فوج

خریدوفروش پول، ارز و چک

س 1084

اشاره

- اسکناس مال مثلی است یا قیمی و اگر هیچ‌یک از اینها نیست مالیت آن به چه نحوی است؟

ج

- اسکناس در حکم اجناس مثلی است.

س 1085

اشاره

- چنانچه به کسی وامی را که می‌دهند، بفروشند یعنی مبلغ نوزده هزار تومان را به مبلغ بیست هزار تومان بفروشند و قید هم بکنند که ما این مبلغ را به این قدر به شما فروختیم آیا حکم ربا را دارد و یا خیر؟

ج

- اگر نوزده هزار تومان اسکناس را به بیست هزار تومان مثلًا یک ساله بفروشند و جداً قصد خریدوفروش داشته باشند اشکال ندارد.

س 1086

اشاره

- آیا اسکناس را با قیمت ارزانتر یا گرانتر از ارزشش می‌توان خریدوفروش نمود؟

ج

- اگر غرض عقلائی در بین باشد اشکال ندارد

س 1087

اشاره

- آیا می‌تواند صد هزار تومان را بفروشد در مقابل صد و بیست هزار تومان به عنوان قرض؟

ج

- خریدوفروش اسکناس با قصد جدی در معامله و غرض عقلایی به نقد یا نسیه بیشتر مانعی ندارد. ولی قرض دادن با شرط زیادی، ربا و حرام است. و الله العالم 
جامع الاحکام، ج‌1، ص: 314

س 1088

اشاره

- کارگر افغانی یکصد هزار تومان پول ایرانی را طبق پول رایج کشور خودش به یک میلیون پول افغانی به دست شخصی بصورت حواله می‌دهد که پس از شش ماه به پدرش پرداخت کند.
امانت دار طی این مدت دچار خسارت شده و ورشکست می‌شود صاحب پول بابت دیرکرد، پول اضافی می‌خواهد درحالی‌که در سند بابت دیرکرد و خسارت حواله دار چیزی ذکر نشده حواله دار حاضر است پس از دو سال یک میلیون افغانی بپردازد ولی صاحب پول نسبت به بالا رفتن ارزش تومان می‌گوید یا صد هزار تومان یا یک میلیون و چهار صد هزار پول افغانی بپردازید آیا شرعاً پول اضافی حلال است در صورتی که هیچ‌کدام‌شان برای حواله دار مقدور نباشد؟

ج

- در فرض سؤال اگر یکصد هزار تومان پول ایرانی را به یک میلیون پول افغانی فروخته که راس شش ماه خریدار بپردازد فروشنده بیشتر از یک میلیون افغانی طلبکار نیست. و اللّه العالم

س 1089

اشاره

- اگر بگویند من این مبلغ صد هزار تومان را به شما در عوض ماهی پنج هزار تومان فروختم و طرف مقابل هم بگوید قبول کردم آیا این مسأله از نظر شرع جایز است یا نه و آیا ربا محسوب می‌شود؟

ج

- بنحوی که در سؤال ذکر شده صحیح نیست و باطل است.

س 1090

اشاره

- آیا اجازه می‌فرمائید مثلًا مبلغ یک میلیون تومان را نقداً به یک میلیون و صد هزار تومان بفروشیم؟

ج

- در فرض سؤال، خرید یک میلیون تومان نقد به یک میلیون و یکصد هزار تومان نقد عند العرف سفهی است و عقلائی نیست حتی در فروش یک میلیون تومان نقد به یک میلیون تومان نقد نیز همین اشکال هست بلی اگر در مثل این معامله غرض عقلائی عرفی باشد مثل اینکه شخصی که اسکناس یک میلیونی دارد و نیاز به یک میلیون اسکناس خرد دارد یک میلیون خرد یا کمتر را به یک میلیون بفروشد اشکال ندارد یا اگر نیاز به یک اسکناس یک میلیونی دارد آن را به یک میلیون و یکصد هزار تومان خریداری نماید.
جامع الاحکام، ج‌1، ص: 315

س 1091

اشاره

- نظر مبارک را در حکم شغل صرافی و خریدوفروش ارز بیان فرمائید؟

ج

- با رعایت احکام شرعیه اشکال ندارد. و الله العالم

س 1092

اشاره

- در تاریخ 9/ 4/ 74 به شخصی مبلغ دویست هزار تومان تحویل دادم که ایشان تا تاریخ 1/ 1/ 75 در افغانستان معادل آن را که مبلغ دو میلیون و چهار صد هزار افغانی می‌شود به پدرم تحویل دهد متأسفانه تا حال تحویل نداده است خدمت ایشان مراجعه نموده و درخواست دویست هزار تومان خود را نمودم ایشان در جواب من گفت که من معادل دویست هزار تومان که دو میلیون و چهار صد هزار افغانی می‌شود به شما میدهم این جانب میگویم که شما باید اصل پول را به من بدهید و اگر بخواهید معادل تومان را به من بدهید ضرر می‌کنم چون آن زمان تومان زیاد ارزش نداشت و الآن که تومان ارزش پیدا کرده است ایشان می‌گوید که من به شما تومان نمی‌دهم بلکه پول افغانی میدهم از محضر مبارک سؤال میگردد که آیا حق دارم که اصل مبلغ دویست هزار تومان را مطالبه نمایم یا خیر؟

ج

- در مورد سؤال، که بین متعاملین شرط شده که طرف معامله دو میلیون و چهار صد هزار افغانی را در افغانستان به پدر خریدار بدهد واو به شرط عمل نکرده خریدار می‌تواند معامله را فسخ کند و دویست هزار تومان خود را بگیرد.

س 1093

اشاره

- خریدوفروش ارزهای خارجی چه صورتی دارد؟

ج

- فی حدّ نفسه اشکال ندارد.

س 1094

اشاره

- آیا کسی پول این کشور را در مقابل پول کشورهای دیگر مثلًا ریال را در مقابل دلار یا در مقابل پول افغان در صرف بالا و پائین مثلًا یک هزار تومان در مقابل 20 یا 25 هزار افغان خریدوفروش کند در مدت معین آیا این معامله از نظر اسلام حلال است یا خیر؟

ج

- خریدوفروش اسکناس بنحو مذکور در سؤال اشکال ندارد.

س 1095

اشاره

- آیا خریدوفروش چک، سفته و اسکناس جایز است؟

ج

- خریدوفروش اسکناس اشکال ندارد ولی فروش و یا خرید چک صحیح 
جامع الاحکام، ج‌1، ص: 316
نیست بلی اگر کسی که چک در دست اوست از کسی طلبکار باشد می‌تواند طلب خود را به شخص ثالث به قیمت نقدی کمتر از وجه مذکور در چک بفروشد.

س 1096

اشاره

- گرفتن هزینه دادرسی از کسی که چک آن برگشت خورده و خسارت دیرکرد جایز نمی‌باشد آیا گیرنده چک می‌تواند، چک را به مبلغ خود چک یا کمتر به کس دیگر واگذار کند و شخص دوم چک را از روال قانونی اقدام و هزینه دادرسی و خسارت وارده را دریافت نماید یا خیر، البته شخص اول هیچ گونه دخالتی در امور گرفتن هزینه و خسارت وارده ندارد آیا عمل شخص اول جایز است یا خیر؟

ج

- چک حکم حواله را دارد و فروش آن صحیح نیست و آنچه صحیح است اینست که چک در مقابل طلب باشد و انسان طلبی را که برد ذمّه کسی دارد به شخص ثالث بفروشد نه خود چک را و در هر حال، گرفتن خسارت مذکوره نه برای شخص اول جایز است و نه برای شخص دوم و اگر شخص اول طلب خود را که از کسی دارد به کمتر از آن یا بهمان مقدار به شخص دوم بفروشد و مسأله گرفتن دیرکرد یا سایر هزینه‌ها در بین آنها مطرح و منظور نباشد و بعد از انجام شخص دوم به فکر بیفتد که خسارت بگیرد معامله شخص اول اشکال ندارد. و اللّه العالم.

س 1097

اشاره

- آیا خرید و فروش چک مدت دار با کم و زیاد مثلًا نه هزار تومان نقداً بدهد و چک ده هزار تومانی مؤجل شش برج بخرد یا چک ده‌هزار تومانی که مدت دارد بفروشد به نه هزار تومان نقد آیا جائز است یا خیر؟

ج

- خرید و فروش خود چک صحیح نیست ولی اگر چک صوری نباشد طلبکاری که از مدیون چک دارد می‌تواند طلب خود را که در ذمّه مدیون دارد به نقد کمتر بفروشد.

س 1098

اشاره

- افرادی در مقابل انجام دادن کاری مثلًا در ازای دست مزد کارگری یا دوختن لباس و کارهای خدماتی چک وعده دار (مدت دار) می‌گیرند برای 6 ماه بیشتر یا کمتر، و در موقع احتیاج داشتن به پول، آن چکهای وعده‌دار را به اشخاص داده و آن اشخاص برای مدت چک مقداری کم کرده و پول میدهند آیا
جامع الاحکام، ج‌1، ص: 317
چنین عملی حرام است مثلًا مانند نزول و ربا است که هم دهنده و هم گیرنده کار حرام می‌کنند؟

ج

- کسی که طلبکار است می‌تواند طلب خود را به کمتر از آنچه در چک نوشته شده بفروشد ولی فروختن خود چک صحیح نیست طلبکار شده مراجعه کند.

س 1099

اشاره

- زید از عمرو طلبی دارد به میزان 100 هزار تومان، و عمرو هم چکی به همان مبلغ برای 2 ماه دیگر می‌دهد، زید هم قبل از رسیدن مدت به پول محتاج شده و این چک را به مبلغ 70 هزار تومان به شخص ثالثی می‌فروشد حال نزول پول تا این اندازه برای طرفین مشروع است یا خیر، تکسب به این عمل و ارتزاق نمودن از این راه جایز است یا خیر؟

ج

- در صورتی که طلب خود از عمرو را که بر ذمه عمرو است به شخص ثالث بفروشد (نه چک را) اشکال ندارد و این نزول پول نیست، خریدوفروش است مانند اینکه انسان یک متاع مثلًا پنج‌هزار تومان را در موقع احتیاج به سه هزار تومان بفروشد یا در معامله نسیه اگر آنچه را خریده مکیل و موزون نباشد بکمتر از آنچه خریده نقداً بفروشد.

احکام خیارات

س 1100

اشاره

- آیا ماده 401 قانون مدنی ایران که مقرر می‌دارد:
«اگر برای خیار شرط مدّت معین نشده باشد هم شرط خیار و هم بیع باطل است»
منطبق موازین شرعی است یا خیر؟

ج

- بلی شرط مذکور فاسد و مفسد عقد است.

س 1101

اشاره

- آیا حق خیارات شرعی به ورثه می‌رسد یا خیر؟

ج

- بلی حق خیار به ورثه منتقل می‌شود.

س 1102

اشاره

- آیا برای بهم زدن معامله بغیر از حق خیارات شرعی و خیار شرط و اقاله راههای دیگری نیز وجود دارد؟

ج

- راه مشروع همان است که در سؤال ذکر شده.
جامع الاحکام، ج‌1، ص: 318

س 1103

اشاره

- معامله ماشینی با اسقاط کافه خیارات توسط واسطه‌ای بین خریدار و فروشنده انجام گردیده پس از تبادل اسناد و تحویل ماشین به خریدار، خریدار با ابراز این نکته که در حین معامله به وجود و معنی جمله اسقاط خیارات هیچ‌گونه توجهی نداشتم انصراف خود را اعلام کرده است آیا خریدار چنین حقی دارد یا خیر؟ در صورت مثبت بودن جواب فروشنده چه تکلیفی دارد؟

ج

- چنانچه شرعاً ثابت شود که خریدار در حال معامله توجهی به معنی و مفهوم اسقاط خیار نداشته است، حق خیار با وجود شرایط خیار، مثل غبن و غیره برای او باقی است. و اللّه العالم

س 1104

اشاره

- شرایط اقاله را بیان فرمائید؟

ج

- اجمالا اقاله فسخ معامله با رضایت طرفین است و به کمتر یا زیادتر از ثمن معامله، اقاله صحیح نیست و تفصیل مطلب را در کتب فقهی ملاحظه نمائید.

س 1105

اشاره

- اگر در معامله نقدی خیارات را ساقط کنند آیا خیار تأخیر ثمن و خیار حیوان را هم شامل میشود.

ج

- بلی اگر در حین معامله، طرفین تمام خیارات را ساقط کنند، شامل دو خیار مورد سؤال نیز میشود.

س 1106

اشاره

- حیوان در زمن خیار می‌زاید و می‌میرد و قیمت آن از بایع به مشتری بر میگرید می‌شود و یا بعد از زائیدن در زمین خیار معامله فسخ می‌شود آیا در این دو صورت بچه حیوان تالف از آن مشتری است یا بایع؟

ج

- در فرض سؤال، اگر حمل هم جزء مبیع بوده نسبت به حمل که متولد شده و زنده است قاعده (التلف فی زمن الخیار ممن لا خیار له) جاری نیست و خیاری که ثابت بوده نسبت بحمل باضافه خیار تبعض صفقه باقی است پس اگر مشتری معامله را نسبت به بچه حیوان فسخ کند و تمام ثمن را از بایع بگیرد بچه حیوان متعلق به بایع است.
و چنانچه ذی الخیار فسخ ننماید می‌تواند تفاوت قیمت حیوان با حمل و حیوان بی‌حمل را ملاحظه نمایند و به همان نسبت از ثمن برگردانند و در این صورت بچه حیوان متعلق به مشتری است و اگر حمل جزء بیع نبوده باید ببایع مسترد شود بلی چنانچه حمل حیوان بعد از بیع و در ملک مشتری متکوّن شده باشد ظاهراً حمل به مشتری تعلّق دارد. و اللّه العالم.
جامع الاحکام، ج‌1، ص: 319

خیار غبن

س 1107

اشاره

- پدر این جانبان یک نفر پیرمرد و عاجز است که از دو چشم نابینا است و به علت فوت ناگهانی برادر جوانمان حالت عادی و طبیعی ندارد و بدون کسب نظریه خانه خود را معامله نموده بعداً آگاه شده است که به شدّت مغبون شده به دلیل غبن فاحش اعلام فسخ نموده خریدار که به قیمت روز واقف بوده و غبن معامله را قبول داشته با تزویر عمل نموده و به مادرم پول یک دستنبد طلا معادل دویست هزار تومان را داده پدرم را وادار نموده است که سند رسمی تنظیم نماید بعد از تنظیم سند به او تفهیم نموده‌اند که غبن معامله غیر قابل تحمّل بوده مجدداً اعلام فسخ نموده است از طرفی تعادل روحی ندارد و قادر به انجام چنین معامله‌ای نبوده و معامله بدون مشورت و بدون اطلاع این جانبان صورت گرفته است سؤال شرعی بنده این است که اولًا از نظر شرعی معامله پدرم چه صورتی دارد در ثانی این جانبان که اولاد ارشد پدرمان هستیم به دلیل نابینا بودن و نامناسب بودن وضع جسمانی و روحی پدرم معامله را می‌توانیم فسخ نماییم یا خیر؟

ج

- در فرض سؤال، چنانچه عدم تعادل روحی او به اندازه‌ای است که تشخیص سود و زیان نمی‌دهد معامله باطل است هر چند غبنی در بین نباشد و اگر در این حدّ نبوده ولی مغبون شده خودش می‌تواند معامله را فسخ نماید ولی اولادش حق فسخ ندارند و در نزاع موضوعی مرافعه شرعیّه لازم است. و اللّه العالم

س 1108

اشاره

- شخصی قطعه زمینی خرید به مبلغ 5 میلیون و دویست هزار تومان و طرفین توافق کرده‌اند که زمین هر چقدر بود به همین مبالغ باشد و مدتی از معامله گذشته است و حالا فروشنده میگوید زمین بیشتر از آن متراژی است که مورد نظر من بوده و مبلغ دیگری اضافه میخواهم، آیا چیزی به او تعلق میگیرد یا نه؟

ج

- در مورد سؤال اگر زمین بعنوان قطعه و بمشاهده معامله شده نه بعنوان متراژ، طرفین بعد از معامله از لحاظ کم و زیاد بودن متراژ حق فسخ و یا مطالبه قیمت زیادتر و یا کمتر را ندارند ولی اگر به متراژ معامله شده حکم دیگری دارد و نزاع موضوعی محتاج به مرافعه شرعیّه است.
جامع الاحکام، ج‌1، ص: 320

س 1109

اشاره

- این جانب در سال گذشته قطعه زمینی را بدون نظر کارشناس و بدون هیچ گونه آگاهی به قیمت روز به شخصی فروختم و بعد از دو هفته متوجه غبن فاحش در معامله شده و بلافاصله به خریدار اعلام نمودم که من مغبون شده‌ام و به اصل معامله راضی نیستم ولی ایشان خود را مالک می‌داند و بر این امر اصرار می‌ورزد مستدعی است نظر مبارک خود را در مورد معامله مزبور بیان فرمائید.

ج

- بطور کلّی چنانچه بعد از انجام معامله هر یک از متعاملین بفهمد که در حین معامله مغبون بوده در صورتی که خیار غبن خود را اسقاط نکرده باشد می‌تواند معامله را فسخ کند. و در نزاع موضوعی مرافعه شرعیّه لازم است. و اللّه العالم

س 1110

اشاره

- شخصی ملکی را فروخته و وجه آن را تماماً دریافت داشته و کلیّه خیارات را و لو فاحش باشد از خود ساقط نموده و با نظر کارشناس به قیمت روز که مرضی الطرفین نیز بوده فروخته است آیا حق خیار غبن برای وی باقی است یا خیر؟

ج

- در فرض سؤال، اگر در حین وقوع غبنی نباشد خیار غبن نیست و اگر در حین معامله مغبون بوده خیار غبن ثابت است ولی اگر ساقط کرده باشد اختیار فسخ ندارد بلی اگر غبن به مقداری باشد که اسقاط آن از آن مقدار منصرف باشد اگر چه اسقاط غبن فاحش هم شده باشد با این انصراف خیار غبن ثابت است. و در نزاع موضوعی مرافعه شرعیّه لازم است. و اللّه العالم.

خیار عیب

س 1111

اشاره

- در بازار پشمی معامله شده است بعد از تحویل معلوم می‌شود که مقداری حدود صدی ده مواد خارجی از قبیل خاک و شن و ماسه و کاه مخلوط آن بوده است آیا فروشنده پشم مدیون هست یا خیر و آیا خریدار شرعاً حق مطالبه میزان مواد خارجی پشم را به عنوان (ارش) دارد یا خیر؟

ج

- در مفروض سؤال، چنانچه پشم خریداری شده بر خلاف توصیف فروشنده باشد خریدار می‌تواند معامله را فسخ کند و جای ارش نیست بلی اگر طرفین توافق کنند که فروشنده معادل اشیاء مخلوط با پشم را پشم بدهد اشکال ندارد ولی هیچ‌یک ملزم به این کار نیستند. و اللّه العالم 
جامع الاحکام، ج‌1، ص: 321

س 1112

اشاره

- کسانی که شغل آنها خریدوفروش می‌باشد و اجناسی که می‌خرند از جمله گندم و پنبه در صورتی که این اجناس به صورت مختلف مثلًا گندم خوب مرغوب و بد مخلوط می‌شود و یکجا به سیلوهای دولتی فرستاده می‌شود چه صورتی دارد آیا غِش در معامله هست یا خیر؟

ج

- اگر جنس غیر مرغوب را به جنس مرغوب مخلوط کند و به اسم مرغوب به خریدار بدهد غش و حرام است ولی اگر به خریدار بگوید که مبیع مخلوط است و خریدار با آگاهی بخرد مانعی ندارد.

س 1113

اشاره

- کسی حیوانی را خریده و به کشتارگاه داده و بعد از ذبح معلوم شده که حیوان مریض بوده و گوشتش قابل استفاده نمی‌باشد و آن را بدستور دکتر به چاه انداخته و دفن کرده‌اند. و کشتارگاه به این شخص نامه داده که حیوانی که با این مشخصات است دفن گردیده آیا این شخص با آن نامه می‌تواند به فروشنده مراجعه کند و پولش را بگیرد یا نه؟
(و آیا فروشنده می‌تواند به مشتری بگوید که چون تصرف کرده‌ای و به کشتارگاه داده‌ای لذا حق استرداد پول را نداری و اگر ذبح نمی‌شد آن را با معالجه و نگهداری می‌توانستم مرضش را بر طرف کنم).
آیا این ادعا از فروشنده بدون تصدیق متخصص پذیرفته می‌شود یا نه؟

ج

- در مورد سؤال مشتری می‌تواند تفاوت قیمت صحیح و معیب را از فروشنده بگیرد.

س 1114

اشاره

- زمینی بمساحت تقریبی 50 متر به شخصی فروخته شده و خریدار احداث مغازه نموده و پس از ده سال طرحی در روستا پیاده می‌شود بنام طرح هادی که بعلت توسعه معابر مقداری از آن در معبر و در معرض خرابی قرار گرفته آیا فروشنده در این موقع ضامن هست یا خیر؟

ج

- در مورد سؤال که طرح بعد از وقوع معامله به میان آمده خریدار از این جهت حق فسخ معامله را ندارد و فروشنده هم ضمانی نسبت به ضرر وارد بر خریدار بر اثر طرح ندارد. و اللّه العالم.
جامع الاحکام، ج‌1، ص: 322

س 1115

اشاره

- شخصی زمین یا خانه ای از کسی بوسیله واسطه (یعنی بنگاه دار) خریداری نموده که مخارج بنام کردن آن به عهده خریدار باشد و پس از انجام معامله معلوم شده که زمین یا ساختمان از طریق قانون دولتی یا در طرح بوده و یا تخلّف غیر مجاز ساختمانی داشته یعنی مشمول ماده 100 شهرداری و یا بدون پروانه ساخته شده در صورتی که نه واسطه و نه فروشنده هیچ‌گونه ابرازی از تخلّفات ننموده و طرف خریدار هم بدون اطلاع خریده آیا مبلغی که بخاطر تخلف باید پرداخت شود با خریدار است یا فروشنده؟

ج

- در صورتی که این امور در نظر عرف و اهل خبره از عیوب مورد معامله محسوب شوند و خریدار بی‌اطلاع باشد خریدار خیار عیب دارد و می‌تواند معامله را فسخ کند. و اللّه العالم.

س 1116

اشاره

- خانه ام را فروخته‌ام به شخصی به مبلغ 3 میلیون و پانصد و پنجاه هزار تومان تمام و مبلغ 2 میلیون را به من دادند و مابقی را قرار شد در محضر بدهند بنام کردیم و مبلغ پانصد هزار تومان طلب من شد حالا میگوید من پانصد هزار تومان را نمیدهم برای اینکه شهرداری میگوید در مسیر خرابی است من باقی پول شما را نمیدهم آیا خریدار می‌تواند چنین بگوید که پول شما را نمیدهم یا خیر؟ آنچه حکم اللّه است بیان فرمائید.

ج

- چنانچه خانه مذکور در موقع وقوع معامله در طرح بوده و خریدار اطلاع نداشته احتیاط این ستکه خریدار در صورت عدم رضایت معامله را فسخ نماید و جواز اخذ ارش با امکان فسخ و ردّ مبیع به فروشنده بنظر حقیر محلّ اشکال است. و اگر بعد از انجام معامله و تحقق قبض در طرح قرار گرفته، حق فسخ ندارد. و الله العالم.

س 1117

اشاره

- مرحوم پدر این جانب قطعه زمینی بمساحت یکصد و هفتاد و پنج متر مربع کنار خیابان 45 متری را به شخصی واگذار نموده و سند وکالت زمین مذکور را نیز بنام خریدار انتقال داده‌اند ولی متأسفانه چون در زمان معامله زمین بعلت وجود خاک در زمین امکان متراژ دقیق زمین وجود نداشته و زمین فقط طبق نقشه به فروش رفته است اکنون طبق نقشه شهرداری که حدود 9 ماه از معامله زمین می‌گذرد تعداد 18 متر مربع از زمین موصوف در مسیر خیابان قرار گرفته 
جامع الاحکام، ج‌1، ص: 323
از از محضر مبارک استدعا دارد این جانب را ارشاد فرمائید تا هم مرحوم پدرم زیر دین نباشند وهم حقّی از محقّی پایمال نگردد.

ج

- در مورد سؤال، چنانچه موقع انجام معامله 18 متر از زمین مذکور در طرح بوده و خریدار اطلاع نداشته باید به نسبت 18 متر ثمن به مشتری برگردانده شود و اگر موقع انجام معامله در طرح نبوده بلکه بعد از وقوع معامله در طرح قرار گرفته خریدار حقّی بفروشنده ندارد.

س 1118

اشاره

- شخصی یک قطعه زمین شخصی که به ارث به او انتقال یافته و از قدیم الایام هم در آنجا مشغول کشت و کار بوده است فروخته، مشتری نیز تصرفات مالکانه در آن نموده و به عنوان تصرف ستونهائی از سنگ در زمین زده است چندی پیش همین زمین و زمینهای همجوار آن از طرف دولت منابع طبیعی اعلان شده وقتی که مشتری اطلاع پیدا کرده پس از گذشت پنج سال از این معامله آمده و ادعا می‌کند که پشیمان شده‌ام آیا شرعاً این مشتری می‌تواند زمین را پس بدهد و معامله را فسخ کند؟

ج

- در فرض سؤال، چنانچه در هنگام وقوع معامله به هیچ عنوان معلوم نبوده که اداره منابع طبیعی، زمین مورد معامله را می‌خواهد تصرف کند و هیچ یک از متعاملین اطلاعی در این خصوص نداشته‌اند و پنج سال بعد آنجا را بعنوان منابع طبیعی اعلام کرده‌اند خریدار حق فسخ ندارد و چنانچه نزاع موضوعی باشد مرافعه شرعیّه لازم است.

خسارت به هم زدن معامله

س 1119

اشاره

- هنگام خرید یک باب منزل مسکونی قرار شد مشتری در صورت پشیمان شدن مبلغ پنجاه هزار تومان بپردازد حال که مشتری پشیمان شده آیا فروشنده حق گرفتن این مبلغ را دارد؟

ج

- در فرض سؤال، قرار مذکور باطل است و در معامله مورد سؤال، چنانچه با صیغه بیع بوده باینکه فروشنده بگوید فروختم و خریدار بگوید خریدم هیچ‌یک از طرفین حق فسخ ندارند و اگر معاطاتی یعنی بدون صیغه بوده بنابر احتیاط باید طرفین مصالحه نمایند، و اگر نزاع موضوعی در بین است مرافعه شرعیّه لازم است.
جامع الاحکام، ج‌1، ص: 324

س 1120

اشاره

- منزلی را در بنگاه می‌فروشند به طرف به دو میلیون تومان مثلًا و قولنامه می‌نویسند و در آن ذکر می‌کنند تا 10 روز دیگر هر کس آماده معامله نشد ده هزار تومان به دیگری بپردازد دادن این ده هزار تومان و گرفتن آن چه صورت دارد؟

ج

- مجرد ذکر و نوشتن اینکه هر کس آماده معامله نشد ده هزار تومان به دیگری بپردازد در قولنامه الزام‌آور و لازم الوفا نیست مگر اینکه در ضمن عقد لازمی شرط شده باشد.

س 1121

اشاره

- امروزه شاهد قراردادهایی بنام قولنامه یا بیع‌نامه و یا غیره هستیم که در این گونه قراردادها مبلغی بعنوان خسارت یا التزام یا پشیمانی در قرار داد شرط می‌شود. در صورتی که ضرر و زیانی به طرفین از نظر عرف وارد نشده باشد اخذ این مبلغ از لحاظ شرع به چه صورت می‌باشد آیا اینگونه قراردادها لازم الوفاء هستند یا خیر؟

ج

- در فرض سؤال چنانچه در بیع اینطور شرط شود که در مدت معین هر یک از طرفین در صورتی که فلان مبلغ بدهد حق فسخ دارد در این صورت اگر مبلغ تعیین شده را بدهد می‌تواند فسخ کند هر چند هیچ‌گونه خسارتی هم نباشد و اگر ندهد حق فسخ ندارد ولی اگر باین نحو شرط شود که هر یک از طرفین چنانچه فسخ کند باید فلان مبلغ بدهد این نحو شرط کردن باطل است و هیچ‌یک حق فسخ ندارند.

س 1122

اشاره

- شخصی خانه را فروخته و مبلغ یکصد هزار تومان بعنوان بیعانه از خریدار دریافت نموده است و قرار شد بقیه را تا شش ماه پرداخت نماید و منزل را تحویل بگیرد و ضمناً شرط کرده‌اند چنانچه خریدار تا شش ماه پشیمان شود حقی در بیعانه ندارد و اگر فروشنده به مدت شش ماه پشیمان شد علاوه بر بیعانه مبلغ صد هزار تومان هم از خود به خریدار پرداخت نماید و لکن خریدار پشیمان نشده و در مدت فوق نتوانست پول تهیه کند و خانه را خریداری نماید و فروشنده هم بعد از شش ماه خانه خود را فروخته آیا می‌تواند بیعانه را به خریدار ندهد یا خیر؟

ج

- در فرض سؤال فروشنده باید بیعانه را به مشتری پس بدهد و حق امتناع ندارد و در نزاع موضوعی مرافعه شرعیّه لازم است.
جامع الاحکام، ج‌1، ص: 325