پریشان. دیوان حکیم قاآنی6
قصیدهٔ شمارهٔ 267: پدری و پسری سایه و نور یزدان
پدری و پسری سایه و نور یزدان****پدری و پسری رحمت و فیض رحمان
چه پدر آنکه ببالد ز جلوسش اورنگ****چه پسر آنکه بنازد ز وجودش ایوان
چه پدر بخت جوان رامش با پیر خرد****چه پسر پیر خرد رامش با بخت جوان
چه پدر گشته به نه خطهٔ گردون حاکم****چه پسر آمده بر هفت ممالک سلطان
چه پدر بندهٔ دربار شکوهش قیصر****چه پسر چاکر درگاه جلالش خاقان
چه پدر زلّه بر از خوان عطایش حاتم****چه پسر بهره‌ور از دست سخایش قاآن
چه پدر کار جهان راست ازو همچون تیر****چه پسر قامت گردون ز کمانش چو کمان
چه پدر کرده دو تا بر سر نیوان مغفر****چه پسرکرده قبا بر تن دیوان خفتان
چه پدر شعلهٔ تیغش به‌صفت هفت جحیم****چه پسر ساحت‌کاخش به‌مثل هشت جنان
چه پدر بنده‌یی از کاخ منیعش بهرام****چه پسر خادمی از قصر رفیعش کیوان
چه پدر خاک زمین گشه ز حزمش ساکن****چه پسر چرخ برین گشته ز عزمش گردان
چه پدر منفعل از نفخهٔ لطفش فردوس****چه پسر مشتعل از آتش قهرش نیران
چه پدر اختر او برج مهی را مهتاب****چه پسرگوهر او درج شهی را شایان
چه پدر اشهب قدرش را گردون آخور****چه پسر ابرش جاهش راگیتی میدان
چه پدر مهر به کریاس خیامش خادم****چه پسر دهر به دهلیز سرایش دربان
چه پدر گاه سخا مظهر فیض ازلی****چه پسر روز وغا آیت قهر سبحان
چه پدر لجهٔ بیداد از آن پرآشوب****چه پسر زورق آشوب از آن در طوفان
چه پدر افریدون از فر و هوشنگ از هنگ****چه پسر برزو از برز و تهمتن ز توان
چه پدر فطرت آن ثانی آن عقل اول****چه پسر طینت آن اول خلق امکان
چه پدر در حرمش پرفکنان طایر وهم****چه پسر در طلبش بال‌فشان مرغ‌گمان
چه پدر بوم و بر فاقه ز جودش آباد****چه پسر بام و در کینه ز دادش ویران
چه پدر با حشمش حشمت دارا تهمت****چه پسر باکرمش همت حاتم بهان
چه پدر دهرش ناورده به صد قرن قرین****چه پسر چرخش ناکرده مقارن به قران
چه پدر کرده سپر سفت عدو از کوپال****چه پسرکرده زره پیکر خصم از یکان
چه پدرگشته قضا تابع او در احکام****چه پسرگشته قدر پیرو او در فرمان
چه پدر ناوک دلدوزش دلدوزهٔ تن****چه پسر تیغ جهان‌سوزش سوزندهٔ جان
چه پدر زایمن آن خلق جهان را ایسر****چه پسر زایسر آن اهل زمان را ایمان
چه پدر زخم برون را ز عطایش مرهم****چه پسر درد درون را ز سخایش درمان
چه پدر بر زبر چرخ چوکوهی درکوه****چه پسر درکرهٔ خاک جهانی به جهان
چه پدر خطه‌بی ازکشور او عرض زمین****چه پسر لحظهٔ از مدت او طول زمان
چه پدر در حذر از صولت او شیر دژم****چه پسر در خطر از سطوت او پیل دمان
چه پدر آنکه نهنگش بدرد چرم پلنگ****چه پسرکافعی پیچانش بپیچد ثعبان
چه پدر ذرهٔ از نور ضمیرش خورشید****چه پسر قطره‌بی از دست مطیرش باران
چه پدر ساحل جان جودش همچون جودی****چه پسر نوش روان عدلش چون نوشروان
چه پدر آنکه کند کار بگردان مشکل****چه پسر آنکه کند رزم به میدان آسان
چه پدر رتبهٔ مدحش ز سخن بالاتر****چه پسر پایهٔ وصفش چو سخن بی‌پایان
چه پدرگشته صبا زان به ارم خرم‌دل****چه پسر آمده قاآنی ازو تازه روان
چه پدر تا به ابد باد وجودش جاوید****چه پسر تا به قیامت کرمش جاویدان
قصیدهٔ شمارهٔ 268: تاج دولت رکن دین غیث زمین غوث زمان
تاج دولت رکن دین غیث زمین غوث زمان****شاه عادل خسرو باذل شهنشاه جهان
مرگ را در مشت‌گیرد اینک این تیغش دلیل****مار در انگشت دارد وینک آن رمحش نشان
خشم او یارد ز هم بگسستن اعضای سپهر****حزم او تاند بهم پیوستن اجزای زمان
چون نماید یاد تیغش آتشین گردد خیال****چون سراید وصف گرزش آهنین گردد زبان
بسکه اسرار نهان از نور رایش روشنست****آرزو از دل پدیدارست و معنی از بیان
ملک ملک اوست تا هر جا که تابد آفتاب****دور دور اوست تا هرجا که گردد آسمان
ناخدا تا داستان عزم و حزم او شنید****گفت زین پس مرمرا این لنگرست آن بادبان
حقه‌باز و ساحرم خوانند مردم زانکه من****در مدیح شه کنم هردم گفتیها عیان
یاد تیغ اوکنم دوزخ فشانم از ضمیر****نام خشم او برم آتش برآرم از زبان
رعد غرّد گر بگویم کوس او هست اینچنین****کوه برّد گر بگویم رخش او هست آنچنان
نام خُلقِ او برم خیزد ز خاک شوره گل****وصف جود او کنم بخشم به‌سنگ خاره جان
نام حزمش بر زبان آرم فلک ماند ز سیر****ذکر عزمن در مبان آرم زمین‌گردد روان
شرح رزم او دهم گردد جوان از غصه پیر****یاد بزم اوکنم پیر از طرب‌گردد جوان
ای سنین عمر تو چون دور اختر بیشمار****وی رسول عدل تو چون صنع داور بیکران
بسکه در عهد تو شایع گشته رسم راستی****شاید ار مرد کمانگر ساخت نتواند کمان
قصیدهٔ شمارهٔ 269: چو رای خواجه اگر پیر گشته است جهان
چو رای خواجه اگر پیر گشته است جهان****غمین مباش که‌گردد به بخت شاه جوان
جهان جود محمد شه آسمان هنر****که آفتاب ملوکست و سایهٔ یزدان
همیشه شاد بود شاه خاصه عید غدیر****که کردگار قدیرش به جان دهد فرمان
که ای محمد ترک ای خدیو ملک عجم****محمد عربی را به خویش کن مهمان
بساز جشنی کامروز شیر بیشهٔ ما****به صید روبهکان تیز می‌کند دندان
نبی به روز چنین از جهاز منبر ساخت****بگفت از پس تسبیح ما به خلق جهان
اَلست اولی منکم تمام گفتندش****بلی تو بهتری از ما و هر چه در گیهان
گرفت دست علی پس به دست و کرد بلند****چنان که ساعد او برگذشت از کیوان
بگفت هرکش مولا منم علی مولاست****که او مکمّل دینست و تالی قرآن
به‌خصم و یارش یا رب تو باش دشمن و دوست****به ناصرش ده نصرت به خاذلش خذلان
یکیست عید غدیر ارچه خلق را امروز****بود درست سه عید سعید در ایران
نخست عید غدیر از خلافت شه دین****دوم جمال ملک شهریار ملک‌ستان
سه دیگر آنکه به قانون عید پیش‌کنند****به جای میش به شه جان خویش را قربان
شگفت نیست‌که شه نیز جان فدا سازد****به جانشین نبی خواجهٔ ملک دربان
علی اعلی دارای آسمان و زمین****ولیّ والا دانای آشکار و نهان
خلیفهٔ دو جهان دست قدرت داور****ذخیرهٔ دل و جان گنج صنعت سبحان
هژبر یزدان سبابهٔ ارادهٔ حق****روان عالم علامهٔ یقین وگمان
کلید قدرت همسال عشق فیض نخست****نوید رحمت تمثال عقل روح روان
نیاز مطلق تسلیم‌کل توکل صرف****امام برحق غیث زمین و غوث زمان
صفای صفوت میقات علم مشعر هوش****منای منیت میزاب علم کعبهٔ جان
شفیع اسود و احمر قسیم جنت و نار****مراد عارف و عامی پناه کون و مکان
کتاب رحمت فهرست فیض فرد وجود****سجل هستی طغرای فضل فصل امان
وجود او وطن جان عارفان خداست****بدوگرای که حب‌الوطن من الایمان
ایا حقیقت نوروز و معنی شب قدر****که مفتی دو جهانی و مفنی یم وکان
قسم به واجب مطلق که گر تویی ممکن****وجوب را نتوان فرق‌کردن از امکان
مقام عالیت این بس که غالیت شب و روز****خدای خواند و منعش ز بیم تو تنوان
و گرش برهان پرسی که چون علیست خدای****خلیل‌وار در آتش رود که ها برهان
منت خدای نمی‌دانم اینقدر دانم****که بحر معرفتت را پدید نیست کران
به وقت مدح تو همچون درخت وادی طور****همه صدای اناالحق برآیدم ز دهان
درآفرینش هر ذره را به رقص آرم****در آن زمان که کنم نام نامی تو بیان
مگر ز رحمت خاص تو آگهی دارد****که بار جرم همه خلق می‌کشد شیطان
هرآنکه‌کین تو ورزد چه بالد از طاعت****هر آنکه مهر تو جوید چه نالد از عصیان
مگر عدوی ترا روز حشر لال‌کند****ز حکمت ازلی‌کردگار هر دو جهان
وگرنه آتش دوزخ چسان زبانه‌کشد****گر او به سهو برد نام نامیت به زبان
صفات غیب و شهودی که بود یزدان را****ز یک تجلی ذات توگشت جمله عیان
تویی که دانی اذکار طیر در اوکار****تویی که بینی ادوار روح در ابدان
به جستجوی تو قمری همی زند کو کو****به رنگ و بوی تو بلبل همی کشد دستان
ز عکس صورت تو سرخ گشته گونه گل****ز بیم هیبت تو زرد مانده روی خزان
شبی به عالم روحانیان سفرکردم****فراخ دشتی دیدم چو وهم بی‌پایان
سواره عقل ز هر جانبی رجز می‌خواند****چنان که رسم عرب هست و عادت شجعان
برون نیامده هل من مبارز از لب او****ز دور نام تو بردم گریخت از میدان
بس است مدح تو ترسم‌که قدسیان گویند****که کیست اینکه ستادست در صف میدان
بر آنکه گفته خدایش ثنا ثنا گوید****به قدّ پست و رخ زشت و جامهٔ خلقان
مرا ز جامهٔ خلقان چه خجلتست ز خلق****که گفته است خدا کلّ من علیها فان
ولی ز مهر تو دارم امید کاین رخ زشت****ز وصل غلمان زیبا شود به باغ جنان
مجو به غیر خدا از خدای قاآنی****دعای خسرو گو تاکه برهی از خسران
همیشه تا زنخ دلبران به چنبر زلف****چوگوی سیم نماید به عنبرین چوگان
هرآنکه پیرو چوگان حکم سلطان نیست****به زخم حادثه بادا چوگوی سرگردان
قصیدهٔ شمارهٔ 270: خلق را چون آفرید از لطف خلاق جهان
خلق را چون آفرید از لطف خلاق جهان****داد گوش و چشم و لب پا و سر و دست و زبان
تا که گوشی نشنود جز مدحت دارای عهد****تا نبیند دیده‌یی جز طلعت شاه جهان
تا لبی از هم نجنبد جز به مدح شهریار****تاکه پایی نسپرد ره جز ره آن آستان
تا نباشد در سری جز شوق سلطان زمن****تا نه دستی جز که بر دامان دارای زمان
خاصه از روز ازل زان رو زبان را نطق داد****کاو نیاید در سخن الا به مدح قهرمان
قهرمان ملک جمشیدی بهادر شه حسن****آنکه زد خرگاه عزّت بر فراز لامکان
نزد او وقری نباشد رزم را با روز بزم****پیش از فرقی ندارد آشکارا یا نهان
خشتی از درگاه او را گر به صد قسمت کنند****گردد از هر پارهٔ خشتی عیان صد آسمان
با بر و بُرزش سزد برزو دهد ابراز بُرز****با توان او توان گفتن تهمتن را نوان
ای کیومرث جهان هوشنگ تهمورس نظیر****وی فریدون زمان جمشید کسری پاسبان
نی تو را در صد قران گیتی نماید یک قرین****نی تو را با صد قرین گردون رساند یک قران
ختم. را از کف عنان وز پا رود بیرون رکاب****چون کنی پا در رکاب و چون به کف گیری عنان
بذل با طبع توگویا زاده‌اند از یک شکم****جود با دست تو مانا آمدستی توأمان
قهر و لطفت را بود قدرت که انگیزد به فعل****آتش برزین ز دریا آب زمزم از دخان
گر ز حکم نافذت گردن بپیچد روزگار****آسمان بر گردنش بندد طناب از کهکشان
چیست‌در دست تو آن لعبت‌که در هنگام سیر****همچو مستسقی بود جویای آب از هر کران
تا ندری مر دهانش را نیاید در سخن****تا نبری مر زبانش را نیاید در بیان
پیکرش سقلابی است و چهره زنگی لاجرم****گه به سوی رزم تازد گه به سوی قیروان
در نظام مملکت چون تالی تیغ تو شد****هم نیغش زان سب جا داده‌بی اندر بنان
شهریارا گر بدینسان تربیت فرماییم****بس نپاید کم ثنا گوید حکیم شیروان
دی که بوسیدم زمین زان پس که خواندم نظم خویش****خواشم زی بنگه ویران مد.گردم روان
دید درکریاس درگاهت مرا سردار عصر****آنکه تا جاوید باد او را حیات جاودان
بانگ زد قاآنیا بنشین زمانی تا تو را****چند مضمون در مدیح پادشه بدهم نشان
پس مسطر کرد سطری چند بر قرطاس زر****زان مضامینی که کردم نظم در صدر بیان.
وانگهم فرمود گر گفتی بدین طرز و طریق****زر فشانم این چنین و سیم بخشم آنچنان
من به پاسخ عرض کردم ای عجب کاندر تخست****گوهر افشانی به من از مدح شاه کامران
بعد بذل‌گوهرم منت نهی از سیم و زر****بعد جود لجه‌ام مکنت دهی از آبدان
حق همی داند نگفتم بر امید آنچه گفت****جز ز بهر امتثال و جز ز بهر امتحان
تا پس از هر فصل دی گردد بهاری آشکار****تا که بعد از هر بهاری فصل دی گردد عیان
دشمنانت را خزانی باد لیکن بی‌بهار****دوستانت را بهاری باد لیکن بی‌خزان
قصیدهٔ شمارهٔ 271: در دور دارای زمین در عهد خاقان زمان
در دور دارای زمین در عهد خاقان زمان****کشورگشای راستش گیهان خدای راستان
غازی محمد شاه یل عین دول عون ملل****غیث عطا غوث امل ماه زمین شاه زمان
از امر سالار عجم فرمانروای ملک جم****فصل ادب اصل کرم کهف امل حرز امان
شاه آفریدون مهین آن کش جهان زیر نگین****هم تابع حکمش تکین هم پیرو امرش طغان
شهزاده‌یی کز فال و فر نارد شهان را در نظر****گامی ز ملکش خشک و تر نامی ز جودش بحر و کان
خان جهان حاجی حسن صدر زمین بدر زمن****بختش جوان رایش کهن عزمش سبک حزمش گران
در جهرم از رای رزین افکند حصنی بس حصین****با رفعتش گردون زمین در ساحتش گیتی نهان
حصنی‌که‌گیهان یکسره هستش نهان در چنبره****چون نقطه‌بی در دایره در چنبرن هفت آسمان
با چارسویی بس نکو خاکش چو عنبر مشکبو****در ساحتش از چارسو اهل امل دامن‌کشان
هم کرد در جهرم بنا نیکو رباطی دلگشا****صحنش همه شادی‌فزا خاکش همه عنبرفشان
زانرو پس از اتمام او فرمود گلشن نام او****کز خاک عنبرفام او آید شمیم گلستان
هم درکنار راغها افکند بنیان باغها****کز شرم هریک داغها دارد به دل باغ جنان
از آن بساتین سربسر دانی کدامین خوبتر****گلشن که در مد نظر آمد به از مدهامتان
جهرم بهشتی شد نکو از بهر نیْل آرزو****اهل امانی سوی او پویان ز هرسو شادمان
هم چون به دشت از دیرگه بُد سست‌بنیانی تبه****تا خلق را در نیم ره در هر زمان بخشد امان
فرمود بر جایش بنا فرخ رباطی دلگشا****کز کید دزدان دغا باشد پناه کاروان
نامش چو زاول بد محک آن‌نام را ننمود حک****اینک به نام مشترک خوانند او را رهروان
هم برکه‌یی افکند بن‌کش وصف ناید در سخن****تا هست‌گیهان‌کهن مانا کزو ماند نشان
چون این عمارات رزین بنیان نهاد آن پاکدین****کش هردم از جان آفرین بادآفرینها بر روان
عُشرِ بخوسات‌بلد چندان که بود از چار حد****کرد از کرم وقف ابد تا سود یابد زین زیان
ز آغاز دید انجام را زد پشت پا ایام را****بنهاد بیرون گام را پیش از اجل زین خاکدان
تنها نه این فرخ‌نسب گشت این مبانی را سبب****ای بس بناکش جد و اب گشتند بانی در جهان
از جدش ار جویی اثر کامد به عقبی پی‌سپر****وز فضل دادش دادگر جا در بهشت جاودان
حاجی سلیمان بد کز او دنیا و دین را آبرو****هم نیک‌رو هم نیکخو هم پاکدل هم پاک‌جان
ور گیری از بابش خبر شهر فضایل راست در****در هر کمالی مشتهر بر هر مرادی کامران
حاجی محمدکزکرم از سنگ نشناسد درم****کوبش حرم خویش ارم یارش قوی خصمش نوان
فرمود در جهرم بنا چندان بنای دلگشا****تا باغ خلدشش در جزا بخشد خدای انس و جان
هم مدرسی افکنده پی یونان به رشک از خاک وی****در وی اساس جهل طی چون در جنان هون و هوان
هم خود سبب تاسیس را هم مایه خود تدریس را****نایب‌مناب ادریس را هرگه که بگشاید زبان
هم مسجدی افکنده بن عالی‌تر ازکاخ سخن****از نصرت رای کهن از یاری بخت جوان
هم بارگاهی دلنشین هم گنبدی گردون قرین****بر مضجع ماه زمین بر مرقد شاه زمان
شهزادهٔ اعظم حسین آن اصفهان را نور عین****اعدا ازو در شور و شین احباب ازو با قدر و شان
هم از پی زوّار او بنیان نهاد آن نیکخو****دلکش رباطی بس نکو کش نیست فرق از فرقدان
باری چو آن فرخ پسر بر عادت جد و پدر****در جهرم این والااثر بنهاد و فارغ گشت از آن
شهزادهٔ فرخ‌نسب بنهاد جهرم را لقب****دارالامانی زین سبب کامد امانی را مکان
هر سو پی تاریخ او قاآنی آمد رازگو****با هر ادیبی رازجو با هر لبیبی وازدان
برداشت سر یک تن ز جا فرمود این مصراع را****دارالامانی فارس را باد از بلا دارالامان
قصیدهٔ شمارهٔ 272: دو خورشد جهانگیرند از یک آسان نابان
دو خورشد جهانگیرند از یک آسان نابان****یکی در ملک فرمانده یکی بر چرخ فرمان‌ران
یکی سلطان‌حسین آنکو ز قهرش بفسرد دریا****یکی دیگر حسن شه کز بلارک بشکرد ثعبان
مر آن کاموس پهلو را بدرّد روز کین پهلو****مر این‌یک پور دستان را ببندد در وغا دستان
ز عدل آن نظر کن غرم را با شیر همپایه****ز داد این چکاوک را نگر با باز هم‌دستان
ز جود آن بری گردید هر ویران ز ویرانی****ز بذل این عری‌گشتند خلق از جامهٔ خلقان
ببندد آن دو دست گیو را چون سنگ در هیجا****در آرد این سر نُه چرخ را چون گوی در چوگان
اشارتهای جود آن بشوید فضل را دفتر****قوانین عطای این بسوزد معن را دیوان
نهد بر عرشهٔ عرش آن ز رتبت پایهٔ کرسی****نهد بر سفت کیوان این ز عزت اختر کاوان
ز جود بی‌حساب آن روانی نیست پژمرده****ز عدل بی‌قیاس این نباشد خاطری پژمان
به ترک حکم آن ترک فلک دارد غم تاریک****خلاف امر این دهر ار کند مویی شود مویان
ابر ادلال عدل آن جهان را ایمنی شاهد****ابر اثبات جود این غنای مردمان برهان
بود از ایمن آن سائلان دهر را ایسر****بود از ایسر این ساکنان چرخ را ایمان
ز وقر حزم آن باشد به گیتی خاک را رامش****ز سیر عزم این آمد به دوران چرخ را دوران
بود بر خوان آن از ریزه‌خواران صد به‌از حاتم****بود برکاخ این از زله‌جویان صد به از قاآن
ببرد آن قبای ایمنی بر قامت‌گیتی****بدوزد این لباس چرخ را از سوزن امکان
نهد آن از علو پایه پا بر تارک فرقد****کشد این بارهٔ اقبال را بر بارهٔ‌کیوان
اگر آن امر فرماید نبارد ابر بر معدن****وگر این حکم بنماید نتابد قرص خور برکان
گشاد دست آن وانک ببندد در صدف گوهر****نهاد طبع این وینک بروید از زمین مرجان
ببرّد آن به هندی تیغ رومی جوشن قیصر****بدرد این به طوسی اصل چینی مغفر خاقان
همای عدل آن زاغ ستم را بسترد چنگل****نهنگ تیغ این شیر اجم را بشکرد دندان
شد از انعام دست آن خزاین خالی از گوهر****شد از جودی جود این سفاین ایمن از طوفان
مر آن را هست رخشی آب سیر و خاک آرامش****مر این را هست خنگی بادرفتار آتشین‌جولان
ابا تازی‌نژاد آن نباشد وهم هم پویه****ابا ختلی نهاد این نگردد آسمان پویان
عطای دست آن ابری ولیکن ابر پرمایه****سخای طبع این بحری ولیکن بحر بی‌پایان
ز رشک همت آن ابر آذارست در آذر****ز حقد نعمت این بحر خزرانست در خذلان
مر آن‌یک از زمردگونه اژدر بشکرد افعی****مر این یک اژدها را صید سازد ز افعی پیچان
هم از پیکان تیر آن تن پرویز پرویزن****هم از چگال قهر این طغان چرخ پرریزان
به خاک آن کرد بنیانیّ و شد بنیان چرخ از هم****به طوس افکند از فتحی مر این بنیاد را بنیان
ز تف قهر آن خیزد به گردون شعلهٔ آتش****ز آب لطف این جوشد ز خارا چشمهٔ حیوان
به دربار حسن شه بهر مداحی شدم روزی****دو لعل دلکشش بودی بدین اندر سخن گویان
که من از فارس گردیدم ز اشفاق مهین داور****کمیت بخت را فارس سمند چرخ را تازان
اگر خودکوکبی بودم ز قربش ماه‌گردیدم****وگر بودم مه نو گشتم از وی بدر بی‌نقصان
وگر هم بدر بودم مهر تابانی شدم اینک****وگر هم مهر بودم مهر بی‌کس شدم اینسان
اگر خاور خدا بودم خداوند جهان‌گشتم****وگر بودم خداوند جهان‌گشتم فلک سامان
اگر ببری بدم گشتم ز عونش ببر اژدرکش****اگر ابری بدم‌گشتم ز فیضش ابر در باران
غرض زینسان ستایشها بسی فرمود شاهنشه****که من زان اندکی دارم به یاد ازکثرت نسیان
حبیبا چون ز مدح آن دو دارا دم نشاید زد****ز دارای جهانشان مسأ‌لت کن عمر جاویدان
الا تا بر مرام آن بتابد مهر رخشنده****الا تا بر مراد این بگردد گنبد گردان
بگردد تا قیامت عزم آن بر ساحت گیتی****بتابد تا به محشر رای این بر تودهٔ گیهان
قصیدهٔ شمارهٔ 273: دوش اندر خواب دیدم بر قد سروی جوان
دوش اندر خواب دیدم بر قد سروی جوان****سایه گستر گشت خورشید از فراز آسمان
با معبّر صبح چون گفتم بگفت از ملک ری****شه فرستد خلعتی از بهر سالار زمان
آسمان ملک ریست و آفتابش پادشاه****سایه تشریف ملک سرو جوان صدر جهان
ما درین صحبت که ناگه از در آمد ماه من****با لبی همرنگ خون و با تنی همسنگ جان
گلشن چهرش شکفته فرودین در فرودین ***سبزهٔ خطش دمیده بوستان در بوستان
جستم و بگرفتم و تنگش کشیدم در بغل****بر شمار چین زلفش بوسه دادم بر دهان
لاجرم چون چین زلفش بوسه‌ام شد بیشمار****آری آری چین زلفش را شمردن کی توان
شد ز عکس چهرهٔ او چشم من پر آفتاب****شد ز بوی طرهٔ او مغز من پر ضیمران
در سرای من ز قدش رست گفتی نارون****وز دو چشم من ز لعلش ریخت گفتی ناردان
زلف او بوییدم و هی عطسه کردم بیشمار****لعل او بوسیدم و هی نکته گفتم دلستان
گشت در موی میانش عقل من باریک‌بین****عقل و من مانند مویی هر دو رفتیم از میان
بوسه دادن بر دهانش غصه را زایل کند****آری آری‌کرده‌ام این نکته را من امتحان
راستی را حیرت آوردم چو دیدم قد او****زانکه بر سرو روان هرگز ندیدم گلستان
یا ندیدم بردمد از شاخ طوبایی بهشت****یا ندیدم بشکفد بر شاخ شمشاد ارغوان
در دندان در دهان او چو در عمان گهر****زلف تاری بر رخان او چو بر آتش دخان
گفت قاآنی ترا گر مژده‌یی نیکو دهم****مژدگانی را چه خواهی داد گفتم نقد جان
گفت فردا بهر صاحب‌اختیار ملک جم****خلعتی فرخنده آید از خدیو کامران
خلعتی چون زیور انجم بر اندام سپهر****خلعتی چون جامهٔ هستی به بالای جهان
خلعتی همچون لباس آفرینش بی‌قصور****خلعتی همچون بساط آسمان گوهر نشان
خلعتی در روشنی چون پرتو نور ازل****خلعتی از نیکویی چون طلعت حور جنان
شمسهٔ الماس آن چون بنگری گویی همی****شمس خود را تعبیه کردست در وی آسمان
گفتم آن خلعت مبارک باد بر میر عجم****بدر دین صدر هدی غیث زمین غوث زمان
آسمان رفعت و شوکت حسین خان آنکه هست****تیغ او جوهرنشان و دست اوگوهرفشان
آن فلک قدر و ملک صدری که با یکران اوست****بخت و دولت همرکاب و فتح و نصرت همعنان
راستی را دوست دارد آنقدر کاندر وغا****با سنان‌و تیر جنگ آرد نه با تیغ وکمان
فتنه‌یی گر هست در عهدش منم در شاعری****با دو چشم دوست کان هم هست درخواب گران
جزکتاب نثر من‌کانرا پریشانست نام****در به عهد او نماندست از پریشانی نشان
رزق و مرگ عالم از تیغ و قدح در دست اوست****روز رزم و بزم وین راکرده‌ام بس امتحان
زانکه چون تیغ و قدح بگرفت گاه رزم و بزم****آید از این‌رزق‌مردم زاید از آن‌مرک جان
سرورا صدرا بزرگا داورا فرماندها****ایکه از آن برتری‌کاو صافت آید در گمان
تا چه کردستی که هر روزت برافرازد خدای****بسی نیاید کت بساید سر به فرق فرقدان
خواس یزدان کت کند در صورت و معنی بلند****زان به قد سرو روانی وز شرف روح روان
گاه تعریفت نماید شهریار بیقرین****گاه تشریفت فرستد خسرو صاحبقران
آصف عهدت گهی مهر سلیمانی دهد****تا شوی زان مهر در ملک سلیمان‌کامران
مهر او شد از شرف مَهر عروس بخت تو****وه چه مهری وه چه مَهری مِهرها در وی نهان
تاکه از سیار و ثابت هست در آفاق نام****باد در آفاق عمرت ثابت و امرت روان
هم بنالد بدسگالت هم ببالد چاکرت****تا بنالد ارغنون و تا ببالد ارغوان
جاودان تا جلوهٔ هستی بماند برقرار****در جهان چون جلوهٔ هستی بمانی جاودان
قصیدهٔ شمارهٔ 274: دوش چون شد رشتهٔ پروین عیان از آسمان
دوش چون شد رشتهٔ پروین عیان از آسمان****دیده‌ام پروین‌فشان شد دامنم پروین‌نشان
بر زمین از بس هجوم آورد اشکم چون نجوم****می‌نیارستم زمین را فرق کرد از آسمان
برق آهم مشعلی افروخت درگیتی‌که‌گشت****از برون جامه راز خاطر مردم عیان
بسکه گرداگرد من صف‌صف هجوم آورد غم****جهد می‌کردم‌که خود را بازجویم از میان
گاهی از بس زردی رخساره بودم بیم آنک****سایدم بر جبهه هندویی به جانی زعفران
الغرض بودم درین حالت‌که ناگه دررسید****بر سرم آن سرو بالا چون بلای ناگهان
نی خطا گفتم بلایی به ز عیش مستدام****نی غلط گفتم فنایی به ز عمر جاودان
زلف یک خروار سنبل چهره یک گلزار گل****لعل یک انبار مل‌گیسوش یک مِضمار جان
فتنهٔ یک خانقه تقوی ز چشم دلفریب****دشمن یک صومعه طاعت ز خال دلسنان
آفت یک روم ترسا از دو پرچین سلسله****غارت یک دیر راهب از دو مشکین طیلسان
زلف چون شام محرم چهره همچون صبح عید****صبح عیدش را شده شام محرم سایبان
در دهان او سخن چونان و‌جودی در عدم****بر میان او کمر چونان یقینی بر گمان
روی سیمینش سپر گیسوی مشکینش کمند****زلف پرچینش زره مژگان خون‌ریزش سنان
بر قدش گیسو چو ماری بر فراز نارون****در لبش دندان چو دری در میان ناردان
هم رخش در زیر زلف و هم خطش بر گرد لب****غاتفر در زنگبار و نوبه در هندوستان
از فسون چشم بربستم زبان آری به سحر****ساحر از بادام مردم را کند عقد اللسان
رویش اندر طرّهٔ مشکین قمر در سنبله****خالش اندر چهرهٔ سیمین زحل بر فرقدان
عشق دارد مار بر سرو روان گر منکری****زلف چون مارش ببین بر قد چون سرو روان
با دو لعل نوشخندش می‌ننوشم نیشکر****با دو زلف درع‌پوشش می‌نبویم ضیمران
غیر زلف چون دخانش بر رخان آتشین****می‌ندیدم کز هوا سوی زمین یازد دخان
زلف او بر روی سیمین عقربی در ماهتاب****جعد او بر چهر رنگین سنبلی بر ارغوان
زلف بر دوشش عزازیلی به دوش جبرئیل****دل در آغوشش دماوندی میان پرنیان
عشق‌او را هفت وادی بود و من در هر یکش****زحمتی دیدم‌که دید اسفندیار از هفتخان
آتشین رویش چو دیدم جستم از جا چون سپند****وز سپندش عقل را آتش زدم در دودمان
گفتمش ای ترک غارتگر که در اقلیم حسن****نیکوان را شهریاری دلبران را قهرمان
کوه را دزدی و پوشی در قصب کاینم سرین****موی را آری و بندی درکمر کاینم میان
تاکی از دردت بمیرم‌گفت بخ‌بخ گو بمیر****تاکی از هجرت نمانم گفت هی‌هی گو ممان
گفتمش یارم که باشد در غمت گفتا اجل****گفتمش کارم چه باشد بی‌رخت گفتا فغان
گفتمش شب بی‌تو ناید خواب اندر چشم من****گفت آری خواب می‌ناید به چشم پاسبان
گفتم از وصل دهانت تا به کی جویم اثر****گفت تا آن گه که جویی از دهان من نشان
گفتم آخر بر رخ من از چه خندی شرم دار****گفت هی‌هی می‌ندانی خنده آرد زعفران
گفتم ای‌گلچهره چون من باغبانی بایدت****گفت رو رو من نیم آن گل که خواهد باغبان
گفتمش ای ترک چون من ترجمانی شایدت****گفت بخ‌بخ من نه آن ترکم که جوید ترجمان
گفتم آخر چند ماند راز جورت سر به مهر****مهر بردار از ضمیر و قفل بگشا از زبان
گفت ای ابله ندانی اینقدرکز وصل تو****من همان بینم‌که بیندگلشن از باد خزان
بی‌نشانی چون تو را چون من نشاید همنشین****میزبانی چون ترا چون من نباید میهمان
طره‌ام ماری نه کش چنگ‌تو باشد مارگیر****غبغبم‌گویی نه کش دست تو باشد صولجان
تو ب ه‌قامت چون کمانی من به قامت همچو تیر****تیر پران بگذرد چون جفت گردد باکمان
با چنین رخسار منکر با چنین اندام زشت****اینقدر حجت مجوی و اینقدر طیبت مران
منظر زیبا نداری یار زیبارو مخواه****منطق شیرین نداری شوخ شیرین‌لب مخوان
روی زشت خود ندیدستی مگر در آینه****تا به‌جهد از خود گریزی قیروان تا قیروان
صورت زشت ترا صورتگری گر برکشد****کلکش از تأثیر آن صورت بخوشد در بنان
بر رخ زردت ز هر جانب نشان آبله****پشهٔ خاکیست مانان بر برازی پرفشان
بینیت چون ناودان و آب ازو جاری چنانک****روز بارانش نشاید فرق کرد از ناودان
روی زشتت گر شود در صورت بت جلوه‌گر****کافرم گر هیچ کافر بت پرستد در جهان
ورکسی نامت‌کند بر درهم و دینار نقش****درهم و دینار راکس می‌نگیرد رایگان
گر نمایی روی من با روی زشت خود قیاس****آزمون آیینه را برگیر و در شبهت ممان
مار را نسبت‌گنه باشد به طاووس ارم****خار را شبهت خطا باشد به گلزار جنان
ور توگویی وصل‌من بس دلکشست و دلپذیر****یک نفس با چون خودی بنشین ز روی امتحان
تا چه کردستم گنه تا با تو باشم همنشین****یا چه کردستم خطا تا با تو باشم در غمان
مر ترا طاعت چه باشد تا خدایت در جزا****از وصال چون منی بخشد حیات جاودان
یا مرا عصیان چه باشد تا به‌کیفر کردگار****از جمال چون تویی‌گوید به دوزخ کن مکان
گاه خوانی سست‌مهرم هستم آری اینچنین****گاه خوانی سخت رویم هستم آری آن چنان
سخت‌رویستم‌ولی‌با ون‌تو یاری سست‌طبع****سست مهرستم ولی با چون تو خاری سخت جان
راستی را در شگفتستم ز اطوار سپهر****راستی را در شگرفستم ز ادوار جهان
کز چه هرجا غرچه‌یی دنگی دبنگی دیورنگ****ابلهی گولی فضولی ناقبولی قلتبان
الکنی کوری کری لنگی شلی زشتی کلی****بدسرشتی ا‌حولی زشتی نحیفی ناتوان
ساده‌یی گیرد صبیح‌و دلبری‌خواهد ملیح****همسری خواهد جمیل و شاهدی جوید جوان
کوبکو تازان‌که گردد با نگاری همنشین****دربدر یازان که گردد با ظریفی رایگان
گر تجنب بیند از یاری بگرید ابروار****ور تقرب بیند از شوخی بخندد برق‌سان
گاه با معشوق گوید اینت جور بی‌حساب****گاه با منظور گوید اینت ظلم بیکران
دلبر مظلوم از خجلت بنسراید سخن****شاهد محجوب‌از حسرت بنگشاید زبان
خود نماید جور و از معشوق نالد هر نفس****خود اید ظلم و از محبوب موید هر زمان
جور آن این ببن که گردد با نگاری مقترن****ظلم آن این بسکه جوید با جوانی اقتران
آن ازین جفت نشاط و این ازان یار محن****این ازان اندر جحیم و آن ازین اندر جنان
راستی را دلبری دیوانه باید همچو من****تا مگر با زشت‌رویی چون تو گردد توأمان
چشم خیره خشم چیره روی تیره خوی زشت****رخ‌گره نخوت فره صورت زره قامت‌کمان
بخت لاغر رنج فربه مغز خالی جهل پر****غم فراوان دل‌نوان دانش سبک خاطرگران
آه سرد و اشک گرم و روح زار و تن نزار****روی‌سخت و طبع‌سست و جان‌نژند و دل‌نوان
قامت پست تو بینم یا رخ پر آبله****هیکل زفت تو بینم یا دل نامهربان
تو چه بینی از من آن بینی که راغ از فرودین****من چه یابم از تو آن یابم که باغ از مهرگان
تو مرا باب ملالی من ترا آب زلال****تو مرا رنج روانی من ترا گنج روان
من ترا دار نعیمم تو مرا نار جحیم****من ترا باغ جنانم تو مرا داغ جنان
تو مرای دشمن جان من مرایی همنشین****من ترایم راحت تن چون ترایم همعنان
من چه بینم از تو آن بینم که از صرصر چراغ****تو چه بینی از من آن بینی که از راح روان
تو مرا آن‌زحمتی‌کش وصف بیرون از حدیث****من ترا آن رحمتم‌کش مدح بیرون از بیان
نه ترا یزدان فرستد رحمتی برتر ازین****نه مراگیهان پسندد زحمتی برتر از آن
وصل تو مرگست و مرگ از عمر نگذارد اثر****روی تو رنجست و رنج از شخص برباید توان
عشقبازی چون تو زشت و شاهدی زیبا چو من****فی‌المثل دانی چه باشد آسمان و ریسمان
این بود انصاف یارب کز وصال چون تویی****من بباشم ناامید و من بباشم ناتوان
وین روا باشد خدا را کز وصال چون منی****تو بپایی شادکام و تو بمانی شادمان
با تو چون باشم نباشد هیچم از شادی اثر****با تو چون مانم نماند هیچم از عشرت نشان
رنج بیند پادشا چون با گدا گردد قرین****نحس گردد مشتری چون با زحل جوید قران
خوشدلی را مایه‌یی باید مرا بسرای هین*** نیکویی را آیتی شاید مرا بنمای هان
ای‌دریغاکاکی سمای خود دیدی به چشم****تا به پای خویشتن از خویشتن جستی کران
تو اگر بوسی مرا بوسیده‌یی مه را جبین****من اگر بوسم ترا بوسیده‌ام خر را فلان
گر مرا خواهی دعایی کرد باری کن چنین****کز وصال چون تویی دارد خدایم در امان
گفتم ای سرو قباپوش اینهمه توسن متاز****گفتم ای ماه کله‌دار اینقدر مرکب مران
غمزهای دلبران را رمزها باشد نهفت****نازهای نیکوان را رازها باشد نهان
حسن بامی‌هست‌عالی‌نردبانثن چیست عشق****هیچکس بر بام می‌نتوان شدن بی‌نردبان
عشق خسرو کرد شکر را به شیرینی مثل****ورنه شکر نام بسیارستی اندر اصفهان
هم عرب را بوده چون لیلی هزاران دلفریب****هم عجم را بوده چون شیرین هزاران دلستان
شور مجنونی مر او راکرد معروف زمن****شوق فرهادی مر این را ساخت مشهور زمان
از زلیخا یوسف اندر خوبرویی شد مثل****ازکثیر عزه‌ا عزت یافت در ملک جهان
گر نبودی وامق از عذرا که پرسیدی اثر****ور نبودی‌عروه از عفراکه دانستی نشان
هندویی خورشید رخشان را ستایش می‌نکرد****تا نه زاول حیرت حربا فکندش درگمان
شمع از جانبازی پروانه آمد سرفراز****ویس از دل بردن رامین مثل شد در جهان
سروکی بالد به بستان‌گر ننالد فاخته****گُل‌کجا خندد به گلزار ار نزارد زندخوان
گر نبودی داستان توبه و لیلی مثل****از حد اوهام نامی می‌نبودی در میان
ور جمیل از دل نبودی طالب حسن جمال****کافرم گر هیچ راندی از بُثینه داستان
شاعر ماهر چو فردوسی ببایستی همی****تا به دهر اندر خبر ماندی زگرد سیستان
مفلقی دانا چو خاقانی بشایستی همی****تا به دوران داستان‌گویدکس از شاه اخستان
لاجرم باید چو قاآنی ادیبی هوشمند****تا به گیتی داستان ماند ز شاه راستان
قصیدهٔ شمارهٔ 275: ز خلق خواجهٔ عالم ز رای مهتر دوران
ز خلق خواجهٔ عالم ز رای مهتر دوران****معطر آمده گیتی منور آمده کیهان
بهینه بندهٔ گیهان خدای و خواجهٔ عالم****مهینه مهدی معجز نمای و هادی دوران
درون چنبر حزمش قرار تودهٔ غبرا****به گرد مرکز عزمش مدار گنبد گردان
مطیع درگه او را زمانه شایق خدمت****گدای حضرت او را ستاره عاشق فرمان
لباس فطرت او را محامد آمده پروز****اساس طینت او را محاسن آمده بنیان
بیان وافی او ترجمان آیهٔ مصحف****کلام صافی او ترزفان سورهٔ فرقان
محیط فکرت او را فضایل آمده زورق****تنور همت او را نوائل آمده طوفان
نجیب خاطر او را فواید آمده هودج****جواد جودت او را معارف آمده میدان
قوام عالم امکان نظام ملکت هستی****نظام ملکت هستی قوام عالم امکان
عقاب شوکت او را نبالت آمده مخلب****هژبر قدرت او را جلالت آمده دندان
زلال حکمت او را حقایق آمده منبع****نهال فکرت او را دقایق آمده قضبان
به زهد و صفوت و ایمان و رشد و تقوی و طاعت****اویس و حمزه و مقداد و بشر و بوذر و سلمان
ریاض بینش او را فضایل آمده‌گلبن****سحاب شش او را نوائل آمده باران
کمند طاعت او را ستاره آمده چنبر****قبول خدمت او را زمانه برزده دامان
هوای عرصهٔ جاهش مطار طایر دولت****فضای کعبهٔ قدرش مطاف زایر احسان
رواق عزت او را معالی آمده مسند****سرای حشمت او را مکارم آمده ایوان
ولی حضرت او را قصور عالیه مأمن****عدوی دولت او را تنور هاویه زندان
به‌داس‌بخشش‌و همت گسسته ریشهٔ ضنّت****به سنگ تقوی و طاعت شکسته شیشه عصیان
ز مهر حادثه‌سوزش امور حادثه مختل****ز لطف نایبه‌توزش قصور نائبه ویران
دل آب‌و خاک تو پنهان صفای طینت احمد****ز روی و رای تو پیدا فروغ حکمت یزدان
گزیده گفت تو برهان گفت عیسی مریم****خجسته‌رای تو اثبات دست‌موسی عمران
کلیل حزم تو غبرا علیل رای تو بیضا****ذلیل دست تو دریا سلیل جود تو مرجان
دلبل فضل تو اقرار خصم و حسرت حاسد****گواه جود تو افلاس گنج و فاقهٔ عمّان
به‌پیش‌عزم تو آسان هرآنچه بر همه مشکل****به نزد حزم تو پیدا هرآنچه بر همه پنهان
ز آب چشمهٔ لطف تو شاخ نافله خرّم****ز تف آتش قهر تو شخص نازله پژمان
ضیای بیضهٔ بیضا به نزد رای تو تهمت****علای‌گنبد منا به پیش قدر تو بهتان
دریده جود تو جلباب جود جعفر و یحیی****شکسته گفت تو بازار گفت صابی و سحبان
ز نور رای تو مظهر رموز دانش و حکمت****به ذات پاک تو مضمر کنوز بینش و عرفان
فروغ رای تو برهان ضیای روی تو حجت****ضیای روی تو حجت فروغ رای تو برهان
هماره خادم بزم تو جفت عشرت و شادی****همیشه حاسد جاه تو یار خواری و خذلان
قصیدهٔ شمارهٔ 276: ساقی در این هوای سرد زمستان
ساقی در این هوای سرد زمستان****ساغر می را مکن دریغ ز مستان
سردی دی را نظاره‌کن که به مجمر****همچو یخ افسرده‌گشته آتش سوزان
شعلهٔ آتش جدا نگشته ز آتش****طعنه زند از تری به قطرهٔ باران
خون به‌عروق آنچنان فسرده که گویی****شاخ بقم رسته است از رگ شریان
توشهٔ صد ساله یافت خاک مطبق****بسکه بر او آرد ریخت ابر ز انبان
آتش از افسردگی به‌کورهٔ حداد****طعنه زند بر به پتک و خنده به سندان
کوه پر از برف زیر ابر قوی‌دست****دیو سفیدست زیر رستم دستان
مغز به ستخوان چنان فسرده‌که گویی****تعبیه کردند سنگ خاره به ستخوان
رفته فلک با زمین به خشم که گویی****بر بدنش از تگرگ بارد پیکان
رحم به خورشید آیدم که درین فصل****تابد هر بامداد با تن عریان
بسکه بهم در هوا ز شدت سرما****یافته پیوند قطره قطرهٔ باران
گویی زنجیر عدل داودستی****کامده آون همی ز گنبد گردان
خلق خلیل‌الله ار نیند پس از چه****بر همه سوزنده آتشست گلستان
باد سبکسر ز ابرهای گران‌سنگ****می‌کند اکنون هزار عرش سلیمان
دانی این برد را جه باشد چاره****دانی این درد را چه باشد درمان
داروی این درد و برد آتش سردست****آتش سردی به گرمی آتش سوزان
آتش سردی که از فروغ شعاعش****مور به تاریک شب نماند پنهان
آتش سردی که گر بنوشد حبلی****مهر درخشان شودش بچه به زهدان
آتش سردی که گر به هامون تابد****خاکش گوهر شود گیاهش مرجان
یا نی‌گویی درون‌معدن الماس****تعبیه‌کردست کان لعل بدخشان
وه چه خوش آید مرا به ویژه در این فصل****با دلی آسوده از مکاره دوران
مجلسکی خاص و یارکی دوسه همدم****نقل و می و عود و رود و تار خوش‌الحان
شاهدی شوخ و شنگ و چارده‌ساله****چارده ماهش غلام طلعت تابان
فربه و سیمین و سرخ‌روی و سیه‌موی****رند و ادافهم و بذله‌گوی و غزلخوان
عالم عالم پری ز حسن پری‌وش****دنیا دنیا ملک ز روی ملک سان
کابل‌کابل سماع و وجد و ترنم****بابل بابل فسون و حیله و دستان
آفت یک شهر دل ز طرهٔ جادو****فتنهٔ یک ملک جان ز نرگس فتّان
هر نفس از ناز قامتش متمایل****راست چو سرو سهی ز باد بهاران
لوح سرینش چو گوی عاج مدور****لیکن گویی نخورده صدمهٔ چوگان
او قدح و شیشه در دو دست بلورین****نزد من استاده همو سرو خرامان
من ز سر خدعه در لباس تصوّف****سبحه به دست اندرون و سر به گریبان
گر ز تغیر به رسم زهدفروشی****گویم صد لعنت خدای به شیطان
گاه چو وسواسیان به شیوهٔ پرخاش****گویم ای ساده‌لوح امرد نادان
دور شو از من که از ترشح جامت****جامهٔ وسواس من نشوید عمّان
دامن خود به آستین خرقه کنم جمع****تا به می آلوده‌ام نگردد دامان
گاه سرایم که گر ز من نکنی شرم****شرم کن از حق مباش پیرو خذلان
گاه درو خیره خیره بینم و گویم****رو تو با این‌گنه نیابی غفران
این سخنم بر زبان و لیک وجودم****محو تماشای او چو نقش بر ایوان
او ز پی تردماغی خود و احباب****در صت زهد خشک م شده حیران
گاه به غبغب زند ز بهر قسم دست****کاینهمه گر زهر مار باشد بستان
گاه به آیین دلبران پی سوگند****دست‌گذارد به تار زلف پریشان
گاهی‌گویدکزین عبوس مجسم****یارب ما را به فضل و رحمت برهان
گاه به ایما به میر مجلس گوید****کاین سر خر را که راه داد به بستان
گاه به نجوی به اهل بزم سراید****خلقت منکر ببین و جامهٔ خلقان
گاه‌کند رو به آسمان که الهی****امشب ازین جمع این بلیه بگردان
دل شده یک قطره خون‌که آخر تاکی****از جا برخیز و درکنارش بنشان
عقلم‌گوید دلا مگر نشندی****منع چو بیند حریص‌تر شود انسان
جان بر جانان ولی ز بهر تجاهل****گاه نگاهم به سقف و گاه بر ایوان
گویم برگو دلیل خوبی صهبا****گوید عشرت دلیل و شادی برهان
گوید چبود دلیل حرمت باده****گویم اینک حدیث و اینک قرآن
گویم حاشا نمی‌خورم‌که حرامست****گوید کلا چه تهمتست و چه بهان
گوید بستان بخور به جان فلانی****گویم نی نی فلان‌که باشد و بهمان
عاقبت الامر گوید ار بخوری می****می‌دهمت یک دو بوسه از لب خندان
من ز پی امتحان شوخیش از جدّ****چاک درون را درافکنم به گریبان
آنگه از سوز دل به رسم تباکی****ز آب دهان تر کنم حوالی مژگان
خرخرهٔ گریه درگلوی فکنده****هر نفس از روی خدعه برکشم افغان
گویمش ای طفل ساده رخ که هنوزت****گرد بهی نیست گرد سیب زنخدان
چند کنی ریشخند آنکه گذشتست****سبلتش از گوش و موی ریش ز پستان
مر نشنیدستی ای نگار سیه‌موی****شرم ز ریش سفید دارد یزدان
ای بت‌کافور روی مشکین طرّه****کت بالا تیرست و شکل ابرو کیوان
تیرم کیوان شدست و مشکم کافور****از اثر کید تیر و گردش کیوان
من به ره گور پی‌سپار و تو آری****از بر گوران کباب بر ز بر خوان
خندی بر من بترس از آنگه بگرید****چشم امل بر تو از تواتر عصیان
گوهر یکدانهٔ دلم را مشکن****یا چو شکستی ز لعلش آور تاوان
او چو مرا دل‌شکسته بیند ترسد****روز جزا را از بیم آتش نیران
ساعد سیمن به‌گردنم‌کنند آونگ****پاک کند اشکم از دو دیدهٔ گریان
از دل و جان تن دهد به بو سه و از عجز****ژاله فشاند همی به لالهء نعمان
من دو سه خمیازه زیر خرقه نهانی****برکشم از ذوق بوسهٔ لب جانان
در بتنم لرزه از طرب که فضولی****بانگ بر او برزند که ها چکنی هان
ایکه تو بینی به زیر خرقه خزیدست****کهنه حریفی ست شمع جمع ظریفان
هرچه جز ابن خرقه‌اش که بینی بر تن****دوش به یک جرعه باده کرده گروگان
درد شرابی که این به خاک فشاند****گردد از آن مست فرش و مسند و ایوان
گوید اگر اینچنین بودکه تو گویی****کش بجز این خرقه نی سراست و نه ساامان
از چه نشیند به صدر مجلس و راند****با چو منی اینقدر لطیفه و هذیان
پاسخش آرد که گر به عیب تمامست****ایا هنرش بس که هست مادح سلطان
شاه شجاع آنکه شرزه شر دژ آهنگ****نغنود از بیم نیزه‌اش به نیستان
ای ملک ای آفتاب ملک‌که جز تو****کس نشنیدست آفتاب سخندان
پیلی اما ز دشنه داری خرطوم****شیری اما ز دهره داری دندان
شیر ندارد به سر بسان تو مغفر****پیل ندارد به تن بسان تو خفتان
کوههٔ رخش تو پیش کوه بلاون****همچو بلاون که است پیش بیابان
از زره و خود گو جمال تو بیند****آنکو یوسف ندیده است به زندان
دوش چو برگفتم این قصیده سرودم****به که به کرمان فرستمش ز خراسان
عقل برآشفت و گفت زیرکی الحق****دُر سوی عمّان بریّ و زیره به کرمان
مدح فرستی به سوی شاه و ندانی****مدح نبی کرد می‌نیارد حسان
قصیدهٔ شمارهٔ 277: صبح برآمد به کوه مهر درخشان
صبح برآمد به کوه مهر درخشان****چرخ تهی گشت از کواکب رخشان
یوسف بیضا برآمد از چَه خاور****صبح زلیخا صفت درید گریبان
جادهٔ ظلمات شب رسیده به آخر****گشت سحرگه پدید چشمهٔ حیوان
چرخ برآورد زآستین ید بیضا****از در اعجاز همچو موسی عمران
همچو فریدون بکین بیور ظلمت****چرخ ز خور برفراشت اختر کاوان
شب چو شماساس راند رخش عزیمت****قارن روزش شکافت سینه به پیکان
نیّر اعظم کشید تیغ چو رستم****دیو شب از هیبتش گریخت چو اکوان
زال خور از ناوک شعاع فلک را****خون ز شفق برگشاد همچو خروزان
خور چو گروی زره سیاوش مه را****بهر بریدن گرفت گوی زنخدان
بیژن خورشید در کنابد گیتی****پهلو شب را فکند خوار چو هومان
مهر بر آمد به کوهسار چو گودرز****گرد فلک زو ستوه گشت چو پیران
گیو خور از روی کین تژاد فلک را****چاک زد از تیغ نور غَیبهٔ خفتان
ماه به ناوردگاه چرخ ز خورشید****گشت چو رهّام ز اشکبوس گریزان
مهر منور خروج‌کرد ز خاور****بر صفت کاوه از دیار سپاهان
دیدهٔ اسفندیارِ ماه برآورد****رستم مهر از گزینه بیلک پران
رایت گشتاسب سحر چو عیان شد****مجمرهٔ زردهشت گشت فروزان
مهر فرامرزوار سرخهٔ مه را****بر دَم حنجر نهاد خنجر برّان
یک تنه زد مهر بر سپاه کواکب****چون شه غازی جریده بر صف افغان
شاه سکندر حسب امیر جهانگیر****خسرو دارا نسب خدیو جهانبان
خط به قاقوس داد و دایرهٔ عدل****چرخ سخا قطب جود و مرکز احسان
ماحی آثار کفر و حامی ملت****روی ظفر پشت دین و قوت ایمان
میر بهادر لقب حسن شه غازی****شیر قوی‌پنجه کلب شاه خراسان
آنکه بدرّد به تیغ تارک قیصر****وانکه بکوبد به گرز پیکر خاقان
آنکه ببخشد کمینه سایل کویش****آنچه به بحرست از لآلی و مرجان
منتظم از لطف اوست ساحت جنت****مشتعل از قهر اوست آتش نیران
ای دل رمحت به جسم گردان جایع****وی دم تیغت به خون نیوان عطشان
از تو گریزان به جنگ قارن کاوه****وز تو هراسان به رزم رستم دستان
فر فریدونی از جلال تو ظاهر****چهر منوچهری از جمال تو تابان
دست‌تو برهان بذل و حجت جودست****باش که برهان دگر نیارد برهان
رای منیر تو جام جم بود ایراک****راز دو عالم به پیش اوست نمایان
حشمت شخص تونی ز نقش نگینست****اینت عیان نقش برتری ز سلیمان
سطوت نیرم برت چو صورت بر سنگ****صولت رستم برت چو نقش بر ایوان
جز توکه بر رخش باد سیر برآیی****دیده‌کسی پیل را به‌کوههٔ یکران
جز تو که در برکنی به عرصهٔ هیجا****دیده کسی شیر نر بپوشد خفتان
کشتن موری به نزد مهر تو مشکل****قتل جهانی به پیش قهر تو آسان
جز دل و دست تو در انارت و بخشش****کس نشنیدست زیر گنبد گردان
عالم عالم ضیا ز یک دل روشن****دریا دریا گهر ز یک کف باران
نزد تو ننگست ذکر نام ارسطو****پیش تو عارست نقل حکمت لقمان
بخت تو مامک بود سپهر چو کودک****زانکه کند سر به ذیل لطفت پنهان
ابر عطا را چرا چو دست تو دانم****از چه به وی افترا ببندم و بهتان
مهر فلک را چرا چو رای تو خوانم****از چه دهم نسبت کمال به نقصان
گر نبرد بدکنش نماز تو شاید****نی تو ز آدم کمّی و او نه ز شیطان
روز و غاکز غبار سم تکاور****چرخ کند تن نهان به جامهٔ قطران
عرصهٔ میدان شود چو عرصهٔ شطرنج****بیدق نصرت ز هر کرانه به جولان
پیل‌تنان بر فراز اسب چو فرزین****از همه جانب همی دوند هراسان
چون تو رخ آری شها به عرصهٔ ناورد****گشت‌کنان گوی را به حملهٔ چوگان
مات شود از هراس تیغ تو در رزم****رستم و گودرز و گیو و سلم و نریمان
تیغ تو برقست و جان اعدا خرمن****گرز تو پتکست و ترک خصمان سندان
ویحک آن مرغ جان‌شکار چه باشد****کش نبود طعمه در جهان بجز از جان
راستی آرد پدید چون دل عاشق****گرچه بسی‌کج‌ترست زابروی جانان
همچو هلالست لیک می‌نپذیرد****چون مه نو هر مهی زیادت و نقصان
دایهٔ گردون بود به سال و نباشد****بر صفت طفل شیرخوارش دندان
گر چه ز گوهر بود به گونهٔ الماس****لیک شود دشت از و چو کوه بدخشان
ورچه بسی جامهای جان که ستاند****باز هنوزش بدن نماید عریان
هست چوگردون پر از ستاره ولیکن****نیست چو گردون به اختیارش دوران
هست چو دریا پر از لآلی لیکن****نیست چو دریا به دست بادش طوفان
گردان گردد ولی به دست جهاندار****طوفان آرد ولی به سعی جهانبان
بسکه به نیروی شهریار فشاند****خون یلان را ز تن به ساحت میدان
سرخی خون بر زمین نماید چونانک****برقع چینی به چهر خاور سلطان
سارهٔ هاجر خصال رابعه دهر****مریم زهرا صفت خدیجهٔ دوران
حسرت قَیدافه همنشین سکندر****غیرت تهمینه دخت شاه سمنگان
حوا چون خوانمش به پاکی طینت****کاو ره آدم زد از وساوس شیطان
ساره چسان دانمش که خواری هاجر****جست همی از در حسادت و خذلان
هاجر کی گویمش که خدمت ساره****کرد پرستاروار روز و شب از جان
حور چسان دانمش که حور به جنت****باک ندارد ز همنشینی غلمان
جفت زلیخا نخواهمش که زلیخا****گشت سمر در هوای یوسف کنعان
گویمش آلان‌قوا ولیک هر اسم****کاو به عبث حمل می‌نیافت به گیهان
آسیه می‌گفتش به پاکی و عصمت****مریم می‌خواندمش به پاکی دامان
بود اگر آن جدا ز صحبت فرعون****بود اگر این بری ز تهمت یاران
بود فرنگیس اگر نبود فرنگیس****یارگله روز و شب به کوه و بیابان
بود منیژه اگر نبود منیژه****از پی دریوزه خوار مردم توران
بود فرانک اگر نبود فرانک****هر طرف از بیم بیوراسب گریزان
صد چو صفورا ورا مجاور درگه****صد چوکتایون ورا خدم شده سنان
بانوی بانو گشسب و غیرت گلچهر****حسرت زیب النسا و رشک پریجان
بهر سزاواریش سرای ملک را****شاید اگر جا دهد به‌گوشهٔ ایوان
بانوی نوشابه شاه کشور بردع****خانم رودابه مام گرد سجستان
عصمت او ماورای وصف سخنور****عفت او ماعدای مدح سخندان
تا که نیفتد نگاه عکس به رویش****عکسش ماند در آب آینه پنهان
همچو غلامان درش به حلقهٔ طاعت****همچو کنیزان درش به خطهٔ فرمان
زلفه و بله لیا و رحمه و راحیل ***آسره و آمنه ) زیبده و اقران
فضّه و ریحانه و حلیمه و بلقیس****تحفه و شعوانه و حکیمهٔ دوران
روشنک و ارنواز و زهره و ناهید****حفصه و اقلیمیا عفیفهٔ‌گیهان
شکر و شیرین و شهرناز و گل‌اندام****لیلی و پورک یگانه بانوی پوران
تالی معصومه از طهارت و عصمت****ثانی زیتونه در نقاوت و ایمان
غیرت ماه‌آفرید از رخ مهوش****رشک پری‌دخت از جمال پری‌سان
سلسله عالمی ز موی مسلسل****آفت جمعیتی ز زلف پریشان
عصمتش ار پرده‌پوش حافظه‌گردد****راه نیابد به سوی حافظه نسیان
هست زلیخا ولی نه مایل یوسف****بل دل صد یوسفش به چاه زنخدان
عارض او از کجا و مهر منور****قامت او از کجا و سرو خرامان
ماه چسان جا کند به دیبهٔ دیبا****سرو چسان سر زند ز چاک گریبان
خوبی نرگس کجا و شوخی چشمش****قدر نبات از کجا و رتبهٔ انسان
رهزن کارآگهان به طرهٔ رهزن****فتنهٔ شاهنشهان ز نرگس فتان
روی ویست آسمان حسن و بر آن رو****خال سیه چون به چرخ هفتم کیوان
بود مونث به صیغه ورنه عفافش****کردی منع دخول نطفه به زهدان
بر رخش ار نقش بند هستی بیند****شاید کز نقش خویش ماند حیران
هست به خوبی یگانه لیک همالش****نیست کسی جز مهینه بانوی دوران
دخت جهانجو گزیده اخت کهینش****آنکه دل مه به مهر اوست گروگان
باخترش نام از آن سبب که ز رشکش****خسرو خاور ز باختر شده پنهان
آنکه در روضهٔ بهشت ببندد****گر نگرد روضهٔ جمالش رضوان
از چه دهم نسبتش به ساره و بلقس****از چه گشایم زبان خویش به هذیان
هست دو مشکین کلاله بر مه رویش****سر زده از گلبنی دو شاخهٔ ریحان
یا نه دو تاریک شب به روز مقارن****یا نه دو مار سیه به گنج نگهبان
خوبی او زهره خواست سنجد با خویش****کرد از آن جایگه به‌کفهٔ میزان
سیب زنخدان او به گلشن شیراز****طعنه فرستد همی به سیب صفاهان
نقش نبسته ست در جهان و نبندد****چون رخ او صورتی به عالم امکان
فکرت قاآنی ارچه وصف نخواهد****لیک به توصیف او نباشد شایان
به‌که کند ختم مدّعا به دعایش****زانکه ندارد ثنای او حد و پایان
تاکه عروس فلک ز حجلهٔ خاور****جلوه کند هر سحر به گنبد گردان
بر فلک حسن آفتاب جمالش****باد فروزنده همچو مهر فروزان
قصیدهٔ شمارهٔ 278: صدر اعظم شد چو بخت شهریار از نو جوان
صدر اعظم شد چو بخت شهریار از نو جوان****از نشاط آنکه شاه بیقرین رست از قران
چون سکندرشاه شد صاحبقران و خواجه خضر****کز حیات شاهش ایزد داد عمر جاودان
خواست ایزد شاه را آگه کند از کید خصم****ورنه هرگز این قضا نازل نگشی زآسمان
گرچه پیرست آسان لیک اینقدر مبهوت نیست****کز خدایش شرم ناید وز شهنشاه جوان
جز بر اعدای ملک از شرم تیر خصم شاه****هیچ تیری بعد ازین تا حشر ناید بر نشان
آتش نمرودیان بر قهرمان آب و خاک****شد گلستان ورنه بر باد فنا رفتی جهان
از قضا روزی که بگذشت این قران از شهریار****من به شهر اندر بدم با دوشان همداستان
مدح شاه و خواجه می‌خواندم به آواز بلند****با بیانی نغز کش بود از فصاحت ترجمان
ناگهان می خورده و خوی‌کرده آن ماه ختن****آمد و ز ابروی و مژگان همرهش تیر و کمان
چون کمند پهلوانان زلف چین چین تا کمر****همچو دام صیدگیران جعد خم‌خم تا میان
جای مژگان از بر آهوی چثبمش رسته بود****ناخن چرغ شکاری پنجهٔ شیر ژیان
از دو چشمش خرمی پیدا چو نور از نیرین****وز دو چهرش وجد ظاهر چون فروغ از فرقدان
گفت قاآنی ز جا برخیز و جان را مژده ده****کاینک ایزد اهل ایران را ز نو بخشید جان
جسم و جان و عقل و دین و مال و حال و سیم و زر****کردمش ایثار و گفتم هان نکوتر کن بیان
گفت دی کافتاد ماه اندر محاق از نور مهر****این قران شد آشکار از گردش دور زمان
جم به عزم صید وحش از تخت شد بر بادپا****در صفش پویان پیاده باد ریزان از عنان
جم در ایشان چون نگین در حلقه انگشتری****بر سرش از سایه مرغان جنت سایبان
جن گرفته دیوی از پیش سلیمان همچو باد****جست و در ماران آهن کرده موران را نهان
سرخ‌مارانی که گشت از آن سیه‌ماران پدید****مهرهٔ پازهر سوی شه فکندند از دهان
ورنه حاشا زهرشان می‌شد گر اندک کارگر****همچو تخت جم جهان بر باد رفتی ناگهان
خواجه‌حال‌اسم‌اعظم‌خواند و چون آصف دمید****بر سلیمان تا زکید اهرمن یابد امان
هدهدی این مژده حالی برد زی بلقیس عصر****کز ددان انس و جان برهید شاه انس و جان
باز چون‌صرح مُمَرّد شد مشید ملک وگشت****بادسان بر دیو و دد حکم سلیمانی روان
از شرور دشمنان شد شاه را حاصل سرور****در هوای سوری شد خصم را واصل هوان
تا نگویی شه در این نهضت شکار اصلا نکرد****کرد نخجیری کزو تا حشر ماند داستان
عزم نخچر غزالان داشت خوکان‌کرد صید****تا که یوزان و سگان را سیر سازد زاستخوان
الغیاث ای صدر اعظم چارهٔ نیکو سگال****تا ددان ملک را آتش زنی در دودمان
آخر شوال را هر سال زین پس عید کن****چاکران شاه را دعوت نما از هر کران
هی بگو شاهد بیا زاهد برو خازن ببخش****هی بگو ساقی بده چنگی بزن مطرب بخوان
عبد قربان شهش کن نام و همچون گوسفند****دشمنان را سر ببر در راه شاه کامران
دشمنان گر قابل قربان شه گشتن نیند****دوستان را جمله قربان کن به خاک آستان
از روان دوستان روح‌الامین را ساز نزل****ز استخوان دشمنان کن کرکسان را میهمان
تا فلک گردد به گرد درگه دارا بگرد****تا جهان ماند به زیر سایهٔ یزدان بمان
هم به قاآنی بفرما تا ببوسد دست تو****تا دهانش در سخن گردد چون دستت درفشان
قصیدهٔ شمارهٔ 279: گر خضر دهد آب بقایت به زمستان
گر خضر دهد آب بقایت به زمستان****مستان بستان جام می از ساقی مستان
بستان به شبستان قدح از دست نگارین****کز روی دلارا شکند رونق بستان
ترکی‌که به خوناب جگر دارد معجون****در هر نظری اشک تر زهدپرستان
لعل لب دلدار گز و خون رزان مز****در خرقهٔ سنجاب خز و کنج شبستان
درکش می چون خون سیاووش به بهمن****کز نیرویش از دست رود رستم دستان
خمر عنبی خواهم و بستانی کاو را****نارنج غیب سیب زنخ نار دو پستان
اینست علاج دل بیمار طبیبا****سودم ندهد شیرهٔ عناب و سپستان
چون بادهٔ گلگون بودت گو نبود گل****فرخنده بهارست به میخواره زمستان
خستی دلم ای دوست به دستگان نگارین****دستان تو ای بسکه بگویند به دستان
بیرحمی و یک ذره وفا در دل تو نیست****تخمیست مروت که در آب و گل تو نیست
قصیدهٔ شمارهٔ 280: گشته در برجی دو نجم سعد گردون را قران
گشته در برجی دو نجم سعد گردون را قران****یا دو خورشد فروزان طالع از یک خاوران
یا دو تابان گوهر رخشده اندر یک صدف****یا دو رخشان اختر تابنده از یک آسمان
یا دو جبریل امین را در یکی مهبط نزول****یا دو شاه تاجور را بر یکی مسند مکان
یا نه توأم قدرت یزدان و رحم کردگار****یا شجاع‌السلطنه یا خسرو مازندران
ساحت مضمار جاه آن سپهر اندر سپهر****عرصهٔ میدان قدر این جهان اندر جهان
هرکجاکانون قهر آن جحیم اندر جحیم****هرکجا گلزر لطف این جنان اندر جنان
فتح و نصرت با عنان آن رکاب اندر رکاب****فر و دولت با رکاب این عنان اندر عنان
با ثبات حزم آن‌گردنده چون‌گردون زمین****با شتاب عزم این ساکن چو غبرا آسمان
با مـؤالف جود آن چون کشته و ابر بهار****با مخالف تیغ این چون رهن و برق یمان
آن به رزم اندر و یا اسفندیار روی‌تن****این به بزم اندر و پا اسکندر صاحبقران
هم یموت از باس این راضی به قوت لایموت****هم ز جیش ترکمان آن هراسان ترکمان
ره نپوید بر فراز قصر جاه آن یقین****جا نجوید بر نشب کاخ قدر این گمان
از زبان آن حدیثی و ز قضا صد گفتگو****از بنان این‌کلاس وز قدر صد داستان
یک صدا از نای‌آل‌وزگوش‌گردون‌صد خروش****یک نفیر از کوس این وز نای تندر صد فغان
جز بهار عدل ان کز وی بخشکد شاخ ظلم****غیر نقش مهر این‌کز وی برآساید روان
فصل اردی دیده‌ای‌کز وی عیان‌گردد خریف****نقش بیجان دیده‌یی کز وی به تن آید توان
یک کمانداری از آن وز شیر گیران صد کمین****یک کمین گیری ازین وز شیر مردان صد کمان
غیر طبع آن کزو یاقوت بارد آشکار****غیر دست اینکه او گوهر برافشاند عیان
بحر قلزم دیده‌یی هرگز شود یاقوت‌خیز****ابر نیسان دیده ای هرگز شود گوهر فشان
نازش آن نی به تاج و بالش این نی به تخت****تخت می‌بالد بدین و تاج می‌نازد بدان
تا ز عدل آن پریشان خاطر جور و ستم****تا ز داد این فراهم مجمع امن و امان
باد اندر سایهٔ اقبال آن روی زمین****باد اندر خطّهٔ فرمان این ملک زمان
قصیدهٔ شمارهٔ 281: مرا در شش جهت از پنج تن خاطر بود شادان
مرا در شش جهت از پنج تن خاطر بود شادان****که هریک در سپهر جاه هستند اختری تابان
هلاکو زان سپس ارغون ابا قاآن منکوشه****که قاآن دوم باشد وزان پس اوکتا قاآن
نخستین باذل و ثانیست راد و سیمین منعم****چهارم مخزن انعام و پنجم مایهٔ احسان
نخستین همچو کاووس است و ثانی همچو کیخسرو****سیم باسل چهارم شیر اوژن پنجمین شجعان
نخستین هست قاآن و دوم فضل و سیم تبّع ***چهارم حاتم طائی و پنجم معن بن شیبان
نخستین بر سپه سالار و ثانی نایب اول****سیم سردار و چارم سرور و پنجم فلک دربان
به رزم اندر نخسین شیر کش ثانی پلنگ‌آسا****سیم پیل دمان چارم نهنگ و پنجمین ثعبان
نخستین آسمان ازکر و ثانی روزگار از فر****سیم خورشید و چارم بدر و پنجم کوکب رخشان
نخستین ثانی‌گشتاسب ثانی تالی بهمن****سیم نوذر چهارم طوس و پنجم رستم دستان
نخستین لجهٔ بذلست و ثانی مخزن همت****سیم ابرست و چارم کان و پنجم بحر بی‌پایان
نخستین چرخ را آیین دوم زیب و سیم زیور****چهارم حلیهٔ اورنگ و پنجم زینت ایوان
نخستین آهنین خودست و ثانی آهنین جوشن****سیم آهن قبا چارم چو پنجم آهنین چوگان
نخستین مظهر فیض و دوم صنع و سیم دانش****چهارم آفتاب جود و پنجم سایهٔ یزدان
عدوی هریکی زان پنج تن را تا ابد بادا****مکان در گلخن و اصطبل و قید و منقل و نیران
قصیدهٔ شمارهٔ 282: نادرترین اشیا نیکوترین امکان
نادرترین اشیا نیکوترین امکان****از عقلهاست اول وز خلقهاست انسان
از انبیا پیمبر وز اولیاست حیدر****از اتقیا ابوذر وز اصفیاست سلمان
از نارهاست دوزخ وز خاکها مدینه****از بادهاست صرصر وز آبهاست حیوان
از صفهاست صفین از قلعهاست خیبر****از کیشهاست اسلام از دینهاست ایمان
از سورهاست یس از رمزهاست طس****از قصهاست یوسف از منزلات قرآن
از شکلها مدور وز لونها منور****از خطهاست محور وز سطهاست دوران
از جسمها مجرد وز صرحها ممرد****ازکوههاست‌جودی‌وز صیدمهاست‌طوفان
از قصرها خورنق وز حلّها ستبرق****از واقعات هجرت از دردهاست هجران
از نه سپهر اطلس از هفت نجم خورشید****از چار اصل آتش وز هرسه فرع حیوان
از ترکهاست چینی وز ترکها خطایی****از تیغهاست طوسی وز ابرهاست نیسان
از قلها دماوند وز رودها سماوه****از جاهها حدایق وزکانها بدخشان
از روزها است مولود وز شامها شب قدر****از وقتها سحرگه وز مرغها سحرخوان
از عیدهاست نوروز وز جامها جهان‌بین****از فصلهاست اردی وز جشنهاست آبان
از شهدهاس شکر وز بادهاست احمر****از درهاست‌گوهر وز بیخهاست مرجان
از سازهاست رومی وز مطربان نکیسا****از صوتهاست شهناز وز لحنها صفاهان
از بزمهاست فردوس وز جویهاست کوثر****از سرو هاست آزاد وز عطرهاست ریحان
از نخلهاست طوبی وز سبزها بنفشه****از همدمانست حورا وز شاهدانست غلمان
از رزمها بلاون وز کینها سیاوش****از شورها قیامت وز شعلهاست نیران
از نایهاست ترکی وز چرخهاست چاچی****از خنگهاست ختلی وز خطهاست ایران
از ملکهاست شیراز وز چشمهاست رکنی****وز خسروان شهنشه دارای مهر دربان
وز صلب او جهاندار سلطان حسن که دستش****بارد چو ابر آذرگوهر به جای باران
اندر نبرد نیرم اندر جدال رستم****اندر شکوه قیصر اندر جلال خاقان
درگاه بزم دستش بحریست‌گوهرانگیز****در روز رزم تیغش ابریست آتش‌افشان
بر هفت خطه حاکم بر نه سپهر آمر****او را قدر متابع وی را قضا به فرمان
با فر و برز البرز با شوکت فریبرز****با صولت تهمتن با سطوت نریمان
با فرهٔ فریدون با چهرهٔ منوچهر****با عزت سکندر با حشمت سلیمان
با هوش و هنگ هوشنگ با عقل و رای و فرهنگ****با احتشام گورنگ با احترام ساسان
در بارگاه جاهش زال سپهر خادم****در آستان قدرش هندوی چرخ دربان
دست عطای او را نسبت به ابر ندهم****بر ابر از چه بندم این افترا و بهتان
در دولتش عیان شد تیمار آل تیمور****در عصرش از میان رفت سامان آل سامان
پوشد دو چشم فغفور ازگرد راه توسن****بندد دو دست قیصور از خم خام پیچان
دستان به روز رزمش پیریست حیلت‌آموز****با رنگ و ریو و ریمن با مکر و زور و دستان
با چرخ خورده سوگند خنگش به‌گاه پویه****با باد کرده پیوند رخشش به گاه جولان
با عزم او نگرددگردنده چرخ مینا****با رای او نتابد تابنده مهر رخشان
بر بام آستانش نوبت زنی است بهرام****از خیل بندگانش هندو وشی است کیوان
اندر رکاب عزمش فتح و ظفر قراول****اندر عنان بختش تایید حق شتابان
هست از بنای جودش ایوان فاقه معمور****وز ترکتاز عدلش بنگاه فتنه ویران
جز خال و زلف خوبان اندر ممالک وی****نی در دلست عقده نی خاطری پریشان
زان پس که‌راست درخور این تختگاه و دیهیم****زان پس‌کراست لایق این بارگاه و ایوان
زیبد شهنشی را کز جود اوست گیتی****ریب سرای ارژنگ رشک فضای رضوان
یعنی حسن بهادرکز صارم جهانسوز****سوزد روان دشمن در عرصه‌گاه میدان
ابریست دست جودش لیکن چو ابر آذر****بحریست طبع رادش لیک چو بحر عمان
طغرای مکرمت را از جود اوست توقیع****دیوان معدلت را از عدل اوست عنوان
هم روشنان افلاک از نور اوست روشن****هم کارهای مشکل از سعی اوست آسان
اسرارهای پنهان بر رایش آشکارا****بر رایش آشکارا اسرارهای پنهان
نک بی‌نیازی خلق بر جود اوست شاهد****و آسایش زمانه بر عدل اوست برهان
قاآنیا برآور دست دعا که وصفش****با جد جان نشاید با جهد فکر نتوان
تاگردد آشکارا در بزمهای عشرت****از گریهٔ صراحی لعل پیاله خندان
در خنده نیکخواهست چون غنچه در حدایق****درگریه بدسگالت چون ابر در گلستان
قصیدهٔ شمارهٔ 283: نظام مملکت از خنجر بهادرخان
نظام مملکت از خنجر بهادرخان****نشان سلطنت از افسر بهادرخان
به پاش دست نهد چرخ از پی سوگند****چه حد آنکه نهد بر سر بهادرخان
پرندوار شود نرم تار و پود زمین****ز ضرب‌گرز و پرندآور بهادرخان
شبه به جای گهر پرورد صدف به کنار****ز احتساد مهین گوهر بهادرخان
به خوار مایه سپه گو مناز چرخ بلند****نظاره‌کن حشم و لشکر بهادرخان
ز بذل خویشتن ای ابر نوبهار مبال****ببین به دست کرم گستر بهادرخان
بمان‌که رای نبالد ز طاقدیس اورنگ****به پیش عرش فلک زیور بهادرخان
به مهر و ماه خود ای آسمان تفاخر چند****سزد که فخر کنی ز اختر بهادرخان
گرفته باد صبا بوی عنبر سارا****ز خاک درگه جان‌پرور بهادرخان
بود سپهر برین با چنین جلالت و قدر****کمینه بنده‌یی از چاکر بهادرخان
ز نور رایش تابنده بر فلک خورشید****چنانکه عکس می از ساغر بهادر خان
به مهتریش نمودندکاینات اقرار****که شد جهان کهن کهتر بهادرخان
عدو به محشر عقبی رضا دهد تن را****که نگذرد به سرش محضر بهادرخان
سزد که ماه به خورشید چرخ طعنه زند****ز اقتباس رخ انور بهادرخان
به روز رزم چو با خصم روبرو گردد****ز آسمان گذرد مغفر بهادرخان
فضای بحر محیط از غدیر رشک برد****به پیش همت پهناور بهادرخان
ز هم بپاشد سنگر ز چرخ و پاید باز****به طوس تا به ابد سنگر بهادرخان
ز تک بماندگردون ز پویه پیک خیال****به پیش باد روش اشقر بهادرخان
به بزم عیش و طرب مطرب فلک غمگین****ز رشک رتبهٔ رامشگر بهادرخان
قفا زند کف تقدیر جیش غوغا را****که تا برون کند از کشور بهادر خان
دهان سیم و زر اندر زمانه خندانست****ز نقش سکهٔ نام‌آور بهادرخان
ز بس فشاند به‌گیتی زمانه تنگ آمد****ز بذل کردن سیم و زر بهادرخان
رسانده شعر به شعری ز پایه قاآنی****ز شوق تا شده مدحتگر بهادرخان
قصیدهٔ شمارهٔ 284: رسم‌عاشق نیست با یک‌دل دو دلبر داشتن
رسم‌عاشق نیست با یک‌دل دو دلبر داشتن****یا ز جانان یا ز جان بایست دل برداشتن
ناجوانمردیست چون جانو سیار و ماهیار****یار دارا بودن و دل با سکندر داشتن
یا اسیر حکم جانان باش یا در بند جان****زشت باشد نوعروسی را دو شوهر داشتن
شکرستان کن درون از عشق تاکی بایدت****دست‌حسرت چون‌مگس ازدور برسر داشتن
بندگی‌کن خواجه را تا آسمان بر خاک تو****از پی تعظیم خواهد پشت چنبر داشتن
ای که جویی کیمیای عشق پرخون‌کن دوچشم****هست شرط کیمیا گوگرد احمر داشتن
تاکی از نقل‌کرامت‌های مردان بایدت****عشوها همچون زنان در زیر چادر داشتن
ازکرامت عار آید مرد راکانصاف نیست****دیده از معشوق بر بستن .به زیور داشتن
گرچه گاهی از پی بوجهل جهلان لازمست****ماه را جوزا نمودن سنگ را زر داشتن
عمرو را حاصل چه از نقل‌کرامت‌های زید****جز که بر نقصان ذات خویش محضر داشتن
خود کرامت شوکرامت چند جویی زان و این****تا توانی برگ بی‌برگی میسر داشتن
چرخ اگر گردد به فرمانت برآن هم دل مبند****ای برادرکار طفلانست فرفر داشتن
از نبی بایدنبی راخواست کز بوجهلی است****جشم اعجاز وکرامات از پیمبر داشتن
عارف اشیا را چنان خواهدکه یزدان آفرید****قدرت از یزدان چرا باید فزونتر داشتن
گنج شونه گنج جو خوشتر کدام انصاف ده****طعم شکر داشتن یا طمع شکر داشتن
در سر هر نیش خاری صدهزاران جنتست****چند باید دیده نابینا چو عبهر داشتن
مردم‌چشم جهان مو تا توان در چشم خلق****خویش را در عین تاریکی منور داشتن
دیدن خلقست فرن و دیدن حق فرض‌تر****دیده بایدگاه احول‌گاه اعور داشتن
ظل یزدان بایدت بر فرق نه ظل همای****تا توانی عرش را در زیر شهپر داشتن
پرتو حقست در هرچیز ماهی شو به طبع****تا ز آب شور یابی طعم‌کوثر داشتن
کوش قاآنی‌که رخش هستی آری زیر ران****چندخواهی چون امیران اسب و استر داشتن
تن رها کن تا چو عیسی بر فلک گردی سوار****ورنه عیسی می‌نشاید شد ز بک خر داشتن
میخ مرکب را به گل زن نه به دل کاسان بود****در لباس خسروی خود را قلندر داشتن
دل سرای حق بود در سرو بالایان مبند****سرو را پیوند نتوان با صنوبر داشتن
غوطه گه در آتش دل زن گهی در آب چشم****خویش باید گاه ماهی گه سمندر داشتن
گوهر جان را به‌دست آور که زنگی بچه را****می‌نیفزاید بها از نام جوهر داشتن
هم دوجعفر بود کاین صادق بدآن کذاب بود****نیست تنها صادقی در نام جعفر داشتن
چون قلم از سر قدم ساز از خموشی‌گفتگو****گر نمیخواهی سیه‌رویی چو دفتر داشتن
رستگاری جوی تا در حشر گردی رستگار****رستگاری چیست در دل مهر حیدر داشتن
همچو احمد پای تا سرگوش باید شد ترا****تا توانی امتثال حکم داور داشتن
امر حق فوریست باید مصطفی را در غدیر****از جهاز اشتران ناچار منبر داشتن
بایدش دست خدا را فاش بگرفتن به‌دست****روبهان را آگه از سهم غضفر داشتن
ذات حیدر افسر لولاک را زیبدگهر****تاج را نتوان شبه بر جای‌گوهر داشتن
از تعصب چند خواهی بر سپهر افتخار****نحس اکبر را به جای سعد اکبر داشتن
نیستی معذور بالله گرت باید ز ابلهی****عیسی جان بخش را همسنگ عازر داشتن
ای کم از سگ تا کی این آهو که خواهی‌از خری****شیر را همسایه با روباه لاغر داشتن
شیرمردی چون علی را تاج سلطانی سزاست****وان زنان را یک دوگز شلوار و معجر داشتن
طفل هم داند یقین‌کاندر مصاف پور زال****پیرزالی را نشاید درع و مغفر داشتن
خجلتت ناید ربودن خاتم از انگشت جم****وانگه آن را زیب دست دیو ابتر داشتن
در بر داود کز مزمار کوه آرد به وجد****لولیان را کی سزد در دست مزهر داشتن
زشت باشد نزل‌های آسمانی پیش روی****همچو بیماران نظر سوی مزوّر داشتن
چون صراط المستقیمت هست تاکی ز ابلهی****دیده در فحشاء و دل در بغی و منکر داشن
نعشت ار در گل رود خوشتر گرت بایست چشم****با فروغ مهر خاور در سه خواهر داشتن
گر چوکودک وارهی از ننگ ظلمات ثلاث****آفرین‌ها بایدت بر جان مادر داشتن
بر زمین نام علی از نوک ناخن بر نگار****تا توانی نقش دل برگل مصوّر داشتن
شمع بودن سود ندهد شمس شو از مهر او****تا توانی روی گیتی را منوّر داشتن
ذره‌یی از مهر او روشن کند آفاق را****چند باید منت از خورشید خاور داشتن
عطرسایی چندبرخود رمزی ازخلقش بگو****تا توانی مغزگیتی را معطر داشتن
رقصد از وجد و طرب خورشید در وقت‌کسوف****زانکه خواهد خویش را همرنگ قنبر داشتن
علم ازو آموز کاسانست با تعلیم او****نه صحیفهٔ آسمان را جمله از بر داشتن
مهر او سرمایهٔ آمال کن گر بایدت****خویش را در عین درویشی توانگر داشتن
طینت خویش ار حسن خواهی بیاید چون حسین****در ولای او ز خون در دست ساغر داشتن
پشت بر وی کرد روزی مهر در وقت غروب****تا ابد باید ز بیمش چهره اصفر داشتن
زورق دین را به بحر روزگار از بیم غرق****زآهنین شمشیر او فرضست لنگر داشتن
روی خود را روزی اواز شرق سوی غرب تافت****رجعت خورشید را بایست باور داشتن
ای خلیفهٔ مصطفی‌ای دست حق ای‌پشت دین****کافرینش را زتست این زینت و فر داشتن
خشم با خصمت کند مریخ یا سرمست تست****کز غضب یا سکر خیزد دیده احمر داشتن
غالیان‌ویند هم خود موسی هم سامری****بهر گاو زر چه باید جنگ زرگر داشتن
چرخ هشتم خواست مداحت چو قاآنی شود****تا تواند ملک معنی را مسخر داشتن
عقل گفت این خرده کوکب‌های زشت خود بپوش****نیست قاآنی شدن صورت مجدر داشنن
گینی ارکوهی شود از جرم بالله می‌توان****کاهی از مهر تو با آن کُه برابر داشتن
کی تواند جز تو کس در نهروان هفتاد نهر****جاری از خون بداندیشان کافر داشتن
کی تواند جز تو کس یک ضربت شمشبر او****از عبادت‌های جنّ و انس برتر داشتن
کی‌تواند جز توکس در روزکین افلاک را****پرخروش از نعرهٔ الله اکبر داشتن
کی تواند جز تو کس در عهد مهد از پردلی****اژدهایی را به یک قوّت دو پیکر داشتن
شاه ما را میر شاهان کن که باید مر ترا****هم ز شاهان لشکر و هم میرلشکر داشتن
خسرو غازی محمّد شه که در سنجار دهر****ننگش آید خویش را همسنگ سنجر داشتن
رمیم آید مدح اوویم‌که ماهان بش‌ند****گر گدایان گنج را باید مستّر داشتن
نه خجل گردم ز مدح او که دانم ذره را****نیست امکان مدح مهر چهر خاور داشن
سال عمرش قرنها بادا ز حشر آن سو ترک****تاکه برهد ز انتظار روز محشر داشتن
شه چو اسکندر جوان و خواجه همچون خضر پیر****ای سکندر لازمست این خضر رهبر داشتن
قصیدهٔ شمارهٔ 285: عید دان چیست لب چون عید خندان داشتن
عید دان چیست لب چون عید خندان داشتن****خند خندان جان نثار راه جانان داشتن
جان هم از جانان بود کت داده تا قربان کنی****بهر قربان هم نباید منّت از جان داشتن
بس‌کمالی نیست قربانی نمودن بهر عید****عید را باید به پای دوست قربان داشتن
عشق دانی چیست لب پرخنده کردن نزد خلق****بی‌خبر از آه و افغان آه و افغان داشتن
در حضور دیو طبعان از پی روپوش چشم****سرکه کردن روی و در دل شکرستان داشتن
چون سکندر بست‌اندر دل خیال روم و روس****روی کرباس سرادق زی خراسان داشتن
گاه در عبن وصال از داغ هجران سوختن****گه نشاط وصل اندر عین هجران داشتن
مار زلف شاهدان را راندن از فردوس دل****زشت باشد خلد را دهلیز شیطان داشنن
قاصد غمهاست آین آهی‌که خیزد از درون****عیش‌ها دارد نهانی آه پنهان داشتن
چون جمال خواجه کز صبح ازل روشن‌ترست****یک جهان خورشید باید درگریبان داشتن
زیور خلدند آل مصطفی وز مهرشان****دبده بابد جنت و دل باغ رضوان داشتن
بی‌سفینهٔ نوح گر عالم پر از جودی شود****چشم آزادی خطا باشد ز طوفان داشنن
خواجه بخشد از اشاراتت شفا نه بوعلی****لقمه باید در گلو از خوان لقمان داشتن
چشم مست پیر چون بی‌باده مستی‌ها کند****چشم را بابد در او دزدیده حبران داشتن
صاحب دیوان تواند در میان بار عام****رازها با خواجه بی‌تذکار و تبیان داشتن
چشم احمد خامش‌گویاست لبکن بایدت****علم حیدر صدق بوذر زهد سلمان داشتن
کوش همچون خواجه بدهی هر چه را آری به دست****تا جهان باری به خویش و غیر آسان داشتن
خود بگو جز تلخکامی چست حاصل بحر را****زین گهر پروردن و زین درّ و مرجان داشتن
ابر با آن تیره رخساری که پوشد روی روز****مردم چشمت دهقان را ز باران داشتن
خواجه شو ز اوّل که یابی معنی وارستگی****پس بدانی حکمت ملک فراوان داشتن
یک سوالست از سر انصاف می‌پرسم ز تو****دهر را آباد خوشتر یاکه ویران داشتن
بایدت بر دل نیفتد سایهٔ دیوار حرص****ورنه باکی نبست برگل‌کاخ و اوان دان
“خواجه برگل می‌نهد بنیان نو بر دل می نهی****فرق دارد جان من این داشنن زان داشتن
تو نداری چشم حق‌بین کم کن این چون و چرا****خواجه را نقصی نباشد زان دو چندان داشتن
از تب شهوت فتادستی درین گفتار زشت****داروی تب نوش تاکی ننگ هذیان داشتن
جان سستت بر نتابد بار سختی‌های عشق****پُتک پولادست نتوان شیشه سندان داشتن
زشت باشد با لباس کاغذین رفتن در آب****رخب رد فرودن آنگه چشم ناوان داشنن
کوش تا جون خواجه سر تا پای‌گردی معرفت****وز بهار فبفن در دل صدگلبشان داشنن
ابر رحمت چون ببارد بهر جذب فیض او****روح باید تشنه چون ربگ ببابان داشتن
بایدت چون خواجه ز اول علمها را سر به سر****گردکردن زان سپس بر طاق نسیان داشن
ورنه بس آسان ترک کاریست بی‌کسب علوم****آه‌چون عارف کشیدن ذکر عرفان داشنن
با چو موزونان ناقص بهر چندن آفربن****نقد حال دیگران را زیب دیوان داشتن
دزدی‌است این نه‌غناکزموش طبعی هر زمان****دانهای غیر دزدیدن در انبان داشتن
گبر راکز زند و استالوح دل باشد سیاه****سود ندهد غالباً هیکل ز قرآن داشتن
نف دان ش رهاکن نقثث‌ن دانث‌ن راکه مرد****شرمش آید در بغل لعبت چو صبیان داشتن
در دو گیتی هرچه بینی یک حقیقت بیش نیست****کت نماید مختلف زین نقش الوان داشتن
کلک‌قدرت نقش هرچیزی بهر چیزی نگاشت****ورنه چوبی را نشاید شکل ثعبان داشتن
می بجنباند چوکودک جمله را در مهد طبع****تا بدان جنبن رها یابد ز نقصان داشتن
خاک را پنهان از آن جنبش دهد صد چاشنی****تا تواند حاصل از وی قوت حیوان داشتن
از خم جان فلاطونی شراب هوش نوش****کار دونانست حکمتهای یونان داشتن
پاک باید دل تن را آلوده باشد باک نیست****زانکه در ظلمات باید آب حیوان داشتن
صورت قنبر به یاد آورکه دانی می‌توان****در سواد کفر پنهان نور ایمان داشتن
گفت عیسی را یکی ننگین چرا داری بدن****گفت بابد روح پاک از کفر خذلان داشتن
فبف و بسطی‌کز خیالت می‌بزاید روز و ش****چند باید نامشان فردوس و نیران داشتن
با خیال دوست بنگر روی زشت اهرمن****تا بدانی می‌توان در دیو غلمان داشتن
شکوه کم کن از جهان تاز و برآسایی‌که مام****طفل را از شیرگیرد وقت دندان داشتن
خوشترین کاریست مدح خواجه باید خویش را****چون صدف دایم به مدحش گوهرافشان داشتن
غوث ملت حاجی آقاسی که خواهد عفو او****خلق را هر ساعتی یک دهر عصیان داشتن
ماه را چون تار کتان هر سر مه عدل او****تن بکاهد تا بداند رسم کتان داشتن
خامه‌اش یکشبرنی کمتر بود دین معجزست****شبرکی نی را به یک عالم نگهبان داشتن
وهم می‌گفت ار قدر خواهد شود شبهش پدید****عقل گفتا شرط تقدیربست امکان داشتن
قصیدهٔ شمارهٔ 286: آوخ آوخ‌که شد پسرعم من
آوخ آوخ‌که شد پسرعم من****مایهٔ رنج و محنت و غم من
من شده شادی مجرّد او****او شده غصهٔ مجسم من
هم ز من عشرت پیاپی او****هم از و غصهٔ دمادم من
هرچه از من به دیگرن بخشد****شده از خرج‌کیسه حاتم من
من چو سهرابم اوفتادهٔ او****گشته او چیره دست رستم من
او ستمکار و من ستمکش او****من عزادار و او محرم من
پای من ایستاده تا هرجا****گر بسورست اگر به ماتم من
شیوهٔ من خلاف شیوهٔ او****عالم او ورای عالم من
هر دم از باد او پریشانست****یک جهان خاطر فراهم من
لیک با این هه عزیزترست****از دل و دیدهٔ مکرم من
دست ازو برنمی‌توانم داشت****کاو بهر حال هست محرم من
خجلم زانکه خدمتی نشدست****به وی از عزم نامصمّم من
چشم دارم که خوانمش سگ خویش****شاه دوران خدیو اعظم من
شیر اوژن حسن شه آنکه ازوست****درفشان نطق عیسوی دم من
آنکه گوید قضا نموده مدام****فتح ونصرت قرین پرچم من
شاه سیاره در خوی خجلت****از چه از شرم رای محکم من
عقل موسی و ذات من هرون****جود عیسی و طبع مریم من
گردن گردنان هفت اقلیم****بستهٔ خم خام پرخم من
چون سلیمان تمام روی زمین****زیر خضرا نگین خاتم من
آسمان زی حریم من پوید****کعبه درگاه و لطف زمزم من
نی خدایم ولی خداوندم****ملک دوران فضای عالم من
نفخهٔ لطف من بهشت برین****شعلهٔ قهر من جهنم من
قدرم حکم محکمست ولی****تیغ هندی قضای مبرم من
خسروا ایدر از ستایش تو****قاصر آمد بیان ابکم من
به که باشد دعای دولت تو****شیوهٔ خاطر مسلم من
باد یار تو تا به روز قیام****لطف پروردگار اعلم من
قصیدهٔ شمارهٔ 287: رود آمون گشت هامون ز اشک جیحون‌زای من
رود آمون گشت هامون ز اشک جیحون‌زای من****رشک سیحون شد زمین از چشم خون پالای من
اردی عیشم خزان شد وین عجب کاندر خزان****لاله می‌روید مدام از نرگس شهلای من
دیدهٔ من اشک ریزد سینهٔ من شعله‌خیز****در میان آب و آتش لاجرم ماوای من
برنخیزد خنده‌ام از دل شگفتی آنکه هست****زعفران رنگ از حوادث سیمگون سیمای من
برندارم گامی از سستی عجب‌تر کز الم****کهربا رنگست سقلابی صفت اعضای من
هرمژه خاریست در چشمم عجب کاین خارها****سالمند از موج اشک چشم طوفان زای من
مجمرم مانا به پاداشن از آن افروختست****دوزخی از دل شراره آه بی‌پروای من
من همان دانای رسطالیس فکرم کامدست****در تن معنی روان از منطق گویای من
تا چه شد یارب که زد مهر خموشی بر دهن****طوطی شرین زبان طبع شکرخای من
من همان بقراط لقمان مان صافی‌گوهرم****تا چرا برهان رود اکنون به سوفسطای من
من همان پیغمبر ارباب نظمم‌کز غرور****پشت پا می‌زد به چرخ سفله استغای من
تا چرا یارب حوارّیین اعدا گشته‌اند****چیره بر نفس سلیم عیسوی آسای من
تیره‌تر گشتست بزمم وین عجب‌کز سوز دل****روز و شب چون شمع می‌سوزد ز سر تا پای من
لؤلؤ لالاست نظمم آوخا کزکین چرخ****کم بهاتر از خزف شد لؤلؤ لالای من
بهر جامی منّت از ساقی چرا باید کشید****چشم من جامست و اشک لعلگو‌ن صهبای من
طالع شو‌رم به صد تلخی ترش کردست روی****تا مگر از جان شیرین بشکند صفرای من
این مثل نشنیده‌یی خود کرده را تدبیر نیست****تا چها بر من رسد زین کردهٔ بیجای من
آبرویم ریخت دل از بس بهر سویم‌کشید****ای دریغا برد دزد خانگی کالای من
دهر بر من دوزخست از کلفت حرمان شاه****وای اگر بر من بدینسان بگذرد عقبای من
شاه شیر اوژن حسن شه آنکه گوید نه سپهر****خفته در ظلّ ظلیل رایت اعلای من
آنکه فرماید منم آنکو فرستد زیر خاک****آفرین بر آفرین چنگیز بر یاسای من
من همان هوشنگ تهمورس نژادم کامدست****غرقه در خون اهرمن از خنجر برّای من
روید از دشت وغا و روید لالهٔ احمر هنوز****از شقایق رنگ خون بدکنش اعدای من
خاک کافر دز بود تا گاو و ماهی سرخ رنگ****تا ابد از نشر خون خصم بی پروای من
صورت مستقبل و ماضی نگارد بر سرین****یک ره ار جولان زند خنگ جهان پیمای من
تا چه اعجازست این یارب که با هنجار خصم****شکل جوزا کرد از تیغ هلال آسای من
هرکه بیند حشر را داند که جز بازیچه نیست****شورش بازار او با شورش هیجای من
آسمان‌گفتا برآمد زهره‌ام از بیم شاه****نیست بی‌تقدیم علت گونهٔ خضرای من
بدرگفتا خوین را با رای شه‌کردم قرین****هر مهی ناقص به‌کیفر زان شود اجزای من
تیر گفتا خویش را خواندم دبیر شهریار****محترق زانرو به پاداشش شود اعضای من
زهره گفتا مطرب خسرو ستودم خویش را****زان سبب رجعت مقرر شد به باد افرای من
مهر گفتا خویش را خواندم همال رای شاه****منکسف گه زان شود چهر جهان‌آرای من
ترک گردون گفت خواندم خویش را دژخیم شاه****وز نحوست شهره زان شد کوکب رخشای من
مشتری گفتا خطیب شه سرودم خویش را****زان ندارد هیچ داناگوش بر انشای من
گفت کیوان خویش را خواندم بر از دربان شاه****نحس اکبرگشت زانرو وصف جانفرسای من
هریکی ز آلات رزم و بزم شه گفتند دوش****طرفه نظمی نغزتر زین‌گفتهٔ غرای من
تیغ شه گفتا نهنگی بحر موجم کآمدست****خصم دارا طعمه و دست ملک دریای من
رمح‌شه گفتا منم آن افعی بی‌جان‌که هست****اژدها پبچان ز ریش نیش جانفرسای من
کوس شه گفتا منم آن لعبت تندر خروش****که آسمان در گوش دارد پنبه از آوای من
خنجر شه گفت من مستسقیم زان روی هست****خون خصم شه علاج درد استسقای من
تیرشه‌گفتا عقابی تیز پرّم کآمدست****آشیان مرگ منقار شرنگ آلای من
گر ز شه‌گفتا من آن کوه دماوندم که هست****در بر البرز برز پادشه ماوای من
خود شه گفت ابلق من پر نسر طایرست****کا‌شیان فرموده اندر فرق فرقدسای من
درع خسرو گفت من شستم تن دارا نهنگ****حلفه اندر حلقه زان شد سیمگون سیماق من
خنگ خسرو گفت آن شبدیز صرصر جنبشم****کز پف جولان سزد هفت آسمان صحرای من
رایت شه گفت من آن آیت فتحم که هست****طرهٔ رخسار نصرت پرچم یلدای من
بزم شه گفتا منم فردوس و ساغر سلسبیل****ساقیان غلمان و حوری طلعتان حورای من
دست شه گفتا منم آن ابر نیسانی که هست****بحر را مخزن تهی از همّت والای من
جام داراگفت ماناکوثرم زانروکه هست****بزم عشرت خیز خسرو جنت المأ‌وای من
رای شه‌گفتا منم موسی و خصمم سامری****تا چه‌گوید سحر او با معجز بیضای من
کلک شه‌گفتا منم اسکندر صاحبقران****نقش من ظلمات و آب زندگی معنای من
خسرو اگرچند روزی گشتم از درگاه دور****در ازای این جسارت کرده چرخ ایذای من
گر به نادانی ز من دانی گناهی سر زدست****این جهانسوز تو و این فرق فرقد سای من
همرهی با ناظر منظور بد منظور از انک****او بهر کاری نظر دارد به استرضای من
ور گناهی درحقیقت نیست تشریفم فرست****تا ز تشکیک بلا ایمن شود بالای من
دیرمانی داورا چندانکه‌گوید روزگار****بر سر آمد مدت دوران تن فرسای من
قصیدهٔ شمارهٔ 288: از چه نگویم سپاس ایزد بیچون
از چه نگویم سپاس ایزد بیچون****از چه نرانم درود طالع میمون
از چه نبالم بهر چه در زمی ایدر****از چه ننازم بهرکه در فلک ایدون
کز شرف خدمت امیر موید****کش فر اسکندرست و رای فلاطون
طعنه زند قدرم از جمال به خورشید****سخره‌کند صدرم از جلال به‌گردون
خادم قصر مرا دفینهٔ خسرو****چاکرکاخ مرا خزینهٔ قارون
سدّه‌ام آموده از دراری مخزن****درگهم آکنده از لآلی مخزون
جامهٔ خدّام درگهم همه دیبا****کسوت سکان سده‌ام همه اکسون
توزی وکتانشان لباس در آذار****قاقم و سنجابشان لبوس به‌کانون
سینهٔ حاسد ز رشک جاهم دوزخ****دیدهٔ دشمن ز شرم قدرم جیحون
آنچه جلالت به جاه من همه مضمر****آنچه سعادت به بخت من همه مقرون
گه ز بت ساده حجره سازم گلشن****گه ز بط باده چهره آرم‌گلگون
عیش مهنا مرا هماره مهیا****ز اختر میمون برغم حاسد مطعون
از چه نباشد چنین که هست به فرقم****سایه فکن شهپر همای همایون
از حسد نطق او که رشک طبر زد****اشک طبر زد گرفته رنگ طبر خون
قدر وی از بس عظیم ملک جهان تنگ****گویی یوسف به سجن آمده مسجون
فارس چه‌ایران‌زمین کدام که‌شهریست****در نظر همتش سراچهٔ مسکون
نثرش کازرم هرچه لولو منثور****ظمش‌کآشوب هرچه‌گوهر مکنون
ماشطهٔ چهر هرچه شاهد معنی****واسطهٔ عقد هر چه گوهر مضمون
ساحت کانون به یک خطاب تو جنّت****عرصهٔ جنت به یک عتاب تو کانون
ملک ملک از بهار جاه تو خرم****فُلک فلک از نثار جود تو مشحون
چون بری از بهر وقعه دست به خنجر****چون نهی از بهرکینه پای بر ارغون
سیحون‌گردد ز تف تیغ تو صحرا****صحرا آید ز خون خصم تو سیحون
چرخ نیارد تو را همال به نیرنگ****دهر نجوید ترا مثال به افسون
باد نبنددکسی ز حیله به چنبر****آب نساید کسی ز خدعه به هاوون
صبح ز قهرت چو جان تیرهٔ هامان****شام ز مهرت چو رای روشن هرون
گرنه دو صد دیدگان بدیش ز انجم****جیش تو هرش زدی به چرخ شببخون
نی به جز ارکان تنی به عهد تو مسکین****نی به جز از یم دلی به عصر تو محزون
رشحه‌یی از لجهٔ نوال تو دریا****قطرهٔ از قلزم عطای تو آمون
گر نه سعادت بود به بخت تو عاشق****ورنه جلالت بود به بخت تو مفتون
ازچه هماره است آن به بخت تو همدم****از چه همیشه است این به تخت تو مقرون
دادگرا داورا منم که به عهدت****داد دل خودگرفتم از فلک دون
در تن من ساری است مهر تو چون رگ****در رگ من جاری است جود تو چون خون
روزی اگر صدهزار بازکنم شکر****باز بود نعمتت ز شکر من افزون
در بر من همچو دل وفای تو مضمر****در دل من همچو جان رضای تو مکنون
هر سر مو گر شود هزار زبانم****شاکر یک نعمتت چگونه شود چون
بر رگم از نیشتر زنند دمادم****از رگم آید چو خون ثنای تو بیرون
تاکه‌گر انبار پشت تاک ز عنقود****تا که نگونسار شاخ نخل ز عرجون
کشورت از قیدکید حادثه ایمن****ملکتت از طیش جیش حادثه مامون
شعر من آن سرو بوستان معانی****چون قد خوبان به باغ مدح تو موزون
عمر تو همچون روی‌ا در آخر اشعار****بادا آخر مدارگردش گردون
دولت و عمرت چنان دراز که حصرش****کس نتواند به غیر ایزد بیچون
قصیدهٔ شمارهٔ 289: ای ترک من ای عید تو چون روی تو میمون
ای ترک من ای عید تو چون روی تو میمون****بر طرهٔ مفتول تو دلها همه مفتون
عقل تو کهن بخت تو نو وقت تو خرم****سال تو نکو حال تو خوش فال تو میمون
زانگونه که بر خلق همایون گذرد عید****بر ما بگذر تا گذرد عید همایون
چون بوسه بود توشهٔ جان خاصه به نوروز****ای ترک بیاتات ببوسم لب میگون
هی بویمت آن لب که به طعمست طبرزد****هی بوسمت آن رخ که به‌رنگست طبرخون
معجون حیاتست لب لعل تو ایراک****مرجان لطیفیست به مرجان شده معجون
تو جلوه دهی سروی چون طبع من آزاد****من عرضه‌کنم شعری چون قد تو موزون
ای طرفه سر از غرفه برون آر و برون آی****کآمد مه نیسان و بشد نوبت کانون
قانون نشاطی که به کانون شدت از دست****نو کن به می سرخ‌تر از آتش کانون
لختی بخروشیم و بجوشیم و بنوشیم****زان می که بر او رشک برد رای فلاطون
زان می که ازو لعل بود نعل در آتش****خود قوت دل ما دل یاقوت ازو خون
بنشین و بخور باده مگو باده خورم چند****برخیز و بده بوسه مگو بوسه دهم چون
آن قدر بده بوسه که بیخود شوم ایدر****آن قدر به خور باده که از خود روی ایدون
قانون چکنی بوسه و می هردو فزون ده****عدل ملکست آنچه برونست ز قانون
شاهنشه آفاق محمد شه غازی****کش تخت سلیمان بود و بخت فریدون
برجی است جهان بخت شهش کوکب رخشا****درجیست زمین تخت‌کیش لولو مکنون
ای‌کیسهٔ‌کانها زکف جود تو خالی****وی‌کاسهٔ جانها ز می مهر تو مشحون
جز شبه و قرین چیست که یزدانت نداده****تا من به دعا خواهمش از خالق بیچون
فوجی بود از لشکر جرار تو انجم****موجی بود از لجهٔ افضال تو گردون
غیبی نبود از نظر حزم تو غایب****جایی نبود از جهت جاه تو بیرون
زان سان که همی علم به تکرار فزاید****فر تو ز تکرار و اعادت شود افزون
نادم نبود خادم بخت تو به گیتی****ایمن نشود طاعت تخت تو ز طاعون
اقدام تو از یاد برد وقعهٔ قارن****انعام تو بر باد دهد مخزن قارون
قصیدهٔ شمارهٔ 290: منجر چون تافت مهر ازکاخ‌گردون
منجر چون تافت مهر ازکاخ‌گردون****گهر انگیخت این بحر صدف‌گون
ز شنگرف شفق زنگارگون چرخ****چو زنگاری لباسی غرقه در خون
کنار آسمان از سرخی او****چو روی لیلی و دامان مجنون
چنان از چرخ نیلی تافت خورشید****که چهر شاه از چتر همایون
شجاع‌السلطنه سطان غازی****که جیشش بر سپهر آرد شبیخون
شهی‌کز خون شیران بداندیش****به کافر قلعه جاری ساخت جیحون
هنوز از موجهٔ دریای تیغش****روان در ماوراء‌النهر سیحون
هنوز از خونفشان شمشیر قهرش****گذارا از بر خوارزم آمون
ز بس از رأفتش دلهاگشاده****ز بس بر روزگارش امن مفتون
نباشد عقده جز اندر دل خاک****نباشد فتنه جز در چشم مفتون
سنانش مایهٔ صد رزم قارن****عطایش آفت صد گنج قارون
بود در پایه اسکندر ولیکن****سکندر را نبد فهم فلاطون
به عزم خاوران چون راند باره****زری با فال نیک و بخت میمون
نخستین در مزینان خرگه افراشت****چه خرگه قبه‌اش همراز گردن
تنی چند از سران ترکمانان****گرفتارش شدند از بخت وارون
چو سوی سبزوار انگیخت باره****فلک‌گفتش بزی سرسبز اکنون
که گیهان بان زمام اختیارات****مفوَِّض‌کرد بر شهزاده ارغون
سیاوخشی که روید در صف جنگ****ز تیغ ضیمران رنگش طبرخون
عیان از چهره‌اش چهر منوچهر****نهان در فره‌اش فر فریدون
دماوندی عیان گردد بر البرز****چو بنشیند به پشت رخش گلگون
سخاوت در عروق اوست مضمر****جلادت در نهاد اوست مضمون
بهرجا لطف او گلزری از گل****بهرجا قهر او دریایی از خون
اگر امرش بجنباند زمین را****چنین ساکن نماند ربع مسکون
چنان از باس او دلها مشوش****که جان حبلی از آواز شمعون
چنان با وی به رأفت چرخ مینا****که احمد با علی موسی به هارون
عطای دست او کرد آشکارا****بهر ویران که گنجی بود مدفون
سخای طبع او فرمود خرم****بهر کشور که جانی بود محزون
قرین لطف او سوزنده قهرش****چو گلزاری مزیّن جفت کانون
ز صلب عامری میری امینش****که از انصاف او آفاق مامون
محمد صالح آن خانی که قدرش****بود ز اندیشه و اندازه بیرون
اگر نازیدی از یک ناقه صالح****ورا صد ناقه هر یک جفت گردون
عطایش از عطای فضل افضل****سخایش از سخای معن افزون
به هامون گر ببارد ابر دستش****دو صد جیحون روان گردد به هامون
مسلم بر وجودش هر چه نیکی****معاین بر ضمیرش هر چه مکنون
بنوش مهرش ار پیوند گیرد****دهد خاصیت تریاک افیون
کنون قاآنیا ختم سخن کن****که در اسلوب شعر اینست قانون
الا تا در نیاید در دو گیتی****به هیچ اندیشه ذات پاک بیچون
سعادت در سعادت باد دایم****به ذات بیقرین شاه مقرون
صباح خصم و روز نیکخواهش****چو روی اهرمان و روی اهرون
قصیدهٔ شمارهٔ 291: یازده ساله کودکی هست به کاخم اندرون
یازده ساله کودکی هست به کاخم اندرون****سست وفا وسخت دل خردقضیب وگردکون
چون به رخ افکنم گره کای پسر و بیا بده****هبچ نگویدم که چه هیچ نپرسدم که چون
کیرش خرد و مختصر کونش و ز پاچه تاکمر****آن یک چون خیار تر این یک‌کوه بیستون
سر چو به خاک برنهد تن به هلاک در دهد****از چپ و راست برجهد همچو تکاور حرون
هرگه در سپوزمش ناف و شکم بدوزمش****شمعی بر فروزمش در غرفات اندرون
چونکه در او کنم فرو نالهٔ آخ آخ او****ساز شود ز چارسو چون بم و زیر ارغنون
بود دو سال بیشتر تا که کشیدمش ببر****حمدان سودمش بدر هر شب بهر آزمون
ساده بباید این چنین خرد ذکر ران سرب‌ء****تات ز خاطر حزین انده غم برد برون
ساده سزد نزارکی کیرش چون خبارکی****نه چو یکی منارکی رفته به چرخ نیلگون
گنده و زفت و پرشبق از خر نر برد سبق****کونش چون یکی طبق کیرش چون یکی ستون
ساده گر این چنین بود زیر تو هیچ نغنود****همدم لوطیان شود در سرش اوفتد جنون
هردم با قلندران نوشد ساغر گران****تا دل عشق‌پروران دارد غرق موج خون
ور به عتاب خیزیش تا به خطا ستیزیش****پنجهٔ تند و تیزیش افکندت بسرنگون
چون شمنت اگر صنم باید زی بتی بچم****کت نکند ز بار غم سینه فکار و دل زبون
پند مرا به جان شنو دل بنه بر نهال نو****تن به بلا شود گرو در سر عشق یار دون
زن به ره بتی قدم تازه چو روضهٔ ارم****عربده‌اش زیادکم آشتیش بسی فزون
ببش ز مه جمال او کم به شماره سال او****تا به‌گه وصال او چیره تو باشی او جبون
بی‌رم و طمه و لگد خم کنیش چو دال قد****زان سپسش به جزر و مد راست کنی الف به نون
قصیدهٔ شمارهٔ 292: آفتاب زمانه شمس‌الدین
آفتاب زمانه شمس‌الدین****ای قدر قدر آسمان تمکین
مهر بارای روشن توسها****چرخ با اوج درگه تو زمین
کوه با عزم تو چو کاه سبک****کاه با حزم تو چوکوه متین
تیغ تو عزم فتنه را نشتر****خشم تو چشم خصم را زوبین
نامی از جود تست ابر بهار****گامی از کاخ تست چرخ برین
خاتمی هست حکم محکم تو****کش بود آفتاب زیر نگین
سرورا حسب حال من بشنو****گرچه مستغنی است از تبیین
چون ز شیراز آمدم به عراق****مرمرا بود هشت اسب‌گزین
هر یکی‌گاه حمله چون صرصر****هریکی روز وقعه چون تنین
وندر اینجا به قحطی افتادند****که مبیناد چشم عبرت بین
همگی همچو مرغ جلاله****گشته قانع به خوردن سرگین
چون من از بهر جو دعاکردم****همه گفتند ربنا آمین
بر من و بخت من همی کردند****صبح تا شام هریکی نفرین
نه مرا زهره‌ای که گویم هان****نه مرا جرأتی که گویم هین
قصه کوتاه هفته‌یی نگذشت****که گذشتند با هزار انین
وینک از بهر هریکی خوانم****هر شب جمعه سوره یاسین
بنده را حال اسبکی باید****نرم دُم گِرد سُم گوزن سرین
تیزبین آنچنانک در شب تار****بیند از ری حصار قسطنطین
چون باستد به پهنه کوه گران****چون بپوید به وقعه باد بزین
رعد کردار چونکه شیهه کشد****می نخسبد به بیشه شیر عرین
چون سلیمان که هشت تخت بباد****از بر پشت او گذارم زین
چند پنهان کنم بگویم راست****چون مرا راستی بود آیین
مرمرا شوخ و شنگ شاهدکی است****سیم خد سرو قد فرشته جبین
مژه‌اش همچو چنگل شهباز****طره‌اش همچو پنجه ی شاهین
زلفکانش ورق ورق سنبل****چهرگانش طبق طبق نسرین
قامتش همچو طبع من موزون****طره‌اش همچو چهر من پرچین
ابرویش همچو تیغ تو بران****گیسویش همچو خلق تو مشکین
وجناتش چو طبع تو خرم****حرکاتش چو شعر من شیرین
چبا بد دور چشمکی دارد****که درو ناز گشته گوشه نشین
ساق او را اگر نظاره کند****پای تا سر شبق شود عنین
تاری از زلفش ار به باد رود****کوه و صحرا شود عبیرآگین
چشمش از فتنه یک جهان لشکر****رویش از جلوه یک فلک پروین
روز تا شب سرین گردش را****به نگاه نهان کنم تخمین
در دل از بهر عارض و لب او****بوس ها می‌کنم همی تعیین
او پیاده است و زین سبب نهلد****که سوارش شوم من مسکین
هر دو را می توان سوار نمود****به یکی اسب ای فرشته قرین
آسیاوار تا نماید سیر****آسمان در ارضی تسعین
آنی از دور مدت تو شهور****روزی از سال دولت توسنین
آفرین بر روان قاآنی****کش روش راستست ورای رزین
در دل ورای این چنین دارد****یاد و مهر جناب شمس الدین
قصیدهٔ شمارهٔ 293: از بوی بهار و فر فروردین
از بوی بهار و فر فروردین ***شد باغ بهشت و باد مشک‌آگین
بر لاله چو بگذری خوری سوگند****کز خلد برون چمیده حورالعین
بر سبزه چو بنگری دهی انصاف****کاور‌ده نسیم بوی مشک از چین
از شاخ شکوفه باغ پنداری****دزدیده ز چرخ خوشه پروین
در سایهٔ بید بیدلان بینی****سر خوش ز خمار بادهٔ نوشین
بر نطع چمن به پادگان یابی****کز می چپ و راست رفته چون فرزین
چون چشمهٔ طبع من روان شد باز****آبی‌که ه‌سرده بود در تشرین
از ابر مگر ستاره می‌بارد****کز خاک ستاره می‌دمد چندین
ای غالیه موی ای بهشتی روی****ای فتنهٔ دانش ای بلای دین
ای مشک ترا ز ارغوان بستر****وی ماه ترا ز ضیمران بالین
یاقوت تو قوت خاطر مشتاق****مرجان تو جان عاشق غمگین
مشکین سر زلف عنبرافشانت****تسکین ملال خاطر مسکین
در طره نهفته چنگل شهباز****در مژه‌گرفته پنجهٔ شاهین
درهر نگه تو طعن صد خنجر****در هر مژهٔ تو زخم صد زوبین
زان روی شکفته گرد غم بنشان****چون ماه دو هفته پبش ما بنشین
دانی که روان ما نیاساید****بی بادهٔ تلخ و بوسهٔ شیرین
این قرعه به نام ما بر آور هان****این جرعه به‌کام ما در آور هین
از خانه یکی به سوی صحرا رو****از غرفه یکی به سوی بستان بین
کز سنبل راغ گشته پر زیور****وز نسرین باغ گشته پر آیین
لختی بگشای طره بر سنبل****برخی بنمای چهره بر نسرین
تا برندمد به بوی زلفت آن****تا دم نزند ز رنگ رویت این
وان شاخ شکوفه را کمر بشکن****تا بر نزند بدان رخ سیمین
وان زلف بنفشه را ز بن برکن****مگذار ز زلفکانت دزدد چین
با چهر چو گل اگر چمی در باغ****نرمک نرمک حذرکن ازگلچین
ترسم که ز صورتت بچیند گل****وز رشک به چهر من درافتد چین
ای ترک به شکر آنکه بخت امروز****با ما چو مخالفان نورزد کین
از بوسه و باده فرض تر کاری****امروز شدست مرمرا تعیین
خواهم چو چنار پنجه بگشایم****تا دشمن خواجه را کنم نفرین
سالار زمانه حاجی آقاسی****کاورا ز می و زمان کند تحسین
آن خواجه که همت بلندش را****ادراک نکرده و هم کوته‌بین
ابرار به اعتضاد مهر او****یابند همی مکان بعلیّین
فجار به انتقام قهر او****گیرند همی قرار در سجین
دوزخ ز نسیم لطف او فردوس****کوثر ز سموم خشم او غسلین
چنگال ز بیم او کند ضیغم****منقار ز سهم او برد شاهین
بر فرق فلک نهاده قدرش پای****بر رخش قضا فکنده حکمش زین
لفظی که نه در مدیح او باشد****بر سر کشدش قضا خط ترقین
از نکهت مشک خوی او سازد****هرسال بهار خاک را مشکین
از آینهٔ ضمیر او بندد****هر شام ستاره چرخ را آیین
میزان زمانه را ز حلم او****نزدیک بود که بگسلد شاهین
جودش به مثابه‌یی که کلک او****بی‌نقطه نیاورد نوشتن سین
چونان که عدوی او همی از بخل****بی هر سه نقط همی نگارد شین
مدحش سبب نجات و غفرانست****چون در شب جمعه سورهٔ یاسین
ای دست تو کرده جود را مشهور****ای عدل تو داده ملک را تزیین
بامهر تو نار می‌کند ترطیب****با قهر تو آب می‌کند تسخین
هرمایه‌که بود آفرینش را****در ذات تو گشته از ازل تضمین
هر نکته که بود حکمرانی را****بر قدر تو کرده آسمان تلقین
آن راکه ثنای حضرتت گوید****جبریل در آسمان کند تحسین
وانجا که دعای دولتت خوانند****روح‌القدس از فلک کند آمین
چندان که تو عاشقی به بخشیدن****پرویز نبود مایل شیرین
نه جاه ترا یقین دهد تشخیص****نه جود ترا گمان کند تخمین
بحری که به خشم بنگری در وی****زو شعله برآر آذر برزین
در رحمت آبی از تواضع خاک****زیراکه مخمّری ز آب و طین
ای فخر زمانه بهر من گردون****هر لحظه عقوبتی کند تکوین
در طالع من نشان آزادی****معدوم بود چو باه در عنن
غلطان غلطان مرا برد ادبار****زان سان که جُعَل همی برد سرگین
در جرگهٔ شاعران چنان خوارم****کاندر خیل دلاوران گرگین
چونانکه خدایت از جهان بگزید****از جملهٔ مادحان مرا بگزین
وین بکر سخن که نوعروس تست****از رحمت خویشتن دهش‌کاببن
تا مهر چو آسیا همی گردد****بر گرد افق هبه ساحت تسعین
سکان بلاد بد سگالت را****هر مژه به چشم باد چون سکّین
قصیدهٔ شمارهٔ 294: امسال گویی از اثر باد فرودین
امسال گویی از اثر باد فرودین****جای سمن ثریا می‌روید از زمین
گویی هوا لطافت روح فرشته را****پیوند داده با نفس باد فرودین
یک آسمان کواکب هر دم چکد ز ابر****مانا سپهر هشتم دارد در آستین
گویی سهیل و پروین پاشد به خاک ابر****تا برگ لاله بردمد و شاخ یاسمین
بربسته مرغ زیر و بم چنگ درگلو****بی‌اهتمام باربد و سعی رامتین
نبود عجب که بهر تماشای این بهار****غافل ز بطن مادر بیرون جهد جنین
آن باژگونه گنج روان بین که در هوا****آبستنست چون صدف از گوهر ثمین
چون طبع نار ظلمت و نور اندرو نهان****چون صلب سنگ آتش و آب اندرو دفین
گفتم سحرکه بیمی و معشوق و چگ و نی****تنها نشست نتوان در فصلی اینچنین
بودم درین خیال که نا گه ز در رسید****آن سرو نازپرورم آن شوخ نازنین
شمع طراز ماه چگل شاه‌کاشغر****ترک خطا نگار ختن نوبهار چین
برگرد خرمن سمنش خوشه‌های زلف****گفتی که زنگیانند در روم خوشه چین
مسکین دو نرگسش همه خواب و خمار و ناز****مشکین دو سنبلش همه تاب و شکنج و چین
بنهفته در دو شیطان یک عرش جبرئیل****جا داده در دو مرجان یک بحر انگبین
پنهان رخش به حلقهٔ زلفین تابدار****چون زیر سایهٔ دو گمان نور یک یقین
گفتی نموده با دو زحل مشتری قران****یا گشته است با دو اجل عاقیت قرین
بر توسنی نشسته که گفتی ز چابکی****یک آشیان عقابست از فرق تا سرین
برجستم و ز دیدهٔ خودکردمش رکاب****وزدست خود عنان و ز آغوش خویش زین
آوردمش به حجره و زان یادگار جم****بنهادمش به پیش لباف دو ساتکین
زان سرخ مشکبو که توگویی به جام او****رخسار و زلف خویش فروشسته حور عین
جامی چو خورد خندان خندان به عشوه گفت****دلتنگم از حلاوت این لعل شکرین
نگذاردم که بادهٔ تلخی خورم به کام****زیراکه ناچشیده به شهدش‌کند عجین
گفتم شراب شیرین از روی خاصیت****رخ را دهد طراوت و تن راکند سمین
خندید نرم نرمک وگفتا به جان من****حکمت مباف و هیچ ز دانش ملاف هین
بقراط اگر شوی نشوی آنقدر عزیز****کز یک نفس ملازمت صدر راستین
عنوان عقل و دانش فهرست فال و فر****منشور ملک و ملت طغرای داد و دین
دیباچهٔ معالی تاریخ مکرمت****گنجینهٔ معانی دانای دوربین
کهف امم اتابک اعظم که شخص اوست****آفاق را امان و شهنشاه را امین
اخلاق او مهذّب و افعال او جمیل****رایات او مظفر و آیات او متین
حزمش همه مشیّد و عزمش همه قوی****قولش همه مسلم و رایش همه رزین
دستش هزار دنیا پوشیده در یسار****جودش هزار دریا پاشیده در یمین
ای بر تو آفرین و بر آن کافریده است****یک‌عرش روح پاک ز یک مشت ماء و طین
روز ازل‌که عرض همه ممکنات دید****کرد آفرین به هستی و تو هستی آفرین
بر غرقه‌ای‌که نام ترا بر زبان برد****هر قطره ز آب دریا حصنی شود حصین
اشخاص رفته باز پس آیند چون به حشر****آن روز هم تو باشی اگر باشدت قرین
آبستنان به دل همه شب نذرهاکنند****کز بهر خدمت تو نزایند جز بنین
بسیارکس ز دیدن سائل حزین شود****الاّ تو کز ندیدن سائل شوی حزین
از بس به درگه تو امیران بسر دوند****هرجاکه پا نهی همه چشمست با جبین
آصف اگر به عهد تو بودی ز بهر فخر****کردی خجسته نام ترا نقش بر نگین
حزمت به یک نظاره تواند که بشمرد****ادوار صبح خلقت تا شام واپسین
عهدی چو عهد عدل تو دوران نیاورد****گر صدهزار مرتبه رجعت کند سنین
هر نظم دلپذیر که جز در ثنای تست****مانند گوهریست که ریزد به پارگین
تا آفرین و نفرین این هردو لفظ را****گویند برّ و فاخر هنگام مهر و کین
هرکس که کین و مهر تو ورزد همیشه باد****این یک قرین نفرین آن جفت آفرین
با موکبت سعادت و اقبال همعنان****باکوکبت شرافت و اجلال همشین
روح‌القدس موید و خیرالبشر پناه****گیهان خدیو ناصر و گیهان خدا معین
قصیدهٔ شمارهٔ 295: به راغ و باغ گذرکرد ابر فروردین
به راغ و باغ گذرکرد ابر فروردین****شراره ریخت بر آن و ستاره ریخت براین
از آن شراره همه راغ گشت پر لاله****وزین ستاره همه باغ‌گشت پر نسرین
چمن از آن شده پرنور وادی ایمن****دمن ازین شده پر نار آذر برزین
مگر چمن زگل آتش گرفت کز باران****زند بر آتش آن آب ابر فروردین
درین بهار مرا شیر گیر آهو کی است****گوزن چشم و پلنگینه خشم وگور سرین
میان عقل و جنون داده عشق او پدید****میان چشم و نظرکرده حسن او تفتین
دو طٌره‌اش چو دو برگشته چنگل شهباز****دو مژه‌اش چو دوگیرنده پنجهٔ شاهین
قدش به قاعده موزون نه کوته و نه بلند****تنش به حد متناسب نه لاغر و نه سمین
دوچشم زیر دوابرو و دوخال زیر دوچشم****گمان بری که همی در نگارخانهٔ چین
دو ترک خفته و در زیر سر نهان کمان****دو بچه هندو ی بیدار هردو را به کمین
شب گذشته کز آیینه پارهای نجوم****سیه عماری شب را سپهر بست آیین
رسید بی خبر از راه و من ز رنج رمد****به چهره بسنه نقابی چو زلف او مشکین
دو عبهرم شده از خون دو لالهٔ نعمان****دمیده از بر هر لاله یک چمن نسرین
شده دو جزع یمانی دو لعل و از هریک****چکیده ز اشک روان خوشه‌خوشه درّ ثمین
ندیده طلعت او دیدم از جوارح من****ز هرکرانه همی خاست نالهای حزین
مژه به چشمم همی خار زد که ها بنگر****جنون به مغزم هی بانگ زد که ها منشین
ز جای جستم و با صد تعب گشودم چشم****رخی معاینه دیدم به از بهشت برین
شعاع نور جبینش ز سطح خاک نژند****رسیده تا فلک زهره همچو ظلّ زمین
به کف بطی ز میش لعل رنگ و مشکین بوی****بسان آتش موسی به آب خضر عجین
از آن شراب که با نور او توان دیدن****نزاده در شکم مادر آرزوی جنین
چه دید دید مرا همچو باز دوخته چشم****دو لاله گشته عیان از دو نرگس مسکین
چه گفت گفت که ای آسمان فضل و هنر****ز فرقدین تو چندین چرا چکد پروین
چه سوزی این همه نارت که ریخت بر بستر****چه پیچی این همه مارت که هشت بر بالین
مگر خیال سر زلف من نمودی دوش****که‌بر تنت همه‌تابست و بر رخت همه چین
بگفتمش به شبی کابر پیلگون از برف****همی فشاند ز خرطوم پنبهٔ سیمین
ز بس که سودهٔ کافور بر زمانه فشاند****زمین ز حمل سترون شد آسمان عنین
به چشم من دو سه الماس سوده ریخت ز برف****سحرگهان که ز مشرق وزید باد بزین
ز درد چشم چنانم‌کنون‌که پنداری****به چشم من مژه از خشم می‌زند زوبین
چو این شنید ز جا جست و نام خواجه دمید****بهر دو چشمم و پذرفت درد من تسکین
فروغ چشم معالی نظام ملت و ملک****جمال چهر مکارم قوام دولت و دین
خدایگان امم صدراعظم ابر کرم****که صدر بدر نشانست و بدر صدر نشین
به یک نفس همه انفاس خلق را شمرد****ز صبح روز ازل تا به شام بازپسین
به یک نظر همه اسرار دهر را نگرد****ز اولین دم ایجاد تا به یوم‌الدین
زهی ز یمن یمینت زمانه برده یسار****خهی به یسر یسارت ستاره خورده یمین
مداد خامهٔ تو خال چهر روح‌القدس****سواد نامهٔ توکحل چشم حورالعین
ز بهر پاس ممالک به عون عزم قوی****برای امن مسالک به یمن رای رزین
ز بال پشّه نهی پیش باد سد سدید****ز نار تفته‌کشی‌گرد آب حصن حصین
ستاره با همه رفعت ترا برد سجده****زمانه با همه قدرت تراکند تمکین
از آن زمان‌که مکان و مکین شدند ایجاد****ندید هیچ مکان چون تو در زمانه مکین
تو جزو عالمی و به ز عالمی چون آن****که جزو خاتم و هم به زخاتمست نگین
به نور رای تو ناگشته نطفه خون به رحم****توان نمود معین بنات را ز بنین
پی فزونی عمر تو دهر باز آرد****هرآنچه رفته ازین پیش از شهور و سنین
ز بیم عدل تو نقاش را بلرزد دست****کشد چو نقش‌کبوتر به پنجهٔ شاهین
در آفرینش عالم تو ز آن عزیزتری****که در میان بیابان تموز ماء مین
وجود را نبد ار ذات چون تویی زیور****هزار مرتبه کردی عدم بر او نفرین
زمین به قوت حکم تو حکمران سپهر****گمان بیاری رای تو اوستاد یقین
خزان‌گلشن تو نوبهار باغ بهشت****زمین درگه تو آسمان چرخ برین
گرت هزار ملامت کند حسود عنود****بدو نگیری خشم و بدو نورزی‌کین
از آنکه پایهٔ سیمرغ از آن رفیع‌تر است****که التفات کند گر کشد ذباب طنین
به کفهٔ کرمت چرخ و خاک همسنگند****اگر چه آن یک بالا فتاده این پایین
بلند و پستی دو کفه را مکن مقیاس****بدان نگرکه همی راست ایستد شاهین
شنیده بودم مارست‌کاژدهاگردد****چو چند قرن بگردد بر او سپهر برین
ز خامهٔ تو شد این حرف مر مرا باور****از آنکه خامهٔ تو مار بود شد تنین
به‌حکم آنکه چوثعبان موسوی نگذاشت****به هیچ رو اثر از سحر ساحران لعین
برون ز ربقهٔ حکم تونیست خشک و تری****درست شدکه تویی معنی‌کتاب مبین
همیشه تا نشود جهل با خرد همسر****هماره تا نبود زهر چون شکر شیرین
خرد به روی تو مجنون چو قیس از لیلی****هنر ز شور تو شیدا چو خسرو از شیرین
کف گشاده روانت ستوده جان بی‌غم****دلت شکفته تنت بی‌گزنده و بخت سیمین
قصیدهٔ شمارهٔ 296: حبذا تشریف شاهشاه دریا آستین
حبذا تشریف شاهشاه دریا آستین****مرحبا اندام جان‌افروز صدر راستین
لو حش‌الله خلعتی بر یک فلک شوکت محیط****مرحباالله پیکری با یک جهان رحمت عجین
خلعتی تهلیل‌گو از حیرتش مهر منیر****پیکری تسبیح‌خوان از عزتش چرخ برین
خلعتی رایات نورش بر یمین و بر یسار****پیکری آیات مجدش بر یسار و بر یمین
خلعتی کز بس ضیابر آفتاب آرد شکست****پیکری کز بس بها بر آسمان نازد زمین
خلعتی خورشیدوار آرایش ملک جهان****پیکری طوبی صفت پیرایهٔ خلد برین
خلعتی از نور او بدر فروزان شرمسار****پیکری از نور او مهر درخشان شرمگین
خلعتی از رشک ار در پیکر ناهید تاب****پیکری از تاب او بر چهرهٔ خورشید چین
خلعتی از فرهی خجلت ده بدر منیر****پیکری از روشنی رونق بر درّ ثمین
خلعتی نه حجّتی از رحمت پروردگار****پیکری نه آیتی از قدرت جان‌آفرین
خلعتی نه سایه‌یی از شهپر روح‌القدس****پیکری نه مایه‌یی از طینت روح‌الامین
خلعتی کش پیکری شایسته شاید آنچنان****پیکری‌کش خلعتی بایسته باید این چنین
خلعت شاهنشه‌گیهان فریدون جهان****پیکر فرمانده کشور منوچهر مهین
داور اقلیم جم فرمانده ملک عجم****غوث ملت، کهف دولت، صدر دنیا، بدر دین
هرکجابادی ز خشمش‌مهرگان درمهرگان****هرکجاذکری ز لطفش فرودین در فرودین
از هراسش یک جهان دشمن نفیر اندر نفیر****از نهیبش یک زمین لشکر حنین اندر حنین
از قدش وصفی خیابان در خیابان نارون****از رخش مدحی گلستان در گلستان یاسمین
موکبش در دشت هیجا چون کمان اندر کمان****لشکرش در روز غوغا چون‌کمین اندرکمین
قیروان تا قیروان ترکان غریو اندر غریو****باختر تا باختر گردان انین اندر انین
بسته خم کمندش در وغا یال ینال****خسته نوک پرندش روزکین ترگ تکین
گرز او در چنگ او البرز در بحر محیط****برز او بر خنگ او الوند بر باد بزین
با خطابش صبح صادق تابد از شام سیاه****باعتابش نار سوزان خیزد از ماء معین
هرکجا شستش به تیر دال پریابد قران****هرکجا دستش به تیغ جان شکر گردد قرین
درفلک از سهم گردد چون سها پنهان سهیل****در رحم از بیم گردد چون جرس نالان جنین
خاک راهش مر قمر را در فلک خاک عذار****داغ مهرش مر جبین را در رحم نقش جبین
نی به‌غبراز سیم‌و زر یک‌تن درایامش ملول****نی به غیر از بحر و کان یک‌دل در ایامش حزین
چون به خشم آید نماید قهر جانفرسای او****بیش از جدوار و نیش از نوش و زهر از انگبین
قدر او قصری رفیع و حزم او حصنی منیع****جاه او ملکی وسیع و فکر او سوری متین
مهر از آن برگنبد خاکستری دارد مقام****کاو همی از شرم رایش گشته خاکستر نشین
گر پناهدحاسد از خشمش به صد حصن بلند****ور گریزد دشمن از قهرش به صد سور رزین
از کمندش سر نیارد تافت در میدان رزم****از پرندش جان نخواهد برد در مضمار کین
می‌نبخشد نفع در دفع اجل سدّ سدید****می‌ندارد سود در طرد قضا حصن حصین
داد بخشاد او را ای آنکه افتد روز جنگ****از غریو کوست اندر گنبد گردان طنین
صدرهٔ بخت ترا بی‌جادهٔ خورشیدگوی****خاتم قدر ترا فیروزه گردون نگین
مر به شکر آنکه شد از یمن بخت آراسته****قامت موزونت از تشریف شاه راستین
ز اقتضای جود عام وز اختصاص لطف خاص****هم به تشریفی رهی را می‌توان کردن رهین
خلعتت را زیب تن سازند خلق از فخر و من****سازمش تعویذ جان از هول روز واپسین
تا که راز سرمدی را درک نتواند گمان****تا که ذات ایزدی را فهم نتواند یقین
آنی ازساعات عمرت‌هرچه درگیتی شهور****روزی از ایام بختت هرچه در عالم سنین
قصیدهٔ شمارهٔ 297: خوش بود خاصه فصل فروردین
خوش بود خاصه فصل فروردین****بادهٔ تلخ و بوسهٔ شیرین
بوسهٔ گرم کز حلاوت آن****یک طبق انگبین چکد به زمین
بادهٔ تلخ‌کز حرارت او****مور گیرد مزاج شیر عرین
گر تو گویی کدام ازین دو بهست****گویمت هر دو به همان و همین
آن یک از دست گلرخی زیبا****وین یک از لعل شاهدی نوشین
خاصه چون ترک پاکدامن من****مهوشی دلکشی درست آیین
سیم خد سرو قد فرشته همال****مشک مو ماهرو ستاره جبین
بدل سرمه در دو چشمش ناز****عوض شانه در دو زلفش چین
باد در زلفکانش حلقه شمار****ناز در چشمکانش گوشه‌نشین
سنبلش را ز ارغوان بستر****سوسنش را ز ضیمران بالین
بسته بر مژه چنگل شهباز****هشته در طره پنجهٔ شاهین
رشته‌یی را لقب نهاده میان****پشته‌یی را صفت نهاده سرین
علم جرالثقیل داند از آنک****بسته کوهی چنان به موی چنین
ساق او ماهی سقنقورست****که تقاضا کند بدو عنین
از جبینش اگر سوال کنی****علم الله یک طبق نسرین
صبح هنگام آنکه باد سحر****غم زداید ز سین‌های حزین
ترکم از ره رسید خنداخند****با تنی پای تا به سر تمکین
گفت چونستی السلام علیک****ای ترا عون کردگار معین
جستم از جای و گفتمش به جواب****و علیک‌السلام فخرالدین
گفت قاآنیا به گیسوی من****شعر بافی مکن بهل تضمین
باده پیش آر از آنکه درگذرد****عیش نوروز و جشن فروردین
یکی از حجره سوی باغ بچم****یکی از غرقه سوی راغ ببین
عوض سبزه بر چمن گویی****زلف و گیسو گشاده حورالعین
زان میم ده که کور اگر نوشد****بیند از ری حصار قسطنطین
بادهای کز نسیم او تا حشر****کوه و صحرا شود عبیر آگین
ور به آبستنی بنوشانی****می برقصد به بچه دانش جنین
قصه کوتاه از آن میش دادم****که برد روح را به علیّین
خورد چندانکه پیکرش ز نشاط****متمایل شد از یسار و یمین
نازهایی که شرم پنهان داشت****جنبشی کرد کم کمک ز کمین
ناگه از جای جست و بیرون ریخت****از کله زلف و کاکل مشکین
وان گران کوه را که میدانی****گاه بالا فکند و گه پایین
متفاوت نمود گردش او****چون در آفاق سیر چرخ برین
آسیاوار گه نمودی سیر****چون فلک در اراضی تسعین
گفتئی‌گردشش چوگردش چرخ****نگسلد تا به روز بازپسین
من به نظاره تا سرینش را****به قیاس نظر کنم تخمین
عقل آهسته گفت در گوشم****نقب بیجا مبر به حصن حصین
گفتم ای ترک رقص تاکی و چند****بوسه‌یی باگلاب و قند عجین
بوسه‌یی ده که از دهان به گلو****عذب و آسان رود چو ماء معین
بوسه‌یی ده که شهد ازو بچکد****کام را چون شکر کند شیرین
به شکرخنده گفت قاآنی****در بهار اینقدر مکن تسخین
گفتم ای ترک وقت طیبت نیست****با کم و کیف بوسه کن تعیین
چند بوسم دهی بفرما هان****بچه نسبت دهی بیاور هین
رخ ترش کرد کاین دلیری تو****هان و هان از کجاست ای مسکین
گفتمش زانکه مادح ملکم****روز و شب سال و ماه صبح و پسین
غبغب خویش راگرفت به مشت****شرمگین گفت کای خجسته قرین
به زنخدان من بخور سوگند****که نگویی به ترک من پس ازین
تا ز بهر دوام دولت شاه****تو نمایی دعا و من آمین
شاه‌گیتی ستان محمدشاه****که جهانش بود به زیر نگین
خصم او همچو تیغ اوست نزار****گرز او همچو بخت اوست سیمین
عدل او عرق ظلم را نشتر****خشم او چشم خصم را زوبین
عهد او چون اساس شرع قویم****عدل او چون قیاس عقل متین
سایهٔ دستش ار به‌کوه افتد****سنگ‌گیرد بهای در ثمین
نفخهٔ خلقش ار به دشت وزد****خاک یابد نسیم نافهٔ چین
رایت قدر او چو چرخ بلند****آیت جاه او چو مهر مبین
عقل در گوش او گشاید راز****که ازو خوبتر ندید امین
جان به بازوی او خورد سوگند****که ازین سخت‌تر نیافت یمین
ناصر ملتست و کاسر کفر****ماحی بدعتست و حامی دین
فتح در ره ستاده دست بکش****تا که او بر جهد به خانهٔ زین
مرگ در ره نشسته گوش‌به‌حکم****تا کی او در شود به عرصهٔ کین
زهره جو دهره‌اش ز قلب قباد****تشنه لب دشنه‌اش به کین تکین
شعله‌یی کز حسام او خیزد****ندهد آب قلزمش تسکین
شبهتی کز خلاف او زاید****نکند عقل کاملش تبیین
علم در عهد او بود رایج****چون شب جمعه سورهٔ یاسین
خبر عسدل او چنان مشهور****که در آفاق غزوهٔ صفین
خسروا ایکه بر مخالف تو****وحش و طیر جهان کند نفرین
بشکفد خاطر از عنایت تو****چون ضمیر سخنور از تحسین
بسفرد پیکر از مهابت تو****چون روان منافق از تهجین
باره‌یی چون حصار دولت تو****در دو گیتی نیافتند رزین
بقعه‌یی چون بنای شوکت تو****در دو گیهان نساختند متین
رخنه افتد به کوه از سخطت****چون ز نوک قلم به مدّهٔ سین
بشکفد تا شکوفه در نیسان****بفسرد تا بنفشه در تشرین
باد مقصور مدت تو شهور****باد محصور دولت تو سنین
قصیدهٔ شمارهٔ 298: در ملک جم ز شوق شهنشاه راستین
در ملک جم ز شوق شهنشاه راستین****از جزع خویش پر زگهر کردم آستین
چون خواستم به عزم زمین بوس شه ز جای****برخاست از جوارح من بانگ آفرین
گفتم به خادمک هله تاکی ستاده‌ای****بشتاب همچو برق و بکش رخش زیر زین
خادم دوید و سوی من آورد توسنی****کز آفتاب داغ ملک داشت بر سرین
چون عزم دیر جنبش و چون جزم دیر خسب****چو خشم زود حمله و چون وهم دوربین
فر عقاب در تن طیار او نهان****پر غراب در سم سیار او ضمین
عنبر فشانده از دم و سیماب از دهان****فولاد بسته بر سم و خورشید بر جبین
خور ذره شد ز بسکه دم افشاند بر سهر****کُه دره شد ز بس که سم افشرد بر زمین
پوشیده چشم شیر فلک ز انتشار آن****پاشیده مغز گاو زمین از فشار این
کوه‌گران ز زخم سمش آسمان‌گرای****مرغ کمان به نعل پیش آشیان گزین
زان اوج چرخ گشته مقوس به شکل دال****زین تیغ کوه گشته مضرّس بسان سین
من در بسیج راه‌که آمد نگار من****سر تا قدم چو شیر دژاگه ز کبر و کین
بر رخ ستاره بسته و بر جبهه آفتاب****بر گل بنفشه هشته و بر لاله مشک چین
پروین‌گرفته در شکر لعل نوشخند****شعری نهفته در شکن شعر عنبرین
بر روی مه کشیده دو ابروی او کمان****بر شر نرگشاده دو آهوی او کمین
زلفش به چهره چون شب یلدا بر آفتاب****یا عکس پر زاع بر اوراق یاسمین
آثار دلبری ز سر زلف او پدید****چون نقش نصرت از علم پور آتبین
رویش ستاره‌ای که ز عنبر کند حصار****لعلش شراره‌ای که به شکر شود عجین
زلفش سپهر و جسته در او مشتری قرار****لعلش سهیل و گشته ثریا در او مکین
رویش به زیر مویش گفتی که تعبیه است****روح‌القدس به دامت پتیارهٔ لعین
باری زره نیامده بر در ستاد و گفت****بگشای چشم و آیینهٔ چهر من ببین
روی من آینه است از آن پیش دارمت****تا بختت این سفر به سعادت شود قرین
کاین قاعده است کانکه به جایی‌کند سفر****دارند پیشش آینه یاران همنشین
گفتم به شکر این سخن اکنون خوریم می****تا بو که شادمانه شود خاطر غمین
خادم شنید و رفت و می آورد و دادمان****پر کرده داشت گفتی از می دو ساتکین
زان می که بود مایهٔ یک خانمان نشاط****زان می که بود داروی یک دودمان حزین
زان می‌که‌گرذباب خورد قطره‌یی از آن****در طاس چرخ ولوله اندازد از طنین
هی باده‌خورد وهر زرخش رست‌ارغوان****هی بوسه داد و هی ز لبم ریخت انگبین
گفتا چه شد که بی‌خبر ایدون ز ملک جم****بیرون چمی چو شیر دژاگاه از عرین
گر خود براین سری که روی جانب بهشت****هاچهر من به نقد بهشی بود برین
از چین زلف من به ریاحین و گل هنوز****مشک ختن نثار کند باد فرودین
چندان نگشته سرد زمستان حسن من****کز خط سبز حاجتش افتد به پوستین
صورتگران فارس ز تمثال من هنوز****سرمشق می‌دهند به صورتگران چین
در طینتم هنوز حکیمان به حیرتند****کز جانو دل سرشته بود یا ز ماء و طین
یاد آیدت شبی که گرفتی مرا ببر****گشتی به خرمن‌گلم از بوسه خوشه چین
تو لب فرازکرده چو یک بیشه اهرمن****من چهره باز کرده چو یک روضه حور عین
می‌گفتمت به ساق سپیدم میار دست****می گفتیم که صبحدم روز واپسین
گر روز واپسین نشد امروز پس چرا****جویی همی مفارقت از یار نازنین
این گفت و روی کند و پریشید گیسوان****کرد ازگلاب اشک همه خاک ره عجین
سیاره راند بر قمر از چشم پر سرشک****جراره ریخت بر سمن از زلف‌پر ز چین
گفتم جزع بس است الا یا سمنبرا****از جزع بر سمن مفشان گوهر ثمین
زیبق به سیم و ژاله به زیبق مپاش هان****سوسن به مشک و لاله به عنبر مپوش هین
مندیش از جدایی و مپریش گیسوان****مخراش ماه چهره و مخروش این چنین
دیری بود که دور شدستم ز ملک ری****وز روی چاکران شهم سخت شرمگین
مپسندیش ازین که ز حرمان بزم شاه****حنّانه وار برکشم از دل همی حنین
گفت این زمان که هست ترا رای ملک ری****بنما به فضل خویش روان مرا رهین
یک حلقه موی از خم گیسوی من بکن****یک دسته سنبل از سر زلفین من بچین
تا چون به ری رسی عوض موی پرچمش****آویزی از بر علم شاه راستین
شاه جهان‌گشای محمد شه آنکه هست****جاهش بر ازگمان و جلالش بر از یقین
شاهی‌که برگ و بار درختان به زیر خاک****گویند شکر جودش نارسته از زمین
گربی‌قرین بودعجبی نیست‌زانکه هست****او سایهٔ خدا و خدا هست بیقرین
اطوار دهر داند از رای پس نگر****ادوار چرخ بیند از حزم پیش‌بین
ای نور آفتاب ز رای تو مستعار****وی شخص روزگار به ذات تو مستعین
جز خنجرت که دیده جمادی که جان خورد****یا لاغری که کشوری از وی شود سمین
هرگه‌کنم ثنای تو آید به‌گوش من****ز اجزای آفرینش آوای آفرین
تا حشر در امان بود از ترکتاز مرگ****گرگرد عمر حزم تو حصنی کشد حصین
از شوق طاعت تو سزد گر چو فاخته****با طوق زاید از شکم مادران جنین
آنات روز عمر تو همشیرهٔ شهور****ساعات ماه بخت تو همسالهٔ سنین
قسمت برند از نَعَمت در رحم بنات****روزی خورند ازکرمت در شکم بنین
قدر تو خرگهی که زمانش بود طناب****حکم تو خاتمی که سپهرش سزد نگین
گر آیتی ز حزم تو بر بادبان دمند****هنگام باد عاد چو لنگر شود متین
نام تو تا به دفتر هستی نشد رقم****هستی نیافت رتبه بر هستی آفرین
خلق تو از کمال چو موسی ملک نشان****قدر تو از جلال چو عیسی فلک نشین
ای مستجار ملت وای مستعان ملک****ایّاک نستجیر و ایّاک نستعین
فضلی که از فراق زمین بوس خدمتت****هردم عنان طاقتم ازکف برد انین
تا از برای طی دعاوی به حکم شرع****بر مدعیست بینه بر منکران یمین
فضل خدای در همه حالی ترا پناه****سیر سپهر در همه کاری ترا معین
اقبال پیش رویت و اجلال در قفا****فیروزی از یسارت و بهروزی از یمین
قصیدهٔ شمارهٔ 299: دوش چو سلطان چرخ گشت به مغرب مکین
دوش چو سلطان چرخ گشت به مغرب مکین****جانب مسجد شدم از پی اکمال دین
گفتم اول نماز آنگه افطار از آنک****سنت احمد چنان مذهب جعفر چنین
دیدم در پیش صف پاک‌گهر زاهدی****چون قمرش تافته نور هدی از جبین
سبحهٔ صد دانه‌اش منطقهٔ آسمان****خرقهٔ صد پارهای مقنعهٔ حور عین
رشتهٔ تحت‌الحنک از بر عمامه‌اش****حلقه‌زنان چون افق از بر چرخ برین
راستی اندر ورع بود اویس قرن****بلکه اویس قرن نیز نبودش قرین
او شده تکبیرگو از پی عقد نماز****من شده تقلید جو از سر صدق و یقین
از پی تکمیل فرض بسمله را داد عرض****مرغ صفت زد صفیر از پی اشباع سین
برسمت قاریان پنج محل وقف کرد****از زبر بسمله تا به سر نستعین
نیز از آنجا گذشت تا به علیهم رسید****یک دو سه ساعت کید مدّ والاالضالّین
مدهٔ لینی دراز چون امل اهل آز****مخرج ضادی غلیظ چون دل ارباب‌کین
موعد تریاک شد جبب سکون چاک شد****نفس به یکسو نهاد حرمت دین مبین
گفت‌که از ش دوپاس صرف یک‌الحمد شد****پاس دگر مانده است پاس نگهدار هین
بودم دل دل‌کنان‌کز صف پبشین چسان****رختم واپس کشد واهمهٔ پیش بین
ناگه پیری نزار پیرتر از روزگار****آمد و شد مرمرا جای‌گزین بر یمین
ماسکه رفته زکارگشته هردم آشکار****از ورمش جان فکار از هرمش دل غمین
سرفه‌کنان دمبدم ضرطه زنان پی ز پی****سرفه‌به‌اخلاط جفت‌ضرطه‌به‌غایط عجین
سرفهٔ بالا خشن ضرطهٔ سفلی عفن****جان به تنفر از آن دل به تحیر ازین
سرفه چو آوای کوس ضرطه چو بانگ خروس****سرفه که دید آنچنان ضرطه که دید اینچنین
پیش چنان سرفه‌یی رعد شده شرمسار****نزد چنین ضرطه‌یی کوس شده شرمگین
گاه چو اهل نغم کرده پی زیر و بم****نغمهٔ آن را بلند نالهٔ این را حزین
از پی تلبیس خلق بر کتف افکنده دلق****بلغم بینی و حلق پاک‌کنان ز آستین
هیکل باریک او تا به قدم جمله کج****جبههٔ تاریک او تا به زنخ جمله چین
من ز تحیّر شده خنده‌زنان زیر لب****لیک لب از روزه‌ام تشنهٔ ماء معین
چون گه ذکر قنوت هر تنی از اهل صف****بهر دعایی شدندگرم حنین و انین
من شده از کردگار مرگ ورا خواستار****پیر ز پروردگار ملتمس حور عین
ناوک نفرین من شد ز قضا کارگر****راست چو تیر از کمان خاست اجل از کمین
ناگه مانند قیر گشت سیه رنگ پیر****وز ره حلقوم پس زد نفس واپسین
پیر بدان ضرطه مرد رخت ازین ورطه برد****من شدم از وی خلاص او ز تکالیف دین
تاکی قاآنیا بذله سرایی که نیست****بذلهٔ ناسودمند نزد خرد دلنشین
باش که وقت مشیب صید غزالان شوی****ایکه زنی در شباب پنجه به شیر عرین
روز جوانی مزن طعنه به پیران‌که نیست****در بر پیر خرد رای جوانان رزین
گر به جوانی‌کنی خنده به پیران‌کند****درگه پیری ترا طعن جوانان غمین
مرگ بود در قفا شاخ‌زنان چون گوزن****ابلهی‌است ار بدو جنگ کنی با سرین
هرکه به مردان راه نیش زند همچو نحل****زهر هلاهل شود در دهنش انگبین
ما ز پی مردنیم زاده ز مادر ولی****ناله ز مردن‌کند درگه زادن جنین
گر تو به‌حصن حصین جاکنی از بیم مرگ****مرگ کند همچو سیل رخنه به حصن حصین
تا به قیامت شوی لاله صفت سرخ‌رو****داغ شهادت بنه لاله صفت بر جبین
گیرم کز فرّ و جاه سنجر و طغرل شوی****رایت سنجر چه شد و افسر طغرل تکین
پند مرا گوش کن همچو گهر تا شود****همچو صدف گوش تو مخزن درّ ثمین
قصیدهٔ شمارهٔ 300: دوش که شاه اختران والی چرخ چارمین
دوش که شاه اختران والی چرخ چارمین****کرد ز اوج آسمان میل به مرکز زمین
من ز پس ادای فرض اندر خانهٔ خدا****بر نهجی که واردست از در شرع و ره دین
کردم زی سرای خود میل و زدم قدم برون****گشنه چمان به کوی و درگه به یسار و گه یمین
چشم به پای و پا به ره نرم گرا و کند رو****دل ز خیال گه بگه تفته و درهم و غمین
گاه هوای فال و فرگه به خیال سم و زر****گاه اندیشهٔ خطر گاهی فکرت دفین
نفس به فکر عزّ و شان تن به هوای آب و نان****دل به وصال دلستان لب به خیال ساتکین
زمزمه هردمم به لب از پی جام پر ز می****وسوسه بی‌حدم بدل از غم یار نازنین
کآیا آن فرشته‌خو در چه مکانش گفتگو****ایدر با که همنفس ایدون با که همنشین
من دل در برم کنون زین غم گشته بحر خون****تا که ببوسدش غبب یا که بمالدش سرین
یابد چون پس ازخورش ساده ز باده پرورش****تاکه برد بدو یورش یا که کند براو کمین
سرکشی او چو سر کند میل به شور و شر کند****از پی رام کردنش یاد کند دو صد یمین
مانا با چه دوزخی رام شد آن بهشت‌رو****کز لب کوثر آیتش نوش نماید انگبین
حالی ازدو چهر او و آندو کمند خم‌به‌خم****چیند شاخ ضیمران بوید برگ یاسمین
پاس دگر چو بگذرد بستر خواب گسترد****تا به فراش خوابگه تن دهد آن بلای دین
پس ز در ملاعبت آید وگیردش ببر****سخت فشاردش بدن‌گرم ببوسدش جبین
این همه سهل بشمرم گرنه به تخت عاج او****دیو هوس نمایدش از اثر شبق مکین
زیرا چون به تخت جم دست بیابد اهرمن****بیشک برسپوزد انگشت به حلقهٔ نگین
یابد چون به تخت سیم آری ناکسی ظفر****دست ستم کند دراز ار همه خود بود تکین
آنگاه از غضب مرا هرسر مو شود به تن****همچو سنان گستهم راست به زیر پوستین
غیرت عصمتم بدان دارد تا کشم به خون****لاشهٔ خود ز تیر غم پیکر او به تیغ کین
باری‌بس‌خیال‌ها بگذشت اندرم به دل****تا بگذشت ساعتی ز اول شب به هان و هین
طیره هنوز من در آن اول شب که ناگهم****گشت ز خم‌کوچه‌یی طالع صبح دومین
در شب تیره‌ای عجب بنمود آفتاب‌رو****گرچه بر آفتاب نی کژدم هیچگه قرین
ماند چو من دو چشم من خیره ز فرط روشنی****کاین شب نی کلیم چون‌بیضاش اندرآستین
چون سوی او پس از وله نیکو بنگریستم****دیدم یار می‌رسد با دو رخان آتشین
چشمش یک تتار فن چهرش یک‌بهارگل****جعدش یک جهان شکن زلفش یک سپهر چین
قدش یک چمن نهال امّا بر سرش ارم****لعلش یک یمن عقیق امّا با شکر عجین
نازک چون خیال من نقش میانش در کمر****زیر کمرش کوه سان شکل سرین ز بس سمین
آیت حسن و دلبری از خم طره‌اش عیان****راست چو نقش نصرت از رایت پور آتبین
بس که مهیب و جان شکر چشمش درگه نگه****گفتی در دو چشم او شیر ژیان بود مکین
هرچه شکنج و پیچ و خم بود به زلف او نهان****هرچه فریب و رنگ و فن بود به چشم او ضمین
چشمم بر جمال او روشن گشت و گفتمش****لعل تو چیست‌گفت هی شادی یک‌جهان حزین
گفتمش ای بدیع رخ اهلا مرحبا بیا****کت به روان ز جان من باد هزار آفرین
زان سپسش ز رهگذر بردم تا وثاق در****تنگ کشیدمش به بر راست چو خازن امین
زان پس ای بسا فسون خواندم تا که رام شد****همچو تکاوری حرون کآوریش به زیر زین
هرچه غلط گمان مرا رفت به جای دیگران****بعد کنار و بوس شد آن همه با ویم یقین
وایدون خیره مانده‌ام تا چه دهم جواب اگر****شرحی زین حکایتم پرسد خسرو گزین
آنکه بر آستان او بوسه همی دهد ینال****آنکه به خاک راه او سجده همی برد تکین
قصیدهٔ شمارهٔ 301: عیدست و آن ابرو کمان دلدادگان را درکمین
عیدست و آن ابرو کمان دلدادگان را درکمین****هم پیش تیغش دل نشان هم پیش تیرش دلنشین
عیدست و آن سیمین بدن هر گه چمان اندر چمن****از جلوه رشک نارون از چهره شرم یاسمین
عیدست وپوشد بر شنح جوشن زموج می قدح****کاید بامداد فرح با غازیان غم به‌کین
بر دامن خاک از نخست هر خس که کردی جای چست****قصاروش یکباره شست از آب باران فرودین
محبوس بهشی دلگشا می‌کوثری انده زدا****پیمانه نوشان اتقیا غلمان عذاران حور عین
از ساعد و سیب ذقن ساق و سرین سیمتن****وز سینه و سر ماه من گسترده خوان هفت سین
رامشگر از آهنگ شد غوغافکن در چارحد****بر لب سرود باربد در چنگ چنگ رامتین
می زاهدی فرخنده خو روشن روانی سرخ‌رو****چون چله داران در سبو تسبیح خوان یک اربعین
مینا کلیمی پاک تن پر ز آتش طورش بدن****بر دفع فرعون محن بیضا نما از آستین
نی رشک عیبی از نفس جانبخش موتی از نفس****بربط مسیحا از نفس بزمش سپهر چارمین
غم گشته صبح کاذبی و اندوه نجم غاربی****صهبا شهاب ثاقبی وان هردو شیطان لعین
گر آب حیوان در جهان مغرب زمینش شد مکان****می آب حیوانست و هان در مشرق مینا مکین
مینا چه طفلی ساده رو کش گریه گیرد در گلو****هرگه که‌قلاشان کودستی کشندش بر سرین
دف کودکی منکر صدا دف زن ادیبی خوش ادا****بر دف زند هردم قفا کاموزدش لحنی حزین
گردون بساطی ساخته شطرنج عشرت باخته****طرح نشاط انداخته در بزم شاه راستین
صف بسته اندر گاه بار در بارگاه شهریار****گردان کردان از یسار میران اتراک از یمین
از هرکران افکنده بال رادان‌کبخسرو همال****هریک به شوکت چون ینال هریک به مکنت چون تکین
یکسو امین‌الملک راد هم نیک زی هم‌نیکزاد****هم خلق و هم خلقش جواد هم اسم و هم رسمش امین
یکسو وزیر خضر رای عیسی دم و هارون لقا****موسی صفت معجز نمای از خامه سحر آفرین
اندر رزانت بس فرید اندر حصانت بس وحید****سدی که چون رایش سدید حصنی که چون حزمش حصین
کلکش که خضری نیک ذات پویان به ظلمات دوات****کارد به کف آب حیات از نقش الفاظ متین
گر چشم خشمش بر نعیم ور روی لطفش ر جحیم****آن اخگرش درّ یتیم این سلسبیلش پارگین
وز یک طرف منظور شه کز منظرش تابنده مه****ساینده بر کیوان کله از فر اقبال گزین
با چهر همچون مهر او دارا به ایما راز گو****این رازگو آن رازجو این ناز کش آن نازنین
راوی ستاده پیش صف اشعار قاآنی به کف****کوهرفشان همچون صدف در مدح دارای مهین
هم صاحب تاج و کمر هم چاره‌ساز خیر و شر****هم حکمران بحر و بر هم قهرمان ماء و طین
کنندآوران و ترک جان شصتش چو یازد در قران****گردان و بدرود جهان دستش چو با بیلک قرین
اورنگ جم بر پشت باد چون بر سمند دیوزاد****طوفان باد و قوم عاد چون با اعادی خشمگین
خونریز تیغش را اجل نعم‌المعین بئس البدل****جون خمصمش را زحل نعم‌البد‌ل بئس المعین
بینی نهنگ صف شکن در موج دریا غوطه‌زن****در رزم چون پوشد به تن خفتان و درع آهنین
بر دعوی اقبال و فر بختش گواه معتبر****بر دعوت فتح و ظفر رایانش آبات مبین
چول درع رومی در برش چون خود چینی بر سرش****خاقان و قیصر بر درش تاج آورند از روم و چین
برپشت رخش تیزتک مهریست تابان بر فلک****برکوههٔ فولاد رگ کوهیست بر باد وزین
هم مور تیغش مردخوار هم مار رمحش جان شکار****زین پیکر دشمن نزار زان بازوی دولت سمین
راند چو هندی اژدها بر تارک خصم دغا****چرخش سراید مرحبا مردانش گویند آفرین
کاخش که شاهان را پناه بر اوج عرشش دستگاه****از وی هزاران ساله راه تا پایهٔ چرخ برین
از نام شمشیرش چنان آسیمه خصم بی‌نشان****کز دل کند بدرود جان هرگه نیوشد حرف شین
ای کاخ نو رشک بهشت از خشت جاویدش سرشت****با نزهتش جنت کنشت با رفعتش گردون زمین
آنانکه خصمت را دلیل قهرت نماند جز فتیل****از صلب بابکشان سبیل از ناف ما مکشان جنین
لفظ تو را خواندم گهر شد خیره بر رویم قدر****کای خیره سر بر من نگر کای تیره دل زی من ببین
درّی که تابان‌تر ز مه سازی شبیهش با شبه****آخر بگو وجه شبه چبود میان آن و این
هر کاو ترا گردید ضد کم زد و فاقت را به جد****آفات بر فوتش ممد آلام بر موتش معین
ای کت ز والا گوهری گردیده چرخ چنبری****چون حلقهٔ انگشری گردان در انگشت کهین
طبعت به هنگام عطا لطفت به هنگام رضا****از خاک سازدکمیا از حنظل آرد انگبین
ای شاه قاآنی منم فردوسی ثانی منم****آزرم خاقانی منم از فکرت ورای رزین
تا چون تو شاهی را ثنا گویم ز جان صبح و مسا****کت چارک غزنی خداکت بنده یک طغر لتکین
شایدکه شوید انوری دیباچهٔ دانشوری****بایدکه ساید عنصری بر پشت پای من جبین
تا بزم گردون پر ز نور هر صبح و شام از ماه و هور****هر روزی از ماهت شهور هر ماهی از سالت سنین
قصیدهٔ شمارهٔ 302: ماه دو هفت سال من آن یار نازنین
ماه دو هفت سال من آن یار نازنین****هر هفت کرده آمد یک هفته پیش ازین
پی خسته دم گسسته کمر بسته بیقرار****می خورده ره سپرده عرق کرده خشمگین
برجستم و دویدم و پرسیدمش خبر****بنشتم و نشاندم و بوسیدمش جبین
کاخر چگو‌نه‌یی چه‌شدت سرگذشت چیست****چونی چه روی داده چرایی دژم چنین
گفت این زمان مجال سخن نیست رو بهل****مینای می به جبب و بکش رخش زیر زین
رفتم به جیب شیشه نهفتم وز آن سپس****زین برزدم به‌کوههٔ آن رخش بیقرین
بگرفتمش رکاب و به زین برنشست و گفت****ایدون ردیف من شو و بر اسب برنشین
بی‌منت رکاب ز پی برنشستمش****چون از پس فریشته پتیارهٔ لعین
بیرون شدیم هردو ز دروازه سوی دشت****دشتی درو کشیده سراپرده فرودین
بلبل فکنده غلغله ز آواز دلنواز****قمری گشوده زمزمه ز آوای دلنشین
در مغز عقل لخلخه از بوی ضیمران****بردست روح آینه از برگ یاسمین
گفتی به سحر تعبیه کردست نوبهار****در چنگ مرغ زمزمهٔ چنگ رامتین
صحرا سپهر و لاله درو قرص آفتاب****بستان بهشت و برکه درو جوی انگبین
خیری به مرغزار پراکنده زر ناب****سنبل به جویبار پریشیده مشک چین
رفتیم تا کنارهٔ کشتی که سنبلش****دیباچه می‌نوشت زگیسوی حور عین
گفتم بتا هوای که داری کجا روی****بنگر براین چمن‌که بهشی بود برین
خندید و وجد کرد و طرب کرد و رقص کرد****زد دست وز دو زلف مسلسل گشود چین
هی خنده زد چوکبک خرامان به کوهسار****هی نعره زد چو شیر دژ آگاه در عرین
خواندم وان یکاد و دمیدم به‌گرد او****بیم آمدم که دیو زدش راه عقل و دین
گفتم چه حالتست الا یا پری رخا****مانا ترا نهفته پری بود در کمین
با رقص و وجد و قهقهه بازم جواب داد****کایدون کجاست باده بده یک دو ساتکین
ناخورده میی به جان تو گر پاسخ آورم****می ده‌که هرچه بخت گمان‌کرد شد یقین
مینا و جام را به‌در آوردم از بغل****هی‌هی چه باده داروی یک خانمان حزین
خوردیم از آن میی که جز او نیست یادگار****ما را ز روزگار نیاگان آتبین
زان می که گر برابر آبستنی نهند****پاکوبد از نشاط به زهدان او جنین
ناگاه سر به عشوه فراگوش من نهاد****کاید زری به فارس شهنشاه راستین
این گفت و اسب راند و من از وجد این خبر****گاه از یسار او متمایل گه از یمین
گه بر هوا فکندم از شوق طیلسان****گه در بدن دریدم از وجد پوستین
گاه از در ملاعبه بوسیدمش ذقن****گاه از در مداعبه بربودمش ز زین
گاه‌از سماع‌و رقص‌چو طفلان‌به‌های و هوی****گاه از نشاط و وجد چو مستان به هان و هین
گاهی خمیروار به مالیدمش بغل****گاهی فطیروار بیفشردمش سرین
دیوانه‌وارگه زدمش لطمه بر قفا****شوریده‌وار گه زدمش بوسه بر جبین
بوسیدمش گهی ز قفا روی سیمگون****بوییدمش‌گهی ز وفا موی عنبرین
در برکشیده پیکر آن ترک سیمتن****درکف گرفته غبغب آن شوخ ساتگین
گاهش زنخ گرفتم و بوییدمش غبب****و او نعره زد که دور شو ای دزد خوشه‌چین
گه دادمی به حقهٔ سیمین او فشار****کای سیمتن خموش که خازن بود امین
او گه به عشوه گفت که ای شاعرک بس است****تاکی ملاعبه با یار نازنین
شوخی مکن که شوخی دل را کند نژند****طیبت مکن‌که طیبت جان راکند غمین
عقلت مگر شمید که مجنون شدی چنان****هوش مگر رمید که بیخود شدی چنین
ما هر دو در ملاعبه وان رخش ره‌نورد****گفتی مگر به جنبش بادی بود به زین
چالاک‌تر ز برق و مشمّرتر از خیال****آماده تر زوهم و مهیاتر از یقین
از بس دونده باد به یال اندرش نهان****از بس جننده برق به نعل اندرش مکین
کف از لبش چکیده چو آویزهای در****کوه از سمش کفیده چو دندان‌های سین
گاهش ز خوی بدن شده پرلولو عدن****گاهش زکف دهن شده پرگوهر ثمن
گه شد به بیشه‌ای‌که زمین پیش او فلک****گه شد به پشته‌یی که فلک پبش او زمبن
بس رودها نبشت به پهنای روزگار****لیکن بسی شگرف‌تر از وهم دوربین
وز تیغ‌هاگذشت به باریکی صراط****لیکن بسی درازتر از روز واپسین
ناگه برآمد ابری و بارید آنچنانک****گفتی ذخیره دارد دریا در آستین
این طرفه تر که شب شد و ظلمات نیستی****گفتی به گرد هستی حصنی کشد حصین
گفتم بتا بیا که بمانیم و صبحگاه****رانیم تا که باز برآید شب از کمین
گفتا تبارک‌الله از این رای و این خرد****وین کار و این کفایت و این یار و این آب معین
بالله که تیر بارد اگر بر سرم ز چرخ****بالله که تیغ روید اگر در رهم ز طین
نه نان خورم نه آب نه راحت کنم نه خواب****رانم به کوه و جوی و جرو رود و پارگین
روزی دو بسپرم ره و آنگاه بسترم****رنج سفر ز درگه دارای جم نگین
شاهنشه زمانه محمّد شه آنکه هست****آثار فرخش همه درخورد آفرین
عفوش نپرسد ار ز کسی بنگرد خلاف****شاهین نترسد ار مگسی برکشد طنین
در چشم می نیاید خصمش ز بس نزار****در هم می‌نگنجد بختش ز بس سمین
پروانه‌ایست قدرتش از قدرت خدای****دیباچه‌ایست هستیش از هستی آفرین
رایش به چرخ بینش مهری بود منیر****شخصش در آفرینش رکنی بود رکین
آثار او مهذب و اخلاق او نکو****رایات او مظفر و آیات او مبین
بر تار عنکبوت کند حزمش ار نظر****از یمن او چه سد سکندر شود متین
بر آب شور بحر کند جودش ار گذر****از فیض او چو چشمهٔ کوثر شود معین
از سیر صبح و شام بود عزم او بدل****از نور مهر و ماه بود رای او عجین
ای چاکری ز فوج نظامت فراسیاب****وی کهتری ز خیل سپاهت سبکتکین
طوقیست نعل رخش تو برگردن ینال****تاجیست خاک راه تو بر تارک تکین
موهوب تست هرچه به جانها بود هنر****منهوب تست هرچه به‌کانها بود دفین
رای تو حل و عقد زمین را بود ضمان****حکم تو نشر و طیّ زمان را بود ضمین
آبستنند مهر ترا در رحم بنات****آماده‌اند حکم ترا در شکم بنین
رمح ترا برزم لقب کاشف القلوب****تیغ ترا به جنگ صف قاطع‌الوتین
خندد امل چو کلک تو گرید به گاه مهر****گرید اجل چو تیغ تو خندد به روز کین
آنی ز روز بخت تو در بایهٔ شهور****روزی ز ماه عمر تو سرمایهٔ سنین
هرجا که آفتیست به خصم تو می‌رسد****چون در عبارت عربی برحروف لین
هون عدو شمیده ز شمشیرت آنچنانک****در گوش او علامت شین است حرف شین
شب‌اها سه ساله دوریم از آستان تو****سودی نداشت جز دو جهان ناله و انین
حنانه‌وار شد تنم از ناله همچو نال****وز دوری دو تن من و حنانه در حنین
آن از محمد عرب آن ماه راستان****من از محمد عجم آن شاه راستین
حنانه را نواخت به الطاف خود رسول****تا در بهشت تازه نهالی شود رزین
من نیز سبزکردهٔ شاه ار شوم رواست****در آستان شه که بهشتیست دلنشین
قاآنیا سخن به درازا کشید سخت****ترسم‌کزین ملول شود خسرو گزین
تا از زمان اثر بود و از مکان خبر****شاه زمین به تخت خلافت بود مکین
قصیدهٔ شمارهٔ 303: ماه من دارد ز سیم ساده یک خرمن سرین
ماه من دارد ز سیم ساده یک خرمن سرین****من به گرد خرمنش همچون گدایان خوشه چین
یک طبق بلور را ماندکه بشکافد ز هم****نیمی افتد بر یسار و نیمی افتد بر یمین
درشب تاریک چون مه خانه را روشن کند****کس نمی‌پرسد تو آخر قرص ماهی یا سرین
خسرو پرویز اگر خود زرّ دست‌افشار داشت****سیم دست افشار دارد آن نگار نازنین
گنج باد آورد گنجی بود کش آورد باد****گنج بادآور شنیدی گنج بادآور ببین
در شب مهتاب از شلوار چون افتد برون****یک بغل برف از هوا باریده گفتی بر زمین
هیچ جفتی را نشاید بیقرین خواندن به دهر****جز سرین او که جفتست و به خوبی بیقرین
گنج سیمست آن سرین دزددل و دل دزد او****گنج چون خود دزد باشد دزدکی گردد امین
چرب و شیرینست چندانی که چون نامش برم****از زبان من گهی روغن چکد گه انگبین
آن سرین کاو چون پری پنهان بود از چشم خلق****چون من از هر سو دو صد دیوانه دارد در کمین
ای دریغا کاش افسون پری دانستمی****تا پری را دیدمی بی‌گاه و گه صبح و پسین
آن پری را نیست افسونی به غیر از سیم و من****مانده‌ام بی‌سیم از آن با من نگردد همنشین
نی که او سیمست و من همچون گدا در پیش او****بهر سیم آرم برون دست طمع از آستین
نام‌او شعر مرا ماندکه چون آری به لب****آبت آید در دهن بیخود نمایی آفرین
آن سرین کان ماه دارد من اگر می‌داشتم****دادمی کز من نباشد هیچ کس اندوهگین
وقف رندان قلندر کردمی چون خانقاه****تا شوند آنجا پی دفع منی عزلت گزین
دی به من گفتا کسی وصف سرین کردن به دست****گفتم آری بد بود مبرود را سرکنگبین
گر ز لفظ زشت افتد معنی زیبا به دست****ننگ‌گوهر نیست گر جوید کسی از پارگین
قهوه بس تلخست کش نوشند مردم صبح و شام****لیک بس شیرین شود چون گشت با شکر عجین
از سرین گفتن مرا در دل مرادی دیگرست****فهم معنی گر توانی حجتی دارم متین
چیست دانی خواهش دل خواهش دل کیست عشق****عش چبود شور حق حق کیست رب‌العالمین
آدمی را میل هست و شهوتی اندر نهاد****کافریدست از ازل در جان او جان‌آفرین
گرچه زان شهوت مراد ابن شهوت مشهور نیست****لیک ازین خواهش بدان خواهش ترا گردد معین
زانکه لفظ شهوت‌انگیز آورد دل را بشور****تاکند گم کردهٔ خود را سراغ از آن و این
تشنگی باید که خیزد تشنه در تحصل آب****تا سراب از آب بشناسد سداب از یاسمین
مقصد و مقصود جانها رنگ و تاب آب هست****پس در اول حال عطشان آب می‌داند یقین
در شراب ار آب نبود رنگ و تاب آب هست****پس در اول حال عطشان آب می‌داند یقین
مرد بخرد را به دل سودا ز جای دیگرست****کش گهی از خال جوید گه ز خط گه از جبین
راستی عشاق را سوز و نوای دیگرست****گه ز چنگ عندلبب و گه ز چنگ رامتین
بوی پیراهن چنان یعقوب را بینا کند****بوی یوسف فرق کن از بوی یوسف آفرین
گر به تنها طیب چشم کور را کردی بصر****هیچ نابینا نبودی در تمام ملک چین
تین و زیتونی که یزدان خورده در قرآن قسم****فهم آن زاوّل که قصدش چیست زین زیتون و تین
در همین زیتون و تین خواهد یقین شد آنکه هست****طعم آن شیرینی مطلق بهر چیزی ضمین
مقصد حق شور عشق تست و شرح حسن خویش****از حدیث حور و غلمان و جمال حور عین
شرب مطلق نیست مقصودش که قرب مطلقست****اینکه فرماید به قرآن لذهٔ للشاربین
باری ار هزلی فتد گاهی بنادر در سخن****حکمتی دارد که داند نکته یاب دوربین
هزل و طیبت طینت افسرده را آرد به وجد****آنچنان کز تلخ می خوش خوش به وجد آید حزین
همچو ملح اندر طعامست این مزاح اندر کلام****این سخن فرمود آنکو بد نبی را جانشین
گفت روزی مصطفی ناید عجوز اندر بهشت****یک عجوزک بود حاضر شد ز گفت شه غمین
مادح شاهست قاآنی به هرجایی که هست****گر ز اصحاب شمال و گر ز اصحاب یمین
حرف و
قصیدهٔ شمارهٔ 304: آن خال سیه از بر آن نرگس جادو
آن خال سیه از بر آن نرگس جادو****چون نافهٔ مشکست جدا گشته ز آهو
چون‌کلب معلِّم‌که دود از پی آهو****دل از پی دلدار دوانست بهر سو
ترکیست دل آزار که در هر سر بازار****من از پی دل می‌دوم و دل ز پی او
با پنجه ی سیمن بتان پنجه محالست****تا زر به ترازو نبود زور به بازو
گو زهدفروشان همه دانند که ما را****باگردش مینا نبود خواهش مینو
از دوست جفابردن و خون خوردن و مردن****آنست مرا سیرت و اینست مرا خو
از حسرت نادیدن آن لعبت خوارزم****دامان و کنارم بود از خون دل آمو
چون حلقه تهی شد دلم از فکر دو عالم****تا چنگ زدم در خم آن حلقهٔ‌گیسو
در چشم ترم اشک رخ زرد فتاده****زانگونه‌که در چشمه دمد لالهٔ خودرو
در حلقهٔ زهادم و زان حلقه برونم****چون رشته که درحلقه ز حلقه‌اس برونسو
بر خویش همی پیچم چون مارگزیده****زان‌موی‌که می‌پیچد چون مار بدان رو
بسوی تو مارست و خطت مور و من از غم****بیمار تو چون مورم و بی‌مور تو چون مو
درکوی تو رسوای جهانیم اگرچه****هرگز ننهادیم برون گامی از آن کو
در زیر خط و زلف تو رخسار تو ماهست****نیمیش به عقرب در و نیمی به ترازو
بر قامت زیبای تو زلفین تو گویی****از تازه نهالی شده آونگ دو هندو
نه مجمره افروزم و نه عنبر سوزم****کز زلف تو امروزم مشکین شده مشکو
زلفت به صفت شام سیاهست ولیکن****شامیست که بر صبح فروزان زده پهلو
زلف تو برد سجده به رخسار تو گرچه****خورشید پرستی نبود شان پرستو
یک نقطه بود لعل‌تو یارب به‌چه اعجاز****کردی به یکی نقطه نهان سی و دو لولو
بوی سر زلف تو بود مشک مجسّم****با آنکه به صد رنگ مجسم نشود بو
در باغ سراغ از قد موزون تو گیرند****زانست که بر سرو زند فاخته کوکو
شیرین نشود شعر مگر زان لب شیرین****نیکو نشود وصف مگر زان رخ نیکو
مژگان تو با دوست‌کند آنچه به دشمن****در رزم‌کند خنجر شهزاده هلاکو
شهزادهٔ آزاده که شخصش بسر ملک****با رای فلاطون بود و حزم ارسطو
در پاش تر اندرگه ایثار ز دریا****خونخوارتر اندر صف پیکار ز برزو
در روی زمین تالی چرخست به قدرت****در روز وغا ثانی دهرست به نیرو
سوزنده‌تر از برق پرندش به زد و خورد****پرّنده‌تر از مرغ سمندش به تکاپو
تا چابکی‌گرد شجاعست ز باره****تا محکمی حصن حصینست ز بارو
آرایش امصار ز من باد به فرمان****آسایش اقطار جهان باد به یرغو
قصیدهٔ شمارهٔ 305: الحمدکه آمد ز سفر موکب خسرو
الحمدکه آمد ز سفر موکب خسرو****وز موکب او کوکب دین یافته پرتو
از هر لب پژمرده به یمن قدم شاه****در هر دل افسرده به فر رخ خسرو
برخاست به جای دم ناخوش نفس خوش****بنشست به جای غم دیرین طرب نو
اینک چو سحابست هوا حاملهٔ رعد****از نالهٔ زنبوره و آوای شواشو
سنجاب به دوش فلگ از گرد عساکر****سیماب به‌گوش ملک از بانگ روا رو
آمد ملکی کز فزع گرد سپاهش****در چشمهٔ‌خورشعد سراسیمه‌شود ضو
دارای جوانبخت محمد شه غازی****شاهی که سمندش چو خیالست سبکرو
در چنبر چوگانش فلک همچو یکی گوی****در ساحت میدانش زمین همچو یکی‌گو
چون بر سر او رنگ نهد پای چو جمشید****چون از بر شبرنگ کند جای چو خسرو
گنجی‌شود از جودش هر سایل‌و مسکین****مرغی شود از تیرش هر ترکش و پهلو
ای خستهٔ صمصام تو هر پیل‌تنی یل****ای بستهٔ فتراک تو هر تیغ زنی‌گو
رخش تو بنی عمّ براقست ازیراک****میدان همی از چرخ‌کندگاه تک و دو
چون رفرف اگر بر زبر عرش نهدگام****مهماز زند قدر تو بازش که همی دو
آتش زده خشم تو به معمورهٔ عالم****زانگونه‌که ناپلیون در خطهٔ مسکو
با بخت عدو بخت تو گوید به تمسخر****بیدارم و می‌دارم من پاس تو به غنو
گلزر سماحت شده در عهد تو بیخار****فالیز عدالت شده از جهد تو بی‌خو
تو مهر جهانبانی از آن سایل جودت****دامانش چو کان آمده از جود تو محشو
وقتی شرر دوزخ می‌کرد صدایی****قهر تو بدوگفت یکی‌گوی و دو بشنو
جاه وخطر آنجاست‌که بخت تو برد رخت****فتح و ظفر آنجاست که کوی تو کند غو
خالی شود ار ساحت دنیا ز تر و خشک****حالی بلآلی کندش جود تو مملو
ازکینه و پرخاش عدو نیست ترا باک****مه را چه هراس از سگ و آن حملهٔ عوعو
هم پیل بنهراسد اگر پشه کند بانگ****هم شیر نیندیشد اگر گربه کند مو
خودروی بود خصم تو در مزرع هستی****ای شاه بدان خنجر چون داسش بدرو
نه بذل ترا واهمهٔ نفی لن ولا****نه جود ترا وسوسهٔ شرط ان ولو
گرگندم ذات تو در آن خوشه نبستی****کس حاصل هستی نخریدی به یکی جو
در قالب بی‌روح عدو دهر دمد دم****چون نافه‌که از جهل‌گرید به سوی بو
اجرام بر رای تو چون ذره بر مهر****افلاک بر قدر تو چون قطره بر زو
در سایه ی قدر تو اگر ماه و اگر مهر****در پایهٔ صدر تو اگر زاب و اگر زو
تا نفس بنالد چو خطا گردد امید****تا طبع ببالد چو روا گردد مدعوّ
نالنده عدویت ز خطا دیدن مسؤول****بالنده حبیبت ز روا گشتن مرجو
تا دیبه ز روم آید و سنجاب ز بلغار****تا نافه ز چین خیزد و کافور ز جوجو
عز و شرف از ماهیت قدر تو خیزد****ز انسان‌که ز گل بوی و ز می رنگ و ز مه تو
بی‌غرهٔ اقبال تو شامی نشود صبح****بی‌طرهٔ اعلام تو صبحی نشود شو
تا بخت تو برنا بود و تخت تو برپا****ای شاه به داد و دهش و نیکی بگرو
از امر قدر درکنف حفظ خداپوی****با حکم قضا معتکف کاخ رضا شو
قاآنی صد شکرکه رستیم ز اندوه****والحمدکه آمد ز سفر موکب خسرو
قصیدهٔ شمارهٔ 306: ای ترک من ای مهر سپهرت شده هندو
ای ترک من ای مهر سپهرت شده هندو****شیرانت مسخر به یکی حملهٔ آهو
آمیخته باگفتهٔ شیرین تو شکر****اندوخته در حقهٔ یاقوت تو لولو
هم بهرهٔ سرو آمده بیغاره از آن قد****هم پیشهٔ مهر آمده شکرانه از آن رو
می حسرت رخسار ترا می‌خورد از رنگ****گل سرزنش لعل ترا می‌کشد از بو
سنبل که شنیدست به جز زلف تو طرار****نرگس که شنیدست به جز چشم تو جادو
چون سرو قدت دید به جا ماند از آن راه****چون لاله رخت دید فروریخت از آنرو
مانند کنند آن خط سبز تو به سبزه****آن قوم که مینا نشناسند ز مینو
یک‌کفه به مه ماند و یک پله به ناهید****با زهره بسنجند تراگر به ترازو
در زیر خم زلف تو خطت به چه ماند****طوطی‌که دهد پرورش پر پرستو
زخمی‌که زنی در دهن شیرین درمان****دردی که دهی بر پر سیمرغش دارو
از ریختن خون کسان چاره نداری****ضحاکی و بر دوش تو مارت ز دوگیسو
باری بکن اندیشه ز روزی که برآریم****بر شاه فریدون علم از جور تو یرغو
شهزااده آزاده‌منش والی والا****آن شاه ظفرمند عدو بند هنرجو
آن شاه که در معرکه هنگام جلادت****شیر علمش جسته ز شیر اجم آهو
سود هنر از رایش چون سود مه از مهر****عیش امل از طبعش چون عیش زن از شو
پاینده‌تر از سام سوارست به‌کینه****کوشنده‌تر از نیرم نیوست به نیرو
با صدمهٔ گرزش چه گراز و چه گرازه****بافرهٔ برزش چه فرامرز و چه برزو
در مهد همی عهد ببستی بده و گیر****با دایه همی دابه بجستی به تکاپو
خورشید صفت یک تنه تازد چو به هیجا****خصم ار چه ستارست که پنهان شودش رو
ناموس نهد پهلوی کاموس کش آنجا****کاید ز خم خام ویش زور به پهلو
شاهینش ز گوهر بود از لعل و گهر نی****بر ماه نیفزود نه ماهوت و نه ماهو
ملکش پی آرامش خلقست یکی باغ****تیغش پی شادابی آن باغ یکی جو
ز ایزد رسدش بخت نه از تخت و نه از تاج****تا می‌چکند نهر ز راوند و ز آمو
با حملهٔ او خصم‌که و پای ثباتش****روزن چه و پهناش چو دریا کند آشو
با صدمهٔ قهرش چه بود بروی دشمن****با کوشش صرصر چه بود رشته ز تندو
با او چو درافکند اگر جان ببرد خصم****چندانکه زیان‌کرد دو چندان بودش رو
ای شاه تویی چشم به رخسارهٔ گیتی****کز چشم بدگیتی بادی تو به یک سو
در حزم چو پیرانی و در رزم چو قارن****در بزم چو قاآنی و در عزم هلاکو
حاجت نه به ملکت که به تو حاجت ملکست****آن ماشطه جویدکه برآرد رخ نیکو
آنکه خدا خواهد و آن جو که خدا داد****چون بخت خدامی بود ای شاه خداجو
حق یارو نیابخت و پدر ملک ترا بس****خوش دار تن و طبع نکو دار دل و خو
دل را به خدا دارکه پاینده جز او نیست****کو رایت اوکتای وکجا حشمت منکو
شاها چو به نخجیر تو از بنده کنی یاد****این بنده گرت یاد نیارد بود آهو
حاسد کند اندیشه که این ساحری صرف****کآهوش فرستند نه دراج و نه تیهو
آری مثلست اینکه حکیمان بسرودند****از پهلوی‌شیران به ضعیفان رسد آهو
این تحفهٔ شاهانه چو از شه به من آمد****بنشستم و بگذاشته سر بر سر زانو
از لجهٔ خاطر به‌در آوردم در دم****غوّاص وش این نظم که چون رشتهٔ لولو
این شعر فرستادم و امید قبولست****جز شعر چه آید دگر از مرد سخنگو
تاکامروایی نه به عقلست و به تدبیر****تا قلعه‌گشایی نه به زورست و به بازو
هم‌کامرواباش به تدبیر و به فرهنگ****هم قلعه‌گشا باش به بازوی و به نیرو
قصیدهٔ شمارهٔ 307: دوش چو بنهفت نوعروس ختن رو
دوش چو بنهفت نوعروس ختن رو****شاهد زنگی گره گشاد ز ابرو
ترک من آمد ز ره چو شعلهٔ آتش****گرم و دم آهنج و تند و توسن و بدخو
چون سر زلف دو صد شکنج به عارض****چون خم جعدش دو صد ترنج بر ابرو
خم خم و چین چین گره گره سر زلفش****از بر دوش اوفتاده تا سر زانو
تاب به مویش چنانکه بوی به عنبر****تاب به رویش چنانکه رنگ به لولو
زلف پریشیده بر عذارش چو نانک****بال گشاید در آفتاب پرستو
چهرهٔ رخشنده از میان دو زلفش****تافت بدانسان که گرد مه ز ترازو
یا نه تو گفتی به نزد خواجهٔ رومی****زایمن و ایسرستاده‌اند دو هندو
جستم و بنشاندمش به صدر و فشاندم****گرد رهش به آستین ز طلعت نیکو
مانا نگذشت یک‌دو لمحه که بگذشت****آهش از آسمان و اشک ز مشکو
چهرش بغدادگشت و مژگان دجله****رویش خوارزم گشت و دیده قراسو
در عوض مویه چشمه راند ز هر چشم****بر صفت دیده مویه‌کرد ز هر مو
گشت بدانگونه موی موی که گفتی****در بن هر موی‌کرده تعبیه آمو
چهر سپیدش ز اشک چشم سیاهش****یاد ز خوارزم کرد و آب قراسو
گفتمش ای مه به جان من ز چه مویی****گفت ز بیداد شهریار جفا جو
گفتمش ای ترک ترک هذیان می‌کن****خیز و صداعم مده وداعم می‌گو
مهلا مهلا سخن مگو به درشتی****کت خرده خرده دان ندارد معفو
نام ستم بر شهی منه‌که به عهدش****بازگریزد زکبک و شیر ز راسو
طعن جفا بر شهی مزن‌که به‌دورش****بیضه نهد درکنام شاهین تیهو
گفت زمانی زمام منع فروکش****دست ز تقلید ناصواب فروشو
ظلم فراتر ازین‌که شاه جهانم****ساخته رسوا به هر دیار و به هرکو
جور ازین بین‌کاو ز درگه خویشم****نیک به چوگان قهر راند چون گو
سرو بود برکنار جوی و من اینک****سروم و جاریست درکنار مراجو
گرچه به شه مایلم ازو بهراسم****اینت شگبفتی اخاف منه و ارجو
گرچه به شه عاشقم ازو به ملالم****اینت عجب‌کز وی استغیث وادنو
شه ز چه هر مه برون رود پی نخجیر****آهو اگر باید دو چشم من آهو
گو نچمد از قفای‌گور به هر دشت****گو ندود در هوای کبک به هر سو
بهرگوزنان به دشت وکه نبرد راه****بهر تذروان به راغ و کو ننهد رو
کبک و تذروش منم به خنده و رفتار****رنج کمان گو مخواه و زحمت بازو
گور وگوزنش منم به دیده و دیدار****گو منما در فراز و شیب تکاپو
گورکمند افکنم‌گوزن‌کمان‌کش****کبک قدح خواره‌ام تذر و سخنگو
گفتمش ای ترک حق به سوی تو بینم****چون تو بسی شاکی‌اند از ستم او
سیم‌کند ناله زر نماید فریاد****بحر کند نوحه کان نماید آهو
لیک ز روی ادب به شاه جهاندار****مرد خردمند می‌نگیرد آهو
ظلم چنین خوشتر از هزاران انصاف****درد چنین بهتر از هزاران دارو
شاه فریدون خدایگان جهانست****اوست که قدرش بر آسمان زده پهلو
گنج نبالد چو او به تخت دل‌افروز****ملک ببالد چو او به رخش جهان‌پو
حزمش مبرم‌تر از هزاران باره****رایش محکم‌تر از هزاران بارو
بر در قصرش هزار بنده چو ارغون****در بر بارش هزار برده چو منکو
صولت چنگیزخان شکسته به یاسا****پردهٔ تیمور شه دریده به یرغو
تیغ تو هنگام وقعه‌کرد به دشمن****تیر تو در وقت کینه کرد به بدگو
آنچه فرامرز یل نمود به سرخه****آنچه نریمان‌گو نمود به‌کاکو
ایکه بنالد ز زخم‌گرز تو رستم****ویکه به موید ز بیم بر ز تو برزو
خشم تو از شاخ ارغوان ببرد رنگ****مهر تو از برگ ضیمران ببرد بو
رنگین‌گردد ز تاب روی تو محفل****مشکین گردد ز بوی خلق تو مشکو
بس که به مدحت رقم زدند دفاتر****قیمت عنبر گرفت دوده و مازو
برق حسامت به هر دمن که بتابد****روید از آن تا به حشر لالهٔ خودرو
ابر عطایت به هر چمن‌که ببارد****خوشهٔ خرما دمد ز شاخهٔ ناژو
نقش توانی زدن بر آب به قدرت****کوه توانی ز جای کند به نیرو
چرخ بود همچو بزم عیش تو هیهات****راغ و چمن دیر وکعبه‌گلخن و مینو
یا چو ضمیرت بود ستاره علی‌الله****مهر و سها لعل و خاره شکر و مینو
شاخی گوهر دهد چو کلک تو نه کی****حاشا کلّا چسان چگوهه کجا کو
عزم تو بر آب ریخت آب سکندر****حزم تو بر باد داد خاک ارسطو
گو نفرازد عدو به بزم تو رایت****گو نکند خصم در بر تو هیاهو
مرغ نیی‌کت بود هراس زمحندار****طفل نیی کت بود نهیب ز لولو
پیکر گردون شود ز تیر تو غربال****سینهٔ گردان شود ز تیر تو ماشو
دادگر تا مراست مدح تو آیین****بس که کنم سخره بر امامی و خواجو
خواجهٔ خواجویم و امام امامی****شاعر سحارم و سخنور و جادو
نیست شگفتی‌که همچو صیت نوالت****صیت‌کمالم فتد به طارم نه تو
بس کن قاآنیا چه هرزه درایی****رو که به درگاه شه کم از همه‌یی تو
مدحت خسرو چه گویی ای همه گستاخ****چرخ نیاید به ذرع و بحر به مشکو
اهل جهان را به گوش تا عجب آید****واقعهٔ اندروس‌اا و قصهٔ هارو
خصم ز بأس تو بیند آنچه همی دید****دولت مستعصم از نهیب هلاکو
حرف ه
قصیدهٔ شمارهٔ 308: باز سرسبز شد زمین ز گیاه
باز سرسبز شد زمین ز گیاه****همچو اقبال ناصرالدین شاه
سروها گرد سرخ گل گویی****گرد سلطان ستاده‌اند سپاه
خاک خرّم‌تر از هوای بهشت****باد مشکین‌تر از شمال هراه
ابر پاشیده بر دمن لؤلؤ****باد گسترده در چمن دیباه
تخت کاووس گشته آن ز گهر****تاج طاووس گشته این زگیاه
همه شیر سپید بارد ابر****که چو پستان زنگی است سیاه
کشتی‌ای از بخار را ماند****کش بود پشت باد لنگرگاه
اندرین فصل یارکیست مرا****جانفزا عمر بخش انده کاه
ملک‌العرش دلبران به جمال****ملک‌الموت عاشقان به نگاه
زخ رخشان او میان دو زلف****چون ثوابی میانهٔ دوگناه
یا نه گویی به نزد یک قیصر****دو نجاشی نموده پشت دوتاه
تا بر او چون منیژه دل بستم****گشت افراسیاب دل آگاه
دلم اندر چهِ زنخدانش****همچو بیژن فکند لیک آن ماه
رستمی کرد و با کمند دو زلف****چون ثوابی میانهٔ دوگناه
گاه مستی اگرچه می‌بوسم****لب او را به عنف خواه مخواه
لیک خود هم به میل خاطر خویش****می‌دهد بوسه نیز گاه به‌گاه
خاصه آن ساعتی که می‌شنود****از لب من مدیح شاهنشاه
ناصرالدین شه آفتاب ملوک****زینت ملک و زیب افسروگاه
زیر فرمانش ملک تا ملکوت****شاکر خوانش پیر تا برناه
سطوتش برق و آفرینش کشت****قدرتش‌کهربا وگیتی‌کاه
باد مهرش به هر زمین که وزد****زو دمد تا به حشر مهر گیاه
بر نه افلاک‌گسترد سایه****هرکجا شوکتش زند خرگاه
دی خرد وصف ذات او می‌گفت****که بزرگست و در جهان یکتاه
گفتم آیا توان نظیرش جست****کافرینش بدو برند پناه
لب گزان گفت عقل من که خموش****وحده لااله الا الله
ای ترا خسروان هفت اقلیم****دست برکش ستاده بر درگاه
خلق را پیش از آفرینش روح****داغ مهر تو بود زیب جباه
صوت و حرف و کلام ناشده خلق****ذکر مدح تو بود در افواه
صف جیش تو از فراوانی****از فراهان رسیده تا به فراه
بر جمال و جلال و شوکت تو****در و دیوار شاهدند و گواه
روز هیجا که در عروق زمین****بفسرد همچو خون مرده میاه
راه‌گردون شود بنفشه از تیغ****کام‌گردان شود سیاه از آه
همه صد جا ز هول بگریزند****تا نفس از گلو رسد به شفاه
دل گردان ز چاک پیراهن****برجهد چون ز باد بند قباه
تیغ بر روی هم کشند اقران****گرز بر فرق هم زنند اشباه
تو چو خورشید چرخ وقت طلوع****از کمینگه برون شوی ناگاه
خنجری چون جحیم درکف دست****چهره‌یی چون بهشت زیرکلاه
کوه و هامون ز هول حملهٔ تو****پر شود از خروش واویلاه
از هراس سنان تو به سپهر****بازگردد شعاع مهر از راه
شیر آن سان گریزد از سخطت****که ورا سرزنش‌کند روباه
تیغت آن یادگار عزراییل****ملک‌الموت یک جهان بدخواه
تا که بر عمر تو بیفزاید****عمر اعدات را کند کوتاه
ریزد آن قدر خون که چون ماهی****هفت گردون به خون کنند شناه
تو چو اسفندیار رویین تن****گرد کرده عنان اسب سیاه
دشمن دیو خو چو ارجاسب ***حالش از هیبت تو گشته تباه
اطلس سرخ دم به دم بافند****دشمنانت به خاک معرکه‌گاه
بسکه درخون خویشتن پس مرگ****دست و پا می‌زنند چون جولاه
گرچه‌گیتی بر تو چیزی نیست****هم ز گیتی ترا فزاید جاه
صفر هم هیچ نیست لیک شود****سه از و سیّ و پنج ازو پنجاه
تا ندارند از ستایش حق****پارسایان پاک دین اکراه
تکیه بر هیچ پادشات مباد****جز به شاهی‌که نام اوست اله
تخت در زیر و بخت در فرمان****نصر همدوش و عافیت همراه
فتحی از نو نموده روز به روز****ملکی از نوگشوده ماه به ماه
قصیدهٔ شمارهٔ 309: دو چشم باز و دوگوشم فراز مانده به راه
دو چشم باز و دوگوشم فراز مانده به راه****که‌کی بشارت فتح آید از معسکر شاه
ندانم از چه به راه اندرون بشیر بماند****گمان برم که به شیری دوچار شد ناگاه
و یا ز پویه سم بارگیش کوفته شد****پیاده ماند و نبودش پیاده طاقت راه
و یا ز شدت باران و برف و برد هوا****به نیمه راه به جایی بماند خواه مخواه
و یا چو روی منش دست و پا پر آبله شد****ز بسکه بوسه زدندش زمان زمان به شفاه
چه شد چرا سفرش این قدر دراز کشید****مگر نه عمر سفر بود غالباً کوتاه
علی‌الله از چه سبب دور ماند و دیر آمد****مگر شکار بتی‌گشت شوخ و خاطرخواه
چرا نیامد یارب‌کجا اقامت‌کرد****به حیرتم که چه شد لا اله الا الله
همین دم آمده ور نامدست می‌آید****خدای را ز قدوم ویم کنید آگاه
همی معاینه بینم که مژده را بت من****دوان دوان خوش و خرم درآید از درگاه
به جهد رانده ز تک مانده تنگ بسته‌کمر****نفس گسیخته خوی کرده کج نهاده کلاه
عرق نشسته به رویش چو بر سمن باران****غبار مانده به چهرش چو بر ثواب‌گناه
سپید گرد رهش برد و زلف غالیه‌گون****بسان سودهٔ کافور تر به مشک سیاه
خطش به چهرهٔ رنگین چو مشک بر شنجرف****تنش به جامهٔ فاخر چو نقره در دیباه
چو پشت گردون در سجدهٔ خدیو جهان****به پیش رویش آن زلف کرده پشت دوتاه
به غیر خط سیاهش برآن سپید رخان****ز مشک سوده ندیدم حصار خرمن ماه
نشسته از بریکران باد پای چو برق****دو اسبه تاخته ناگه دمان رسد از راه
بشارت آرد کآمد بشیر و برّه زدند****به گردش از دو طرف جوق جوق بنده و داه
ز بس به روی بشیر از در نیاز عیون****ز بس به راه برید از در نماز جباه
تمام جبهه بود هرکجا نهند قدم****تمام دیده بود هر کجا کنند نگاه
لبش پر آبله‌گردیده چون سپهر به شب****ز بس که بومه زدندش ز هرطرف به شفاه
یکیش ساغر می داده کای بشیر بنوش****یکیش نقد روان بر ده کای برید بخواه
ز هر کرانه گروهی گرفته دامن او****که ای بشیر چه داری خبر ز فتح هراه
به روزگار زمستان‌که آبها همه سنگ****چسان ز آب هری رود عبره کرد سپاه
به فصل دی که ز سردی بنیم راه سخن****به سمع کس نتواند رسیدن از افواه
ز بس برودت در طبع روزگار حرون****که منجمد شده قوهٔ نما به طبع‌گیاه
هرات راکه سپهری است بر فراز زمین****چسان گرفت شهنشاه آسمان خرگاه
به مان آذر وکانون که شعله درکانون****چنان فسرده نماید که شاخ سرخ گیاه
هرات را که جهانیست در میان جهان****چسان گشود مهین شهریار ملک پناه
به وقت بهمن کز تیره جرم ابر مطیر****سپهر نیلی در بر کند پرند سیاه
هرات راکه بود قلعهٔ ستاره‌گرای****چسان نمود مسخر شه ستاره سپاه
بشیرگوید ای قوم تا نبیند کس****خبر فسانه شمارد به صدهزار گواه
مگر نه خسرو گیتی‌ستان محمدشاه****به سرش تاج سعادت بود ز فر آله
شکوه شاه همین بس که از مهابت او****ز سومنات به عیوق رفت بانگ صلوه
نبرد شاه همین بس که از صلابت او****فغان افغان بررفت تا به طارم ماه
نه شاه عرضهٔ شطرنج بود شاه هری****که می ز جای بجنبد ز بانگ شاهاشاه
چه مایه رنج و خطر برد شاه تا آورد****بر اوج تختهٔ دارش ز شیب تختهٔ گاه
به مال و جاه عدو غره گشت و غافل ازین****که مال او همه مارست و جاه او همه چاه
بلی چو بخت قرین نیست مال گردد مار****بلی چو چرخ معین نیست جاه گردد چاه
غریو توپ دژ آشوب از محال هری****گمان برم که فراتر شد از دیار فراه
نهیب شاه چنان تنگ‌کرد سینهٔ خصم****که می‌نداشت ز تنگی مجال‌گفتن آه
ز بسکه بهر تماشای رزم خم شد چرخ****چو چرخ چاچی شاهش نماند پشت دوتاه
همی به فرق ملک خود آهنین گفتی****فکنده سایه بلند آسمان به خرمن ماه
ستاره‌گریان از بیم مرگ هایاهای****زمانه خندان بر کار خصم قاهاقاه
عدو ز مرگ دل آسوده بود و غافل ازین****که نوک نیزهٔ شه مرگ را بود بنگاه
مجال جنبش از هیچ سو نداشت نسیم****ز بس هوا متراکم ز بانگ واویلاه
ز بیم شاه پر از نقش شاه بود جهان****به چشم خصم ولی بود در جهان یکتاه
چنان ز بیم ملک زردگشت چهر عدو****که‌کهرباش نیارست فرق‌کرد ازکاه
ز گرز شاه شد آشفته مغز خصم چنانک****نسیم ناخوش او مغز چرخ کرد تباه
عجبترآنکه ز مغزش به خاک تخمی‌کاشت****که تا قیامت مجنون دمد به جای گیاه
خدنگ شاه چنان خود دوخت بر سر خصم****که گفتی آنکه به فرقش شدست پوست کلاه
ز بسکه تندی شمشیر شاه جسم عدو****دوپاره گشت به یک ضرب و می نبود آگاه
مصاف بس که در آن پهنه گرم بود نداشت****همی خبر پدر از پور و همره از همراه
سپاهیان ملک بر عدو چنان چیره****که شرزه شیردژ آگه به حمله بر روباه
ز تیر شاه‌که ده ده به یکدگر می‌دوخت****کسی نیافت که پنجست خصم یا پنجاه
سپهر قلزم خوناب‌گشت و تیر ملک****در او به قوت بازو همی نمود شناه
چنان نهیب ملک‌کار تنگ‌کرد به خصم****که جز به سایهٔ تیغ اجل نیافت پناه
ز تیغ شاه مکافات یافت خصم آری****گناه را نه مگر دوزخست باد افراه
بلی به دوزخ تفتیده می‌بسوزد مرد****چو بنگریش جری بر به ارتکاب گناه
ز چیره دستی شه خیره مرزبان هری****چنانکه غیرامانش نه روی ماند و نه راه
زمان زمان پی پوزش به بارگاه ملک****دوان دوان زهری صف به صف سپید و سیاه
وزیر شه بدل اسب داد پیل دمان****به هر بیاده که آورد رخ به درگه شاه
جهانستان ملکا بدسگال سوز شها****تویی‌که پشت فلک در سجود تست دوتاه
هزار شکر خدا راکه از عنایت تو****جهانیان همه انباز راحتند و رفاه
به ویژه فارس که گویی بهشت را ماند****از آنکه راه ندارد به هیچ دل اکراه
یکی منم که به میدان مدح‌گوی سخن****به صولجان بلاغت ربودم از اشباه
سوارگشته سرانگشت من به پشت قلم****بدان مثابه که رویینه تن بر اسب سیاه
اگر نه خامهٔ من بود نظم عنین بود****هم او بسان سقنقور بر فزودش باه
شها جدا ز جنابت به حیرتم‌که مرا****چگونه روز شود هفته هفته گردد ماه
چنان سپاه محن بر دلم هجوم آرد****که گم شود تنم اندر میانه گاه بگاه
ثنای شاه نیاری نمود قاآنی****به هرزه باد مپیما به خیره عمر مکاه
به هر بهار الا تا همی به قوت طبع****چو خون روان شود اندر عروق شاخ میاه
قوام بخت تو چندانکه در بسیط زمین****کهین غلام تو بر آسمان زند خرگاه
قصیدهٔ شمارهٔ 310: روز آدینه شدم بر در خلوتگه شاه
روز آدینه شدم بر در خلوتگه شاه****نامهٔ مدح به‌کف چشم ادب بر درگاه
خواستم بار یکی رفت و بشه گفت وز شه****رخصت آورد و برفتیم بهم تا بر شاه
خاک بومیدم و استادم و برخواندم مدح****صله‌ام داد و ثنا گفت و بیفزودم جاه
محرم خاص ملک کان ادب اسمعیل****که به شوخی بر شه منفردست از اشباه
شاه را خواست به وجد آرد و خرسند کند****گفت کای خسرو گردون فرسیاره سپاه
مر مرا بود کهن ساله زنی دایهٔ چرخ****پیل خرطوم و زرافه تن و بوزینه نگاه
چانه برجسته و سر مرتعش و تن مفلوج****لب‌فروهشته و بینی خشن و پشت دوتاه
آه سردش به لب آنقدر که در یخدان یخ****موی زردش به‌تن آنقدرکه درکهدان‌کاه
چین به رخسارش از آن بیش که در دریا موج****مایل شهوت از آن بیش که شیطان به گناه
چانه‌اش جسته‌تر از دنبهٔ میش و سرگرگ****بینیش گنده‌تر از لفج غلام و لب داه
خواندی از فرط شبق گاه به گاهم بر خویش****تا همی آب بر آتش زنمش خواه مخواه
روزی از بهر تسلی به‌کنارش خفتم****تا در آن لجهٔ معروف درافتم به شناه
بر شرع هوسم شرطهٔ شهوت نوزید****که برم کشتی خود را به لب لنگرگاه
زورق نفس بهیمی نشدش راست ستون****همچو لنگر به زمین دوخت سر از سستی باه
میل شهوت به چه‌رو آری از جا جنبد****با چنان ناخوش رویی که بود شهوت کاه
تار و پود هوسم پاره شد از بس که به جهد****دست و پا می‌زدم از بهر شبق چون جولاه
چون نجست آب ز فواره‌ام از عجز عجوز****لگدی زد که بجستم چو ز فواره میاه
آبرویم همه برخاک سیه ریخت چو دید****دلو من خشک لب افتاده نگون بر لب چاه
کاری از پیش من آن روز نرفت اما رفت****موی ریشم هم بر باد پی بادافراه
حرکت رفت ز پبش و برکت رفت ز پس****حرکت بی‌برکت رو ندهد اینت گواه
بر خش ثوب پلاسینه فرو نتوان کرد****سوزنی را که ببایست زدن بر دیباه
خود از آن گونه که می بردمد از دام جوی****راست در دریا هرگز نشود شاخ گیاه
لاجرم بر در آن لجهٔ بس ژرف و عمیق****میل من خفت و مرا دست هوس شد کوتاه
زال حسرت زده از پیش و من آزرده ز پس****من همی‌گفتم واریشاه او واپیشاه
تنگدل او ز عمل من شده از کرده خجل****من نفس بسته و او هر نفسی می‌زد آه
چه دهم شرح ز جا جستم و بیرون رفتم****از قضا دخترکی نادر دیدم در راه
موی شیطان صفت او دلم از راه ببرد****آری ابلیس کند آدمیان را گمراه
رویش از تازگی و طره‌اش از نیکویی****گفتی این صبح نشابورست آن شام هراه
مگر از زلف و رخش چشم خلای شده خلق****که یکی نیمه سپیدست و یکی نیمه سیاه
زیر مه بسته چهی ژرف و جهانی دل و دین****کرده ز آن زلف نگونسار نگونسار به چاه
غره غرار تر از صورت خوبان فرنگ****طرّه طرارتر از طینت افغان فراه
رخ به قامت چو به شمشاد ز سوری خرمن****مو به عارض چو به‌گلزار زا کسون خرگاه
قد موزونش چون نخل امانی خرم****روی میمونش چون روز جوانی غم‌کاه
بدنش صاف بدانگونه که هرکش بیند****ظن برد کآب حیاتست و بنوشد ناگاه
بخ بخ از ماه رخش متعنی الله به****هی هی از سرخ لبش صیرنی الله فداه
عقرب زلف کجش بر جگرم نیشی زد****که چو افعی زده از سینه برآوردم آه
چشم از بس که ز سیل مژگان ریخت سرشک****خردم گفت که بس کن بلغ‌السیل ذُباه
بر وجودم غم عشقش بشد آنسان چیره****که یکی شیر ژیان گاه جدل بر روباه
گشت نابود چنان در غم او هستی من****که روان درگذر صرصر می جثهٔ کاه
شور عشقش دل ویرانهٔ من کرد خراب****که خرابست به هر ملک که بگذشت سپاه
رفتمش پیش و به صد لابه سرودم غم خویش****گفت بیهوده‌مکن ریش و سخن کن کوتاه
جوزهر وار کمربسته و من می‌ترسم****که در این جوزهر آخر به خسوف افتد ماه
هنرت چیست جز این ریش که گویی به مثل****شب یلدا بود از بس که درازست و سیاه
گفتم این ریش مرا هست محاسن بیحد****بشمرم برخی از آن بو که شوی خوب آگاه
اولاً مایه همین شوکت ریشست که شه****از دو صد خلوتیم داده فزون منصب و جاه
حامل و ناقل قلیان سلامم گه بار****که ملک آید و چون ماه نشیند برگاه
شوکت ریش من آن لحظه شود بیش که من****کوردین پوشم و دستار نهم جای کلاه
یا در آن وقت که پوشم زره و بنشینم****از برباره چو رویین تن بر اسب سیاه
بر کفلگاه تکاور فکنم چرم پلنگ****چو پلنگان دژم حمله برم بر بدخواه
وز بر سینه حمایل کنم این ریش سیه****زیر این ریش سیه تنگ کشم بند قباه
خاصه آن وقت که باد آید و از جنبش باد****دستی از نخوت بر ریش کشم گاه به گاه
نیمی از ریش به چپ درفکنم نیم به راست****وز چپ و راست به ظارهٔ من شاه و سپاه
ریش من هر که در آن حالت بیند گوید****ریش و این شوکت و فر به به ماشاء‌الله
همه بگذار بدانگه که سوی فارس شدم****بختیاری به سرم ریخت فزون از پنجاه
من و یاران مرا رعشه درافتاد به تن****که ندانستم چون برهم از آن معرکه‌گاه
علت آن بود که آن سال ز امنیت ملک****چیزی از اسلحهٔ ملک نبردم همراه
ناگه افتاد به یادم که مرا ریشی هست****که زهر نیک و بدم بود به وقت پناه
گفتم ای ریش کنون روز بدت پیش آمد****شوکت خود مشکن منقصت خویش مخواه
آخر ای رب دل شیر تو داری چه شدت****که درین عرصه کنی پشت به مشتی روباه
قاطعان طرق ایدر که به کین خاسته‌اند****وقت آنست که بدهی همه را باد افراه
تو عقابی به صلابت اگر اینان عصفور****شاید ار پیش پرند تو نپاید دیباه
قصه‌کوته به‌دهان ریش فرو بردم و چشم****بر دریدم چو هژبری که کند تیز نگاه
هیات ریش من از دور چو دزدان دیدند****زود گشتند گریزان همه با حال تباه
آن بدین گفت که اینست عمودی ز آهن****که فرامرزکشیدی به‌کتف گاه به‌گاه
این بدان گفت نه دیویست سیه کز سر خشم****پی بلعیدن ما پشت نمودست دوتاه
آن دگر گفت که اهریمن آدم‌خوارست****خویش را باید ازین مهلکه می داشت نگاه
درگذر زین همه ای شوخ کزین موی سیه****کنمت بستر از اکسون و دواج از دیباه
خسبم از زیر تو وان ریش بود بستر تو****ور به بالا فتمت هست دواج ای دلخواه
دختر از ریش من این طرفه محاسن چو شنید****گفت لا حول و لا قوهٔ الا بالله
این چه ریشست‌که مهر من از آنگشت فزون****یعلم‌الله‌که ریشست این یا مهرگیاه
پس مرا گفت که هر حاجت کم در دل بود****زین محاسن همه کردی تو قضا بی‌اکراه
لازم آمد که روا دارم هرچت کامست****که مرا کردی از ریش خود ایدون آگاه
لیکنت زان هنری هست نکوتر گفتم****آری آری سمت بندگی شاهنشاه
خسرو راد محمد شه کز بهر شرف****بر سُم توسن او شاهان سایند جباه
بهر آن یافت ز فیض ازلی قوت نطق****تا همی مدحت او را بسرایند افواه
تا گسسته نشود روز ز شب شام از صبح****مگسلاد از وی توفیق حق و عون اله
باد هر ماهه قویتر سپهش روز به روز****باد هر ساله فزونتر حشمش ماه به ماه
قصیدهٔ شمارهٔ 311: دوش چون‌گشت‌جهان از سپه‌زنگ سیاه
دوش چون‌گشت‌جهان از سپه‌زنگ سیاه****از درم آن بت زنگی به در آمد ناگاه
با رخی غیرت مه لیک به هنگام خسوف****خنده بر لب چو درخشی که جهد ز ابر سیاه
بینیش چون الف اما بسرهای دهن****ابرویش همچو یکی مد که نهی بر سر آه
همچو نرگس که به نیمی شکفد در دل شب****چشم افکنده به صد شرم همی‌کرد نگاه
دو لبش آب خضر کرده نهان در ظلمات****غبغب او ز دل سوخته انباشته چاه
لب چو انگشت ول نیمه ی آنگشت آتس****مو چو سرطانش ولی چون شب سرطان کوتاه
مژه و ابرویش آمیخته بر دشنه و تیغ****سپه زنگ توگفتی شده عاصی بر شاه
چون یکی شب که دو روزش به میان درگیرد****می‌خرامید وز آصف دو غلامش همراه
ایستاد از طرفی روی‌کشیده درهم****راست چون چین به‌سر زلف نگارد دلخواه
گفتم ای از رخ تو گشته شب من شب قدر****روی به زلفین تو آورده شب قدر پناه
ای تو با بخت من سوخته توأم زاده****زی برادر به شب تیره که بنمودت راه
زان دوام گفت یکی تحفهٔ سردارست این****سر احرار پرستار شه و پشت سپاه
زان غلام این چو شنید اشک روان کرد برو****کاه جرمم چه که این گشت مرا بادافراه
هر زمان بر من و بر کلبهٔ من می‌نگریست****آه می‌زد که به دوزخ شده‌ام واویلاه
حجرهٔ خانهٔ او هفت و درونش هفتاد****گردهٔ سفرهٔ او پنج و به گردش پنجاه
مطبخی دید بمانند یکی بیضه سپید****روزنش دید ز دود دل اطفال سیاه
کف به کف سود که دیدی به چه روز افتادم****این بلا تا به من آمد به جزای چه گناه
جامه‌عریانی و بسترحجر و غصه‌خورش****کس مبادا چو من خسته بدین حال تباه
کرد باید چو سگان پاس و ندید آش و طعام****برد باید چو خران بار و نخورد آب و گیاه
من به صد چرب زبانی و به شیرین سخنی****که به این چربی و شیرینیت آرم در راه
اهل و فرزند درآویخته چون سگ در من****کای به افسونگری و حیله فزون از روباه
با خداوند چه نیرنگ دگر کردستی****کت چنین هدیه فرستاد مکافات گناه
هیچ در خانه نهادی که گرفتی خادم****هیچ بر سفره فزودی که فزودی نانخواه
لطف حق بود که آن جاریه مرغوب نبود****ورنه چون روی ویم روز همی گ شت سیاه
آن یکش گفت بی آرد بزن نان به تنور****وین یکش گفت که بی‌دلو بکش آب از چاه
آن یکش گفت بزن وصله بر آن کهنه حصیر****وب یکش گفت بکن بخیه بر این پاره‌کلاه
خواست دست آس یکی گفت که بر بام فلک****جست گندم دگری گفت که در خرمن ماه
آن یکی جست همی از این کاین تحفهٔ زنگ****به‌کدامین هنر و مایه بود مرتبه خواه
جز شپش جمله به مساحی جبب و بغلش****گو چه آورده‌یی از خانهٔ آصف همراه
آن‌کنیز آن همه می‌دید و به من می‌خندید****من مسکین به زمین دوخته از شرم نگاه
از من و خانهٔ من شد همه نومید چو دید****که همه چیز ضعیفست مرا حتی الباه
عاقبت گفت چه گویی چه کنم با همه طعن****گفتمش از کرم صدر جهان جوی پناه
خواجهٔ عالم عادل‌که ز ابر کف او****ازگل شوره بروید گل و از خار گیاه
آنکه از جودویت این غم جانکاه رسید****خواهدت باز رهانید ز طعن جانکاه
زبدهٔ زمرهٔ دانش و سر ارباب کرم****آنکه بارکرمش پشت فلک‌کرده دوتاه
آنکه زان سیل‌که از ابر نوالش خیزد****نگذرد گر همه چرخست شناور به شناه
فلکش بندگی جاه کند با رفعت****خردش پیروی رای‌کند بی‌اکراه
آنکه وصف دل او شد بضیا نور قلوب****آنکه خاک در او شد ز شرف زیب جباه
خنده بر باغ بهشتش زند از نکهت خلق****طعنه بر اوج سپهرش زند از رفعت جاه
بویی از خلق وی افزود تبت رارتبت****حشوی از جاه وی افراخت فلک را خرگاه
ای که بگذاشته دعوی بر جود تو سحاب****اینک این دست در افشانت براین نکته گواه
اندر آن بزم که قدر تو بود صدرنشین****چرخ را جای نشستن نبود جز درگاه
انوری دید به خواب آنکه جلال الوزرا****چل درم داد سپیدش پی هندوی سیاه
خواب نادیده و ناگفته به من لطف تو داد****آن‌کنیزی‌که شبیهش نبود از اشباه
شکوه‌یی گر به زبان رفت در آغاز سخن****بر زبان این سخنان نیز رود گاه به گاه
با من ار چرخ به‌کینست تویی بر سر مهر****کم مباد از سر من لطف تو و سایهٔ شاه
سرورا حاسدم از رشک به حسرت‌گوید****به سخن در نسرشتست کسی مهرگیاه
شعر چندان و نه چندانکه تو خواهی زر و سیم****این چه جادوست که برخاست از ایران ناگاه
این نه جادوست خداوندا کاین شاعری است****کس چنین در نتوان سفت مرا زین چه گناه
شفقت شاه فزاینده و انصاف توام****حاسدم گو تن ازین درد به بیهوده بکاه
بهر اثبات خداوند و پی نفی شریک****لااله است همی تا بسر الاالله
دست این حادثه از دامن اقبال تو دور****داردت از همه آفات خداوند نگاه
تا جز افواه سخن را نبود جای عبور****به جز از ذکر جمیلت نبود درافواه
قصیدهٔ شمارهٔ 312: شد عید و مه روزه سفرکرد به اکراه
شد عید و مه روزه سفرکرد به اکراه****نیکو سفری کرد خدا بادش همراه
ای خادمک آن حجره بیارای و به مجلس****می‌زن عوض آب به رغم دل بدخواه
این سبحه و سی‌پاره بهل باز به صندوق****وان خرقه و سجاده به برباز به بنگاه
مسجد همه کاسد شد و منبر همه فاسد****واعظ همه حیران شد و زاهد همه درواه
یک ماهه نکردی ادا سنت شادی****یک روزه‌کنیم آنچه نکردیم بهٔک ماه
هم باده و هم بوسه درین ماه حلالست****می‌گویم و پروا زکسم نیست علی‌الله
می‌نوشد و شاهد برد و بوسه ستاند****هر بنده که از رحمت یزدان بود آگاه
با من سبقت رحمته پس ز چه خوانی****هرصبح و پسین و شب و روز وگه وبیگاه
سودای خدا با تو به فضلست و به رحمت****با رحمت و فضلش چه خوری غم چه کنی آه
قاآنی تاکی سخن از سر خدایی****در رهگذر باد چرا غره شود کاه
از شعر مزن لاف و برو شعر همیباف****کس گفت که شاعر مشو ای شاعر گمراه
بنشین و بط باده ستان از بت ساده****زان پیش که برگت ببرد مرگ به ناگاه
این ماه مکرم لقب از یزدان دارد****با شوکت شاهانه از آن می‌رسد از راه
گر شوکت شاهانه ندارد سپس از چیست****این نای و نفیر و علم و کوس به درگاه
آن ماه همه شیخ نوان بود به مجلس****این ماه همه شوخ جوانست به خرگاه
آن ماه ندیدیم تنی راکه ننالد****چون چنگ که مطرب به رهاوی زندش راه
ساقی چه نشستشی برخیز و بده می****مطرب چه ستادستی بنشین و بزن راه
ای سرو من ای بر همه خوبان جهان سر****ای ماه من ای بر همه ترکان ختن شاه
سروی نه عفاک‌الله‌کی باده خورد سرو****ماهی نه جزاک الله کی بوسه دهد ماه
چاهی به زنخ داری و این طرفه که مردم****از چاه برند آب و تو آبم بری از چاه
چندین چه‌کنی ناز الا ای بت طناز****این ناز بهل تا نکشدکار به اکراه
برجه چو وشاقان و به من بوسه همی ده****بنشن چو امیران و ز من باده همی خواه
من باده دهم تو چه‌کنی شکر خداوند****تو بوسه دهی من چکنم مدح شهنشاه
فرماندهٔ آفاق محمد شه غازی****کز فر و شرف در دو جهان آمده یکتاه
حورشید و مهش را نتوان خواندن امثال****جمشید و کیش را نتوان گفتن اشباه
هرجا سخن از رزمش شیران همه خرگوش****هرجا صفت از بزمش میران همه برماه
ننگ آیدش از دولت جاوید ازیراک****زشتست براندام سهی جامهٔ کوتاه
بر چهرهٔ اقبالش دولت شده شیدا****بر ساحت اجلالش گردون شده درواه
زانسوی مکان قدرش انداخته مسند****بیرون ز جهت جاهش افراخته خرگاه
ای با شرف قدر تو شاهان همه بنده****وی با فزع قهر تو شیران همه روباه
تمکین تو جاییست که شاهان همه آیند****هر روزه به درگاه تو با ناله و درخواه
آن فدیه و این هدیه و آن گوهر و این گنج****آن‌باره و این‌باره و آن افسر و این‌گاه
گیری گهی از روم و گه از چین و گه از هند****اورنگ ز قیصرکمر از خان‌کله از راه
هر نطفه‌کزو رایحهٔ‌کین تو آید****از بیم شود خون به رحم نامده از باه
خاص از پی آنست‌که مدح تو سراید****ورنه چه بود خاصیت نطق در افواه
مانا رقم هندسه جود تو نهادست****گر نه نبود فرق نه از پنج به پنجاه
چون نار جهنم لقب تیغ تو جانسوز****چون صیت قیامت صفت قهر تو جانکاه
شاها چو دل دشمن تو قافیه شد تنگ****با آنکه مکرر شد چون جود شهنشاه
تا هیچ به حمام سواره نرود مرد****تا هیچ به شطرنج پیاده نبود شاه
دهرت به دبستان بقا باد یکی طفل****چرخت به شبستان علاباد یکی ماه
قصیدهٔ شمارهٔ 313: صدراعظم آفتابست و نظام‌الملک ماه
صدراعظم آفتابست و نظام‌الملک ماه****آسمانِ این دو نیّر چیست خاک پای شاه
آن پدر را از نطاق‌کهکشان شاید کمر****وین پسر را بر مدار فرقدان سایدکلاه
صدهزاران باره‌گیرد آن پدر با یک قلم****صدهزاران بنده بخشد این پسر از یک نگاه
آن‌پدر را صدراعظم‌کرد شه زان پگه بود****اعتماد دین و دولت ناظم گنج و سپاه
آن پسر را هم نظام‌الملک داد اول لقب****تا نظام‌الملک ثانی گردد از اجلال و جاه
پس به بازوی جلالش بست درّی شاهوار****کز یکی درج شرف دارد نسب با پادشاه
آنچنان دری‌که‌گر بودی فلک رادسترس****همچو تاجش برنهادی‌بر سر خورشید و ماه
خوشی دلی چندان فراوان‌شدکه نتواند غریب****از هجوم عیش و شادی برکشد از سینه آه
گویی امشب از فلک با وجد می‌تابد نجوم****گویی امشب از زمین با رقص می‌روید گیاه
گر قُصوری رفته در این شعر ای صدر جلیل****عذر من بشنو ، که تا دانی نکردستم گناه
اسب رنجانید دی پای مراگفتم بدو****چون شوم در بزم صدر از لنگی پا عذرخواه
گفت فرداشب قدم از فرق سرکن چون قلم****کز ادب دورست آنجا با قدم رفنن به راه
پا چسان سایی به خاکی‌کاندرو بهر سجود****تا همی‌ببن‌خدو دست‌و عونست و جباه
از خدا خواهم سرایم در ثنایت شعرها****کت به وجد آرد روان چون مژدهٔ فتح هراه
سایه را پیوسته تا در قعر چه باشد مکان****روز و شب چون سایه‌خصمت‌باد اندر قعرچاه
شام احبابت چو صبح غرهٔ خوبان سپید****صبح اعدایت چو شام طرهٔ ترکان سیاه
روزوشب در باغ گردی تا بگردد روز و شب****سال و مه خشنود مانی تا بماند سال و ماه
قصیدهٔ شمارهٔ 314: مگوگناه بود بر رخ نگار نگاه
مگوگناه بود بر رخ نگار نگاه****که بر شمایل غلمان نگاه نیست‌گناه
سرشک ریز دم از دیده هر زمان که کنم****در آفتاب جمال تو خیره خیره نگاه
رخت زداید گرد رخم چو آب روان****خطت فزاید مهر دلم چو مهر گیاه
چو چهرهٔ تو بود چهر من ز اشک سفید****چو طرهٔ تو بود روز من ز آه سیاه
ز عشق روی منیر تو روز من تاریک****ز فکر زلف دراز تو عمر من‌کوتاه
ترا شکنج به‌گیسو مرا شکنجه به جان****مراکلال به خاطر تراکلاله به ماه
تراست چشم‌کحیل و مراست جسم علیل****تراست خال سیاه و مراست حال تباه
اگر نه چشم تو افراسیاب تُرک چرا****به گردش از مژه صف بسته از دو روی سپاه
شدست حاجب سلطان چهره ابرویت****که بی اشارهٔ این کس بدو نجویند راه
مرا ز هجر تو جیحون‌شدست‌دیده ز اشک****مرا ز عشق تو کانون شدست سینه ز آه
ز تیر زلف دلم را مخوان به سوی زنخ****مباد آنکه درافتد شبان تیره به چاه
و یا نقاب درافکن ز چهره تا بیند****شبان تیره به ره چاه را ز تابش ماه
گشاده رویت ای مه به تاب می‌ماند****به دشت همت دستور آسمان درگاه
سپهر فضل و هنر میرزا ابوالقاسم****که فضل او زده بر اوج آسمان خرگاه
خدایگان وزیران‌که خور ز رشگ رخش****به چرخ مات شود چون ز فر فرزین شاه
دلیل دعوی یکتاییش بس اینکه سپهر****کند ز بحر سجودش هماره پشت دوتاه
به دعوت نعمش هرکه در زمانه مزیل****به دعوی‌کرمش هرچه در جهان آگاه
به جود دست و دلش فقر کان و بحر دلیل****به نور رای و رخش خسف ماه و مهر گواه
زهی گذشته ترا از کمال عز و شرف****ز جبهه نور جبین وز طرفه طرف کلاه
به جنب جاه تو هیچست آسمان بلند****ولی عجب نه گر او مر ترا فزاید جاه
چنانکه صفر بود هیچ بر سبیل مثل****چو پیش پنج نهی پنج ازو شود پنجاه
که مثل تست‌که تاگویمت بر از امثال****که شبه تست‌که تا دانمت به از اشباه
ز دیده بسکه ببارند حاسدان تو خون****ز سینه بسکه برآرند دشمنان تو آه
شفاهشان شده از دود آن به رنگ جفون****جفونشان شده از رنگ این به لون شفاه
چو شهد عهد تو در کام دوستان شیرین****چو زهر قهر تو در جان دشمنان جانکاه
ز حسرت دل و دست تو بحر و کان شب و روز****به مهر و ماه رسانند بانگ و اغوثاه
روان به مهر تو پیوند جسته با اجسام****زبان به مدح تو میثاق بسته با افواه
پی نظارهٔ تو خلق‌کرده‌اند عیون****ز بهر سجدهٔ تو آفریده‌اند جباه
قلم به دست تو هنگام جود در جنبش****بدان مثابه‌که ماهی‌کند به بحر شناه
اگر به چشم تعنت کنی به کوه نظر****اگر به عین عنایت‌کنی به‌کاه نگاه
شود ز خشم تو چون جسم بدسگال تو کوه****شود ز مهر تو چون بخت نیکخواه تو کاه
بزرگوارا هستم من از تو سخت دژم****ولی چه سود که قادر نیم به باد افراه
نه بحر و کانم تا همچو بحر و کان بشوم****ز جود دست و دلت خوار و زار بیگه و گاه
نه بحرم آبروی من ز جود خویش مبر****نه کانم ازکرمت خاک من به باد مخواه
نه روزگارم تا همچو روزگار کنی****ز ذیل قدرت خود دست جور من کوتاه
نه آفتاب حرورم نه آسمان غرور****که رای و قدر تو بنشاندم به خاک سیاه
نه دهرم از غضبت جان من چو دهر مسوز****نه‌کوهم از سخطت جسم من چوکاه مخواه
نه بخلم از چه ز من خاطر ترا اعراض****نه ظلمم از چه ز من طینت ترا اکراه
بخوان بخوان نوالم که کم نخواهد شد****زکاسه‌لیسی درویش خوان نعمت شاه
الا به گیتی تا در طبیعت محرور****هم فزایدکافور بر به قوهٔ باه
به دهر امر تو قاهر چو باز بر تیهو****به چرخ حکم تو غالب چو شیر بر روباه
سزد که مدح کنم این مدیح دلکش را****به مدح خاتم پیغمبران جعلت فداه
کمال مطلق فیض بسیط عقل نخست****محیط امکان مصداق‌کان حبیب‌الله
وجود آگهش از سر هر وجود خبیر****ضمیر روشنش از فکر هر ضمیر آگاه
به خاک بندگی او مزینست خدود****به داغ پیره‌ری از موسَمست جباه
ولای او بود از هر بلا وقایهٔ تن****ز بیم آنکه اجل تاختن کند ناگاه
کمند وهم به بام جلال او نرسد****زهی کمال شرف لا اله الا الله
قصیدهٔ شمارهٔ 315: شاها ز ساغر لب ساقی شراب خواه
شاها ز ساغر لب ساقی شراب خواه****آخر سکندری تو ازین چشمه آب خواه
از لعل یار بوسهٔ همچون شکرستان****ز الماس جام جوهر یاقوت ناب خواه
ساقی بخواه باده و بوس وکنار جوی****مطرب بخوان و بربط و چنگ و رباب خواه
دیشب هلال عید ز بام افق نمود****از دست مهوشی می چون آفتاب خواه
از آب تیغ در دل آتش شرر فکن****وز خاک کوی خویش شکست گلاب خواه
اقبال و بخت و شوکت و فر همعنان طلب****تایید و عون و فتح و ظفر همرکاب خواه
از عزم خود شتاب و ز گردون درنگ جوی****از حزم خود درنگ و ز غبرا شتاب خواه
بدخواه را ز چشمهٔ رخشان تیغ خویش****سیراب ساز و چشمهٔ عمرش سراب خواه
از روی و رای خویش مه و آفتاب جوی****از قدر و بذل خویش سپهر و سحاب خواه
از لطف خود به جان مؤالف ثواب بخش ***وز قهر خود به جای مخالف عقاب خواه
تا ناورد ز حکم تو گردن کشد برون****از کهکشان به گردن گردون طناب خواه
تا صدهزار کشتی جان از بلا رهد****پنهان نهنگ تیغ به بحر قراب خواه
جز بخت خود که قرعهٔ بیداریش زدند****از امن عدل خویش جهان را به‌خواب خواه
بادا دوام عمر تو تا روز رستخیز****یارب دعای بندهٔ خود مستجاب خواه
قصیدهٔ شمارهٔ 316: ماه من در جمع تا چون شمع چهر افروخته
ماه من در جمع تا چون شمع چهر افروخته****یک جهان بروانه را از سوز غیرت سوخته
سوزن مژگان او با رشتهٔ مشکین زلف****دیدهٔ ما را به روی او ز حیرت دوخته
چند از این‌خامان دلا جویی علاج سوز عشق****چارهٔ این آتش سوزان بجو از سوخته
در دل من سوز عشق و برزخ من داغ مهر****او چو شمع و لاله دارد رخ چرا افروخته
آب آتش را کند خاموش اینک آب چشم****در دل من آتشی از عشق یار افروخته
غمزهٔ او بی‌سبب خونخواره و دلدوز نیست****غالباً این شیوه از تیر امیر آموخته
معتمد آن اعتماد دولت شه‌کآسمان****خاک راهش را به صد ملک جهان نفروخته
آصف دیوان ملک جم‌که مور تیغ او****روز هیجا با هزاران اهرمن کین توخته
عالمی در دولت او سیم و زر اندوختند****غیر قاآنی که گنج و شکر و صبر اندوخته
قصیدهٔ شمارهٔ 317: عبدس و ساقی در قدح صهبا ز مینا ریخته
عبدس و ساقی در قدح صهبا ز مینا ریخته****در گوهر الماس‌گون لعل مصفا ریخته
کرده پی اکسیر جان در طلق زرنیخ روان****در ساغر سیماب‌سان گوگرد حمرا ریخته
آب از سراب انگیخه آتش ز آب انگیخته****زآتش حباب انگیخته وز جرعه دریا ریخته
می موج زن در مشربه زان موج فوج غم تبه****اندر هلال یکشبه عقد ثریا ریخته
پیمانه کأس من معین غلمان عذاران حور عین****در بزم چون خلد برین طرح ثما را ریخته
مجلس به‌خوبی چون ارم زرین پیاله جام‌جم****زنجیرها بر پای غم از موج صهبا ریخته
خم مریم تهمت زده دوشیزه آبستن شده****وز طفل می در میکده آب مسیحا ریخته
دف بر شبیه دایره در چنبرش صد چنبره****با هم به طرح مشوره طرح مواسا ریخته
چنگست زالی پشت خم در پی عقابی متهم****هردم ز بانگ زیر و بم بنیاد غوغا ریخته
صهبا به سیمین بلبله بکری به شادی حامله****از نقش زرین مشعله نیرنگ بیضا ریخته
خنیاگران بربسته صف در چنگ‌چنگ و نای و دف****طرح نشاط از هر طرف در بزم دارا ریخته
دارای‌اسکندر حشم هوشنگ طهمورث‌خدم****کز ابرکف‌گاه‌کرم لولوی لالا ریخته
صبحست‌و بر طرف‌افق‌خونست عمدا ریخته****یا اطلس چینی فلک بر فرش دیبا ریخته
شنگرف بر قرطاس بین بیجاده بر الماس بین****گرد زمزد طاس بین یاقوت حمرا ریخته
تیغ سحر پرتاب شد نجم از فلک پرتاب شد****زان زهرهٔ شب آب شد وز زهره صفرا ریخته
افراخت فروردین علم شد لشکر وی منهزم****صبح از شفق آتش ز دم بر دفع سرما ریخته
رخشان سیه شد ناگهان کز وی سوادی شد عیان****از نشتر خور آسمان بر دفع سودا ریخته
یانی شجاع‌السلطنه چون شیر دشت ارجنه****خون دلیران یک‌تنه در دشت هیجا ریخته
آنکو ز تیغ جانستان وانکو ز قدر بیکران****هم خون سلطان ارسلان هم آب بغرا ریخته
رمخش چو ماری جانگزا آتش‌فشان چون اژدها****بر پیکر خصم دغا زان زهر افعی ریخته
تیغش‌سمندرطینتی‌طوسیَ هندی‌فطرتی****رومیّ زنگی هیأ‌تی آتش ز اعضا ریخته
آتشدل و پولادرگ وانگه به هیات چون کجک****وز فرق پیلان یک به یک خون پیل بالا ریخته
اقبال‌و دولت شایقش تایید و نصرت عاشقش****پیوسته اشک وامقش بر روی عذرا ریخته
جرم کواکب نیست هان چون گوهر از هرسو عیان****رشحی ز دست درفشان بر طلق خضرا ریخته
طبعش نهالی بارور جودش شکوفه لطف‌بر****پیوسته در شاخش ثمر در باغ دیبا ریخته
هم پایش از دانشوری بر فرق مهر و مشتری****هم آب ابر آذری از طبع والا ریخته
رمحش به قتل دشمنان با زهر آلوده سنان****لیکن به کام دوستان زان زهر حلوا ریخته
در قعر دریا شد صدف بر خجلت خود معترف****باشد لآلی ز ابر کف شرقا و غربا ریخته
تیغش هلال‌آساستی از لمعه چون بیضاستی****برجش تن اعداستی زان شکل جوزا ریخته
در عهدش اصنام ستم افتاد بر خاک عدم****چونانکه از طاق حرم شد لات و عزّی ریخته
ای حرز جانها نام تو دور طرب ایام تو****دست فلک در جام تو شهد مصفا ریخته
از سده‌ات نازان زمین بر سدهٔ عرش برین****بر فره‌ات جان‌آفرین فر موفا ریخته
تیغت به خون آبستنی وز خون کنارش گلشنی****صد رود خون از هر تنی روز محابا ریخه
کلکت‌کشیدس‌از رقم بر نقش انگلیون قلم****در قالب موتی ز دم روح معلا ریخته
زان هندی دریانشین تیر فلک عزلت‌گزین****سر برده اندر آستین گوهر ز شهلا ریخته
ماری بود خوش خال و خط بر وی ز هر زنگی نقط****درکام خصم بی‌غلط زهر آشکارا ریخته
مشک آورند از ملک چین او رفته در مغرب زمین****مشک ارمغان آورده بین در چین طغرا ریخته
گه رفته در هندوستان آلوده از عنبر دهان****طوطی‌صفت درکام جان شکر ز آوا ریخته
روزی که از گرد سپه جلباب بندد مهر مه****گردد ز هرسو خاک ره در چشم بینا ریخته
هامون شود آمون خون صحرا شود سیحون خون****وز هر جهت جیحون خون بر خاک و خارا ریخته
اندر زمین دست فلک بر آتش افشاند نمک****سیماب درگوش ملک بینی ز هرا ریخته
پولاد سنجان در وغا بر بارهٔ پولاد خا****هریک ز هندی اژدها چون پیل بالا ریخته
هنگام رزم از هرکران‌گردد ز تیغ خونفشان****خون از تن قربانیان چون عید اضحی ریخته
هر صارم هندی نسب پوشد به تن چینی سلب****ناری شود ذات لهب برکشت جانها ریخته
چون تو برون آیی ز صف کف بر لب و خنجر به کف****بر چهر چون ماهت کلف ازگرد غبرا ریخه
از خون خصم بوالهوس جاری کند رود ارس****تیغت که اندر یک نفس صد خون به تنها ریخته
هرکس پی اخذ بقا کالا فشاند در وغا****از ابلهی خصم دغا جان جای کالا ریخته
ای خنگ گردون مرکبت نصرت روان در موکبت****بر طور جانها کوکبت نور تجلی ریخته
مانا به مرگ ناگهان تیغت بود جان در میان****کز بدکنش بگرفته جان خونش مفاجا ریخته
با همتت ای دادگر دریای اعظم در نظر****آبیست اندر رهگذر از مشک سقا ریخته
پیرار فروردین‌به‌ری‌کردی چو جشن عید طی****زی‌ملک خور راندی‌به ری طرح تماشا ریخته
هم پار در آتشکده آراسته جشن سده****از قهر نار موصده بر جان اعدا ریخته
در شثن‌طراز امسال‌هم دادی طراز جشن جم****در کام جانها از کرم نقل مهنا ریخته
ساغر ز می اندوخته کُندر به کُندر سوخته****در مجمرهٔ افروخته عود مطرّا ریخته
مانی‌به‌عشرت‌همچنین‌تاسال دیگر طرح دین****از نصرت جان آفرین اندر بخارا ریخته
ای شاه قاآنی منم خاقانی ثانی منم****نی آب خاقانی منم زین نظم غرا ریخته
اکنون منم در شاعری قایم مقام عنصری****از نقش الفاظ دری بیرنگ معنا ریخته
تا هست ازین اشعار تر در صفحهٔ گیتی اثر****هردم ازوگنج‌گهر در سمع دانا ریخته
فرخنده بادا فال تو پاینده ماه و سال تو****نور هدی بر حال تو زاسماء حسنی ریخته
کاخ ریاست منزلت بزم کیاست محفلت****فیض‌کرامت بر دلت ایزد تعالی ریخته
قصیدهٔ شمارهٔ 318: عیدست و جام زرنشان از می‌گران‌بار آمده
عیدست و جام زرنشان از می‌گران‌بار آمده****هر زاهدی دامن کشان در دیر خمار آمده
زاهدکه‌کرد انکار می حیرت بدش ازکار می****از هرچه جزگفتار می اینک در انکار آمده
عیدست و یار دلستان بر دست جام ارغوان****با قدُ چون سرو روان بر طرف گلزار آمده
گل بیقرار از روی او سنبل اسیر موی او****اندر خم گیسوی او دلها گرفتار آمده
برگ صبوح از می بود جان را فتوح از می بود****تفریح روح از می بود هرگه که افکار آمده
می جان بود پیمانه تن دست بتانش پیرهن****زانگشتهایش بر بدن رگهای بسیار آمده
آن لجهٔ سیماب بین آن آتشین‌گرداب بین****آتش میان آب بین هردم شرربار آمده
عید مبارک پی نگر رخشنده جام می نگر****نالان نوای نی نگرکز هجر دلدار آمده
چنگست زالی ناتوان رگهاش پیدا زاستخوان****از ناتوانی هر زمان در نالهٔ زار آمده
نایی که بستد هوش نی‌گفتا چه اندرگوش نی****کز سینهٔ پرجوش نی آه شرربار آمده
بربد به کف بربط نگر خون بط اندر بط نگر****می تا به هفتم خط نگر در جام شهوار آمده
بیجادهٔ‌کانی است می یاقوت رمانی است می****لعل بدخشانی است می کایینه کردار آمده
از مطلع طبعم دگر زد مطلعی تابنده‌سر****خورشید گویی جلوه‌گر بر چرخ دوار آمده
خرّم دو عید دلگشا اینک پدیدار آمده****فرخ دو جشن جانفزا اینک نمودار آمده
قصیدهٔ شمارهٔ 319: جشنی ز نوروز عجم کاراستش جمشید جم
جشنی ز نوروز عجم کاراستش جمشید جم****جشنی که با کون و علم شاه جهاندار آمده
یعنی شجاع‌السلطنه آنکو ز قلب و میمنه****همرزم صد تن یک‌تنه در دشت پیکار آمده
اسکندر دارا خدم دارای اسکندر حشم****سالار افریدون علم سلم سپهدار آمده
از لطف و قهرش این زمان شد آشکارا در جهان****زان مرکز آب روان زین مرکز نار آمده
لرزان تن کاووس ازو ترسان روان طوس ازو****در رزمگه کاموس ازو چون نقش دیوار آمده
آرش فکار از تیر او گرشاسب از شمشیر او****در حیطه تسخیر او هفت و شش و چار آمده
هرگه‌که شمشیر آخته روی زمین پرداخته****گردون سپر انداخته عاجز ز پیکار آمده
گردان ستوه از رزم اوگردون خجل از بزم او****ثابت به پیش عزم او هر هفت سیار آمده
تاگیردش اندر جهان مانند مرکز در میان****ز آغاز شکل آسمان بر شکل پرگار آمده
گردون کباب مهر او مست شراب مهر او****فیض سحاب مهر او بر کشت احرار آمده
مه نعل سم مرکبش گردون روان در موکبش****تابنده نورکوکبش مرآت انوار آمده
ای کاخ کیوان جای تو مه سوده سر بر پای تو****تابنده روز از رای تو همچون شب تار آمده
زانصاف تو جان زمان هستند در خواب امان****جز بخت تو کاندر جهان پیوسته بیدار آمده
اجرام انجم نیت این تابنده هر ساعت چنین****رشحیست بر چرخ برین‌کز ابر آذار آمده
هر قطره‌یی کاندر هوا باریده از ابر عطا****از شرم جودت قهقرا بر چرخ دوّار آمده
الای گردون پست تو هستی جود از هست تو****غمگین ز فیض دست تو صد همچو زخار آمده
شاها به قاآنی نگر خاقانی ثانی نگر****نی روح خاقانی نگر اینک به‌گفتار آمده
نا برزند از کوه سر خورشید خاور هر سحر****در شرق‌وغرب‌و بحر و بر نورش‌نمودار آمده
تابنده بادا اخترت بر سر ز خورشید افسرت****زانرو که رای انورت خورشید آثار آمده
قصیدهٔ شمارهٔ 320: ای برده غمت تاب ز دل خواب ز دیده
ای برده غمت تاب ز دل خواب ز دیده****پیوند دل و دیده به یکبار بریده
برکشتن ما بی‌گنهی دست‌گشاده****ازکلبهٔ ما بی‌سببی پای کشیده
ما را چه‌گناهست اگر زلف تو دامی****گسترده کز آن آهوی چشم تو رمیده
از دیدن ما پاک نظر دوخته هرچند****از دیدهٔ ما جز نظر پاک ندیده
در هجر تو اشکم ز شکاف مژه پیداست****چون طفل یتیمی که سیه‌جامه دریده
دارم عجب از تیر نگاه تو که پیکانش****از قلب گذشتست و به قاف نرسیده
جز من‌که ز اندیشهٔ لعلت مزم انگشت****ناخورده عسل‌کس سر انگشت مزیده
خال تو دل خلق جهان برده و اینک****در حلقهٔ آن طرهٔ طرار خزیده
روید به بهاران ز چمن سبزه و رویت****اکنون که خزان گشته از آن سبزه دمیده
زلف تو ز بس برده دل پیر و جوان را****چون طبع جوان خرم و چون پیر خمیده
رخسار تو خورشید بود دیدهٔ من ابر****از ابر منت رنگ ز خورشید پریده
گر طفل سرشکم نبود ناخلف از چیست****کز خانه برون می‌کندش مردم دیده
خالت مگسی هست که هردم پی صیدش****زلف تو چو جولاهه بر او تار تنیده
گر مردم چشمم شده خون عجبی نیست****کش از مژه در پای تو صد خار خلیده
جانا ز غم خال تو قاآنی بیدل****ای بسکه ملامت ز عم و خال‌کشیده
جنس هنرش راکه به یک جو نخردکس****دارای جوان بخت به یک ملک خریده
سلطان عدوبند محمد شه غازی****کز هیبت او دل به‌بر چرخ طپیده
بربودن‌نیران جحیمش شود اقرار****هر گوش که از تیغ کجش وصف شنیده
فرمانده آفاق‌که پولاد پرندش****ستوار حصاری ز بر ملک‌کشیده
آن داورگیتی‌که سراپردهٔ جاهش****چون ظلّ فلک بر همه آفاق رسیده
ار شعر بود مدح ویم قصدکه‌گویم****گه قطعه وگاهی غزل وگاه قصیده
حرف ی
قصیدهٔ شمارهٔ 321: بناز ای طوس بر راز و ببال ای خاوران بر ری
بناز ای طوس بر راز و ببال ای خاوران بر ری****که از ری زی تو کرد آهنگ‌زینت بخش تاج کی
نک ای‌کابل خدا از کشور کابل برون‌کش پا****نک ای خوارزم‌شه از کشور خوارزم گم کن پی
نک ای میر بخارا ترک تاج و تخت فرماهان****نک ای فرمانروای هند بدرود کُله کَن هی
رسدآنکو خروش چنگ در گو‌شش سرود چنگ****رسید آنکو نوای نای در هوشش نوای نی
رسید آنکو بمیرد زآب تیغش هرکه در عالم****خلاف آنکه هم از آب باشدکل شئی حی
رسید آنکو سنان قهر آن شاخ الم را بن****رسید آنکو بهار عدل آن کشت ستم را دی
حسن‌شاه غضنفر فر شجاع‌السلطنه کز جان****قضا مامور امر او قدر محکوم حکم وی
یمی از خون شود هامون اگر خونخواره تیغ او****نمی‌از خون‌هردشمن‌که‌وقتی‌خورده‌ازد قی
دوان‌اندر رکابش‌بخت‌و عون و فتح و فیروزی****به‌طیب و طوع و جان و دل به شوق و مهر و عرق و پی
چنان جوشد ز بیم ناچخش خون در تن اعدا****که اندر خمّ قیرآگین به خوان میگساران می
فنای هرچه لاشیئی از بقای ذات او ممکن****بقای هرچه ممکن از فنای تیغ او لاشی‌ء
جهاندارا تویی کز جود دست گوهرافشانت****به‌گیتی نام حاتم‌کرده ناموس عرب را طی
بجز اندر پی الّا نیاید در بیانت لا****بجز در عرصهٔ هیجا نگردد بر زبانت نی
به‌کافر دز، به کین بدکنش چون آاختی صارم****چه صارم کز شرار ریختی از چهر آتش‌خوی
هزیمت در هزیمت خصم را از جام تا ملتان****غنیمت در غنیمت مر ترا از خاوران تا خوی
خیام آسمان با نسبت زرین خیام تو****چو والاخرگهی‌افراشه‌زاطلس‌به‌گردش حی
که یارد جز تو گمراهان دولت را نماید ره****که برهاند مضلین را بغیر از مصطفی از غی
شها زین پیش‌کز خاور سپردی راه اسپاهان****فزودی رونق زاینده‌رود و اعتبار جی
ولی اکنون که دیگر باره راندی باره زی خاور****چو خاک افسرد آب آن و آب خاک این شد طی
از ایدر خاوران با عرش اعظم داوری دارد****ز یمن مقدمت ای شاه فرخ‌فال نیکوپی
ثنای شاه را قاآنیا پایان نه می‌جویی****سخن بیهوده بر مقدار فهم خویشتن تاکی
الا تا کس نیابد آیت تکمیل در ناقص****الا تا کس نجوید پرتو خورشید را از فی
خزان نیکخواه از رشح ابر همّتت آری****بهار بدسگال از برگریزان حسامت دی
قصیدهٔ شمارهٔ 322: سرو سیمین مرا از چوب خونین گشت پای
سرو سیمین مرا از چوب خونین گشت پای****سرو گو با پای چوبین در چمن زین پس میای
سرو من ماه زمین بد زان شدش پا بر فلک****تا ز نیکویی زند ماه فلک را پشت پای
ماه من شد در محاق و سرو من از پا نشست****سرو را گو برمخیز و ماه را گو برمیای
سرو من از پا فتاد و فرق فرقدسای او****سنبلستان کرد گیتی را ز زلف مشکسای
سرو را زین غصه‌گو در باغ خون دل‌گری****ماه را زین قصه گو از چرخ سوی گل گرای
تا بهشتی روی من بر خاک تا ری سود چهر****گشت خاک از فر رخسارش بهشی دلگشای
خاک اگر دعوی سلطانی کند شاید از آنک****سایهٔ زلفش بر او افتاد چون پر همای
در زمستانی‌که ازگل می‌نروید هیچ‌گل****گل ز گل رویید تا او بر زمین شد چهره‌سای
مشک‌بیزان‌گشت برگیتی ز جعد دلفریب****اشک‌ریزان‌گشت بر دامن ز چشم دلربای
اشک چشمش راست پنداری که تخم فتنه بود****زانکه از اشکش زمین تا حشر گردد فتنه زای
دوش درکنجی ز رنج روزه بودم تنگدل****کز برون آسیمه‌سر، پیکی درآمد در سرای
گفتمش خیرست گفت آری نداری آگهی****کز ملک بر جان یاور رفت خشمی جانگزای
باز چونان داوری در حق چونین یاوری****نیک باورکرد گفتار حسود ژاژخای
گفتمش رو رو نیی آگه ز دستان دم مزن****گفت بیحاصل مگوی و ژاژ لاطایل ملای
شه فریدونست فرخ او بود ضحاک عهد****آن ز گرز گاوسار و این زلف مارسای
گر فریدون‌کینه از ضحاک جوید باک نیست****حبذا فرخنده عدل و مرحبا پاکیزه‌رای
شاه را باید دعا گفتن ز لطف و قهر او****هر دو آمد غمزدای و هر دو آمد جانفزای
هم مبادش گرد بر دامن ز چرخ گرد گرد****هم مبادش درد بر خاطر ز دیر دیرپای
یاور من هم مباش از خشم داور تنگدل****می‌نبالی چون علم تا می‌ننالی همچو نای
چشم لطف از شاه داری دل ز خشمش بد مکن****می دهان را تلخ دارد آنگه آمد غمزدای
بر در خدمت بغیر از حلقهٔ طاعت مکوب****بر در طاعت بغیر از جبههٔ خدمت مسای
هم دف مخروش اگر گوشت بمالد همچو چنگ****کز تهی مغزی نماید ناله کردن چون درای
همچو زلف خویش و حال من مشو حال دژم****کاب برگردد به جوی و مهر باز آید به جای
خود ز شاه نکته‌دان بگذرکه داند هرکسی****کافتابی چون ترا دانا نینداید به لای
شاه شاهان ماه ماهان را به رنگ آرد به چنگ****وای آن نادان‌که این معنی نداند وای وای
حالی ای سلطان خوبان درگذر از حال خویش****برخی از احوال روز روزه شو طیبت‌سرای
تو مگر روزه نیی کاینگونه هستی سرخ‌چهر****راستی غمزی نما وز حال خود رمزی نمای
حال من پرسی چنانم روزه دارد زردروی****کم اگر بینی ندانی‌کاین منم یاکهربای
رغم زاهد را بیا تا یک‌دو روزی می خوریم****از سر طیبت که طیبت را ببخشاید خدای
هم تو بهر من شراب آور ز لعل می‌پرست****هم من از بهرت رباب آرم ز قول جانفزای
گه چو ساغر بر رخ من تو بخندی قاه‌قاه****گه چو مینا من بگریم از غم تو های‌های
مر مرا نقلی اگر باید ترا شیرین‌لبان****مر ترا چنگی اگر باید مرا پشت دوتای
هم ترا من نافه پیش آرم ز کلک مشکبوی****هم مرا تو باده پیش آری ز چشم دلربای
گر من از تو دل بدزدم نکته‌یی گو دلفریب****گر تو از من رو بپوشی جانت آرم رونمای
شکرت باید بگو حرفی ز لعل دلنشین****عنبرت باید بزن دستی به زلف مشکسای
عیش را در گرد خواهی برفشان گرد از کله****رنج را در بند خواهی برگشا بند از قبای
چون تو ماهی را چه غم‌م‌ر چون منی بیند به روی****چون تو شاهی را چه باک ار چون منی باشد گدای
در حدیث دوست قاآنی زبان نامحرمست****دوست را خواهی‌چو مغز ازپوست بی‌حجت برآی
قصیدهٔ شمارهٔ 323: ای دفتر گل از ورق حسن تو بابی
ای دفتر گل از ورق حسن تو بابی****با آب رخت چشمهٔ خورشید سرابی
نالان دلم ار برده دو چشمت عجبی نیست****در دست دو مست از پی تفریح ربابی
با دیدهٔ تر برد ز فکر تو مرا خواب****بی‌روی تو نقشی زدم امروز بر آبی
وصف دهنت زان ننوشتیم به دیوان****کان نقطهٔ موهوم نگنجد به کتابی
تا بو که کند نرگس مست تو تمنا****از لخت جگرکرده‌ام امروزکبابی
گفتاگذرم بر سر خاک تو پس از مرگ****ترسم که ز یادش رود ای مرگ شتابی
یک لعل تو جان برد و دگر لعل تو جان داد****وین طرفه که هر یک به دگرگونه عتابی
وقتست که دل رشوه برد بوسه ز هر یک****اکنون که میانشان شده پیدا شکرآبی
از خجلت منظور شه ار نیست چرا هست****بر چهرهٔ چون ماه تو پیوسته نقابی
آن مهتر فرخنده‌که ازکاخ رفیعش****برتر نبود در همه آفاق جنابی
رشحی ز سحاب کف او یا که محیطی****موجی ز محیط دل او یاکه سحابی
آنگونه رفیعست رواقش که نماندست****مابین وی و عرش برین هیچ حجابی
آنجاکه سجاب کف او ژاله‌فشانست****بالله‌که اگر ابر درآید به حسابی
بذل وکف رادش‌کرم و طبع جوادش****این ویسه و رامینی و آن دعد و ربابی
با ریزش ابرکف او ابر دخانی****با بخشش بحر دل او بحر حبابی
ای ساقی مجلس زیرم جام شرابی****لب‌تشنهٔ دل‌سوخته را جرعهٔ آبی
زان آب که از شعلهٔ او برق فروغی****زان آب که از تابش او صاعقه تابی
زان آب‌که خود آتش سردست ولیکن****در ملک جهان نیست از آن گرم‌تر آبی
زان آب‌که آید به پیش روح چو آدم****گر قطرهای از وی بچکانی به ترابی
زان آب که بی‌منت اکسیر ز تاثیر****مس را کند از نیم ترشح زر نابی
آبی‌که چو بر قبرگنهکار فشانند****نبود به دلش واهمه از روز حسابی
آبی که اگر نوشد پیری کند ادراک****ایام پسندیده‌تر از عهد شبابی
آبی که چو بر جبههٔ بیمار فشانند****با فایده‌تر دردسرش را زگلابی
آبی‌که اگر صعوه‌کند رشحی از آن نوش****بی شبهه شکارش نکند هیچ عقابی
آبی‌که چو آقانی اگر نوش‌کندکس****یابد ز پی مدح ملک فکر مصابی
دارای جوانبخت حسن شاه که او را****گردون نکند جز به ابوالسیف خطابی
آن خسرو عادل که به جز کاخ ستم نیست****ز آبادی عدلش به جهان جای خرابی
رمحش بود آن افعی پیچان‌که بنابش****از خون بداندیش بود سرخ لعابی
بختش بود آن شاخ برومندکه طوبی****در نسبت او خردتر از برگ سدابی
در خدمتش آنان که سر از پای شناسند****در دیدهٔ ارباب عقول‌اند دوابی
مشکل‌که شود با سخطش در دل اصداف****یک قطره از این پس به شبه درّ خوشابی
ای آنکه ز کیمخت فلک ساخته ز آغاز****سرّاج قضا تیغ تو را سبز قرابی
از غایت ابذال نعم سایل نعمت****الا نعم از لفظ تو نشنیده جوابی
با فرهٔ شهباز جلال تو به گیتی****سیمرغ کم از خادی و عنقا ز ذبابی
خون بی‌مدد خلق تو زنهار که گردد****در ناف غزالان ختن نافهٔ نابی
هنگام رضا بر صفت عفو خداوند****صد سیئه را عفو تو بخشد به ثوابی
یا فتح شود فتنهٔ تیغ تو چو داماد****از خون عدوکرده عروسانه خضابی
شمشیر جهانسوز تو در تیره قرابش****رخشنده هلالیست به تاریک سحابی
یا خیره نهنگیست تن اوبار به نیلی****یا شرزه هژبریست عدو خوار بغابی
در ملک جهان دیدهٔ نُه چرخ ندیده****چون دانش تو شیخی و چون بخت تو شابی
اقبال تو فرسوده مدار فلک از عمر****وین طرفه‌که چون او نبود تازه مشابی
از ماه چو یکران تو را بست فلک نعل****پنداشت‌که صادر شده زو فعل صوابی
از قدر تفاخر به قدرکرد و قضا دید****غژمان ز سر خشم بدوکرد عتابی
کاین نعل تباهی ز چه بستی به سمندی****کش حلقهٔ خورشید نیرزد به رکابی
برگردن خفاش صفت خصم تو بندد****هر روز خور از شعشعهٔ خویش طنابی
جز تیغ توکز تن چکدش خون بداندیش****حاشاکه ز الماس چکد لعل مذابی
چون موج زند لجهٔ جود تو نماید****بر ساحت او قبهٔ نه چرخ حبابی
خیاط ازل دوخته از جامهٔ نه چرخ****بر قامت اقبال تو کوتاه ثیابی
جستند و ندیدند حوادث پی ملجا****چون درگه انصاف تو فرخنده‌مآبی
بدخواه تو گر مانده سلامت عجبی نیست****اندر خور بادافره او نیست عقابی
تا نیز رخ حادثه در خواب نبیند****هرگز نرود دیدهٔ بخت تو به خوابی
در رجم شیاطین عدو بر فلک رزم****آمد ز ازل تیر تو دلدوز شهابی
تا خلق سرایند که در عرصهٔ محشر****اندر خور هر معصیتی هست عذابی
از قهر تو بدخواه و ز لطف تو نکوخواه****این‌یک به نصیبی رسد آن‌یک به نصابی
قصیدهٔ شمارهٔ 324: حمد بیحد را سزد ذاتی‌که بی همتاستی
حمد بیحد را سزد ذاتی‌که بی همتاستی****واحد و یکتاستی هم خالق اشیاستی
صانعی‌کاین نه فلک با ثابت و سیارگان****بی‌طناب و بیستون از قدرتش برپاستی
منقطع‌گردد اگر فیضش دمی ازکاینات****هستی از ذرات عالم در زمان برخاستی
هرگه از اثبات الا نفی لا را نشکند****گنج الاکی رسد چون در طلسم لاستی
از نفخت فیه من روحی توان جستن دلیل****زینکه عالم قطره‌یی زان بحر گوهر زاستی
در حقیقت ماسوایی نبود اندر ماسوی****کل شی‌ء هالک الا وجهه پیداستی
داخل فی‌کل اشیا خارج عن‌کل شی‌ء****وز ظهور خویش هم پیدا و ناپیداستی
اوست دارا و مراتب از وجود واجدست****کل موجودات راگر اسفل و اعلاستی
عکس و عاکس ظل و ذی‌ظل متحد نبود یقین****کی‌توان‌ن‌که شمبب و پرتوش یکتاسنی
نسبت واجب به موجودات چون شمست وضوء****نی به مانند بنا و نسبت بناستی
ذات‌ممکن با صفاتش سوی واجب مستند****از قبیل شی‌ء و فی نی رشحه و دریاستی
کثرت اندر وحدتست و وحدت اندر کثرتست****این در آن مضمر بود آن اندرین پیداستی
نسبتی نبود میان آهن و آتش ولیک****فعل نار آید ز آهن چون از آن محماستی
در تلاطم موج بحر و در تصاعد ابخره****در تراکم ابر وگرد و در تقاطر ماستی
مجتمع چون گشت باران سیل گو‌یندش عجب****چونکه پیوندد به دریا باز از دریاستی
علم حق نبود به اشیا عین ذاتش زانکه این****در حقیقت نفی علم واجب از اشیاستی
ارتسام صوت اشیا غلط در ذات حق****شی‌ء واحد فاعل و قابل چه نازیباستی
علم‌نفس و نسبتش با جسم‌و با اعضای جسم****از قبیل علم واجب دان‌که با اشیاستی
کرد چون نفس نفیس اندر دیار تن وطن****هر زمانش از هوس صدبند اندر پاستی
هر که بند آرزو را بگسلد از پای نفس****باطنش بیناستی‌گر ظاهرش اعماستی
هرکه سازد عقل را مغلوب و غالب نفس را****شک نباشد کاین جهان و آن جهان رسواستی
طالب هستی اگر هستی فناکن اختیار****زانکه قول مخبر صادق به این گویاستی
در تحیر انجم و در‌رگردگردون روز و شب****در هوای عشق ایزد واله و شیداستی
مرکز غبرا چرا گردید مبنی بر سکون****چونکه در وی عاشقان را جملگی سکناستی
کل اشیا از عقول و از نفوس و از صور****از مواد و غیر آن از عشق حق برجاستی
شاهراه‌عالمی‌عشقست‌و این‌ره‌هرکه یافت****بندهٔ او عالمی او بر همه مولاستی
هر عشقست حسن و زیور حسنست عشق****می‌کند ادراک آن هرکس که آن داناستی
علم را سرمایه عقل و عقل را پبرایه عشق****هر دو را سرمایه و پیرایه عشق اولاستی
عش باشد بی‌نیاز از وصف‌و بس‌در وصف‌او****نی به‌شرط‌و لا به‌شرط و نی به‌شرط لاستی
حق‌حق است‌و خلق‌خلق و اول‌از ثانی بری****ثانی از اول معرا نزد هر داناستی
در تعقل هر چه آید نیست واجب ممکنست****کلما میز تموا شاهد بر این دعواستی
ماعرفنا عقل کُل با عشق کامل گفته است****در تحیر جمله دانایان درین بیداستی
چون که محدودی به وهمت هرچه آید حد تست****حد و تحدید و محدد در تو خوش زیباستی
ممکن‌و واجب‌شناسی‌نیست‌ممکن‌بل محال****در ظهور شمس کی خفاش را یاراستی
در سر بازار واجب در دیار ممتنع****ممکن سر‌گشه را در سر عجب سوداستی
ممکنا لب بند از واجب ز ممکن گو سخن****زانکه‌ممکن وصف ممکن گفتنش اولاستی
بازگو یک شمه‌یی از وصف و مدح ممکنی****که سوای واجب اندر عشق او شیداستی
مدح این ممکن نه حد ممکنست بل ممتنع****همچنان که حدّ واجب باطل و بیجاستی
آن ولیّ حق وصیّ ممکن مطلق بود****گفته بعضی حاش لله واجب یکتاستی
فرقه‌ای‌گویند آن نبود خدا بیشک ولیک****خالق اشیا به اذن خالق اشیاستی
گر بود ممکن صفات واجبی در وی عجب****ور بود واجب چرا ممکن بدان‌گویاستی
گر بود واجب چرا در عالم امکان بود****ور بود ممکن چرا بی‌مثل و بی‌همتاستی
واجب و در عالم امکان معاذالله غلط****ممکن و در عالم واجب چه نازیباستی
ممکن واجب‌نما و واجب ممکن‌نما****کس ندیده گوش نشنیده عجب غوغاستی
حیرتی دارد خرد درکنه ذاتش‌کی رسد****خس کجا واقف ز قعر و عمق این دریاستی
باز ماند نه فلک از سیر و اختر از اثر****چون سلاح جنگ را بر جسم خود آراستی
از تکاپو چون عنان پیچد به میدان نبرد****در تزلزل مرکز این تودهٔ غبراستی
درکمندش گردن گردان گردنکش بسی****صفدر غالب هژبر بیشهٔ هیجاستی
شعلهٔ تیغش بود دوزخ بر اعدایش ولی****از برای دوستانش جنّهٔالمأواستی
در صف‌هیجا چو گردد یک‌جهت‌از بهر رزم****از محّدد شش جهت ان صولتش برخاستی
چون رسد دست یداللهیش بمر تیغ دو سر****گاو ماهی را ز بیمش لرزه بر اعضاستی
هرکه را زر قلب از خلت‌سرای این خلیل****خلعت یا نار کونی بر قدش کوتاستی
این سیه‌رو ممکن مدّاح اندر عالمین****چشم‌دار مرحمت از عروه‌الوثقاستی
قصیدهٔ شمارهٔ 325: تو ای نیلوفر بویا که خورشیدت دلیلستی
تو ای نیلوفر بویا که خورشیدت دلیلستی****شب یلداستی مه را که بس تار و طویلستی
پناه گلشن رضوان و خلوت‌خانهٔ قدسی****شبستان ملک یا آشیان جبرئیلستی
گهی دور قمر را دود آتشگاه نمردی****گهی بر گرد گل ریحان بستان خلیلستی
گهی در بر کف موسی ترا گه طلعت یوسف****ز نیل سوده پیچان موج‌زن دریای نیلستی
گهی در آتش‌وگاهی میان طشت خون اندر****سیاه و سوخته مانا سیاووش قتیلستی
چو تر گردد بریزد مشک از هم بس شگفت آید****به قید عاشقان ای زلف تر زنجیر پیلستی
به خلد و سلسبیلش راه نبود مرد عاصی را****تو عاصی‌از چه‌ردر پابن خلد و سلسبیلشی
تو را در سایه طاووس بهشت ای سایهٔ طوبی****غلط‌گفتم‌که طوبی را به سر ظل ظلیلستی
شنیدستم که مار آید دلیل خلد شیطان را****سیه ماری به سوی خلد شیطان را دلیلستی
بجز از سایهٔ تو کی توان جستن عدیل تو****به‌روی یار خزم زی که بی‌یار و عدیلستی
مرا بر نیلیستی دیده شنجرفی به هجر اندر****تو را تا تودهٔ شنجرف اندر زیر نیلستی
قرامحمود یا خود شاملو ای طرهٔ جانان****سیه خیمه ترا اندر چه گلشن وز چه ایلستی
بیفشان خویش را تا گویمت تبت کجا باشد****به‌خود بشکن بگویم تا به چینت چند میلستی
ز تیره ابر نوروزی همی بارد به لالستان****هرا دو دیده لالستان و تو ابر بخیلستی
به‌هرکس وعدهٔ فردوس اعلی از تو در طاعت****مگر خاک ره شاهنشه دین را وکیلستی
پناه دین حق نفس نبی مقصود حرف کن****علی کایینهٔ ذات خداوند جلیلستی
قصیدهٔ شمارهٔ 326: نهانی از نظر ای بی‌نظیر از بس عیانستی
نهانی از نظر ای بی‌نظیر از بس عیانستی****عیان شد سرّ این معنی‌که می‌گفتم نهانستی
گهی‌گویم عیانستی‌گهی گویم نهانستی****نه اینستی نه آنستی هم اینستی هم آنستی
به نزد آن کت از عین عیان بیند نهانستی****به پیش آن کت از چشم نهان جوید عیانستی
یقین هرچند می‌جوید گمان هرچند می‌پوید****نه محصور یقینستی نه مغلوب گمانستی
بیانی راکه کس واقف نباشد نکته‌پردازی****زبانی را که کس دانا نباشد ترجمانتی
به چشم حق نگر گر ژرف بیند مرد دانشور****تو در هر قطره‌یی پنهان چو بحر بیکرانستی
اگرکس عکس خورشید فلک در آبدان بیند****نیارد گفت خورشید فلک در آبدانستی
کجا مهری که سیصد چند غبرا جرم رخشانش****درون آبدان بودن خلاف امتحانستی
وگر گوید نه خورشیدست کاندر آبدان دبدم****ز انکار عیان مردود عقل نکته‌دانستی
یکی‌گفتا قدیم از اصل با حادث نپیوندد****سپس پیوند ما با ذات بی‌همتا چنانستی
بگفتم راست می‌گوبی و راه راست می‌پویی****ولیکن آنچه می‌جویی عیان از این بیانستی
بجنبد سرو را شاخ از نسیم و ریشه پابرجا****نجنبد اصل آن از باد اگر فرعش نوانستی
ازین تمثال روشن شدکه شخص آفریش را****ثباتی با حدوث اندر طبیعت توامانستی
به‌معنی هست پاینده به صورت هست زاینده****به وجهی از مکان بیرون به وجهی در مکانستی
از آن پایندگی همسایه با عقل گرانمایه****ازین زایندگی همپایه با یونان زمانستی
روان بوعلی سینا ازین اشراق سینایی****به زیر خاک تاری پای‌کوبان کف زنانستی
کس ار زی تربیت پوید که قاآنی چنین گوید****سراید مرحبا بالله‌که تحقیق آن‌چنانستی
به خاصانت بپیوندد کلام نغز من چونان****که ره‌گم‌کرده را رهبر جرس زی کاروانستی
قصیدهٔ شمارهٔ 327: ماه من ماند به سر و ار سرو جولان داشتی
ماه من ماند به سر و ار سرو جولان داشتی****سرو من ماند به ماه ار ماه دستان داشتی
ماه بودی ماه اگر چون سرو بودی بر زمین****سرو بودی سرو اگر چول ماه جولان داشتی
سرو من ماند به ماه و ماه من ماند به سرو****سرو اگر مه مه اگر سرو خرامان داشتی
سرو را ماند به بالا ماه را ماند به رخ****ماه اگر گفتی سرود و سو اگر جان داشتی
سرو بودی سرو اگر با مردمان گفتی سخن****ماه بودی ماه اگر چاه زنخدان داشتی
گفتمش سرو روان و خواندمش ماه تمام****سرو اگر بودی کمانکش ماه خفتان داشتی
قد او سروست و مویش مشک و رویش ماه اگر****سرو مار و مشک چین و ماه مژگان داشتی
آفتابش خواندمی بی‌گفتگو گر آفتاب****از زنخدان گوی مشکین زلف چوگان داشتی
پرنیان بودی به نرمی پیکرش‌گر پرنیان****با همه نرمی دلی چون سخت سندان داشتی
لاله بودی عارضش گر لاله پیرامون خویش****همچو مشکین‌خطّ او یک باغ ریحان داشتی
می نکردی کس گناه از بیم حرمان بهشت****چون نگار من بهشت ار حور و غلمان داشتی
از فراق آن پری مجنون شدی هرکس چو من****جان بریان جسم عریان چشم‌گریان داشتی
ترک شهرآشوب من ماند پری راگر پری****خوی رندان لعل خندان درّ دندان داشتی
ای بت پیمانه‌نوش ای شاهد پیمان‌گسل****کاش چون عشاق خوی و پاس و پیمان داشتی
خود لبت لعلیست کز خورشید می‌جستی خراج****اینچنین لعل درخشان گر بدخشان داشتی
همچو رخسار تو صادق بود در دعویّ حسن****هرکه چون زلفین مفتولت دو برهان داشتی
گر نکردی عدل سالار جهان تعمیر ملک****ملک شه را شورش حسن تو ویران داشتی
داور گیتی منوچهر آنکه برسودی به عرش****چرخ چارم گر چنین خورشید تابان داشتی
کی ربودی اهرمن زانگشت جم انگشتری****آصفی‌گر اینچنین دانا سلیمان داشتی
کوه بودی توسنش گر کوه بودی ره‌نورد****برق بودی خنجرش گر برق باران داشتی
گاه غوغا شرزه شیرش گفتمی گر شرزه شیر****از سنان چنگال و از شمشیر دندان داشتی
روز هیجا ژنده پیلش خواندمی گر ژنده پیل****از کمند جانستان خرطوم پیچان داشتی
توسنش باد وزانستی اگر باد وزان****جنبش برق و شکوه کوه ثهلان داشتی
اهل شرق و غرب گشتندی ز پا تا فرق غرق****گر سحابی چون عدویش جشم گریان داشتی
خنجر خونریز او را خواندمی رخشنده برق****برق اگر چون ابر موج‌انگیز طوفان داشتی
قدرش ار بودی مجسم صدهزاران ساله راه****برتری از منظر برجیس وکیوان داشتی
قهر جانکاهش اگر گشتی مصور در جهان****چنگ شیر و سهم پیل و سم ثعبان داشتی
در کفش شمشیر بودی اژدها گر اژدها****چون نهنگان جایگه در بحر عمان داشتی
میزبان‌گشتی اجل چون تیغش ار بر خوان رزم****دیو و دد را تا به روز حشر مهمان داشتی
گر نسیم خلق او یک ره وزیدی در جهان****سال و ماه و هفته‌گیتی راگلستان داشتی
مرگ مانازادهٔ شمشیر گیهان‌سوز اوست****ورنه چون آلام دیگر مرگ درمان داشتی
حزم اوگر خواستی از روی حکمت پیل را****در دهان پشه‌یی تا حشر پنهان داشتی
حاش لله اگرکسی‌وی را ستودی در سخا****گر سخایی چون سخای معن و قاآن داشتی
بر روانم طعن و لعن از معن و قاآن هیچیک****همچو کهتر چاکرانش فضل و احسان داشتی
درصدف‌هر قطره اش می گشت صد عمان‌گهر****نسبتی با جود او گر ابر نیسان داشتی
بود آرش ترکمان چون او اگر مانند او****مرگ یکسو و نهان در پیش ترکان داشتی
خنجرش‌گر خواستی در روز هیجا خلق را****از لباس زندگی چون خویش عریان داشتی
گر نبودی عفو او عدلش ز روی انتقام****برگلوی مه طناب از تارکتان داشتی
حاجب مهرش اگر قهرش نگشتی گاهگاه****زینهار ار هیچ عاصی بیم عصیان داشتی
ملک‌بخشا تا ابد آباد بودی ملک فارس****از ازل گر چون تو سالاری نگهبان داشتی
مر ترا کردی مفوض شهریار ملک‌بخش****ملکی ار صدره فزون از ملک گیهان داشتی
ور ترا بودی مسلم ملک ایران اینچنین****کافرم‌گر روس هرگز قصد ایران داشتی
بود چون حزم تو گر حزم سکندر پایدار****دولتش‌کی تا به روز حشر پایان داشتی
گر به شوخی جاهلی‌گویدکه قاآنیّ راد****داشتی حبّ وطن در دل گر ایمان داشتی
گویمش خود کافرم گر هیچ مومن بیش ازین****جایگه در ملک شیراز از دل و جان داشتی
می‌نبد در پارس رادی تا ورا بخشد مراد****ورنه کی بیچاره عزم یزد وکرمان داشتی
شیر گردون را درافکندی به گردن پالهنگ****چون تو در دل هر که مهر شیر یزدان داشتی
حیدر صفدر که‌گر با عرش می رفتی به خشم****از زبونی عرش را با فرش یکسان داشتی
گر نبودی روز هیجا پای عفوش در میان****ضرب بازویش خلل در چار ارکان داشتی
ور به دامان ولای او زدی ابلیس چنگ****از عطای کردگار امید غفران داشتی
یوسف ار بر رشتهٔ مهرش نجستی اعتصام****کی خلاصی از مضیق چاه و زندان داشتی
مختصرگو غیر ذات او نبودی در جهان****واجبی در بر اگر تشریف امکان داشتی
ای دریغا نیستی در دار دنیا مصطفی****ورنه در مدحش مرا انباز حسّان داشتی
ختم‌کن قاآنیا گفتارکزگفتار تو****وجد کردی کوه اگر گوش سخندان داشتی
قصیدهٔ شمارهٔ 328: تبارک ای نگار خلّخی ای ماه نوشادی
تبارک ای نگار خلّخی ای ماه نوشادی****که داری بر غم دیرین ما هردم ز نو شادی
نخو‌ردم هرچه خوردم قند چون لعلت به‌شرینی****ندیدم هرچه دیدم سرو چون قدت به آزادی
برون شد هشت‌چیز از هشت‌چیزم بی‌تو ای دلبر****که هر غم از غمانم کرده بی آن هشت هشتادی
ز چم خواب‌و ز دل‌تاب‌و ز رخ‌آب و ز دل طاقت****زکف‌ایمان‌زسر سامان‌زپیکرجان‌زجان‌شادی
تو ای ماه دو هفته کرده‌یی هر هفت و هر هفته****کند در حسن هر پیرایه‌یی زان هفت هفتادی
نبودی چون دل سخت تو شیرین بیستون ورنه****نکردی رخنه در وی تیشهٔ فولاد فرهادی
قوافی ذال بود و دال شد چون دیدم ای دلبر****که‌صاد چشم مستت‌کرده از خال سیه ضادی
اگرنه صنع صباغی به من آموخت عشق تو****چرا مشکم همی کافور گشت‌و لاله‌ام جادی
ت‌رمشکین‌موی و شیرین‌گو‌ی بربستی و بشکستی****ز مو دکان عطاری ز لب بازار قنادی
دمم دود و دلم کوره، عنا گاز و تنم آهن****بلا پتک و سرم سندان و پیشه عشق حدادی
اذاکان الغراب آید به یادم هر زمان‌کاید****دلم را در طریق عشق زاغ زلف تو هادی
اطیب المسک ام ربا الغوالی ام شذا ورد****کزو بوی حبیبم در مشام آید در این وادی
غزال نافر قد صاد اسدَ الغالبِ عن لحظٍ****بدیعست از چنان وحشی‌غزال اینگونه صیادی
قصیدهٔ شمارهٔ 329: گشودی زلف قیرآگین جهان را قیروان‌کردی
گشودی زلف قیرآگین جهان را قیروان‌کردی****نمودی چهر مهرآیین زمین را آسمان‌کردی
قمر آوردی از گردون به شاخ نارون دستی****گهر دزدیدی از عمان نهان در ناردان کردی
یکی‌گردنده‌کوهی را لقب سیمین‌سرین دادی****یکی باریک مویی را صفت لاغرمیان کردی
بدان فتراک‌گیسو نرم‌نرمک پای دل بستی****وزان‌شمشیر ابرو اندک‌اندک قصد جان کردی
دو پرچین‌کردی‌از شبل‌به‌گرد یک‌گلستان‌گل****وزان برچین پرچینم نژند و ناتوان‌کردی
نمودی چهره ماه آسمان را زآستان راندی****گشودی غنچه‌گنج شایگان را رایگان‌کردی
دو جلباب ازشب مشکین فکندی بر مه‌و پروین****و یا دربارهٔ ماچین دو برج از قیروان‌کردی
ز غم چون شام تاریکست روز روشنم تا تو****شب تاریک را بر روز روش سایبان کردی
ز چین‌گیسوی‌مشکین فکندی رخنه‌ام در دین****جزاک الله خیراً کز زره کار سنان کردی
ز بس نامهربانی با من ای آرام جان‌کردی****فلک را با همه نامهربانی مهربان‌کردی
نگارا دلبرا یارا دلاراما وفادارا****خجل زین نامهابادی که ما را بی‌نشان‌کردی
پری بگریزد از آهن تو ای ماه پری‌چهره****چرا یکپاره آهن را نهان در پرنیان کردی
سرینت ازکمر پیدا میانت درکمر پنهان****به نقدت کوه سیمی هست اگر مویی زیان کردی
فکندی بر سرین از پس دو بویا سنبل مشکین****به نام زورقی را کز دو لنگر بادبان کردی
در اول ارغوانم را نمودی زعفران وآخر****ز خون دیده و دل زعفرانم ارغوان کردی
سیه‌شد رویت از خط وین خطا زان زلفکال سر زد****که صد ره در سیه کاری مر او را امتحان کردی
چه دهقانی که گه در زعفرانم ارغوان کشتی****چه صبّاغی که گاه از ارغوانم زعفران کردی
نگفتم زلف تو دزدست ازکیدش مباش ایمن****ازو غافل شدی تا یک طبق گوهر زیان کردی
کس از هندو شود ایمن‌که بسپارد بدو گوهر****بتا بس سادیی‌کاو را امین خودگمان‌کردی
سیاهی خانه‌کن را اختیار انجمن دادی****غرابی راهزن را رهنمای کاروان کردی
نه‌این‌زلفت‌همان‌هندو که‌دل‌دزدیدی‌از هرسو****کجا دیدی امانت زو که او را پاسبان کردی
نه‌این‌زلفت همان رهزن که می‌زد راه مرد و زن****چه‌موجب شدکه او را خازن‌گنج روان‌کردی
نه این زلفت همان زنگی‌کش از رومست دلتنگی****چه‌شدکآوردی‌و در مرز رومش‌مرزبان کردی
نه‌این‌زلفت همان‌کافرکه بردی دین‌و دل یکسر****چه شد کاندر حریم‌کعبه او را حکمران کردی
نه این زلفت همان شیطان که خصمی داشت با ایمان****چه‌شد کادم‌صفت زینسال‌به“یثش‌رایگال کردکا
نه این زلف همان زاغی کزو ویرانه هر باغی****چه شدگان زغ را بر باغ عارض باغبان‌کردی
گره کردی چو مشت پهلوانان زلف مشکین را****به صد نیرنگ و فن افتاده‌یی را پهلوان‌کردی
الا ای زلف خم در خم چرایی اینچنین در هم****چه‌شدکامروز با ما هم‌ز نخوت‌سرگران‌کردی
گهی بر مه زدی پهلو گهی با گل گرفتی خو****گه‌از چنبرنمودی‌گو گه‌از چین صولجان‌کردی
ز بس چین وگره داری به تن مانا زره داری****خدنگ‌کین‌بزه‌داری‌از آن‌قد چون کمان کردی
نه ماری از چه برگنج لآلی پاسبان‌گشتی****نه زاغی از چه‌بر شاخ صنوبر آشیان کردی
نه طاووسی چرا بر ساحت جنت قدم سودی****نه شیطانی چرا بر روضهٔ رضوان مکان کردی
تو خود یک مشت مو افزون نیی ای زلف حیرانم****که چون از بوی‌جان‌پرور جهان‌را بوستان کردی
همانا نافهٔ چینی نهفتی زیر هر چینی****و یا آهوی تاتاری به هر تاری نهان‌کردی
ز مویی اینچنین بویی مرا بالله شگفت آید****سیه زلفا مگر جیب و بغل پرمشک و بان‌کردی
کجا اسغفرالله مشک و بان این بوی و این نکهت****سیه زلفا گمانم آستین پر ضیمران کردی
نه‌هرگز حاش لله ضیمران این‌طیب‌و این‌طیبت****سیه زلفا یقین جا در بهشت جاودان‌کردی
معاذالله بهشت جاودان این راح و این راحت****سه زلفا مگر الفت تو با حور جنان کردی
علی‌الله عارض حور جنان این‌زیب و این زینت****سیه زلفا مگر روح‌القدس را میهمان‌کردی
نیاید از دم روح‌القدس این طیب طوبی‌لک****که از یک‌بوی جان‌پرور جهانی شادمان کردی
سیه‌زلفا تو خود برگو چه‌کردی تا شدی مشکین****که من اینها که بسرودم نه این کردی نه آن کردی
ولیکن برده‌ام بویی که این بو از چه شد پیدا****چرا سبسته‌گویم‌کاینچنین یا آنچنان‌کردی
نهانی رشوتی دادی نسیم صبح را وز او****غباری عاریت از درگه فخر زمان کردی
قصیدهٔ شمارهٔ 330: آوخا کز کین چرخ چنبری
آوخا کز کین چرخ چنبری****رنج را بر عیش دادم برتری
سوی دیر ازکعبه یازیدم عنان****بر مسلمانی گزیدم کافری
نحس را بر سعد کردم اختیار****کردم آهنگ زحل از مشتری
از در نابخردی‌گشتم روان****جانب انگشت‌گر از عنبری
رو سوی بوجهل جهلان تافتم****از حریم حرمت پیغمبری
بر در یاجوجیان‌کردم‌گذار****از رواق شوکت اسکندری
بردم از موسی بهارونی پیام****جانب گوسالگان سامری
یعنی از درگاه دارا زی سرخس****اسب راندم سوی سالو از خری
از برای دیدن خفاش چند****دیده بربستم ز مهر خاوری
خسرو خاور حسن شه آنکه هست****دست جودش رشک ابر آذری
حیدری کز نیروی بازوی خویش****کرده در روز محابا صفدری
صفدری‌کز ذوالفقار تیغ تیز****کرده اندر دشت هیجا حیدری
آنکه خط استوا و خط قطب****کرده چرخ حشمتش را محوری
باشد از تاثیر نوش رافتش****زهر را خاصت سیسنبری
تفّ تیغش‌گر به دریا بگذرد****آب را بخشد خواص آذری
کرده فربه ملک را شمشیر او****گرچه همتا نیستش در لاغری
خسروا ای سطح درگاه ترا****با فراز عرش اعظم برتری
چون سلیمان عالمت زیر نگین****لیک بی‌خاصیت انگشتری
روزکین کز شورش‌کند آوران****گسترد دوران بساط محشری
گرد راه‌و بانگ‌کوس و شور نای****بر ثریا راه یابد از ثری
چرخ رویاند ز خاک‌کشتگان****گونه‌گونه لالهای احمری
وانگهی زان لالها احمر شود****لونهای احمری گون اصفری
از غبار ره هوای‌کارزار****عزم گردونی کند از اغبری
هر فریدون فرّه‌یی ضحاک‌وار****نیزه برگیرد چو مار حمیری
وزگرن پتک عمودگاوسر****کاوه‌وش هر تن کند آهنگری
چون تو بیرون تازی از مکمن سمند****لرزه افتد در روان لشکری
ز آب شمشیر شرربارت زمین****یابد از زلزال طبع صرصری
باست اندر پیکر بدخواه ملک****گه نماید ناچخی‌گه خنجری
خسروا ای دست احسان ترا****در سخاوت دعوی پیغمبری
این منم قاآنی دوران‌که هست****در فنون نظم و نثرم ماهری
چون نیوشد نظم من در زیر خاک****آفرین گوید روان انوری
ور ببیند عنصری اشعار من****دفتر دانش بشوید عنصری
در سخن پیغمبرم وز کینه خصم****متهم سازد مرا در ساحری
تا بریزد برگها از شاخسار****ز اهتزاز بادهای آذری
باد ذاتت همچوذات لایزال****از زوال و شرکت و نقصان بری
قصیدهٔ شمارهٔ 331: ای زلف یار من از بس معنبری
ای زلف یار من از بس معنبری****یک توده نافه‌ای یک طبله عنبری
همسایهٔ چهی پیرایه بر مهی****آذین گلشنی زیب صنوبری
گرچه در آتشی پیوسته سرخوشی****مانا سیاوشی یا پور آزری
مرغ مطّوقی مشک مخلّقی****شام معلقی دود مدوری
جان معظمی روح مکرِّمی****رزق مجسّمی مکر مصوّری
یازی به روشنی گویی که کژدمی****جنبی فرازگنج ماناکه اژدری
بندی به‌هر دمی دلها به‌هر خمی****زلفا به موی تو نیکو دلاوری
از اشک و چهر من بس سیم و زر تراست****جعدا به جان تو بیحد توانگری
چون چهرهٔ بخیل چون ساقهٔ نخیل****پر عقده و خمی پر چین و چنبری
پیرامن قمر از مشک هاله‌ای****برگردن پری از نافه پرگری
غایب بود غمم تا در مقابلی****حاضر بود دلم تا در برابری
گویی نه‌کافرم گویی نه ظالمم****والله‌که ظالمی بالله که کافری
ظالم نه‌یی چرا مردم به خون کشی****کافر نیی چرا ایمان زکف بری
طوفان اشک من عالم خراب کرد****تو سالمی مگر نوح پیمبری
با اینکه ازگناه داری رخی سیاه****در باغ جنتی برگردکوثری
بر مو فسون دمند افسونگرن و تو****هم مایهٔ فسون هم خود فسونگری
گر دیو راهزن ور دزد خانه‌کن****با آن پسر عمی با این برادری
بال فرشته‌یی زانرو مکرمی****لام نوشته‌یی زانرو مدوری
در موی پر شکن شیطان کند وطن****مو یا تو خود به فن شیطان دیگری
آن چهره آتشست تو دود آتشی****وان روی مجمرست تو عود مجمری
گاهی به شکل میم برگشته حلقه‌ای****گاهی چو نقش لام خمّیده چنبری
این‌خود ضرور نیست کز وصف تو قلم****خود عطسه می‌زند از بس معطری
تو درخور منی من درخور تو زانک****تو نادری به حسن من در سخنوری
هم من به حسن شعر مقبول عالمم****هم تو به حسن شعر مشهور کشوری
زلفا ستایشت زانرو کنم‌که تو****چون خلق صدر دین نیک و معنبّری
مهدی هادی آنک نوکرده عدل او****آیین احمدی قانون حیدری
هر جا که قهر او فردوس دوزخی****هرجا که مهر او غسلین کوثری
با قدر و جاه او گر دم زند عدو****گو روبها مزن لاف غضنفری
با جسم و چشم خصم با قهر تو کند****هم موی ناچخی هم مژّه خنجری
ای مفتخر زمین از روی و رای تو****چونان که آسمان از ماه و مشتری
اخیار کاینات خارند و تو گلی****ابرار ممکنات برگند و تو بری
طبعت ز فرط جود ناکرده هیچ فرق****خاک سیاه را از زرِّ جعفری
با تو اگر حسود دعوی کند چه سود****بی شعله کی کند انگشت اخگری
زادی گر از جهان خود برتری از آن****اوکم‌بها خزف تو پاک‌گوهری
صفرست اگرچه هیچ لیکن ز رسم او****افزون شود عدد هرگه که بشمری
صفری بود جهان لیکن ترا در آن****بفزاید از عمل آیین سروری
به هر عمل خدای دادت به دهر جای****تا خود به یاد گنج ویرانه بسپری
یک نکته گویمت از بنده‌گوش دار****اما به شرط آنک ز انصاف نگذری
تو در لباس خود گویی ز من سخن****پس تو ز لعل خویش همچون سکندری
القاکنی ز دل اصغاکنی به سمع****بستانی آشکار در خفیه بسپری
طرزی دگر شنو تا گویمت عیان****از سلک شعر نه از راه ساحری
تو یک تنی به ذات لیک از ره صفات****افزونی از هزار چون نیک بنگری
هست آن هزار یک وین نیست جای شک****الفاظ مشترک آن به‌که بستری
من نیز یک تنم لیکن همی‌کنم****گاهی سخنوری‌گاهی قلندری
یک‌تن به‌صد لباس یک‌فن به‌صد اساس****گه همسر اناس گه همدم پری
قاآنیا خموش بسرا سخن به‌هوش****هم اینت ساحری هم اینت شاعری
اسرار خاصگان در محضر عوام****زین به کسی نگفت در منطق دری
قصیدهٔ شمارهٔ 332: دوش درآمد از درم آن مه برج دلبری
دوش درآمد از درم آن مه برج دلبری****سود بر آسمان سرم از در ذرّه‌پروری
از دوکمندگیسوان وز دوکمان ابروان****بسته دو دست جاودان داده به‌چرخ چنبری
گر به دو زلفکان او شاه طغان نظرکند****همچو کبوتران زند بر در او کبوتری
سینهٔ‌صاف چون‌سمن‌عارض‌تر چو یاسمن****مقصد شیخ و برهمن رشک بتان آزری
ماه فلک ز روی او خاک نشین کوی او****سنگ سیه ز موی او جسته رواج عنبری
غیرت سو و یاسمن آفت جان مرد و زن****غارت عقل و هوش من حسرت ماه و مشتری
گفت که ای اسیر تب خسته ی محنت و کرب****چند به پویهٔ تعب پایهٔ مرگ بسپری
شکوه بر از غم زمان پیش سکندر جهان****تا نخوری ز بیم جان هر قدمی سکندری
شاه جهان حسنعلی فارس عرصه ی یلی****غازی دشت پر دلی مهر سپهر سروری
آنکه به گاه حشمتش شمس نموده شمه‌ای****وآنگه به بزم عشرتش‌کرده هلال ساغری
وآنکه چو پور آتبین کرده زگرز گاوسر****مغز سر ده‌آک را طعمهٔ مار حمیری
آهوی چرخ رام او شیر فلک به دام او****ملک فلک به‌کام او بر ملکش بهادری
آتش زارتشت اگر ، قبله ی خاص و عام شد****خاک سرای شاه بین معبد آدم و پری
رومی روز در برش همچو غلام خلخی****زنگی شام بر درش همچو سیاه بربری
بود اگر به طوس در اژدر اهرمن شکر****تا به حسام سام یل زود نمودش اسپری
شاه‌به‌طو‌س اندرون بست و درید و ریخت خون****هر که ز طالع زبون کرد ز کینه اژدری
رستم یل ز خستگی تافت ز روی تن عنان****بر لب رود هیرمند با همهٔ دلاوری
گفت که نیست کارگر تیر و سنانش بر بدن****زانکه نموده بر تنش زار دهشت ساحری
هان به کجاست روی تن تا ز خدنگ پادشه****کالبدش زره شود با همه روی پیکری
ای شه آسمان حثبم کارگشای ملک جم****داور کشور عجم وارث تاج نوذری
چرخ به پیش موکبت غاشیه برکتف‌کشد****ماه نوت شود عنان چرخ کند تکاوری
خصم تو مار جانگزا تیر تو آتشین قبا****شن تو هوشهنگ‌سا جن چرا نگستری
تات چو مرکز آسمان جا به‌کنار خود دهد****زاوٌل شکل خویشتن خواست به هیأت کری
نی غلطم که آسمان پیش تو هست نقطه‌سان****وز پی صولجان تو کرده چو گو مدوری
پادشهی ترا سزد ورنه بغیر لاغ نه****کوکبهٔ ملکشهی حشمت و جاه سنجری
دست کریمت از کرم غیرت ابر بهمنی****طبع همیمت از همم رشک سحاب آذری
مهرهٔ بخت درکفت داو به روی داوکش****تا ببری به دس خون داو فلک به شثدری
رونق دین جعفری گرچه به تیغ داده‌ای****لیک ز بذل برده‌یی رونق جود جعفری
مهر ز شرم رای تو از عرق جبین شود****غرقه به بحر چارمین گر نکند شناوری
خصم تو گر درین زمان لاف اناللهی زند****جملهٔ خلق آگهند از حرکات سامری
پادشها حبیب تو چون ز ثنات دم زند****نیست عجب گر از سخن فخر کند بر انوری
لیک به جانش ز آسمان هر نفسی غمی رسد****چون شد ار ز مرحمت غم ز روانش بستری
جنس هنر کجا برد پیش توگر نیاورد****دانی کاندرین بلد تنگ شدست شاعری
تا که نجات هر تنی هست ز دین احمدی****تا که صفای هر دلی هست ز مهر حیدری
باد مخالف ترا غی و ضلال بولهب****باد موالف ترا جاه و مقام بوذری
چهرهٔ دوستان تو گونهٔ دشمنان تو****این ز فرح معصفری وآن ز الم مزعفری
قصیدهٔ شمارهٔ 333: عقرب جراره دارد ماه من بر مشتری
عقرب جراره دارد ماه من بر مشتری****یا ز سنبل بر شقایق حلقهٔ انگشتری
تو به عارن زهره و م مشتری از جان ترا****لیک کو آن زهره کایم زهره‌ات را مشتری
عقرب اندر زهره داری سنبله بر آفتاب****ذوذوابه در قمر داری ذنب در مشتری
مشک تر بر عاج داری ضیمران بر ارغوان****غالیه بر نسترن عنبر به گلبرک طری
مردمان عنبر ز بحر آرند و من از دیدگان****بحر آرم در غم آن زلفکان عنبری
یاد زلف حلقه حلقهٔ تست در سوزان دلم****همچو فولادین زره درکورهٔ آهنگری
ساحران کردند مار از رشته موسی از عصا****قبطیان ز افسون کلیم از معجز پیغمبری
وین دو ماری کز بر خورشید روی تو عیان****هر دو را نی حمل بر معجز توان نی ساحری
هردو گر سحر از چه‌دست مو سویشان در بغل****هر دو گر معجز چرا بر مه کنند افسونگری
گر ندیدستی میان آب نیلوفر دمد****بر رخ چون آب او بنگر خط نیلوفری
چون‌مگم‌دبتک‌به‌سر دارم‌ز حسرف‌روز و شب****تا ترا جوشان مگس بر گرد قند عسکری
قصیدهٔ شمارهٔ 334: به گیسو روی آن ترک تتاری
به گیسو روی آن ترک تتاری****به ماهی ماند اندر شام تاری
مرا آن زلف تاری بنده دارد****نه آخر نام یزدانست تاری
کس از زلفش نتابد سر که گویی****کمند رستمست از تاب داری
به رخ چون موی ریزد بوی خیزد****چو زآتش نکهت عود قماری
نبود ار زلف او با من نمی‌کرد****فلک هر روز چندین‌کج‌مداری
به عشقش گرچه جهدم بی‌ثمر بود****ولی چون سرو کردم بردباری
چه خوش پروانه دوشم داد تعلیم****که راحتها بود در جانسپاری
صباح من چه فرخ بود امروز****که از راه آمد آن ماه حصاری
دل و جان خواست دادم سیم و زر خواست****سر افکندم به زیر از شرمساری
نگاهی کرد و شکرخنده‌یی زد****که خودکان زری تا چند زاری
تویی مداح آن ذاتی که دارد****به جود او جهان امّیدواری
جناب حاجی آقاسی‌که اوراست****مسلّم شیوهٔ پرهیزگاری
گرت روزی دو از خاطر بیفکند****نباید داشت چندین دل‌فکاری
خدا ایوب را گر داشت رنجور****نبود الا ز فرط دوستداری
زند استاد اگر سیلی به شاگرد****نباشد جز پی آموزگاری
از آن فولاد در آتش‌گدازد****کز او سازند تیغ کارزاری
طبیب ار خسته را دارو فرستد****نباشد جز ز روی غمگساری
نه آخر شد عزیز مصر یوسف****که چندی بود در زندان به خواری
ترا خود صاحب دیوان شفیعست****گرفتم خود هزاران جرم داری
بس است این غصه و این قصه بگذار****که روز شادی است و شادخواری
ز جا برخیز و زین برزن بر آن رخش****که همچون باد پوید در صحاری
که صاحب اختیارکشور جم****که بادش تا قیامت بختیاری
ز قصر دشت نهری آرد امروز****به سوی دشت چون دریای ساری
به الفاظ دری از بهر آن نهر****ببایدگفت نظی چون دراری
ز بحر طبع شعری چند شیرین****بکن چون آب در آن نهر جاری
که ناگه بحر طبع من بجوشید****برون افکند در شاهواری
روان شدکلکم اندر وصف آن نهر****چو بر دریای بی‌پایان سماری
چه گفتم گفتم اندر عهد خسرو****که بادش تا قیامت شهریاری
محمد شاه دریادل که عفوش****به‌کوه آموخت وصف بردباری
شهنشاهی که جز گردون نپوشد****به عهدش کس لباس سوگواری
مگر در زلف خوبان باشد ارنه****به ملکش نیست رسم بیقراری
مگر در چشم ترکان یابی ارنه****به دورش نیست خوی ذوالخماری
دو مژگانش به‌گاه خشم ماند****به ناخنهای شیر مرغزاری
جناب حاجی آقاسی که اوراست****در امر آفرینش پیشکاری
خداوندی که ابر دست جودش****کند کِشت امل را آبیاری
ز حزم استوار او عجب نیست****که بر دریاکند صورت‌نگاری
نگرید هیچکس در عهد جودش****مگر در باغ ابر نوبهاری
نخندد هیچکس در روز قهرش****مگر بر کوه کبک کوهساری
نشاید داد در دوران جاهش****جهان را نسبت بی‌اعتباری
چرا کلکش که دولت زو سمینست****به سر هر دم درافتد از نزاری
چه خصمی دارد او با زر ندانم****که در رویش نبیند جز به خواری
حمایت گر کند کاهی سبک را****شود کوهی گران در استواری
دهد جون نور هستی هرکسی را****به قدر پایهٔ خود کامگاری
حسین‌خان آسمان مکرمت را****چو یکتا دید در خدمتگزری
مر او را ملک یزد و فارس بخشید****لقب دادش به صاحب اختیاری
چو صاحب‌اختیار این مرحمت دید****میان بربست بهر جان‌نثاری
شد از جان خواستار خدمت او****کز استغنا به است این خواستاری
سراپا حق‌گزار نعمت اوست****که بر نعمت فزاید حق گزاری
به وجد آید ز یاد خدمت او****چنان کز باد سرو جویباری
به راه او اگر جان برفشاند****هنوزش هست در دل شرمساری
نهد خاک رهش بر فرق گویا****به سر دارد هوای تاجداری
غرض چون آمد اندر خطهٔ فارس****نخست از باطن او جست یاری
به بدخواهان دولت حمله آورد****چو بر گنجشک شاهین شکاری
چو حکم محکم او خواست سازد****قناتی چند جاری در مجاری
برآورد از زمین شش رشته کاریز****همه چون شعر من در آبداری
چو روی شاهدان در روح‌بخشی****چو وصل دلبران در سازگاری
چو جان جبرئیل از تابناکی****چو آب سلسبیل از خوشگواری
ز صافی آب هرکاریز در جوی****چو در قلب موحد نور باری
تو پنداری دوصد نوبت در آن آب****جبین شستند خوبان خماری
به جوی آن آب چون می‌جنبد از باد****سلیمانست‌گویی در عماری
بدان شش رشته کاریز اندر آویخت****دلش سررشتهٔ امّیدواری
دو زآنهارا به‌نام شاه فرمود****که سلطانیش خواند و شهریاری
دو دیگر را بنام خواجهٔ عصر****که بادش تا به محشر نامداری
یکی را نام نامی حاجی‌آباد****که از حاجی بماند یادگاری
یکی عباس‌آبادست‌کاین نام****غمین را بخشد از غم رستگاری
یکی را هم به نام شاه مظلوم****حسین آن زیب عرش کردگاری
یکی را هم به‌نام شاه مردان****علی آن شهره در دلدل‌سواری
فرات‌آسا چوگشت آن آب شیرین****به شهر اندر چو جان در جسم جاری
مرا فرمود قاآنی چه باشد****که بر تاریخ آن همت گماری
به تاریخش روان چون آب‌گفتم****حسین آب فراتی‌کرد جاری
قصیدهٔ شمارهٔ 335: ای زلف عزم سرکشی از روی یار داری
ای زلف عزم سرکشی از روی یار داری****مانا ز همنشینی خورشید عار داری
گویند از شهاب بود دیو را کناره****تو دیوخو شهاب چرا درکنار داری
آشفته‌حالتی چو پری دیدگان همانا****دیوانه‌یی از آنکه پری در جوار داری
هاروت‌وش معلقی اندر چه زنخدان****با زهره تا تعلق هاروت‌وار داری
بوی عبیر آید تا تو بسان عنبر****جا بر فراز مجمر چهرنگار داری
سوزد عبیر از آتش و تو آن عبیر خشکی****کآ‌رایش و طراوت و تری ز نار داری
گه‌گردگوش حلقه وگه زی‌رگریی****گه پیچ و تاب عقرب و گه شکل مار داری
عقرب ز تیرگی به سوی روشنی گراید****تو قصد تیره‌جان من از روی نار داری
ما را ز شرار نار فروزان فرار جوید****تو بر فراز نار فروزان قرار داری
گویی بن آزری‌که در آذر بود مقامت****یا نی سیاوشی که در آتش‌گذار داری
مانی به افعیی‌که بود مهره در دهانش****تا در شکنج حلقه نهان گوشوار داری
همچون محک سیاهی و از چهر عشقبازان****بس شوشه زر خالص‌کامل‌عیار داری
مانی به غل شاه که چون خاینان دولت****دلهای ما مسلسل در یک قطار داری
قصیدهٔ شمارهٔ 336: ای زلف یار چرا آشفته و دژمی
ای زلف یار چرا آشفته و دژمی****همخوابهٔ قمری همسایهٔ صنمی
من رند نامه‌سیاه تو از چه روسیهی****من زیر بار غمم تو از چه پشت‌خمی
نی‌نی تو نیز عبث خم نیستی و سیاه****دلهای خسته‌کشی در آفتاب چمی
عودی بر آتش و دود در دیده از تو برفت****چون دود رفته به چشم خون گریم از تو همی
ماه فلک سپرد عقرب مهی به دو روز****تو عقرب و سپری ماه فلک بدمی
گر گاهگاه دمد مهر فلک ز ذنب****تو آن ذنب که ز مهر پوسته می بدمی
پشتت خمیده ز بس بار تو عنبر و بان****زانرو به هر نفسی افتی به هر قدمی
فرشت چو محتشمان دیبا و از غم تو****گر دیده خاک‌نشین هرجاکه محتشمی
نه پور آزر وگشت آذر ترا چمنی****نه مرغ آتش و هست آتش ترا ارمی
چنگی به هیأت و هست مر تار تار ترا****از نالهٔ دل زار آهنگ زیر و بمی
خلقی ز مؤمن و مغ رو در تواند که تو****بر قبله‌گاه مغان پیراهن حرمی
چندانکه از تو رمد دل همچو صعوه ز باز****تو اژدها صفتش درکشی به‌دمی
گاهی ز سنبل تر بر ارغوان ز رهی****گاهی ز مشک سیاه بر سرخ گل رقمی
چون‌مشک‌بدهمی‌هستی‌به‌رنگ‌و به‌بوی****چون مشک بی‌دینی رنگ زمانه همی
رنگ سپر غمیت غم بسترد ز دلم****زین در همی تو مگر خود پی‌سپار غمی
بر آتشین رخ دوست ضراب پادشهی****کز حلقه حلقهٔ خویش هرگون‌زنی درمی
گه گه به عارض خویش گر یار کم کندت****غم نیست چون تو شبی در نوبهارکمی
فرداکه آذر و دی افروخت چهرهٔ او****چون من به پیش ملک سر سوده بر قدمی
شاهی‌که او ز ملوک بر سروری علمست****چونانکه در سپهی در برتری علمی
چون رای او به فروغ چون دست او به سخا****پرتو نداده مهی‌گوهر نزاده یمی
ای کز بلندی قدر در خورد تاج کیی****وی کز جلالت و شأن شایان تخت جمی
از روی دانش و دین وز راه دولت و ملک****شایستهٔ عربی بایستهٔ عجمی
در کارهای خطیر چون عقل معتبری****وز اعتقاد درست چون شرع محترمی
در منع بدکنشان هم شیوهٔ خردی****در دفع‌کج‌منشان هم‌پیشهٔ قسمی
چون صدق موتمنی چون عقل معتمدی****چون رزق مکتسبی چون عمر مغتنمی
از بس تواضع و لطف از بس عطا و کرم****درویش و پادشهی محتاج و محتشمی
فضلی به صاحب ری داری ز فضل و هنر****کاو صاحب قلمست تو صاحب‌کرمی
شمشیر در کف تو دانی مشابه چیست****در دست اصل وجود سرمایهٔ عدمی
از بس ضیا و بها می‌بینمت‌که مهی****از بس عطا و کرم پندارمت که یمی
در روز فتنه و کین هان روزگار اثری****درگاه شادی و فر هین مشتری شیمی
در عقل و هوش و خرد بی‌مثل و بی‌شبهی****سرمایهٔ خردی پیرایهٔ هممی
شایدکه از توکند فخر آنچه نقش وجود****کامد ز هستی تو کامل وجود همی
قصیدهٔ شمارهٔ 337: ترک کشتی‌گیر من میل شنا دارد همی
ترک کشتی‌گیر من میل شنا دارد همی****وانچه بی‌میلی بود با آشنا دارد همی
نگذرد بر لب ز میل آشنایانش حدیث****ور حدیثی دارد از میل و شنا دارد همی
می‌ندارم زهره تاگویم به هنگام شنا****زهره را مایل به خط استوا دارد همی
ازکمر بگذشته زلف تابدارش ای شگفت****می‌ندانم کز کمر قصد کجا دارد همی
گنج سیم اندرکمر مانا مگر دارد سراغ****تا زگنج سیم کام دل روا دارد همی
زلفش آری اژدرست و گنج بیند در کمر****هر کمر کاو گنج دارد اژدها دارد همی
پهلوانی می‌کند با اهل دل گیسوی او****بنگر آن افتاده اندر سر چها دارد همی
می‌رباید زلف مشکینش دل از خوبان مگر****زلف او خاصیت آهن‌ربا دارد همی
با سر زلفش که یک اقلیم دل پابست اوست****روز و شب مسکین دل من ماجرا دارد همی
چون نماید میل کشتی کِشتی صبر مرا****زآب چشمان غرقهٔ بحر فنا دارد همی
میل چون جنبد به دستش میل من جنبد چنانک****تا دوصد فرسنگم از دانش جدا دارد همی
چون به چرخ آید بتابد روی هر ساعت زمن****نسبتی مانا به چرخ بی‌وفا دارد همی
رند و قلاشست در ظاهر ولیکن در نهفت****پاکدامن خویش را چون پوریا دارد همی
پیکرش یک توده نسرینست و یک‌خروار سیم****سیم و نسرین را دریغ از ما چرا دارد همی
سیم‌و نسرینش ز اشک‌لاله‌گون‌و ضعف دل****سیم و نسرینم عقیق و کهربا دارد همی
یاسمینست آن نه پیکر ارغوانست آن نه خط****روی و پیکر کی چنین فرّ و بها دارد همی
هیچ دیدی یاسمین را سخت سندان در بغل****یا شنبدی کارغوان مشک ختا دارد همی
بر فراز نخل قد سیمای سیمینش عیان****یا نه بر سرو روان بدرالدجی دارد همی
چشم و ابرو خال و گیسو قامت و رو زلف و لب****در کمین خلق دزدی جابجا دارد همی
دولت وصلی که شاهان جهان را آرزوست****وقف قلّاشان و رندان کرده تا دارد همی
تخت عاجش را نه‌دیدست و نه‌بیند هیچکس****تا نگار پارسی‌دل پارسا دارد همی
گاه گاهی بوسه‌ای گر می دهد عیبش مکن****اینقدر بر خلق بخشایش روا دارد همی
غیر وی از وی نخواهد هرکه باشد پاکباز****پاکباز از هرچه جز جانان ابا دارد همی
ویحک از بالای دلبندش که چون پوشد قبا****صد خیابان نارون در یک قبا دارد همی
وقف خوبان کرده قاآنی مگر گفتار خویش****کاینهمه زیشان به لب مدح و ثنا دارد همی
تا نه پنداری هوسناکست و هر جا شاهدیست****خویش رادزدیده‌بر جورش رضا دارد همی
طبع را می‌آزماید در مضامین شگرف****وزسخن سنجان امید مرحبا دارد همی
ورنه هم یکتا خدا داند که اندر شرق و غرب****روی دل در هرچه دارد در خدا دارد همی
او به یاری بسته دل کش نیست هستی ز آب و گل****در وجودش آب و گل نشو و نما دارد همی
چون ولا خواهد بلا خواهد از آنرو روز و شب****خاطر از بالای خوبان در بلا دارد همی
قصیدهٔ شمارهٔ 338: اگر هرکس نماید میش را در عید قربانی
اگر هرکس نماید میش را در عید قربانی****منت قربان نمایم خویش را ای عید روحانی
نه‌کی قربان‌کنم خویشت همان قربان‌کنم میشت****از این معنی که در پیشت کم از میشم به نادانی
نه مپذیر از من ای جانان که جانداری‌کنم بیجان****بهل خود را کنم قربان که برهم زین گران‌جانی
به‌گیسویت‌که از سویت به دیگرسو نتابم رخ****گرم صد بار چون‌گیسو به‌گرد سر بگردانی
مرا چشمیست اشک‌افشان بر او سا زلف مشک‌افشان****که من اشکی بیفشانم تو هم مشکی بیفشانی
شبی پرسیدم از دلبر چه فن در عاشقی خوشتر****فشاند آن زلف چون عنبر به رخ یعنی پریشانی
به خاموشی زبانها هست رندان قلندر را****سراپا چون صدف شو گوش تا بعنی درافشانی
قلم در دست کاتب گر نماید ناله حق دارد****که خلقش لال می‌دانند با آن نطق پنهانی
اگر خواهد دلت از ذوق‌گمنامی خبر یابد****چو عارف داغ بر دل نه نه چون زاهد به پیشانی
مرا پیری خراباتی شبی‌گفت از نکوذاتی****که‌ای‌طفل مناجاتی چه‌می‌گویی چه می‌خوانی
همی الله می‌گویی مگرگمگشته می‌جویی****منم مقصد چه می‌پویی منم منزل چه می‌رانی
تراکی‌گفت پیغمبرکه یاالله‌کن از بر****ترا گفت از همه بگذر که یاالله را دانی
نگفتت‌کل شی‌ء هالک الا وجهه یزدان****تو تازی‌خوانی آخر از چه فهم لفظ نتوانی
تو سر تا پا همه بیمی گرفتار زر و سیمی****ز شوق سیم تسلیمی به نزد عالم فانی
به ذیل قدرت داور تشبث جوی چون حیدر****که نتوان کند از خیبر در از نیروی جسمانی
دلی آور به کف صافی کت آید در زمان کافی****چو دونان چند می‌لافی به حکمتهای یونانی
روان یک آرزو دارد زبان آن را دو پندارد****نه بل یک را دو انگارد به عبرانی و سریانی
اگر لب‌تشنه‌یی رو آب پیداکن ترا زین چه****که ترکش سو همی خواند عجم او هندیان پانی
همین خاکست کاو را طبع هر دم رنگ رنگ آرد****گهی رمّان لعلی سازد و گه لعل رمّانی
همن خاکست کز وی قوت سازد باز از آن نطفه****وزان انسان وزانسان اینهمه تسویل نفسانی
گل و بلبل ز یک خاکندکاو دلبر شد آن عاشق****شوند ار خاک‌باز از یکدگرشان فرق نتوانی
همه آیینه‌رویان جمله از خاکند سرتاسر****هم از رندی بود کاین خاک خود را خوانده ظلمانی
بود آب حیات این نقش و صورتهای جان‌پرور****که در ظلمات خاکی کرده پنهان صنع سبحانی
مرا زین حقه‌بازی همت آن پیرکرد آگه****که چون طفلان نگردم گرد سالوسات لامانی
دریغا دیر دانستم‌که دانایی زیان دارد****پریشان‌خاطرم تا روز محشر زین پشیمانی
چو سوسن پیش ازین از ذکر سرتاپا زبان بودم****کنون از فکر چون نرگس همه چشمم ز حیرانی
به رشته آه چون غم راز دل بیرون کشم گویی****که بیژن رابرون آرد ز چه‌گرد سجستانی
مرا زین تن‌د‌رستی هر زمان سستی پدید آید****ازین ارکان ترکیبی وزین طبع هیولانی
چو باشد میل دستارم که پرگردد پرستارم****بهل دردی به‌دست آرم که برهم زین تن‌آسانی
چو از دستار سنگینم نگردد کار رنگینم****چرا بر سر گذارم گنبد قابوس جرجانی
گر این هشیاری و مستی بود مقصود ازین هستی****خود این هستی بدین پستی به مستی باد ارزانی
شوم زین پس مگر چاه زنخدانی به‌دست آرم****که در وی چون علی گویم بسی اسرار پنهانی
کس این اسرار را گوید اگر با خواجهٔ اعظم****به شکرخنده‌گوید تنگدل‌گشتست قاآنی
بلی چون سینه تنگ آید جنون با دل به جنگ آید****سخنها رنگ رنگ آید ز حکمتهای لقمانی
به حمدالله به دارالضرب جان بس نقدها دارم****که ضراب ازلشان سکه زد زالقاب سلطانی
اگر نه طفل ابجدخوان چو حزم او بود گردون****چرا خم‌گشته می‌جنبند چو طفلان دبستانی
شفاعت‌گرکند ابلیس را روز جزا عفوش****گمان دارم‌که برهاندش از آن آلوده‌دامانی
حدیث از فتنه در عهدش نمی‌گویند دانایان****مگر گاهی که بستایند نرگس را به فتانی
هزاران در هزاران توپ دارد اژدها پیکر****که دوزخ از دهان بارند گاه آتش افشانی
سیه‌موران خورند و سرخ‌ماران افکنند از دم****شهودی بین هلا علم تناسخ را نه برهانی
تو پنداری‌که از نسل عصای موسیند آنان****که دفع سحر را ظاهرکنند اشکال ثعبانی
اسان قورخانهٔ او بود چندانکه در دنیا****شد آمد وهم را مشکل شدست از تنگ میدانی
الا شاه ملک طینت که می‌بتوانی از قدرت****دوگیتی را بدین وسعت به یک ارزن بگنجانی
هرآن دهقان‌که جوکارد اگر جودت بهٔاد آرد****ز هریک دانه بردارد دوصد لولوی عمّانی
قصیدهٔ شمارهٔ 339: ای ترک سیه‌چشم سراپا همه جانی
ای ترک سیه‌چشم سراپا همه جانی****تنها نه همین جان منی جان جهانی
با ما به ازین باش از آنرو که در آفاق****آن چیز که هست از همه بهتر تو همانی
دنیا کند از فضل و شرف فخر به عقبی****تا حسن تو باقیست درین عالم فانی
امروز تویی دشمن مردم به حقیقت****کاشوب تن و شور دل و آفت جانی
سروی نه‌گلی نه ملکی نه قمری نه****آنقدر نکویی‌که ندانم به چه مانی
مسکین دلم از یاد تو بیرون نرود هیچ****کاش این دل سودازده از من بستانی
گر غایبی از من چه شکایت‌کنم از تو****تو مردمک چشم از آنروی نهانی
یاد آیدت آن روز که گفتم به تو در باغ****بنشین برگل‌کاتش بلبل بنشانی
گفتی‌که من و باغ‌کدامیم نکوتر****گفتم تو بهر زانکه تو ایمن ز خزانی
گفتی چه خوشم آید ازین سرو ستاده****گفتم ز تو من خوشترم آید که روانی
از بس که دل و جان به سر زلف تو آویخت****زلفت دگر از باد نجنبد زگرانی
تل سمنی بینم از آن موی میانت****باریک‌خیالی نگر و چرب‌زبانی
جز عکس رخ خوب تو در آینه و آب****حسن تو ندارد به جهان ثالث و ثانی
پرسی همی از من که گل سرخ کدام است****جانا توگل سرخ تصور نتوانی
کانجا که تویی رنگ گل سرخ شود زرد****اینست‌که هرگز تو گل سرخ ندانی
دانی‌که چرا دارمت اینگونه همی دوست****زآنروی‌که چون بخت خداوند جهانی
فرمانده ملک جم و فرمانبر خسرو****کز خنجر او رشک برد برق یمانی
سالار ظفرمند عدوبند حسین خان****کز نعمت اوبهره برد قاصی و دانی
آن صدر فلک‌قدر که در مطبخ جودش****افلاک قدورند و مه و مهر اوانی
خدمتگر جاهش چه اکابر چه اصاغر****روزی‌خور خوانش چه اعالی چه ادانی
ای طفل هنر را دل وقّاد تو دایه****وی کاخِ کرم را کفِ فیاضِ تو بانی
گر خلد نهم خوانمت از خلق همینی****ور چرخ دهم دانمت از قدر همانی
از فخر در ایوان سخا صدرنشینی****وز تیغ به میدان وغا فتنه نشانی
چو جان که به پیرامنش از جسم حصارست****محصور زمین‌استی و سالار زمانی
هرچند به یک شبر میانست ترا جای****از جاه بر از حوصلهٔ‌کون و مکانی
گیتی مگر از حق ز پی فخر نشان خواست****کز فخر تو بر پیکر آفاق نشانی
مختار همه خلقی و مجبور سخایی****منشار سر خصمی و منشور امانی
بستان امل را به سخا ابر بهاری****پالیز اجل را به وغا باد خزانی
باکجروشان بسکه بدی ظن من اینست****کایدون به فلک دشمن برج سرطانی
بیند ز پی بذل‌کرم دیدهٔ حزمت****ناگفته ز دل صورت آمال و امانی
از شوق مدیح تو چو حمام زنانست****مغز سرم از غلغلهٔ جوش معانی
وآیند معانی به لبم خود به خود از حرص****بی‌کسوت الفاظ و تراکیب معانی
مدح تو بود حرز تنم زانکه درو هست****از فضل خدا خاصیت سبع مثانی
در مشت تو روزی به عدو کرد کمان پشت****پیوسته پیّ مالشُ دو گوش کمانی
رمح تو به آزار عدو کرد زبان تیز****زان در صدد تیزی بازار سنانی
پیکان تو پیکی‌ست سبک‌سیر که چون جان****جا در دل دشمن‌کند از تیز لسانی
بیچاره شبان در بر گرگان شده مزدور****زیراکه به عهد توکند گرگ شبانی
میدان شود ار خنگ ترا عرصهٔ هستی****در یک نفسش طی کند از گرم عنانی
جز راستی از تیر ندیدی به چه تقصیر****چون کج‌روشانش ز بر خویش برانی
نی‌نی به سوی‌کج رو شانش بفرستی****تا راستی کیش تو بینند عیانی
از دیدن تو خصم شود زرد مگر تو****اندر دل او موجب درد یرقانی
در باس توگیرد دل بدخواه مگر تو****اندر دل او مورث رنج خفقانی
فرمانده دنیایی و فرمانبر خسرو****ویران کن دریایی و برهمزن کانی
در خلد کشد گر تف تیغ تو زبانه****رضوان شود از بیم زبونتر ز زبانی
دو روز به یک حکم تو صد نهر روان شد****نی‌نی‌که درین معجزه رمزیست نهانی
از خجلت حلم تو زمین یکسره شد آب****وانگاه ز احکام تو آموخت روانی
کامی نه که از لقمهٔ جود تو نجنبد****بخ‌بخ تو مگر تالی عید رمضانی
گفتی‌نکشم دشمن خود را به سوی خویش****بسیار منت تجربه کردم نه چنانی
زیراکه دوصد مرتبه دیدم به خم خام****دو رقعه عدو را به سوی خویش‌کشانی
نی‌شکّر از فخر ببالد که تو چون نی****در طاعت و در خدمت شه بسته میانی
صدرا به ثنای تو زبان تا بگشودم****بربسته در غم به رخم چرخ‌کیانی
ز الطاف تو غیر از غم خوبان به دلم نیست****غم نیست‌که تاگویم از آنم برهانی
جز خواهش بوسیدن‌کامت بروانم****کامی نبود تا که بدانم نرسانی
هم اسب نخواهم ز تو خواهم‌که پیاده****همچون فلکم در جلو خود بدوانی
نی چون فلکم بخش یکی اسب سبکرو****کز طعنهٔ بدگو ز جهانم به جهانی
تا هست جهان شاه بود شاه و تو پیشش****بربسته به طاعت کمر ملک‌ستانی
از حکم ملک هرچه زمینست بگیری****بر روی زمین تا که زمانست بمانی
قصیدهٔ شمارهٔ 340: ای دل چو تو حالی صفت خویش ندانی
ای دل چو تو حالی صفت خویش ندانی****بیهوده سخن از صفت غیر چه رانی
با آنکه تو غایب نشوی یک نفس از خویش****خود را نشناسی که چنین یا که چنانی
تا چند سرایی که چنینست و چنانست****آن را که بجز نام دگر هیچ ندانی
این گرد که بر دامنت از عجب نشسته****آید عجبم کز چه ز دامن نفشانی
آن را که به تقلید کسان زشت شماری****گر مصحف آرد ز خداوند نخوانی
چون خود همه عیبی چه کنی عیب کسان فاش****بر غیر چه خندی چو تو خود بدتر از آنی
بر عیب تو چون پرده بپوشید خداوند****ظ‌لمست اگر پردهٔ مردم بدرانی
شد قافلهٔ عمر تو وامانده ز دنبال****بشتاب مگر لاشه به منزل برسانی
چون همسفرانت همه از خویش گذشتند****انصاف نباشد که تو در خویش بمانی
جان تو سبک جانب لاهوت سفر کرد****تو مانده به صحرای طبیعت ز گرانی
خوش باش به نیک و بد ایام که ما را****نادیده خبر نیست ز اسرار نهانی
بگشا نظر عقل و ببین صورت مقصود****زیراکه‌گنجد به عیان راز عیانی
پرهیز مکن از لقب زشت که موسی****قدرش نشود کاسته از وصف شبانی
ای نفس به پیری نبری را غم یار****کان بار توان برد به نیروی جوانی
قاآنی اگر مرد رهی بار بیفکن****تا از دو جهان توسن همت بجهانی
در ماتم شاه شهدا اشک بیفشان****زان آب مگر آتش دوزخ بنشانی
قصیدهٔ شمارهٔ 341: ای روی تو فهرست شادمانی
ای روی تو فهرست شادمانی****وصل تو به از فصل نوجوانی
در چشم تو صد جور آشکارا****در زلف تو صد فتنهٔ نهانی
کویت به حقیقت بهشت دنیا****رویت به صفت عیش جاودانی
گیسوی تو طومار دلفریبی****ابروی تو طغرای دل‌ستانی
هر بوسه‌یی از لعل روح‌بخشت****سرمایهٔ یک عمر زندگانی
گر فاخته قد ترا ببند****نشناسدش از سرو بوستانی
هر شب رود از شرم طلعت تو****در زیر زمین ماه آسمانی
مشکم جهد از مغز جای عطسه****هر گه که سر زلف برفشانی
در هجر تو ای دوست زنده ماندم****شاید که بنالم ز سخت‌جانی
خواهم شبکی بی‌حضور اغیار****سرمست شوی از می مغانی
چون روح روان دربرم نشینی****وز آب دو رخ آتشم نشانی
گه زلف تو بویم چنانکه دانم****گه لعل تو بوسم چنان که دانی
تا صبح نمایم ز بیم دزدان****برگنج سرین تو پاسبانی
ای ترک سرین توکان نقره است****زان سیم بریز تا توانی
ترسم‌که بر آن‌کان نقرهٔ تو****خود را بزند دزد ناگهانی
هرچند کس ار سیم تو بدزدد****زر در عوض نقره می‌ستانی
بسپار به من سیم خویش اگرچه****از گرک ندیدست کس شبانی
ترکا علم‌الله مهت نخوانم****مه را نبود قد خیزرانی
شوخا شهدالله‌گلت ندانم****گل را نبود زلف ضیمرانی
هر نکته که در دلبری به کارست****دانی همه الا که مهربانی
هر فن به‌عاشق کشی ضرورست****داری همه الّا که خوش‌زبانی
زنهار کجا می‌بری به تنها****این بار سرین را بدین گرانی
از بسکه سرین تو گشته فربه****برخاستن از جا نمی‌توانی
آن بارگرن را فروهل از دوش****خود را به زمین چند می کشانی
من بار تو بر دوش خود گذارم****با این همه پیری و ناتوانی
ای دوست چو می‌بگذرد زمانه****آن به که تو با دوست بگذرانی
راحت برسان تا رسی به راحت****کان چیز که بخشی همان ستانی
با عیش و طرب بگذران جهان را****زان پبش که رخت از جهان جهانی
چون مرگ در آید ز کس نپرسد****کز نسل اعالیست یا ادانی
زان بادهٔ رنگین بخورکه جامش****سرچشمهٔ عیشست و شادمانی
وز جام به‌کام تو نارسیده****حالی شودت چهره ارغوانی
بینا شوی آنسان که در شب تار****بی‌نقش صور بنگری معانی
از وجد زمین را به جنبش آرد****گرد دردی از آن بر زمین چکانی
بر جرم سها گر فتد شعاعش****فی‌الحال سهلی شود یمانی
از وجد بپرد دلت چو سیماب****گر قطره‌یی از وی به لب رسانی
زان باده علی‌رغم جان دشمن****نوشیم به آیین دوستگانی
گه ساقی مجلس دهد پیاله****گه مطرب محفل زند اغانی
گاهی تو پی تردماغی من****بوسی دو سه بخشی به رایگانی
گه من به تو از مدحت خداوند****ایثار کنم گنج شایگانی
خورشید عجم شمع بزم قاجار****الله قلیخان ایلخانی
آنکو نظر حزم دوربینش****در دل نگرد صورت امانی
تا تیغ هلالیش دیده خورشید****افکنده سپر در جهان‌ستانی
یکبارگی از چشم مردم افتاد****با خاک رهش کحل اصفهانی
ای رای تو مشکوهٔ عقل اول****وی روی تو مصباح صبح ثانی
رایات تو آیات ملک‌گیری****احکام تو اعلام‌کامرانی
در صورت تو سیرت ملایک****در غرهٔ تو فرهٔ کیانی
از فرّ تو عالی زمین سافل****وز بخت تو باقی جهان فانی
گر روح مجسم شود تو اینی****ور عقل مصور شود تو آنی
در تیره شب از رای روشن تو****اسرار نهانی شود عیانی
سروی که نشینی به سایهٔ او****بر وی نوزد باد مهرگانی
باغی که خرامی به ساحت او****ایمن بود از صرصر خزانی
تیغ تو به دشتی که خون فشاند****تا حشر بود خاکش ارغوانی
بر چهرهٔ خصمت اجل بخندد****کز هیبت توگشته ارغوانی
پیشانی رخش ترا ببوسد****گر زنده شود گرد سیستانی
گر وصف سمندت به کوه خوانند****کُه باد شود در سبک‌عنانی
ور قصهٔ عزمت به بحر رانند****لنگر کند آهنگ بادبانی
خشم تو به تدبیر برنگردد****زانگونه که تقدیر آسمانی
اوصاف تو در وهم ما نگنجد****از ما ارنی از تو لن‌ترانی
ای چرخ هنر را دل تو محور****وی‌کاخ‌کرم راکف تو بانی
بی‌سعی قلم حکم نافذ تو****در نامه شود ثبت از روانی
آیات قضا نارسیده بینی****احکام قدر نانوشته خوانی
اندام معانی برهنه بیند****ادراک تو در کسوت مبانی
مفتاح فتوحست رایت تو****همچون علم نطع کاویانی
هستی به طفیل تو یافت مایه****زانسان که طفیلی به میهمانی
ای‌کرده به بام رواق جاهت****نه پایهٔ افلاک نردبانی
از فرط ارادت به حضرت تو****این شعر فرستادم ارمغانی
هر نقطه ی او خال چهر جانست****گر نکته گیرد عدوی جانی
من نای معانی چنین نوازم****گو خصم تو بهتر زن ار توانی
ختمست در اقلیم دانش امروز****بر من لقب صاحب‌القرانی
خوارم ز جهان گرچه خواری من****بر عزت من بس بود نشانی
خواری کشد از گاز و پتک و کوره****زآنرو که عزیزست زر کانی
طوطی به قفس‌کی شدی‌گرفتار****گر شهره نبودی به خوش زبانی
از دام بلا ایزدت رهاند****از دام بلاگر مرا رهانی
تا ملک بقا جاودان بماند****در ملک بقا جاودان بمانی
هر کاو نرود راست با تو چون تیر****پشتش کند از بار غم کمانی
مفعول مفاعیل فاعلاتن****تقطیع چنین کن ز نکته دانی
تا مطرب مجلس به رقص خواند****تن‌تن تنناتن تنن تنانی
قصیدهٔ شمارهٔ 342: ای مار سیاه جعد جانانی
ای مار سیاه جعد جانانی****یا تیره شب دراز هجرانی
روی بت من دلیل یزدانست****اهریمن را تو نیز برهانی
اهریمن اگر نه‌ای چرا پیوست****از تیره‌دلی حجاب یزدانی
گر کافر دل‌سیه نه‌ای از چه****غارتگر دین بلای ایمانی
نه کافر دل‌سیه نیی ایراک****پیوسته مقیم باغ رضوانی
پیرایهٔ خلد و زیب فردوسی****مرغولهٔ حور و جعد غلمانی
زندانبان فرشته یی گر چه****خود تیره‌تر از فضای زندانی
گه سلسله‌سان به دوش دلداری****گه حلقه‌صفت به گوش جانانی
گاهی زنجیر عدل داودی****گه چنبر خاتم سلیمانی
خواندمت مسیح دوش چون دیدم****همخانهٔ آفتاب تابانی
وامروز سرود درکف موسی****افسون اوبار گرزه ثعبانی
افسون اوبار نه نیی ایراک****استاد فسونگران ملتانی
سیمین‌زنخ نگار من گوییست****گویی آن گوی را تو چوگانی
همواره چو روزگار من تاری****پیوسته چون حال من پریشانی
پیرامن لعل دلبری آری****ظلماتی و گرد آب حیوانی
تا بوده بوده ماه در سرطان****ویدون تو به ماه در، چو سرطانی
گویند ز خلد شد برون شیطان****ویدر تو به خلد در چو شیطانی
همسایهٔ سلسبیل فردوسی****همخوابهٔ آفتاب رخشانی
بر عرعر قد کشمری سروم****چونان بر سرو بن ضیمرانی
بر گلبن خدّ نخشبی ماهم****چونان بر لاله برگ ریحانی
بسیار خطا کنیّ و معذوری****مانا بر شه حسن تو ترخانی
روی بت من شکفته بستانی است****وان بستان را تو بوستانبانی
بر قامت یار چون سیه‌زاغان****بر شاخهٔ سروبن پرافشانی
درد دل خسته را کنی درمان****ماناکه سیاه‌چرده لقمانی
بسیار درازی و بسی تیره****در این دو صفت شب زمستانی
حمیر نه رخ‌نگار و تو در وی****چون حمیری اژدهای پیچانی
اهواز نه روی یار و تو در او****جرارهٔ آن دیار را مانی
مقدار شکیب ما مگر سنجی****کاونگ چو کفه‌های میزانی
آبستن پاک گوهری زانرو****تاریک بسان ابر نیسانی
طومار سیاه‌بختی خصمی****یا هندوی درگه جهانبانی
خورشید سپهر خسروی شاهی****آن کآمده کاخ عدل را بانی
آن کز پی سجدهٔ درش گردون****سر تا به قدم شدست پیشانی
ای‌کافت‌گنج و فتنهٔ مالی****وی کاتش بحر و غارت کانی
صد حصن به یک پعام بگشایی****صد سور به یک سلام بستانی
هر فتنه که در زمانه برخیزد****ننشینی تا به تیغ ننشانی
از جود به چشم مملکت نوری****از عدل به جسم سلطنت جانی
در دولت و ملکت تو نشنیده****کس نام کران و نام ویرانی
با آنکه جهان به طبع فانی بود****باقی شد از آنکه در تو شد فانی
فرخنده به بزم همچو فردوسی****سوزنده به رزم همچو نیرانی
از حلم فنای کوه الوندی****از جود بلای بحر عمّانی
در بزم چو قلزم سخنگویی****در رزم چو ضیغم سخندانی
شخص تو درون عالم امکان****جا نیست اسیر جسم ظلمانی
درکین‌توزی و عافیت‌سوزی****هنگام وغا زمانه را مانی
در بزم به تن چو نرم دیبایی****در رزم به دل چو سخت سندانی
آن دم‌که به تیغ‌کوه البرزی****یعنی که فراز زین یکرانی
در بیمهری نظیرگردونی****در خونخواری همال گیهانی
در مدح تو ای به مدحتت گویا****الکن شده ازکمال حیرانی
از گویایی به است خاموشی****از دانایی به است نادانی
باری چه کم از دعا کنون چون نیست****توصیف تو حد فکر انسانی
تا تاج و سریر و مملکت ماند****با تاج و سریر و مملکت مانی
تا خور یکران بر آسمان راند****چون خور یکران بر آسمان رانی
قصیدهٔ شمارهٔ 343: به تار زلف دوتا چون نظرکنی دانی
به تار زلف دوتا چون نظرکنی دانی****که حاصل دل ما نیست جز پریشانی
بجز لب تو به رخسارهٔ تو نشنیدم****پری طمع کند انگشتر سلیمانی
دو طاق ابروی تو قبله ی مسلمانان****دو طرف عارض تو کعبهٔ مسلمانی
به راه عشق تو چون گو فتاده است دلم****چگونه گوی بری با دو زلف چوگانی
فتاده بودم دوش از می مغانه خراب****به خوابگاه بدان حالتی که میدانی
که ناگه از درم آمد بریدی آتش سر****ز روی قهر و غضب بانگ زد که قاآنی
تو مست خفته و غافل که زی معسکر شاه****رسید کوکبهٔ موکب جهانبانی
تهمتنی که ز الماس تیغ او روید****ز خاک معرکه یاقوت‌های رمّانی
دلش به وقت عطا یا محیط گوهرزای****کفش به‌گاه سخا یا سحاب نیسانی
به زیر ظلّ ظلیل همای رایت او****مجاورین جهان را هوای سلطانی
به نزد آینهٔ رای عالم‌آرایش****ظهور مهر پذیرد رموز پنهانی
به دور مکرمتش آز گشته زنجیری****به عهد معدلتش ظلم گشته زندانی
ز بهر آنکه نماید سجود خاک درش****شدست یکسره اندام چرخ پیشانی
زهی به گردش نه گوی آسمان جسته****نفاذ امر بلیغت خواص چوگانی
تو آن عظیم جنابی که بر تو تنگ شدست****وسیع مملکت کارگاه امکانی
تویی که دیدهٔ بینای عقل دوراندیش****نکرده درک‌کمالت ز فرط حیرانی
مجله‌ایست مسجل دفاترکرمت****که صح ذلک چرخش نموده عنوانی
نیی رسول و ترا نیست در زمین سایه****نبی خدای و ترا نیست در جهان ثانی
صفای طلعت رای تو یافتی خورشید****اگر جماد شدی مستعد انسانی
اگر سنان تو رزاق دیو و دد نبود****چرا کندشان از خوان رزم مهمانی
چنان عدوی تو شد تنگ‌عیش در عالم****که خوانده نایبه را مایهٔ تن‌آسانی
وجود پاک تو اندر مغاک تیرهٔ خاک****چو نفس ناطقه در تنگنای جسمانی
چنان ز عدل تو معمور شد جهان که شدست****مفید معنی تعمیر لفظ ویرانی
ز نور رای تو هر ذره کرده خورشیدی****ز فیض دست تو هر قطره کرده عمّانی
ز بخل طعنه نیوشد به گاه بخشش تو****عطای حاتم و انعام معن شیبانی
شعاع نیست که هر لحظه افکند پرتو****به سطح تیرهٔ غبرا ز مهر نورانی
کشیده میل به چشم قضاکه تا نکند****به طلعت تو تشبه ز روی نادانی
سموم قهر تو تاثیر مرگ فجاه نهد****در اهتزاز شمیم نسیم روحانی
عصا صفت پی ادبار ساحران خصام****کند سنان به کف موسویت ثعبانی
اگرنه حلم تو لنگر فکندی اندر خاک****سحاب دست تو هنگام گوهر افشانی
چنان شدی که به یک لحظه از تفاطر او****شدی سفاین نه چرخ سفله طوفانی
از آن به روز وغا تیغ آتش‌افشانت****به روز معرکه هنگام آتش‌افشانی
ز خون خصم تو تشریف خسروی یابد****چو التفات تو بیند ز فرط عریانی
محامد تو فزون ازکمال اهل‌کمال****مکارم تو برون از قیاس انسانی
شها منم که زند طعنه رای روشن من****بر آفتاب ضمیر منیر خاقانی
منم که تهنیت آرا از آن سراست به من****سخن‌سرای ابیورد از سخندانی
کم کمال گرفتم ازین چکامه که نیست****روا چکامه به شیرازی از صفاهانی
الا به دور زمان تا هزار طعنه رسد****به شام تیرهٔ یلدا ز صبح نورانی
ز شرم کوکب بختت به آفتاب منیر****رساد سخرهٔ ظلمت ز شام ظلمانی
قصیدهٔ شمارهٔ 344: بود این نکته در حکمت‌سر‌ای غیب برهانی
بود این نکته در حکمت‌سر‌ای غیب برهانی****که در جانان‌رسی آنگه که از جان عیب برهانی
خرد شیدست و دانش کید و هستی قید جهدی کن****که رخش جان ز جوی شید و کید و قید بجهانی
کمال نفس اگر جوی بیفکن عجب دانای****حیات‌روح‌اگر مواهی‌رها کن‌خوی‌حیوانی
معذب تا نداری تن مهذب می‌نگردد جان****که تا برگش نپرّانی نبالد سرو بستانی
بسان خواجه از روحانیان هم گام بیرون زن****که فخری‌نیست وارستن ز قید جسم جسمانی
به ترک خمرگوی و درک امر طاعت حق کن****که‌قرب روح و ریحان به ز شرب راح ریحانی
اگر شوخ جوانستی وگر شیخ نوانستی****ترا طاعت به کار آید نه تسویلات شیطانی
به آب بی‌نیازی چهرهٔ جان آن زمان شویی****که‌همچون‌خواجه گردهستی‌از دامن‌برافشانی
ازین مطمورهٔ تن جای در معمورهٔ جان کن****که در مقصوره ی عزلت عروسانند روحانی
طریق خواجه گیر ار همتی داری که روز و شب****به خود زحمت نهد تا خلق را باشد تن‌آسانی
برو در مکتب تجرید درس عشق از بر کُن****که دست آویز دونانست حکمتهای لقمانی
اثر از مهر و کین خواجه دان در کار نفع و ضر****نه در تثلیث برجیسی نه در تربیع کیوانی
چه‌گوی راوی قمی چه‌گفت از شارع امّی****درایت پیش گیر آخر روایت را چه می‌خوانی
لغت در معرفت لغوست گو رو هر چه خواهی گو****چو مقصود سخن دانی چه عبرانی چه‌سریانی
از آن مرد خدا از دیدهٔ امّی بود پنهان****که عارف داغ بر دل دارد و زاهد به پیشانی
به‌دست آر ار توانی دل به دستار از چه‌یی مایل****که دستارت نبخشد سود اگر از اهل دستانی
گر از دستار سنگین‌چهر جان رنگین شدی بودی****زیارتگاه جانها گنبد قابوس جرجانی
اگر در مجلس خواجه به صدق و درد بنشینی****لهیب هفت دوزخ را به آهی سرد بنشانی
برو با دوست اندر خلوت جان راز دل سین****که از بیرون نبخشد سود سالوسات لامانی
سواد عشق چون بینی بهل سودای عقل ازسر****که در خورشید تابستان بتن بارست بارانی
اگر عزم فنا داری بسوز از دل‌که عاشق را****به خوان فقر بریانی به‌کار آید نه بورانی
غمی‌کاو جاودان‌ماند به‌ازعیشی‌که طیش آرد****که‌عاق را در الیک غم دومد وجدس وجدانی
بیا تسلیم را تعلیم‌گیر از همت خواجه****کزین تدبیر ناقص پنجه با تقدیر نتوانی
تو آخر ذره‌یی با چشمهٔ بیضا چه می‌تابی****تو آخر قطره‌یی با لجه ی دریا چه می‌مانی
بهل تا دفتر دانش به خون دل فروشویم****که من امروز دانستم‌که دانایست نادانی
چو سوسن پیش ازین از ذکر سر تا پا زبان بودم****کنون از فکر چون نرگس همه چشمم ز حیرانی
چه‌پوشم جامه‌یی در تن‌که‌گه درّم‌گهی دوزم****من آخر آفتابم خوشترم در وقت عریانی
من ار عورم ولی عوران محنت را دهم جامه****که روحم نسبتی دارد به خورشد زمستانی
به رشتهٔ آه چون غم را ز دل بیرون‌کشم‌گویی****که بیژن را برون آرد ز چَه گُرد سجستانی
تنم چون حلقهٔ در شد دو تو از غم به نومیدی****که وقتی خواجه از رحمت نماید حلقه‌جنبانی
حیات روح و امن دل من اندر نیستی دیدم****بمیرم کاش این هستی به هستی باد ارزانی
اگر پیرایهٔ هستی نبودی ذات پیغمبر****به یک ارزن نیرزیدی جهان باقی و فانی
محمّد خواجهٔ عالم چرغ دودهٔ آدم****که سرّ آفرینش را وجودش‌کرده برهانی
کمال نور هستی از جمال او بود ورنه****حقایق را بدی همچون شقایق داغ نقصانی
زهی ماهی که انوارش بود اسرار لاهوتی****خهی شاهی‌که رایاتش بود آیات قرآنی
به امر او برآمد ناقه از خارا و رمزست این****که در خیل وی از صالح نیاید جز شتربانی
به تایید ولای او عزیز مصر شد یوسف****و گر نه پوست کردی بر تنش تا حشر زندانی
بود دارالشفای لطف او را این دو خاصیت****که در وی غم پرستاری نماید درد درمانی
شی اندر سرای ام‌ّهانی بود در طاعت****که ناگه جبرییل آمد فرود از عرش ربانی
که‌ای فهرست هستی ای مهین دیباچهٔ فطرت****به سوی عرش نورانی گرای از فرش ظلمانی
نبی شد بر براق و رفت با جبریل تا سدره****ز پریدن فروماند آن همایون‌پیک ربانی
نبی‌گف ای مهین‌پیک خدا از ره چرا ماندی****چنین‌کاهسته می‌رانی به پیک خسته می‌مانی
به پاسخ گفتش ای‌مهتر مرا بگذار و خود بگذر****که‌گر من بادم از جنبش تو برقی در سبکرانی
مرا جا سدره‌است امّا نوگر صدره چمی برتر****هنوزت رخش همت در تکست از گرم جولانی
نرود آی از براق عقل‌کاو وامانده همچون من****برآ بر رفرف عشق و بران تا هر کجا رانی
پیمبر گشت بر رفرف سوار و شد به او ادنی****شنید اسرار ما اوحی و دید آثار سبحانی
به جایی رفت‌کانجا جا نمی‌گنجد ز بیجایی****بدین جان و تن امّا تن تنی ننمود و جان جانی
نهادندش به بر از خوان غیبی نزل لاریبی****پبمبر کرد از جان نزل آن خوان را ثناخوانی
پس آنگه ساز خوردن کرد ناگه از پس پرده****برآمد ز آستین دستی چو قرص ماه نورانی
پیمبر شکر یزدان کرد و گفت ای دست دست تو****مرا این‌دست‌برد از دست‌و درماندم‌ز حیرانی
گشودی دستی از غیب و نمودی دستگاه خود****بلی در دستگاهت دستیارانند پنهانی
به شخصم دستگیری کن که تا این دست بشناسم****که اندر دست خود افتم گرم زین دست نرهانی
چون دستوری ز یزدان جست و در آن دست شد خیره****بگفت ای پنجهٔ شهباز دست‌آموز یزدانی
همه‌نوری همه زوری به جانت هرچه می‌بینم****بدان خیبرگثبا دست یداللهی همی مانی
هنوز آن حلقهٔ در بود در جنبش که بازآمد****مرآن‌حلقهٔ‌هستی‌به‌فرش‌از عرش رحمانی
نه‌خود را برد همره بلکه بیخود رفت و بازآمد****که در مقصورهٔ وحدت نگنجد اوِّل و ثانی
زهی پیغمبری کز محکمی احکام شرع او****به کاخ آسمان ماند که ننهد رو به ویرانی
ولی نا رفته از دنیا خلل افتاد در دینش****که قومی سخت‌دل‌کردند عزم سست‌پیمانی
بدینسان سالها بگذشت‌کاین دین بود آشفته****که اندر مرز گیهان می‌نبد یک مرد ایمانی
پیمبر خواست در دنیاکند مبعوث شاهی را****که از عدلش نظامی تازه‌گیرد دین دیانی
گزید از جملهٔ شاهان سمیّ خود محمّد را****که در دین تازه فرماید رسوم معدلت‌رانی
س شاهان محمدشه که تأییدات حکم او****برون برد از ضمیر خلق تسویلات نفسانی
شهنشاهی‌که نام نامیش برنامهٔ هستی****بماند از شرف چون بای بسم‌الله عنوانی
اگر پیراهنی دوزد قضا اندر خور بختش****فضای عالم هستی کند آن را گریبانی
به غواصی چه حاجت نام جود او به دریا بر****که تا هر قطرهٔ آبش شود لولوی عمانی
بدخشان از چه‌باید رفت کلکش بر به نارستان****که تا هر دانهٔ نارش شود لعل بدخشانی
نه‌تنها آدمی را دستش از بخشش‌کند دعوت****که تیغش دیو و دد را هم کند در رزم مهمانی
دو مژهٔ او دو پنجهٔ شیر را ماند که از هیبت****زند بر جان ناپاکان دین زوبین ماکانی
ز بس وجد و فرح دارد سراپا عید را ماند****به عیدی اینچنین باید دل و جان‌کرد قربانی
اگرگردون گشاده‌روی بودی نه چنین بدخو****گمان دارم که شاهش حکم فرمودی به دربانی
فراز مسند شاهی چو بنشیند خرد گوید****جهانی بر یکی مسند تبارک صنع یزدانی
معاذالله اگر با آسمان روزی به خشم آید****نماید چین ابرویش به جسم چرخ سوهانی
بلا تخمست و تنهاکشت و روزکینه تابستان****روانها خوشه شه‌دهقان‌و تیغش داس دهقانی
ندیدم تا ندیدم خنجر الماس فعل او****که از زمرد چکد مرجان وز آهن لعل رمّانی
ز خون خصم در هیجا چو گردد لعل پیکانش****بخرد جوهری او را به جای لعل پیکانی
سرگیسو گرفته حور در کف بو که بنماید****به جای شهپر طاووس از خوانش مگس رانی
بپاید کودک بختش به مهد امن تا مهدی****نماید از حجاب غیب مهر چهر نورانی
امامی کز وجود او جهان برپا بود ورنه****صورها بازگشتی جانب نفس هیولانی
همامی‌کز ولای او اگر حرزی به خود بندد****به محشر وارهد ابلیس از آن آلوده دامانی
تبارک یا ولی‌الله آخر پرده یک سو نه****که تا از چهر میمونت کند گیتی گلستانی
چو بودی از نظر غایب نبودی شاه را نایب****رسولش حکم داد اول تو امضا دادیش ثانی
بلی چون حاجی آقاسی امینی در میان باید****که تا شه را رساند از تو توقیعات پنهانی
تو مانا ایزدی او جبرئیل و شاه پیغمبر****که شه را آرد از سوی تو تنزیلات فرقانی
نبودی گر چنین کردن نیارست اینهمه معجز****که از درکش بود قاصر عقول قاصی و دانی
هزاران در هزاران توپ سازد اژدها پیکر****که هریک جانشین دوزخند از آتش‌افشانی
بسیج قورخانهٔ شه بری گر در بیابانها****نپوید در بیابانها نسیم از تنگ‌میدانی
دبیران سپه دفتر فروشویند یکباره****کز آنسوی شمار افتاده جیشش از فراوانی
مرا از کار شاهنشه همی بالله شگفت آید****که هرکاری‌کندگوبی‌که الهامیست ربانی
به‌نظم‌جیش و امن ملک و طی کفر و نشر دین****هزاران معجزات آرد فزون از فهم انسانی
تنی سرباز را زان سان که سلمان زی مدابن شد****کند از روی معجز والی ملک سلیمانی
به فضل خویش صاحب اختیار ملک جم سازد****ز بهر رجم دیوانش سپارد حکم دیوانی
مر آنهم بی‌سه آمد به لک فارس در وفتی****که بودند اندر آن‌کشورگروهی خائن و خانی
همه اندر خدا طاغی همه با پادشه یاغی****همه‌فاجر همه‌باغی همه فاسق همه زانی
زیاد از بسکه شد ظلم یزیدی اندر آن کشور****بسا مسلم که بر دار فنا جان داد چون هانی
به‌بخت‌شاه‌و عون خواجه اندر پارس حکم او****روان‌شد بی‌سپه‌چون در مداین حکم سلمانی
بدانسان‌فاربن‌ایمن شدکه خوبان هم ز بیم او****به هم بستندگیسو از پی دفع پریشانی
بجز دیگ سخای اوکه سال و ماه می‌جوشد****خم می هم ز جوش افتاد در دکان نصرانی
ز یک تن در همه‌کشور خروشی بر نمی‌خیزد****بجز در صبح و شام ازنای و کوس جیش سلطانی
چنان‌شد راست کار ملک‌ازوکاندر دبستان‌هم****نگردد از پی تعلیم خم طفل دبستانی
کمانگر تیر می‌سازد ز بیم آنکه می‌داند****به کیش شاه هر کژ کار را فرضست قربانی
ز بن برکند هر نرگس‌که بد اندر گلستانها****به جرم آنکه نرگس نسبتی دارد به فتانی
ز بس پهلوی مظلومان قوی‌کردست عدل او****سزد گر صعوه شاهینی نماید بره سرحانی
بساتین را چنان‌کرد از درختان تازه و خرم****که‌آب اندر دهان آرد ز حسرت حور رضوانی
حصاری کز دل اعدای خسرو بود ویران‌تر****به یک مه همچو رویین دز نمود از سخت بنیانی
ده و دو آسیاسنگ آب را زی دار ملک جم****ز قصر الدّشت جاری کرد چون اشعار قاآنی
ز سنگ سخت بی‌ضرب عصا و دعوی معجز****ده و دو چشمه آب آورد چون موسی عمرانی
به سی‌فرسنگی شیراز رودی هست پهناور****که عمقش وهم اگر سنجد فروماند ز حیرانی
گران رودی‌که نتوانی ز پهنای شگرف آن****سمند عقل و خنگ وهم و رخش فکر بجهانی
شکم بر خاک می‌مالد چو مار گرزه در چنبر****به وقت باد می‌نالد چو رعد ابر آبانی
بود چون حکم او جاری مر آن رود از یکی چشمه****که نامش مختلف گویند دانایان ز نادانی
یکی‌شش بئر می‌داند یکی‌شش پیر می‌خواند****که‌شش چَه بوده یا شش پیر آنجا کرده رهبانی
میان خطهٔ شیراز و آن رود روان در ره****بودکوهی به‌غایت سخت چون اشعار قاآنی
سرش شبری دو بیرون جسته‌است ازچنبر هستی****پیش آنسوتَرک زآنجاکه دنیا می‌شود فانی
بباید کوه را سفتن کزین سو رود یابد ره****که اینسو ره ندارد رود اگرکه را نسنبانی
وزین سوتر یکی درّه است هول‌انگیز کاندر وی****ز بس ژرفی توانی هفت دریا را بگنجانی
چنان ژرفست کز قعرش ببینی گاو و ماهی را****اگر با دوربین لختی نظر در وی بگردانی
بباید دره را انباشت با سدی گران کز بن****تواند می‌برآید آب تا گردد بیابانی
ز دوران کیومرث اولین شه تا محمّدشه****که ختم پادشاهان جهانست از جهانبانی
تنی آن دره را انباشت نتوانست از شاهان****کسی نارست آن که را شکست از انسی و جانی
چه هوشنگ‌گران‌فرهنگ و چه تهمورس‌دانا****چه‌جمشید سپهراورنگ‌و چه ضحاک علوانی
چه‌افریدون‌و چه‌ایرج چه‌مینوچهر و چه نوذر****چه زاب دو ذراع آن شهره در فرخنده فرمانی
چه گرشاسب که بد خاتم ملوک پیشدادی را****چه فرخ‌کیقباد آن رسم عدل و داد را بانی
چه‌کاووس و چه‌کیخسرو چه‌گشتاب چه لهراس****چه روشن رای بهمن چه همایون دخترش خانی
چه‌داراب و چه‌دارا و چه اسکندر از رومی****سپاه آورد و غالب شد بر ایران و بر ایرانی
بر این نسبت یکایک برشمر ایران خدایان را****چه اشکانی چه سا‌سانی چه سلجوقی چه سامانی
بویژه جم که بیحد گنج داد و رنج برد امّا****سراسر ژاژ او بیهوده شد چون ژاژ طیانی
و دیگر شاه‌عباس آن‌شهی‌کز شوکت و فرّش****شوی آگه‌کتاب عالم‌آرا را چو برخوانی
به سالار مهین بارگه الله‌وردی‌خان****که بدهم در سر‌افشانی سمر هم در زرافشانی
بکرد این‌حکم را وان‌رفت و نتوانست و بازآمد****سه ساله رنج او ناورد باری جز پشیمانی
کریم آن پادشاه زند با آن قوت و قدرت****که در هرکار بودش خاصه در تعمیر ویرانی
به سالی اندمالی چند از موج بحار افزون****به کار افکند و آخر خلق گفتندش که نتوانی
ولی آخر به بخت شهریار و باطن خواجه****که هستی نزد او خجلت برد از تنگ‌سامانی
کهین سربازی از خسرو حسین‌اسمی حسن رسمی****کم از شش مه نمود این کار مشکل را به آسانی
نخستین روز گفتندش مکن این‌کار و زو بگذر****که نتوانی اگر صدگنج سیم و زر برافشانی
نیی یزدان که تا کوه گران از پیش برداری****گرفتیمت به نیرو گردن شیران بپیچانی
نه برقی تا شکافی صخرهٔ صما ز یکدیگر****نه زلزالی که یاری کوه خارا را بجنبانی
وگر این کارکردی بازمان باور نمی‌افتد****همی‌گوییم یا پیغمبری یا سحر میدانی
بگفت از فر بخت شهریار و باطن خواجه****نه از زور تن و عزم دل و نیروی نفسانی
من این‌کوه گران از پیش بردارم بدان آیین****که خاقان را ز پشت پیل‌گرد زابلستانی
بگفت‌این‌را و از ایوان‌به‌هامون رفت و من حیران****که‌از ایوان به‌هامون چون خرامد سرو بستانی
مهندسهای‌اقلیدس مهارت خواست از هرسو****که یارند آزمودن طول و عرض ملک امکانی
نخستین خود به عون بخت شاه و باطن خواجه****بر آنکه تیشه زد وان‌کوه حرفی‌گفت پنهانی
تو گویی‌رب‌سهل‌گفت‌و از دل‌گفت‌کآن‌دعوت****همان دم مستجاب افتاد در درگاه سبحانی
ز نوک آهنین تیشه شد آنکه آهنین ریشه****وز آن دهشت پر اندیشه دل شیر نیستانی
توگفتی‌کوه آبستن بودکز هر کرا در وی****جنین‌سان رفته نقابی و نقش‌کرده زهدانی
میان‌کوه را بشکافت همچون دره‌یی از هم****دهان بگشادگفتی‌کوه شه را در ثنا خوانی
تو گویی نام تیغ شه به گوش کوه گفت ارنه****ز هم نشکافتی تا حشر با آن سخت ارکانی
وزین‌سو دره‌را سدی گران‌بربست‌همچون که****که‌گویی سد اسکندر بود در سخت‌بنیانی
مر آن سد را سه ده گز هست بالا و درازایش****به نسبت کرده از مقدار بالایش سه‌چندانی
تو گویی دره را کُه کرد و که را دره یا کُه را****ز جا برکند و در آن دره بنهاد از هنردانی
چه‌شش‌مه‌رفت جاری گشت دریایی خروشنده****که از طغیان هر موجش شدی نه چرخ طوفانی
مر آن را نهر سلطانی لقب بنهاد و می‌زیبد****کزین نام نکو موجش زند بر چرخ پیشانی
چو آن نهر از ره شش پیر آمد به‌که تاریخش****بگویم‌کز ره شش پیر آید نهر سلطانی
و یا چون آبروی شهری از وی شد فزون گویم****بیفزود آبروی شهری آب نهر سلطانی
به‌سدّ باغ شه چون دست خسرو ساخت دریایی****که گر بینی سراب فیض و بحر رحمتش خوانی
تو گوبی‌طبع‌خسرو بانی‌است آن ژرف‌دریا را****وگرنه کیست جز یزدان که دریا را شود بانی
دمادم از حباب آن آب برکف‌کاسه‌یی دارد****که نزد همت خسرو نمایدکاسه‌گردانی
به شب عکس مه و پروین عیان گردد ز آب او****چو از دیر سکوپا شعلهٔ قندیل رهبانی
نهان‌از شب‌آن‌دریا چه نهری چند و از هرس****سوی شهر و قرا جاری چنان‌کاحکام دیوانی
خیابانی بنا فرمود گرداگرد دریاچه****که می‌رقصد درختانش ز سیرابی و ریّانی
ولی‌مشکل بروید زان خیابان سرو کز خجلت****نبالد پیش قد دلکشش سرو خیابانی
الف‌سان از میان جان کمر بربست و در یکدم****مهان شهر را کرد از نعیم شاه مهمانی
به یکدم خاک را بر آسمان‌کرد از چه از خیمه****یک انسان وینهمه قدرت تعالی شان انسانی
بزرگان مقدّم رنج خدمت را کمر بسته****مقدم آری از خدمت توان شد نز تن‌آسانی
پر از ضحاک ماران شد زمین‌کز نیش هر نیزه****نمود ازکتف هر سرباز خسرو نیش ثعبانی
ز بانگ توپ کر شد چرخ و دودش رفت تا جایی****که شد خورشید کافوری سلب را جامه قطرانی
همیشه بانگ رعد از چرخ آید بر زمین وینک****غو رعد از زمین بر آسمان شد اینت حیرانی
ز بهر آنکه آب آورد و آبی‌روی‌کار آورد****ز بهر آب جشنی کرد به از جشن آبانی
چراغان کرد شیراز و بساتین را بدان آیین****که‌گفتی صبح نورانی دمید از شام ظلمانی
به جنبش ز اهتزاز باد هرسو شعلهٔ شمعی****چو از باد سحر برگ شقایقهای نعمانی
به‌هردروازه‌طرحی‌تازه‌افکندست‌کز شرحش****فرومانم چو باقل با همه تقریر سحبانی
به‌هریک‌طرح‌چل‌بستان‌سرا افکنده کز گردون****ز فرط شوق کیوان آمدست اینک به دهقانی
به هر بستانسرا قصری که گیتی با همه وسعت****نیاردکردن اندر قصر هر بستان شبستانی
مرتب باب هر قصرش چو صنعتهای جمشیدی****مهذّب خاک هر باغش چو حکمتهای لقمانی
تو پنداری دو صف خوبان نشستشند رویارو****که با هم طعن همچشمی زنند و لاف همشانی
بود جنات عقبی هشت و اینک زاهتمام او****برونست از شمر جنات شیراز از فراوانی
حدیث خلد با شیرازیان اکنون بدان ماند****که مشت زیره زی کرمان برند از بهر کرمانی
زلیخاوش عروسی هست اکنون دار ملک جم****که بر خاکش سجود آرد جمال ماه کنعانی
به هر راغش بود باغی به هر باغش دوصد گلبن****به‌هر گل‌بلبلی‌همچون‌نکیسا در خوش‌الحانی
به هر راهش د‌وصدباره‌ست و در هر غرفه صد طرفه****به هر کویش دوصد جویست و در هر خانه صدخانی
سزد گر شه بدین کشور قدم را رنجه فرماید****که شه جانست و کشور تن نپاید تن به بی‌جا‌نی
سراسر ملک بستان شد ملک را تا که می‌گوید****به چم لختی درین بستان که داد عیش بستانی
شه ار آید سوی شیراز هر خشت دیار او****برآرد بایزیدآسا ز شادی بانگ سبحانی
بغیر از نهر سلطانی که دور از شاه می‌سوزد****ندیدم نهرکانونی نماید آب نیرانی
شها با دست چون دریا سوی این نهر گامی زن****که تا آبش بیفزاید چو سیل از ابر نیسانی
به هر جا هست نهری سوی بحر آید عجب نبود****که بحری بوی نهر آید ز تقدیرات یزدانی
گر آید حکم‌فرمای عجم زی دار ملک جم****گل شیرازگردد غیرت کحل سپاهانی
شهنشاها گر از سرچشمهٔ جودت مدد یابم****به دریای ضمیر من‌کند هر قطره قطرانی
ور این مدحت قبول پادشه افتد عجب نبود****که بر خوان کمال من کند هر لقمه لقمانی
چو خود بودی‌محمد مرمرا حسان لقب دادی****عجب نی گر محمد را خوش آید مدح حسانی
اگر در عهد شه بودی و قدر شاعران دیدی****نراندی طعنه بر شاعر اثیرالدین اومانی
قوافی شد چو انعامت مکرر پس همان بهتر****که عمرت نیز همچون گفتهٔ من باد طولانی
قصیدهٔ شمارهٔ 345: تعالی‌الله که شد معمار انصاف جهانبانی
تعالی‌الله که شد معمار انصاف جهانبانی****بنای معدلت را باز در ملک جهانبانی
هلاکوخان ثانی نایب قاآن اول شد****نه آن را ثالثی دیگر نه این را دیگری ثانی
فراز عرش‌و فرش مهتری بنشست وز چهرش****جهان اندر جهان آثار تاییدأت یزدانی
چنان آباد شدگیهان ز عدل بی عدیل او****که جز اندر دل دشمن نبیند جغد ویرانی
چنان آمد فراهم کارها از داد او کاینک****ندارد زلف مهرویان تمنای پریشانی
چنان ز الماس پیکان ریخت خون از پیکر دشمن****که همچون سبزه رست از خاک میدان لعل پیکانی
سیاوش ار ز آسیب پدر شد جانب توران****به خاک درگه پور پشن بنهاد پیشانی
به امر شاه و نیرنگ دمور و ریو گرسیوز****گروی از طعمهٔ جانش اجل راکرد مهمانی
کنون کاووس کوسی را نگر کز رافت شامل****سیاوش‌وش‌گوی را داده فرمان جهانبانی
وگر گشتاسب شد چندی به روم از بیم لهراسب****شدش آهنگری حرف ز ناهاری و عریانی
به دامان نطعش آویزان و دل چون کورهٔ آتش****شو روزش ستم پتکی نمود و سینه سندانی
ز سهم قیصرش بعد از هلاک سهمگین اژدر****روان شد جانب روم از پدر یرلیغ سلطانی
کنون لهراسب تختی بین که مرگشتاسب بختی را****مفوض کرده تاج قیصری و تخت خاقانی
وگر رویین‌تن اندر بند شد از خشم گشتاسب****ز دلتنگی بر او کاخ ریاست کرد زندانی
شد از بند پدر آزاد و لشکر راند زی توران****به‌ارجاسب‌نمودن آن رزم مشکل را به آسانی
وزان‌پس تاخت زی زابل به عزم چالش رستم****ز فکر تاجش اندر سر بسی سودای نفسانی
شد آخر ار خدنگ دال پرّ آهنین پیکان****به چشم راست بینش روز روشن شام ظلمانی
کنون گشتاسب فالی بین که رویین‌تن همالی را****به والا تخت مکنت داده تمکین سلیمانی
کشیدی بر سرش خط خطا کلک قضا صدره****نکردی حکمت ار برنامهٔ تقدیر عنوانی
اگر صد پایه بالاتر رود از کاخ خود کیوان****تواند کرد در کریاس ایوان تو دربانی
چنان برداشت کیش کفر را تیغ تو از عالم****که در چشم بتان جاکرده آیین مسلمانی
جهانبانا تویی کز موجهٔ دریای شمشیرت****هزاران کشتی جان روز ناوردست طوفانی
تویی‌کز گوهر الماس‌گون تیغ تو در هیجا****زمین خاوران شد معدن لعل بدخشانی
تویی کز رشحهٔ ابر کف گوهرفشان تو****بود دامان سائل مخزن یاقوت رمّانی
اگر ابر بهار از بحر بذلت آب برگیرد****کند هر قطره‌اش اندر دل اصداف عمانی
نیی موسی ولیکن از پی او بار عفریتان****نماید نیزه در دستت به روز رزم ثعبانی
همین فرقست و بس با دست رادت ابر نیسان را****که‌این‌را قطره‌باری‌هست و آن را گوهرافشانی
کجا ادراک هر مدرک کند درک کمال تو****چسان باقل نماید فهم حکمتهای لقمانی
سزد گر روح در جسم عدویت جاودان ماند****که نگ آمد اجل را زان مخنث روح حیوانی
جهاندارا منستم آن سخن‌سنج سخن پرور****که از قاآن دورانم لقب گردیده قاآنی
منستم آن سخندانی‌که دانایان گیهان را****ز نظم دلکش من بر لبست انگشت حیرانی
ز استادان دیرین با دو تن زورآزما گشتم****نخستین انوری وانگه حکیم عصر خاقانی
نه بهر خودستایی هست بل تا بدکنش داند****که خاک فارس بیوردی تواند و شروانی
الا تا در دل پاک صدف شکل گهر گیرد****به طرز گفتهٔ من قطرهای ابر نیسانی
به خصم تیره‌روزت روز روشن شام قیرآگین****به چشم نیکخواهت شام مظلم روز نورانی
قصیدهٔ شمارهٔ 346: چو دولت جمع گردد با جوانی
چو دولت جمع گردد با جوانی****جوان لذت برد از زندگانی
به مانند نظام‌الملک‌کاو را****خدا هم داده دولت هم جوانی
نمی گنجد جهان در جامه از شوق****ز بس دارد به رویش شادمانی
چه‌خوب‌و خوش طراز افتاده الحق****بر اندامش لباسی کامرانی
به رقص آید سپهر از ذکر نامش****چو مست می ز الحان و اغانی
همای همتش در هر دو عالم****نگنجد از چه از تنگ‌آشیانی
چو مدح او کنم اجزای عالم****زبان گردند در همداستانی
هنر در گوهر پاکش نهفته****به کردار معانی در مبانی
ز حرص مدح او بی‌منت لفظ****ز دل هر دم به گوش آید معانی
محیط عرش را سازد ممثل****محیط خاطرش از بیکرانی
دقایق در حقایق درج دارد****به کردار ثوالث در ثوانی
ز میل جود بیند در دل خلق****رخ آمال و رخسار امانی
کلامش تالی عقد اللالی****بیانش ثانی سبع المثانی
زهی این آن که با یکران عزمت****نیارد خنگ گردون همعنانی
ملکشاه نخستینست خسرو****تو در پیشش نظام‌الملک ثانی
بساط نقطهٔ موهوم خصمت****نیاید در نظر از بی‌نشانی
فلک گرچه زبردستست و چیره****نیارد با توگردون پهلوانی
کمند رستمی چون تاب گیرد****نیارد تاب کاموس کشانی
از آن خندد به خصمت هر زمان چرخ****که بید روی بختش زعفرانی
تو اندر عزم و حزمت در سفاین****کند این لنگری آن بادبانی
ز شوق آنکه زودش می‌ببخشی****زکان با سکّه خیزد زرٍّکانی
خداوندا ازین مداح دیرین****همانا داری اندک دلگرانی
شنیدم‌گفته‌یی قاآنی از چه****نمی‌جوید به بزم من تدانی
ز زحمت دادن خود شرم دارم****از آن درآمدن کردم توانی
بترسیدم که گر ارنی بگویم****ز دربان پاسخ آید لن‌ترانی
اگر هر خشمی از نامهربانیست****به من خشم تو هست از مهربانی
وگر هم در دلت غیظست شاید****که هم والکاظمین الغیظ خوانی
الا یا سرورا از چرخ دارم****حدیثی‌خوش چو وحی آسمانی
مگر دی با فلک‌کردی عتابی****که دوش آمد بر من در نهانی
همی گفت و همی هردم ز انجم****دو چشمش بود درگوهرفشانی
که اجداد نظام الملک را من****چه خدمت‌ها که کردم در جوانی
زحل را هر شبی گفتم که تا صبح****کند در هر گذرگه دیده‌بانی
به مریخم سپردم تاکشد زار****عدوشان را به تیغ قهرمانی
بگفتم مشتری تا بر شرفشان****کند هر عید ساز خطبه‌خوانی
به خوان جودشان از ماه و خورشید****همی از سیم و زر بردم اوانی
بدان عفت که دانی زهره‌ام داشت****که هرگز کس نمی‌دیدش عیانی
به رقص آوردمش در بزم عشرت****به شبهای نشاط و میهمانی
چو گشتم پیر و در میدان غم کرد****قدم‌گویی و پشتم صولجانی
نظام‌الملکم اکنون کرده معزول****ز دربانی و شغل پاسبانی
مرا هم عرضکی خاصست بشنو****که در خلوت به رن ضه رسانی
که قاآنی پس از سی سال مدحت****که شعرش بود چون آب از روانی
ز شاهنشاه و اجداد شهنشاه****گرفتی گنجهای شایگانی
گهی در جشنها خواندی مدایح****گهی در عیدها گفتی تهانی
کنون پژمرده از بیداد گردون****چو اوراق گل از باد خزانی
به جای گنجهای شایگانش****رسد بس رنجهای رایگانی
مهل تا این ستم با او کند چرخ****چه شد آن خصلت نوشیروانی
بر آن کس کاین ستم بر وی روا داشت****رسید ارچه بلای ناگهانی
ولی چون سوخت خرمن را چه حاصل****که خود فانی شود برق یمانی
غرض عیش مرا می‌کن منظم****به هر نوعی که دانی یا توانی
که تا من هم همه شب تا سحرگاه****ز دست دوست گیرم دوستگانی
به چنگ آرم بتی از ماهرویان****رخ از نسل پری تن پرنیانی
بدن عاجیّ و گیسو آبنوسی****لبان لعلی و قامت خیزرانی
رخش چون خرمن گل از لطافت****لبش چون غنچه ازکوچک‌دهانی
خمارین نرگسش در خواب رفته****ز بیماریّ و ضعف و ناتوانی
لب لعلش پر از لولوی شهوار****چو تخت قیصر و تاج کیانی
به‌کام دل رسی پیوسته تا حشر****گرم زینسان به کام دل رسانی
تو خود دانی که جان یک جو نیرزد****کرا در بر نباشد یار جانی
دلم فانی شدن در عشق خواهد****چو می‌دانم که دنیا هست فانی
الا تا ارغوان روید ز گلزار****ز شادی باد رویت ارغوانی
بپاید تا جهان با وی بپایی****بماند تا فلک چون وی بمانی
قصیدهٔ شمارهٔ 347: سروش غیبم‌گوید به‌گوش پنهانی
سروش غیبم‌گوید به‌گوش پنهانی****که جهل دونان خوشتر ز علم یونانی
ترا ز حکمت یونان جز این چه حاصل شد****که شبهه کردی در ممکنات قرآنی
تو نفس علم شو از نقش علم دست بشوی****که نفس علم قدیمست و نقش او فانی
شناختن نتوانی هگرز یزدان را****چو خود شناختن نفس خویش نتوانی
در این بدن که تو داری دلی نهفته خدای****که‌گنج خانهٔ عشقست و عرش رحمانی
بکوب حلقهٔ در را که عاقبت ز رای****سری برآید چون حلقه را بجنبانی
ولی به گنج دلت راه نیست تا نرهی****ز جهل کافری و نخوت مسلمانی
به‌گنج دل رسی آنگه‌که تن شود ویران****که‌گنج را نتوان یافت جز به ویرانی
فضول عقل رها کن که با فضایل عشق****اصول حکمت دانایی است نادانی
به ملک عشق چه خیزد ز کدخدابی عقل****کجا رسد خر باری به اسب جولانی
عنان قافلهٔ دل به دست آز مده****که می‌نیاید هرگز ز گرگ چوپانی
بقین عشق چو آمد گمان عقل خطاست****بکش چراغ چو خندید صبح نورانی
گرفتم آنکه نتیجه است عشق و عقل دلیل****دلیل را چه کنی چون نتیجه را دانی
تو خود نتیجهٔ عشقی پی دلیل مگرد****که نزد اهل دل این دعوی است برهانی
امل سراب غرورست زینهار بترس****که نفس گول تو غولی بود بیابانی
مشو ز دعوت نفس شریر خود ایمن****که گرگ می‌نبرد گله را به مهمانی
جهان دهست و خرد دهخدای خرمن دوست****که منتظم شود از وی اساس دهقانی
راکه دعوی شاهی بود همان بهر****که روی ازین ده و این دهخدا بگردانی
به هر دوکون قناعت مکن کزین دو برون****هزار عالم بی‌منتهاست پنهانی
گمان بری که هستی کران‌پذیر بود****گر این مسلم هستی به هستی ارزانی
ولی من از در انصاف بی‌ستیزهٔ جهل****سرایمت سخنی فهم کن به آسانی
کران‌هستی اگر هستی است چیست سخن****وگر فناست فنا را عدم چرا خوانی
چو ملک هستی گردد به نیستی محضور****نکوتر آنکه عنان سوی نیستی رانی
ز چهرشاهد هستی اگر نقاب افتد****به یکدگر نزنی مژه را ز حیرانی
بر آستانهٔ عشق آن زمان دهندت بار****که بر زمین و زمان آستین برافشانی
مقام بوذر و سلمان گرت بود مقصود****خلاص بوذر بمای و صدق سلمانی
برهنه‌پا و سرانند در ولایت عشق****که‌قوتشان‌همه‌جوعست و جامه عریانی
همه برهنه و چون مهر عور عریان پوش****همه گرسنه و چون علم قوت روحانی
مبین بر آنکه چو زلف بتان پریشانند****که همچو گیسوی جمعند در پریشانی
غلام درگه شاه ولایتند همه****که در ولایت جان می‌کنند سلطانی
کمال قدرت داور وصیّ پپغمبر****ولیّ خالق اکبر علیّ عمرانی
شهنشهی که ز واجب کسش نداند باز****اگر برافکند از رخ حجاب امکانی
از آن گذشته که مخلوق اولش گویی****بدان رسیده که خلاق ثانیش دانی
به شخص قدرش هجده هزار عالم صنع****بود چو چشمهٔ سوزن ز تنگ میدانی
اگر خلیفهٔ چارم در اولش دانند****من اولیش شناسم‌که نیستش ثانی
لوای کوکبهٔ ذات او چوگشت پدید****وجود مغترف آمد به تنگ سامانی
شها تویی که ندانم به دهر مانندت****جز این صفت که بگویم به خویش می‌مانی
به گاه عفو تو عصیان بود سبکباری****به وقت خشم تو طاعت بود پشیمانی
چسان جهانت خوانم‌که خواجهٔ اینی****کجا سپهرت دانم‌که خالق آنی
ز حسن طلعت خلاق جرم خورشیدی****ز فرط همت رزاق ابر نیسانی
به پای عزم محیط فلک بپیمایی****به دست امر عنان قضا بگردانی
نه آفتاب و مهست اینکه چرخ روز شبان****به طوع داغ ترا می‌نهد به پیشانی
نسیم خلت تو بر دل خلیل وزید****که کرد آتش سوزان بر او گلستانی
شد از ولای تو یوسف عزیز مصر ارنه****هنوز بودی در قعر چاه زندانی
نه‌گر به جودی جودت پناه بردی نوح****بدی سفینهٔ او تا به حشر طوفانی
امیر خیل ملایک کجا شدی جبریل****اگر نکردی بر درگه تو دربانی
ازین قبل که چو خشم تو هست شورانگیز****حرام گشته در اسلام راح ریحانی
وزان‌سب‌که‌چو مهر توهست‌راحت‌بخ****به دل قرارگرفتست روح حیوانی
ز موی موی عرق ریزدم به مدحت تو****که خجلت آرد در مدح تو سخندانی
چنان به مهر تو مسظهرم‌که شاه جهان****به ذات پاک تو آثار صنع یزدانی
خدایگان ملوک جهان محمد شاه****که در محامد او عقل‌کرده حسّانی
به روز کینه که پیکان ز خون نماید لعل****ز خاک خیزد تا حشر لعل پیکانی
شها تویی که از آنسوی طاق کیوانست****رواق شوکت تو از بلند ایوانی
به طلعت تو کند خاک تیره خورشیدی****به هیبت تو کند آب صاف سوهانی
به روز میدان ببر زمانه او باری****به صدر ایوان ابر ستاره بارانی
هماره تاکه برونست از تصّور عقل****کمال قدرت یزدان و صنع سبحانی
بدوست ملک‌سپاریّ و مملکت‌بخشی****ز خصم گنج بگیری و مال بستانی
به خوبش حتم‌کند آسمان‌که ختم‌کند****سخا به شاه و سخن بر حکیم قاآنی
قصیدهٔ شمارهٔ 348: دلکی هست مرا شیفته و هرجایی
دلکی هست مرا شیفته و هرجایی****عملش عشق‌پرستی هنرش شیدایی
پیشه‌اش روز به دنبال نکویان رفتن****شب چه پنهان ز تو تا صبح قدح پیمایی
چه‌گویم دلکا موعظهٔ من بپذیر****ترک کن خیرگی و خودسری و خودرایی
می مخور رقص مکن عشق مجو یار مگیر****حیف باشد که تو دامن به گناه آلایی
دل سودای من چون شنود این سخنان****به خروش آید و از خشم شود صفرایی
چشمش آماس کند بسکه ز زرداب جگر****پر شود چون شکم مردم استسقایی
قصه‌ها دارم ازین دل که اگر شرح دهم****همه گویند شگفتا که نمی‌فرسایی
همه بگذار یکی تازه حکایت دارم****که اگر بشنوی انگشت تحیر خایی
من و دل هر دو درین هفته به بازار شدیم****دلبری دید دلم رشک‌گل از رعنایی
شور صد سلسله دل طره‌اش از طراری****نور صد مشعله جان غره‌اش از غرایی
راست گویم که مرا نیز بدین زهد و ورع****برد گامی دو سه همراه خود از زیبایی
گفتم از مادر آن ترک روم پرسم باز****که اگر ماه نیی مه بچه چون میزابی
دل‌ندانم به‌چه مکرش به سوی خانه‌کشید****میکی پیش نهادش چو گل از حمرایی
من نشستم به‌کناری دل واو مست شدند****مستی آغاز نهادند به صد رسوایی
دل سر آورد به گوشم که به جان و دل شاه****که مرا در بر این ترک خجل ننمایی
خواهم از لاف وگزافش بفریبم امروز****که مرا وحشت شب می‌کشد از تنهایی
این سخن گفت و ز جا جست و به کرسی بنشست****رو به من کرد که کو چنگی و چون شد نایی
خیز و خدّام مرا گو که بیارند به نقد****یک دو رقاص و دو سارنگی و یک سرنایی
تارزن زاغی و ریحان و ملیمای یهود****ضرب‌گیر اکبری و احمدی و بابایی
هم بگو مغبچه‌یی چند بیایند و خورند****می چون زمزم با زمزمهٔ ترسایی
هم بفرما که کباب بره و ماهی و کبک****خوش بسازندکه دارم سر بزم‌آرایی
نام رقص و دف و کبک و بره آن مه چو شنید****جست بربست به خدمت کمر جوزایی
به دلم گفت که ای خواجهٔ با خیل و حشم****خاص خود دار مرا تا نشوم هرجایی
دل امیرانه ببوسیدش و گفت از سر کبر****غم مخور بندگی ماست به از مولایی
پس به من کرد اشارت که چنین نیست حکیم****جستم از جاکه چنینست‌که می‌فرمای
دل بخندید نهانی به من و بار دگر****رو بدوکرد که ای ساده‌رخ یغمایی
خبرت هست‌که اخترشمری فرموده****که به پیرانه‌سرم بخت‌کند برنایی
همچنان دیده زنی خواب که من شاه شوم****گر شوم شاه چه منصب چه عمل را شایی
ساده‌رو در طمع افتاد ز سلطانی دل****چو سگ گرسنه از عاطفت گیپایی
خاک بوسیدکه من بندهٔ فرمان توام****خود بفرما به‌من‌آن‌روز چه‌می‌بخشایی
گفت هر بوسه‌که امروز دهی در عوضش****دهمت ملکی چون چرخ بدان پهنایی
ختن و روم ترا بخشم از آغاز چنانک****ترک رومی بدن و ماه ختن سیمایی
چون رخت آینه‌رنگست و خطت شامی‌چهر****بخشمت شام و حلب با لقب پاشایی
چین و تاتار به تار سر زلف تو دهم****تا ز رخ چین بری و زنگ ز دل بزدایی
الحقم خنده ز دل آمد و از مستی او****وانهمه ملک‌که بخشید ز بی‌پروایی
گفتم ای دل چه‌کنی قسمت ما هم بگذار****لاف شاهی چه زنی هرزه چرا می‌لایی
بازم آهسته قسم دادکه قاآنیا****چشم دارم‌که به آزار دلم نگرایی
طفل پنهان به تفکر که کی آرند کباب****لیکنش هیبت دل بسته لب از گویایی
دل به فکر بره و ماهی و بریان هنوز****برگان درگله و ماهیکان دریایی
شکمش‌گرم قراقر که هلا طعمه بخواه****مردی از جوع چه‌کار آیدت این دارایی
او زسودای‌ریاست‌چو صدف‌تن همه گوش****گوش چون موج به رقص آمده از شنوایی
کودک القصه بشد مست و ببفتاد و بخفت****بسکه چون دایه دلم‌کرد بدو لالایی
چشم بد دور یکی جفتهٔ سیمین دیدم****که‌کسی جفت ندیدست بدان یکتایی
نرم چون برک‌گل از تازگی و شادابی****صاف چون قرص مه از روشنی و رخشایی
دل‌برو خفت چو ماری که زند حلقه به گنج****یا بر آنسان که مگس بر طبق حلوایی
گفتم ای‌دل چو رسد نوبت‌من‌زین خرمن****جهدکن تا قدری کیل مرا افزایی
گفت دیوانه مشو دیده ز مهتاب بدوز****وقت آن نیست‌که مهتاب به‌گز پیمایی
تو برو توبه کن از جرم که با دامن پاک****رخ به خاک قدم شاه جهانبان سایی
خسرو راد محمدشه عادل‌که بود****ختم شاهان جهانبان ز جهان‌آرایی
شهریاری که به مهر رخ جان‌افروزش****هست خورشید فلک را صفت حربایی
وهم خورشید زمین گیرش دی داد لقب****عقل‌گفتا ز چه خورشید به‌گل اندایی
ایکه در سایهٔ اقبال جهان‌افروزت****ذره را ماند خورشید ز ناپیدایی
چه عجب گر ز پی مدح تو یزدان به رحم****دهد اعضای جنین را صفت‌گویایی
یا پی دیدن دیدار تو نارسته ز خاک****بخشد اوراق شجر را سمت بینایی
خلق را شرم ز نادانی خویش است و مرا****در قصور صفت ذات تو از دانایی
جنبش خلق جهان از نفس رحمت تست****اثر نالهٔ نی نیست مگر از نایی
صیت جود تو اگر باد در آفاق برد****همه تن‌گوش شود صخره بدان صمّایی
ابر مهر تو اگر سایه به‌کوه اندازد****همه دل نرم شود سنگ بدان خارایی
پادشاها تو به تحقیق شناسی که مرا****هست در قاف قناعت صف عنقایی
چون بود دور تو مگذار که چون ساغر می****دل پر از خون شودم زین فلک مینایی
خانه‌یی هست مرا تنگ‌تر از دیدهٔ مور****خفته برهم چو ملخ شصت تن از بیجایی
خسروا از مدد همت و لطف تو کنون****چشم دارم‌که به مرسوم قدیم افزایی
تا کند از مدد غاذیه در فصل بهار****قوهٔ نامیه هر سال چمن‌پیرایی
رقم نام ترا بر سر منشور خلود****باد در دفتر هستی سمت طغرایی
شیوهٔ شعر تو قاآنی سحریست حلال****زانکه گفتن نتوان شعر بدین شیوایی
قصیدهٔ شمارهٔ 349: شبی‌گفتم خرد راکای مه‌گردون دانایی
شبی‌گفتم خرد راکای مه‌گردون دانایی****که از خاک قدومت چشم معنی یافت بینایی
مرا در عالم صورت بسی آسان شده مشکل****چه باشد گر بیان این مسائل باز فرمایی
چرا گردون بود گردنده و باشد زمین ساکن****چرا این‌یک بود مایل به پستی آن به بالایی
چرا ممدوح می‌سازند سوسن را به آزادی****چرا موصوف می‌دارند نرگس را به شهلایی
چو از یک جوهر خاکیم ما و احمد مرسل****چرا ما راست‌رسم‌بندگی او راست مولایی
چه‌شد موجب‌که‌زلف‌گلرخان را داد طراحی****چه بد باعث‌که روی مهوشان را داد زیبابی
که اندر قالب شیطان نهاد آیات خنّاسی****که اندر طینت آدم سرشت آثار والایی
چرا افتاد بر سرکوهکن را شور شیرینی****به یوسف تهمت افکند از چه رو عشق زلیخایی
که آموزد به چشم نیکوان آداب طنازی****که می‌بخشد به قدگلرخان تشریف رعنایی
ز عشق‌صورت‌لیلی چه‌باعث‌گشت مجنون را****که در کوه و بیابان سر نهاد آخر به رسوایی
یکی در عرصهٔ‌گیتی خورد تشویش شهماتی****یکی در ششدر دوران نماید فکر عذرایی
چرا وحشت نماید آدمی از شیرکهساری****چرا نفرت نماید زاهد از رند کلیسایی
خرد گفتا که کشف این حقایق کس نمی‌داند****بجز فرمانروای شهربند مسندآرایی
امیرالمومنین حیدر ولی ایزد داور****که دربان درش را ننگ می‌آید ز دارایی
شهنشاهی که گر خواهد ضمیر عالم آرایش****بر انگیزد ز پنهانی همه آثار پیدایی
ز استمداد رای ابر دست او عجب نبود****کندگر ذره خورشیدی نماید قطره دریایی
سلیمان بر درش موری کند جمشید دربانی****خرد از وی کهولت می‌پذیرد بخت برنایی
که داند تا زمام آسمان را بازگرداند****وگرنه بس شگفتی نیست اعجاز مسیحایی
گدای درگه وی خویش را داند کلیم‌الله****گرش نازل شود صدبار خوان من و سلوایی
اگر از رفعت قدر بلند او شود آگه****عنان خویش زی پستی‌گراید چرخ مینایی
به خورشید فلک نسبت نباید داد رایش را****که این‌یک پاکدامن هست‌و آن رندیست هرجایی
نیاید بی‌حضورش هیچ طفلی از رحم بیرون****نپوشد بی‌وجودش هیچکس تشریف عقبایی
ز فرمانش اگرحور بهشتی رو بگرداند****کسی او را قبول طبع ننمایدبه لالایی
ز بیم احتساب او همانا چنگ می‌نالد****وگرنه عدل وی افکند ازبن بیخ رسوایی
نمی‌خواهد ستم بر عاشقان انصاف وی ورنه****ز لعل دلبران برداشت رسم باده پیمایی
به عهد او لباس تعزیت بر تن نپوشد کس****بجز چشم نکویان آن هم از بهر دلارایی
به دیر دهر ناقوس شریعت‌گر بجنباند****ز ترس از دوش هر راهب فتد زنار ترسایی
ز سهم ذوالفقار وی برآید زهرهٔ گردون****وگرنه‌بی‌سبب نبود فلک را لون خضرایی
از آن‌چون شع هر ش دبدهٔ انجم همی تابد****که از خاک رهش جشند یکسر کحل مینایی
شهنشاها تویی آن‌کس‌که ارباب طریقت را****به اقلیم حقیقت از شریعت راه بنمایی
چنان افکند بنیاد عناد از بیخ فرمانت****که یک جا آب و آتش را توانی جمع فرمایی
صباکی‌شرق‌و غرب‌دهر رایک‌لحظه فرساید****نیاموزد ز خنگت تا رسوم راه فرسایی
از آنرو سایه خود را تابع خصم تو می‌دارد****که ود را خصم‌نستاید به بی‌مثلی و همتایی
اگر بر اختلاف دهر حزمت امر فرماید****کند دیروز امروزی کند امروز فردایی
همانا خامه‌گر خواهد که وصفت جمله بنگارد****عجب نبود خیالات محال از طبع سودایی
سبک‌گردی‌ز عزمت‌گر به‌سنگ خاره بنشیند****ز سنگ خاره برخیزد گرانیهای خارایی
حبیب از جان‌شها چون در و صفت بر زبان راند****سزد کز لفظ وی طوطی بیاموزد شکرخایی
ولیکن دست دوران پای‌بند محنتش دارد****چه باشد کز ره احسانش بند ازپای بگشایی
الا تا نشوهٔ صهبا ز لوح دل فرو شوید****نقوش محنت و غم را به گاه مجلس‌آرایی
ز ذکرت دوستاران را شود کیفیتی حاصل****که از خاطر برد کیفیت تأثیر صهبایی
اشعار کامبیز صدیقی کسمایی 
بهرام سالکی_غزلیات 
اسدي توسي(گرشاسپ نامه)3 
اقبال لاهوری(ارمغان حجاز) 
غزلیات ابن حسام خوسفی 
برگزيده اشعار فروغ فرخزاد3 
فیلم تشکیل جنین/مراحل لقاح تا رشد جنین
شکارچی که شکار شد
عصاره گوشت..
حمله ببر به یک مرد
تفسیر المیزان_جلد_1(استنباط پاسخ آنها از آيه كريمه )
اشعار استاد شهریار
پنج گنج نظامی گنجوی4
بانك جامع اشعار حضرت رقيه (ع).jpg "زندگینامه امام حسین علیه السلام")
زندگینامه امام حسین علیه السلام
تعیین جنسیت جنین با جوش شیرین!
پودینگ تابستانی
راز هکرهای شبکههای وایرلس
طبخ کباب
حدیث و فضیلت نوشتن
ماهی سالمون با سُس آوُکادو