دیوان اشعار افضل‌الدین خاقانی_ترجیحات1تا35
ترجیع بند
ترجیعات
شمارهٔ ۱ - در مدح جلال الدین اخستان شروان شاه
جام ز می دو قله کن خاص برای صبح‌دم****فرق مکن دو قبله دان جام و صفای صبح‌دم
بر تن چنگ بند رگ وز رگ خم گشای خون****کآتش و مشک زد به هم نافه‌گشای صبح‌دم
جام چو دور آسمان درده و زمین فشان****جرعه چنان که برچکد خون به قفای صبح‌دم
چرخ قرابهٔ تهی است پارهٔ خاک در میان****پری آن قرابه ده جرعه برای صبح‌دم
حلق و لب قنینه بین سرفه‌کنان و خنده زن****خنده بهار عیش دان، سرفه نوای صبح‌دم
ساقی اگر نه سیب تر بر سر آتش افکند****این همه بوی چون دهد می به هوای صبح‌دم
صورت جام و باده بین معجز دست ساقیان****ماه نو و شفق نگر نور فزای صبح‌دم
باده به گوش ماهیی بیش مده که در جهان****هیچ نهنگ بحرکش نیست سزای صبح‌دم
صبح شد از وداع شب با دم سرد و خون دل****جامه دران گرفت کوه، اینت وفای صبح‌دم
شمع که در عنان شب زردهٔ بش سیاه بود****از لگد براق جم، مرد بقای صبح‌دم
موکب صبح را فلک دید رکابدار شه****داد حلی اختران نعل بهای صبح‌دم
شاه معظم اخستان شهر گشای راستین****داد ده ظفر ستان، ملک خدای راستین
رطل کشان صبح را نزل و نوای تازه بین****زخمه زنان بزم را ساز و نوای تازه بین
رنگ بشد ز مشک شب بوی نماند لاجرم****باد برآبگون صدف غالیه‌سای تازه بین
بید بسوز و باده کن راوق و لعل باده را****چون دم مشک و عود تر عطر فزای تازه بین
سوخته بید و باده‌بین رومی و هندویی بهم****عشرت زنگیانه را برگ و نوای تازه بین
نافهٔ چین کلید زد صبح و کلید عیش را****بر در عده‌دار خم قفل گشای تازه بین
ترک سلاح پوش را زلف چو برهم اوفتد****عقل صلاح کوش را مست هوای تازه بین
شاهد روز کز هوا غالیه‌گون غلاله شد****شاهد توست جام می زو تو هوای تازه بین
نیست جهان تنگ را جای طرب که دم زنی****ز آن سوی خیمهٔ فلک خم زن و جای تازه بین
زیر پل فلک مجوی آب وفا ز جوی کس****بگذر از این پل کهن آب وفای تازه بین
لهجهٔ راوی مرا منطق طیر در زبان****بر در شاه جم نگین، تحفه دعای تازه بین
قلعهٔ گلستان شه قلهٔ بوقبیس دان****حصن شما خیش حرم کعبه سرای تازه بین
رستم کیقباد فر حیدر مصطفی ظفر****همره رخش و دل دلش فتح و غزای راستین
بر ره قول کاسه‌گر نوای نو زند****بر سر خوانچهٔ طرب مرغ صلای نو زند
مرغ قنینه چون زبان در دهن قدح کند****جان قدح به صد زبان لاف صفای نو زند
طاس چو بحر بصره بین جزر و مدش به جرعه‌ای****ساحل خاک را ز در موج عطای نو زند
بزم چو هشت باغ بین باده چهار جوی دان****خاصه که ساز عاشقان حور لقای نو زند
سنگ به لشکر افکند منهی عقل و آخرش****قاضی لشکر مغان حد جفای نو زند
و آن می عقل دزد هم نقب زند سرای غم****لاجرمش صفیر خوش چنگ سرای نو زند
چنگ بریشمین سلب کرده پلاس دامنش****چون تن زاهدان کز او بوی ریای نو زند
نای چو زاغ کنده پر نغز نوا چو بلبلان****زاغ که بلبلی کند طرفه نوای نو زند
دست رباب را مجس تیز و ضعیف و هر نفس****نبض‌شناس بر رگش نیش عنای نو زند
بربط اگر دم از هوا زد به زبان بی‌دهان****نی به دهان بی زبان دم ز هوای نو زند
چنبر دف شود فلک مطرب بزم شاه را****ماه دو تا سبو کشد زهره ستای نو زند
شاه خزر گشای را هند و خزر شرف دهد****بر پسر سبکتکین هند گشای راستین
جام و تنوره بین به هم باغ و سرای زندگی****ز آتش و می بهار و گل زاده برای زندگی
بر در درج خط قدح از افق تنوره بین****عکس دو آفتاب را نورفزای زندگی
حجرهٔ آهنین نگر، حقهٔ آبگینه بین****لعل در این و زر در آن، کیسه‌گشای زندگی
جام پری در آهن است از همه طرفه‌تر ولی****نقش پری به شیشه بین سحرنمای زندگی
دائرهٔ تنوره بین ریخته نقطه‌های زر****کرده چو سطح آسمان خط سرای زندگی
شبه سپید باز بین بر سر کوه پر طلا****باز سپید روز بین بسته قبای زندگی
قطره و میغ تیره بین شیره سفید و تخمه کان****عالم دردمند را کرده دوای زندگی
سال نو است و قرص خور خوانچهٔ ماهی افکند****وز بره خوان نو نهد بهر نوای زندگی
تابهٔ زر ندیده‌ای بر سر ماهی آمده****چشمهٔ خور به حوت بین وقت صفای زندگی
ابر چو پیل هندوان آمد و باد پیل‌بان****دیمه روس طبع را کشته به پای زندگی
روز یکم ز سال نو جشن سکندر دوم****خاک ز جمرهٔ سوم کرده قضای زندگی
شاه سکندر هدی، چشمهٔ خضر رای او****بی‌ظلمات چشمه بین زاده ز رای راستین
ای به هزار جان دلم مست وفای روی تو****خانهٔ جان به چار حد وقف هوای روی تو
رشتهٔ جان برون کشم هر مژه سوزنی کنم****دیده بدوزم از جهان بهر وفای روی تو
تا چو کبوتران مرا بام تو نقش دیده شد****کافرم ار طلب کنم کعبه به جای روی تو
گرچه چو پشت آینه حلقه به گوش تو شدم****آینه کردم اشک را خاص برای روی تو
از همه تا همه مرا نیم دل است و یک نفس****هر دو به مهر کرده‌ام بهر رضای روی تو
قفل به سینه برزدم کوست خزینهٔ غمت****قفل خزینه ساختم دست‌گشای روی تو
غمزه زنان چو بگذری سنبله موی و مه قفا****روی بتان قفا شود پیش صفای روی تو
چون به قفای جان دود عمر به پای روز وشب****عمر فشان همی دود جان به قفای روی تو
هر که نظارهٔ تو شد دست بریده می‌شود****یوسف عهدی و جهان نیم بهای روی تو
هستی خاقنی اگر نیست شد از تو جو به جو****بر دل او به نیم جو باد بقای روی تو
سمع خدایگان شود چون دهن تو گنج در****چون به زبان من رود مدح و ثنای روی تو
پانصد هجرت از جهان هیچ ملک چنو نزاد****از خلفای سلطنت تا خلفای راستین
نیست به پای چون منی راه هوای چون تویی****خود نرسد به هر سری تیغ جفای چون تویی
دل چه سگ است تا بر او قفل وفای تو زنم****کی رسد آن خرابه را قفل وفای چون تویی
بوسه خرانت را همه زر تر است در دهن****وان من است خشک جان بوسه بهای چون تویی
گر چه چراغ در دهن زر عیار دارمی****کی شودی لبم محک از کف پای چون تویی
گه گه اگر زکات لب بوسه دهی به بنده ده****تا به خراج ری زنم لاف عطای چون تویی
همچو سپند پیش تو سوزم و رقص می‌کنم****خود به فدا چنین شود مرد برای چون تویی
گفتی اگرچه خسته‌ای غم مخور این سخن سزد****خود به دلم گذر کند غم به بقای چون تویی
با همه خستگی دلم بوسه رباید از لبت****گربهٔ شیردل نگر لقمه ربای چون تویی
نوبهٔ خواجگی زنم بهر هوای تو مگر****نشکند از شکستگان قدر هوای چون تویی
بر سر خاقانی اگر دست فرو کنی سزد****کوست دلی و نیم جان روی نمای چون تویی
از تو به بارگاه شه لاف دو کون می‌زنم****کم ز خراج این دوده نزل گدای چون تویی
از شه عیسوی نفس عازر ملک زنده شد****معجزه را همین قدر هست گوای راستین
اهل نماند بر زمین، اینت بلای آسمان****خاک بر آسمان فشان هم ز جفای آسمان
چون پس هر هزار سال اهل دلی نیاورد****این همه جان چه می‌کند دور برای آسمان
ای مه مگو کآسمان اهل برون نمی‌دهد****اهل که نامد از عدم چیست خطای آسمان
کوه کوه می‌رسد، چون نرسد دل به دل؟****غصهٔ بیدلی نگر هم ز عنای آسمان
با همه دل شکستگی روی به آسمان کنم****آه که قبلهٔ دگر نیست ورای آسمان
محنت و حال ناپسند، اینت فتوح روز و شب****پلپل و چشم دردمند، اینت دوای آسمان
باد دریغ در دلم کشت چراغ زندگی****بوی چراغ کشته شد سوی هوای آسمان
بر سر پای جان کنان گردم و طالع مرا****پا و سری پدید نه چون سر و پای آسمان
گرچه به موئی آسمان داشته‌اند بر سرم****موی به موی دیده‌ام تعبیه‌های آسمان
زعم من است کآسمان سجدهٔ سگدلان کنم****زان چو دم سگان بود پشت دوتای آسمان
بس که قفای آسمان خوردم و یافتم ادب****تا ادب اذ السما کوفت قفای آسمان
جیب دریده می‌رود گرد قوارهٔ زمین****بو که رسم به محرمی زیر وطای آسمان
نیست فرود آسمان محرم هیچ ناله‌ای****نالهٔ خاقانی از آن رفت ورای آسمان
یا کند آسمان قضا عمر مرا که شد به غم****یا کنم از بقای شه دفع قضای آسمان
از گهر یزیدیان زاده علی شجاعتی****کز سر ذوالفقار او زاده قضای راستین
تاجور جهان چو جم تخت خدای مملکت****خاتم دیوبند او بند گشای مملکت
انس و پریش چون ملک زله‌ربای مائده****دام و ددش چو مورچه هدیه فزای مملکت
دیودلان سرکشش حامل عرش سلطنت****مرغ پران ترکشش پیک سبای مملکت
افسر گوهر کیان، گوهر افسر سران****خاک درش چو کیمیا بیش بهای مملکت
عقل که دید طلعتش حرز بر او دمید و گفت****اینت شه ملک سپه، عرش لوای مملکت
گفت جهانش ای ملک تو ز کیانی از کیان****گفت ز تخم آرشم نجل بقای مملکت
گفت به تیغش آسمان کای گهری تو کیستی****گفت من آتش اجل زهر گیای مملکت
گرچه به باطل اختران افسر عاجزان برند****اوست مظفری به حق خانه خدای مملکت
مار به ظلم اگر برد خایهٔ موش ناسزا****جان پلنگ چون برد کوست سزای مملکت
مشتری از پی ملک کرد سجل خط بقا****بست بنات نعش را عقد برای مملکت
بدر ستاره لشکر است اوج طراز آسمان****بحر نهنگ خنجر است ابر سخای مملکت
بدر چو شعری سیم بحر چو کسری دوم****دولت ظلم کاه او عدل فزای راستین
چون شه پیل‌تن کشد تیغ برای معرکه****غازی هند را نهد پیل به جای معرکه
بینی از اژدها دلان صف زدگان چو مورچه****خایهٔ مورچه شده چرخ ورای معرکه
تیغ نیام بفکند چون گه حشر تن کفن****راست چو صور دردمند از سر نای معرکه
اسب به چار صولجان گوی زمین کند هبا****طاق فلک به پا کند هم به هبای معرکه
بیشه ستان نیزه‌ها ایمن از آتش سنان****شیردلان ز نیزه‌ها بیشه فزای معرکه
قلزم تیغ‌ها زده موج به فتح باب کین****زاده ز موج تیغ‌ها صاعقه زای معرکه
تیغ کبود غرق خون صوفی کار آب کن****زاغ سیاه پوش را گفته صلای معرکه
مغز سران کدوی خشک اشک یلان زرشک تر****زین دو به تیغ چون نمک پخته ابای معرکه
تختهٔ خاک رزم را جذر اصم شده ظفر****خنجر شه چو هندوئی جذر گشای معرکه
رایت شه تذرو وش لیک عقاب حمله‌بر****پرچم شه غراب گون لیک همای معرکه
رشتهٔ جان دشمنان مهرهٔ پشت گردنان****چون به هم آورد کند عقد برای معرکه
حلقهٔ تن عدوی او بر سر شه ره اجل****شه چو سماک نیزه‌ور حلقه ربای راستین
عرش نگر به جای تخت آمده پای شاه را****کعبه نگر به قبله درساخته جای شاه را
جام کیان به دست شه زمزم مکیان شده****بر مکیان زکات چین گنج عطای شاه را
برده مهندس بقا ز آن سوی خطهٔ فلک****خندق حصن ملک را حد سرای شاه را
چون ز سواد شابران سوی خزر سپه کشد****روس والان نهند سر خدمت پای شاه را
ور به سریر بگذرد رایت شاه صاحبش****تاج و سریر خود نهد نعل بهای شاه را
هود هدایت است شاه اهل سریر عادیان****صرصر رستخیز دان قوت رای شاه را
چرخ چو باز ازرق است این شب و روز چون دو سگ****باز و سگ‌اند نامزد صید و هوای شاه را
مرغ که آبکی خورد سر سوی آسمان کند****گوئی اشارتی است آن بهر دعای شاه را
دهر شکست پشت من نیست به رویش آب شرم****ورنه چنین نداشتی مدح سرای شاه را
چرخ چرا به خاک زد گوهر شب چراغ من****کافسر گوهران کنم در ثنای شاه را
دیدهٔ شرق و غرب را بر سخنم نظر بود****آه که نیست این نظر عین رضای شاه را
دزد بیان من بود هرکه سخنوری کند****شاه سخنوران منم شاه ستای راستین
باد مثال را حکم قضای ایزدی****بر سر هر مثال او مهر رضای ایزدی
هفت فلک به خدمتش یکدل و تا ابد زده****چار ملک سه نوبتش در دو سرای ایزدی
رخنه ز دست هیبتش ناخن شیر آسمان****ناخن دست همتش بحر عطای ایزدی
باد دل جهانیان والهٔ نور طلعتش****چون نظر بهشتیان مست لقای ایزدی
قوت روان خسروان شمهٔ خاک درگهش****چون غذی ملائکه باد ثنای ایزدی
باد چو باد عیسوی گرد سم براق او****ای پی چشم درد جان شاف شفای ایزدی
خامهٔ مار پیکرش باد رقیب گنج دین****مهره و زهر در سرش درد و دوای ایزدی
کرده ضمان ازو ظفر فتح و سریر و روس را****او به فزودن ظفر شکرفزای ایزدی
چرخ ز خنجر زحل ساخته درع دولتش****آینه‌های درع او فر و بهای ایزدی
دهر ز چرخ اطلسش کرده ردای کبریا****نقش طراز آن ردا عین بقای ایزدی
شاه جهان گشای را از شب و روز آن جهان****باد هزار سال عمر، اینت دعای راستین
شمارهٔ ۲ - در مدح خاقان اعظم جلال الدین شروان شاه اخستان
بر کوس نوای نو بردار به صبح اندر****گلگون چو شفق کاسی پیش آر به صبح اندر
گلبام زند کوست گلفام شود کاست****کآتش به گلاب آرد خمار به صبح اندر
از مصحف گردون ار پنج آیت زر کم شد****آمد پر طاووسش دیدار به صبح اندر
جامت به دل مصحف پنج آیت زر دارد****مصحف بنه و جامی بردار به صبح اندر
گر حور بریشم زن خفته است چو کرم قز****از بانگ قنینه‌اش کن بیدار به صبح اندر
زخمی که سه یک بودت خواهی که سه شش گردد****یک دم سه و یک می خور با یار به صبح اندر
در سیزده ساعت شب صد نافله کردستی****با چارده مه فرضی بگزار به صبح اندر
چون ساقی می‌بنمود از آب قدح شمعی****پروانه شود زآتش بیزار به صبح اندر
آن شمع یهودی فش بس زرد و سیه‌دل شد****اعجاز مسیحش نه در بار به صبح اندر
صبح ادهم گردون را مهماز به پهلو زد****پیداست ز خون اینک آثار به صبح اندر
آن حلق صراحی بین کز می به فواق آمد****چون سرفه‌کنان از خون بیمار به صبح اندر
سرچشمهٔ حیوان بین در طاس و ز عکس او****ریگ تک دریا را بشمار به صبح اندر
تا خوانچهٔ زر دیدی بر چرخ سیه کاسه****بی‌خوانچه سپید آید میخوار به صبح اندر
گر صبح رخ گردون چون خنگ بتی سازد****تو سرخ بتی از می بنگار به صبح اندر
جام ملک مشرق بر کوه شعاعی زد****سرمست چو دریا شد کهسار به صبح اندر
خاقان جهان داور سردار همه عالم****نعمان کیان گوهر، مختار همه عالم
نور از افق جامت دیدار نمود آنک****حور از تتق کاست رخسار نمود آنک
شنگی کن و سنگی زن بر شیشهٔ عقل ایرا****می چون پری از شیشه دیدار نمود آنک
آذین صبوحی را زد قبه حباب از می****هر قبه از آن دری شهوار نمود آنک
چون قبه کند باده گویند رسد مهمان****مهمان رسدت زهره کثار نمود آنک
کف چرخ زنان بر می، می رقص کنان در دل****دل خال کنان از رخ گلزار نمود آنک
بیاع مغان ساقی بارش گهر احمر****کز جام و خط ازرق طیار نمود آنک
از ریزش گاو زر شیر تن شادروان****از مشک تر آهو انبار نمود آنک
صبح است ترازویی کز بهر بهای می****در کفه شباهنگش دینار نمود آنک
گویی که خروس از می مخمور سر است ایرا****چشمش چو لب کبکان خونبار نمود آنک
مست است خروس آری از جرعهٔ شب خیزان****چون نعرهٔ کوس آید هشیار نمود آنک
آن مؤذن زردشتی گر سیر شد از قامت****وز حی علی کردن بیمار نمود آنک
ها بلبله مؤذن شد و انگشت به گوش آمد****حلقش ز صلا گفتن افگار نمود آنک
کشتی است قدح گویی دریاست در آن کشتی****وز موج زدن دریا کهسار نمود آنک
خط بر لب ساغر بین چون خط لب ساقی****کز نیل خم عیسی زنار نمود آنک
بوی می نوروزی در بزم شه شروان****آب گل و سیب تر بر بار نمود آنک
جمشید ملک هیئت خورشید فلک هیبت****یک هندسهٔ رایش معمار همه عالم
چون صبح دم از ریحان گلزار پدید آید****ریحانی گلگون را بازار پدید آید
رخسار فلک گوئی بود آبله پوشیده****چون آبله گم گردد رخسار پدید آید
بر صبح خره‌گوئی مصری است شناعت زن****کش صاع زر یوسف دربار پدید آید
مه چون سروی آهو بنمود کنون در پی****آهوی فلک را هم آثار پدید آید
آن آهوی زرین بین در شیر وطن گاهش****کورا سروی سیمین هر بار پدید آید
بر کرتهٔ صبح از مه چون جیب پدید آید****آن زرد قواره هم ناچار پدید آید
در شحنگی مشرق صبح آمد و زد داری****زودا که سر چترش ز آن دار پدید آید
می را به سلام آید خورشید چو طاس زر****گو طاس می و ساقی تا کار پدید آید
گر ز آن می شعری‌وش بر خار شعاع افتد****دهن البلسان چون گل از خار پدید آید
صد جان به میانجی نه یاری به میان آور****کاقبال میان بندد چون یار پدید آید
بیداد حریفان را تن در ده و گر ندهی****ز انصاف طلب کردن آزار پدید آید
مس‌های زر اندودند ایشان تو مکن ترشی****کز مس به چنین سرکه زنگار پدید آید
جنسی به ستم برساز از صورت ناجنسان****کاین نقش به صد دوران یکبار پدید آید
صد عمر گران آید جان کندن عالم را****تا زین فلکت جنسی دلدار پدید آید
تا کی چو هوا خس را بربودن و بررفتن****کان خس که هوا گیرد بس خوار پدید آید
گویی که درین خرمن دانه طلبی نه خس****خس ناطلبیده خود بسیار پدید آید
میزان حق و باطل رای ملک است ایرا****زر دغل و خاص در نار پدید آید
شروان شه اعظم را اقبال سزد بنده****چون بندهٔ اقبالش احرار همه عالم
می جام بلورین را دیدار همی پوشد****خورشید مه نو را رخسار همی پوشد
چون گشت سپیدی رخ از سرخی مه پنهان****گوئی که به روم اندر بلغار همی پوشد
می چون زر و جام او را چون کفهٔ معیار است****از سرخی رنگ زر معیار همی پوشد
از بوالعجبی گویی خون دل عاشق را****در گوهر اشک خود گلزار همی پوشد
بربط چو سخن‌چینی کز هشت زبان گوید****لیک از لغت مشکل اسرار همی پوشد
چنگ ارچه به بر دارد پیراهن ابریشم****رانین پلاسین هم بسیار همی پوشد
نایست سیه زاغی خوش نغمه‌تر از بلبل****کاندر دهن کبکی منقار همی پوشد
نالید رباب ایرا کازرده شد از زخمه****لیک از خوشی زخمه آزار همی پوشد
دف تا به شکارستان شاد است ز باز و سگ****غم ز آن چو تذروان سر در خار همی پوشد
سرد است هوا هردم پیش آرمی و آتش****چون اشک دل عاشق کز یار همی پوشد
از حجرهٔ سنگ آمد در جلوه عروس رز****در حجلهٔ آهن شد، گلنار همی پوشد
او رومی و با هندو چون کرد زناشوئی****رومی شود آن هندو دیدار همی پوشد
از خانه به روزن شد بر بام چو سر بر زد****گویی که عذار رز دیوار همی پوشد
بر باغ قلم درکش وان کوره پر آتش کن****چون پیرهن از کاغذ کهسار همی پوشد
تا زورقی زرین گم شد ز سر گلبن****کوه از قصب مصری دستار همی پوشد
اینک به بقای شه خورشید به ماهی شد****زو هر درم ماهی دینار همی پوشد
رایش که فلک سنجد در حکم جهان‌داری****مانند محک آمد معیار همه عالم
دل عاشق خاص آمد ز اغیار نیندیشد****زری که خلاص آمد از نار نیندیشد
دل مرغ سرانداز است از دام نپرهیزد****آری دل گنج اندیش از مار نیندیشد
عیار دلی دارم بر تیغ نهاده سر****کز هیچ سر تیغی عیار نیندیشند
دل کم نکند در کار از دیودلی زیرا****مزدور سلیمان است از کار نیندیشد
گر کوه غمان بارد بر دل بکشد بارش****کو بختی سرمست است از بار نیندیشد
عشق این دل مسکین را گر خار نهد گو نه****دل گور غریبان است از خار نیندیشد
دلدار که خون ریزد یک موی نیازارد****دل نیز به یک مویش آزار نیندیشد
عشق ار بکشد یک ره صد بار کند زنده****هان تا دل ازین کشتن زنهار نیندیشد
دل همه به کله داری بر عشق سراندازد****یعنی که چو سر گم شد دستار نیندیشد
پار این دل خاکی را بردند به دست خون****امسال همان خواهد وز پار نیندیشد
هر بار دل از طالع کی زخم سه شش یابد****کاین نقش به صد دوران یک بار نیندیشد
آن را که ز چشم و دل طوفان دو به دو خیزد****از برق غمان یک یک بسیار نیندیشد
خاقانی اگر عمری بر یار فشاند جان****در خواب خیالش را دیدار نیندیشد
هست آفت بی‌یاری جایی که از این آفت****اندر دو جهان یکسر کس یار نیندیشد
جان در کنف شاه است از حادثه نهراسد****عیسی ز بر چرخ است از دار نیندیشد
کیخسرو گوهر بخش از گوهر کیخسرو****کز جام خرد دیده است اسرار همه عالم
عیارهٔ آفاق است این یار که من دارم****بازیچهٔ ایام است این کار که من دارم
زنجیر همی برم تعویذ همی سوزم****دیوانه چنین خواهد این یار که من دارم
صرف دو لبش سازم دین و دل و زر و سر****کآخر به سه بوس ارزد این چار که من دارم
شد رشتهٔ جان من یک تار مگر روزی****در عقد به کار آیدش این تار که من دارم
تا کی ز خطر ترسد این جان که مرا مانده است****چند از رصد اندیشد این بار که من دارم
هر خار به باغ اندر دارد رطبی یا گل****نه گل نه رطب دارد این خار که من دارم
چند آب مژه ریزم بر نار دل سوزان****کز دجله نخواهد مرد این نار که من دارم
با این همه از عالم عار است مرا والله****یاران مرا فخر است این عار که من دارم
میدان سخن نو نو هر بار یکی دارد****من گوی به سر بردم این بار که من دارم
مار است مرا خامه هم مهره و هم زهرش****بر گنج هنر وقف است این مار که من دارم
بر مذهب خاقانی دارم ز جهان گنجی****گر گنج ابد خواهی این دار که من دارم
گر پرده براندازی و در دیر مغان آیی****از حبل متین بینی زنار که من دارم
چون خواجه نخواهد راند از هستی زر کامی****آن گنج که او دارد انگار که من دارم
چون فایدهٔ سلطانی نانی بود از ملکت****آن ملکت یک هفته پندار که من دارم
ادرار همه کس نان ادرار من آمد جان****از شاه جهان است این ادرار که من دارم
تاج گهر آرش کز یک گهر تاجش****هفت اختر گردون زاد انوار همه عالم
شاهی که خلایق را تیمار کشد عدلش****گرد نقط عالم پرگار کشد عدلش
چون وصل و زر از جان‌ها اندوه برد یارش****چون عشق و می از دلها اسرار کشد عدلش
شاپور ذوالا کتاف است اکناف هدایت را****مانی ضلالت را بر دار کشد عدلش
یاجوج ستم گم شد زان پیش که اسکندر****هم ز آهن تیغ او دیوار کشد عدلش
گل زآتش ظالم خو نالید به درگاهش****از کین گل آتش را بر خار کشد عدلش
چون ابر همی گرید دریا ز سخای او****کان می‌کشد از دریا کز نار کشد عدلش
جودش چو کند غارت دریای یتیم آور****آخر نه یتیمان را تیمار کشد عدلش
از خانهٔ مار آید زنبور عسل بیرون****گر یک رقم همت بر مار کشد عدلش
از آهن اگر عدلش آتش‌زنه‌ای سازد****از سنگ به جای تف دینار کشد عدلش
سنگی که کشد آهن سوزن نکشد ز آنسان****کز خاک سوی دوزخ اشرار کشد عدلش
خورشید نم از دریا بالا نکشد چونان****کز خلد سوی شروان انوار کشد عدلش
رایض شود اقبالش بر ابلق روز و شب****چون رام شد این ابلق در بار کشد عدلش
بر هر زمی ملکت کو تخم بقا کارد****گاو فلک ار خواهد در کار کشد عدلش
گر عالم روی وش زنگی شغب است او را****داغ حبشی بر رخ نهمار کشد عدلش
زنجیر فلک گردد حبل‌الله مظلومان****کز قاف به قاف از دین یک تار کشد عدلش
درگاه جلال الدین تا مرکز عدل آمد****از عدل چو مسطر شد پرگار همه عالم
ای تازه با علامت آثار جهان‌داری****وی تیز به ایامت بازار جهان‌داری
از گوهر بهرامی بهرام اسد زهره****وز نسبت سالاری سالار جهان‌داری
روی ز می از رفعت چون پشت فلک کردی****چون قطب فرو بردی مسمار جهان‌داری
صف بسته غلامانت بگشاده جهان لیکن****صف ملکان پیشت انصار جهان‌داری
چون آینه گون خنجر در شانهٔ دست آری****از نور مصور بین رخسار جهان‌داری
نشگفت گر از فردوس ادریس فرود آید****تا درس کند پیشت اخبار جهان‌داری
گر ایلدگز ایران را تسلیم به سلطان کرد****آن روز که بیرون رفت از کار جهان‌داری
سلطان به بقای تو بسپرد ممالک را****چون دید که تنگ آمد پرگار جهان‌داری
شادا که منوچهر است اندر کنف رضوان****کو چون تو خلف دارد غم‌خوار جهان‌داری
تیغت که مطرا کرد این عالم خلقان را****خورشید لقب دادش قصار جهان‌داری
گرچه سیر آموزند اهل هدی از مهدی****مهدی ز تو آموزد اسرار جهان‌داری
قدر تو جهان رد کرد از ننگ جهان‌گیران****وافزود هم از نامت مقدار جهان‌داری
رایت که فلک سنجد با عدل موافق به****کز عدل جهان دارد معیار جهان‌داری
از عدل جهان‌داران کردار بجا ماند****پس داد و نکوئی به کردار جهان‌داری
هفتم فلک ایوانت و ایوان فلک قصرت****ای داده به تو نصرت معمار جهان‌داری
چون سبزهٔ عدل آمد باران کرم باید****کز عدل و کرم ماند آثار جهان‌داری
تا هشت بهشت آمد یک مائدهٔ عدلت****شد مائدهٔ سالارت سالار همه عالم
فهرست مکارم باد اخبار تو عالم را****تاریخ معالی باد آثار تو عالم را
چون نور نخستین شد توقیع تو ملکت را****چون صور پسین بادا گفتار تو عالم را
فعل دم عیسی گشت انفاس تو امت را****نور دل یحیی باد اسرار تو عالم را
بر سکهٔ دین نامت چون نام تو بر سکه****نقش الحجری بادا کردار تو عالم را
هشتم فلک ایوانت و گلزار ارم قصرت****فردوس نهم بادا گلزار تو عالم را
باد از سر پیکانت سفته دل بدخواهان****وز نام نکو سفته دربار تو عالم را
باد آتش شمشیرت داغ دل سگ فعلان****بس داغ سگان کرده سگدار تو عالم را
تیغ تو خزر گیرد و در بند گشاید هم****زین فتح مبشر باد اخبار تو عالم را
سر خیل شیاطین شد پی کور ز پیکانت****باد از پی کار دین پیکار تو عالم را
شیطان شکند آدم و دجال کشد مهدی****چون آدم و مهدی باد انصار تو عالم را
باد آب کفت زمزم خاک در تو کعبه****رکن و حجرالاسود دیوار تو عالم را
تا هست ملایک را عرش آینهٔ نوری****باد آینهٔ عرشی رخسار تو عالم را
کار تو به عون الله از عین کمال ایمن****مهر ابدی بادا بر کار تو عالم را
سلطان فلک لرزان از بیم اذالشمس است****آرام دهاد آن روز انوار تو عالم را
باد آیت پیروزی در شانت شباروزی****فرخنده به نوروزی دیدار تو عالم را
نعل سم شبرنگت تاج سر جباران****حافظ سر و تاجت را جبار همه عالم
شمارهٔ ۳ - در مدح سلطان مظفر الدین قزل ارسلان
لاف از دم عاشقان زند صبح****بی‌دل دم سرد از آن زند صبح
چون شعلهٔ آه بی‌دلان نقب****در گنبد جان ستان زند صبح
بازیچهٔ روزگار بیند****بس خنده که بر جهان زند صبح
صبح ارنه مرید آفتاب است****چون آه مریدسان زند صبح
گر عاشق شاه اختران نیست****پس چون دم صبح جان فشان زند صبح
چون شاهد و شاه بیند از دور****خنده ز میان جان زند صبح
شاهد پس پرده دارد اینک****شاید که دم از نهان زند صبح
آن یک دو نفس که دارد از عمر****با شاهد رایگان زند صبح
بس بیخبر است ز اندکی عمر****ز آن خندهٔ غافلان زند صبح
معشوق من است صبح اگر نی****چون خندهٔ بی‌دهان زند صبح
چون نافهٔ مشک شب بسوزد****بس عطسه که آن زمان زند صبح
خوش خوش چو یهود پارهٔ زرد****بر ازرق آسمان زند صبح
وز زیور اختران به نوروز****تاج قزل ارسلان زند صبح
دارای جهان، جهان دولت****بل داور جان و جان دولت
صبح آتشی از نهان برآورد****راز دل آسمان برآورد
آن مؤذن سرخ چشم سرمست****قامت به سر زبان برآورد
امروز به که عمود زد صبح****پس خنجر زرفشان برآورد
جائی که عمود و خنجر آمد****آنجا چه نفس توان برآورد
آن کیست که بی‌میانجی صبح****دست طرب از میان برآورد
کاس می و قول کاسه‌گر خواه****چون کوس پگه فغان برآورد
بربط که به طفل خفته ماند****بانگ از بر دایگان برآورد
وز چوب زدن رباب فریاد****چون کودک عشر خوان برآورد
چنگ است پلاس پوش پیری****سینه سوی کتف از آن برآورد
دف کز تن آهوان سلب داشت****آواز گوزن سان برآورد
نای است گلو فشرده پس چیست****کز سرفه قنینه جان برآورد
از بس که ره دهان گرفته است****بانگ از ره دیدگان برآورد
چون شاه حبش دم تظلم****پیش قزل ارسلان برآورد
سلطان کرم مظفر الدین****در جسم ظفر روان دولت
ساغر گوهر از دهان فرو ریخت****ساقی شکر از زبان فرو ریخت
در جام صدف دو بحر دارد****یک دجله به جرعه دان فرو ریخت
چون خون سیاوشان صراحی****خوناب دل از دهان فرو ریخت
در کین سیاوش ارغنون زن****آن زخمهٔ درفشان فرو ریخت
گوئی سر زخمه شاخ طوبی است****کو میوهٔ جان چنان فرو ریخت
یا مریم نخل خشک بفشاند****خرمای تر از میان فرو ریخت
چون عاشق بوسه زن لب خم****در حلق قنینه جان فرو ریخت
هر جان که ز خم ستد قنینه****در باطیه جان کنان فرو ریخت
نالان چو کبوتری که از حلق****خون در لب بچگان فرو ریخت
گوئی که مسیح مرغ جان ساخت****وز دم ببرش روان فرو ریخت
سرخاب رخ فلک ده از می****گو آبله از رخان فرو ریخت
از جرعه زمین چو آسمان کن****چون گوهر آسمان فرو ریخت
صبح از نم ژاله اشک داود****بر مرغ زبور خوان فرو ریخت
در دری ابر خاطر من****پیش قزل ارسلان فرو ریخت
اسکندر نامجوی گیتی****کیخسرو کامران دولت
تاج گهر آسمان برانداخت****زرین صدف از نهان برانداخت
روز آمد و کعبتین بی‌نقش****زان رقعهٔ اختران برانداخت
تا یافت محک شب از سپیدی****صراف فلک دکان برانداخت
گوئی خم صرع‌دار شد چرخ****کان زرد کف از دهان برانداخت
افعی زمردین بپیچید****مهره به سر زبان برانداخت
سرد است هوا هنوز خورشید****بر کوه دواج از آن برانداخت
اینک ز تنوره لشکر جن****بر لشکر دیو جان برانداخت
گوئی شرری که جست از انگشت****هندو به هوا سنان برانداخت
مریخ چو با زحل درآمیخت****پروین سهیل‌سان برانداخت
طاوس غراب‌خوار هر دم****گاورس ز چینه‌دان برانداخت
در خرگه دوخت روبه سرخ****چون سوزن بیکران برانداخت
گوئی که دوباره تیر خونین****نمردود به آسمان برانداخت
یا تاج زر از سر شه زنگ****تیغ قزل ارسلان برانداخت
تاج سر و گوهر سلاطین****بل گوهر تاج از آن دولت
مجلس به دو گلستان بر افروز****دیده به دو دلستان برافروز
یک شب به دو آفتاب بگذار****یک دل به دو عشق دان برافروز
ساقی دو طلب قدح دو بستان****بزم دل ازین و آن برافروز
از لالهٔ آن و سوسن این****در سینه دو بوستان برافروز
هست از حجر و شجر دو آتش****زان دیده وز آن رخان برافروز
در سوختهٔ شب از دو آتش****یک شعله زن و جهان برافروز
چون صبح و شفق دو جام درخواه****شب چون دل عاشقان برافروز
بر روی دو مه که چون دوصبحند****تا وقت دو صبح جان برافروز
با چار لب و دو شاهد از می****سه یک بخور و روان برافروز
خاشاک دو رنگ روز و شب را****آتش زن و در زمان برافروز
چون روز رسد دو روزن چشم****ز آن خوانچهٔ زرفشان برافروز
خوانچه کن و از دومی زمین را****چون خوانچهٔ آسمان برافروز
دل عود کن و دو دیده مجمر****پیش قزل ارسلان برافروز
سردار ملوک هفت اقلیم****روئین‌تن هفت‌خوان دولت
راز زمی آسمان برافکند****بنیاد دی از جهان برافکند
نوروز دو اسبه یک سواری است****کسیب به مهرگان برافکند
از پشت سیاه زین فرو کرد****بر زردهٔ کامران برافکند
سلطان یک اسبه سایهٔ چتر****بر ماهی آسمان برافکند
ماهی چو صدف گرش فرو خورد****چون یونسش از دهان برافکند
پرواز گرفت روز و بر شب****تب‌های دق از نهان برافکند
چون روز کشید دهرهٔ عدل****شب زهرهٔ خون‌فشان برافکند
گوئی صف آقسنقر آواز****بر خیل قراطغان برافکند
ابر آمد و چون گوزن نالید****بر کوه لعاب از آن برافکند
گرچه کفن سپید یک چند****بر سبزهٔ مرده‌سان برافکند
باد آن کفن سپید برداشت****بس سندس و پرنیان برافکند
بر چادر کوه گازر آسا****از داغ سیه نشان برافکند
بر کتف جهان ردای نوروز****فر قزل ارسلان برافکند
چون حیدر خانه‌دار اسلام****شاهنشه خاندان دولت
یک اهل دل از جهان ندیدم****دل کو؟ که ز دل نشان ندیدم
چند از دل و دل که در دو عالم****یک دلدل دل روان ندیدم
صد قافلهٔ وفا فرو شد****یک منقطع از میان ندیدم
سر نامهٔ روزگار خواندم****عنوان وفا بر آن ندیدم
بیداد به دشمنان نکردم****و انصاف ز دوستان ندیدم
چون طفل که هشت ماهه زاید****می بگذرم و جهان ندیدم
صد روزه به درد دل گرفتم****عیدی به مراد جان ندیدم
از خشمگنی کز آسمانم****ماه نو از آسمان ندیدم
چون سگ به زبان جراحت خویش****می‌شویم و مهربان ندیدم
هرچند جراحت از زبان است****مرهم بجز از زبان ندیدم
چون عیسی فارغم که با خود****جز سوزن سوزیان ندیدم
چون سوزن اگر شکسته گشتم****جز چشم وسری زیان ندیدم
از دام دورنگی زمانه****خاقانی را امان ندیدم
عادل‌تر خسروان عالم****الا قزل ارسلان ندیدم
چون عدل سپاهدار اسلام****چون عقل نگاهبان دولت
از عشوهٔ آسمان مرا بس****وز چاشنی جهان مرا بس
آن پرده و این خیال بازی است****از زحمت این و آن مرا بس
زین ابلق روزگار دیدن****بر آخور آسمان مرا بس
در دخمهٔ چرخ مردگانند****زین جادوی دخمه‌بان مرا بس
بر بی‌نمکی خوان گیتی****این چشم نمک‌فشان مرا بس
دل ندهد و جان ستاند ایام****زین ده دل و جان‌ستان مرا بس
موقوف روانم و روان هیچ****زین هودج ناروان مرا بس
بیم سرم از سر زبان است****این درد سر زبان مرا بس
تا درد سرم فرو نشاند****این اشک گلاب سان مرا بس
رنجور نفاق دوستانم****ز آمیزش دوستان مرا بس
با صورت خلوه، جلوه کردم****این شاهد غم نشان مرا بس
خاقانی را سخن همین است****کز گفتن جان و جان مرا بس
چرخ ار ندهد قصاص خونم****عدل قزل ارسلان مرا بس
جمشید زمانه شاه مغرب****اقطاع ده جهان دولت
ای دل به نوای جان چه باشی****بی‌برگ و نوا نوان چه باشی
تاری است روان گسسته ده‌جای****چندین به غم روان چه باشی
لوح ازل و ابد فرو خوان****بنگر که تو زین و آن چه باشی
آینده و رفته را نگه کن****بشمر که تو در میان چه باشی
بر خوان فلک جز این دو نان نیست****آتش خور این دو نان چه باشی
جز آتش خور گرت خورش نیست****در مطبخ آسمان چه باشی
روئین دژت ار گشادنی نیست****در محنت هفت‌خوان چه باشی
با عبرت گورخانهٔ جان****در عشرت گورخان چه باشی
با این همهٔ کرهٔ جهانی****جز در رمهٔ جهان چه باشی
تقویم مهین حکم شش روز****امروز تویی نهان چه باشی
هر سال چو پنج روز تقویم****گم بودهٔ بی‌نشان چه باشی
از کیسهٔ سال و مه چو آن پنج****دزدیدهٔ رایگان چه باشی
خاقانی عاریه است عمرت****از عاریه شادمان چه باشی
گردانهٔ لطف خواهی الا****مرغ قزل ارسلان چه باشی
استاد سرای اوست تقدیر****استاده بر آستان دولت
عزمش گره گمان گشاید****حزمش رصد زمان گشاید
با قوت عزم او عجب نیست****گر چنبر آسمان گشاید
هر عقدهٔ جوز هرکه مه راست****رمحش به سر سنان گشاید
بند دم کژدم فلک را****زان نیزهٔ مارسان گشاید
خضر الهامی که چون سکندر****لشکر کشد و جهان گشاید
وز خاک سکندر و پی خضر****صد چشمه به امتحان گشاید
دریا چو نمک ببندد از سهم****چون لشکر شاه ران گشاید
وز بس دم دی مهی عدو را****بز چهره نمکستان گشاید
رانده است منجم قدر حکم****کفاق شه کیان گشاید
حصنی است فلک دوازده برج****کاقبال خدایگان گشاید
هر عقده که روزگار بندد****دست شه کامران گشاید
وز گرد مصاف روی نصرت****شاهنشه شه‌نشان گشاید
یعنی که نقاب شهربانو****فاروق عجم‌ستان گشاید
ابخاز که هست ششدر کفر****گرزش به یکی زمان گشاید
روئین دژ روس را علی روس****تیغ قزل ارسلان گشاید
چرخ است کبودهٔ به داغش****افشرده به زیر ران دولت
سندان به سنان چنان شکافد****چون صور که آسمان شکافد
گر تخت کیان زند به توران****جیحون به سر بنان شکافد
دیدی که شکاف مصطفی ماه****او خورشید آنچنان شکافد
گر نیل روان شکافت موسی****او دریای دمان شکافد
چون خنجر زهرگون کشد شاه****بس زهره که آن زمان شکافد
چون تیغ زند سر پلنگان****همچون سم آهوان شکافد
بس سینه که چون زبان افعی****زان تیغ نهنگ‌سان شکافد
شمشیر دو قطعتش به یک زخم****پهلوی سه پهلوان شکافد
گر تیغ علی شکافت فرقی****او البرز از سنان شکافد
چاکر به ثنا زبان کند موی****تا موی به امتحان شکافد
بکران بهشت جعد سازند****زان موی که این زبان شکافد
آه از دل پر زنم چو پسته****کز پری دل دهان شکافد
دریای سخن منم اگرچه****هرکس صدف بیان شکافد
امروز منم زبان عالم****تیغ تو شها زبان دولت
بی‌حکم تو آسمان نجنبد****بر اسب قضا عنان نجنبد
از گوشهٔ چار بالش تو****اقبال به سالیان نجنبد
مسجود زمین و آسمان است****تخت تو که از مکان نجنبد
یعنی که به عرش و کعبه ماند****چون کعبه و عرش از آن نجنبد
بی‌عزم تو رایض فلک را****رگ در تن مرکبان نجنبد
مهماز ز پای عزم بگشای****تا ابلق آسمان نجنبد
عدل تو اساس شد جهان را****تا مسمار جهان نجنبد
لنگی است صلاح پای لنگر****تا کشتی سر گران نجنبد
چون حیدر ذوالفقار برکش****تا چرخ جهودسان نجنبد
افیون لب فتنه را چنان ده****کز خواب به امتحان نجنبد
از خرمگس زمانه فریاد****کز مروحهٔ زمان نجنبد
لال است عدوت گرچه اه گفت****کز گفتن اه زبان نجنبد
بی‌مدحت تو کلید گفتار****اندر غلق دهان نجنبد
پیشت کند آسمان زمین بوس****کای درگهت آسمان دولت
چتر ظفرت نهان مبینام****بی‌رایت تو جهان مبینام
پرواز همای بختت الا****بر کرکس آسمان مبینام
ماوی گه جیفهٔ حسودت****جز سینهٔ کرکسان مبینام
در سرسام حسد عدو را****دردی است که نضج آن مبینام
چون شمع و قلم به صورت او را****جز زرد و سیه زبان مبینام
بر منشور کمال طغرا****الا قزل ارسلان مبینام
بی‌جلوهٔ سکهٔ قبولت****یک نقد هنر روان مبینام
بر سکهٔ ملک و خاتم دین****جز نام تو جاودان مبینام
بر قلهٔ نه حصار مینا****جز قدر تو دیدبان مبینام
همچون هرمان حصار عمرت****محتاج به پاسبان مبینام
بر ملکت مصر و قاهره هم****جز قهر تو قهرمان مبینام
زین دزد صفیر زن که چرخ است****نقبیت به باغ جان مبینام
بی‌مدحت تو به باغ دانش****یک مرغ صفیرخوان مبینام
صدر تو که کعبهٔ معالی است****جز قبلهٔ انس و جان مبینام
تا دیدهٔ خصم را بدوزی****جز تیز تو در کمان مبینام
لطف ازلیت پاسبان باد****شمشیر تو پاسبان دولت
شمارهٔ ۴ - در مدح امام الشارع وحید الدین ابو المفاخر عثمان پسر کافی الدین عمر پسر عم و داماد خاقانی
آن نه روی است آنکه آشوب جهان است آنچنان****و آن نه زلف است آنکه دست آویز جان است آنچنان
زلف او زنجیر گردون است و بیدادی کند****گرچه او از بهر انصاف جهان است آنچنان
راست خواهی با من از هستی نشانی مانده نیست****در غم آن لب که هست و بی‌نشان است آنچنان
گرنه رازم آفتاب است از چه پیدا شد چنین****ورنه وصلش کیمیا شد چون نهان است آنچنان
جان بر او پاشم که تا جان با من است او بی‌من است****و این چنین بهتر زیم کالحق زیان است آنچنان
گفتمش در صدر وصلم جای کن، گفت ای سلیم****جسته‌ام جائی سزایت آستان است آنچنان
بر در من بگذرد بیند مرا در خاک و خون****با رقیب از طنز گوید کاین فلان است آنچنان
او کند دعوی که خون و مال خاقانی مراست****من کنم اقرار و گویم کانچنان است آنچنان
عشق او را مرد صاحب درد باید شک مکن****کاندر این آخر زمان صدر زمان است آنچنان
حجة الحق عالم مطلق وحید الدین که هست****ملجا جان من و صدر من و استاد من
یارب اندر چشم خونریزش چه خواب است آن همه****در سر زلف دلاویزش چه تاب است آن همه
در دو لعلش آب و اندر جزع نه آخر بگوی****کاین چه بی‌آبی است چندین و آن چه آب است آن همه
خون خلقی ریخت وانگه سرخیی بر دامنش****آن رنگ پروز است آن خون ناب است آن همه
چشم مستش را کباب است آرزو زین روی را****قصد دلها می‌کند یعنی کباب است آن همه
شحنهٔ وصلش خراج از عالم جان برگرفت****جای دیگر شد که می‌داند خراب است آن همه
گه بسوزد گه بسازد، الغیاث ای قوم از آنک****خوی مردم نیست، خوی آفتاب است آن همه
تشنهٔ وصلم مرا آن وعده‌های کژ که داد****کی کند سیری که می‌دانم سراب است آن همه
کاشکی رنجه شدی باری بدیدی کز غمش****در دل تاریک خاقانی چه تاب است آن همه
از حیاتش گر فروغی یا نسیمی مانده هست****از ثنای صاحب مالک رقاب است آن همه
صاحب و مالک رقاب دودهٔ آزادگان****کستان بوس در او شد دل آزاد من
سرکشان از عشق تو در خاک و خون دامن کشند****من کیم در کوی عشقت کاین رقم بر من کشند
گر به جان فرمان دهی فرمانت را گردن نهم****پیش تو گر تو توی گردن کشان گردن کشند
غمزگانت قصد کین دارند وز من در غمت****سایه‌ای مانده است مگر این کین ز پیراهن کشند
آه من چندان فروزان شد که کوران نیم شب****از فروغ سوز آهم رشته در سوزن کشند
دیدهٔ من شد سپید از هجر و دل تاریک ماند****خانه‌ها تاری شود چون پرده بر روزن کشند
با خسان درساختی تا بر در و در بزم تو****من غم هجران کشم و ایشان می روشن کشند
نیکویی کن رسم بدعهدان رها کن کز جفا****درد زی عاشق دهند و صاف با دشمن کشند
هر زمان در کوی تو خاقانی آسا عالمی****آستین بر جان فشانند و کفن در تن کشند
وز پی آن تا ز دیو آزشان باشد امان****خط افسون مدیح صدر پیرامن کشند
نایب ادریس عثمان عمر کز فر او****حل و عقد عیسوی دارد حیات آباد من
دیده خون افشان و لب آتش‌فشان است از غمت****والحق ار انصاف خواهی جان آن است از غمت
تا غمت را بر دل من نامزد کرد آسمان****حصن صبرم هر شبی بام آسمان است از غمت
هر زمان گوئی ز عشق من به جان پرداختی****این سخن باشد مرا پروای جان است از غمت
از گلستان رخت باری مرا گر هیچ نیست****مرغزار چشم من پر ارغوان است از غمت
زعفران شادی فزاید وین بتر کاندوه من****دور از آن رخ زین رخ چون زعفران است از غمت
محنت اندر سینهٔ من ره ندانستی کنون****شاهراه سینهٔ من ناردان است از غمت
از لبت چون بوسه خواهم کز پی آن لب مرا****آنچه اندر کیسه باید بر رخان است از غمت
آنکه از عشقت زر افشاند ندانم کیست آن****این که خاقانی است دانم جان فشان است از غمت
هم نبخشودی دلت گر باخبر بودی از آنک****حال من در دست مجلس داستان است از غمت
آنگه گر برهان زردشتی نمایم بس بود****مدح این استاد من، دین من و استاد من
کلک او قصر مکارم می‌طرازد هر زمان****نام او چتر معالی می‌فرازد هر زمان
گرچه در احکام دست اوراست من هم آگهم****کآسمان در پرده کارش می‌طرازد هر زمان
چشم زخمی را که دید اقبال‌ها بیند چنانک****قدر او بر چشمهٔ خورشید تازد هر زمان
خاک بر سر می‌کند گردون ز دستش کو چرا****تختهٔ خاک از سر کیوان نسازد هر زمان
ز این خطر کو خاک را دادست خاک از کبریا****بر سه عنصر تا قیامت می‌بنازد هر زمان
حرمت آن را که میل او به اصل از آهن است****نیست آتش را محل کهن گدازد هر زمان
چون بنانش سوی کلک آید بدان ماند همی****کآفتاب چرخ سوی حوت یازد هر زمان
زان نوازش‌ها کزو دارد دل مجروح من****جانم از مدحش نوائی می‌نوازد هر زمان
تازه رویان آفرینم ز آفرین او چنانک****با رخ هر یک زمانه عشق بازد هر زمان
نام نیکش را نهم بنیادها کز نفخ صور****آسمان بشکافد و نشکافد آن بنیاد من
حکم صد ساله توان دیدن ز یک تقویم او****طفل یک روزه مجسطی گیرد از تعلیم او
تا که مشرف اوست اجرام فلک را از فلک****آن دو پیر نحس رحلت کرده‌اند از بیم او
همتی دارد چنان کافلاک با لوح و قلم****کمترین جزوی است اندر دفتر تعظیم او
باز دیدم در همه علمی نظیرش نیست کس****در همه اقلیم‌ها نی در یکی اقلیم او
کلکش از بهر شرف محکوم تیغ آمد بلی****مرتبت بفزود اسمعیل را تسلیم او
مشتری دیده نه‌ای، رویش نگر گوئی کسی****سیب را بشکافت سوی چرخ شد یک نیم او
ظاهر است انسابش از کافی عمر درگیر و رو****می‌شمر تا قد سلف عثمان و ابراهیم او
عیسوی دم باد و احمد دیم و چشم حادثات****در شکر خواب عروسان از دم از دیم او
بر جناب او و بر اهل جهان فرخنده باد****رجعت نوروز و ترجیع من و تقویم او
چون مبارک باد گویم روز او را شک مکن****کآسمان آمین کند وقت مبارک باد من
ترک‌تاز غمزهٔ تو غارت از جان درگرفت****رای قربان کرد و اول زخم ز ایمان درگرفت
روزگاری روزگار از فتنه‌ها آسوده بود****زلف شب رنگ تو آمد فتنه دوران درگرفت
کار ما خود رفته بود از دست باز از عشق تو****دهر زخمه درفزود و چرخ دستان درگرفت
خوی تو با ما چه روزی زندگانی کرده بود****کز پی خونریز ما را، راه هجران درگرفت
ماتم دلها عروسی بود ما را پیش ازین****تا درآمد شحنه‌ای غم غارت جان درگرفت
ناله‌ها کردم چنان کز چرخ بانگ آمد که بس****ای عفی‌الله در تو گوئی ذره‌ای ز آن درگرفت
از دم سردم چراغ آسمان بتوان نشاند****وز تف آهم هزاران شمع بتوان درگرفت
گفتی ای خاقانی از غرقاب غم چون می‌رهی****چون رهم کز پای من تا سر به طوفان درگرفت
دل که از درگاه تو محروم شد محروم‌وار****رفت و راه آستان صدر ایران درگرفت
سروری کز روی نسبت وز عروسان صفا****هم پسر عم من است امروز و هم داماد من
خاک پایت دیده‌ها را روشنایی می‌دهد****هر سحر بوی تو با جان آشنایی می‌دهد
کار جزع و لعل توست آزردن و بنواختن****هرکه را این بشکند آن مومیایی می‌دهد
باز خون‌ها خورده‌ای کالوده می‌بینم لبت****من چه گویم خود لبت بر تو گوایی می‌دهد
تیره شد کار من از غم هان و هان دریاب کار****تا چراغ عمر قدری روشنایی می‌دهد
از پی دریوزهٔ وصل آمدم در کوی تو****چون کنم چون بخت روزی از گدایی می‌دهد
یک دمی تا می‌زیم در هجر و امید وصال****گه کلاهم می‌برد گه پادشاهی می‌دهد
گر مرا محنت گیائی می‌دهد از باغ عشق****در شک افتم کن مرا دولت کیایی می‌دهد
جان خاقانی به رشوت می‌دهم ایام را****گر مرا زین روز غم روزی رهایی می‌دهد
غم چه باشد چون ضمیر وحی پرداز مرا****فر مدحش آیت معجز نمایی می‌دهی
متصل بینام عقد دولتش را پیش از آنک****منفصل گردند آب و نار و خاک و باد من
شمارهٔ ۵ - در مدح خاقان کبیر جلال الدین ابو المظفر شروان شاه
سر چو آه عاشقان برکرد صبح****عطر آتش زای برکرد صبح
از شرار آه مشتاقان دل****آتش عنبرفشان برکرد صبح
بر قوارهٔ ماه سحری کرد چرخ****تا سر از خواب گران برکرد صبح
تا کند سیمین قواره در زمین****سر ز جیب آسمان برکرد صبح
خواب چشم ساقیان بست آشکار****دود رنگین کز نهان برکرد صبح
ز آتشی کافتاد از حراق شب****شمع در صحرای جان برکرد صبح
چون قراسنقر گریزان شد به راه****آق سنقر دیدبان برکرد صبح
چون به دست چپ طراز چرخ دید****نقش والفجرش برکرد صبح
کشتی زر هم کنون آمد پدید****کانک آنک بادبان برکرد صبح
جام را گنج فریدون خون بهاست****چون درفش کاویان برکرد صبح
از پی نوروز تا در جل کشند****زین به گلگون جهان برکرد صبح
گوئی اینک بر دژ زرین روس****رایت شاه اخستان برکرد صبح
عنصر اقبال و جان مملکت****گوهر تایید کان مملکت
جام چون گل عطر جان آمیخته****لعل با زر در دهان آمیخته
دست صبح از عنبر و کافور و مشک****صد مثلث رایگان آمیخته
ساغر از یاقوت و مروارید و زر****صد مفرح در زمان آمیخته
در دل خم خون شده جان پری****با تن مردم چو جان آمیخته
در سفال خم نگر زراب می****آتش اندر ضیمران آمیخته
آن می و نارنج را گر کس ندید****با شفق صبح آنچنان آمیخته
از پی تعویذ جان عاشقان****آب مشک و زعفران آمیخته
روی و موی شاهدان چون آبنوس****روز و شب در یک مکان آمیخته
از نثار جام زر بر فرق خاک****جرعه بین با خاک جان آمیخته
جام می چون لوح طفلان سرخ و زرد****نو بهاری با خزان آمیخته
روز و شب را ز آشتی با یکدگر****دولت شاه اخستان آمیخته
خسرو مشرق جلال الدین که کرد****ذوالجلالش کامران مملکت
شاهد روز از نهان آمد برون****خوانچهٔ زر ز آسمان آمد برون
چهرهٔ آن شاهد زربفت پوش****از نقاب پرنیان آمد برون
شاهد و شاه از قبای فستقی****همچو فستق ز استخوان آمد برون
نقب در دیوار مشرق برد صبح****خشت زرین ز آن میان آمد برون
نعرهٔ مرغان برآمد کالصبوح****بیدلی از بند جان آمد برون
بامدادن سوی مسجد می‌شدم****پیری از کوی مغان آمد برون
من به بانگ مؤذنان کز میکده****بانگ مرغ زند خوان آمد برون
عاشقی توبه شکسته همچو من****از طواف خمستان آمد برون
دست من بگرفت و درمیخانه برد****با من از راه نهان آمد برون
گفت می خور تابرون آیی ز پوست****لاله نیز از پوست ز آن آمد برون
می خوری به کز ریا طاعت کنی****گفتم و تیر از کمان آمد برون
پای رندان بوسه زن خاقانیا****خاصه پایی کز جهان آمد برون
از حجاب غیب چون ماه از غمام****نصرت شاه اخستان آمد برون
داور اسلام خاقان کبیر****عدل را نوشیروان مملکت
ساقی دریاکشان آخر کجاست****ساغر کشتی نشان آخر کجاست
کشتی زرین در او دریای لعل****از حبابش بادبان آخر کجاست
از مسام گاو سیمین در صبوح****ارزن زرین روان آخر کجاست
از پی سی طفل را در یک بساط****آن سه لعبت ز استخوان آخر کجاست
این حریفان جمله مستان می‌اند****مست عشقی ز آن میان آخر کجاست
از زکات جرعهٔ مستان وقت****یک زمین سیراب جان آخر کجاست
بربط نالان چو طفلان از زدن****در کنار دایگان آخر کجاست
نای چون شاه حبش در پیش و پس****ده غلامش پاسبان آخر کجاست
بر سر رگ‌های بازوی رباب****نشتر راحت رسان آخر کجاست
چنگ چون زالی سرافکنده ز شرم****گیسوان در پاکشان آخر کجاست
راوی خاقانی اینک مرحبا****مدحت شاه اخستان آخر کجاست
تاجدار کشور پنجم که هست****کیقباد خاندان مملکت
تیغ خورشید از جهان پوشیده‌اند****در هوا خفتان از آن پوشیده‌اند
تا هوا کبریت رنگ آمد ز چرخ****آتش سیماب سان پوشیده‌اند
گرچه از کبریت بفروزد چراغ****زو چراغ آسمان پوشیده‌اند
وقت سرد است آتش افزون کن کز ابر****چشمهٔ آتش‌فشان پوشیده‌اند
کعبه ز آتش ساز چون بر فرق کوه****چادر احرامیان پوشیده‌اند
از شعاع آتش اینک صد دواج****در عذار شبستان پوشیده‌اند
وز مزاج می به روی خاصگان****صد دواج رایگان پوشیده‌اند
آن تنوره پیشتر کش کز تفش****در بنفشه ارغوان پوشیده‌اند
خیل زنگی را چو شد در پنجره****شعر چینی در زمان پوشیده‌اند
خلعت اسکندر رومی مگر****در شه هندوستان پوشیده‌اند
زعفران در شب شود رنگین و باز****شب به رنگ زعفران پوشیده‌اند
در زحل گوئی شعاع آفتاب****از کف شاه اخستان پوشیده‌اند
مصطفی عزم و علی رزمی که هست****ذوالفقارش پاسبان مملکت
خیل دی ماهی نهان کرد آفتاب****چشمه بر ماهی روان کرد آفتاب
یوسف آسا چون به دلو از چاه رست****تخت شاهی را مکان کرد آفتاب
مهره آورد از سر افعی برون****در سر ماهی عیان کرد آفتاب
افعی دی را همه تن زهر دید****چون گوزن آهنگ آن کرد آفتاب
خاتم ملک سلیمانی نگر****کاندر آن ماهی نهان کرد آفتاب
از پی پنجاهه در ماهی خوران****بهر عیسی نزل خوان کرد آفتاب
وقت را از ماهی بریان چرخ****روز نو را میهمان کرد آفتاب
وز پی بریانی و سور بهار****گوسفندان را نشان کرد آفتاب
از پی تیر بلور انداختن****توز رنگین بر کمان کرد آفتاب
پاره‌ای پیراست از دامان شب****روز را در بادبان کرد آفتاب
تاج بربود از سر مهراج زنگ****یارهٔ طمغاج خان کرد آفتاب
خلعت انصاف می‌دوزد مگر****خدمت شاه اخستان کرد آفتاب
شهریاری کز کف و شمشیر اوست****ابر و برق آسمان مملکت
عدلش ار مهدی نشان برخاستی****ظلم دجال از جهان برخاستی
طوطی از خزران نشیمن ساختی****سنقر از هندوستان برخاستی
وآنکه مهدی بر گمان داند که هست****گر در او دیدی گمان برخاستی
عدلش ار بند طبایع نامدی****چار طوفان هر زمان برخاستی
گر نکردستی قیامت عدل او****خود قیامت ناگهان برخاستی
ورنه قدرش داشتی طاق فلک****کرسی خاک از میان برخاستی
فرق کوه ار بار قهرش یافتی****پشت خم چون آسمان برخاستی
گر سکندر زنده ماندی تاکنون****پیشش از تخت کیان برخاستی
گر به زه ماندی کمان بهرام را****لرز تیر از استخوان برخاستی
بر کمان چون بازوی شه خم زدی****قاب قوسین زین و آن برخاستی
زین خلف جان پدر شاد است شاد****کاش کز خواب گران برخاستی
دولت بیدار دیدی جاودان****گر ز خواب جاودان برخاستی
او روان شاد است تا فرزند اوست****صورت عدل و روان مملکت
حیدر آتش سنان آمد به رزم****رستم آرش کمان آمد به رزم
خصم چون سگ در پس زانو نشست****کو چو شیر سیستان آمد به رزم
سومنات ظلم را محمودوار****برق زد تا ابرسان آمد به رزم
بر زبان تیغ او در شان ملک****وحی نصرت ز آسمان آمد به رزم
رنگ جبریل است تیغش را بلی****بر زبانش وحی از آن آمد به رزم
در کف شاه آن یمانی تیغ را****آسمان مکی فسان آمد به رزم
شاه چون خورشید و در کف جو زهر****با کمند خیزران آمد به رزم
خصم شد درهم شکسته چون کمند****کان کمندش در میان آمد به رزم
خصم را چون در کمندش ماند حلق****بس خناقش کنزمان آمد به رزم
خصم در جان کندن آمد چون چراغ****ز آن فواقش در دهان آمد به رزم
شاه را بین کعبه‌ای بر بوقبیس****چون کمیتش زیر ران آمد به رزم
کس سلیمان دید دیوی زیر ران****او بر آن مرکب چنان آمد به رزم
دشمنش بس دور ماند از تاج و تخت****خرمگس گم شد ز خوان مملکت
لشکر عزمش جهان خواهد گشاد****کز کمین فتح ران خواهد گشاد
عزم او چون مهره‌ای خواهد نشاند****ششدر هفت آسمان خواهد گشاد
عدل او بر تشنگان تف ظلم****چشمهٔ آب امان خواهد گشاد
ز آرزوی قطرهٔ ابر سخاش****چون صدف دریا دهان خواهد گشاد
پر کرکس بین به رنگ خرمگس****یغلغی را کز کمان خواهد گشاد
نیش فصاد اجل پیکان اوست****کو همه رگ‌های جان خواهد گشاد
چون منوچهر از جهان شد طرفه نیست****کز جهان شاه اخستان خواهد گشاد
برکشد تیغ آفتاب آنگه که چرخ****خنجر صبح از میان خواهد گشاد
باز گفتم کز پی بانگ ملک****حصن در بند از سنان خواهد گشاد
راست آمد فال و می‌گویم کنون****روس را در بند سان خواهد گشان
خاطرم بر سمع این شمع کیان****مشکل سمع الکیان خواهد گشاد
دزد این درهاست از عقد سخن****هرکه درهای بیان خواهد گشاد
من زبان روزگارم بر درش****چون سر تیغش زبان مملکت
شاه اسکندر مکان باد از ظفر****دست خضرش در عنان باد از ظفر
گر به ملک افراسیاب آمد عدو****شاه کیخسرو مکان باد از ظفر
ور عدو بیژن شبیخون است شاه****رستم توران ستان باد از ظفر
میر بابک در ظلال دولتش****اردشیر بابکان باد از ظفر
مهر تیغ تازیانه‌اش با دو قطب****میخ نعل تازیان باد از ظفر
نیزهٔ دستش که چون شام اسمر است****چون شفق احمر سنان باد از ظفر
از غلامان سرایش هر وشاق****بر عراقین پهلوان باد از ظفر
وز دلیران سپاهش هر سوار****رزم را الب ارسلان باد از ظفر
چرخ چون شد سبز خنگ از نور روز****دولتش را زیر ران باد از ظفر
تیغ حصرم رنگ شاه از خون خصم****روز میدان می‌فشان باد از ظفر
بر نگین خاتم او تا ابد****کنیت شاه اخستان باد از ظفر
بر حریر رایت او روز فتح****جاء نصر الله نشان باد از ظفر
باد گردون در ضمان دولتش****دولت او در ضمان مملکت
شمارهٔ ۶ - در مدح جلال الدین شروان شاه اخستان
خندهٔ سر به مهر زد دم صبح****الصبوح ای حریف محرم صبح
ناف شب سوخت تف مجمر روز****گوی زر یافت جیب ملحم صبح
به سر تازیانهٔ زرین****شاه گردون گرفت عالم صبح
صبح شد مریم، آفتاب مسیح****قطرهٔ ژاله اشک مریم صبح
طاس زرین کش آفتاب آسا****کآفتاب است طاس پرچم صبح
پی پی عشق گیر و کم کم عقل****لب لب جام خواه و دم دم صبح
سیم کش بحر کش ز کشتی زر****خوان فکن خوانچه کن مسلم صبح
عاشقان را ز صبح و شام چه رنگ****کم زن عشق باش و گو کم صبح
از تن عقل پنج یک برگیر****سه یکی خور به روی خرم صبح
ید بیضای آفتاب نگر****زر فشان ز آستین معلم صبح
که آسمان پیش شه به نوروزی****در جل زر کشید ادهم صبح
بوالمظفر خدایگان ملوک****ملک بخش و ظفرستان ملوک
برقع صبح چون براندازند****کوه را خلعه در سر اندازند
بر درند از صبا مشیمهٔ صبح****طفل خونین به خاور اندازند
ترک سبوح گفته وقت صبوح****عابدان سبحه‌ها دراندازند
نوعروسان حجلهٔ نوروز****نورهان زر و زیور اندازند
ز آن مربع نهند منقل را****تا مثلث در آذر اندازند
قفس آهنین کنند و در او****مرغ یاقوت پیکر اندازند
در مشبک دریچه پنداری****کافتاب زحل خور اندازند
یا در آن خانهٔ مگس گیران****سرخ زنبور کافر اندازند
بر لب خشک جام رعنا فش****عاشقان بوسهٔ تر اندازند
گرچه میران لشکرند همه****جرعه بر میر لشکر اندازند
چون همه جان شوند چون می و صبح****جان به شاه مظفر اندازند
سر سامانیان و تاج کیان****ملک ابن الملک میان ملوک
ساقیا توبه را قلم درکش****بر در میکده علم برکش
زهد را بند آهنین بر نه****عقل را میل آتشین درکش
خانهٔ دل سبیل کن بر می****رقم لایباع بر در کش
جان سگ طوق دار مجلس توست****هم تو داغ سگیش بر سرکش
گر به دل قانعی دو اسبه درآی****ور به جان خشندی خر اندر کش
خود پرستی چو حلقه بر در نه****بی‌خودی را چو حله در برکش
گر نه‌ای زهر، سینه کمتر سوز****ور نه‌ای دهر، کینه کمتر کش
دست گیر آفتاب را چون صبح****در سماع خوش قلندر کش
روز و شب چون خط مزور نیست****خیز و خط بر خط مزور کش
پیش دریا کشی چو خاقانی****یاد شه گیر و کشتی زر کش
افسر خسروان جلال الدین****ظل حق آفتاب جان ملوک
ترک من کآفتاب هندوی توست****عید جان‌ها هلال ابروی توست
جوجو از زر منم در آن بازار****که ترازوش زلف جادوی توست
جو زرین چه سنجدت که به نقد****قرص خورشید در ترازوی توست
پیش چشمت خیال هستی من****سایهٔ موی بند گیسوی توست
از فلک زخم‌هاست بر دل من****کنهم از دستبرد نیروی توست
نکنم مرهم جراحت خویش****کن جراحت به مهر بازوی توست
نالش از آسمان کنم نی نی****کآسمان هم به نالش از خوی توست
پهلو از من تهی مکن که مرا****پهلوی چرب هم ز پهلوی توست
وصل و هجرت مرا یکی است از آنک****درد تو هم مزاج داروی توست
جان سپند تو ساخت خاقانی****چکند چشم عالمی سوی توست
لؤلؤ افشان تویی به مدحت شاه****عقد پروین بهای لولوی توست
حرز امت سپاهدار عجم****کهف ملت، نگاهبان ملوک
زخم هجرت میان جان بگسست****مدد مرهم از میان بگسست
از همه تا همه دلی که مراست****به همه دل امید جان بگسست
بر سر کویت از درازی راه****مرکب ناله را عنان بگسست
جور تو حلقهٔ جهان بگرفت****رفت و زنجیر آسمان بگسست
کشتهٔ صبرم آشکارا سوخت****رشتهٔ جانم از نهان بگسست
پیش خاک در تو چشم از در****صد طویله به رایگان بگسست
نفس من ز درد همنفسان****چند نوبت به یک زمان بگسست
بر سر چاه بختم آمد چرخ****مدد جوی عمر از آن بگسست
آب خون کرد و چاه سر بگرفت****دلو بدرید و ریسمان بگسست
دست خون ماند با تو خاقانی****طمع هستی از جهان بگسست
جوشن چرخ را به تیر ضمیر****در ثنای خدایگان بگسست
شهریار فلک غلام که هست****هر غلامیش پهلوان ملوک
لعلت از خنده کان همی ریزد****دل بر آن لعل جان همی ریزد
چون بخندی خبر دهد دهنت****که سها اختران همی ریزد
دست بالاست کار تو که فلک****زیر پایت روان همی ریزد
نیزه بالاست خون ز غمزهٔ تو****که به مشکین سنان همی ریزد
آسمان هم ز جور تو چون من****خاک بر آسمان همی ریزد
نه از آن طیره‌ام که طرهٔ تو****خون من هر زمان همی ریزد
لیک از آن در خطم که از خط تو****نافه‌ها رایگان همی ریزد
به چه زهره زبان حدیث تو کرد****کب رویم زبان همی ریزد
چشم من شد گناه شوی زبان****کب سوی دهان همی ریزد
ابر خونبار چشم خاقانی****صاعقه بر جهان همی ریزد
صدف خاطرش جواهر نطق****بر سر اخستان همی ریزد
خانه زادند و بندهٔ در شاه****خانه داران خاندان ملوک
جوشن سرکشی ز سر برکش****تیر هجرانم از جگر برکش
یا فرو بر تنم به آب عدم****یا دلم ز آتش سقر برکش
رگ جانم گشاده گشت ببند****پیشتر نوک نیشتر برکش
موج خون منت به کعب رسید****دامن حله بیشتر برکش
بوسه‌ای کردم آرزو، گفتی****که ترازو بیار و زر برکش
زر ندارم ولیک جان نقد است****شو بها بر نه و شکر برکش
گر بدان کفه زر همی سنجی****جان بدین کفهٔ دگر برکش
دامن دوست گیر خاقانی****وز گریبان عشق سر برکش
رایت نطق را عرابی وار****بر در کعبهٔ ظفر برکش
از پی محرمان کعبهٔ شاه****آبی از زمزم هنر برکش
صلتش بزم هشت خوان بهشت****صولتش رزم هفت‌خوان ملوک
جو به جو جور دلستان برگیر****دل جوجو شده ز جان برگیر
به گمان یوسفیت گم شده بود****یوسفت گرگ شد گمان برگیر
بر سر خوان زندگی خورشت****چون جگر گوشه‌ای است خوان برگیر
نیست در حلقهٔ جهان یک اهل****پای اهلیت از میان برگیر
اهل دل کس نیافت ز اهل جهان****برو ای دل دل از جهان برگیر
دو به دو با حریف جان بنشین****یک به یک غدر آسمان برگیر
بس خراب است لهو خانهٔ دهر****به نگه عمر ز آسمان برگیر
بر در نقب این خرابه تو را****تا نگیرند نقب از آن گیر
گل انصاف کار خاقانی****خسک از راه دوستان برگیر
چون منوچهر خفته در خاک است****مهر ازین شوم خاکدان برگیر
میوهٔ دولت منوچهر است****اخستان افسر کیان ملوک
دل به گرد زمانه می نرسد****مرغ همت به دانه می نرسد
از زمانه چه آرزو خواهم****که به نقش زمانه می نرسد
پیشگاه مراد چون طلبم****که به من آستانه می نرسد
جان دو اسبه دوان پی دل و عمر****به یکی زین دوگانه می نرسد
من چو هندو نیم مرا از بخت****طرب زنگیانه می نرسد
آه کز چرخ آه یاوگیان****ناوکی بر نشانه می نرسد
غرقهٔ خون هزار کشتی هست****که یکی بر کرانه می نرسد
نسیه بر نام روزگار نویس****ز آن که نقد از خزانه می نرسد
میوه آن به که آفتاب پزد****سایه پرورد خانه می نرسد
پر بریده است مرغ خاقانی****ز آن سوی آشیانه می نرسد
شمع اقبال شه چنان افروخت****که فلک بر زبانه می نرسد
صولت جان ربای او بربود****گوی دولت ز صولجان ملوک
عدل او زهرهٔ ستم بشکافت****بذل او نافهٔ کرم بشکافت
ظلم را چون هدف جگر بدرید****بخل را چون صدف شکم بشکافت
قهرش از بهر قطع نسل عدو****رحم مادر عدم بشکافت
بختش انگشتری ودیعت داد****ماهی از بهر آن شکم بشکافت
آسمان نبوت ار مه را****چون گریبان صبح دم بشکافت
تیغ شه زهرهٔ زحل بدرید****جگر آفتاب هم بشکافت
تیغ او دست موسوی است از آنک****نیل را چون سر قلم بشکافت
ای چراغ یزیدیان که دلت****چون علی خیبر ستم بشکافت
تارک ذوالخمار بدعت را****ذوالفقار تو لاجرم بشکافت
بر شکافی دماغ خصم چنانک****ناف سهراب روستم بشکافت
جز به نام تو داغ بر ران نیست****مرکب بخت زیر ران ملوک
روضهٔ آتشین بلارک توست****باد جودی شکاف ناوک توست
تخت جمشید و تاج نوشروان****آرزومند پای و تارک توست
بخت تو کودک و عروس ظفر****انتظار بلوغ کودک توست
ملک الموت مال و عیسی حال****بذل بسیار و حرص اندک توست
مشتری چک نویس قدر تو بس****که سعادت سجل آن چک توست
با یتیمی چو مصطفی می‌ساز****چه کنی جبرئیل اتابک توست
در جهان مالک جهان سخن****مادح حضرت مبارک توست
شد عطارد به نطق صد یک او****چون به خلق آفتاب صد یک توست
گر بمانم ز آستان تو دور****عار دارم ز آستان ملوک
چون تو گردون سریر نتوان یافت****چون من اختر ضمیر نتوان یافت
آفتابی و جز به درگاهت****اختران را مسیر نتوان یافت
جز به صدرت عیار دانش را****ناقدان بصیر نتوان یافت
گفتی از رسم سی هزار درم****کم ز سی نیزه‌گیر نتوان یافت
لیک از صد هزار نیزه و تیر****این قلم را نظیر نتوان یافت
سخن این است ناگزیر جهان****عوض ناگزیر نتوان یافت
تا چو تیغم به زر نیارائی****خاطرم را چو تیر نتوان یافت
چشمهٔ خاطر است سنگ انبار****آب از او خیر خیر نتوان یافت
بلبلی را که سینه بخراشی****از دم او صفیر نتوان یافت
قلمی را که موی در سر ماند****کار ساز دبیر نتوان یافت
خانهٔ پیرزن که طوفان برد****در تنورش فطیر نتوان یافت
پدرت دیده‌ای که چون می‌داشت****ساحری را که شد زبان ملوک
در کمال تو چشم بد مرساد****نرسد در تو چشم و خود مرساد
بر رکاب فلک جنیبت تو****آفتی کز فلک رسد، مرساد
دختر بخت را جز از در تو****بر فلک بانگ نامزد مرساد
آن که عمرت هزار سال نخواست****روزش از یک به ده، به صد مرساد
بر امید کلاه دولت تو****حاسدان را قبا نمد مرساد
دشمنت را که جانش معدوم است****حال بد جز به کالبد مرساد
ز ابلق چار کامهٔ شب و روز****ران یک رانت را لگد مرساد
جیفهٔ دشمنان جافی تو****از زبانی به دام و دد مرساد
صدر عالیت کعبهٔ خرد است****رخنه در کعبهٔ خرد مرساد
این دعا ورد جان خاقانی است****کای ملک ز آسمانت بد مرساد
صولتت باد سایه دار ظفر****دولتت باد دایگان ملوک
شمارهٔ ۷ - در مدح جلال الدین شروان شاه اخستان
جو به جو راز جهان بنمود صبح****مشک جو جو از دهان بنمود صبح
صبح گوئی زلف شب را عاشق است****کز دم عاشق نشان بنمود صبح
در وداع شب همانا خون گریست****روی خون آلود از آن بنمود صبح
جام فرعونی خبر ده تا کجاست****کاتش موسی عیان بنمود صبح
مرغ تیز آهنگ لختی پر فشاند****چون عمود زرفشان بنمود صبح
قفل رومی برگرفت از درج روز****چون کلید هندوان بنمود صبح
بر سماع کوس و بر رقص خروس****خرقه بازی در نهان بنمود صبح
نافهٔ شب را چو زد سیمین کلید****مشک تر در پرنیان بنمود صبح
بر محک شب سپیدی شد پدید****چون عیار آسمان بنمود صبح
تا برآرد یوسفی از چاه شب****دلو سیمین ریسمان بنمود صبح
در کمین شرق زال زر هنوز****پر عنقا دیدبان بنمود صبح
حلقه دیدستی به پشت آینه****حلقهٔ مه همچنان بنمود صبح
گوئی اندر بر حمایل چرخ را****خنجر شاه اخستان بنمود صبح
سام کیخسرو مکان در شرق و غرب****خضر اسکندر نشان در شرق و غرب
صبح خیزان وام جان درخواستند****داد عمری ز آسمان درخواستند
پیش کان قرا شود سبوح خوان****در صبوح عیش جان در خواستند
در مناجاتی که سرمستان کنند****جرم آن سبوح خوان در خواستند
نازنینانی که دیر آگه شدند****زود جام زرفشان درخواستند
چون به خوابی صبح ازیشان فوت شد****روز را رطل گران درخواستند
گر قدح‌های صبوحی شد ز دست****هم به رطلی عذر آن درخواستند
چون نهنگان از پی دریا کشی****ساغر کشتی نشان درخواستند
کوه زهره عاشقانند این چنین****کآتشین دریا چنان درخواستند
از زکات جرعهٔ دریاکشان****مفلسان گنج روان درخواستند
جور خواران را جهان انصاف داد****کز خود انصاف جهان درخواستند
ساقیان نیز از پی یک بوس خشک****با زر تر نقد جان درخواستند
چون کناری را بها گفتیم چند****صد بهای کاویان درخواستند
چرخ و انجم بر طراز روز نو****کنیت شاه اخستان درخواستند
بوالمظفر ظل حق چون آفتاب****مالک الملک جهان در شرق و غرب
پند آن پیر مغان یاد آورید****بانگ مرغ زند خوان یاد آورید
دجله دجله تا خط بغداد جام****می دهید و از کیان یاد آورد
خفتگان را در صبوح آگه کنید****پیل را هندوستان یاد آورید
دانهٔ مرغ بهشتی در دهید****مرغ جان را ز آشیان یاد آورید
بر شما بادا که خون رز خورید****خاکیان را در میان یاد آورید
خوان نهید و خوانچهٔ مستان کنید****بی‌خودان را زیر خوان یادآورید
چون ز جرعه خاک را رنگی دهید****هم به بوئی ز آسمان یاد آورید
خاص را در آستین جا کرده‌اید****عام را بر آستان یاد آورید
کعبتین را گر سه شش خواهید نقش****نام رندان بر زبان یادآورید
دوستان تشنه لب را زیر خاک****از نسیم جرعه دان یاد آورید
در شبستان چون زمانی خوش بوید****از شبیخون زمان یادآورید
روز شادی را شب غم درقفاست****چون در این باشید از آن یاد آورید
جام زر افشان به خاقانی دهید****خاطرش را درفشان یاد آورید
راویان را بر زبان تهنیت****مدحت شاه اخستان یاد آورید
کسری اسلام، خاقان کبیر****خسرو سلطان نشان در شرق و غرب
راز مستان از میان بیرون فتاد****الصبوح آواز آن بیرون فتاد
ساقی از قیفال خم می‌راند خون****طشت زرین ز آسمان بیرون فتاد
زاهد کوه آستینی برفشاند****ز او کلید خمستان بیرون فتاد
صوفی قرا کبودی چاک زد****ساغریش از بادبان بیرون فتاد
باد، دستار مذن در ربود****کعبتینی از میان بیرون فتاد
سبحه در کف می‌گذشتم بامداد****بانگ ناقوس مغان بیرون فتاد
مصحفی در بر حمایل داشتم****می فروشی از دکان بیرون فتاد
بند زر از مصحفم در وجه می****بستد و راز نهان بیرون فتاد
پشت خم در خم شدم وز درد خام****خوردم و هوش از روان بیرون فتاد
یک نشان از درد بر دراعه ماند****دوستی دید و نشان بیرون فتاد
دشمنان بیرون ندادند این حدیث****این حدیث از دوستان بیرون فتاد
جور می‌کش همچنین خاقانیا****خاصه کانصاف از جهان بیرون فتاد
کشتی بهروزی از دریای غیب****بر در شاه اخستان بیرون فتاد
چار ملت را سوم جمشید دان****بل دوم مهدیش خوان در شرق و غرب
کوس را دیدی فغان برخاسته****بانگ مرغان بین چنان برخاسته
اختران آبله مانند را****از رخ گردون نشان برخاسته
شب چو جعد زنگیان کوته شده****وز عذار آسمان برخاسته
روز چون رخسار ترکان از کمال****خال نقصان از میان برخاسته
مجلس از جام و تنوره گرم و خوش****باد و آتش زاین و آن برخاسته
آتش از انگشت بین سر بر زده****روم از هندوستان برخاسته
نغمهٔ مطرب شده چون نفخ صور****تا قیامت در جهان برخاسته
می چو عیسی و ز رومی ارغنون****غنهٔ انجیل‌خوان برخاسته
گوش بربط تا به چوب انباشته****ناله‌ش از راه زبان برخاسته
نای بی‌گوش و زبان بسته گلو****از ره چشمش فغان برخاسته
چنگ بین چون ناقهٔ لیلی وز او****بانگ مجنون هر زمان برخاسته
بهر دستینه رباب از جام و می****زر و بسد رایگان برخاسته
لحن زهره بر دف سیمین ماه****بر در شاه اخستان برخاسته
رایت و چتر جلال الدین سزد****صبح و شام آسمان در شرق و غرب
آن نه زلف است آنچنان آویخته****سلسله است از آسمان آویخته
سلسله گر بهر عدل آویختند****بهر ظلم است او چنان آویخته
حلقهٔ گوشت چو عیاران به حلق****زیر زلفت بین نهان آویخته
در سر زلف گنه کارت نگر****بی‌گناهان را روان آویخته
تا سرینت با میان درساخته است****کوهی از مویی روان آویخته
دل که با بار غمت پیوست، هست****مویی از کوه گران آویخته
هر زمان یاسج زنان صیاد وار****آئی از بازو کمان آویخته
آهوی چشمت بدان زنجیر زلف****جان شیران جهان آویخته
عنبرین دستارچه گرد رخت****طوق غبغب در میان آویخته
فتنه در فتراک تو بسته عنان****داد خواهان در عنان آویخته
ای به موئی آسمان را از جفا****بر سر من هر زمان آویخته
در تو آویزم چو مویی کز غمت****شد به مویی کار جان آویخته
جور بس کن خاصه چون کسری به عدل****شاه زنجیر امان آویخته
برق تیغش دیدبان در ملک و دین****ابر جودش میزبان در شرق و غرب
نامرادی را به جان در بسته‌ام****خدمت غم را میان در بسته‌ام
عالمی پر تیر باران جفاست****بر حقم گر چشم جان در بسته‌ام
آمدم تسلیم در هرچه آیدم****دیدهٔ امید از آن در بسته‌ام
سر به تیغ دشمنان در داده‌ام****در به روی دوستان در بسته‌ام
روز هم‌جنسان فرو شد لاجرم****روزن دل ز آسمان در بسته‌ام
سایهٔ خود هم نبینم تا زیم****آن چنان چشم از جهان در بسته‌ام
تا دم من گوش من هم نشنود****سوی لب راه فغان در بسته‌ام
تا نیاید غور این غم‌ها پدید****گریه را راه نهان در بسته‌ام
هرچه خواهد چرخ گو می‌کن ز جور****کز مکن گفتن زبان در بسته‌ام
راز مرغان را سلیمانی نماند****پیش دیوان ز آن دهان در بسته‌ام
بر زبانم مهر مردان کرده‌اند****همچو طفلان گفت از آن در بسته‌ام
خاک در لب کرد خاقانی و گفت****در فروشی را دکان در بسته‌ام
همت از کار جهان برداشته****دل به شاه شه‌نشان دربسته‌ام
کمترین اقطاع سگبانان اوست****قندهار و قیروان در شرق و غرب
گر جهان شاه جهان می‌خواندش****آسمان هم آسمان می‌خواندش
مفخر اول بشر خوانش که دهر****مهدی آخر زمان می‌خواندش
ز آنکه شیطان سوز و دجال افکن است****آدم مهدی مکان می‌خواندش
ور صدائی آید از طاق فلک****هم فلک کیوان نشان می‌خواندش
آهن تیغش دل اعدا بخورد****مردم، آهن خای از آن می‌خواندش
دیده‌ای دندان که خاید استخوان****کادمی هم استخوان می‌خواندش
خطبهٔ مدحش چو برخواند آفتاب****مشتری حرز امان می‌خواندش
سکهٔ قدرش چو بنوشت آسمان****ماه لوح غیب دان می‌خواندش
تیغ شه ماند به لوحی کز دو روی****ملک محراب کیان می‌خواندش
نصرت نو زاده تا با تیغ اوست****چرخ طفل لوح‌خوان می‌خواندش
ابجد تایید بین کز لوح ملک****طفل نصرت چون روان می‌خواندش
رنگ جبریل است تیغش را که عقل****وحی پیروزی رسان می‌خواندش
خصم شه تا عدهٔ‌دار آرزوست****عاقل آبستن نشان می‌خواندش
در شب و روزش دو خادم روز و شب****جوهر این و عنبر آن در شرق و غرب
دست و شمشیرش چنان بینی به هم****کآفتاب و آسمان بینی به هم
شاه ملت پاسبان را بر فلک****هفت سلطان پاسبان بینی به هم
از نهیبش در چهار ارکان خصم****چار طوفان هر زمان بینی به هم
آب خضر و نار موسی یافت شاه****عزم و حزمش زین و آن بینی به هم
شه سکندر قدر و اندر موکبش****خضر و موسی همعنان بینی به هم
حکم عزرائیل و برهان مسیح****در کف و تیغش عیان بینی به هم
دوست و دشمن را رضا و خشم او****عمر بخش و جان ستان بینی به هم
چون دو نفخ صور در خشم و رضاش****زهر و پازهر روان بینی به هم
خنجر سبزش چو سرخ آید به خون****حصرم و می را نشان بینی به هم
تا نه بس دیر از کمال عدل شاه****مصر و ری در شابران بینی به هم
از نسیم عدل او هر پنج وقت****چار ملت را امان بینی به هم
بر دعای دولتش در شش جهت****هفت مردان یک زبان بینی به هم
در ریاض عشرتش در هفت روز****هشت جنت نقلدان بینی به هم
کنیتش چون بشمری هر هشت حرف****نه فلک را حرز جان بینی به هم
خاص بهر لشکرش برساخت چرخ****ترک و هندو دیدبان در شرق و غرب
رمحش از طوفان نشان خواهد نمود****معجز نوح از سنان خواهد نمود
تیغ هندیش از مخالف سوختن****در خزر هندوستان خواهد نمود
بر ثبات دولت او تا ابد****جنبش عدلش نشان خواهد نمود
صبحگاهی کز شبیخون ران گشاد****تیغ چون خور خون‌فشان خواهد نمود
سرخی شام آگهی داده است از آنک****روز خوشی در جهان خواهد نمود
شبروی کرده کلنگ آسا به روز****همچو شاهین کامران خواهد نمود
حلق خصمت در تثاوب جان دهد****کو تمطی بر کمان خواهد نمود
چون کمان و تیر شد نون والقلم****نشرهٔ فتح این و آن خواهد نمود
جوشن ناخن تنش بدخواه را****تن چو ناخن ز استخوان خواهد نمود
شاه موسی کف چو خنجر برکشد****زیر ران طوری روان خواهد نمود
خصم فرعونی نسب همچون زنان****دو کدان در زیر ران خواهد نمود
پنبه کن ای جان دشمن ز آن تنی****کو ز ترکش دو کدان خواهد نمود
سگ گزیده خصم و تیغ شه چو آب****کآتش مرگش عیان خواهد نمود
زله‌خوار تیغ و مور خوان اوست****وحش و طیر انس و جان در شرق و غرب
زیرکان کاسرار جان دانسته‌اند****علم جزوی ز آسمان دانسته‌اند
از رصدها سیزده سال دگر****خسف بادی در جهان دانسته‌اند
قرن‌ها را حکم پیشی کرده‌اند****تا قران‌ها در میان دانسته‌اند
در سر میزان ز جمع اختران****بیست و یک نوع از قران دانسته‌اند
نابریده برج خاکی را تمام****برج بادیشان مکان دانسته‌اند
گرچه هفت اختر به یک جا دیده‌اند****جای کیوان بر کران دانسته‌اند
من یقین دانم که ضد آن بود****کاین حکیمان از گمان دانسته‌اند
حکمشان باطل‌تر است از علمشان****کاختران را کامران دانسته‌اند
هفت هارون بر در سلطان غیب****از چه‌سان فرمان روان دانسته‌اند
هفت بیدق عاجز شاه قدر****از چه‌شان لجلاج سان دانسته‌اند
عارفان اجرام را در راه امر****هفت پیک رایگان دانسته‌اند
کار پیکان نامه بردن دان و بس****پیک را کی نامه‌خوان دانسته‌اند
دفع این طوفان بادی را سبب****دولت شاه اخستان دانسته‌اند
خاک درگاهش به عرض مصحف است****جای سوگند کیان در شرق و غرب
شاه مغرب کامران ملک باد****آفتاب خاندان ملک باد
پیش او هر تاجداری همچو تاج****پشت خم بر آستان ملک باد
از پی طغرای منشور ظفر****تیر حکمش بر کمان ملک باد
خطی او همچو خط استوا****ناگزیر آسمان ملک باد
ظل کعبش کاوفتد بر ساق عرش****زاد سرو بوستان ملک باد
تا به جان بینند جنبش سایه را****سایهٔ بالاش جان ملک باد
بهر تعویذ سلاطین از ثناش****اسم اعظم در زبان ملک باد
کام بختش چون دعای مادران****در اجابت همعنان ملک باد
از سر تیغش چو داغ تازیان****ران شیران را نشان ملک باد
بر زبان ملک چون نامش رود****آب حیوان در دهان ملک باد
از شعاع طلعتش در جام می****نجم سعدین در قران ملک باد
بس بقائم ریخت با عدلش جهان****کو چو قائم در جهان ملک باد
فضل یزدان در ضمان عمر اوست****عمر او هم در ضمان ملک باد
بخت بادش پاسبان و اسلام را****باس عدل پاسبان در شرق و غرب
قصیده
حرف ا
شماره 1: جوشن صورت برون کن در صف مردان درآ
جوشن صورت برون کن در صف مردان درآ****دل طلب کز دار ملک دل توان شد پادشا
تا تو خود را پای بستی باد داری در دو دست****خاک بر خود پاش کز خود هیچ نگشاید تو را
با تو قرب قاب قوسین آنگه افتد عشق را****کز صفات خود به بعد المشرقین افتی جدا
آن خویشی، چند گوئی آن اویم آن او****باش تا او گوید ای جان آن مائی آن ما
نیست عاشق گشتن الا بودنش پروانه وار****اولش قرب و میانه سوختن، آخر فنا
لاف یک رنگی مزن تا از صفت چون آینه****از درون سو تیرگی داری و بیرون سو صفا
آتشین داری زبان و دل سیاهی چون چراغ****گرد خود گردی از آن تردامنی چون آسیا
رخت از این گنبد برون بر، گر حیاتی بایدت****زان که تا در گنبدی با مردگانی هم وطا
نفس عیسی جست خواهی راه کن سوی فلک****نقش عیسی در نگارستان راهب کن رها
بر گذر زین تنگنای ظلمت اینک روشنی****درگذر زین خشک سال آفت اینک مرحبا
بر در فقر آی تا پیش آیدت سرهنگ عشق****گوید ای صاحب خراج هر دو گیتی اندر آ
شرب عزلت ساختی از سر ببر باد هوس****باغ وحدت یافتی از بن بکن بیخ هوا
با قطار خوک در بیت المقدس پا منه****با سپاه پیل بر درگاه بیت الله میا
سر بنه کاینجا سری را صد سر آید در عوض****بلکه بر سر هر سری را صد کلاه آید عطا
هر چه جز نور السموات از خدائی عزل کن****گر تو را مشکوة دل روشن شد از مصباح لا
چون رسیدی بر در لاصدر الا جوی از آنک****کعبه را هم دید باید چون رسیدی در منا
ور تو اعمی بوده‌ای بر دوش احمد دار دست****کاندر این ره قائد تو مصطفی به مصطفا
اوست مختار خدا و چرخ و ارواح و حواس****زان گرفتند از وجودش منت بی‌منتها
هشت خلد و هفت چرخ و شش جهات و پنج حس****چار ارکان و سه ارواح و دو کون از یک خدا
چون مرا در نعت چون اویی رود چندین سخن****از جهان بر چون منی تا کی رود چندین جفا
شماره 2: کار من بالا نمی‌گیرد در این شیب بلا
کار من بالا نمی‌گیرد در این شیب بلا****در مضیق حادثاتم بستهٔ بند عنا
می‌کنم جهدی کزین خضرای خذلان بر پرم****حبذا روزی که این توفیق یابم حبذا
صبح آخر دیدهٔ بختم چنان شد پرده در****صبح اول دیدهٔ عمرم چنان شد کم بقا
با که گیرم انس کز اهل وفا بی‌روزیم****من چنین بی‌روزیم یا نیست در عالم وفا
در همه شروان مرا حاصل نیامد نیم دوست****دوست خود ناممکن است ایکاش بودی آشنا
من حسین وقت و نااهلان یزید و شمر من****روزگارم جمله عاشورا و شروان کربلا
ای عراق الله جارک نیک مشعوفم به تو****وی خراسان عمرک الله سخت مشتاقم تو را
گرچه جان از روزن چشم از شما بی‌روزی است****از دریچهٔ گوش می‌بیند شعاعات شما
عذر من دانید کاینجا پای بست مادرم****هدیهٔ جانم روان دارید بر دست صبا
تشنهٔ دل تفته‌ام از دجله آریدم شراب****دردمند زارم از بغداد سازیدم دوا
بوی راحت چون توان برد از مزاج این دیار****نوشدارو چون توان جست از دهان اژدها
پیش ما بینی کریمانی که گاه مائده****ماکیان بر در کنند و گربه در زندان سرا
گر برای شوربائی بر در اینها شوی****اولت سکبا دهند از چهره آنگه شوربا
مردم ای خاقانی اهریمن شدند از خشم و ظلم****در عدم نه روی، کانجا بینی انصاف و رضا
شماره 3: عروس عافیت آنگه قبول کرد مرا
عروس عافیت آنگه قبول کرد مرا****که عمر بیش‌بها دادمش به شیربها
چو کشت عافیتم خوشه در گلو آورد****چو خوشه باز بریدم گلوی کام و هوا
خروس کنگرهٔ عقل پر بکوفت چو دید****که در شب امل من سپیده شد پیدا
چو ماه سی شبه ناچیز شد خیال غرور****چو روز پانزده ساعت کمال یافت ضیا
مسیح وار پی راستی گرفت آن دل****که باژ گونه روی بود چون خط ترسا
ز مرغزار سلامت در مراست خبر****که هم مسیح خبر دارد از مزاج گیا
مرا طبیب دل اندرز گونه‌ای کرده است****کز این سواد بترس از حوادث سودا
به تلخ و ترش رضا ده به خوان گیتی بر****که نیشتر خوری ار بیشتر خوری حلوا
اسیر طبع مخالف مدار جان و خرد****زبون چارزبانی مکن دو حور لقا
که پوست پاره‌ای آمد هلاک دولت آن****که مغز بی‌گنهان را دهد به اژدها
مرا شهنشه وحدت ز داغ گاه خرد****به شیب و مقرعه دعوت همی کند که بیا
از این سراچهٔ آوا و رنگ دل بگسل****به ارغوان ده رنگ و به ارغنون آوا
در این رصد گه خاکی چه خاک می‌بیزی****نه کودکی نه مقامر ز خاک چیست تو را؟
به دست آز مده دل که بهر فرش کنشت****ز بام کعبه ند زدند مکیان دیبا
به بوی نفس مکن جان که بهر گردن خوک****کسی نبرد زنجیر مسجد الاقصا
ببین که کوکبهٔ عمر خضر وار گذشت****تو بازمانده چو موسی به تیه خوف و رجا
پریر نوبت حج بود و مهد خواجه هنوز****از آن سوی عرفات است چشم بر فردا
به چاه جاه چه افتی و عمر در نقصان****به قصد فصد چه کوشی و ماه در جوزا
برفت روز و تو چون طفل خرمی آری****نشاط طفل نماز دگر بود عذرا
چو عمر دادی دنیا بده که خوش نبود****به صد خزینه تبذل به دانگی استقصا
دو رنگی شب و روز سپهر بوقلمون****پرند عمر تو را می‌برند رنگ و بها
دو چشمه‌اند یکی قیر و دیگری سیماب****شب بنفشه وش و روز یاسمین سیما
تو غرق چشمهٔ سیماب و قیر و پنداری****که گرد چشمهٔ حیوان و کوثری به چرا
جهان به چشمی ماند در او سیاه و سپید****سپید ناخنه دار تو سیاه نابینا
ببر طناب هوس پیش از آنکه ایامت****چهار میخ کند زیر خیمهٔ خضرا
به صور نیم شبی درفکن رواق فلک****به ناوک سحری بر شکن مصاف فضا
جهان به بوالعجبی تا کیت نماید لعب****به هفت مهرهٔ زرین و حقهٔ مینا
تو را به مهره و حقه فریفتند ایراک****چو حقه بی‌دل و مغزی چو مهره بی سر و پا
فریب گنبد نیلوفری مخور که کنون****اجل چو گنبد گل برشکافدت عمدا
ز خشک سال حوادث امید امن مدار****که در تموز ندارد دلیل برف هوا
چه جای راحت و امن است و دهر پر نکبت****چه روز باشه و صید است دست پر نکبا
مگو که دهر کجا خون خورد که نیست دهانش****ببین به پشه که زوبین زن است و نیست کیا
مساز عیش که نامردم است طبع جهان****مخور کرفس که پر کژدم است بوم و سرا
ز روزگار وفا هم به روزگار آید****که حصرم از پس شش ماه می‌شود صهبا
چه خوش بوی که درون وحشت است و بیرون غم****کجا روی که ز پیش آتش است و پس دریا
خوشی طلب کنی از دهر، ساده دل مردا****که از زکات ستانان زکات خواست عطا
سلاح کار خود اینجا ز بی زبانی ساز****که بی زبان دفع زبانیه است آنجا
چو خوشه چند شوی صد زبان نمی‌خواهی****که یک زبان چون ترازو بوی به روز جزا
در این مقام کسی کو چو مار شد دو زبان****چو ماهی است بریده زبان در آن ماوا
خرد خطیب دل است و دماغ منبر او****زبان به صورت تیغ و دهان نیام آسا
درون کام نهان کن زبان که تیغ خطیب****برای نام بود در برش نه بهر وغا
زبان به مهر کن و جز بگاه لا مگشای****که در ولایت قالوابلی رسی از لا
دو اسبه بر اثر لا بران بدان شرطی****که رخت نفکنی الا به منزل الا
مگر معاملهٔ لا اله الا الله****درم خرید رسول اللهت کند به بها
زبان ثناگر درگاه مصطفی خوشتر****که بارگیر سلیمان نکوتر است صبا
ثنای او به دل ما فرو نیاید از آنک****عروس سخت شگرف است و حجله نا زیبا
سپید روی ازل مصطفی است کز شرفش****سیاه گشت به پیرانه سر، سر دنیا
فلک به دایگی دین او در این مرکز****زنی است بر سر گهواره‌ای بمانده دوتا
دمش خزینه‌گشای مجاهز ارواج****دلش خلیفهٔ کتاب علم الاسما
به پیش کاتب وحیش دوات دار، خرد****به فرق حاجب بارش نثار بار خدا
هزار فصل ربیعش جنیبه دار جمال****هزار فضل ربیعش خریطه دار سخا
زبان در آن دهن پاک گوئیا که مگر****میان چشمهٔ خضر است ماهیی گویا
دو شاخ گیسوی او چون چهار بیخ حیات****به هر کجا که اثر کرد اخرج المرعی
نه باد گیسوی او ز آتش بهار کم است****که آب و گل را آبستنی دهد ز نما
عروس دهر و سرور جهان نخواست از آنک****نداشت از غم امت به این و آن پروا
از این حریف گلو بر حذر گزید حذر****وز این ابای گلوگیر ابا نمود ابا
چهار یارش تا تاج اصفیا نشدند****نداشت ساعد دین یاره داشتن یارا
الهی از دل خاقانی آگهی که در او****خزینه خانهٔ عشق است در به مهر رضا
از آن شراب که نامش مفرح کرم است****به رحمت این جگر گرم را بساز دوا
ز هرچه زیب جهان است و هرکه ز اهل جهان****مرا چو صفر تهی دار و چون الف تنها
قنوت من به نماز و نیاز در این است****که عافنا و قنا شر ما قضیت لنا
مرا به منزل الا الذین فرود آور****فرو گشای ز من طمطراق الشعرا
یقین من تو شناسی ز شک مختصران****که علم توست شناسای ربنا ارنا
مرا ز آفت مشتی زیاد باز رهان****که بر زنای زن زید گشته‌اند گوا
خلاص ده سخنم را ز غارت گرهی****که مولع‌اند به نقش ریا و قلب ریا
به روز حشر که آواز لاتخف شنوند****به گوش خاطر ایشان رسان که لابشری
چو کاسه باز گشاده دهان ز جوع الکلب****چو کوزه پیش نهاده شکم ز استسقا
اگر خسیسی بر من گران سر است رواست****که او زمین کثیف است و من سمای سنا
گر او نشسته و من ایستاده‌ام شاید****نشسته باد زمین و ستاده باد سما
ور او به راحت و من در مشقتم چه عجب****که هم زمین بود آسوده و آسمان دروا
سخن به است که ماند ز مادر فکرت****که یادگار هم اسما نکوتر از اسما
شماره 4: سریر فقر تو را سرکشد به تاج رضا
سریر فقر تو را سرکشد به تاج رضا****تو سر به جیب هوس درکشیده‌ای به خطا
بر آن سریر سر بی‌سران به تاج رسید****تو تاج بر سری از سر فرو نهی عمدا
سر است قیمت این تاج گر سرش داری****به من یزید چنین تاج سر بیار بها
تو را چو شمع ز تن هر زمان سری روید****سری که دردسر آرد بریدن است دوا
نگر که نام سری بر چنین سری ننهی****که گنبد هوس است این و دخمهٔ سودا
سری دگر به کف آور که در طریقت عشق****سزاست این سر سگ سار سنگ سار سزا
چرا چو لالهٔ نشکفته سر فکنده نه‌ای****که آسمان ز سر افکندگی است پا برجا
تو را میان سران کی رسد کله داری****ز خون حلق تو خاکی نگشته لعل قبا
یتیم وار در این تیم ضایع است دلت****برو یتیم نوازی بورز چون عنقا
دلی طلب کن بیمار کردهٔ وحدت****چو چشم دوست که بیماری است عین شفا
مگر شبی ز برای عیادت دل تو****قدم نهد صفت ینزل الله از بالا
بر آستانهٔ وحدت سقیم خوش تر دل****به پالکانهٔ جنت عقیم به حورا
مقامری صفتی کن طلب که نقش قمار****دو یک شمار دگر چه دوشش زند عذرا
تو را مقامر صورت کجا دهد انصاف****تورا هلیلهٔ زرین کجا برد صفرا
به ترک جاه مقامر ظریف تر درویش****بخوان شاه مزعفر لطیف تر حلوا
سواد اعظمت اینک ببین مقام خرد****جهاد اکبرت اینک بدر مصاف هوا
میان خاک چه بازی سفال کودک وار****سرای خاک به خاکی بباز مرد آسا
زر نهاد تو چون پاک شد به بوتهٔ خاک****نه طوق و تاج شود چون شود ز بوته جدا
زری که گوی گریبان جبرئیل سزد****رکاب پای شیاطین مکن که نیست سزا
چو گل مباش که هم پوست را کفن سازی****چو لاله باری اول ز پوست بیرون آ
به دست همت طغرای بی‌نیازی دار****که هر دو کون تو داری چو داری این طغرا
ره امان نتوان رفت و دل رهین امل****رفوگری نتوان کرد و چشم نابینا
تو را امان ز امل به که اسب جنگی را****به روز معرکه برگستوان به از هرا
تو را که رشتهٔ ایمان ز هم گسست امروز****سحاء خط امان از چه می‌کنی فردا
تو را ز پشتی همت به کف شود ملکت****بلی ز پهلوی آدم پدید شد حوا
چو همت آمد هر هشت داده به جنت****که از سر دو گروهی است شورش و غوغا
خروش و جوش تو از بهر بود و نابود است****که از سر دو گروهی است شورش و غوغا
به بوی بود دو روزه چرا شوی خرسند****که بدو حال محال است و مهر کار فنا
به بند دهر چه ماندی بمیر تا برهی****که طوطی از پی این مرگ شد ز بند رها
چو باشه دوخته چشمی به سوزن تقدیر****چو لاشه بسته گلوئی به ریسمان قضا
چه خوش حیات و چه ناخوش چو آخر است زوال****چه جعد ساده چه پرخم چو خارج است نوا
نجسته فقر، سلامت کجا کنی حاصل؟****نگفته بسم به الحمد چون کنی مبدا؟
دمیده در شب آخر زمان سپیدهٔ حشر****پس از تو خفتن اصحاب کهف نیست روا
مسافران به سحرگاه راه پیش کنند****تو خواب بیش کنی اینت خفتهٔ رعنا
به خواب دایم جز سیم و زر نمی‌بینی****ببین که رز همه رنج است و سیم جمله عنا
تو را که از مل و مال است مستی و هستی****خمار و خواب تو را صور نشکند به صدا
میان بادیه‌ای هان و هان مخسب ار نه****حرامیان ز تو هم سر برند و هم کالا
غلام آب رزانی نداری آب روان****رفیق صاف رحیقی نه‌ای به صف صفا
به کار آبی و دین با دل و تنت گویان****که کار آب شما برد آب کار شما
بهینه چیز که آن کیمیای دولت توست****ز همنشینی صهبا هبا شده است هبا
خرد به ماتم و تن در نشاط خوش نبود****که دیو جلوه کند بر تو و پری رسوا
برو نخست طهارت کن از جماع الاثم****که کس جنب نگذارند در جناب خدا
مجرد آی در این راه تا زحق شنوی****الی عبدی اینجا نزول کن اینجا
ز چار ارکان برگرد و پنج ارکان جوی****که هست فایده زین پنج پنج نوبت لا
ز نه خراس برون شو به کوی هشت صفات****که هست حاصل این هشت هشت باغ بقا
اگر ز عارضهٔ معصیت شکسته دلی****تو را شفاعت احمد ضمان کند به شفا
به یک شهادت سربسته مرد احمد باش****که پایمرد سران اوست در سرای جزا
پی ثنای محمد برآر تیغ ضمیر****که خاص بر قد او بافتند درع ثنا
زبان بسته به مدح محمد آرد نطق****که نخل خشک پی مریم آورد خرما
بهینه سورت او بود و انبیا ابجد****مهینه معنی او بود و اصفیا اسما
اگرچه بعد همه در وجودش آوردند****قدوم آخر او بر کمال اوست گوا
نه سورت از پی ابجد همی شود مرقوم****نه معنی از پی اسما همی شود پیدا
نه روح را پس ترکیب صورت است نزول****نه شمس را ز پس صبح صادق است ضیا
نه سبزه بردمد از خاک وانگهی سوسن****نه غوره در رسد از تاک وانگهی صهبا
گه ولادتش ارواح خوانده سورهٔ نور****ستار بست ستاره سماع کرد سما
بکوفت موکب اقبال مرکب اجرام****ببست قبهٔ زربفت قبهٔ مینا
چو نقل کرد روانش، مسافر ملکوت****برای عرسش بر عرش خرقه کرد وطا
درید جوزا جیب و برید پروین عقد****گذاشت مهر دواج و فکند صبح لوا
ز بوی خلقش حبل‌الورید یافت حیات****ز فر لطفش حبل‌المتین گرفت بها
به وقت مکرمه بحر کفش چو موج زدی****حباب وار بدی هفت گنبد خضرا
سزد که چون کف او نشر کرد نشرهٔ جود****روان حاتم طی، طی کند بساط سخا
ز بارگاه محمد ندای هاتف غیب****به من رسید که خاقانیا بیار ثنا
ز خشک آخور خذلان برست خاقانی****که در ریاض محمد چرید کشت رضا
مراد بخشا در تو گریزم از اخلاص****کزین خراس خسیسان دهی خلاص مرا
مرا تو باش که از ما و من دلم بگرفت****برآر تیغ عنایت نه من گذار و نه ما
کلید رحمتم آخر عطا فرست چنان****که گنج معرفت اول هم از تو بود عطا
گوا توئی که ندارم به کاه برگی، برگ****به اهل بیت ز من چون رسد نوال و نوا
چو قرصهٔ جو و سرکه نمی‌رسد به مسیح****کجا رسد به حواری خواره و حلوا
مرا ز خطهٔ شروان برون فکن ملکا****که فرضه‌ای است در او صد هزار بحر بلا
مرا کنف کفن است الغیاث از این موطن****مرا مقر سقر است الامان از این منشا
بر مهان نشوم ور شوم چو خاک مهین****غم کیا نخورم ور خورم به کوه، گیا
از این گره که چو پرگار دزد بدراهند****دلم چو نقطهٔ نون است در خط دنیا
گرفته سرشان سرسام و جسمشان ابرص****ز سام ابرص جانکاه‌تر به زهر جفا
مرا به باطل محتاج جاه خود شمرند****به حق حق که جز از حق مراست استغنا
شماره 5: طفلی هنوز بستهٔ گهوارهٔ فنا
طفلی هنوز بستهٔ گهوارهٔ فنا****مرد آن زمان شوی که شوی از همه جدا
جهدی بکن که زلزلهٔ صور در رسد****شاه دل تو کرده بود کاخ را رها
جان از درون به فاقه و طبع از برون به برگ****دیو از خورش به هیضه و جمشید ناشتا
آن به که پیش هودج جانان کنی نثار****آن جان که وقت صدمهٔ هجران شود فنا
رخش تو را بر آخور سنگین روزگار****برگ گیا نه و خر تو عنبرین چرا
بر پردهٔ عدم زن زخمه ز بهر آنک****برداشته است بهر فرو داشت این نوا
در رکعت نخست گرت غفلتی برفت****اینجا سجود سهو کن و در عدم قضا
گر حلهٔ حیات مطرز نگرددت****اندیک درنماندت این کسوت از بها
از پیل کم نه‌ای که چو مرگش فرا رسد****در حال استخوانش بیرزد بدان بها
از استخوان پیل ندیدی که چرب دست****هم پیل سازد از پی شطرنج پادشا
امروز سکه ساز که دل دار ضرب توست****چون دل روانه شد نشود نقد تو روا
اکنون طلب دوا که مسیح تو بر زمی است****کانگه که رفت سوی فلک فوت شد دوا
بیمار به سواد دل اندر نیاز عشق****مجروح به قبای گل از جنبش صبا
عشق آتشی است کاتش دوزخ غذای اوست****پس عشق روزه دار و تو در دوزخ هوا
در ایرمان سرای جهان نیست جای دل****دیر از کجا و خلعت بیت الله از کجا
بنگر چه ناخلف پسری کز وجود تو****دار الخلافهٔ پدر است ایرمان سرا
در جستجوی حق شو و شبگیر کن از آنک****ناجسته خاک ره به کف آید نه کیمیا
بالا برآر نفس چلیپا پرست از آنک****عیسی توست نفس و صلیب است شکل لا
گر در سموم بادیهٔ لا تبه شوی****آرد نسیم کعبهٔ الا اللهت شفا
لا را ز لات باز ندانی به کوی دین****گر بی‌چراغ عقل روی راه انبیا
اول ز پیشگاه قدم عقل زاد و بس****آری که از یکی یکی آید به ابتدا
عقل جهان طلب در آلودگی زند****عقل خدا پرست زند درگه صفا
کتف محمد از در مهر نبوت است****بر کتف بیور اسب بود جای اژدها
با عقل پای کوب که پیری است ژنده پوش****بر فقر دست کش که عروسی است خوش لقا
جان را به فقر باز خر از حادثات از آنک****خوش نیست این غریب نوآئین در این نوا
اندر جزیره‌ای و محیط است گرد تو****زین سوت موج محنت و زان سو شط بلا
از رمز درگذر که زمین چون جزیره‌ای است****گردون به گرد او چو محیط است در هوا
از گشت روزگار سلامت مجوی از آنک****هرگز سراب پر نکند قربهٔ سقا
در قمرهٔ زمانه فتادی به دست خون****وامال کعبتین که حریفی است بس دغا
فرسوده دان مزاج جهان را به ناخوشی****آلوده دان دهان مشعبد به گندنا
اینجا مساز عیش که بس بینوا بود****در قحط سال کنعان دکان نانوا
زین غرقگان رو که نهنگ است برگذر****زین سبزه زار خیز که زهر است در گیا
گیتی سیاه خانه شد از ظلمت وجود****گردون کبود جامه شد از ماتم وفا
از خشک سال حادثه در مصطفی گریز****کاینک به فتح باب ضمان کرد مصطفی
ورد تو این بس است که ای غیث، الغیاث****کز فیض او به سنگ فسرده رسد نما
بودند تا نبود نزولش در این سرای****این چار مادر و سه موالید بینوا
شاهنشهی است احمد مرسل که ساخت حق****تاج ازل کلاهش و درع ابد قبا
آن قابل امانت در قالب بشر****وان عامل ارادت در عالم جزا
چون نوبت نبوت او در عرب زدند****از جودی و احد صلوات آمدش صدا
بر خوان این جهان زده انگشت بر نمک****ناخورده دست شسته ازین بی‌نمک ابا
آزاد کردهٔ در او بود عقل و او****چون عقل هم شهنشه و هم پاسبان ما
او رحمت خداست جهان خدای را****از رحمت خدای شوی خاصهٔ خدا
ای هست‌ها ز هستی ذات تو عاریت****خاقانی از عطای تو هست آیت ثنا
مرغی چنین که دانه و آبش ثنای توست****مپسند کز نشیمن عالم کشد جفا
از عالم دو رنگ فراغت دهش چنانک****دیگر ندارد این زن رعناش در عنا
شماره 6: ای پنج نوبه کوفته در دار ملک لا
ای پنج نوبه کوفته در دار ملک لا****لا در چهار بالش وحدت کشد تو را
جولانگه تو زان سوی الاست گر کنی****هژده هزار عالم ازین سوی لا رها
از عشق ساز بدرقه پس هم به نور عشق****از تیه لا به منزل الا الله اندرآ
دروازهٔ سرای ازل دان سه حرف عشق****دندانهٔ کلید ابد دان دو حرف لا
لا حاجبی است بر در الا شده مقیم****کو ابلهان باطله را می‌زند قفا
بی‌حاجبی لا به در دین مرو که هست****دین گنج خانهٔ حق و لا شکل اژدها
حد قدم مپرس که هرگز نیامده است****در کوچهٔ حدوث عماری کبریا
از حلهٔ حدوث برون شو دو منزلی****تا گویدت فرشتهٔ وحدت که مرحبا
پیوند دین طلب که مهین دایهٔ تو اوست****روزی که از مشیمهٔ عالم شوی جدا
حاجت شود روا چو تقاضا کند کرم****رحمت روان شود چو اجابت شود دعا
این دم شنو که راحت از این دم شود پدید****واینجا طلب که حاجت از اینجا شود روا
کسری ازین ممالک و صد کسری و قباد****خطوی از این مسالک و صد خطهٔ خطا
فیض هزار کوثر و زین ابر یک سرشک****برگ هزار طوبی و زین باغ یک گیا
فتراک عشق گیر نه دنبال عقل ازآنک****عیسیت دوست به که حواریت آشنا
میدان که دل ز روی شناسان آن سراست****مشمارش از غریب شماران این سرا
دل تا به خانه‌ای است که هر ساعتی در او****شمع خزاین ملکوت افکند ضیا
بینی جمال حضرت نور الله آن زمان****کایینهٔ دل تو شود صادق الصفا
در دل مدار نقش امانی که شرط نیست****بت خانه ساختن به نظرگاه پادشا
دنیا به عز فقر بده وقت من یزید****کان گوهر تمام عیار ارزد این بها
در چارسوی فقر درا تا ز راه ذوق****دل را ز پنج نوش سلامت کنی دوا
همت ز آستانهٔ فقر است ملک جوی****آری هوا ز کیسهٔ دریا بود سقا
عزلت گزین که از سر عزلت شناختند****آدم در خلافت و عیسی ره سما
شاخ امل بزن که چراغی است زود میر****بیخ هوس بکن که درختی است کم بقا
گر سر یوم یحمی بر عقل خوانده‌ای****پس پایمال مال مباش از سر هوا
تنگ آمده است زلزلت الارض هین بخوان****بر مالها و قال الانسان مالها
حق می‌کند ندا که به ما ره دراز نیست****از مال لام بفکن و باقی شناس ما
خر طبع را چه مال دهی و چه معرفت****بی‌دیده را چه میل کشی و چه توتیا
از عافیت مپرس که کس را نداده‌اند****در عاریت سرای جهان عافیت عطا
خود مادر قضا ز وفا حامله نشد****ور شد به قهرش از شکم افکند هم قضا
از کوی رهزنان طبیعت ببر قدم****وز خوی رهروان طریقت طلب وفا
بر پنج فرض عمر برافشان و دان که هست****شش روز آفرینش از این پنج با نوا
توسن دلی و رایض تو قول لا اله****اعمی‌وش و قائد تو شرع مصطفی
با سایهٔ رکاب محمد عنان درآر****تا طرقوا زنان تو گردند اصفیا
آن با و تا شکن که به تعریف او گرفت****هم قاف و لام رونق و هم کاف و نون بها
او مالک الرقاب دو گیتی و بر درش****در کهتری مشجره آورده انبیا
هم موسی از دلالت او گشته مصطنع****هم آدم از شفاعت او گشته مجتبی
نطقش معلمی که کند عقل را ادب****خلقش مفرحی که دهد روح را شفا
دل گرسنه درآمد بر خوان کائنات****چون شبهی بدید برون رفت ناشتا
مریم گشاده روزه و عیسی ببسته نطق****کو در سخن گشاد سر سفرهٔ سخا
بر نامده سپیدهٔ صبح ازل هنوز****کو بر سیه سپید ازل بوده پیشوا
آدم از او به برقع همت سپید روی****شیطان از او به سیلی حرمان سیه قفا
ذاتش مراد عالم و او عالم کرم****شرعش مدار قبله و او قبلهٔ ثنا
از آسمان نخست برون تاخت قدر او****هم عرش نطعش آمد و هم سدره متکا
پس آسمان به گوش خرد گفت شک مکن****کان قدر مصطفی است علی‌العرش استوی
آن شب که سوی کعبهٔ خلت نهاد روی****این غول خاک بادیه را کرد زیر پا
آمد پی متابعتش کوه در روش****رفت از پی مشایعتش سنگ بر هوا
برداشت فر او دو گروهی ز خاک و آب****آمیخت با سموم اثیری دم صبا
گردون پیر گشت مرید کمال او****پوشید از ارادتش این نیلگون وطا
روحانیان مثلث عطری بسوخته****وز عطرها مسدس عالم شده ملا
یا سید البشر زده خورشید بر نگین****یا احسن الصور زده ناهید در نوا
از شیب تازیانهٔ او عرش را هراس****وز شیههٔ تکاور او چرخ را صدا
لاتعجبوا اشارت کرده به مرسلین****لاتقنطوا بشارت داده به اتقیا
روح القدس خریطه‌کش او در آن طریق****روح الامین جنیبه بر او در آن فضا
زو باز مانده غاشیه‌دارش میان راه****سلطان دهر گفت که ای خواجه تا کجا
بنوشته هفت چرخ و رسیده به مستقیم****بگذشته از مسافت و رفته به منتها
ره رفته تا خط رقم اول از خطر****پی برده تا سرادق اعلی هم از اعلا
زان سوی عرش رفته هزاران هزار میل****خود گفته این انزل حق گفت هیهنا
در سور سر رسیده و دیده به چشم سر****خلوت سرای قدمت بی‌چون و بی‌چرا
گفته نود هزار اشارت به یک نفس****بشنوده صد هزار اجابت به یک دعا
دیده که نقدهای اولوالعزم ده یکی است****آموخته ز مکتب حق علم کیمیا
آورده روزنامهٔ دولت در آستین****مهرش نهاده سورهٔ والنجم اذا هوی
داده قرار هفت زمین را به بازگشت****کرده خبر چهار امین را ز ماجرا
هر چار چار حد بنای پیمبری****هر چار چار عنصر ارواح اولیا
بی‌مهر چار یار در این پنج روزه عمر****نتوان خلاص یافت از این ششدر فنا
ای فیض رحمت تو گنه شوی عاصیان****ریزی بریز بر دل خاقانی از صفا
با نفس مطمئنه قرینش کن آنچنان****کآواز ارجعی دهدش هاتف رضا
بر فضل توست تکیهٔ امید او از آنک****پاشندهٔ عطائی و پوشندهٔ خطا
ای افضل ار مشاطهٔ بکر سخن تویی****این شعر در محافل احرار کن ادا
شماره 7: نیست اقلیم سخن را بهتر از من پادشا
نیست اقلیم سخن را بهتر از من پادشا****در جهان ملک سخن راندن مسلم شد مرا
مریم بکر معانی را منم روح القدس****عالم ذکر معالی را منم، فرمان روا
شه طغان عقل را نایب منم، نعم الوکیل****نوعروس فضل را صاحب منم نعم الفتی
درع حکمت پوشم و بی‌ترس گویم القتال****خوان فکرت سازم و بی‌بخل گویم الصلا
نکتهٔ دوشیزهٔ من حرز روح است از صفت****خاطر آبستن من نور عقل است از صفا
عقد نظامان سحر از من ستاند واسطه****قلب ضرابان شعر از من پذیرد کیمیا
رشک نظم من خورد حسان ثابت را جگر****دست نثر من زند سحبان وائل را قفا
هر کجا نعلی بیندازد براق طبع من****آسمان زان تیغ بران سازد از بهر قضا
بر سر همت بلا فخر از ازل دارم کلاه****بر تن عزلت بلا بغی از ابد دارم قبا
من ز من چو سایه و آیات من گرد زمین****آفتاب آسا رود منزل به منزل جا به جا
این از آن پرسان که آخر نام این فرزانه چیست؟****وان بدین گویان که آخر جای این ساحر کجا؟
پیش کار حرص را بر من نبینی دست رس****تا شهنشاه قناعت شد مرا فرمان روا
ترش و شیرین است مدح و قدح من تا اهل عصر****از عنب می‌پخته سازند و ز حصرم توتیا
هم امارت هم زبان دارم کلید گنج عرش****وین دو دعوی را دلیل است از حدیث مصطفا
من قرین گنج و اینان خاک بیزان هوس****من چراغ عقل و آنها روز کوران هوا
دشمنند این عقل و فطنت را حریفان حسد****منکرند این سحر و معجز را رفیقان ریا
حسن یوسف را حسد بردند مشتی ناسپاس****قول احمد را خطا خواندند جمعی ناسزا
من همی در هند معنی راست هم چون آدمم****وین خران در چین صورت کوژ چون مردم گیا
چون میان کاسهٔ ارزیز دلشان بی‌فروغ****چون دهان کوزهٔ سیماب کفشان بی‌عطا
من عزیزم مصر حکمت را و این نامحرمان****غر زنان برزنند و غرچگان روستا
گر مرا دشمن شدند این قوم معذورند از آنک****من سهیلم کآمدم بر موت اولادالزنا
جرعه نوش ساغر فکر منند از تشنگی****ریزه خوار سفرهٔ راز منند از ناشتا
مغزشان در سر بیاشوبم که پیلند از صفت****پوستشان از سر برون آرم که مارند از لقا
لشکر عادند و کلک من چو صرصر در صریر****نسل یاجوجند و نطق من چو صور اندر صدا
خویشتن هم جنس خاقانی شمارند از سخن****پارگین را ابر نیسانی شناسند از سخا
نی همه یک رنگ دارد در نیستان‌ها ولیک****از یکی نی قند خیزد وز دگر نی، بوریا
دانم از اهل سخن هرکه این فصاحت بشنود****هم بسوزد مغز و هم سودا پزد بی‌منتها
گوید این خاقانی دریا مثابت خود منم****خوانمش خاقانی اما از میان افتاده قا
شماره 8: فلک کژروتر است از خط ترسا
فلک کژروتر است از خط ترسا****مرا دارد مسلسل راهب آسا
نه روح الله در این دیر است چون شد****چنین دجال فعل این دیر مینا
تنم چون رشتهٔ مریم دوتا است****دلم چون سوزن عیساست یکتا
من اینجا پای‌بند رشته ماندم****چو عیسی پای‌بند سوزن آنجا
چرا سوزن چنین دجال چشم است****که اندر جیب عیسی یافت ماوا
لباس راهبان پوشیده روزم****چو راهب زان برآرم هر شب آوا
به صور صبح گاهی برشکافم****صلیب روزن این بام خضرا
شده است از آه دریا جوشش من****تیمم گاه عیسی قعر دریا
به من نامشفقند آباء علوی****چو عیسی زان ابا کردم ز آبا
مرا از اختر دانش چه حاصل****که من تاریک او رخشنده اجزا
چه راحت مرغ عیسی را ز عیسی****که همسایه است با خورشید عذرا
گر آن کیخسرو ایران و تور است****چرا بیژن شد اندر چاه یلدا
چرا عیسی طبیب مرغ خود نیست****که اکمه را تواند کرد بینا
نتیجه دختر طبعم چو عیسی است****که بر پاکی مادر هست گویا
سخن بر بکر طبع من گواه است****چو بر اعجاز مریم نخل خرما
چو من ناورد پانصد سال هجرت****دروغی نیست ها برهان من ها
برآرم زاین دل چون خان زنبور****چو زنبوران خون آلوده غوغا
زبان روغنینم زآتش آه****بسوزد چون دل قندیل ترسا
چو قندیلم برآویزند و سوزند****سه زنجیرم نهادستند اعدا
چو مریم سرفکنده، ریزم از طعن****سرشکی چون دم عیسی مصفی
چنان استاده‌ام پیش و پس طعن****که استاده است الف‌های اطعنا
مرا زانصاف یاران نیست یاری****تظلم کردنم زان نیست یارا
علی الله از بد دوران علی الله****تبرا از خدا دوران تبرا
نه از عباسیان خواهم معونت****نه بر سلجوقیان دارم تولا
چو داد من نخواهد داد این دور****مرا چه ارسلان سلطان چه بغرا
چو یوسف نیست کز قحطم رهاند****مرا چه ابن‌یامین چه یهودا
مرا اسلامیان چون داد ندهند****شوم برگردم از اسلام حاشا
پس از تحصیل دین از هفت مردان****پس از تاویل وحی از هفت قرا
پس از الحمد و الرحمن والکهف****پس از یاسین و طاسین میم و طاها
پس از میقات حج و طوف کعبه****جمار و سعی و لبیک و مصلی
پس از چندین چله در عهد سی سال****شوم پنجاهه گیرم آشکارا
مرا مشتی یهودی فعل، خصمند****چو عیسی ترسم از طعن مفاجا
چه فرمائی که از ظلم یهودی****گریزم بر در دیر سکوبا
چه گوئی کستان کفر جویم****نجویم در ره دین صدر والا
در ابخازیان اینک گشاده****حریم رومیان آنک مهیا
بگردانم ز بیت الله قبله****به بیت المقدس و محراب اقصی
مرا از بعد پنجه ساله اسلام****نزیبد چون صلیبی بند بر پا
روم ناقوس بوسم زین تحکم****شوم زنار بندم زین تعدا
کنم تفسیر سریانی ز انجیل****بخوانم از خط عبری معما
من و ناجرمکی و دیر مخران****در بقراطیانم جا و ملجا
مرا بینند اندر کنج غاری****شده مولو زن و پوشیده چوخا
به جای صدرهٔ خارا چو بطریق****پلاسی پوشم اندر سنگ خارا
چو آن عود الصلیب اندر بر طفل****صلیب آویزم اندر حلق عمدا
وگر حرمت ندارندم به ابخاز****کنم زآنجا به راه روم مبدا
دبیرستان نهم در هیکل روم****کنم آئین مطران را مطرا
بدل سازم به زنار و به برنس****ردا و طیلسان چون پور سقا
کنم در پیش طرسیقوس اعظم****ز روح القدس و ابن و اب مجارا
به یک لفظ آن سه خوان را از چه شک****به صحرای یقین آرم همانا
مرا اسقف محقق‌تر شناسد****ز یعقوب و ز نسطور و ز ملکا
گشایم راز لاهوت از تفرد****نمایم ساز ناسوت از هیولا
کشیشان را کشش بینی و کوشش****به تعلیم چو من قسیس دانا
مرا خوانند بطلمیوس ثانی****مرا دانند فیلاقوس والا
فرستم نسخهٔ ثالث ثلاثه****سوی بغداد در سوق الثلاثا
به قسطنطین برند از نوک کلکم****حنوط و غالیه موتی و احیا
به دست آرم عصای دست موسی****بسازم زان عصا شکل چلیپا
ز سرگین خر عیسی ببندم****رعاف جاثلیق ناتوانا
ز افسار خرش افسر فرستم****به خانان سمرقند و بخارا
سم آن خر به اشک چشم و چهره****بگیرم در زر و یاقوت حمرا
سه اقنوم و سه قرقف را به برهان****بگویم مختصر شرح موفا
چه بود آن نفخ روح و غسل و روزه****که مریم عور بود و روح تنها
هنوز آن مهر بر درج رحم داشت****که جان افروز گوهر گشت پیدا
چه بود آن نطق عیسی وقت میلاد****چه بود آن صوم مریم وقت اصغا
چگونه ساخت از گل مرغ عیسی****چگونه کرد شخص عازر احیا
چه معنی گفت عیسی بر سر دار****که آهنگ پدر دارم به بالا
وگر قیصر سکالد راز زردشت****کنم زنده رسوم زند و استا
بگویم کان چه زند است و چه آتش****کز او پازند و زند آمد مسما
چه اخگر ماند از آن آتش که وقتی****خلیل الله در آن افتاد دروا
به قسطاسی بسنجم راز موبد****که جوسنگش بود قسطای لوقا
چرا پیچد مگس دستار فوطه****چرا پوشد ملخ رانین دیبا
به نام قیصران سازم تصانیف****به از ارتنک چین و تنگلوشا
بس ای خاقانی از سودای فاسد****که شیطان می‌کند تلقین سودا
رفیق دون چه اندیشد به عیسی؟****وزیر بد چه آموزد به دارا؟
مگو این کفر و ایمان تازه گردان****بگو استغفر الله زین تمنا
فقل و اشهد بان‌الله واحد****تعالی عن مقولاتی تعالی
چه باید رفت تا روم از سر ذل****عظیم الروم عز الدوله اینجا
یمین عیسی و فخر الحواری****امین مریم و کهف النصاری
مسیحا خصلتا قیصر نژادا****تورا سوگند خواهم داد حقا
به روح القدس و نفخ روح و مریم****به انجیل و حواری و مسیحا
به مهد راستین و حامل بکر****به دست و آستین باد مجرا
به بیت المقدس و اقصی و صخره****به تقدیسات انصار و شلیخا
به ناقوس و به زنار و به قندیل****به یوحنا و شماس و بحیرا
به خمسین و به دنح و لیلة الفطر****به عیدالهیکل و صوم العذارا
به پاکی مریم از تزویج یوسف****به دوری عیسی از پیوند عیشا
به بیخ و شاخ و برگ آن درختی****که آمد میوه‌ش از روح معلا
به ماه تیر کانگه بود نیسان****به نخل پیر کانجا گشت برنا
به بانگ و زاری مولو زن از دیر****به بند آهن اسقف بر اعضا
به تثلیث بروج و ماه و انجم****به تربیع و به تسدیس ثلاثا
ز تثلیثی کجا سعد فلک راست****به تربیع صلیبت باد پروا
که بهر دیدن بیت‌المقدس****مرا فرمان بخواه از شاه دنیا
ز خط استوا و خط محور****فلک را تا صلیب آید هویدا
سزد گر عیسی اندر دیر هرقل****کند تسبیح از این ابیات غرا
شماره 9: از سر زلف تو بوئی سر به مهر آمد به ما
از سر زلف تو بوئی سر به مهر آمد به ما****جان به استقبال شد کای مهد جان‌ها تا کجا
این چه موکب بود یارب کاندر آمد شادمان****بارگیرش صبح دم بود و جنیبت کش صبا
در میان جان فروشد بر در دل حلقه زد****از بن هر موی فریادی برآمد کاندرآ
ما در آب و آتش از فکرت که گوئی آن نسیم****باد زلفت بود با خاک جناب پادشا
با غبار صید گاه شاه کز تعظیم هست****ز آهوان مشک ده صد تبتش در یک فضا
صید گاه شاه جان‌ها را چراگاه است ازآنک****لخلخهٔ روحانیان بینی در او بعرالظبا
هم در او افعی گوزن آسا شده تریاق‌دار****هم گوزنانش چو افعی مهره‌دار اندر قفا
شاه را دیدم در او پیکان مقراضه به کف****راست چون بحر نهنگ انداز در نخجیر جا
وحشیان از حرمت دستش سوی پیکان او****پای کوبان آمدندی از سر حرص و هوا
خون صید الله اکبر نقش بستی بر زمین****جان صید الحمد الله سبحه گفتی در هوا
پیش تیرش آهوان را از غم رد و قبول****شیر خون گشتی و خون شیر آن ز خوف این از رجا
تیر چون در زه نشاندی بر کمان چرخ‌وش****گفتی او محور همی راند ز خط استوا
سعد ذابح سر بریدی هر شکاری را که شاه****سوی او محور ز خط استوا کردی رها
پیش پیکان دو شاخش از برای سجده‌ای****شیر چون شاخ گوزنان پشت را کردی دوتا
من شنیدم کز نهیب تیر این شیر زمین****شیر گردون را اغثنا یا غیاث آمد ندا
داور مهدی سیاست مهدی امت پناه****رستم حیدر کفایت حیدر احمد لوا
خسرو سلطان نشان خاقان اکبر کز جلال****روزگارش عبده الاصغر نویسد بر ملا
عطسهٔ جودش بهشت و خندهٔ تیغش سقر****ظل چترش آفتاب و گرد رخشش کیمیا
آفتاب مشتری حکم و سپهر قطب حلم****زیر دست آورده مصری مار و هندی اژدها
هندی او همچو زنگی آدمی خور در مصاف****مصری او چون عرابی تیز منطق در سخا
نام او چون اسم اعظم تاج اسمادان از آنک****حلقهٔ میم منوچهر است طوق اصفیا
بلکه رضوان زین پس از میم منوچهر ملک****یارهٔ حوران کند گر شاه را بیند رضا
دایرهٔ میم منوچهر از ثوابت برتر است****آفرینش در میانش نقطهای بس بینوا
گر سما چون میم نام او نبودی از نخست****هم چو سین در هم شکستی تاکنون سقف سما
حرمتی دارد چنان توقیع او کاندر بهشت****صح ذلک گشت تسبیح زبان انبیا
چرخ را توقیع او حرز است چون او برکشد****آن سعادت بخش مریخ زحل‌وش در وغا
تیغ او خواهد گرفتن روم و هند از بهر آنک****این دو جا را هست مریخ و زحل فرمان روا
هم زبانش تیغ و هم تیغش زبان نصرت است****این سراید سر وحی و آن کند درس غزا
تیغ حصرم رنگ و بر وی دانه دانه چون عنب****بخت کرده زان عنب نقل و ز حصرم توتیا
تیغ او آبستن است از فتح و اینک بنگرش****نقطهای چهره بر آبستنی دارد گوا
شاه در یک حال هم خضر است و هم اسکندر است****کینهٔ دین کرد و شد با آب حیوان آشنا
هم ز پیش آب حیوان سد ظلمت برگرفت****هم میان آب کر سدی دگر کرد ابتدا
از نهیب این چنین سد کوست فتح الباب فتح****سد باب الباب لرزان شد به زلزال فنا
شاه بود آگه که وقتی ماه و گاو زمین****کلی اجزای گیتی را کنند از هم جدا
پیش از آن کز هم برفتی هفت اندام زمین****رفت و پیش گاو و ماهی ساخت سدی از قضا
پس بر آن سد مبارک ده انامل برگماشت****جدولی را هفت دریا ساخت از فیض عطا
وز فلک آورد در وی گاو و ماهی و صدف****گاو گردنده، صدف جنبان و ماهی آشنا
ماهیش دندان فکن گشت و صدف گوهر نمای****گاو او عنبر فزای و ساحلش سنبل گیا
بود در احکام خسرو کز پی سی و دو سال****خسف آب و باد خواهد بود در اقلیم ما
آب را بربست و دست و باد را بشکست پای****تا نه زآب آید گزند و نه ز باد آید بلا
زآنکه چون نحل این بنا را خود مهندس بود شاه****آب چون آیینه‌شان انگبین گشت از صفا
تا چو شاه نحل شاه انگیخت لشکر چشم خصم****صد هزاران چشمه شد چون خانهٔ نحل از بکا
تا به افزون برد رنج و گنج افزون برگشاد****رنج‌های هرکسی را گنج‌ها دادش جزا
بهر مزدوران که محروران بدند از ماندگی****قرصهٔ کافور کرد از قرصهٔ شمس الضحی
وز ملایک نعرها برخاست کاینک در زمین****شاه بند باقلانی بست چون بند قبا
قاصد بخت از زبان صبح دم این دم شنید****صد زبان شد هم چو خورشید از پی این ماجرا
چون کبوتر نامه آورد از ظفر، نعم البرید****عنکبوت آسا خبر داد از خطر نعم الفتا
گفت کای خاقانی آتش گاه محنت شد دلت****راه حضرت گیر و جان از آتش غم کن رها
شاه سد آب کرد اینک رکاب شاه بوس****تا برای سد آتش بندها سازد تورا
زانکه امروز آب و آتش عاجز از اعجاز اوست****گر بخواهد زآب سازد شمع و ز آتش آسیا
گفتم ای جبریل عصمت گفتم ای هدهد خبر****وحی پردازی عفا الله ملک بخشی مرحبا
دعوتم کردی به لشگرگاه خاقان کبیر****حبذا لشگرگه خاقان اکبر حبذا
لیک من در طوق خدمت چون کبوتر بد دلم****پیش شه بازی چنان، زنهار کی باشد مرا
گفت کان شه باز در نسرین گردون ننگرد****بر کبوتر باز بیند اینت پنداری خطا
هین بگو ای فیض رحمت هین بگو ای ظل حق****هین بگو ای حرز امت هین بگو ای مقتدا
ای خدیو ماه رخش ای خسرو خورشید چتر****ای یل بهرام زهره ای شه کیوان دها
آستانت گنبد سیماب گون را متکاست****بندهٔ سیماب دل سیماب شد زین متکا
خود سپاه پیل در بیت الحرم گو پی منه****خود قطار خوک در بیت المقدس گو میا
کی برند آب درمنه بر لب آب حیات****کی شود سنگ منات اندر خور سنگ منا
بنده چون زی حضرتت پوید ندارد بس خطر****نجم سفلی چون شود شرقی ندارد بس ضیا
خود مدیحت را به گفت او کجا باشد نیاز****مصحف مجد از پر طاووس کی بگیرد بها
خاک درگاهت دهد از علت خذلان نجات****کاتفاق است این که از یاقوت کم گردد وبا
بندهٔ خاکین به خدمت نیم رو خاکین رسید****سهم خسران پس نهاد و سهم خسرو پیشوا
کیمیای جان نثار آورده بر درگاه شاه****با عقیق اشک و زر چهره و در ثنا
زید چون در خدمت احمد به ترک زن بگفت****نام باقی یافت اینک آیت لماقضی
هم نثار از جان توان کردن به صدر چون تو شاه****هم به ترک زن توان گفتن برای مصطفی
جان خاقانی ز تف آفتاب و رنج راه****مانده بود آسوده شد در سایهٔ ظل خدا
اجتماع ماه بود امروز و استقبال بخت****کاوفتاد این ذره را با چون تو خورشید التقا
مریم طبعش نکاح یوسف وصف تو بست****مریمی با حسن یوسف نی چو یوسف کم بها
لیک با ام الخبائث چون طلاقش واقع است****خسروش رجعت نفرماید به فتوی جفا
گر بسیط خاک را چون من سخن پیرای هست****اصلم آتش دان و فرعم کفر و پیوندم ابا
آسمان صدرا شنیدی لفظ پروین‌بار من****قائلان عهد را گو هکذا والا فلا
ای گه توقیع آصف خامه و جمشید قدر****وی گه نیت ارسطو علم و اسکندر بنا
ای ربیع فضل، از تو گشت آدم را شرف****وی ربیع فصل، از تو گشت عالم را نما
در ربیع دولتت هرگز خزان را ره مباد****فارغم ز آمین که دانم مستجاب است این دعا
شماره 10: مگر به ساحت گیتی نماند بوی وفا
مگر به ساحت گیتی نماند بوی وفا****که هیچ انس نیامد ز هیچ انس مرا
فسردگان را همدم چگونه برسازم****فسردگان ز کجا و دم صفا ز کجا
درخت خرما از موم ساختن سهل است****ولیک از آن نتوان یافت لذت خرما
مرا ز فرقت پیوستگان چنان روزی است****که بس نماند که مانم ز سایه نیز جدا
اگر به گوش من از مردمی دمی برسد****به مژده مردمک چشم بخشمش عمدا
اگر مرا ندای ارجعی رسد امروز****وگر بشارت لاتقنطوا رسد فردا
به گوش هوش من آید ندای اهل بهشت****نصیب نفس من آید نوید ملک بقا
ندای هاتف غیبی ز چار گوشهٔ عرش****صدای کوس الهی به پنج نوبهٔ لا
خروش شهپر جبریل و صور اسرافیل****غریو سبحهٔ رضوان و زیور حورا
لطافت حرکات فلک به گاه سماع****طراوت نغمات ملک به گاه ندا
صریر خامهٔ مصری میانهٔ توقیع****صهیل ابرش تازی میانهٔ هیجا
نوای باربد و ساز بربط و مزمار****طریق کاسه‌گر و راه ارغنون و سه‌تا
صفیر صلصل و لحن چکاوک و ساری****نفیر فاخته و نغمهٔ هزار آوا
نوازش لب جانان به شعر خاقانی****گزارش دم قمری به پردهٔ عنقا
مرا از این همه اصوات آن خوشی نرسد****که از دیار عزیزی رسد سلام وفا
چنان که دوشم بی‌زحمت کبوتر و پیک****رسید نامهٔ صدر الزمان به دست صبا
درست گوئی صدر الزمان سلیمان بود****صبا چو هدهد و محنت سرای من چو سبا
از آن زمان که فرو خواندم آن کتاب کریم****همی سرایم یا ایها الملاء به ملا
بهار عام شکفت و بهار خاص رسید****دو نوبهار کز آن عقل و طبع یافت نوا
بهار عام جهان را ز اعتدال مزاج****بهار خاص مرا شعر سید الشعرا
سزد که عید کنم در جهان به فر رشید****که نظم و نثرش عیدی مؤبد است مرا
اگر به کوه رسیدی روایت سخنش****زهی رشید جواب آمدی به جای صدا
ز نقش خامهٔ آن صدر و نقش نامهٔ او****بیاض صبح و سواد دل مراست ضیا
ز نظم و نثرش پروین و نعش خیزد و او****بهم نیامد پروین و نعش در یک جا
عبارتش همه چون آفتاب و طرفه‌تر آن****که نعش و پروین در آفتاب شد پیدا
برای رنج دل و عیش بد گوارم ساخت****جوارشی ز تحیت مفرحی ز ثنا
معانیش همه یاقوت بود و زر یعنی****مفرح از زر و یاقوت به برد سودا
به صد دقیقه ز آب در منه تلخ ترم****به سخره چشمهٔ خضرم چو خواند آن دریا
زبون‌تر از مه سی روزه‌ام مهی سی‌روز****مرا به طنز چو خورشید خواند آن جوزا
طویلهٔ سخنش سی و یک جواهر داشت****نهادمش به بهای هزار و یک اسما
به سال عمرم از او بیست و پنج بخریدم****شش دگر را شش روز کون بود بها
مگر که جانم از این خشک سال صرف زمان****گریخت در کنف او به وجه استسقا
که او به پنج انامل به فتح باب سخن****ز هفت کشور جانم ببرد قحط و غلا
حیات بخشا در خامی سخن منگر****که سوخته شدم از مرگ قدوة الحکما
شکسته دل تر از آن ساغر بلورینم****که در میانهٔ خارا کنی ز دست رها
بدان قرابهٔ آویخته همی مانم****که در گلو ببرد موش، ریسمانش را
فروغ فکر و صفای ضمیرم از عم بود****چو عم بمرد، بمرد آن همه فروغ و صفا
جهان به خیره کشی بر کسی کشید کمان****که برکشیدهٔ حق بود و برکشندهٔ ما
ازین قصیده نمودار ساحری کن از آنک****بقای نام تو است این قصیدهٔ غرا
به هرکسی ز من این دولت ثنا نرسد****خنک تو کاین همه دولت مسلم است تورا
اگر خری دم ازین معجزه زند که مراست****دمش بیند که خر، گنگ بهتر از گویا
کمان گروههٔ گبران ندارد آن مهره****که چار مرغ خلیل اندر آورد ز هوا
اگرچه هرچه عیال منند خصم منند****جواب ندهم الا انهم هم السفها
که خود زبان زبانی به حبس گاه جحیم****دهد جواب به واجب که اخسئوا فیها
محققان سخن زین درخت میوه برند****وگر شوند سراسر درختک دانا
دعای خالص من پس رو مراد تو باد****که به ز یاد توام نیست پیشوای دعا
شماره 11: عشق بیفشرد پا بر نمط کبریا
عشق بیفشرد پا بر نمط کبریا****برد به دست نخست هستی ما را ز ما
ما و شما را به نقد بی خودیی در خور است****زانکه نگنجد در او هستی ما و شما
چرخ در این کوی چیست؟ حلقهٔ درگاه راز****عقل در این خطه کیست؟ شحنهٔ راه فنا
بر سر این سر کار کی رسی ای ساده دل****بر در این دار ملک، کی شوی این بینوا
هست به معیار عشق گوهر تو کم عیار****هست به بازار دل یوسف تو کم بها
دیدهٔ ظاهر بدوز، بارگه اینک ببین****جوشن صورت بدر، معرکه اینک درآ
بهرهٔ درگاه دان هم خطر و هم خطاب****بهر شهنشاه دان هم صفت و هم صفا
در صفت مردان بیار قوت معنی از آنک****در ره صورت یکی است مردم و مردم گیا
اول، غسلی بکن زین سوی نیل عدم****پس به تماشا گذر آن سوی مصر بقا
گیرم چون گل نه‌ای ساخته خونین لباس****کم ز بنفشه مباش دوخته نیلی وطا
خیز که استاده‌اند راهروان ازل****بر سر راهی که نیست تا ابدش منتها
مرکب همت بتاز یک ره و بیرون جهان****از سر طاق فلک تا به حد استوا
مردمهٔ چشم ساز نعل پی صوفیان****دانهٔ دل کن نثار بر سر اصحابنا
در کنف فقر بین سوختگان خام نوش****بر شجر لا نگر مرغ‌دلان خوش نوا
هر یکی از رنگ و رای چون فلک و آفتاب****هر یکی از قرب و قدر چون ملک و پادشا
خادم این جمع دان و آبده دستشان****قبهٔ ازرق شعار، خسرو زرین غطا
صاحب دلق و عصا چون خضر و چون کلیم****گنج روان زیر دلق مار نهان در عصا
کرده به دیوان دل چرخ و زمین را لقب****پیر تجشم نهاد زشت شبانگه لقا
از گه عهد الست چیره زبان در بلی****پیش در لا اله بسته میان هم چو لا
کرده به هنگام حال حلهٔ نه چرخ چاک****داده به وقت نوا نقد دو عالم عطا
رستهٔ دهر و فلک دیده و بشناخته****رایج این را دغل بازی آن را دغا
بهر فریدون راز کرده ز عصمت علم****در صف فغفور آز کرده به همت غزا
از اثر داغشان هردم سلطان عشق****گوید خاقانیا خاک توام مرحبا
رو به هنر صدر جوی بر در صدر جهان****رو به صفت بازگرد بر در اصحاب ما
جاه براهیم بین گشته براهیم‌وار****مکرم اخوان فقر بر سر خوان رضا
حافظ اعلام شرع ناصر دین رسول****کز مدد علم اوست نصرت حزب خدا
شماره 12: ای صفت زلف تو غارت ایمان ما
ای صفت زلف تو غارت ایمان ما****عشق جهان سوز تو بر دل ما پادشا
بر در ایوان توست پای شکسته خرد****بر سر میدان توست دست گشاده هوا
صد لطف از کردگار وز لب تو یک سخن****صد ستم از روزگار وز دل تو یک جفا
از رخ تو کس نداد هیچ نشانی تمام****وز مژهٔ تو نکرد هیچ خدنگی خطا
ای تو ز ما بیخبر ما به تمنای تو****بس که بپیموده‌ایم عالم خوف و رجا
گاه بدزدیم چشم از تو ز بیم رقیب****گه به نظر بشکنیم چشم رقیب تو را
لعل تو طرف زر است بر کمر آفتاب****وصل تو مهر تب است در دهن اژدها
بر سر کوی تو من نایب خاقانیم****بو که به دیوان عشق نام برآید مرا
صبح امید منی طاب علیک الصبوح****گرچه به شب‌های هجر طال علی البلا
موی شکافم به شعر موی شدستم ز غم****لیک نگنجم همی در حرم مقتدا
صدر براهیم نام راد سلیمان جلال****خواجهٔ موسی سخن مهتر احمد سخا
یافت ز الطاف او عالم فرتوت، فر****برد ز انصاف او فصل بهاران، بها
شماره 13: نافهٔ آهو شده است ناف زمین از صبا
نافهٔ آهو شده است ناف زمین از صبا****عقد دو پیکر شده است پیکر باغ از هوا
روح روان است آب بی‌عمل امتحان****زر خلاص است خاک بی‌اثر کیمیا
شاخ شکوفه فشان سنقر کانند خرد****هر نفسی بال و پر ریخته‌شان از قضا
دفتر گل را فلک کرد به شنگرف رنگ****زرین شیرازه زد هر ورقی را جدا
بر قد لاله قمر دوخت قباهای رش****خشتک نفطی نهاد بر سر چینی قبا
دوش نسیم سحر بر در من حلقه زد****گفتم هان کیست؟ گفت : قاصدیم آشنا
جان مرا هدیه کرد بوی سر زلف یار****از نفحات ربیع در حرکات صبا
گفتم ز اسرار باغ هیچ شنیدی بگوی****گفت دل بلبل است در کف گل مبتلا
گفتم کامروز کیست تازه سخن در جهان****گفت که خاقانی است بلبل باغ ثنا
مادح شیخ امام، عالم عامل که هست****ناصر دین خدای مفتخر اولیا
شماره 14: داد مرا روزگار مالش دست جفا
داد مرا روزگار مالش دست جفا****با که توانم نمود نالش از این بی وفا
در سرم افکند چرخ با که سپارم عنان****بر لبم آورده جان با که گزارم عنا
محنت چون خون و گوشت در تنم آمیخته است****تا نشود جان ز تن، زو نتوان شد رها
برنتوانم گرفت پرهٔ کاهی ز ضعف****گرچه به صورت یکی است روی من و کهربا
گر ز غمم صد یکی شرح دهم پیش کوه****آه دهد پاسخم کوه به جای صدا
پای نهم در عدم بو که به دست آورم****هم نفسی تا کند درد دلم را دوا
این همه محنت که هست درد دو چشم من است****هیچ نکوعهد نیست کو شودم توتیا
هیچ نکرده گناه تا کی باشم به گوی****خستهٔ هر ناحفاظ بستهٔ هر ناسزا
از لگد حادثات سخت شکسته دلم****بسته خیالم که هست این خلل از بوالعلا
پیش بزرگان ما آب کسی روشن است****فعل سگ گنجه است قدح خر روستا
خود به ولوغ سگی بحر نگردد نجس****خود به وجود خری خلد نیابد وبا
این چو مگس می‌کند خوان سخن را عفن****وان چو ملخ می‌برد کشتهٔ دین را نما
من شده چون عنکبوت در پی آن در بدر****بانگ کشیده چو سار از پی این جا بجا
یارب خاقانی است بانگ پر جبرئیل****خانه و کاشانه‌شان باد چو شهر سبا
هم بنماید چنین هم شود از قدر صدر****درد ورا انحطاط رنج ورا انتها
عازر ثانی منم یافته از وی حیات****عیسی دلها وی است داده تنم را شفا
آستر نطع اوست قبله‌گه آسمان****منتظر جمع اوست قبله‌گه مصطفی
گر دو شود قبله‌مان بس عجبی نی از آنک****او به شماخی نهاد کعبهٔ دیگر بنا
در ازل آن کعبه بود قبلهٔ دین هدی****تا ابد این کعبه باد قبلهٔ مجد و علا
ای فضلا پروری کز شرف نام تو****مدعیان را درید قافیهٔ من قفا
تا به نوای مدیح وصف تو برداشتم****رود رباب من است رودهٔ اهل ریا
بهر خواص تو را مائدهٔ خوش مذاق****ساختم از جان پاک بنگر و در ده صلا
هست طریق غریب اینکه من آورده‌ام****اهل سخن را سزد گفتهٔ من پیشوا
خصم نگردد به زرق هم سخن من از آنک****همدم بلبل نشد بوالعجب از گندنا
گر ز درت غایبم جان بر تو حاضر است****مهره چو آمد به دست مار به کف گو میا
بر محک رغبتم بیش مزن بهر آنک****رد شدهٔ عالمم قلب همه دست‌ها
نقش کژ من مبین خاصه که دانسته‌ای****سر لان تسمع خیر من ان تری
نایدت از بود من هیچ غرض جز سخن****نیستم از مدح تو هیچ عوض جز دعا
بر در صدر تو باد خیمه زده تا ابد****لشکر جاه و جلال موکب عز و علا
شهر بد اندیش باد خاصه شبستان او****موقف خسف عظیم موضع مرگ فجا
شماره 15: صبح است کمانکش اختران را
صبح است کمانکش اختران را****آتش زده آب پیکران را
هنگام صبوح موکب صبح****هنگامه دریده اختران را
بر صرع ستارگان دم صبح****ماند نفس فسون گران را
یک می به دو گنج شایگان خر****رغم دل رایگان خوران را
دریاکش از آن چمانهٔ زر****کو ماند کشتی گران را
می تا خط ازرق قدح کش****خط در کش زهد پروران را
از سیم صراحی و زر می****دستارچه ساز دلبران را
دستارچه بین ز برگ شمشاد****طوق غبب سمن بران را
خورشید چو کعبتین همه چشم****نظاره هلال منظران را
زهره به دو زخمه از سر نعش****در رقص کشد سه خواهران را
از باده چو شعله از صنوبر****گلنار به کف صنوبران را
نراد طرب به مهره بازی****از دست، بنفش کرده ران را
در گوهر می زر است و یاقوت****تریاک، مزاج گوهران را
یاقوت و زرش مفرح آمد****جان داروی درد غم بران را
می درده و مهره نه به تعجیل****این ششدرهٔ ستم گران را
هرکس را جام در خورش ده****از سوخته فرق کن تران را
گر قطره رسد به بد دلان می****یک دریا ده دلاوران را
دردی و سفال مفلسان راست****صافی و صدف توان گران را
شش پنج زنند برتران نقش****یک نقش رسد فرو تران را
چو جرعه فلک به خاک بوسی****خاکی شده جرعهٔ سران را
خاقانی خاک جرعه چین است****جام زر شاه کامران را
وز در دری نثار ساز است****شروان شه صاحب القران را
خاقان کبیر ابوالمظفر****سر جمله شده مظفران را
در گردن صفدران خزران****افکنده کمند خیزران را
دریا ز کفش غریق گوهر****او گوهر تاج گوهران را
با موکبش آب شور دریا****ماند عرق تکاوران را
باکو به دعای خیرش امروز****ماند بسطام و خاوران را
باکو به بقاش باج خواهد****خزران و ری و زره گران را
شمشیرش از آسمان مدد یافت****فتح دربند و شابران را
گشتاسب معونت از پسر خواست****کاورد به دست دختران را
این قطعه کنم به مدح تضمین****کاستاد منم سخنوران را
شماره 16: ای رای تو صیقل اختران را
ای رای تو صیقل اختران را****افسر توئی افسر سران را
خاک در تو به عرض مصحف****جای قسم است داوران را
هر هفته ز تیغ تو عطیت****هفت اقلیم است سروران را
در کعبهٔ حضرت تو جبریل****دست آب دهد مجاوران را
چون شاخ گوزن بر در تو****قامت شده خم غضنفران را
دایه شده بر قریش و برمک****صدق و کرم تو جعفران را
تا محضر نصرتت نوشتند****آوازه شکست دیگران را
کانجا که محمد اندر آمد****دعوت نرسد پیمبران را
گر دهر حرونیی نموده است****چون رام تو گشت منگر آن را
بنگر که چو دست یافت یوسف****چه لطف کند برادران را
از عالم زاده‌ای و پیشت****عالم تبع است چاکران را
هم رد مکنش که راد مردان****حرمت دارند مادران را
قدرت ز برای کار تو ساخت****این قبهٔ نغز بیکران را
گر خاتم دست تو نزیبد****هم حلقه نشاید استران را
صحن فلک از بزان انجم****ماند رمهٔ مضمران را
هست از پی بر نشست خاصت****امید خصی شدن نران را
صاحب غرضند روس و خزران****منکر شده صاحب افسران را
تیغ تو مزوری عجب ساخت****بیماری آن مزوران را
فتح تو به جنگ لشکر روس****تاریخ شد آسمان قران را
رایات تو روس را علی روس****صرصر شده ساق ضمیران را
پیکان شهاب رنگ چون آب****آتش زده دیو لشکران را
در زهرهٔ روس رانده زهر آب****کانداخته یغلق پران را
یک سهم تو خضروار بشکافت****هفتاد و سه کشتی ابتران را
مقراضهٔ بندگان چو مقراض****اوداج بریده منکران را
بس دوخته سگ زنت چو سوزن****در زهره جگر مبتران را
اقبال تو کاب خضر خورده است****دل داده نهنگ خنجران را
وز بس که ز خصم بر لب بحر****خون رفت بریده حنجران را
هم بر لب بحر بحر کردار****خون شد چو شفق دل اشقران را
با ترکشت اژدهای موسی****بنمود مجوس مخبران را
در روم ز اژدهای تیرت****زهر است نواله قیصران را
چون از مه نو زنی عطارد****مریخ هدف شود مرآن را
گر زال ببست پر سیمرغ****بر تیر، هلاک صفدران را
بر تیر تو پر جبرئیل است****آفت شده دیو جوهران را
آن بیلک جبرئیل پرت****عزرائیل است جانوران را
بسته کمر آسمان چو پیکان****ماند به درت مسخران را
شیران شده یاوران رزمت****اقبال تو نجده یاوران را
سیمرغ به نامه بردن فتح****می رشک برد کبوتران را
نصرت که دهد به بد سگالت****هرا که برافکند خران را
با لطف تو در میان نهاده است****خاقانی امید بیکران را
کز لطف تو هم نشد گسسته****امید بهشت، کافران را
در مدحت تو به هفت اقلیم****شش ضربه دهد سخنوران را
شهباز سخن به دولت تو****منقار برید نو پران را
با گاو زری که سامری ساخت****گوساله شمار زرگران را
گر هست سخن گهر، چرا نیست****آهنگ بدو گهر خران را
گر شادی دل ز زعفران خاست****چون رنگ غم است زعفران را
تا حشر فذلک بقا باد****توقیع تو داد گستران را
در جنت مجلست چراگاه****آهو حرکات احوران را
بزمت فلک و سرات منزل****ماهان ستاره زیوران را
حرف ب
شماره 17: زد نفس سر به مهر صبح ملمع نقاب
زد نفس سر به مهر صبح ملمع نقاب****خیمهٔ روحانیان کرد معنبر طناب
شد گهر اندر گهر صفحهٔ تیغ سحر****شد گره اندر گره حلقهٔ درع سحاب
صبح فنک پوش را ابر زره در قبا****برده کلاه زرش قندز شب را ز تاب
بال فرو کوفت مرغ، مرغ طرب گشت دل****بانگ برآورد کوس، کوس سفر کوفت خواب
صبح برآمد ز کوه چون مه نخشب ز چاه****ماه برآمد به صبح چون دم ماهی ز آب
نیزه کشید آفتاب حلقهٔ مه در ربود****نیزهٔ این زر سرخ حلقهٔ آن سیم ناب
شب عربی‌وار بود بسته نقابی بنفش****از چه سبب چون عرب نیزه کشید آفتاب
بر کتف آفتاب باز ردای زر است****کرده چو اعرابیان بر در کعبه مآب
حق تو خاقانیا کعبه تواند شناخت****ز آخور سنگین طلب توشهٔ یوم‌الحساب
مرد بود کعبه جوی طفل بود کعب باز****چون تو شدی مرد دین روی ز کعبه متاب
کعبه که قطب هدی است معتکف است از سکون****خود نبود هیچ قطب منقلب از انقلاب
هست به پیرامنش طوف کنان آسمان****آری بر گرد قطب چرخ زند آسیاب
خانه خدایش خداست لاجرمش نام هست****شاه مربع نشین تازی رومی خطاب
شماره 18: رخش به هرا بتاخت بر سر صبح آفتاب
رخش به هرا بتاخت بر سر صبح آفتاب****رفت به چرب آخوری گنج روان در رکاب
کحلی چرخ از سحاب گشت مسلسل به شکل****عودی خاک از نبات گشت مهلهل به تاب
روز چو شمعی به شب نور ده و سر فراز****شب چو چراغی به روز کاسته و نیم تاب
دردی مطبوخ بین بر سر سبزه ز سیل****شیشهٔ بازیچه بین بر سر آب از حباب
مرغان چو طفلکان ابجدی آموخته****بلبل الحمدخوان گشته خلیفهٔ کتاب
دوش ز نوزادگان دعوت نو ساخت باغ****مجلسشان آب زد ابر به سیم مذاب
داد به هر یک چمن خلعتی از زرد و سرخ****خلعه نوردش صبا رنگرزش ماه تاب
اول مجلس که باغ شمع گل اندر فروخت****نرگس با طشت زرد کرد به مجلس شتاب
ژاله بر آن جمع ریخت روغن طلق از هوا****تا نرسد شمع را زآتش لاله عذاب
هر سوئی از جوی جوی رقعهٔ شطرنج بود****بیدق زرین نمود غنچه ز روی تراب
شاخ جواهر فشان ساخته خیر النثار****سوسن سوزن نمای دوخته خیر الثیاب
مجمره گردان شمال مروحه زن شاخ بید****لعبت باز آسمان زوبین افکن شهاب
پیش چنین مجلسی مرغان جمع آمدند****شب شده بر شکل موی مه چو کمانچهٔ رباب
فاخته گفت از نخست مدح شکوفه که نحل****سازد از آن برگ تلخ مایهٔ شیرین لعاب
بلبل گفتا که گل به ز شکوفه است از آنک****شاخ جنیبت‌کش است گل شه والاجناب
قمری گفتا ز گل مملکت سرو به****کاندک بادی کند گنبد گل را خراب
ساری گفتا که سرو هست ز من پای لنگ****لاله از او به که کرد دشت به دشت انقلاب
صلصل گفتا که نی لاله دورنگ است ازو****سوسن یک رنگ به چون خط اهل ثواب
تیهو گفتا به است سبزه ز سوسن ازآنک****فاتحهٔ صحف باغ اوست گه فتح باب
طوطی گفتا سمن به بود از سبزه کو****بوی ز عنبر گرفت رنگ ز کافور ناب
هدهد گفت از سمن نرگس بهتر که هست****کرسی جم ملک او و افسر افراسیاب
جمله بدین داروی بر در عنقا شدند****کوست خلیفهٔ طیور داور مالک رقاب
صاحب ستران همه بانگ بر ایشان زدند****کاین حرم کبریاست بار بود تنگ یاب
فاخته گفت آه من کلهٔ خضرا بسوخت****حاجب این بار کو ورنه بسوزم حجاب
مرغان بر در به پای عنقا در خلوه جای****فاخته با پرده‌دار گرم شده در عتاب
هاتف حال این خبر چون سوی عنقا رساند****آمد و در خوردشان کرد به پرسش خطاب
بلبل کردش سجود گفت که الاانعم‌الصباح****خود به خودی بازداد صبحک الله جواب
قمری کردش ندا کای شده از عدل تو****دانهٔ انجیر رز دام گلوی غراب
وای که ز انصاف تو صورت منقار کبک****صورت مقراض گشت بر پر و بال عقاب
ما به تو آورده‌ایم درد سر ار چه بهار****درد سر روزگار برد به بوی گلاب
دانکه دو اسبه رسید مرکب فصل ربیع****دهر خرف باز یافت قوت فصل شباب
خیل ریا حین بسی است ما به که روی آوریم****زین همه شاهی کراست؟ چیست برتو صواب؟
عنقا برکرد سر گفت: کز این طایفه****دست یکی در حناست جعد یکی در خضاب
این همه نورستگان بچه حورند پاک****خورده گه از جوی شیر گاه ز جوی شراب
گرچه همه دلکشند از همه گل خوب تر****کو عرق مصطفاست وان دگران خاک و آب
هادی مهدی غلام امی صادق کلام****خسرو هشتم بهشت شحنه چارم کتاب
باج ستان ملوک تاج ده انبیا****کز در اویافت عقل، خط امان از عقاب
احمد مرسل که کرد از طپش و زخم تیغ****تخت سلاطین زگال گرده شیران کباب
جمله رسل بر درش مفلس طالب زکات****او شده تاج رسل تاجر صاحب نصاب
عطسه او آدم است عطسه آدم مسیح****اینت خلف کز شرف عطسه او بود باب
گشت زمین چون سفن چرخ چو کیمخت سبز****تا ز پی تیغ او قبضه کنند و قراب
ذرهٔ خاک درش کار دوصد دره کرد****راند بران آفتاب بر ملکوت احتساب
لاجرم از سهم آن بربط ناهید را****بندر هاوی برفت، رفت بریشم ز تاب
دیده نه‌ای روز بد کان شه دین بدر وار****راند سپه در سپه سوی نشیب و عقاب
بهر پلنگان دین کرد سراب از محیط****بهر نهنگان دین کرد محیط از سراب
از شغب هر پلنگ شیر قضا بسته دم****وز فزغ هر نهنگ حوت فلک ریخت ناب
از پی تایید او صف ملائک رسید****آخته شمشیر غیب، تاخته چون شیر غاب
در عملش میر نحل نیزه کشیده چو نخل****غرقهٔ صد نیزه خون اهل طعان و ضراب
چون الف سوزنی نیزه و بنیاد کفر****چون بن سوزن به قهر کرده خراب و یباب
حامل وحی آمده کامد یوم الظفر****ای ملکوت الغزاة ای ثقلین النهاب
خاطر خاقانی است مدح گل مصطفی****زآن ز حقش بی‌حساب هست عطا در حساب
کی شکند همتش قدر سخن پیش غیر****کی فکند جوهری دانه در در خلاب
یارب ازین حبس گاه باز رهانش که هست****شروان شر البلاد خصمان شر الدواب
زین گرهٔ ناحفاظ حافظ جانش تو باش****کز تو دعای غریب زود شود مستجاب
شماره 19: جبههٔ زرین نمود چهرهٔ صبح از نقاب
جبههٔ زرین نمود چهرهٔ صبح از نقاب****خندهٔ شب گشت صبح خندهٔ صبح آفتاب
غمزهٔ اختر ببست خندهٔ رخسار صبح****سرمهٔ گیتی بشست گریهٔ چشم سحاب
صبح چو پشت پلنگ کرد هوا را دو رنگ****ماه چو شاخ گوزن روی نمود از حجاب
دهره برانداخت صبح، زهره برافکند شب****پیکر آفاق گشت غرقهٔ صفاری ناب
مائده سالار صبح نزل سحرگه فکند****از پی جلاب خاص ریخت ز ژاله گلاب
صبح نشینان چو شمع ریخته اشک طرب****اشک فشرده قدح شمع گشاده شراب
پنجهٔ ساقی گرفت مرغ صراحی به دام****ز آتش صبح اوفتاد دانهٔ دلها به تاب
صبح همه جان چو می، می همه صفوت چو روح****جرعه شده خاک بوس خاک ز جرعه خراب
چون ترنجی به صبح ساخته نارنج زر****از پی دست ملک، مالک رق و رقاب
صبح سپهر جلال، خسرو موسی سخن****موسی خضر اعتقاد خضر سکندر جناب
شماره 20: شاهد سرمست من صبح درآمد ز خواب
شاهد سرمست من صبح درآمد ز خواب****کرد صراحی طلب، دید صبوحی صواب
در برم آمد چو چنگ گیسو در پاکشان****من شده از دست صبح دست بسر چون رباب
داد لبش از نمک بوی بنفشه به صبح****بر نمکش ساختم مردم دیده کباب
روی چو صبحش مرا از الم دل رهاند****عیسی و آنگه الم جنت و آنگه عذاب
صبح دم آب حیات خوردم از آن چاه سیم****عقل بر آن چاه و آب صرف کنان جاه و آب
یوسف من گرگ مست باده به کف صبح فام****وز دو لب باده رنگ سرکه فشان از عتاب
یافت درستی که من توبه نخواهم شکست****کرد چو صبح نخست روی نهان در نقاب
گفت چرا در صبوح باده نخواهی کنونک****حجله برانداخت صبح حجره بپرداخت خواب
گفتمش ای صبح دل سکهٔ کارم مبر****زر و سر اینک ز من سکه رخ برمتاب
من نکنم کار آب کو ببرد آب کار****صبح خرد چون دمید آب شود کار آب
من به تو ای زود سیر تشنهٔ دیرینه‌ام****دشنه مکش هم چو صبح تشنه مکش چون سراب
نقب زدم در لبت روی تو رسوام کرد****کفت نقاب هست صب حدم و ماه تاب
مرغ تو خاقانی است داعی صبح وصال****منطق مرغ شناس شاه سلیمان رکاب
شاه مجسطی گشای، خسرو هیت شناس****رهرو صبح یقین رهبر علم الکتاب
شماره 21: صبح دمان دوش خضر بر درم آمد به تاب
صبح دمان دوش خضر بر درم آمد به تاب****کرد به آواز نرم صبحک الله خطاب
از قدمش چون فلک رقص کنان شد زمین****هم چو ستاره به صبح خانه گرفت اضطراب
پیک جهان رو چو چرخ، پیر جوان‌وش چو صبح****یافته پیرانه سر رونق فصل شباب
علم چهل صبح را مکتبی آراسته****روح مثاله نویس نوح خلیفه کتاب
نکهت و جوشش ز عشق مشک فشان از فقاع****شیبت مویش به صبح برف نمای از سداب
دید مرا مست صبح با دلم از هر دو کون****عشق ببسته گرو فقر کشیده جناب
آبلهٔ سینه دید زلزلهٔ آه من****سقف فلک را به صبح کرد خراب و یباب
گفت دمیده است صبح منشین خاقانیا****حضرت خاقان شناس مقصد حسن المآب
زادهٔ خاطر بیار کز دل شب زاد صبح****کرد در این سبز طشت خایهٔ زرین عزاب
خاطر تو مرغ وار هست به پرواز عقل****یافته هر صبح دم دانهٔ اهل ثواب
خیز به شمشیر صبح سر ببر این مرغ را****تحفهٔ نوروز ساز پیش شه کامیاب
شاه عراقین طراز کز پی توقیع او****کاغذ شامی است صبح خامهٔ مصری شهاب
شماره 22: دوش برون شد ز دلو یوسف زرین نقاب
دوش برون شد ز دلو یوسف زرین نقاب****کرد بر آهنگ صبح جای به جای انقلاب
یوسف رسته ز دلو مانده چو یونس به حوت****صبح دم از هیبتش حوت بیفکند ناب
باد بهاری فشاند عنبر بحری به صبح****تا صدف آتشین کرد به ماهی شتاب
تا که هوا شد به صبح کورهٔ ماورد ریز****بر سر سیل روان شیشه‌گر آمد حباب
بوقلمون شد بهار از قلم صبح و شام****راند مثالی بدیع ساخت طلسمی عجاب
از شکفه شاخسار جیب گشاده چو صبح****ساخته گوی انگله دانهٔ در خوشاب
گشته زمین رنگ رنگ چون فلک از عکس خون****کافسر شاهان کشید تیغ چو صبح از قراب
خسرو خورشید چتر آنکه ز کلک و کفش****پرچم شب یافت رنگ رایت صبح انتصاب
رای ملک صبح خیز، بخت عدو روز خسب****شبروی از رستم است خواب ز افراسیاب
صبح ظفر تیغ اوست حوروش و روضه رنگ****روضهٔ دوزخ اثر حور زبانی عقاب
مشرق دین راست صبح، صبح هدی را ضیا****خانهٔ دین راست گنج، گنج هدی را نصاب
شاه چو صبح دوم هست جهان گیر از آنک****هم دل بوالقاسم است هم جگر بوتراب
زهرهٔ اعدا شکافت چون جگر صبح دم****تا جگر آب را سده ببست از تراب
گر بدرد صبح حشر سد سواد فلک****ناخنی از سد شاه نشکند از هیچ باب
صبح دلش تا دمید عالم جافی نجست****جیفه نجوید همای پشه نگیرد عقاب
از دل عالم مپرس حالت صبح دلش****بر کر عنین مخوان قصهٔ دعد و رباب
ای کف تو جان جود، رای تو صبح وجود****بخت تو خیر الطیور، خصم تو شر الدواب
دامن جاه تو راست پروز زرین صبح****جیب جلال تو راست گوی زر از آفتاب
چرخ بدوزد چو تیر صبح بسوزد چو مهر****رمح تو گاه طعان، تیغ تو گاه ضراب
گرنه به کار آمدی خیمهٔ خاص تورا****صبح نکردی عمود، مه نتنیدی طناب
تا شب تو گشت صبح، صبح تو عید بقا****جامهٔ عیدی بدوخت بخت تو خیر الثیاب
عدل تو چون صبح راست نایب فاروق گشت****دین عرب تازه کرد در عجم از احتساب
صبح نهد طرف زر بر کمر آسمان****آب کند دانه هضم در جگر آسیاب
صبح ستاره نما خنجر توست اندر او****گاه درخش جهان، گاه بدخش مذاب
دهر شبانگه لقا تازه شد از تو چو صبح****تا به زبان قبول یافت ز حضرت جواب
هست چو صبح آشکار کز رخ یوسف برد****دیدهٔ یعقوب کحل، فرق زلیخا خضاب
بهر ولی تو ساخت وز پی خصم تو کرد****صبح لباس عروس شام پلاس مصاب
مفخر خاقانی است مدح تو تا در جهان****صبح برد آب ماه میوه پزد ماه آب
سحر دم او شکست رونق گویندگان****چون دم مرغان صبح نیروی شیران غاب
شمه‌ای از خاطرش گر بدمد صبح‌وار****مهرهٔ نوشین کند در دم افعی لعاب
تا نبود صبح را از سوی مغرب طلوع****روز بقای تو باد هفتهٔ یوم الحساب
چار ملک در دو صبح داعی بخت تواند****باد به آمین خضر دعوتشان مستجاب
شماره 23: مرا ز هاتف همت رسد به گوش خطاب
مرا ز هاتف همت رسد به گوش خطاب****کزین رواق طنینی که می‌رود دریاب
زبان مرغان خواهی طنین چرخ شنو****در سلیمان جویی به صدر خواجه شتاب
رواق چرخ همه پر صدای روحانی است****در آن صدا همه صیت وزیر عرش جناب
نظام کشور پنجم اجل رضی الدین****رضای ثانی ابونصر بوتراب رکاب
علی دلی که به ملک یزیدیان قلمش****همان کند که به دین ذوالفقار نصرت یاب
فلک به پیش رکاب وزیر هارون رای****نطاق بسته به هارونی آید اینت عجاب
ستاره بین که فلک را جلاجل کمر است****که بر کمرگه هارون جلاجل است صواب
زهی به دست فلک ظل چو آفتاب رحیم****زهی به کلک زحل سر چو مشتری وهاب
زکات دست تو توفیر سورة الانفال****سفیر جان تو عنوان سورة الاحزاب
دو دست و کلک تودیدم که در تمامی جود****دو قله‌اند ولیکن سه قبلهٔ طلاب
به جان عاقلهٔ کائنات یعنی تو****که کائنات قشور اند و حضرت تو لباب
ولی و خصم تو مخصوص جنت و سقرند****که این ندای قد افلح شنود و آن قدخاب
ملک صفات وزیرا ملک نشان صدرا****به توست قلب من ابریز سلب من ایجاب
به صدر شاه رساندند ناقلان که فلان****گذاشت طاعت این پادشاه رق رقاب
خلاص بود و کنون قلب شد ز سکه بگشت****مزور آمد و خائن چو سکهٔ قلاب
میان تهی و سر و بن یکی است از همه روی****چو شکل خاتم و چون حرف میم در همه باب
به عز عز مهیمن به حق حق مهین****به جان جان پیمبر به سر سر کتاب
به مهر خاتم دل در اصابع الرحمن****به مهر خاتم وحی از مطالع الاعراب
به مکتب جبروت و به علم القرآن****به مبدء ملکوت و به مبدء الارباب
به خط احسن تقویم و آخرین تحویل****به آفتاب هویت به چارم اسطرلاب
ز میغ‌ها که سیه‌تر ز تخم پرپهن است****چو تخم پرپهن آرد برون سپید لعاب
به حق آنکه دهد بچگان بستان را****سپید شیر ز پستان سر سیاه سحاب
کند ز اهرمن دود رنگ خاکستر****چو سازد آتش و وقاروره ز آسمان و شهاب
چراغ علم فروزد چو خضر و اسکندر****در آب ظلمت ارحام ز آتش اصلاب
برنده ناخنهٔ چشم شب به ناخن روز****کننده ناخن روز از حنای صبح خضاب
به ناف قبهٔ عالم به صلب قائم کوه****به پشت راکع چرخ و به سجدهٔ مهتاب
به خال و زلف و لب و حجلهٔ عروس عرب****که سنگ کعبه و حلقه است و آستان و حجاب
به سر عطسهٔ آدم به سنة الحمد****به هیکلش که ید الله سرشت از آب و تراب
به یک قیام و چهار اصل و چل صباح که هست****ازین سه معنی الف دال و میم بی‌اعراب
به تخم بوالبشر و خشک سال هفت هزار****به سال پانصد آخر که کرد فتح الباب
به بهترین خلف و اربعین صباح پدر****به صبح محشر و خمسین الف روز حساب
به بزم احمد و جلاب خاص و حلق خواص****بسی ستارهٔ پاکش گذشته بر جلاب
به تاب یک سر ناخن قوارهٔ مه را****دو شاخ چون سر ناخن برا نمود بتاب
به سوز مجمر دین از بلال سوخته عود****به عود سوخته دندان سپیدی اصحاب
به یار محرم غار و به میر صاحب دلق****به پیر کشتهٔ غوغا، به شیر شرزهٔ غاب
به بوتراب که شاه بهشت قنبر اوست****فدای کعب و ترابش کواعب و اتراب
به هفت نوبت چرخ و به پنج نوبت فرض****بدین دو صبح مدور ز آتش و سیماب
به صوفیان بلادوست عافیت دشمن****به حق عاقبت غم به جان غم برتاب
به هفت مردان بر کوه جودی و لبنان****همه سفینهٔ بی‌رخت و بحر بی‌پایاب
به عنکبوت و کبوتر که پیش ترس شدند****همای بیضهٔ دین را ز بیضه خوار غراب
بدان سگی که وفا کرد و برد نام ابد****به پشه‌ای که غزا کرد و یافت گنج ثواب
به گوسپندی کو را کلیم بود شبان****به گوسپندی کو را خلیل شد قصاب
به کنیت ملک اشرق کاسمانش نبشت****به سکهٔ رخ خورشید بر، به زر مذاب
به سکه و به طراز ثنای او که بر آن****خدیو اعظم و خاقان اکبر است القاب
که بعد طاعت قرآن و کعبه، در سجده****پس از درود رسول و صحابه در محراب
نبردم و نبرم جز به بزم شاه سجود****نکردم و نکنم جز به صدر خواجه ایاب
وگر ز سکهٔ طاعت بگشته‌ام جانم****چو سکه باد نگون سار زیر زخم عذاب
چو خاتمم همه چشم و چو سکه‌ام همه روی****اگرچه نقش کژم هست نیست جای عتاب
که موم و زر به کژی نقش راستی یابند****ز مهر خاتم سلطان و سکهٔ ضراب
چو خاتمم به دروغی به دست چپ مفکن****که دست مال توام پای‌بند مال و نصاب
چو موم محرم گوش خزینه‌دار توام****نیم فسرده مرا زآتش عذاب متاب
چو پشت آینه پیش تو حلقه در گوشم****ز من چو آینهٔ زنگ خورده روی متاب
وگر ز ظلم گله کرده‌ام مشو در خشم****که منصفی قسمی نو شنو به فصل خطاب
به چار نفس و سه روح و دو صحن و یک فطرت****به یک رقیب ودو فرع و سه نوع و چار اسباب
به تیز دستی نار و به کند پائی خاک****به خاک پاشی باد و به باد ساری آب
بدین دو خادم چالاک رومی و حبشی****درم خرید دو خاتون خرگه سنجاب
بهشت مهر بهشت اندرین سه غرفهٔ مغز****به هفت حجلهٔ نور اندر این دو حجرهٔ خواب
به رشتهٔ زر خورشید نور بافنده****که بافت بر قد گیتی قبای گوهر تاب
به چتر شام ز انفاس بحر کرده سواد****به تیغ صبح ز کیمخت کوه کرده قراب
به کوه برق مثانه ز سنگ پارهٔ لعل****به بحر ماه مشیمه ز نور بچهٔ ناب
به پری و به فرشته به حور و عین و وحوش****به آدمی و به مرغ و به ماهی و به دواب
بدان نفس که بر افرازد آن یتیم علم****بدان زمان که بر اندازد این عروس نقاب
به تاب آینهٔ دل در این سیاه غلاف****به آب آینهٔ جان در این کبود سراب
به مطلع خرد و مقطع نفس که در او****خلاص جان خواص است از این خراس خراب
به تیر ناوکی از شست آه یاوگیان****که چار بالش سلطان درد به یک پرتاب
به اشک چون نمک من که بر سه پایهٔ غم****تنم زگال ودلم آتش است و سینه کباب
به عدل تو که توئی نایب از خدا و خدیو****به فضل تو که توئی تائب از شرور و شراب
که بر من از فلک امسال ظلم‌ها رفته است****که هم فلک خجل آید به بازپرس جواب
برو که روز اذا الشمس کورت بینام****بنات نعش فلک را بریده موی و مصاب
همای کش تر از ین کرکسان جیفه نهاد****ندیده‌ام که ز عنقا کنند طعمه عقاب
بمانده‌ام ز نوا چون کمان حاجب راست****نخورده چاشنی خوان حاجب الحجاب
ز بند شاه ندارم گله معاذ الله****اگرچه آب مه من ببرد در مه آب
سیاه خانه وعیدان سرخ بر دل من****حریف رضوان بود و حدائق اعناب
ولی به جوشم ازین خام خای سگ سبلت****قراطغان شه پشمین، گه طعان و ضراب
که گفته است فلان می‌گریزد از پی آن****که شاه بشنود و باز داردم به عقاب
کجا گریزم سوی عراق یا اران****کجا روم سوی ابخاز یا به باب الباب
به شام یا به خراسان به مصر یا توران****به روم یا حبشستان به هند یا سقلاب
مرا گریز ز خانه به خانقاه بود****چو طفل کو سوی مادر گریزد از بر باب
به مهر مام و دو پستان و زقهٔ خرما****به جان باب و دبستان و تختهٔ آداب
به عید و نشره و ادینه و نماز دگر****به حق مهر زبان و سر خلیفه کتاب
به فرفره به مشاق و به کعب و سرمامک****به خرد چاهک و چوگان و گوی در طبطاب
به خایهای بط از نان خورده در دامن****به شیشه‌های بلور از خیو به شکل حباب
به کلبه و به سفال و ترازوی نارنج****به جفت و طاق آلوی جنابه و به جناب
به مشتگاه و به کشتی گه و به پیچیدن****فراز لب لب جوی محله چون لبلاب
به سر بزرگی حساد من که بودیشان****دراز گوش ندیم و دراز دم بواب
به باد فتق براهیم و غلمهٔ عثمان****به دبهٔ علی موش‌گیر وقت دباب
به دفهٔ جد و ماشوره و کلابهٔ چرخ****به آب گیر و به مشتوت و میخ کوب و طناب
به لوح پای و به پاچال و قرقر بکره****به نایژه به مکوک و به تار و پود ثیاب
به اره پدر و مثقب و کمانه و مقل****به خط مهرهٔ گردون و پرهٔ دولاب
به ریزه رندهٔ او هم چو جعد زنگی پیر****به نوک تیشهٔ او هم چو زلف رومی شاب
به دوستان دغل رنگ من که بیزارم****به عهد ماضی از اسلاف و حال از اعقاب
فلک برات برائت میان ما رانده است****ز یوم ینفخ فی‌الصور تا فلا انساب
به دنبهٔ بش بوسعد طفلی از بوشهر****به قندز لب بونجم روبه از تلخاب
به طبله‌های عقاقیر میر ابوالحارث****به هیلهای بواسیر میر ابوالخطاب
به طبل ناقهٔ مستسقیان بخورد جراد****به باد رودهٔ قولنجیان به پشک ذباب
به چار پارهٔ زنگی به باد هرزهٔ دزد****به بانگ زنگل نباش و گم گم نقاب
به ریش تیس و به بینی پیل و غبغب گاو****به خرس رقص کن و بوزنینهٔ لعاب
به سیر کوبهٔ رازی به دست حیدر رند****به گو پیازهٔ بلخی بخوان جعفر باب
به روی زال و به سر خاب پنبه و ابره****به حیز و خشنی این زال گشته آن سرخاب
به غلمهٔ طبقات طبق زنان سرای****به آب گینه و مازو و کندرو و گلاب
به زلف مقری مصروع و مؤذن بسطام****به سر منارهٔ مذن به لب تنور قطاب
به زر سفرهٔ پشت از فشارش امعا****به سیم کان میان ران ز جنبش اعصاب
به شرط بی‌بی شمس و به شرب بابا خمس****به مصطکی و به بادام و پسته و عناب
به باد نمرود از سهم کرکس پران****به ریش فرعون از نظم لولوی خوشاب
به حیض هند و بروت یزید و سبلت شمر****به تیز عتبه و ریش مسیلمهٔ کذاب
به زیبقی مقنع، به احمقی کیال****به روز کوری صباح و شب روی احباب
به عمر و خاص که عمرش سه باره کرد جهان****به عمر و عاص که عمرش دوباره یافت شباب
به گربزی کف نفط و سر بزی شیرو****به خشک ریشهٔ یونان و شقشقه داراب
به جان آنکه چو عیسیم برد بر سر دار****نشست زیر و جهودانه می‌گریست به تاب
به موش زیر برو گربهٔ خیانت کن****که این هژبر به چنگ است آن پلنگ به ناب
به ناب موش کز او سر فکنده‌ام چون چنگ****به چنگ گربه کزو دست بر سرم چو رباب
به ابن صبح که سرپنجه‌هاکند چو نجوم****به ابن عرس که دم لابه‌ها کند چو کلاب
به سام ابرص و حربا و خنفسا و جعل****به جیفه‌گاه و بناووس و مستراح و خلاب
کزاین نشیمن احسان و عدل نگریزم****و گرچه بنگه عمرم شود خراب و یباب
طریق هزل رها کن به جان شاه جهان****که من گریختنی نیستم به هیچ ابواب
ز من حکیمی سوگند نامه‌ای درخواست****به نام شاه جهان قبلهٔ اولوالالباب
ازین قصیده که گفتم سخنوران جهان****به حیرتند چو از منطق طیور، غراب
زهی تمیمهٔ حسان ثابت و اعشی****زهی یتیمهٔ سحبان وائل و عتاب
سخن که خیمه زند در ضمیر خاقانی****طناب او همه حبل الله آید از اطناب
بقای شاه جهان باد تا دهد سایه****زمین به شکل صنوبر فلک به لون سداب
ملک هر آینه آمین کند که بختش را****دعوت قد سمع الله دعوتی و اجاب
دعاش گفتم و اکنون امید من به خداست****الیه ادعوا برخوانم و الیه اناب
شماره 24: راه نفسم بسته شد از آه جگر تاب
راه نفسم بسته شد از آه جگر تاب****کو هم نفسی تا نفسی رانم ازین باب
از هم نفسان نیست مرا روزی ازیراک****در روزن من هم نرود صورت مهتاب
بی هم نفسی خوش نتوان زیست به گیتی****بی‌دست شناور نتوان رست ز غرقاب
امید وفا دارم و هیهات که امروز****در گوهر آدم بود این گوهر نایاب
جز ناله کسی همدم من نیست ز مردم****جز سایه کسی همره من نیست ز اصحاب
آزردهٔ چرخم نکنم آرزوی کس****آری نرود گرگ گزیده ز پی آب
امروز منم روز فر رفته و شب نیز****سرگشته ازین بخت سبک‌پای گران خواب
نالنده و دل مرده تر از مرغ به شبگیر****لرزنده و نالنده‌تر از تیر به پرتاب
گرم است دمم چون نفس کورهٔ آهن****تنگ است دلم چون دهن کوزهٔ سیماب
با این همه امید به بهبود توان داشت****کان قطرهٔ تلخ است که شد لل خوشاب
راحت ز عنا زاید و شک نی که به نسبت****زان حصرم خام است چنین پخته می‌ناب
از دادهٔ دهر است همه زادهٔ سلوت****از بخشش چاه است همه ریزش دولاب
ای مرد سلامت چه شناسد روش دهر****از مهر خلیفه که نویسد زر قلاب
از حادثه سوزم که برآورد ز من دود****وز نائبه نالم که فرو برد به من ناب
سرگشته چه گویم که سر و پای ندارم****خسته به گه خرط و شکسته گه طبطاب
بیمارم و چون گل که نهی در دم کوره****گه در عرقم غرقه و گه در تبم از تاب
حاجت به جوال است و جوم نیست ولیکن****دل هست بنفشه صفت و اشک چو عناب
چون زال به طفلی شده‌ام پیر ز احداث****زآن است که رد کردهٔ احرارم و احباب
خرسندی من دل دهدم گر ندهد خلق****سیمرغ غم زال خورد گر نخورد باب
همت به سرم گفت که جاه آمد مپذیر****عزلت به درم کوفت که فقر آمد دریاب
زان دل که در او جاه بود ناید تسلیم****زان نی که ازو نیشه کنی ناید جلاب
مگزین در دونان چو بود صدر قناعت****منگر مه نخشب چو بود ماه جهان تاب
ایام به نقصان و تو را کوشش بیشی****خورشید به سرطان و تو را پوشش سنجاب
کی فربهی عیش دهد آخور ایام****کی پرورش پیل بود جانب سقلاب
تکیه نکند بر کرم دهر خردمند****سکه ننهد بر درم ماهی ضراب
دهرا چه کشی دهره به خون ریختن من****خود ریخته گردد تو مکش دهره و مشتاب
قصاب چه آری ز پی کشتن ماهی****خود کشته شود ماهی بی‌حربهٔ قصاب
هان ای دل خاقانی اگرچه ستم دهر****برتافتنی نیست مشو تافته برتاب
نقدی که قدر بخشد چه قلب، چه رایج****لفظی که قضا راند چه سلب، چه ایجاب
خط بر خط عالم کش و در خط مشو از کس****دل طاق کن از هستی و بر طاق نه اسباب
جاهل نرسد در سخن ژرف تو آری****کف بر سر بحر آید پیدا نه به پایاب
تحقیق سخن گوی نخیزد ز سخن دزد****تعلیق رسن باز نیاید ز رسن تاب
کو آنکه سخندان مهین بود به حکمت****کو آنکه هنر بخش بهین بود به آداب
کو صدر افاضل شرف گوهر آدم****کو کافی دین واسطهٔ گوهر انساب
کو آنکه ولی نعمت من بود و عم من****عم نه که پدر بود و خداوند به هر باب
آن فخر من و مفتخر ماضی اسلاف****آن صدر من و مصدر مستقبل اعقاب
آن خاتمهٔ کار مرا خاتم دولت****آن فاتحهٔ طبع مرا فاتح ابواب
در دولت عم بود مرا مادت طبعم****آری ز دماغ است همه قوت اعصاب
زو دیو گریزنده و او داعی انصاف****زو حکمت نازنده و او منهی الباب
زآن عقل بدو گفته که ای عمر عثمان****هم عمر خیامی و هم عمر خطاب
ادریس قضا بینش و عیسای شفا بخش****داده لقبش در دو هنر واضح القاب
از نعش هدی تختش و از تیر فلک میل****وز قوس قزح زیجش وز ماه سطرلاب
دانم که دگرباره گهر دزدد ازین عقد****آن طفل دبستان من آن مردک کذاب
هندو بچه‌ای سازد ازین ترک ضمیرم****زآن تا نشناسند بگرداند جلباب
چون خیمهٔ ابیات چهل پنج شد از نظم****بگسست طناب سخن از غایت اطناب
حرف ت
شماره 25: شاه را تاج ثنا دادم نخواهم بازخواست
شاه را تاج ثنا دادم نخواهم بازخواست****شه مرا نانی که داد ار باز می‌خواهد رواست
شاه تاج یک دو کشور داشت لیک از لفظ من****تاجدار هفت کشور شد به تاجی کز ثناست
شه مرا نان داد و من جان دادمش یعنی سخن****نان او تخمی است فانی جان من گنج بقاست
گنج خانهٔ هشت خلد و نه فلک دادم بدو****دادهٔ او چیست با من پنج خایهٔ روستاست
آن قدر ده‌گانه‌ای کان پنج دهقان می‌دهند****هم دعا گویانش را دادم که آن مزد دعاست
من چراغم نور داده باز نستانم ز کس****شاه خورشید است و اینک نور داده باز خواست
آری آری ماه را خورشید اگر نوری دهد****باز خواهد خواست آنک شاه خورشید سخاست
طفل می‌نالید یعنی قرص رنگین کوچک است****سگ دوید آن قرص از او بربود و آنک رفت راست
بنده با افکندگی مشاطهٔ جاه شه است****سیر با آن گندگی هم ناقد مشک ختاست
روغن مصری و مشک تبتی را در دو وقت****هم معرف سیر باشد هم مزکی گندناست
گر به مدحی فرخی هر بیت را بستد دهی****در مدیح بکر من هر بیت را شهری بهاست
صد هزاراست این فضیلت گر رسد اندر شمار****تا به چپ کردی حساب این فضیلت‌های راست
مقتدای نظم و نثرم چون قلم گیرم به دست****خود قلم گوید کرا این دست باشد مقتداست
گر چه روز آمد به پیشین از همه پیشینیان****بیش و پیشم در سخن داند کسی کو پیشواست
موی معنی می‌شکافم دوستان را آگهی است****دشمنان را نیز هر موئی بر این معنی گواست
جزوی از اشعار من سلطان به کف می‌داشت باز****مدحت شاه اخستان بر خواند و ز آتش رشک خاست
گفت کاین مداح ما را خاص بایستی دریغ****کاین چنین مدحت که ما خواندیم هم ما را رواست
خاصگان گفتند کاین منت ز خاقانی است بس****کافرین شاه شروان در کف سلطان ماست
گفتم احسان شما بگذشت و احسان امیر****جاودان مانده است و ای طغرای اقبال شماست
شماره 26: راحت از راه دل چنان برخاست
راحت از راه دل چنان برخاست****که دل اکنون ز بند جان برخاست
نفسی در میان میانجی بود****آن میانجی هم از میان برخاست
سایه‌ای مانده بود هم گم شد****وز همه عالمم نشان برخاست
چار دیوار خانه روزن شد****بام بنشست و آستان برخاست
دل خاکی به دست خون افتاد****اشک خونین دیت ستان برخاست
آب شور از مژه چکید و ببست****زیر پایم نمکستان برخاست
بر دل من کمان کشید فلک****لرز تیرم ز استخوان برخاست
آه من دوش تیر باران کرد****ابر خونبار از آسمان برخاست
غصه‌ای بر سر دلم بنشست****که بدین سر نخواهد آن برخاست
آمد آن مرغ نامه آور دوست****صبحگاهی کز آشیان برخاست
دید کز جای برنخاستمش****طیره بنشست و دل گران برخاست
اژدها بود خفته بر پایم****نتوانستم آن زمان برخاست
پای من زیر کوه آهن بود****کوه بر پای چون توان برخاست
پای خاقانی ار گشادستی****داندی از سر جهان برخاست
مار ضحاک ماند بر پایم****وز مژه گنج شایگان برخاست
سوزش من چو ماهی از تابه****زین دو مار نهنگ سان برخاست
چون تنورم به گاه آه زدن****کاتشین مارم از دهان برخاست
در سیه خانه دل کبودی من****از سپیدی پاسبان برخاست
سگ دیوانه پاسبانم شد****خوابم از چشم سیل ران برخاست
سگ گزیده ز آب ترسد از آن****ترسم از آب دیدگان برخاست
در تموزم ببندد آب سرشک****کز دمم باد مهرگان برخاست
همه شب سرخ روی چون شفقم****کز سرشک آب ناردان برخاست
ساقم آهن بخورد و از کعبم****سیل خونین به ناودان برخاست
بل که آهن ز آه من بگداخت****ز آهن آواز الامان برخاست
تا چو بازم در آهنین خلخال****چو جلاجل ز من فغان برخاست
تن چو تار قز و بریشم وار****ناله زین تار ناتوان برخاست
رنگ رویم فتاد بر دیوار****نام کهگل به زعفران برخاست
خون دل زد به چرخ چندان موج****که گل از راه کهکشان برخاست
بلبلم در مضیق خارستان****که امیدم ز گلستان برخاست
چند نالم که بلبل انصاف****زین مغیلان باستان برخاست
جگر از بس که هم جگر خورد است****معده را ذوق آب و نان برخاست
جان شد اینجا چه خاک بیزد تن****که دکان‌دار از دکان برخاست
خاک شد هر چه خاک برد به دوش****کابخوردش ز خاکدان برخاست
جامهٔ گازر آب سیل ببرد****شاید ار درزی ار دکان برخاست
چرخ گوئی دکان قصابی است****کز سر تیغ خون فشان برخاست
بره زان سو ترازوی زینسو****چرب و خشکی از این میان برخاست
قسم هر ناکسی سبک فربه****قسم من لاغر و گران برخاست
هر سقط گردنی است پهلوسای****زان ز دل طمع گرد ران برخاست
گر برفت آبروی ترس برفت****گله مرد و غم شبان برخاست
کاروان منقطع شد از در شهر****رصد از راه کاروان برخاست
اشتر اندر وحل به برق بسوخت****باج اشتر ز ترکمان برخاست
نیک عهدی گمان همی بردم****یار، بد عهد شد گمان برخاست
دل خرد مرا غمان بزرگ****از بزرگان خرده دان برخاست
خواری من ز کینه توزی بخت****از عزیزان مهربان برخاست
ای برادر بلای یوسف نیز****از نفاق برادران برخاست
قوت روزم غمی است سال آورد****که نخواهد به سالیان برخاست
اینت کشتی شکاف طوفانی****که ازین سبز بادبان برخاست
قضی‌الامر کفت طوفان****به بقای خدایگان برخاست
نیست غم چون به خواستاری من****خسرو صاحب القران برخاست
بعد کشتن قصاص خاقانی****از در شاه شه‌نشان برخاست
شماره 27: قلم بخت من شکسته سر است
قلم بخت من شکسته سر است****موی در سر ز طالع هنر است
بخت نیک، آرزو رسان دل است****که قلم نقش بند هر صور است
نقش امید چون تواند بست****قلمی کز دلم شکسته‌تر است
دیده دارد سپید بخت سیاه****این سپید آفت سیاه سر است
بخت را در گلیم بایستی****این سپیدی برص که در بصر است
چشم زاغ است بر سیاهی بال****گر سپیدی به چشم زاغ در است
کوه را زر چه سود بر کمرش****که شهان را زر از در کمر است
تن چو ناخن شد استخوانم از آنک****بخت را ناخته به چشم در است
استخوان پیش‌کش کنم غم را****زآنکه غم میهمان سگ جگر است
روز دانش زوال یافت که بخت****به من راست فعل کژ نگر است
بس به پیشین ندیده‌ای خورشید****که چو کژ سر نمود کژ نظر است
چون نفس می‌زنم کژم نگرد****چرخ کژ سیر کاهرمن سیر است
چون صفیرش زنی کژت نگرد****اسب کورا نظر بر آب‌خور است
یا مگر راست می‌کند کژ من****که مرا از کژی هنوز اثر است
ترک آن کژ نگه کند در تیر****تا شود راست کالت ظفر است
همه روز اعور است چرخ ولیک****احول است آن زمان که کینه‌ور است
هر که را روی راست، بخت کژ است****مار کژ بین که بر رخ سپر است
بس نبالد گیابنی که کژ است****بس نپرد کبوتری که تر است
دهر صیاد و روز و شب دو سگ است****چرخ باز کبود تیز پر است
همه عالم شکارگه بینی****کاین دو سگ زیر و باز بر زبر است
عقل سگ جان هوا گرفت چو باز****کاین سگ و باز چون شکارگر است
من چو کبک آب زهره ریخته رنگ****صید باز و سگی که بوی بر است
نیک بد حال و سخت سست دلم****حال و دل هر دو یک نه بر خطر است
عافیت آرزو کنم هیهات****این تمناست یافتن دگر است
آرزو را ذخیره امید است****وصل امید عمر جانور است
آرزو چون نشاند شاخ طمع****طلبش بیخ و یافت برگ و بر است
طمع آسان ولی طلب صعب است****صعبی یافت از طلب بتر است
آرزویی که از جهان خواهم****بدهد زآنکه مست و بیخبر است
لیکن آن داده را به هشیاری****واستاند که نیک بد گهر است
در دبستان روزگار، مرا****روز و شب لوح آرزو به بر است
هیچ طفلی در این دبستان نیست****که ورا سورهٔ وفا ز بر است
چون برد آیت وفا از یاد؟****کآخر اوفوا بعهدی از سور است
خاطرم بکر و دهر نامرد است****نزد نامرد، بکر کم‌خطر است
نالش بکر خاطرم ز قضاست****گلهٔ شهربانو از عمر است
سایهٔ من خبر ندارد از آنک****آه من چرخ‌سوز و کوه در است
جوش دریا در دیده زهرهٔ کوه****گوش ماهی بنشنود که کر است
مر ما مر من حساب العمر****چون به پنجه رسد حساب مر است
ناودان مژه ز بام دماغ****قطره ریز است و آرزو خضر است
سبب آبروی آب مژه است****صیقل تیغ کوه تیغ خور است
نکنم زر طلب که طالب زر****همچو زر نثار پی‌سپر است
عاقبت هرکه سر فراخت به زر****همچو سکه نگون و زخم خور است
روی عقل از هوای زر همه را****آبله خورده همچو روی زر است
از شمار نفس فذلک عمر****هم غم است ار چه غم نفس شمراست
غم هم از عالم است و در عالم****می‌نگنجد که بس قوی حشر است
عالم از جور مایهٔ زای غم است****بتر از هیمه مایه شرر است
چون شرر شد قوی همه عالم****طعمه سازد چه حاجت تبر است
لهو، یک جزو و غم هزار ورق****غصه مجموع و قصه مختصر است
قابل گل منم که گل همه تن****رنگ خون است و خار نیشتر است
غم ز دل زاد و خورد خون دلم****خون مادر غذا ده پسر است
آتشی کز دل شجر زاید****طعمهٔ او هم از تن شجر است
چرخ بازیچه گون چون بازیچه****در کف هفت طفل جان شکر است
بدو خیط ملون شب و روز****در گشایش بسان باد فر است
شب که ترکان چرخ کوچ کنند****کاروان حیات بر حذر است
خیل ترکان کنند بر سر کوچ****غارت کاروان که بر گذر است
خواجه چون دید دردمند دلم****گفت کین دردناکی از سفر است
هان کجائی چه می‌خوری؟ گفتم****می‌خورم خون خود که ما حضر است
چه خورش کو خورش کدام خورش****دست خون مانده را چه جای خور است
گوید آخر چه آرزو داری****آرزو زهر و غم نه کام و گر است
نیم جنسی و یک‌دلی خواهم****آرزوم از جهان همین قدر است
از دو یک دم که در جهان یابم****ناگزیر است و از جهان گذر است
نگذرد دیگ پایه را ز حجر****نگذرد آتشی که در حجر است
به مقامی رسیده‌ام که مرا****خار و حنظل بجای گل شکر است
کو سر تیغ کرزوی من است****کانس وحشی به سبزه و شمر است
بر سر تیغ به سری که سر است****خرج قصاب به بزی که نر است
ابله از چشم زخم کم رنج است****اکمه از درد چشم کم ضرر است
جاهل آسوده، فاضل اندر رنج****فضل مجهول و جهل معتبر است
سفله مستغنی و سخی محتاج****این تغابن ز بخشش قدر است
همه جور زمانه بر فضلاست****بوالفضول از حفاش زاستر است
سوس را با پلاس کینی نیست****کین او با پرند شوشتر است
حال مقلوب شد که بر تن دهر****ابره کرباس و دیبه آستر است
عالم از علم مشتق است و لیک****جهل عالم به عالمی سمر است
معنی از اشتقاق دور افتاد****کز صلف کبر و از اصف کبر است
قوت مرغ جان به بال دل است****قیمت شاخ کز به زال زر است
دل پاکان شکستهٔ فلک است****زال دستان فکندهٔ پدر است
جان دانا عجب بزرگ دل است****تن ادریس بس بلند پر است
در گلستان عمر و رستهٔ عهد****پس گل، خار و بعد نفع، ضر است
از پس هر مبارکی شومی است****وز پی هر محرمی صفر است
فقر کن نصب عین و پیش خسان****رفع قصه مکن نه وقت جر است
دهر اگر خوان زندگانی ساخت****خورد هر چاشنی که کام و گر است
سال کو خرمن جوانی دید****سوخت هر خوشه‌ای که زیب و فر است
درزیی صدرهٔ مسیح برید****علمش برد و گفت گوش خر است
کشت امید چون نرویاند****گریه کو فتح باب هر نظر است
وقت تب چون به نی نبرد تب****شیر گر نیستانش مستقر است
دفع عین الکمال چون نکند****رنگ نیلی که بر رخ قمر است
دی همی گفتم آه کز ره چشم****دل من نیم کشتهٔ عبر است
مرگ یاران شنیدم از ره گوش****دلم امروز کشتهٔ فکر است
هر که از راه گوش کشته شود****زاندرون پوست خون او هدر است
آری آری هم از ره گوش است****کشتن قندزی که در خزر است
نقطهٔ خون شد از سفر دل من****خود سفر هم به نقطهای سقر است
تا به غربت فتاده‌ام همه سال****نه مهم غیبت و سه مه حضر است
نی نی از بخت شکرها دارم****چند شکری که شوک بی‌ثمر است
صورت بخت من طویل‌الذیل****در وفا چون قصیر با قصر است
بخت ملاح کشتی طرب است****بخت فلاح کشته بطر است
چشم بد دور بر در بختم****چرخ حلقه به گوش همچو در است
بخت، مرغ نشیمن امل است****روز، طفل مشیمهٔ سحر است
هم ز بخت است کز مقالت من****همه عالم غرائب و غرر است
استراحت به بخت یا نعم است****استطابت به آب یا مدر است
فخر من یاد کرد شروان به****که مباهات خور به باختر است
لیک تبریز به اقامت را****که صدف قطره را بهین مقر است
هم به مولد قرار نتوان کرد****که صدف حبس خانهٔ درر است
گرچه تبریز شهره‌تر شهری است****لیک شروان شریفتر ثغر است
خاک شروان مگو که وان شر است****کان شرفوان به خیر مشتهر است
هم شرفوان نویسمش لیکن****حرف علت از آن میان بدر است
عیب شروان مکن که خاقانی****هست از آن شهر کابتداش شر است
عیب شهری چرا کنی به دو حرف****کاول شرع و آخر بشر است
جرم خورشید را چه جرم بدانک****شرق و غرب ابتدا شراست و غر است
گر چه ز اول غر است حرف غریب****مرد نامی غریب بحر و بر است
چه کنی نقص مشک کاشغری****که غر آخر حروف کاشغر است
گرچه هست اول بدخشان بد****به نتیجه نکوترین گهر است
نه تب اول حروف تبریز است****لیک صحت رسان هر نفر است
دیدی آن جانور که زاید مشک****نامش آهو و او همه هنر است
شماره 28: طبع کافی که عسکر هنر است
طبع کافی که عسکر هنر است****چون نی عسکری همه شکر است
قطرهٔ کوثر و قمطرهٔ هند****از شکرهای لفظ او اثر است
نه کلکش به نیشکر ماند****کز پی تب بریدن بشر است
گل شکر را ز رشک نیشکرش****زهر در حلق و خار در جگر است
نی مصریش قند می‌زاید****تا سمرقند قند او سمر است
در شکرریز نوعروس سخن****نی مصریش خاطب هنر است
بل عروس فلک ببرد دست****کان نی مصر یوسف دگر است
گر شکر زاد کلک او چه عجب****پس شکر خواهد این عجب خبر است
زعفران گرچه بیخ در آب است****آرزومند ژالهٔ سحر است
زین اشارت که کرد خاقانی****سر فراز است بلکه تاجور است
پشت خم راست دل به خدمت او****همچو نون و القلم همه کمر است
بختم از سرنگونی قلمش****چون سخن‌های او بلند سر است
سیم و شکر فرستم و خجلم****که چرا دسترس همین قدر است
شکر و سیم پیش همت او****از من و شعر، شرمسار تر است
خود دل و طبع او ز سیم و شکر****کان طمغاج و باغ شوشتر است
شعر گفتم به عذر سیم و شکر****مختصر عذر خواه مختصر است
سیم سنگ است پیش دیده از آنک****هم تراشش زط کلک او گهر است
اتصال نجوم خاطر او****فیض طبع مرا نویدگر است
زین سپس ابروار پاشم جان****کاین قدر فتح باب ماحضر است
تا ابد نام او بر افسر عقل****مهر بر سیم و نقش بر حجر است
شماره 29: دل صید زلف اوست به خون در نکوتر است
دل صید زلف اوست به خون در نکوتر است****وان صید کان اوست نگون‌سر نکوتر است
برد آب سنگ من، من از آن سنگ دربرم****عاشق چو آب و سنگ ببر در نکوتر است
رنجور سینه‌ام لب و زلفش دوای من****کاین درد را بنفشه به شکر نکوتر است
در چشمش آب نی و رخ از شرم خوی زده****بادم خشک خوش تر و گل، تر نکوتر است
خوی بدش که بازستاند مرا ز من****آن خوی بد ز هرچه نکوتر نکوتر است
در تخته‌نرد عشق فتادم به دست خوش****مهره به دست و خانه به ششدر نکوتر است
امسال نوبر دل خاقانی است عشق****خوش میوه‌ای است عشق و به نوبر نکوتر است
خاقانیا زر و زر ازین شعر و شعر چند****شعر ارچه کیمیاست ازو زر نکوتر است
طبعت که کیمیای زر روزگار از اوست****بر صدر روزگار ثناگر نکوتر است
دستور اعظم افسر دارندگان ملک****کز ظل عرش بر سرش افسر نکوتر است
مختار دین نظام ممالک که رای او****از آسمان قوی‌تر و ز اختر نکوتر است
راز عقول و مشکل ارواح کشف اوست****اسرار علم مطلقش از بر نکوتر است
هست آفتاب دولت سلجوقیان به عدل****اکسیر گنج ملک به گوهر نکوتر است
در عهد این خلف دل اسلافش از شرف****بر قبهٔ مسیح مجاور نکوتر است
مختار، گوهر آمد و اسلافش آفتاب****از آفتاب، زادن گوهر نکوتر است
بر افسر ملوک نشاندش سپهر از آنک****فرزند آفتاب بر افسر نکوتر است
در خطبهٔ کرم لقبش صدر عالم است****بر مهر ملک صدر مظفر نکوتر است
سنگی است حلم او که نگردد ز سیل خشم****آن سنگ در ترازوی محشر نکوتر است
محضر کنم که او ظفر دین مصطفاست****عدلش پی گواهی محضر نکوتر است
دین چیست عدل پس تو در عدل کوب از آنک****عدل از پی نجات تو رهبر نکوتر است
عدل است و بس کلید در هشتم بهشت****کز عدل بر گشادن این در نکوتر است
عدل است و دین دوگانه ز یک مادر آمده****فهرست ملک ازین دو برادر نکوتر است
هرجا که عدل سایه کند رخت دین بنه****کاین سایبان ز طوبی اخضر نکوتر است
هرجا که عدل خیمه زند کوس دین بزن****کاین نوبتی ز چرخ مدور نکوتر است
هر که از تف سموم بیابان ظلم جست****عدلش سقای برکهٔ کوثر نکوتر است
سر سامی است عالم و عدل است نضج او****نضج از دوای عافیت آور نکوتر است
تاریخ کیقباد نخواندی که در سیر****عدلش ز فضل عاطفه گستر نکوتر است
احکام کسروی نشنیدی که در سمر****عدلش ز عقل مملکه پرور نکوتر است
افسانه شد حدیث فریدون و بیوراسب****زآن هر دوان کدام به مخبر نکوتر است
این داد کرد و آن ستم آورد عاقبت****هم حال دادگر ز ستمگر نکوتر است
امروز عدل بر در مختار دان و بس****ایدر طلب که این طلب ایدر نکوتر است
کسری و جعفری است که یک قطره همتش****از هفت بحر کسری و جعفر نکوتر است
از خواجهٔ زمین و درت هفتم آسمان****در سایهٔ تو چارم کشور نکوتر است
از خواجگی چه فخر تو را کز کمال قدر****هر حاجبت ز خواجهٔ سنجر نکوتر است
شهباز ملکی و ز پی نامه بردنت****سیمرغ در محل کبوتر نکوتر است
آذین باغ دولت و هارون درگهت****از قصر قیصریه و قیصر نکوتر است
ای حیدر زمانه به کلک چو ذوالفقار****نام فلک به صدر تو قنبر نکوتر است
خاقانیی که نایب حسان مصطفی است****مداح بارگاه تو حیدر نکوتر است
جاندار تو رضای حق است و دعای خلق****کاین دو ز صد سریت لشکر نکوتر است
در ناف عالمی دل ما جای مهر توست****جای ملک میان معسکر نکوتر است
از یاد کرد نام تو کام سخنوران****چون نکهت مسیح معطر نکوتر است
چون آستین مریمی و جیب عیسوی****از خلق تو زمانه معنبر نکوتر است
ای صدر ملک و صاحب عالم، ثنای تو****از هر کسی نکوست ز چاکر نکوتر است
تو داوری و ما همه مظلوم روزگار****مظلوم در حمایت داور نکوتر است
عادل غضنفری تو و پروانهٔ تو من****پروانه در پناه غضنفر نکوتر است
من خضر دانشم تو سکندر سیاستی****هر چند خضر پیش سکندر نکوتر است
لیکن چو آب روزی خضر از مسافری است****عزم مسافران به سفر در نکوتر است
دارد سر و تنم سر و پای دل و هوات****تشریف تو سلاح تن و سر نکوتر است
از رنگ رنگ خلعه که فرموده‌ای مرا****خانه‌ام ز کارخانهٔ آزر نکوتر است
دستار خز و جبهٔ خارا نکوست لیک****تشریف وعده دادن استر نکوتر است
آن بس بس غضایری از بخشش ملک****اینجا ز هر معانی در خور نکوتر است
بس بس گلاب جود که دریا فشانده‌ای****غرقه شدم سفینه و معبر نکوتر است
رهواری سفینه چه بینی که گاه غرق****بهر صلاح لنگی لنگر نکوتر است
سوگند می‌دهم به خدایت که بس کنی****گرچه عطا چو عمر مکرر نکوتر است
هرچند کن عطای موفا شگرف بود****دانند کاین ثنای موفر نکوتر است
گرچه نکوست بخشش و لطف و هوا و ابر****شکر زبان لالهٔ احمر نکوتر است
در شکر کردن از زر خورشید و سیم ماه****آن زر و سیم بر سر عبهر نکوتر است
گر ابر کرد مجمر زرین ز زرد گل****احسنت مرغ از آن زر مجمر نکوتر است
ساق گیاست شبه زبانی به شکر ابر****شکر گیا ز ابر مکدر نکوتر است
خوش طبعم از عطات ولی زرد رخ ز شرم****حلوا بخوان خواجه مزعفر نکوتر است
بیمارم از دل و دم سردم مزور است****بیمار را مگو که مزور نکوتر است
بیمار دل بخورد مزور نمی‌رسد****کورا دوا مفرح اکبر نکوتر است
گفتم به ترک این طرف و قبله ساختم****عرضی که از یقین مصور نکوتر است
راهب که دست داشت ز صد نور بر جهان****شمع شبش ز چوب صنوبر نکوتر است
گرچه نکوست رزق فراخ از قضا ولیک****قانع شدن به رزق مقدر نکوتر است
نی‌نی به دولت تو امیر سخن منم****عسکر کش من این نی عسگر نکوتر است
من در سخن عزیز جهانم به شرق و غرب****کز شرق و غرب نام سخنور نکوتر است
جانم به حشمت تو نه غم ناک، خرم است****کارم به همت تو نه بدتر نکوتر است
این شعر بر بدیهه ز من یادگار دار****کز نوعروس با زر و زیور نکوتر است
در غیبت آن قصیده که گفتم شگرف بود****در حضرت این قصیدهٔ دیگر نکوتر است
هستم عطارد این دو قصیده دو پیکر است****لاف عطاردت ز دو پیکر نکوتر است
جاوید عمر باش که ملک از تو یافت ساز****معمار باغ ملک معمر نکوتر است
باقی بمان که تا ابد از بخشش ازل****ملک زمانه بر تو مقرر نکوتر است
شماره 30: رستم و بهرام را بهم چه مصاف است
رستم و بهرام را بهم چه مصاف است****این دو خلف را بهم چه خشم و خلاف است
مایهٔ سودا در این صداع چه چیز است****سود محاکا در این حدیث چه لاف است
معجز این گر نهنگ بحر فشان است****حجت آن اژدهای کوه شکاف است
از پی یک صره‌ای ز سیم و زر زرد****بر دو محک سپیدشان چه مصاف است
هر دو چو صبح از عمود گنبد کافند****صبح بلی از عمود گنبد کاف است
آب زدند آسیای کام ز کینه****کینه چه دارند کاسیا به کفاف است
هر دو الوفند و از سر دو الفشان****از پی میم است جنگ نز پی کاف است
بر در تسعین کنند جنگ شبان روز****درگه عشرین ز جنگ هر دو معاف است
گر ز یک انگشتری خاصهٔ جمشید****دیو چهارم به پیششان به طواف است
دیو دلی می‌کنند بر سر خاتم****خاتم جمشید داشتن نه گزاف است
ناف بر این شغلشان زده است زمانه****خاک چنین شغل خون آهوی ناف است
بس کن خاقانیا مطایبه زیرا****باطن او درد و ظاهرش همه صاف است
ساحری از قاف تا به قاف تو داری****مشرق و مغرب تو را دو نقطهٔ قاف است
قبلهٔ هرکس کسی است قبلهٔ جانت****تاج سر خاندان عبد مناف است
بر شعرا نطق شد حرام به دورت****سحر حلال آنکه با دم تو مضاف است
بافتن ریسمان نه معجزه باشد****معجز داود بین که آهن باف است
شماره 31: شهری به فتنه شد که فلانی از آن ماست
شهری به فتنه شد که فلانی از آن ماست****ما عشق باز صادق و او عشق دان ماست
آنجا که دست ماست درو حلقه زان اوست****وانجا که پای اوست سر و سجده زان ماست
هر دل که زیر سایهٔ زلفش نشان دهند****مرغی است پر بریده که از آشیان ماست
تا بر درش به داغ سگی نامزد شدیم****گردون درم خرید سگ پاسبان ماست
با ترک تاز شحنهٔ عشقش میان جان****سلطان عقل هندوی جان بر میان ماست
پیغام دادمش که نشانی بدان نشان****کز گاز بر کنارهٔ لعلت نشان ماست
مگذار کاتشی شده بر جان ما زند****این هجر کافر تو که آفت رسان ماست
هم خود ز روی لطف جوابم نوشت و گفت****خاقانیا مترس که جان تو جان ماست
ما طفل وار سر زده و مرده مادریم****اقبال پهلوان عجم دایگان ماست
ما بیدقیم و مات عری گشته شاه ما****میر اجل نظارهٔ احوال دان ماست
شروان و بای ظلم گرفته است و قحط عدل****انصاف تاج بخش کیان میزبان ماست
عادل همام دولت و دین مرزبان ملک****کز عدل او مبشر مهدی زمان ماست
دین لاف زد زمانک اسفاهدار گفت****دولت زبان گشاد که این مرزبان ماست
دولت به گوش عزم تو این رمز گفته است****کاندر رکاب تو ملکان هم عنان ماست
اسلام فخر کرد به دور همام و گفت****ملت درست پهلو ازین پهلوان ماست
نازند روشنان فلک در قران سعد****کاین سعدها ز مهتر صاحب قران ماست
لافند مادران گهر در مزاج صلح****کاین صلح ما ز میر سپهر آستان ماست
تا میر حاجب افسر حجاب روزگار****برداشت آن حجاب که بند روان ماست
ما زله خوار مائدهٔ میر حاجبیم****نعمان روزگار طفیلی خوان ماست
از مدحتش که زنده کن دوستان اوست****تا نفخ صور صور دوم در دهان ماست
خصم ار بزرجمهری یا فسردگی کند****تایید میر باد که حرز امان ماست
ما را چه باک مزدک و بیم بزرجمهر****چون کیقباد قادر و نوشین روان ماست
ما کاروان گنج روان را روان کنیم****کاقبال میر بدرقهٔ کاروان ماست
بخت همام گفت که ما را همای دان****کز مغز کرکسان فلک استخوان ماست
رمح همام گفت که عنقا ز زخم ما****بریان شود که بابزن او سنان ماست
تیغ همام گفت که ما اعجمی تنیم****در معرکه زبان ظفر ترجمان ماست
تیز همام گفت که ما اژدها سریم****تا طاق گنج خانهٔ نصرت کمان ماست
رخش همام گفت که ما باد صرصریم****مفلوج گشته کوه ز زور و توان ماست
گرز همام گفت که ما کوه آهنیم****نقرس گرفته باد ز زخم گران ماست
عدل همام گفت که ما حرز امتیم****ما در ضمان خلق و خدا در ضمان ماست
رای همام گفت که ما حصن دولتیم****کز هشت چشم چار ملک دیده بان ماست
دست همام گفت که ما ابر رحمتیم****همت محیط ما و سخا آسمان ماست
آن بلبل همای فر زاغ فرق بین****کو خاص گلستان خواص بنان ماست
روز و شب است ابلق دو رنگ و گفته‌اند****کز نام پهلوان عجم داغ ران ماست
پرز پلاس آخور خاص همام دین****دستارچهٔ معنبر و برگستوان ماست
کیخسرو است شاه و همام است زال زر****مهلان او تهمتن توران ستان ماست
ما امتیم و شاه رسول است و او عمر****فرزند او که فرخ علی کامران ماست
ای مرزبان کشور پنجم که درگهت****هفتم سپهر ما نه که هشتم جنان ماست
بعد از هزار دور تو را یافت چرخ و گفت****پیرانه سر وجود تو بخت جوان ماست
از خاک درگهت به مکانی رسیده‌ایم****کامروز عرش را همه رشک از مکان ماست
گر جان ما به مرگ منوچهر غم زده است****تو دیر زی که دولت تو غم نشان ماست
گر معتقدتر از تو شنیدیم هیچ میر****پس اعتقاد رافضیان رسم و سان ماست
گر شیردل از تو شناسیم هیچ مرد****مندیل حیض سگ صفتان طیلسان ماست
محمود همتی تو و ما مدح خوان تو****شاید که جان عنصری اشعار خوان ماست
مداح توست و مخلص توست و مرید توست****تا طبع ما و سینهٔ ما و روان ماست
هر چند این قصیده گواهی است راست گوی****بر دعوی وفاق تو کاندر نهان ماست
اخلاص و صدق و منقبه داریم و خود نداشت****غدر و نفاق و منقصه تا خاندان ماست
ما را گمان فتد که بمانی هزار سال****معلوم صد هزار یقین در گمان ماست
نوروز را به خدمت صدرت مبارکی است****وز مدحتت مبارکی دودمان ماست
منشور حاجبی و امیریت تازه گشت****وین تازگی ز بهر صلاح جهان ماست
گوئیم جاودانت بقاباد و این دعاست****آمین پس از دعا مدد جاودان ماست
شماره 32: صبح تا آستین برافشانده است
صبح تا آستین برافشانده است****دامن عنبر تر افشانده است
مگر آن عقد عنبرینهٔ شب****برگشاده است و عنبر افشانده است
روز یک اسبه بر قضا رانده است****و آتش از روی خنجر افشانده است
نعل آن نقره خنگ او از برق****بر جهان خرمن زر افشانده است
رقعه‌ها داشت چرخ بر چهره****همه در خاک خاور افشانده است
نقش شب پنج با یک افتاده است****گوئی آن مهره‌ها بر افشانده است
مرغ صبح از سماع بس کرده است****زانکه دیری است تا پر افشانده است
بلبله در سماع مرغ آسا****از گلو عقد گوهر افشانده است
ساقی آن عنبرین کمند امروز****در گلوگاه ساغر افشانده است
ابرش آفتاب بستهٔ اوست****تا کمند معنبر افشانده است
گوش‌ها پر نوای داودی است****کز سر زخمه شکر افشانده است
نان زرین چرخ دیده است ابر****خوش نمک در برابر افشانده است
نان زرین به ماهی آمد باز****نمک خوش چه در خور افشانده است
در زمستان نمک نبندد و ابر****نمک بسته بی مر افشانده است
نو عروسی است صورت نوروز****که بر آفاق زیور افشانده است
گنج نوروز هر چه گوهر داشت****پیش بانوی کشور افشانده است
صفوة الدین که شه سوار فلک****درسم اسبش افسر افشانده است
جفت خاقان اکبر آنکه سپهر****بر سرش سعد اصغر افشانده است
مریم مشتری فر است که عقل****جان بران مشتری فر افشانده است
تحفهٔ بزم اوست مریم وار****هر چه طوبی به نوبر افشانده است
آن خدیجه است کز ارادت حق****مال و جان بر پیمبر افشانده است
وان زبیده است کز سعادت بخت****بهر کعبه سر و زر افشانده است
بر سر هشت خلد مجلس او****نه فلک هفت اختر افشانده است
روز نو چون کبوتر زرین****بر زمین پر اخضر افشانده است
بهر آگین چار بالش اوست****هر پری کاین کبوتر افشانده است
جود معروف او به آب حیات****خاک بر بخل منکر افشانده است
ژالهٔ نعمت از هوای سخا****بانوی ملک پرور افشانده است
تخم اقبال در زمین بقا****بانوی عدل‌گستر افشانده است
گوئی از آتش شهاب فلک****شعله در دیو کافر افشانده است
سهم درگاه او خدنگ وبال****بر پلنگان صفدر افشانده است
نور ایمان او خوی خجلت****بر رخ خلد انور افشانده است
وقت توقیع، نوش داروی جان****زان سر کلک لاغر افشانده است
بر عدو زهر و بر ولی مهره است****هر چه آن مار اسمر افشانده است
دولت بانوان نثار ظفر****بر سر بوالمظفر افشانده است
همت بانوان جواهر سعد****بر کلاه برادر افشانده است
دولت او که پیکر شرف است****آستین بر دو پیکر افشانده است
همت او که گوهری گهر است****دست بر چار گوهر افشانده است
نعش در پای چار دختر او****زیور هر سه دختر افشانده است
از پی آن پسر که خواهد بود****قرع‌ها سعد اکبر افشانده است
فال سعد است گفت خاقانی****کز نفس مشک اذفر افشانده است
شماره 33: دل روی مراد از آن ندیده است
دل روی مراد از آن ندیده است****کز اهل دلی نشان ندیده است
دل هر دو جهان سه باره پیمود****یک اهل در این میان ندیده است
در شیب و فراز این دو منزل****یک پیک وفا روان ندیده است
چرخ آمده کعبتین بی‌نقش****کس نقش وفا از آن ندیده است
جنسی که من از جهان ندیدم****پیش از من هم جهان ندیده است
از منقطعان راه امید****یک تن رصد امان ندیده است
روز آمد و روز شد جهان را****کس یک پی کاروان ندیده است
تا پشت وفا زمانه بشکست****کس راستی از زمان ندیده است
از پشت شکستهٔ وفا به****بازوی فلک کمان ندیده است
خاقانی سود و مایهٔ عمر****الا ز زبان زیان ندیده است
آویختگی سر ترازو****الا ز سر زبان ندیده است
عالم ز همه ملوک عالم****جنس ملک اخستان ندیده است
خاقان کبیر، کز جلالت****آن دید که خضر خان ندیده است
شروان شه آفتاب دولت****کورا دوم آسمان ندیده است
جمشید کیان که دین جز او را****روئین‌تن هفت خوان ندیده است
گو در ملک اخستان نگر آنک****کیخسرو باستان ندیده است
گو رایت بوالمظفری بین****آنک اختر کاویان ندیده است
گویند که مرز تور و ایران****چون رستم پهلوان ندیده است
آن کیست که در صف غلامانش****صد رستم سیستان ندیده است
بر نیزهٔ او سماک رامح****کمتر ز زحل سنان ندیده است
جز بانو و شاه کوه و دریا****کس در یک دودمان ندیده است
دو ابر و دو آفتاب و دو بحر****کس جز کف هر دوان ندیده است
دو روح و دو نور کس جز ایشان****بر یک سر خوان و خان ندیده است
گیتی افق سپهر عصمت****جز حضرت بانوان ندیده است
جمشید ملک نظیر بلقیس****جز بانوی کامران ندیده است
قیدافهٔ مملکت که دهرش****جز رابعهٔ کیان ندیده است
او رابعهٔ بنات نعش است****خود رابعه کس چنان ندیده است
جز نه زن سیدش به ده نوع****کس مثل به صد قران ندیده است
رح القدس آن صفا کز او دید****از مریم پاک جان ندیده است
بر پردهٔ مریم دوم چرخ****جز قیصر پاسبان ندیده است
از قصر جلالتش به صد دور****خورشید یک آستان ندیده است
یک خوان شرف نساخت کایام****سیمرغش مورخوان ندیده است
برخوان کفش طفیل امید****جز رضوان میزبان ندیده است
در مجلس و خوانش چاشنی گیر****جز جنت نقلدان ندیده است
هر سو که همای بخت پرید****الا درش آشیان ندیده است
تا نخل گرفت بوی عدلش****کس در رطب استخوان ندیده است
بیند قلمش به گاه توقیع****هرک آتش در فشان ندیده است
تا نامد مهد دولت او****کس شروان خیروان ندیده است
ملاح خرد به کشتی وهم****در بحر دلش کران ندیده است
در جنب سخاش بحر و کان را****کس قوت امتحان ندیده است
زین پس کفش آفتاب بخشد****کاندر خور بخش کان ندیده است
کس بی‌کف راد صفوة الدین****در جسم کرم روان ندیده است
در پرده نهان چو راز غیب است****غیب از دل خود نهان ندیده است
چون کعبه مجاور حجاب است****آن کعبه که کس عیان ندیده است
ذات ملکه است جنت عدن****کس جنت بی‌گمان ندیده است
شاه ادریس است و خود جز ادریس****از مردان کس جنان ندیده است
بر نه فلک او ستارهٔ قطب****کس قطب سبک عنان ندیده است
با قطب جز این دو قرة العین****کس مرقد فرقدان ندیده است
بر روس و حبش که روز و شب راست****جز داغ ادب نشان ندیده است
این روس و حبش دو خادمش دان****کاین خادم روی آن ندیده است
ای بانوی خاندان جمشید****جم زین به خاندان ندیده است
ای ساره صفات و آسیه زهد****کس چون تو زبیده سان ندیده است
هر کس که ثنات بر زبان راند****جز کوثر در دهان ندیده است
بر آتش هر که مدح راند****جز طوبی و ضیمران ندیده است
خاک در تو هر آنکه بوسید****جز گوهر رایگان ندیده است
چون تو ملکه نبود و چون من****کس شاعر مدح خوان ندیده است
من دانم داستان مدحت****کس زین به داستان ندیده است
آن دید ضمیرم از ثنایت****کز نیسان بوستان ندیده است
و آن بیند بزمت از زبانم****کز بلبل گلستان ندیده است
ذکر تو به باغ خاطر من****شاخی است که مهرگان ندیده است
این مدحت تازه بر در تو****مشکی است که پرنیان ندیده است
بنده ز دکان شعر برخاست****چون بازاری در آن ندیده است
حلاج، دکان گذاشت ایراک****جز آتش در دکان ندیده است
بانوی جهان نپرسدش حال****کو حال دل نوان ندیده است
از هیچ کسی به هیچ دردی****تسکین شفارسان ندیده است
از هر که علاج خواست الا****درد دل ناتوان ندیده است
قرب دو سه سال هست کز شاه****یک حرمت و نیم نان ندیده است
اقطاع و برات رفت و از کس****یک پرسش غم نشان ندیده است
شاه است گران سر ار چه رنجی****زین بندهٔ جان گران ندیده است
گفته است به ترک خدمت اکنون****کانعام خدایگان ندیده است
دستوری خواهد از خداوند****کز درگه شه مکان ندیده است
زنهاری توست و از تو بهتر****یک داور مهربان ندیده است
خواهد ز تو استعانت ایرا****بهتر ز تو مستعان ندیده است
دادش بده و فغانش بشنو****کاندوخته جز فغان ندیده است
این شعر وداعی از زبانم****سحر است و کس این بیان ندیده است
مرغ دو زبان چو کلک من کس****بر گلبن ده بنان ندیده است
بر نطق سوارم و عطارد****این مرکب، زیر ران ندیده است
باغی است بقای بانوی عصر****کز باد فنا، خزان ندیده است
بر لوح فرشته نامش ایام****جز بانوی انس و جان ندیده است
صد عید چنین ضمان کند عمر****دولت به ازین ضمان ندیده است
شماره 34: این پرده کاسمان جلال آستان اوست
این پرده کاسمان جلال آستان اوست****ابری است کافتاب شرف در عنان اوست
این ابر بین که معتکف اوست آفتاب****وین آفتاب کابر کرم سایبان اوست
این پرده گرنه صحن بهشت است پس چرا****رضوان مجاور حرم روضه سان اوست
این پرده گرنه بحر محیط است پس چرا****اصداف ملک را گهر اندر نهان اوست
این پرده گرنه عرش مجید است پس چرا****ارواح قدس را قدم اندر میان اوست
این پرده گرنه چرخ رفیع است پس چرا****سعد السعود را شرف اندر قران اوست
این پرده گرنه صخرهٔ کعبه است پس چرا****لب‌های عرشیان همه بوسه ستان اوست
برجیس موسوی کف و کیوان طور حلم****هارون آستانهٔ گردون مکان اوست
خورشید کرد میل زمین بوس او ازآنک****سایه‌اش هزار میل بر از آسمان اوست
خط امان ستانه‌ش و لب‌های خسروان****العبد بر نوشته به خط امان اوست
در صف و سجده از قد و پیشانی ملوک****نون و القلم رقم زده بر آستان اوست
خاک درش ز چشم و لب میر زادگان****لاله ستان جنت و عبهرستان اوست
ناهید زخمه زن گه چوبک زدن به شب****چابک زن خراجی چوبک زنان اوست
خورشید روم پرور و ماه حبش نگار****سایه نشین ساحت طوبی نشان اوست
تا روز و شب دو خادم رومی و نوبی‌اند****هر یک به صدق عنبر جان بر میان اوست
شاگرد خادمان در اوست روزگار****کاستاد بحر دست جواهر فشان اوست
شروان به عز شاه ز بغداد درگذشت****تا شاهزاده صفوة دین بانوان اوست
بانوی شرق و غرب که چون خوان نهد به بزم****عنقا مگس مثال، طفیلی خوان اوست
هست آسیه به زهد و زلیخا به ملک از آنک****تسلیم مصر و قاهره بر قهرمان اوست
باز سپید دولت و شیر سیاه ملک****کاین پرده هم نشیمن و هم نیستان اوست
این پرده سد دولت و خاقان سکندر است****اسکندر دوم که دوم سد از آن اوست
بلقیس بانوان و سلیمان شه اخستان****کز عدل و دین مبشر مهدی زمان اوست
جمشید پیل تن نه که خورشید نیل کف****کافلاک تنگ مرکب انجم توان اوست
در رزم یازده رخ و با دهر ده دله****تا نه سپهر و هشت جنان هفت خوان اوست
ز آن تیغ کو بنفش‌تر است از پر مگس****منقار کرکسان فلک میهمان اوست
گر چه به خاندانش سلاطین شرف کنند****این بانوی جهان شرف خاندان اوست
زیبد منیژه خادمهٔ بانوان چنانک****افراسیاب نیزه‌کش اخستان اوست
بر دست راست و چپ ملکان مادح ویند****خاقانی از زبان ملک مدح خوان اوست
پار آن قصیده گفت که تعویذ عقل بود****و امسال این قصیده که هم حرز جان اوست
گر مدح بانوان ز پی سیم و زر کند****زنار کفر خوک خوران طیلسان اوست
ور جز بقای بانو و شاه است کام او****پس داستان سگ صفتان داستان اوست
وردی است بر زبان همه کس را به صبح و شام****وز مدح بانوان همه ورد زبان اوست
یارب به تازگی شرف جاودانش ده****کاسلام تازه از شرف جاودان اوست
امیدوار باد به بخت ملک چنانک****کامید چرخ پیر به بخت جوان اوست
او سال را به دولت و تایید ضامن است****نوروز تازه روی ز روی ضمان اوست
شماره 35: نه به دولت نظری خواهم داشت
نه به دولت نظری خواهم داشت****نه ز سلوت اثری خواهم داشت
نه از آن روز فرو رفتهٔ عمر****پس پیشین خبری خواهم داشت
میوه دارم که به دی مه شکفد****که نه برگی نه بری خواهم داشت
کرم شب تابم در تابش روز****که نه زوری نه فری خواهم داشت
وه که سد ره من جان و دل است****که به سدره مقری خواهم داشت
نه نه کارم ز فلک نیک بد است****من هراس از بتری خواهم داشت
شیشه‌ای بینم پر دیو و پری****من پی هر بشری خواهم داشت
از بر عالم گوساله پرست****رخت بر گاو ثری خواهم داشت
تیر باران بلا پیش و پس است****از فراغت سپری خواهم داشت
همه روز و شب عمرم خواب است****خواب شب مختصری خواهم داشت
روز اعمی است شب انده من****که نه چشم سحری خواهم داشت
بخت گویند که در خواب خر است****مه نه دنبال خری خواهم داشت
گر چه چون آب همه تن زرهم****نه امید ظفری خواهم داشت
چون زره گرچه همه تن چشمم****نه به دیدن بصری خواهم داشت
به زمستان چو تموز از تف آه****تاب خانهٔ جگری خواهم داشت
خانه جان دارم و خوانچه سرخوان****که نه طبخی نه خوری خواهم داشت
چارپایی دو سه و یک دو غلام****چارپا هم بکری خواهم داشت
نه جنیبت نه ستام و نه سلاح****نز وشاقان نفری خواهم داشت
کاه برگی تن و جو سنگی صبر****کاه و جو این قدری خواهم داشت
از فلک خیمه و از خاک بساط****وز سرشک آب خوری خواهم داشت
چون ز تبریز رسم سوی هرات****هم به ری رهگذری خواهم داشت
عقرب از طالع تبریز و ری است****نه ز عقرب ضرری خواهم داشت
من چو برجیس ز حوت آمده‌ام****سرطان مستقری خواهم داشت
گر چه دریاست عراق از سفرش****نه امید گهری خواهم داشت
تشنه لب بر لب دریا چو صدف****سرو تن پی سپری خواهم داشت
صدفش چشم ندارم لیکن****از نهنگش حذری خواهم داشت
عزلتی دارم و امن اینت نعیم****زین دو نعمت بطری خواهم داشت
هیچ درها سوی درها نبرم****که نه زین به درری خواهم داشت
گرچه آتش سرم و باد کلاه****نه پی تاجوری خواهم داشت
نه در هیچ سری خواهم کوفت****نه سر هیچ دری خواهم داشت
اشعار کامبیز صدیقی کسمایی 
بهرام سالکی_غزلیات 
اسدي توسي(گرشاسپ نامه)3 
اقبال لاهوری(ارمغان حجاز) 
غزلیات ابن حسام خوسفی 
برگزيده اشعار فروغ فرخزاد3 
فیلم تشکیل جنین/مراحل لقاح تا رشد جنین
شکارچی که شکار شد
عصاره گوشت..
حمله ببر به یک مرد
تفسیر المیزان_جلد_1(استنباط پاسخ آنها از آيه كريمه )
اشعار استاد شهریار
پنج گنج نظامی گنجوی4
بانك جامع اشعار حضرت رقيه (ع).jpg "زندگینامه امام حسین علیه السلام")
زندگینامه امام حسین علیه السلام
تعیین جنسیت جنین با جوش شیرین!
مهدی اخوان ثالث:3
اگزما : Eczema شرح بيماري علايم شايع علل : پيشگيري...
بیماری آبسه ریه :Lung abscess
خوراک لوبیا
نحوه پیشنهادات سرچ گوگل