ملک الشعرا بهار4

شمارهٔ 13

غم طوقی از آهن شد و برگردنم آویخت

چون ژندهٔ درویش، بلا در تنم آویخت

درگردن دلدار نیاویخته، دستم

بشکست به صد خواری و در گردنم آویخت

آن طفل که پروردهٔ دل بود چو اغیار

افتاد ز چشم من و در دامنم آویخت

بدگوبی جهال به بوم و برم آشفت

بیغارهٔ حساد به پیرامنم آویخت

ببرید طبیعت ز هواهای دلم سر

وآورد ویکایک به سر برزنم آوبخت

بلبل صفت آفات سخن گفتن شیرین

در خانه و در لانه و درگلشنم آویخت

چون منطق شیرین مرا دید زمانه

از طاق

شمارهٔ 14

بسوختیم زبیداد چرخ و خواهد سوخت

کسی که علم فراموش کرد و جهل آموخت

بگو به سایهٔ دیوار دیگران خسبد

کسی که خانهٔ خود را به دیگران بفروخت

وطن زکید اجانب درون آتش و ما

به سر زنیم و بنالیم از اینکه آمل سوخت

شکافتیم و دربدیم و سوختیم ز جهل

به زیب پیکر ما گر جهان قبایی دوخت

بود زخون فقیرآنکه شربتی نوشید

بود ز مال یتیم آنکه ثروتی اندوخت

درین میانه بهارا نصیب رنجبر است

به هر کجا که ز بیداد آتشی افروخت

شمارهٔ 17

عشقت آتش به دل کس نزند تا دل ماست

کی به مسجد سزد آن شمع که در خانه رواست

به وفایی که نداری قسم ای ماه جبین

هر جفایی که کنی بر دل ما عین وفاست

اگر از ربختن خون منت خرسندی است

این نه خون است بیا دست در او زن که حناست

سر زلف تو ز چین مشک تر آورده به شهر

از ختن مشک مخواهید حریفان که خطاست

من گرفتار سیه چردهٔ شوخی شده ام

که به من دشمن و با مردم بیگانه صفاست

یوسف از مصر سفر کرد و بدینجا آمد

گو به یعقوب که فرزند تو در خانهٔ ماست

روزی آیم به سرکوی تو و جان بدهم

تا بکوبند که این، کشتهٔ آن ماه لقاست

زود باشدکه سراغ من تهمت زده را

از همه شهر بگیری و ندانندکجاست

اگرت یار جفا کرد و ملامت «راهب»

غم مخور دادرس عاشق مظلوم خداست

شمارهٔ 19

تا به گل هر لحظه بلبل را فغانی دیگراست

هر طرف از شهرت گل داستانی دیگر است

عشق بلبل جلوهٔ گل را نمایان کرد و بس

ورنه گل را درگلستان دوستانی دیگر است

بانگ عشاق وطن غالب زروی درد نیست

خلق را دربارهٔ ایشان گمانی دیگر است

خرقه و دراعه و داغ جبین حرفیست مفت

صاحبان روح عالی را نشانی دیگر است

گربه سبک مدعی رنگین نمی گویم سخن

رخ متاب از من که عاشق را زبانی دیگر است

از مصیبت ها منال ای دل که در زیر سپهر

هر مصیبت بهر دانا امتحانی دیگر است

گوش جان بگشای و بشنو زانکه اشعار «بهار»

صحبت کروبیان را ترجمانی دیگر است

شمارهٔ 22

نم باران ز بستان گرد رفته است

طبیعت را گلی از گل شکفته است

نسیم آزاد می آید به بستان

چرا پس مرغکان را دل گرفته است

عجب شوری بپاکردست بلبل

ندانم عشق در گوشش چه گفته است

به ما جز عشق و آزادی مده پند

که عاشق حرف مردم کم شنفته است

بهارا بیش ازبن درگوش ملت

مزن گلبانگ آزادی که خفته است

شمارهٔ 24

شیرین لبی که آفت جان ها نگاه اوست

هرجا دلیست بستهٔ زلف سیاه اوست

کردم سراغ دل ز مقیمان درگهش

گفتند رو بجوی مگر فرش راه اوست

گویند یار خون دل خلق می خورد

وان لعل سرخ و دست نگاربن کواه اوست

او پادشاه کشور حسنست و ما اسیر

وآن زلف پر خم و صف مژگان سپاه اوست

گفتم به قتل من چه بود عذر آن نگار؟

گفتند خوی سرکش او عذرخواه اوست

گفتم بغیر عشق چه باشدگناه من

گفتند زندگانی عاشق گناه اوست

جانا بهار صید زبان بسته ایست لیک

چیزی که مایهٔ نگرانی است آه اوست

شمارهٔ 27

به کشوری که در آن ذره ای معارف نیست

اگرکه مرگ بباردکسی مخالف نیست

بگو به مجلس شورا چرا معارف را

هنوز منزلت کمترین مصارف نیست

وکیل بی هنر از موش مرده می ترسد

ولی ز مردن ابناء نوع خائف نیست

کند قبیلهٔ دیگر حقوق او پامال

هرآن قبیله که بر حق خویش واقف نیست

نشاط محفل ناهید و نغمهٔ داود

تمام یکسره جمع است حیف «عارف» نیست

«بهار» عاطفه از ناکسان مدار طمع

که در قلوب کسان ذره ای عواطف نیست

شمارهٔ 29

شاهدی کز پی او دیدهٔ گریانی نیست

نوبهاریست که هیچش نم بارانی نیست

گر شبانگه نشود دیدهٔ ابری گریان

بامدادان به چمن غنچهٔ خندانی نیست

الله الله مکن ای ابر چنین سنگدلی

کز عطش در دل افسردهٔ ما جانی نیست

گرتوبر سبزه وربحان نکنی مرحمتی

برلب جوی دگر سبزه وریحانی نیست

آتش جور عدو بس، تو دگر باد مدم

مستان آب کسی را که به کف نانی نیست

ای بهار ار به حقیقت رسی اولی است که چرخ

سنگ بارد به چنین شهرکه انسانی نیست

شمارهٔ 32

گفتمش هنگام وصل است ای بت فرخار، گفت:

باش اکنون تا برآید، گفتم: ازگل خار، گفت:

جانت اندر هجر، گفتم: جان پی ایثار تست

گرچه هست این هدیه در نزد تو بی مقدار، گفت:

عاشقا! این ناله و آه و فغان از جور کیست؟

گفتم: از جور تو معشوق جفاکردار، گفت:

عاشقان را رنج باید بردگفتم: رنج عشق؟

گفت: از آن دشوارتر، گفتم: فراق یار؟ گفت

آنچه سوزد جان عاشق، گفتمش جور رقیب؟

گفت: نی، گفتم: نگاه یار با اغیار؟ گفت:

آری، آری، گفتم: از اغیار نتوان بست چشم

گاه گاهی گوشهٔ چشمی به ما می دار گفت:

چشم مست ما تو را هم ساغری برکف نهاد؟

گفتم: از میخانه کس بیرون رود هشیار؟ گفت:

ناوک دلدوز ما را شد دلت آماجگاه؟

گفتمش جانا مرا نبود دلی درکار، گفت:

دل ببردند ازکفت؟ گفتم: بلی گفت:این جفا

ازکه سر زد؟ گفتم: از آن طرهٔ طرار، گفت:

روی دل در پردهٔ حسرت چه پوشی غنچه وار

گفتم: از درد فراق آن گل رخسار، گفت:

گفتهٔ دلدار گشت آیین گفتار «بهار»

گفتمش آیین جان است آنچه را دلدار گفت

شمارهٔ 34

شمعیم و دلی مشعله افروز و دگر هیچ

شب تا به سحر گریهٔ جانسوز و دگر هیچ

افسانه بود معنی دیدار که دادند

در پرده یکی وعدهٔ مرموز و دگر هیچ

حاجی که خدا را به حرم جست چه باشد

از پارهٔ سنگی شرف اندوز و دگر هیچ

خواهی که شوی باخبر ازکشف و کرامات

مردانگی و عشق بیاموز و دگر هیچ

روزی که دلی را به نگاهی بنوازند

از عمر حسابست همان روز و دگر هیچ

زین قوم چه خواهی که بهین پیشه ورانش

گهواره تراشند و کفن دوز و دگر هیچ

زین مدرسه هرگز مطلب علم که اینجاست

لوحی سیه و چند بدآموز و دگر هیچ

خواهد بَدَل عمر، بهار از همه گیتی

دیدار رخ یار دل افروز و دگر هیچ

شمارهٔ 37

تا به کنج لبت آن خال سیه رنگ افتاد

نافه را صدگره از خون به دل تنگ افتاد

آن نه خط است برآن عارض پرنقش و نگار

رنگ محویست که در دفتر ارژنگ افتاد

سیب از آسیب جهان رست که همرنگ تو شد

گشت نارنج ز غم زردکه نارنگ افتاد

دررهت چشم من از هفته به هفتادکشید

در پی ات کار من ازگام به فرسنگ افتاد

نرگس از چشم تو چون برد حسد، کور آمد

سرو با قد تو چون خاست بپا، لنگ افتاد

از دل گمشدهٔ خوبش فرو بستم چشم

تا مرا دامنت ای گمشده در چنگ افتاد

دانم اندر دل سخت تو نکرده است اثر

نالهٔ من که ازو خون به دل تنگ افتاد

کرد چون همره چنگ این غزل آهنگ، بهار

چنگ دردل زد و با چنگ هم آهنگ افتاد

شمارهٔ 39

نکاهدم بار، فزایدم درد

نخواهدم یار، چه بایدم کرد

غبار راهی، شدم که گاهی

زکوی دلدار برآیدم گرد

به هرکجا بخت کشاندم رخت

سپهر دوّار نمایدم طرد

فلک چو بازی به گرم تازی

فشاردم خوار ربایدم سرد

جهان به دستان درین گلستان

خلاندم خار نمایدم ورد

کجا شوم پیش غمم شود بیش

تن آیدم زار رخ آیدم زرد

گر از غم نان به لب رسد جان

ز خوان اغیار نشایدم خورد

به لعب دشمن کجا دهم تن

اگر دو صد بارگشایدم نرد

قسم به ایران کزین امیران

یکی به دیدار نیایدم مرد

بهار مضطر خمش کزین درد

نکاهدم بار فزایدم درد

شمارهٔ 42

دل از تطاول زلف نگار جان نبرد

چو مارگیر کز آسیب مار جان نبرد

به صیدگاه دل آن زلف خم به خم دامیست

که از علایق او یک شکار جان نبرد

دلا تجاهل عارف گزین که صاحب ذوق

محقق است کزین روزگار جان نبرد

بدان تبختر شاهانه گرگشاید رخ

پیاده ایست کز او یک سوار جان نبرد

سلاح عاشقی افتادگیست ورنه کسی

به پهلوانی ازین کار زار جان نبرد

به رهنمایی سیمرغ بست باید دل

وگرنه رستم از اسفندیار جان نبرد

سلامت ارطلبی کفرگوی و رندی کن

که زهد و تقوی از این گیرودار جان نبرد

بگو به ساقی مجلس به باده افیون ریز

وگرنه هیچ کس از این خمار جان نبرد

بر اهل فضل جهان سردگونه شد دانم

کزین خزان فضیلت بهار جان نبرد

شمارهٔ 45

لب لعل تو می فروشی کرد

چشم مست تو باده نوشی کرد

این خطاها چو دید حاجب حسن

زان خط سبز پرده پوشی کرد

چه پراکنده گفت زلف، که دوش

خم شد و با تو سر به گوشی کرد

راز دل با لبت نگفته، خطت

سر برآورد وتیزهوشی کرد

عاقبت سست گردد اندر هجر

هرکه با عشق سخت کوشی کرد

خار، هر سرزنش که کرد، بهار

غنچهٔ تنگ دل خموشی کرد

شمارهٔ 48

اگر تو رخ بنمایی ستم نخواهد شد

ز حسن و خوبی تو هیچ کم نخواهد شد

برون ز زلف تو یک حلقه هم نخواهد رفت

کم از دهان تویی ذره هم نخواهد شد

گرم دو بوسه دهی جان دهم به شکرانه

کرم ز خاطر اهل کرم نخواهد شد

تو پاک باش و برون آی بی حجاب و مترس

کسی به صید غزال حرم نخواهد شد

اگر بر آن سری ای ماهرو که روز مرا

کنی سیاه به زلفت قسم، نخواهد شد

گرم زنی چو قلم بند بند، این سرمن

ز بندگیت جدا یک قلم نخواهد شد

رقیب گفت بهار از تو سیر شد، هیهات

به حرف مفت، کسی متهم نخواهد شد

شمارهٔ 50

کر چون تو نقشی ای صنم نقاش چین در چین کشد

عمر درازی بایدش کان زلف چین در چین کشد

گر سنبل و نسرین کشد از خط رخسار تو سر

رویت خط بیحاصلی بر سنبل و نسرین کشد

گر دل به زلفت افکنم خال تو گردد رهزنم

ور با لبت دل خوش کنم چشم تو از من کین کشد

جور تو را از عاشقان من دوست تر دارم به جان

آری جفای خواجه را خدمتگر دیرین کشد

گر کرده گیتی شهره ات ور حسن داده بهره ات

هم بر بیاض چهره ات روزی خط ترقین کشد

آن زلف بار جان کشد وین دل غم هجران کشد

تا آن کشد چونان کشد تا این کشد چونین کشد

جانا بهار از جان کشد بار غم هجر تو را

فرهاد باید تا ز جان بار غم شیرین کشد

شمارهٔ 53

نسیم صبحدم ازکوهپایه باز آمد

درخت سرو ز شادی به اهتزاز آمد

بیاکه طرهٔ سنبل زشوق گشت پریش

بیا که دیدهٔ نرگس به راه باز آمد

به یاد حضرت زردشت جام باده بنومن

که جشن حضرت جمشید جم فراز آمد

تو ناز می کن و دل می شکاف و رخ می تاب

که پیش ناز توام نوبت نیاز آمد

ببین که از در فرغانه می وزد امروز

همان نسیم که دوش از ره حجاز آمد

شمارهٔ 55

آن خط سبز بین که چه زببا نوشته اند

گویی خط از عبیر به دیبا نوشته اند

در معنی لب تو ز شنگرف نقطه ای

برگل نهاده شرح به بالا نوشته اند

یا نسختی ز مهر گیا ثبت کرده اند

یا سر خطی بحون دل ما نوشته اند

یا با خط غبار به گرد عقیق تر

رمزی ز زنده کردن موتی نوشته اند

شرحی ز نوشداروی کاوس داده اند

رازی ز معجزات مسیحا نوشته اند

آیات حسن مطلق و اسرار عشق پاک

با لاجورد بر گل رعنا نوشته اند

جز عشق، صانعی نبود در جهان «بهار»

بیهوده گفته اند جز این یا نوشته اند

شمارهٔ 58

خوبروبان یار را در عین یاری می کشند

دوستداران را به جرم دوستداری می کشند

مرغ وحشی چون نمی افتد به دست کودکان

مرغ دستاموزرا با زجر وخواری می کشند

شاهدان دیرجوش از دوستان باوفا

زود سیر آیند و ایشان را به زاری می کشند

دوستان خاص را مانند مرغ خانگی

درعروسی وعزا بررسم جاری می کشند

سر شبانان فی المثل گوسالهٔ پا بسته را

در قبال جستن گاو فراری می کشند

تا مگر ازکید بدخواهان دمی ایمن شوند

نیکخواهان را ز فرط خام کاری می کشند

بهر قربان بر سر راه حسودان دو رو

غمگساران را به جای غمسگاری می کشند

چون وزبر و پیل و رخ ازکار افتادند و

شمارهٔ 59

پیوند ببندند بتان لیک نپایند

ور زان که بپایند بگویند و نیایند

وانگه چو بیایند نخندند و ز عشاق

خواهندکه شان هیچ نبوسند و نگایند

گویند نباتی را، مردم به دهان در

گیرند، ولی نه بمکند ونه بخایند

این یوسفکان گرچه عزیزند ولیکن

ای کاش که هیچ از شکم مام نزایند

ور زان که بزادند شوند آبله رویان

تا زشت شوند و دل مردم نربایند

ور زان که ربودند بمیرند که عشاق

بر جای غزل نوحه بر ایشان بسرایند

شمارهٔ 62

کنون که کار دل از زلف یار نگشاید

سزد گر از من آشفته کار نگشاید

بلی ز عاشق آشفته کی گشاید کار

چو کار دل ز سر زلف یار نگشاید

ز روزگار در این بستگی چه شکوه کنم

دری که بست قضا روزگار نگشاید

در انتظار بسی کوفتیم آهن سرد

دربغ از آن که در انتظار نگشاید

به اختیار دل این کار بسته بگشایم

ولی زمانه در اختیار نگشاید

ز اشگ بگذرم و دیده شعله بار کنم

که کارم از مژهٔ اشکبار نگشاید

گل وفا ز نکویان طمع مدار بهار

که غنچهٔ هوس از این بهار نگشاید

شمارهٔ 65

من نگویم که مرا از قفس آزادکنید

قفسم برده به باغی و دلم شادکنید

فصل گل می گذرد همنفسان بهر خدا

بنشینید به باغی و مرا یادکنید

عندلیبان!گل سوری به چمن کرد ورود

بهر شاباش قدومش همه فریادکنید

یاد از این مرغ گرفتارکنید ای مرغان

چون تماشای گل و لاله و شمشادکنید

هرکه دارد زشما مرغ اسیری به قفس

برده در باغ و به یاد منش آزادکنید

آشیان من بیچاره اگر سوخت چه باک

فکر وبران شدن خانهٔ صیادکنید

شمع اگر کشته شد از باد مدارید عجب

یاد پروانهٔ هستی شده بر بادکنید

بیستون بر سر راه است مباد از شیرین

خبری گفته و غمگین دل فرهادکنید

جور و بیداد کند عمر جوانان کوتاه

ای بزرگان وطن بهر خدا دادکنید

گر شد از جورشما خانهٔ موری ویران

خانهٔ خویش محالست که آباد کنید

کنج وبرانهٔ زندان شد اگر سهم بهار

شکر آزادی و آن گنج خدادادکنید

شمارهٔ 67

حیله ها سازد درکار من آن ترک پسر

تا دل خویش به او بازدهم بار دگر

گه فرو ربزد بر لالهٔ تر مشک سیاه

گه بیاراید مشک سیه از لالهٔ تر

چون مرا بیند دزدیده سوی من نکرد

من ندانم چه کنم یارب ازین دزد نگر

ترک من حیله بسی داند در بردن دل

داشت باید دل از حیلهٔ ترکان به حذر

دل ازبن ترکان برگیر که این سنگ دلان

همه نیرنگ طرازند و همه افسونگر

چون ز دست تو دل تو بربودند به زرق

ز تو جان تو ربایند به افسون دگر

حبذا کشور ری و آن همه خوبان که دروست

که همه حور نژادند و همه ماه پسر

به سخن گفتن ماهند چوگوبند سخن

به کمر بستن سروند چو بندند کمر

اندرآن کشور جز روی نکو هیچ مجوی

کز نکوروئی آراسته اند آن کشور

هیچ در ایشان آئین دل آرایی نیست

در دبستان مگر این درس نکردند زبر

بیهده نیست که از من بربودند آن دل

که نهان داشتم از حمله ترکان ز نظر

دلکی هست مرا وین همه دلبر در پیش

نتوان دادن یک دل، به هزاران دلبر

به بتی دادم آن دل که مرا بود به دست

ای دریغا که مرا نیست جز این دل دیگر

وان بت من سوی ری رخت فروبست و برفت

من چنین ماندم بی دل به خراسان اندر

نیست کس تا چو دل خوبش دلی خواهم ازو

دل فروشی را بازار ببستند مگر

روز از این حسرت تا شام نشینم غمگین

شام ازین انده تا بام شمارم اختر

گر نیاساید از حسرت و اندوه، رواست

هرکرا نیست چو من از دل و دلدار خبر

شمارهٔ 69

نرگس غمزه زنش بر سر ناز است هنوز

طرهٔ پرشکنش سلسله باز است هنوز

عاشقان را سپه ناز براند از در دوست

بر در دوست مرا روی نیاز است هنوز

خاک محمود شد از دست حوادث بر باد

در دلش آتش سودای ایاز است هنوز

هر کسی را سر کوی صنمی شد مقصود

مقصد ساده دلان خاک حجاز است هنوز

گرچه شد عمر من از خط توکوتاه ولی

دست امّید به زلف تو دراز است هنوز

مسجد حسن تو از خط شده ویران لیکن

طاق ابروی تو محراب نماز است هنوز

روزی ای گل به چمن چشم گشودی از ناز

چشم نرگس به تماشای تو باز است هنوز

زین تحسرکه چرا سوخت پرپروانه

شمع دلسوخته در سوز وگداز است هنوز

باز شد شهپر مرغان گرفتار بهار

بستگی هاست که در دیده ی باز است هنوز

شمارهٔ 71

درگوش دارم این سخن از پیر می فروش

کای طفل بر نصیحت پیران بدار گوش

خواهی که خنده سازکنی چون غرابه خند

خواهی که باده نوش کنی چون پیاله نوش

کآن یک هزار خنده نموده است و دیده تر

وین یک هزار جرعه کشیدست و لب خموش

پوشیده می بنوش که سهل است این خطا

با رحمت خدای خطابخش جرم پوش

بر دوش اگر سبوی می آری به خانقاه

بهتر که بار منت دونان کشی به دوش

زاهدکه دین فروشد و دنیا طلب کند

او را کجا رسد که کند عیب می فروش

روزی دوکاستین مرادت بود به دست

در باب قدر صحبت رندان ژنده پوش

یاری و باده ای وکتابی وگوشه ای

گر دست داد پای به دامان کش و مکوش

گر دین و عقل نیست مرا زاهدا مخند

ور تاب وهوش نیست مرا ناصحا مجوش

کانجا که عشق خیمه زند نیست عقل و دین

وآنجاکه یار جلوه کند نیست تاب و هوش

ای مهربان طبیب چه پرسی ز حال من؟!

چون است حال رند قدح گیر جرعه نوش

پارینه مست بودم و دوشینه نیز مست

وامسال همچو پارم و امروز همچو دوش

خیز ای بهار عذرگناهان رفته خواه

زان پیشترکه مژدهٔ رحمت دهد سروش

شمارهٔ 73

مکن تو با دل من بیش از این به جورسلوک

که ملک زیر و زبر می شود ز جور ملوک

لبت به نغمهٔ جان بخش چون مسیحا، جان

دهد به پیکر بی روح مردم مفلوک

وفا کنی بچشیم و جفا کنی بکشیم

به حکم آن که بتان مالکند و ما مملوک

کند قمر به رخت سجده؟ این بود معلوم

رسد به نور رخت زهره؟ این بود مشکوک

بهار شاهد من در کمال حسن بود

چوآیت و دگران چون قبالهٔ محکوک

شمارهٔ 76

باز پیمان بست دل با دلبری پیمان گسل

سحر چشمش چشم بند و بند زلفش جان گسل

دوست کش، بیگانه پرور، دیرجوش و زودرنج

سست پیمان، سخت دل، مشکل پسند، آسان گسل

در نگاه تند چون قاتل ز مجرم جان ستان

در عطای بوسه چون سیر از گرسنه نان گسل

لفظ آتشبار او یاس آور و امّیدسوز

نرگس بیمار او دردافکن و درمان گسل

غمزه اش در دلبری یغماگر و مردم فریب

طره اش در کافری تقوی کش و ایمان گسل

دست هجرش فرش عیش و صفحهٔ شادی نورد

شور عشقش بیخ عمر و رشتهٔ عمران گسل

انبساط روح را با جوهر حرمان زدای

ارتباط وصل را با خنجر هجران گسل

لعل گوهربیز او گاه سخن مرجان فروش

مژهٔ خونریز او وقت غضب شریان گسل

نیست دل ز ایران گسستن خوش ولی ترسم «بهار»

دل ز ایران بگسلد زین فتنهٔ ایران گسل

شمارهٔ 78

از داغ غمت جانا می سوزم و می سازم

چون شمع ز سر تا پا می سوزم و می سازم*

از زشتی بدخوبان وز جور نکورویان

گه زشت وگهی زیبا می سوزم و می سازم

درویش ز دروبشی شاه از طمع بیشی

لیکن من از استغنا می سوزم و می سازم

سرخ ازتف عشقم دل، زرد از غم یارم رخ

دایم چو گل رعنا، می سوزم و می سازم

چون هیزم نغزم من یاران همه تردامن

در مجمر از آن تنها، می سوزم و می سازم

حاسد ز حسد سوزد بدخواه ز بدخواهی

من ز ابلهی آنها می سوزم و می سازم

نوربست مرا در دل، ناریست مرا در سر

زپن هر دو چراغ آسا می سوزم و می سازم

با اشگ روان چون شمع بربسته لب از شکوه

مردانه و پابرجا می سوزم و می سازم

دل کارگهی پرجوش دو رشتهٔ لب خاموش

پوشیده و ناپیدا می سوزم و می سازم

بستم زشکایت لب وزتن نگشود این تب

چه خامش و چه گویا می سوزم و می سازم

داغی که نهان دارم ارث از پدران دارم

من ای پسر از آبا می سوزم و می سازم

از آدم و حوا زاد این شعلهٔ بی فریاد

من ز آدم و از حوا می سوزم و می سازم

از خلد به راه آورد، انباز منست این درد

تا پا نکشم ز این جا می سوزم و می سازم

مرغی است روان من، افتاده به دام تن

در دامگه اعضا می سوزم و می سازم

یا رب بپذیر از من وین درد مگیر از من

پیوسته رها کن تا می سوزم و می سازم

زان کافت بیدردی ازکوردلی خیزد

با چشم و دل بینا می سوزم و می سازم

دیریست که بیمارم بس مشغله ها دارم

وز حسرت استشفا می سوزم و می سازم

شد جسم بهار از تب کانون بلا یارب

سختست غمم

شمارهٔ 79

بود آیا که دگرباره به شیراز رسم

بار دیگر به مراد دل خود باز رسم

بود آیا که ز ری راه صفاهان گیرم

وز صفاهان به طربخانهٔ شیراز رسم

خیزم از جای و بدان شهر طربخیز شوم

تازم از شوق و بدان خطهٔ ممتاز رسم

به ملاقات گرامی ادبایی که بود

جمله را قول و غزل تالی اعجاز رسم

هست رازی ازلی در دل شیراز نهان

خرّم آن روز که من بر سر آن راز رسم

بر سر مرقد سعدی که مقام سعد است

بسته دست ادب و جبهه قدم ساز رسم

همت از تربت حافظ طلبم وز مددش

مست مستانه به خلوتگه اعزاز رسم

مرغک تازه پرم زیر پرم گیر به مهر

تا ز فیض پر و بال تو به پرواز رسم

بود آیاکه ازین تنگ قفس نیم نفس

به سر صحبت مرغان خوش آواز رسم

حافظا بندهٔ رندان جهانست «بهار»

همتی تا به یکی خواجهٔ دمساز رسم

شمارهٔ 81

ز نادرستی اهل زمان شکسته شدیم

ز بس که داد زدیم آی دزد خسته شدیم

ز عشق دست کشیدیم و بهر کشتن خویش

به پایمردی اغیار دسته دسته شدیم

خراب گشت وطنخواهی از من و تو بلی

میان میوهٔ شیرین زمخت هسته شدیم

سری به دست شمال و سری به دست جنوب

بسان رشته در این کشمکش گسسته شدیم

چو رشته ای که به جهد از میان گسسته شود

جدا شدیم زخوبش و به غیر بسته شدیم

ز بی حیایی اغیار و بی وفایی یار

به جان دوست که یکباره دل شکسته شدیم

من و بهار به نیروی عشق ازین غرقاب

بساط خویش کشیدیم و فر خجسته شدیم

شمارهٔ 84

ای دوست بیا لختی ترک می و ساغرکن

از میکده بیرون شو جان بر لب کوثرکن

مست می وحدت شو پا بر سرکثرت زن

فانی شو و باقی باش تقلید پیمبرکن

کفتار نبی بشنو، اسرار ولی دریاب

چند این در و چند آن در، دریوزه ز حیدرکن

از هرچه جز او بگذر، در هرکه جز او منگر

بر درگه او سر نه، در حضرت او سرکن

بالمره مجاهد شو، پیوسته مشاهد باش

گرکام نشد حاصل، کن جهد و مکررکن

بر خنگ عمل بنشین در دست طلب بشتاب

جان را به لقا بفروز مس را ز صفا زرکن

شمارهٔ 86

تا توانی دفع غم از خاطر غمناک کن

در جهان گریاندن آسانست اشگی پاک کن

گر نسیم فیض خواهی ازگلستان وجود

یک سحر چون گل به عشق اوگریبان چاک کن

هرکه بار او سبکتر راه او نزدیکتر

بار تن بگذار و سیر انجم و افلاک کن

تا ز باغ خاطرت گل های شادی بشکفد

هرچه در دل تخم کین داری به زبر خاک کن

تا شوی فارغ بهار از بازبرس ابلهان

صوم رحمن کیر و چندی در سخن امساک کن

شمارهٔ 89

در ده شراب کهنه که آمد بهار نو

برخوان سرود تازه که شد روزگا ر نو*

برکن شعار کهنه ز تن این زمان که باغ

پوشیده است بر تن گلبن شعار نو

طی گشت هرج و مرج زمستان کز آسمان

آورده اند بهر چمن مستشار نو

دردا که کهنه کار وزیران ملک ما

هر روز نو شدند و نکردندکار نو

فصلی چنین بهار سه چیز است شرط عیش

عشق نو و نشاط نو وگلعذار نو

شمارهٔ 91

علی الصباح که بر طره ات زنی شانه

هزار نافه گشایی میان کاشانه

گر از بهشت گریزدکسی رواست بسی

که هست چون توبهشتی رخیش درخانه

کسان زنند به دیوانگیم طعنه و من

برآن که از غم عشق تو نیست دیوانه

کجا برون روی ای مهر دوست از دل من

که گنج را نسزد جای جز به ویرانه

کنون که وصل میسر نمی شود باری

من و فراق تو و ناله های مستانه

بگو به دوست نشاید نهاد پای امید

به خانه ای که در آن سرکشید بیگانه

عجب نباشد اگرشمع را بسوزد تن

به جرم اینکه زد آتش به جان پروانه

بهارکشتهٔ ترکی بودکه در ره او

گذشته شعر وی ازتاشکند و فرغانه

شمارهٔ 93

شبی گذشت به آسودگی و آزادی

هزار شکر بدین نعمت خدادادی

چه عیش های مهنا که روی داد به ما

بدین چمن که بدو باد روی آبادی

ز کهنه و نو گیتی نگشت شاد دلم

من و ملازمت لعبتان نو شادی

حدیث نعمت پرویز و حسن شیرین رفت

ولی چوکوه بجا ماند عشق فرهادی

بیار باده و آبی فشان بر آتش دل

که بی خبر شوم از قید خاکی و بادی

به شهربند حقیقت رسی ز راه مجاز

بلی نتیجهٔ شاگردیست، استادی

همیشه خرّم و شادیم از عنایت دوست

دوصد سپاس بدین خرمی و این شادی

شمارهٔ 96

آخر زغم عشقت ای طفل دبستانی

رفتم من از این عالم، عالم به تو ارزانی

عشق من و تو ای ماه بیرون ز شگفتی نیست

من پیر جهان دیده، تو طفل دبستانی

نشگفت گر از مجنون در عشق شوم افزون

کز معرفت افزون است شهری ز بیابانی

تو اول و تو ثانی در خوبی و رعنایی

ای ثانی بی اول وی اول بی ثانی

درآتش عشق ای دوست می سوزم و می بینی

وز درد فراق ای یار می نالم و می دانی

در عشق پشیمانی آیین محبت نیست

عاشق نبرد هرگز در عشق پشیمانی

در بند سر زلفت یک جمع پریشانند

زان جمله یکی نبود چون من به پریشانی

تو شاه نکوروبان، من شاه سخن گوبان

تو خود به نکورویی، من خود به سخندانی

ما را به فسون سازی جانا چه دهی بازی

تو کودک قفقازی، من رند خراسانی

تو ناز کنی از این، کَت دلبر خود خوانم

من فخر کنم از این کم بندهٔ خود خوانی

عشق تو به آسانی بیرون نرود از دل

بیرون نرود از دل عشق تو به آسانی

شمارهٔ 99

ای کمان ابرو به عاشق کن ترحم گاه گاهی

ور نه روزی بر جهد از قلب مسکین تیر آهی

آفتابا از عطوفت، بخش بر جان ها فروغی

پادشاها از ترحم، کن به درویشان نگاهی

گر گنه باشد که مردم برندارند از تو دیده

در همه عالم نماند غیر کوران بی گناهی

من کی ام تا دل نبازم پیش چشم کینه جوبت

کاین سیه با یک اشارت بشکند قلب سپاهی

بینمت چونان که بیند منعمی را بینوایی

رانی ام چونان که راند بنده ای را پادشاهی

گفتم از بیداد زلفت خویشتن را وارهانم

اشتباهی بود لیکن بس مبارک اشتباهی

گر به چاه افتند کوران، عذرشان باشد ولی من

با دو چشم باز رفتم، تا درافتادم به چاهی

چهره ام کاهی از آن شد، کز تب عشق تو هر دم

آنچنان لرزم

شمارهٔ 100

صبا ز طرهٔ جانان من چه می خواهی

ز روزگار پریشان من چه می خواهی؟

دلم ببردی و گویی که جان بیار ای دوست

به حیرتم که تو از جان من چه می خواهی؟

دوباره آمدی ای سیل غم، نمی دانم

دگر ز کلبهٔ ویران من چه می خواهی؟

جز آشیانه بلبل گلی به شاخ نماند

صبا دگر ز گلستان من چه می خواهی؟

کمال یافت نهالت ز آب چشم «بهار»

جز اینقدر، گل خندان من چه می خواهی؟

شمارهٔ 4 - در مرثیه و مادهٔ تاریخ فوت پدر

دربغ و درد که از کید فتنهٔ گردون

بشد صبوری ازما چوشد صبوری ما

دریغ از آن دل آگاه و خاطر دانا

که بردرند ز غم جامه صبوری ما

صبوری آن ملک شاعران طوس برفت

به خانقاه غم آمد دل سروری ما

تنم بسوخت ز اندوه هجر و دوری او

چگونه ساخت ندانم به هجر و دوری ما

چو نور باصره امد ز چشم ما پنهان

فغان و ناله که شد دور دور کوری ما

بهار با دل غمگین خود چنین می گفت

که مصرعی است به تاریخ او ضروری ما

سری ز جان برآورد و این چنین به سرود

بشد صبوری از ما چو شد صبوری ما

شمارهٔ 7 - در هجو روزنامهٔ اصفهان و نامهٔ ناهید

گو، ز من باد سحرگه به صفاهانی زشت

که کیی تو که به رخ بسته ای از حیله نقاب

غیرت از جنس تو برخیزد اگر برخیزد

سنبل از شوره، می از سرکه و ماهی ز سراب

تیر در چشم تو چونان که به چشم تو مژه

تیز بر ریش تو چونان که به ریش تو گلاب

پنجه ات باد قلم تا که به دست تو قلم

در پیت باد بلا تا که به پیش تو کتاب

کشور از جنس کثیف تو چو جنس تو کثیف

وطن از فکر خراب تو چو فکر تو خراب

خبث، پنهان به ضمیر تو چو آتش به حجر

فحش، پیدا ز کلام تو چو باران ز سحاب

تو و ناهید پدر سوخته چون عود و سلیم

نر و ماده بهم افتاده چو در کوی کلاب

نامهٔ تو ببرت چون ببر مرده کفن

خامهٔ او به کفش چون به کف قحبه خضاب

تو هجا گویی و ناهید ز تو نقل کند

نیک بنگر به چه ماند عمل آن دو جناب

چون یکی خر که بره پشگلکی اندازد

پس جعل نقل کند پشگل او را به شتاب

تو چو بوجهلی وناهید چو حمال حطب

ای سر و گردنتان درخور شمشیر و طناب

ای سیه نامهٔ ناهید و طرفدار ...

آلت آلت بدخواه وطن در هر باب

ورق سرخ و سیاه تو بود کهنهٔ حیض

یا رخ فاحشه ی پیرکه مالد سرخاب

شغل کناسی و قصابی با هم نسزد

ای اجانب راکناس و وطن را

شمارهٔ 8

اگر مدار بهم نیست کار آتش و آب

یکی به تیغ ملک بین مدار آتش و آب

شمارهٔ 10 - شوری

هرکه او نغمهٔ شوری بنواخت

ضرر و زحمت «شوری» نشناخت

کار اسلام خراب آن کس کرد

که پس ازمرگ نبی شوری ساخت

قتل عثمان شد از آن روز درست

که عمر کار به شوری انداخت

هرکه در بازی خود شوری کرد

تجربت شدکه در آن بازی باخت

عجز را پرده کشید از تلبیس

گر بزی کاو علم شور افراخت

شور، تزویر ضعیف است، بلی

عزم در کورهٔ شوری بگداخت

هر مزور که بدی اندیشید

قصد بنهفت و سوی شوری تاخت

هرکه خواهدکه مراد خود را

بشنود از تو، به شوری پرداخت

مشورت قاعدهٔ تردید است

نرسد مرد مردد بنواخت

شمارهٔ 13 - در وصف مجلهٔ فروغ تربیت

به باغ در، به مه دی خمیده خاربنی

به پیشم آمدگفتم درین چه خاصیت است

نه تیر قامت او را ز غنچه پیکانست

نه صدر حشمت او را ز برگ حاشیت است

بسان تیغی کان را نه قبضه و نه نیام

بسان شعری کان را نه وزن و قافیت است

میان

شمارهٔ 14 - کجاست؟

خارندگلبنان، چمنا پس گلت کجاست

پر شد ز زاغ صحن چمن بلبلت کجاست

استنبلا! خلافت اسلامیت چه شد

عثمانیا! جلالت استنبلت کجاست

خون شد قلوب خلق زتهران وانقره

ای شرع پاک مصطفوی!کابلت کجاست

زد لطمه فیل هند به قرآن، محمدا!

محمود شیر پرکنه زاولت کجاست

ایران خراب شد ز غزان،سنجرت چه شد

تهران زکفر محو شد ار طغرلت کجاست

شمارهٔ 17 - صفای هر چمن

خلیل زادهٔ آزاده ای که دیرگهیست

که حسنت از رخ چون برگ ارغوان پیداست

در آشکار و نهان کام دل بجو ز جهان

که خوبروی جهانی تو تا جهان پیداست

سرین نرم تو از امتحان برآمده خوب

خود امتحان چه که ناکرده امتحان پیداست

زگونهٔ تو به کون تو ره بریم بلی

صفای هر چمن از روی باغبان پیداست

شمارهٔ 22 - طاق نصرت

این که بینی در مقابل، نیست آن قوس قزح

بهر ما دست طبیعت طاق نصرت بسته است

گر رعیت بسته بود آن طاق را لطفی نداشت

خُرّمم کان طاق را دست طبیعت بسته است

شمارهٔ 29 - به منکر عشق

سختم عجب آید ز خلقت زن

کایزد را زبن کرده ملتمس چیست

دوشیزه به شوهر چو رفت، دیگر

او را به پسر زادن این هوس چیست

زهدان چو شود از جنین گرانبار

آن شادی حبلی بهر نفس چیست

با آن همه سنگینی و مشقت

این بستگی و انقیاد کس چیست

چون مرغ جنین از قفس برآمد

دیگر بوی این علقهٔ قفس چیست

از بهر یکی کودکی، عروسی

از هیچ تحمل نکرده بس، چیست

شب گوش نهادن به ناله طفل

چون قافله بر نالهٔ جرس چیست

لالایی محزون که از سموات

صوت ملکش داده باز پس چیست

تا دست بجنباندش دمادم

گهواره نهادن به دسترس چیست

گر نیمشبی از تبی بجنبد

جنبیدن و جستن به خار و خس چیست

رفتن پی داروی او شبانه

چون موس عمران پی قبس چیست

در پاس وی از خواب و خورگذشتن

مانند یکی نامور عسس چیست

تا طفل کلان گردد و شود پیر

دل بازنهادن بدو و بس چیست

من سخت فرومانده ام در این راز

کاین معنی اگرعشق نیست پس چیست؟

ور عشق نزاید از این میانه

خود زاین همه پیرایه ملتمس چیست؟!

شمارهٔ 32 - به مناسبت سقوط امپراتوری عثمانی

فغان که ترک مرا تیره گشت رومی روی

دگر به گرد دل خسته ترکتازی نیست

برفت شوکت و طی شد جمال و طلعت او

مرا دگر به رخ انورش نیازی نیست

شمارهٔ 36 - گل سرخ

دوش زندانبان بگشاد در و با من گفت

مژده ای خواجه که امروز گل سرخ شکفت

ناگهان اشگم از دیده روان شد زبرا

یادم از خانه ی خویش آمد و مغزم آشفت

خادمی آمد و از خانه بیاورد خورش

مرد زندانبان آن گریه ی من با وی گفت

یادم آمدکه به فصل گل با دلبر خویش

پیش هر گلبن بودیم به گفت و به شنفت

که گلی رنگین چیدم من و دلبر بگرفت

ساق آن گل را زیر شکن زلف نهفت

گه یکی چید نگار من و بر سینهٔ من

نصب کرد آن گل و بوسیدم دستش هنگفت

بجز این دو نشد از باغ گلی چیده که هست

گل به گلبن خوش و بلبل به کل و مرد به جفت

دلم آزرده شد از دیدن آن خرمن گل

بیم آن بود که بر لب گذرد حرفی مفت

شمارهٔ 40 - آشوب بغداد

چو ازگشت زمان آلمان و اتریش

به چنگ حزب نازی اندر افتاد

بپا گردید جنگی خانمان سوز

که مانندش ندارد آدمی یاد

ز ده کشور فزون در چنگ آلمان

به یک ضربت شدند از هستی آزاد

عروس دهر پاربس نکوروی

بخفت اندر بر این تازه داماد

به پیش این قضای آسمانی

به تنها انگلستان اندر استاد

ولی ملک عراق اندر میانه

ز ناگه کودتایی کرد بنیاد

«رشید عالی» از اعیان تازی

به آشوب و به شورش دست بگشاد

وزان پیمان که با انگلستان بود

گذرکرد و ندای حرب درداد

به قصد پادگان انگلستان

سپاه از هر طرف بیرون فرستاد

برای یاربش آمد ز محورا

*اببما به هفتاد به هشتاد

بپا شد طرفه جنگی کز نهیبش

برآمد از جوان و پیر فریاد

رشید ازترک و ایران یاوری خواست

به دست آویز عهد سعدآباد

در این اثنا سپاه انگلستان

مظفرگشت در آغاز خرداد

رشید عالی از بغداد بگریخت

هزیمت راگرفته پیشی از باد

سوی خاک عجم از آب بگذشت

دل از غم، پر ز آتش، لب پر از باد

بلی بی شک هزیمت جست خواهد

چو شاگردی بجوید کین استاد

نبود این، جز یکی آشوب ناچیز

کزان آشوب جنگی بلعجب زاد

هم از این بلعجب تر نکته اینست

که تاریخش بود «آشوب بغداد»

شمارهٔ 43 - هدیهٔ دوست در زندان

حضرت سالار بهر مرغ گرفتار

از ره اکرام آب و دانه فرستاد

آب حیات اندرون کوزهٔ مینا

تا دهدم عمر جاودانه، فرستاد

هفت عددکوزهٔ نبات کرم کرد

سه خم شیرین می مغانه فرستاد

از سر انصاف، تلک عشرکامل

تا نزنم در نقیصه چانه، فرستاد

یاشد رمزی گر امتنان رهی را

خربزه بخشید و هندوانه فرستاد

دانست این بنده تشنهٔ سخن اوست

کاهلی طبع را بهانه فرستاد

خشک لبم یافت، زان قبل شکر تر

در عوض شکرین ترانه فرستاد

شکر کنم زو که این همه شکر تر

در خم سربسته بی نشانه فرستاد

یا بدل شعر تازه نزلی موزون

شهد و شکر کرده در میانه فرستاد

بختش خواهم بلند و هیچ نبینم

کاو بفرستاد هدیه یا نفرستاد

شمارهٔ 46 - بدان و بگوی

سخن چوگویی سنجیده گوی در مجلس

که از کلام نسنجیده خوار گردد مرد

درست گوی و ادب ورز و بر گزافه مرو

صریح باش و به جد کوش و گرد هزل مگرد

بسا سخن که ازو خاست بحث و جنگ و قتال

بسا عمل که از او زاد رشگ و کین و نبرد

گر آنچه گویی دانی، بری فراوان سود

ور آنچه دانی گویی، کشی فراوان درد

نه هرکه هرچه توانست کفت، بایدگفت!

نه هرکه هرچه توانست کرد، بایدکرد!

شمارهٔ 49 - طلب آمرزش

عمری به باد رفت و به جا ماند این کتاب

باشدکشی بخواند وآمرزش آورد

ای مهربان رفیق که خواندی کتاب من

شاید به چشم ذوق تو صد عیب برخورد

گر عیبی اندر آن نگری عیب پوش باش

زبرا تو زود بگذری، این نیز بگذرد

با این همه معانی و این سبک و انسجام

چشم حسودکورکه جز عیب ننگرد

با مردگان خویش مروت کنید از آنک

او نیست تا جواب شما را بیاورد

شمارهٔ 54 - قطعهٔ هندی

بنگر برنج را که به چندین حقارتش

آهنگ شهر علوی از بن شهر بند کرد

افکند قشر صورت و شد کوفته بدنگ

وانگاه پخته گشت و جهانش بلند کرد

شمارهٔ 59 - جای زحمت

بی زحمت و دردسر چه جاییست

جایی که در آن بشر نباشد

کانجاکه در آن بشر نهاد پای

بی زحمت و دردسر نباشد

شمارهٔ 64 - از یک مضمون عربی

چون همه درکینه با من چرخ نیلی رنگ شد

سنگ گشتم شیشه گرشد،شیشه گشتم سنگ شد

شمارهٔ 67 - صبر و ثبات

مرد باید که ز گشت فلک و اختر

تن به اندوه و به غم خیره نرنجاند

صبر بایدکه به آلام ظفر یابی

ور نه آلام تن مرد بسنباند

مرد را شاید در محنت روزافزون

صبر ایوب نبی لختی برخواند

رنجه از بازی گردون نتوان بودن

کاسمان بازی از اینگونه بسی داند

پایداری کن در حادثهٔ گیتی

تا دم حادثه ازکار فروماند

این نبینی که کند شاخهٔ کوچک را

باد و آن شاخ قوی را بنجنباند

شمارهٔ 70 - این هم نماند

نماند درد و درمان هم نماند

نماند وصل و هجران هم نماند

بهارا غم مخورکاندر زمانه

نماند عیش و خذلان هم نماند

به تهران در منال ازیاد استخر

که رفت استخر وتهران هم نماند

شود ایران بسی آباد و ویران

همان آباد و وبران هم نماند

نپاید چین و ژاپون هم نپاید

نماند روس و آلمان هم نماند

نماند انگلیسی خردمند

همان هندوی نادان هم نماند

بمیرد مرغ و ماهی هم بمیرد

نماند وحش و انسان هم نماند

اگرچه دیر ماند نام نیکو

سرانجام ای پسر آن هم نماند

بتوفد پردهٔ این نجم ساکن

زمین گرد گردان هم نماند

بر این افراشته سقف مرصع

قنادیل فروزان هم نماند

بجز یک ذات کاصل کاینات است

صور و اسماء و اعیان هم نماند

بد و خوب جهان اندر زوال است

پس این جنگ و جدال ما خیال است

شمارهٔ 72 - در هجو یکی از زن های تهران

هر شب میان خانه افسر زن ...

نامحرمان صلای خبردار می کشند

مرد و زن و پدرزن و مادرزن و عروس

در بزم عیش باده کلنار می کشند

کدبانوان و دخترکان و عروسکان

در نزد غیر پرده ز رخسار می کشند

از بس غربو و هلهله، گویی میان جمع

نایب حسین را به سردار می کشند

ضرب و غریو و کف زدن خارج از اصول

کوبی که خرس را سوی بازار می کشند

مشدی عباد و قربده و دنبلی ...

برگرد کمان و دف و تار می کشند

هرکس که نیم شب ز خیابان گذرکند

او را میان خانه به اصرار می کشند

کف می زنند وهلهله بسیار می کنند

می می خورند و عربده بسیار می کشند

همسایگان خستهء مسکین ز خواب خوش

برجسته فحش داده و سیگار می کشند

دنبک روان و دایره گرم و رنودمست

تا صبحدم ز گردهٔ هم کار می کشند

پرسیدم از پلیس محل کاین سرا زکیست؟

کانجا حجب، ز چهرهٔ اسرار می کشند

نرمک جواب داد که هست این حرمسرا

بازار ... فروشی و ... جار می کشند

شمارهٔ 75 - قطعه

آسمان با کسی وفا نکند

تا به هفتادکس جفا نکند

نکند پادشا گدایی را

تا دوصد پادشا گدا نکند

آنچنان کارها شدست خراب

که دگرگپ زدن کرا نکند

ور زنی بانگ بر کریوهٔ کوه

کوه در پاسخت صدا نکند

نیست ایزدبه فکرنوع بشر

یا همین فکرکارما نکند

شمارهٔ 81 - لطیفه

مثقلی با من ز روی طنز گفت

صحبت از فضلت به کشور می رود

گر ترا دستی است درعلم سیر

کشف این رمزت میسر می رود

این جهان چه؟ گاو چه؟ ماهی کدام

کز خیالش عقلم از سر می رود

گفتم اندر بی ثباتی های دهر

زبن اشارت ها مکرر می رود

یعنی این دنیاست روی شاخ گاو

پشت کردی،

شمارهٔ 82 - جهد و کوشش

اهتمام و شوق اگر یاور شود

مرد خامل ذکر نام آور شود

شوق را باطل مکن در خویشتن

تا ز نورش خاطرت انور شود

کاتش تابان به خاکستر درون

گر بماند دیر، خاکستر شود

کودکی نقاش بشناسم که داشت

آرزو تا قائد کشور شود

چون که قائد گشت لشگر گرد کرد

تا به گیتی بر سران سرور شود

پس عجب نی گرز گشت روزگار

مردک نقاش اسکندر شود

دیده شدکاندر جهان از فیض رب

کودکی نجارپیغمبر شود

تاکه اوضاع جهان بر باطل است

کی تواند حق ضیاگستر شود

تا بود قدر و شرف محکوم زر

هرکه ناکس تر، مقدس تر شود

علم باید تا جهان گیرد نظام

کار باید تا جهان چون زر شود

فکر دیگر باید و مردی دگر

تاکه اوضاع جهان دیگر شود

خدمت استاد باید دیرگاه

تاکه دانشجوی دانشور شود

شمارهٔ 86 - در ذم یکی ز عمال آستان قدس رضوی که بهار را در مشهد تکفیرکرده بود

ای جناب میرزا .. از بهر چه

حکم بر کفر من دلریش محزون داده اید؟

اشتباهات عجیب و انتسابات خنک

همچو آروغ از درون سینه بیرون داده اید

چون منی در آستانه باعث ضعف شماست

زان سبب در عزل من دستور معجون داده اید

گر برای هجو اول بود، کان هجوی نبود

کز غضب رخساره را رنگ طبرخون داده اید

ور برای دست بوسی بود، کان روز آمدم

لیک دیدم صلح را ترتیب وارون داده اید

خود سراپا جوهر هجوید و بهر هجو خویش

زین خریت ها به دست خلق مضمون داده اید

داد نتوان شرح نسبت هاکه بر این بیگناه

آنچه سابق داده اید و آنچه اکنون داده اید

من ز شفقت هجو را هرچندکمترگفته ام

از لجاجت لفت را هر لحظه افزون داده اید

شاعران طوس ملعونند ای عالی جناب

چون ندای جنگ با این قوم ملعون داده اید

گفته اید این شخص باشد دشمن دین مبین

این چنین نسبت به من یاسیدی چون داده اید؟

در بزرگی این همه کین و لجاج از بهر چیست

حضرتعالی مکر در بچگی کون داده اید

شمارهٔ 89 - تسلیت

خواجهٔ فرخ سیر محمد دانش

ای که سخن گستری و دانش پرور

نثر تو چون بر صحیفه خامهٔ بهزاد

نظم

شمارهٔ 90 - زبان مادر

والدین ار به روی فرزندان

نگشایند از فضایل در

ضرر این جنایت آخر کار

بازگردد به مادر و به پدر

قصهٔ مجرمی است بی تقصیر

کرده در وی گناه غیر اثر

صورتی چون قمر دمیده به شب

سیرتی چون به شب گرفته قمر

شاخ نیکیش مانده بی حاصل

نخل زشتیش گشته بارآور

سالش از بیست ناگذشته هنوز

کرده دزدی ز شصت افزون تر

روزی آنجا که بود یلخی شاه

شتر و مادیان و قاطر و خر

حمله ای برد و ییش کرد بسی

بختی و ناقه، اشهب و استر

راه داران شه گرفتندش

ازپس حرب و کوشش منکر

حبس کردند و از پس دو سه روز

حکم قتلش برآمد از محضر

رقم قتل از زبان قلم

برنگردد مگر به قوت زر

هست قانون نوشته بهر عوام

که همه بی کسند و بی یاور

امر شد تا به دارش آویزند

که

شمارهٔ 91 - ماده تاریخ بنای هنرستان دختران زردشتیان

به عهد شاه محمدرضا که بر سر او

گرفته طالع بیدار چتر فتح و ظفر

در آن زمان که ز تدبیر و اهتمام قوام

تهی ز لشکر بیگانه گشت این کشور

به سعی و همت زردشتیان ایرانی

بنای این هنرستان نو رسید بسر

بنام کیسخرو پور شاهرخ آن را

لقب نهادند آزادگان نیک سیر

هماره شاد بماناد روح کیخسرو

که جز به راه وطن دوستی نکرد گذر

بود امید که دوشیزگان روشندل

ز علم و عفت ازین بوستان برند ثمر

زیمن پرورش نیک و حسن آموزش

بپرورند به هر سال عده ای مادر

چو شد تمام بنا، خواستند تاربخش

به رسم سنت دیرینه زین سخن گستر

رقم زد از پی تاریخ سال کلک بهار

که: «باد این هنرستان مطاف علم و هنر»

شمارهٔ 93

برکش مراکه گوهر شمشیر آبدار

تا از نیام برنکشندش پدید نیست

شمارهٔ 96 - ای دختر

تکیه منمای به حسن و به جمال ای دختر

سعی کن در طلب علم و کمال ای دختر

ذره ای علم اگرت در وسط مغز بود

به که در کنج لبت دانهٔ خال ای دختر

بی هنر نیست موثر صفت غنج و دلال

با هنر جلوه کند غنج و دلال ای دختر

شمارهٔ 101 - در وصف بینش نامی که مژگانی سفید و چشمانی کم دید داشت

آن چشم سفیدی که بود چشمش کور

درکشور ما گشته به بینش مشهور

بیهوده کنند نام کاکا الماس

برعکس نهند نام زنگی کافور

شمارهٔ 105 - دل خودکامه

کاش بودم زان کسان کاندر جهان

سازگار آیند با هر خار و خس

یا از آن مردم که گرد آیند زود

نزد هرشیرینیئی همچون مگس

آن کسم منکر سر خودکامگی

سر فرو نارم به نزد هیچ کس

باهمه خوبی بس آیم من ولیک

نیستم با این دل خودکامه بس

آن عقابم من که باشد جای من

یا به دست خسروان یا در قفس

کل ما فی الدهر عندی قذره

غیر رکض الرمح فی ظل الفرس

شمارهٔ 108 - مردمان لئیم

این ناکسان که کوس بزرگی همی زنند

ممتاز نیستند ز کس جز به مال خوبش

بستان و باغ دارند اما نمی دهند

هرگز یکی چغاله به طفل چغال خویش

خاتون اگر خیال خیاری کند، نهد

سر چون خیار بر سر فکر و خیال خویش

محصول باغ و باغچهٔ خانه را دهند

بقال راکه بارکند بر بغال خویش

وز بهر اهل خانه فرستدگه غروب

زانگور غژم گشته و آلوی کال خویش

چون کوت کش بیاورد از بهر باغ کوت

مزدیش نیست تا نتکاند جوال خویش

حمالی ار زغال بیارد برایشان

باید که خاکه بسترد از دست و بال خویش

ور دست و بال او نشد ازگرد خاکه پاک

بایست یک درم فکند از زغال خویش

گر سائلی بخواهد از آن قوم حاجتی

نادم کنندش از جبروت و نکال خوبش

چیزی طلب کنند ز سائل به دست مزد

گر خواست پس بگیرد از آنان سؤال خویش

اندر پیش دوند و بلیسند دست و پاش

بینند اگر یکی مگس اندر مبال خوبش

چون گربهٔ گرسنه که جسته است طعمه ای

غرند پای سفره به اهل و عیال خوبش

یک لقمه نان خود را دارد عزیزتر

از دختر و زن و پسر و عم و خال خویش

آنان که فکر لقمهٔ نانشان به سر پزند

جان می نهند بر سر فکر محال خوبش

کاش این مواظبت که زنان حرام خود

دارند، داشتند ز جفت حلال خویش!

شمارهٔ 111 - یک تشبیه جالب

بنگر به گردن کج و چشمان احولش

گویی به قعر چاه نگه می کند خروس

شمارهٔ 115 - ضلال مبین

دیدم به بصره دخترکی اعجمی نسب

روشن نموده شهر به نور جمال خویش

می خواند درس قرآن در پیش شیخ شهر

وز شیخ دل ربوده به غنج و دلال خویش

می داد شیخ، درس ضلال مبین بدو

و آهنگ ضاد رفته به اوج کمال خویش

دختر نداشت طاقت گفتار حرف ضاد

با آن دهان کوچک غنچه مثال خویش

می داد شیخ را به «دلال مبین» جواب

وان شیخ می نمود مکرر مقال خویش

گفتم به شیخ راه ضلال این قدر مپوی

کاین شوخ منصرف نشود از خیال خویش

بهتر همان بودکه بمانید هر دوان

او در دلال خویش و تو اندر ضلال خویش

شمارهٔ 117 - بعد از هجرت قوام ا لسلطنه در

رفت از ایران قوام السظه زانک

پهنه کوچک بدُ و نبرد بزرگ

روی ازین ره بتافت زبرا بود

راه باربک و ره نورد بزرگ

پاره شد نسخهٔ پزشک، آری

خسته بود این مریض و درد بزرگ

او نگنجید در عمل که بدند

فکرها خرد وکارکرد بزرگ

او خردمند بود و خلق عوام

مملکت تنگ بود و مرد بزرگ

شمارهٔ 123 - قطعه (خطاب به استاد جلال همایی)

به گلگشت جنان گل می فرستم

به رضوان شاخ سنبل می فرستم

به هندستان فضل و خلر علم

می و موز قرنفل می فرستم

ستاک نرگس وشاخ بنفشه

به ساری و به آمل می فرستم

حدیث خوش به قمری می سرایم

سرود خوش به بلبل می فرستم

به امریکی تمول می فروشم

به پاریسی تجمل می فرستم

به قابوس و به صابی از رعونت

خط و شعر و ترسل می فرستم

ز خودبینی و رعنایی و شوخی است

که جزوی را سوی کل می فرستم

به جلفای صفاهان از سر جهل

شراب صافی و مل می فرستم

به تبت مشک اذفر می گشایم

به ماچین تار کاکل می فرستم