احکام سود در فروش کالا

سود عادلانه در فروش کالا

س 1160

اشاره

- کسی که کاسبی می‌کند چه مبلغی از جنس را باید سود ببرد که مالش حرام نشود؟

ج

- با تراضی طرفین و رعایت شرائط معامله و اجتناب از غش و دروغ و محرمات دیگر به هر قیمت بفروشد در صورتی که حاکم شرع جامع الشرائط و منصوبین او نرخی برای آن جنس تعیین نکرده باشند حرام نیست ولی اجحاف بسیار مذموم است. و اللّه العالم

س 1161

اشاره

- بعضی از اجناس مدت یک یا دو سال و یا مدتی در فروشگاه می‌ماند بعد از مدتی قیمت آنها بالا می‌رود آیا فروشنده حق دارد آن را به قیمت روز بفروشد؟

ج

- مانعی ندارد ولی سعی کند بی‌انصافی نشود که آثار سوء دارد.

س 1162

اشاره

- بعضی از اجناس تلفات دارد آیا فروشنده حق دارد آن جنس را قبل از فروختن بخاطر جلوگیری از زیان چند درصد گرانتر بفروشد؟

ج

- اشکال ندارد.

س 1163

اشاره

- این جانب در تاریخ 16/ 12/ 72 مقدار سه هزار کیلو چای بسته‌بندی شده از قرار هر کیلو 2600 ریال از سازمان چای خریداری نموده‌ام که چای مذکور در تاریخ 16/ 1/ 73 به حقیر تحویل شده و بنده نیز چای مذکور را به قیمت هر کیلو عمده‌فروش 2650 ریال و خورده‌فروش 2700 ریال توزیع نموده ام و در تاریخ 15/ 2/ 73 مجدّداً به سازمان چای مراجعه و همان چای را از قرار هر کیلو 3700 ریال خریده‌ام چنانچه مقدار یکصد کیلو چای خرید قبلی نزد این جانب موجود بوده باشد ترقی و تفاوت قیمت آن متعلق به کیست؟

ج

- در مورد سؤال از باب ترقی قیمت چیزی به سازمانی که چای را بشما فروخته تعلق نمی‌گیرد فقط اگر شرط بر شما کرده باشد که چای را به قیمت معیّنی بفروشید تخلّف از آن شرط جایز نیست. و اللّه العالم.

س 1164

اشاره

- کاسب و مغازه دار، کالا و اجناس را که در چند سال پیش خریداری 
جامع الاحکام، ج‌1، ص: 339
و تا کنون به فروش نرفته از جمله کالاهائی مانند ظروف استیل، چینی، بخاری و سایر مایحتاج، می‌تواند به نرخ روز به فروش برساند و از نظر شرع مقدس اشکال دارد یا خیر؟

ج

- بطور کلی هر کس می‌تواند کالای خود را به هر قیمتی بفروشد البته سزاوار است رعایت انصاف و ترک اجحاف به مؤمنین را بنماید بلی چنانچه کالای مذکور را بشرط فروش به قیمت معیّنی به مغازه دار داده‌اند و تخلّف کرده و آن را به مردم نفروخته است فعلًا هم باید بشرط عمل کرده به همان قیمت در اختیار مصرف‌کننده قرار دهد.

س 1165

اشاره

- آیا میوه‌فروش میوه را کیلوئی 20 تومان بخرد و کیلوئی 30 تومان بفروشد اشکال دارد یا خیر؟

ج

- اشکال ندارد ولی سعی شود که بی‌انصافی نشود که آثار سوء دارد.

نزاع در خریدوفروش

س 1166

اشاره

- زید مثلًا شتری را به عمرو می‌فروشد و تحویل می‌دهد مدتی از این خریدوفروش می‌گذرد که ثالثی مدعی می‌شود که شتر از من است و زید که فروشنده شتر بوده ادعای ثالث را قبول می‌کند، ولی عمرو که خریدار شتر و تحویل‌گیرنده بوده ادعای ثالث و قبول زید را رد مینماید، آیا اظهارات فروشنده اثری تحت عنوان اقرار و یا شهادت علیه خریدار ندارد؟

ج

- در فرض سؤال، بعد از اینکه زید شتر را بعنوان ملک خود به عمرو فروخته معامله محکوم به صحت است و بعد از معامله اقرار او به اینکه شتر مال شخص ثالث است نسبت به عمرو (مشتری) بلااثر است بنابراین شتر متعلّق به عمرو است لکن اقرار زید بر علیه به خودش مسموع است و باید قیمت شتر را به شخص ثالث بدهد، بلی در صورتی که به دلیل شرعی ثابت شود که شتر ملک شخص ثالث بوده معامله فضولی است و منوط به اجازه مالک شتر است.

س 1167

اشاره

- اگر شخصی موتوری را بفروشد و چندین سال از آن موضوع گذشته باشد و همچنین چندین بار هم به افراد مختلف دست به دست فروخته شده باشد و نفر اول به گفته خودش مبلغ 10 هزار تومان از پول موتور را نگرفته و می‌خواهد
جامع الاحکام، ج‌1، ص: 340
از من که آخرین نفر هستم مبلغ 50 هزار تومان بگیرد در صورتی که من از این موضوع اطلاع نداشتم و همچنین افراد قبلی که قبل از من موتور را خریده‌اند نمی‌شناسم و شخص اول که مبلغ پنجاه هزار تومان از من طلب می‌کند هیچ مدرکی از نفر اول مبنی بر اینکه از او 10 هزار تومان می‌خواهد ندارد آیا اصلًا این از نظر شرعی درست است که او این مبلغ طلب را از من بگیرد و نیز آیا درست است که به جای 10 هزار تومان از من پنجاه هزار تومان بگیرد؟

ج

- بطور کلّی در مثل مورد سؤال، مالک اوّلیه موتور نمی‌تواند از خریدار آخر طلب خود را وصول کند و چنانچه طلبی هم داشته باشد باید به خریدار اوّل مراجعه نماید، و در نزاع موضوعی مرافعه شرعیّه لازم است.

س 1168

اشاره

- شخصی قطعه زمینی خرید به مبلغ 5 میلیون و دویست هزار تومان و طرفین توافق کرده‌اند که زمین هر چقدر بود به همین مبلغ باشد و مدتی از معامله گذشته است و حالا فروشنده میگوید زمین بیشتر از آن متراژی است که مورد نظر من بوده و مبلغ دیگری اضافه میخواهم آیا چیزی به او تعلق می‌گیرد یا نه؟

ج

- در مورد سؤال اگر زمین بعنوان قطعه و بمشاهده معامله شده نه بعنوان متراژ طرفین بعد از معامله از لحاظ کم و زیاد بودن متراژ حق فسخ و یا مطالبه قیمت زیادتر و یا کمتر را ندارند ولی اگر به متراژ معامله شده حکم دیگری دارد و در نزاع موضوعی محتاج به مرافعه شرعیّه است.

س 1169

اشاره

- پدری به ولایت، سهم پسر نابالغش را می‌فروشد پسر پس از بلوغ ادعای غبن می‌کند و پدر می‌گوید من در آن زمان طبق مصلحت تو معامله نموده‌ام اکنون که پدر مرحوم شده حکم شرع چیست؟

ج

- در فرض سؤال معامله شرعی و ممضی است و مولی علیه حق فسخ را بعد از بلوغ ندارد بلی اگر شرعاً ثابت شود که ولی شرعی خیانت نموده یا واقعاً در هنگام وقوع معامله مغبون بوده و جاهل بموضوع یا حکم بوده مولی علیه می‌تواند معامله را فسخ کند و در نزاع موضوعی مرافعه شرعیّه لازم است. و اللّه العالم 
جامع الاحکام، ج‌1، ص: 341

س 1170

اشاره

- اگر شاخه‌های درخت زید عمرو را زحمت می‌رساند و از استفاده نمودن از بام خود مانع می‌شود بلکه شاخه‌های درخت بر سر و روی عمرو برخورده نقصان می‌رساند و بام از استفاده نمودن معطل شده است حکم شرع را بیان فرمائید.

ج

- در فرض سؤال عمرو می‌تواند از زید که مالک درخت است بخواهد که شاخه‌های درخت خود را از فضای ملک زید خارج کند و یا قطع کند و اگر زید که صاحب درخت است امتناع کرد خود عمرو می‌تواند اگر ممکن است بدون قطع کردن شاخه را برگرداند به ملک خود عمرو و اگر برگرداندن ممکن نیست می‌تواند آن را قطع کند. و اللّه العالم

س 1171

اشاره

- معامله‌ای در خصوص فروش کارخانه‌ای به صورت قطعی انجام پذیرفته است فرضاً ده میلیون تومان که از پرداخت پول تا دو ماه خودداری شده است خریدار به فروشنده که نیاز پولی داشت تحمیل نمود که اجباراً قولنامه دیگری به مبلغ هشت میلیون تومان تنظیم نماید آیا خریدار دو میلیون را به فروشنده مدیون و بدهکار است یا خیر؟

ج

- در فرض سؤال چنانچه بر طبق قولنامه دوّم طرفین با رضایت معامله را انجام داده‌اند به معنی اقاله معامله اول و تجدید معامله است و صحیح است و خریدار فقط مدیون ثمن دوم یعنی هشت میلیون تومان هست و در نزاع موضوعی مرافعه شرعیّه لازم است.

س 1172

اشاره

- شخصی خانه‌ای را جهت تأسیس حسینیّه خریداری می‌کند بعد از خرید آن را جهت حسینیّه اختصاص داده و صیغه وقف خوانده شده و سالیان دراز مراسم عزاداری و مجالس مشابه دیگر در آن اقامه می‌نماید پس از چندی برخی مالکین اولیّه منکر فروش میشوند و ادّعاء مالکیت آن را می‌نمایند. آیا متصدی حسینیه حق دارد از افرادی که انجام معامله را انکار نموده‌اند تقاضای قسم نماید؟ و اگر جواب منفی است هرگاه چنین کاری انجام شده باشد آیا اتیان سوگند می‌تواند ملاک حکم قرار گیرد یا خیر؟

ج

- در فرض سؤال اگر خریدار بیّنه شرعی اقامه کند که ملک را خریده قسم 
جامع الاحکام، ج‌1، ص: 342
مالکین اولیه مبنی بر عدم فروش اثری ندارد بلی اگر خریدار نتواند خرید ملک را شرعاً اثبات کند نوبت به قسم مالکین به عدم فروش میرسد ولی به هر حال فصل منازعه و اقامه بینه و قسم باید با مرافعه شرعیّه انجام شود.

س 1173

اشاره

- منزلی را خریدم از قرار اینکه مقداری از پول هنگام نوشتن قولنامه تحویل فروشنده شود و بقیه مبلغ را بعد از دو ماه بپردازم، فروشنده هم گفت که در این مدت دوماهه، سند و کلید منزل در تصرف من می‌ماند، ما هم موافقت کردیم، مبلغ باقیمانده را تا دو روز قبل از تاریخ تحویل، آماده و به فروشنده بدهیم، فروشنده گفت چون آن مقدار باقیمانده از مبلغ که حق من است در اختیار مشتری بود، لذا من سود آن مبلغ را در این مدت دوماهه می‌خواهم، حالا با توجه به اینکه خریدار در هنگام نوشتن قولنامه مقداری از پول را به فروشنده تحویل داده و جز کاغذ قولنامه و امضای فروشنده چیز دیگری تحویل نگرفت، حکم شرعی این سودی که فروشنده می‌خواهد چیست؟

ج

- در فرض سؤال بایع زائد بر اصل ثمن معامله چیزی طلبکار نیست و در نزاع موضوعی مرافعه شرعیّه لازم است.

س 1174

اشاره

- زید مقدار معیّن از باغ مشجر معین از عمرو خریده است و به صورت باغ معامله شده و در قولنامه و سند هم به صورت باغ مشجر معامله شده و از معامله تقریباً ده سال می‌گذرد و در این مدت از جوئی که از باغ فروشنده می‌گذرد این باغ مشروب می‌شده چون این جوی قبل از معامله بوده الآن صاحب باغ یعنی عمرو می‌خواهد مسیر آن جوی را که باغ زید از آن مشروب می‌شود عوض نماید و با عوض کردن به مشتری ضرر می‌رسد آیا فروشنده این حق را دارد که مسیر جوی را بدون رضایت عوض کند؟

ج

- در مورد سؤال با فرض اینکه زید جهت مشروب ساختن باغ خریداری شده از عمرو قبلًا حق داشته که از جوی معیّنی که در ملک فروشنده واقع شده استفاده نماید فروشنده باغ (عمرو) حق ندارد بدون رضایت زید مسیر آن را عوض کند. و اللّه العالم 
جامع الاحکام، ج‌1، ص: 343

س 1175

اشاره

- شخصی مقداری از باغ خود را به شخص دیگری فروخته و پس از فروش واخذ قیمت مقدار فروخته شده را که پانصد متر بوده از سهم خود جدا و دیوارکشی و تحویل خریدار داده و چون خریدار برای مشروب کردن سهم خریداری شده نه آب برکه داشته و نه حق آبه پس از مدّت مدیدی از فروشنده خواهش کرده که به او اجازه دهد یک نوبت که باغ خودش را مشروب میکند به اندازه نیم ساعت هم آب از باغ خودش به سهم او عبور بدهد فروشنده هم بر حسب احترام همسایگی قبول کرده تا زمانی که برای باغ خودش آب می‌گیرد این کمک را به او بکند منتهی چون آب از چاه شخص دیگری خریداری می‌شده ایشان یعنی خریدار به قدر نیم ساعتی که به او داده می‌شود وجهش را بپردازد اکنون به علّت فعل و انفعالاتی که در آن منطقه بطور کلّی به عمل آمده و انهار و مجاری قسمت عمده‌اش از بین رفته نتیجتاً باغ فروشنده هم از آب افتاده است و در صدد فروش زمین آن برآمده اکنون خریدار آمده و از فروشنده مطالبه حق می‌کند و می‌گوید من از باغ شما حق آبه و راه آب دارم در صورتی که به شرح مذکور بالا و طبق بیع نامه‌ای که در دست است هیچ گونه حق آبه و راه آبی نداشته و آنچه عمل شده ارفاق و کمکی از طرف خریدار بوده. خواهشمند است با توجه به معروضات بالا رأی و نظر خودتان را برای رفع غائله مرقوم نمائید.

ج

- از قضیه شخصیّه اطلاع ندارم بطور کلی اگر محلّی که بعنوان باغ خریداری شده با حق مجرای آب خریده شده فعلًا هم آن حق محفوظ است و اگر بدون این حق خریداری شده هر چند فروشنده موافقت کرده باشد که هر وقت باغ خود را مشروب نمود باغ خریدار را نیز مشروب نماید در این صورت خریدار حقی به زمین مجاور برای آب گرفتن ندارد، بلی چنانچه زمین فروخته شده بعنوان باغ بوده و راهی برای شرب آن غیر از بقیه باغ ملکی فروشنده نباشد ظاهر معامله فروش زمین با راه آب است و در نزاع موضوعی مرافعه شرعیّه لازم است.

س 1176

اشاره

- شخصی اشیائی آهنی را حدود سه سال قبل در اختیار کسی قرار داده و قرارشان بر این بوده که طرف وزن کرده و به قیمت روز وجه آن را بپردازد. و لکن آن شخص پس از قبض آن اشیاء آنها را در خانه مسکونی مصرف کرده بدون اینکه وزن نماید و سپس آن خانه را فروخته. الآن از او مطالبه قیمت آن 
جامع الاحکام، ج‌1، ص: 344
اشیاء به قیمت فعلی در بازار شده و او قبول نمی‌کند بلکه می‌خواهد قیمت سه سال قبل را بپردازد. حکم مسأله چیست؟

ج

- در مورد سؤال، که بدون توزین و انجام معامله مصرف شده مصرف‌کننده ضامن مثل آهن آلات مصرف شده است و با رضایت مالک قبلی آهن آلات می‌تواند قیمت فعلی آن را بدهد و در نزاع موضوعی مرافعه شرعیّه لازم است.

مسائل متفرقه خریدوفروش

س 1177

اشاره

- استدعا دارم فتوای مبارک در موارد ذیل به اطلاع مقلدین برسد:

1

- آیا قبض و اقباض در قطعیت و نفوذ بیع مؤثر بوده و ضروری است؟

- با اجراء صیغه، قبض و اقباض در تحقّق بیع معتبر نیست بلی در بیع صرف تقابض در مجلس و در بیع سلم قبض ثمن قبل از تفرّق از مجلس عقد معتبر است و معاطاة بقبض و اقباض محقّق می‌شود تفاصیل این مسائل را در کتابهای فقهی ملاحظه نمائید. و الله لعالم

2

- و آیا در این امر بین معاملات کوچک و عرفی و بزرگ فرقی است؟

- فرقی نیست. و اللّه العالم

3

- و در صورت مثبت بودن پاسخ آیا قبض و اقباض تمامی ثمن و مثمن شرط است یا چنانچه قسمتی از ثمن تأدیه شود، معامله بیع محقق می‌گردد، و قبض و اقباض کل ثمن و مثمن از آثار و الزامات ناشی از عقد بیع می‌باشد؟

- در مواردی که قبض و اقباض شرط است به نسبت آنچه قبض و اقباض شده معامله محقق می‌شود.
و اللّه العالم

س 1178

اشاره

- فروش یک ملک به صورت زمانی به چند نفر چه حکمی دارد؟ (مثلًا ملکی به چهار نفر فروخته شده و این ملک در هر فصل سال در اختیار مالک همان فصل باشد که خودش استفاده کند یا اجاره دهد و یا ...)

ج

- فروش ملک به صورت مذکور شرعی نیست ولی اجاره اشکال ندارد. و الله لعالم

س 1179

اشاره

- این جانب در سال 66، منزلی در تهران خیابان ظفر به قیمت عادلانه 
جامع الاحکام، ج‌1، ص: 345
آن روز خریداری نمودم که مساحت آن 1053 متر میباشد که تا سال 66 چند دست معامله شده اکنون متوجه شده ام قسمتی از آن، سند رسمی دارد و قسمتی ندارد ولی معامله بطور شرعی انجام و بیع‌نامه با تراضی طرفین انجام شده است؛ آیا این معامله صحیح بوده است؟

ج

- در مورد سؤال چنانچه منزل مذکور در تصرّف شخصی بوده و متصرف بعنوان مالک بلا منازع آن منزل را به شما فروخته و مدّعی دیگری با مدرک شرعی بعنوان مالکیت همه و یا بعض آن منزل در بین نیست ابتیاع شما شرعاً محکوم به صحت است و هر گونه تصرّف در آن منزل برای شما شرعاً محکوم به حلیّت است و سند رسمی نداشتن قسمتی از آن منزل ضرر ندارد. و اللّه العالم.

س 1180

اشاره

- بیع کالی بکالی چه نوع بیعی است و حکم آن در شرع و حقوق موضوعه به چه صورت می‌باشد؟

ج

- اگر جنسی را بفروشد و قرار بگذارد که بعد از مدّتی تحویل دهد و پول آن را هم بعد از مدّتی بگیرد معامله کالی بکالی و باطل است.

س 1181

اشاره

- قصد انشاء در عقد را شرح دهید.

ج

- انشاء بمعنی ایجاد کردن در مقابل اخبار که بمعنی خبر دادن است و در آن احتمال صدق و کذب میرود بر خلاف انشاء که صدق و کذب در آن معنی ندارد مثلًا اگر انسان بگوید فلان چیز را فروختم دو معنی ممکن است داشته باشد یکی اینکه خبر دهد از اینکه جنس خود را فروخته‌ام که این اخبار است و دیگر اینکه در هنگام معامله به مشتری بگوید این جنس را بشما فروختم و با این جمله (فروختم) قصد ایجاد بیع معین داشته باشد.

س 1182

اشاره

- اگر در معامله‌ای، فروشنده توسط فاکس پیشنهاد کامل فروش مکتوب خود را ارسال و خریدار نیز قبولی خود را توسط فاکس برای فروشنده ارسال نماید آیا ایجاب و قبول و نتیجتاً، عقد بیع محقق می‌گردد یا حتماً قرارداد مبایعه نامه حضوری لازم است؟ و در صورتی که انجام معامله توسط ارسال فاکس نافذ باشد، چنانچه طرفین پس از اجرای عقد بیع توسط فاکس پس از مدتی یکدیگر را ملاقات نمایند و حضوراً نیز مبایعه نامه کتبی تنظیم نمایند که 
جامع الاحکام، ج‌1، ص: 346
کاملًا مطابق با مفاد فاکسهای قبل باشد، آیا عقد انجام شده از زمان صدور فاکس‌های ایجاب و قبول واقع و محقق شده است یا از زمان صدور مبایعه‌نامه که فرضاً در 3 ماه بعد نوشته شده است؟

ج

- تحقق بیع و خریدوفروش بصورت مذکوره محلّ اشکال است اگر چه وقوع بشرط عدم تاخیر جواب (قبول) از زمانی که معرض انصراف بایع از معامله نباشد و پیشنهاد هم اعلام فروش باشد بعید نیست بنابراین تاریخ وقوع عقد، زمان وصول فاکس جواب به فروشنده است. و اللّه العالم.

س 1183

اشاره

- شخصی 500 بسته چای خارجی فروخته به وزن هر کدام یک کیلوگرم و قیمت هم تعیین کرده هر کیلو 2320 تومان و کل وجه را هم دریافت نموده حال وزن هر بسته 10 مثقال کم است به فروشنده می‌گویم که این مقدار از وزن کسری دارد میگوید چای خارجی است و بسته‌بندی شده از خارج بوده و کسری مربوط به من نیست با وجود اینکه 25 کیلو کم است و علی هذا پنجاه و هشت هزار تومان ضرر برای من می‌باشد و من از ایشان هر بسته‌ای یک کیلو خریدم در این رابطه نظر مبارک را مرقوم فرمائید.

ج

- در فرض سؤال، چنانچه معامله را به وزن معلوم انجام داده‌اید، آن مقدار را که کم است طلبکارید و حق مطالبه دارید و اگر بسته‌ای معامله کرده‌اید و بنحو مصالحه بوده و وزن دقیق مطرح نبوده فقط معامله روی بسته‌های معروف به یک کیلوئی انجام شده هر چند شما تصوّر می‌کرده‌اید که یک کیلو تمام است حق مطالبه ندارید و اگر نزاع موضوعی در بین باشد مرافعه شرعیّه لازم است. و اللّه العالم

س 1184

اشاره

- در بازار معمول شده عمده‌فروشان اجناس را با ظرف وزن و خرید و فروش می‌کنند مثلًا می‌گوید یک کیسه برنج میخواهم فروشنده با گونی وزن و به قیمت برنج پول ظرف را می‌گیرد در صورتی که وزن ظرف هم معلوم نیست و خریدار هم می‌داند و از موضوع اطلاع دارد و در خرده‌فروشی هم چیزهایی با پاکت وزن می‌شود و نانهای شیرینی که با جعبه فروخته می‌شود نظر مبارک را در این معاملات چیست؟

ج

- خریدوفروش بنحو مذکور در سؤال اشکال ندارد.
جامع الاحکام، ج‌1، ص: 347

س 1185

اشاره

- این جانب از طرف شخصی وکیل شده‌ام که یک تانکر فلزی را به مبلغ 200000 ریال بفروشم ولی پس از مراجعه به مشتری، مشتری حاضر شد که تانکر را به مبلغ هیجده هزار الی نوزده هزار تومان خریداری نماید. این جانب به صاحب تانکر اطلاع دادم ولی او گفت تانکر را خودم نیاز دارم و آن را نفروشید، ولی بنده به لحاظ اینکه خیال کردم صاحب تانکر بخاطر ما به التفاوت در قیمت بیست و نوزده هزار تومان حاضر به فروش نشد. پس از صحبت با مشتری او را راضی به پرداخت بیست هزار تومان نمودم و تانکر را به او فروختم ولی پس از دو ساعت از وقوع معامله صاحب تانکر به بنده اطلاع داد که راضی به فروش تانکر نیستم و نبوده‌ام. مشتری می‌گوید من تانکر را به شخص ثالثی فروخته‌ام و حاضر به بازگرداندن آن نیستم. لذا از حضرتعالی تقاضا داریم که حکم شرعی را در خصوص موضوع بیان فرمائید که آیا معامله قابل فسخ است و یا صور دیگری وجود دارد؟

ج

- در فرض سؤال ظاهر گفته موکل که (نفروشید) عزل شما از وکالت است علی هذا معامله فضولی است و با ردّ مالک باطل و بی‌اثر است.

س 1186

اشاره

- شخصی بنام زید به شخص دیگری مبلغ صد و یا دویست هزار تومان میدهد و آن را برای خریدن جنسی مانند برنج و غیره وکیل میکند و سپس همان جنس را به قیمتی که وکیل و موکل هر دو بر آن قیمت راضی باشند به وکیل میفروشد لطفاً بفرمائید که این گونه بیع و شراء از نظر اسلام صحیح است یا نه؟
ثانیاً: اینکه اگر موکل ثمن بیع فوق الذکر را بطور اقساط یک ساله از وکیل وصول کند به این صورت که چند هزار تومان هر برج «از وکیل که مشتری همان جنس می‌باشد» وصول کند و ما بقی ثمن را هم در پایان سال وصول کند چه حکمی دارد؟

ج

- در مورد سؤال، چنانچه مبیع را وکیل از طرف موکّل قبض نموده و یا خود موکل قبض نموده بعد از قبض فروش آن به وکیل، قسطی و یا نقدی اشکال ندارد.

س 1187

اشاره

- شخصی واسطه شده و پول را داده از طرف یکی از تجّار مقدار زیادی موم و عسل خریده پس از خرید، معلوم شده مورد معامله (موم- عسل) مال دیگری بوده که سرقت کرده بودند الآن پول واسطه پا در هوا مانده و طرف 
جامع الاحکام، ج‌1، ص: 348
حساب پول آن را نمی‌دهد لطفاً حکم شرعی را بیان بفرمایید.

ج

- اگر واسطه وکیل از طرف خریدار بوده و کوتاهی در تحقیق نکرده است و جنس مذکور را با اطّلاع موکّل خریداری نموده، موکّل باید طلب وکیل را بپردازد و در نزاع موضوعی مرافعه شرعیّه لازم است. و اللّه العالم

س 1188

اشاره

- این جانب حدود 8 ماه قبل مقدار معینی فاستونی با قیمت تعیین شده و با محاسبه 1% عوارض شهرداری طی قرارداد رسمی از شرکتی نقداً خریداری نمودم که قرار شد بعد از دریافت تمام وجه پارچه، در ظرف حد اکثر یک ماه، شرکت به قرارداد خود عمل نماید. نه تنها شرکت در تحویل جنس به تعهدات خود پایبند نبوده هر چندگاه به بهانه‌های واهی از قبیل نوسان قیمت ارز و مواد اولیه و یک مرتبه (از روی نارضایتی) 2000 ریال در هر متر و مرتبه دیگر نیز 1500 ریال در هر متر ما به التفاوت گرفت و بعد از مدت حدود 250 روز جنس را تحویل داده است و چون مبالغ دریافتی اضافی (جمعاً 3500 ریال در متر) از روی نارضایتی و بالاجبار بوده است و با توجه به اینکه در ابتدا قیمت و مدت معامله شرعاً تعیین گردیده بوده است از نظر شرعی این معامله چه تکلیفی دارد و آن مدت اضافی که پول این جانب نزد شرکت بوده است آیا این جانب حقی بر ادعای خسارت دارم. خواهشمند است نظر خود را اعلام فرمائید.

ج

- بطور کلی بعد از انجام معامله، فروشنده حق ندارد بجهت نوسان قیمت و غیره چیزی زائد بر قیمت تعیین شده در هنگام معامله بگیرد و اگر بدون رضایت خریدار چیزی از او بگیرد ضامن است و امّا خریدار برای دیر تحویل دادن جنس از طرف فروشنده حق مطالبه چیزی ندارد گرچه اگر فروشنده بدون عذر جنسی را در موقع مقرّر تحویل ندهد مرتکب معصیت شده است.
جامع الاحکام، ج‌1، ص: 349
احکام اجاره 
جامع الاحکام، ج‌1، ص: 351

اجاره

احکام اجاره

س 1189

اشاره

- در اجاره، فقهاء میفرمایند: «و تُملک الاجرة بالعقد و یجب تسلیمها بتسلیم العین الموجرة و إن کانت علی عمل فبعده».
آیا اینکه الآن متداول است که در پایان ماه کرایه را می‌پردازند خلاف ضوابط شرعی است و اگر موجر و صاحب خانه اول ماه بعد از تحویل خانه مطالبه کرایه کرد آیا حق دارد یا مثلًا در معامله‌ای که خانه را یک ساله یا دوساله کرایه داده در ابتدای اجاره کرایه یک ساله و دوساله را می‌تواند مطالبه کند؟

ج

- بلی در فرض سؤال موجر مالک تمام مال الاجاره در ذمه مستأجر می‌شود و با تسلیم عین مورد اجاره حق مطالبه اجرت تمام مدت را دارد بلی اگر مستأجر بر او شرط کرده باشد که بطور اقساط بپردازد قبل از رسیدن موعد هر قسط حق مطالبه آن را ندارد.

س 1190

اشاره

- اینکه فقهاء فرموده‌اند: «و لو ظهر فیها (فی الأجرة) عیب فللأجیر
جامع الاحکام، ج‌1، ص: 352
الفسخ أو الأرش مع التعیین و مع عدمه یطالب بالبدل و قیل له الفسخ».
آیا پس از پایان کار که قاعدةً در همان زمان اجرت را دریافت می‌کند اگر مواجه با عیب در اجرت شد می‌تواند فسخ کند؟ آیا در وقتی که کار پایان گرفته فسخ اجاره چه معنی دارد؟
و اگر قبل از انجام کار بوده خوب طبق فرموده خود فقهاء هنوز اجرت را دریافت نکرده یعنی اجیر حق تحویل گرفتن آن را ندارد تا مواجه با معیوب بودن اجرت گردد؟

ج

- بنظر حقیر جواز اخذ ارش در صورت مفروضه محلّ اشکال است بنابراین اجیر میتواند اگر چه بعد از انجام کار باشد معامله را فسخ نماید و اجرة المثل عمل خود را دریافت کند و اگر قبل از انجام عمل نیز عیب اجرت معلوم شد اجیر می‌تواند اجاره را فسخ نماید یا به همان اجرت عمل را انجام دهد.

س 1191

اشاره

- اگر مؤسسه و یا شخص دیگری، حق کسی را مثل کارگر و یا کسی که کار دیگری انجام داده باشد، ندهد، درحالی‌که قبلًا شرط کرده بودند که فلان مقدار اجرت بگیرد، آیا شخص طلبکار می‌تواند به جای آن مبلغ، جنس و یا پولی از آن محل بردارد؟

ج

- اگر شرعاً طلب دارد و نمی‌تواند آن را وصول کند باید به حاکم شرع مراجعه نماید تا با عدم امکان وصول، با اجازه حاکم شرع از مال مدیون تقاص نماید.

س 1192

اشاره

- مؤسس یک مدرسه غیر انتفاعی بموجب قرار دادی دستنویس مدیریت دبستان را به شخصی واگذار و مبلغی را ماهیانه بعنوان اجرت تعیین می‌نماید و برای اطمینان بیشتر از صحت کار، قرار داد دوساله تعیین می‌کند با آغاز سال تحصیلی مؤسس توانائی لازم را در مدیر ندیده و موارد ضعف را از قبیل چگونگی انتخاب معلمان- حضور و غیاب- میزان حقوق پرسنل و ... را به او تذکر داده و از آقای مدیر می‌خواهد که در سال تحصیلی دوم متعهد گردد موارد ضعف تکرار نگردد آقای مدیر حاضر به پذیرفتن نکات ذکر شده نگردیده و مدرسه را رها و خود اقدام به تأسیس مدرسه جدید نموده و بخشی از دانش‌آموزان را برای ثبت نام به مدرسه خود برده و استعفاء خود را کتباً اعلام داشته با
جامع الاحکام، ج‌1، ص: 353
توجه به صورت مسأله فوق لطفاً اعلام فرمائید 1- تأسیس مدرسه جدید و بردن دانش‌آموزان موجب خسارت و ضرر مالی سنگین به مؤسس گردیده آیا جبران ضرر وارده بعهده آقای مدیر می‌باشد یا خیر؟

ج

- در فرض سؤال، تأسیس مدرسه جدید برای مدیر مذکور شرعاً اشکالی ندارد و دانش‌آموزان هم چنانچه به اختیار اولیائشان به مدرسه جدید رفته باشند اشکال ندارد بنابراین چنانچه بخاطر این امر بعض منافع مؤسس مدرسه اوّل، منتفی شود ضمانی بر عهده مدیر نیست.

س 1193

اشاره

- در بعضی روستاها معامله‌ای به قرار زیر صورت می‌گیرد:
شخصی چند گوسفند را به قول خودشان از دیگری اجاره کرده و تا مدت مثلًا یک سال خرج حیوانات را داده و از منافعشان بهره‌مند میشود و پس از اتمام مدت گوسفندانی را با همان خصوصیات به صاحب آنها رد نموده و به ازای هر یک هم مبلغی می‌پردازد. لطفاً بفرمائید این چه نوع معامله‌ای است؟ و چه حکمی دارد؟

ج

- معامله بنحو مذکور در سؤال، باطل است و یکی از راههای صحیح این است که دهنده گوسفند، گوسفند را به گیرنده آن صلح کند در مقابل گوسفندی با همان خصوصیات پس از یک سال دیگر بدهد و در ضمن شرط کند که علاوه بر آن مبلغ معینی پول هم بدهد و گیرنده گوسفند هم قبول کند.

س 1194

اشاره

- نظر اسلام را پیرامون مسأله ذیل که در بانکها یا شرکتها اشخاص حقوقی و بعضاً توسط اشخاص حقیقی صورت می‌گیرد بیان فرمایید. ملکی با مشارکت مدنی خریده می‌شود و آن را به دیگری اجاره به شرط تملیک می‌دهند که پس از پرداخت مبلغ مورد قرارداد- که طبعاً بیش از مبلغی است که ملک با آن خریده شده- مال او شود.

ج

- معامله مذکوره اشکال ندارد و موقعی که مدت اجاره تمام شد بر موجر واجب است ملک را مجاناً به مستأجر بدهد. و اللّه العالم.

س 1195

اشاره

- چنانچه شخصی برای انجام حاجتش هزینه راه و غذای فردی را بدهد و یا اینکه بگوید پس از بازگشت هزینه‌های مذکور را می‌پردازم ولی فرد

اجیر شده در مسیر به دوستی برخورد و به دنبال تعارفات، کرایه راه و غذا و یا یکی از این دو را این دوست پرداخت کرد آیا در هر دو حالت، فرد اجیر شده می‌تواند هزینه یک نفر (یعنی خودش) را مطالبه و مالک شود؟

ج

- بلی مطالبه هزینه راه در هر دو صورت بی‌اشکال است. و اللّه العالم.

جامع الاحکام، ج‌1