شده برای هر جهتی که وقف شده 
جامع الاحکام، ج‌1، ص: 247
باید در آن جهت مورد استفاده قرار گیرد و استفاده از آن در غیر جهت وقف جائزنیست.

س 862

اشاره

- شخصی دو دانگ مفروز از هشت دانگ ملک دیگران را تصرف و به نام خود به ثبت رسمی می‌رساند. مالکین اصلی در وقت مقرر نسبت به این ثبت اعتراض قانونی نموده و در سال 1325 دادخواست و شکایتی را نسبت به ثبت ملک غیر و خلع ید از آن شخص تسلیم مراجع قضائی می‌نمایند. در حالی که این دعوا مراحل قانونی خود را می‌گذرانده شخص متصرف در سال 1331 طی یک اقرارنامه دود انگ فوق را وقف می‌نماید. بعد از آن با ثبوت عدم مالکیت واقف سرانجام در سال 1335 طرفین در دفتر اسناد رسمی مصالحه نموده و رقباتی از جانب مالکین شرعی و قانونی از بابت خرج به شخص واقف صلح می‌گردد و پس از فوت وی نیز در تصرف مالکانه ورثه قرار می‌گیرد و هیچ‌گاه عمل به وقف صورت نمی‌پذیرد. سؤال این است: با توجه به اینکه هنگام وقف، واقف مالکیتی نداشته و مالکیت وی پس از عقد وقف از طرف مالکین شرعی و قانونی تحقق یافته، آیا وقف شرعاً و قانوناً محقق گردیده است یا خیر؟

ج

- چنانچه واقف در حین وقف مالک رقبه مورد وقف نبوده، وقف باطل است و در نزاع موضوعی مرافعه شرعیّه لازم است.

س 863

اشاره

- حضرتعالی با عنایت به اینکه کل شش‌دانگ قریه سوهان از بلوک طالقان در سنه 914 ه ق وقف خاص گردیده بر قاضی امیر نجم الدین محمود طالقانی و اولاد ذکور سادات آن قریه نسلًا بعد نسل که علمای دوره صفویه همچون مرحوم شیخ بهائی، میر داماد، و قاضی جهان صحّت وقفیّت را تأیید نموده‌اند، سالیان سال به وقف عمل شده و موقوف علیهم اجاره از مستأجرین می‌گرفتند که اجاره نامه‌های موجود گواه این است. با توجه به تمامی مدارک بعضاً مستأجرین مطالبی را ابراز میدارند از جمله وقف بر اولاد ذکور سادات را بر مقاصد نامشروع بیان داشته‌اند. آیه هفتم سوره مبارکه نساء را تفسیر به رد وقف نموده. مستدعی است با توجه به مدارک موجود و اشکال‌تراشی بعضی که ذکر شد فتوای مبارک را مرقوم فرمایید.

ج

- وقف بر اولاد ذکور خواه اولاد ذکور خود واقف باشند یا اولاد ذکور
جامع الاحکام، ج‌1، ص: 248
دیگری جایز و صحیح است و اگر موقوف علیهم سادات عظام باشند اکرام و احسان و احترام ذریّه طیّبه رسول خدا صلّی اللّه علیه و آله و سلم است و از افضل صدقات جاریه و خیرات و مبرّات است و آیه کریمه سوره مبارکه نساء (آیه هفتم) للرّجال نصیب ممّا ترک الوالدان و الأقربون و للنساء نصیب ممّا ترک الوالدان و الأقربون) مربوط به وقف نیست و بر حسب بعض تفاسیر به ردّ و لغو عرف عصر جاهلیت که زنان را از ارث محروم میدانستند مربوط است و نظر باثبات ارث برای بانوان دارد.

س 864

اشاره

- زمینی را وقف نموده که منافع آن از کسی باشد که در قمرود متصدی غسل اموات است و فعلًا هم زمین مزبور در دست آن کس است که میت را غسل می‌دهد. شخص غسّال در زمین وقف درخت‌های مثمر و غیر مثمر غرس نموده و فعلًا درخت‌های غیر مثمر آن که معروف به چنار و سفیده هست جهت سقف‌پوشی قابل استفاده است آیا شخص غسّال می‌تواند درخت‌های مرقوم را بریده و به مصرف زندگی خود برساند.

ج

- در مورد سؤال غسال می‌تواند آن درخت‌ها را بریده و به مصرف برساند.

جامع الاحکام، ج‌1