فوج

هیلاج نامه_عطار.بخش اول

بسم الله الرحمن الرحیم

بنام کردگار فرد بی چون

که ما را از عدم آورد بیرون

خداوندی که جان بخشید و ادراک

نهاد اسرار خود را در کف خاک

علیمی کاینهمه اسرار و انوار

ز عشق خویش آورد او پدیدار

ز ذات خویش چار ارکان نمود او

زمین ساکن فلک گردان نمودار

همه هستی ذات اوست اینجا

چو خورشید و چو مه پنهان و پیدا

دو عالم در سجود اوست دایم

به ذات خود بود پیوسته قایم

ز جار ارکان نمود اجسام آدم

دمیده از دم خویش اندرو دم

ز خاکی اینهمه معنی نموده

درو دیدار خود پیدا نموده

ز نور اوست پیدایی بینش

ازو پیدا نموده آفرینش

وجود تست اینجا گه ز جودش

اگر دیدار خواهی کن سجودش

دو عالم در تو پیدا کرده بنگر

وصالش یافتی از وصل برخور

سراسر در تو پیدا میندانی

که بیشک این جهان و آن جهانی

توئی آیینه در آیینه میبین

جمال خویش در آیینه میبین

زهی صانع که چندین از تو پیدا

ازین پیوسته از تو شور و غوغا

زهی از تیرگی دیدار کرده

طلسم گنج پر اسرار کرده

ترا خورشید و مه رخشان و گردان

طلبکار تو و تو در دل و جان

حقیقت شیب و بالا از تو پیداست

ز دیدار تو عالم پر ز غوغا است

همه ذرات در تسبیح ذاتت

ندیده هیچکس کل صفاتت

تمامت در تو حیران و تو در خویش

ز عزت این جهان آورده در پیش

حجاب صورت آنجا باز بسته

خودی و خویش در پرده نشسته

کسی جز تو که باشد آن تو هستی

صفات خویش بر خود نقش بستی

طلبکار تو عقل و ره نبرده

ز تو حیران اگرچه بسته پرده

کجا عقلت بیابد زانکه جانی

اگر گویم نشان بی نشانی

نشان بینشانی از تو موجود

صفاتت کرده هستی تو معبود

همه ذات تو میجویند پیدا

تو ناپیدا و در جمله هویدا

حقیقت آشکارائی همیشه

نه بر جائی نه بیجائی همیشه

منور از تو عالم در میانه

توئی خود عالم و از تو نشانه

چهارت عنصر اینجا بنده گشته

ابا خورشید تو تابنده گشته

تو خود میجوئی و با خویش هستی

ز خود گوئی و بر خود بار بستی

کجا آتش تواند یافت بویت

که شد دیوانه از سودای رویت

کجا رویت تواند یافتن باد

که جانم از صفات اوست آباد

صفات عشق هم آیات دیده است

اگرچه خویش در آفات دیده است

حقیقت خاک اینجا یافته راز

هزاران قصه بی او گفتهٔ باز

تو خورشیدی میان خاک و خونی

مگر ذرات عالم رهنمونی

تو شاهی عکس خود در ذات دیده

سوی خورشید جان دیگر رسیده

چه نور است اینکه در جانها فکندی

که در هر ذره طوفانها فکندی

هزاران قطره هر یک آفتابی

ز عکس هر یکی نوری و تابی

ز هر قطره عیان عکسی پدیدار

تو اندر وصل خود جان را خریدار

تووئی بحر و توئی جوهر چه جویم

توئی خورشید من دیگر چگویم

وصالت هر که جوید سر ببازد

چو شمع آنگاه هر دم سر فرازد

تو شمع مجلس کون و مکانی

تو جوهر میندانم گرچه کانی

ز تاب روی تو عالم منیر است

کز آن یک لمعه در سیر مسیر است

ز نور روی تو خورشید خیره

شده پنهان و گشته لعل تیره

مه از شرم تو در هر ماه بگداخت

چو رویت دید خود در خاک انداخت

فلک مدهوش و از شوق تو حیران

بسر در خاک راهت گشته پویان

همه گلهای رنگارنگ زیبا

که میگردد ز صنع تو هویدا

شود ریزان درین ره ز اشتیاقت

فنا آمد مر ایشان را فراقت

بنفشه خرقه پوش مست کویت

فکنده سر ببر درهای هویت

شده نرگس ز بویت مست و مدهوش

گشاده دیدهها و گشته خاموش

فتاده در زبانت سوسن از راز

ریاحین گفته نیز اسرارها باز

ثنا و حمد تو گویند مرغان

به هر گونه میان باغ و بستان

چو بلبل روی گل در عشق تو یافت

از آن نزد سلیمان خویش بو یافت

حقیقت فاخته طوق تو دارد

بگردن جان دراز شوق تو دارد

همه در غلغل عشق تو هستند

گهی هشیار و گاهی نیم مستند

تعالی الله کمال صنع بیجون

که جان بنموده اندر خاک در خون

چه چیزی کاینهمه از تست پیدا

تو درجانی و جان ازتست پیدا

چو از دیدار تو دیدار کرده

ز مستی جمله را بیدار کرده

تو خود دانای خویش و نیز کس نیست

بجز تو فوق و تحت و پیش و پس نیست

یکی ذاتی که اول مینداری

که در اول در آخر می برآری

یکی بودی و هم آخر یکینی

بنزدم قل هوالله پیشکینی

زبان عاقلان شد الکن تو

فرو ماندند در ماه و من تو

نیارد کرد عقلت وصف اینجا

که پرکرده است او هر نقش اینجا

که باشد عقل طفلی در ره تو

که افتاده است در خاک ره تو

بسی وصف تو کرد و هم بسی خواند

ولی در آخر از راز تو درماند

چنان کانجا توئی آنجا تو باشی

به کل در علم خود دانا تو باشی

تو در پرده برون پرده غوغا

همه نادان توئی بر جمله دانا

زهی از تو شده پیدا دو عالم

ز یکتائی تو پیدا شد آدم

ز تو پیدا همه تو ناپدیدار

ز تو آدم شده اینجا پدیدار

کمال صنع تو آدم نموده

ابا او گفتهٔ و از خود شنوده

دم آدم ز تو بد ورنه آدم

کجا هرگز زدی اینجایگه دم

تمامت انبیا حیران دیدت

فرستادست بی گفت و شنیدت

تو پیغام خود اینجا بازگفتی

ابا احمد حقیقت راز گفتی

دو عالم پر ز نور فر و زیبت

فرازی کرده از بهر نشیبت

خروش عشق تو در عالم افتاد

از اول در نهاد عالم افتاد

ز بالا سوی شیب آمد ز عزت

تو بخشیدی مرا وراعز و قربت

تو دادی رفعتش در روی ذرات

فرستادی مرا دو اسفل آیات

اساس علم الاسمایش کردی

ز ذات خویشتن پیداش کردی

نهادی گنج خود اندر دل او

دمیده از دم خود در گل او

نفخت فیه من روح آشکاره

ز تست و هم توئی برخود نظاره

ز تست آدم هویدا و از تو برخاست

یکی اسمست وین پنهان و پیداست

اگر پنهان شوی پیدا تو باشی

دوئی محو است کل یکتا تو باشی

توئی یکتا دوئی شد ازمیانه

تو خواهی بود با خود جاودانه

ز یکتائی خود جانا نمودی

جمال خویش هم با ما نمودی

دل عشاق تو پر خون بماند

نداند هیچکس تا چون بماند

جهان جان شده از تو پدیدار

ابا عشاق تو میگوید اسرار

بگفتی سر خود جانا بآخر

ابا منصور رازت گشت ظاهر

که باشد کو نداند ور بداند

چو تو در دید خود حیران بماند

نداند جز تو کس در عشقبازی

که با ما هر یکی چه عشق بازی

برافکن پرده جانا تا بدانیم

یقین گردان که در عین گمانیم

ز عزت عاشقان را شادگردان

وزین بند بلا آزاد گردان

چنان دیدار تو در جان ما شد

که جان یکبارگی از خود فنا شد

چو جان ما فنا شد در ره تو

از آن شد در حقیقت آگه تو

حقیقت یافت شد آخر خبردار

برون آمد بکل از عجب و پندار

خبردار است جان و از تو گوید

تو میبیند وصالت مینجوید

ز صنع ذات تو جانست آگاه

ستاده بهر خدمت سوی درگاه

وصالش کرده هم روزی در اینجا

که دید و بخت و پیروزی در اینجا

دل اینجا نیز عین اصل دارد

که با جان در قیامت وصل دارد

ز تو بازار دنیا پرحضور است

سراسر از تو دلها پر ز نور است

منور از تو روی کاینات است

همه عالم پر از خورشید ذاتست

عجب خورشید رویت در تک وناب

فتاده این زمان در قطره آب

ز تو پیدا ز تو پنهان شود باز

سوی خورشید تو رخشان شود باز

ندانم با که و اندر کجائی

چه کردستی تو و چه مینمائی

ندانم با که وصفت باز گویم

نمیبینم کسی تا راز گویم

چه بینم چون بجز تو دیگری نیست

خبرداری و کس را مخبری نیست

ز هر وصفی که کردم بیش از آنی

که وصف خویش کردن هم تودانی

ز تو جان زنده و اندر گفتگویست

به تست اینجایگه هم جستجویست

نهان از شوق گریانیم و خاموش

سر خود را نهاده بر بنا گوش

همی گرید چو ابر از شرمساری

که گر بد کرده او را درگذاری

توئی بیرون ولی در اندرونی

همه ذرات خود را رهنمونی

عطا دادی تو در آخر کریما

برحمت عفو کردستی رحیما

عطا بخشی تو بیش از گناه است

ولیکن جان بنزدت عذر خواهست

صفاتت انبیا چون دیده باشد

ز تو گفته ز تو بشنیده باشد

ز وصفت ذات تو جانست آگاه

ستادم بهر خدمت سوی درگاه

اگرچه کرد خدمت مربسی او

شناسد خویشتن را تا کسی او

که باشد جان که تا باشد بر تو

که واماند حقیقت در خور تو

ترق دارد ز دیدار تو ای دوست

که دارد از تو و افتاده در پوست

توی او را به هر حال و به هر کار

حقیقت مونس و هم ناپدیدار

حقیقت چون دل و جان هم تو باشی

فکنده دمدمه هم دم تو باشی

بقای جاودانی هم تو بخشی

نهانی هم نهانی هم تو بخشی

همه از تست اینجا چه بد و نیک

ولی ما خون خودریزان درین ریگ

بدی از ما و نیکی از تو پیداست

که ذات پاک تو در کل هویداست

تو دانائی و علام و خبیری

که مر بیچارگان را دستگیری

تو ستّاری و سرّ جمله پوشی

حقیقت عذر موری مینیوشی

تو بخشائی مر آخر هر گنه را

که میدانیم ما تو پادشه را

قلم راندی و خرسندیم مانده

ترا پیوسته در بندیم مانده

اسیر و ناتوان افتادهٔ تو

درین نه طاق ایوان زادهٔ تو

ترا در راه معنی راه داده

ز شوقت داغ بر دلها نهاده

چو داغ عشق تو ما راست در دل

از آن اینجا مراد آمد به حاصل

چو افتادیم اینجا همچو خاکت

مکن از ما دریغ آن نور پاکت

کریما قادرا پروردگارا

بفضل خود ببخشی این گدا را

عظیما صانع کون و مکانی

گدا را دادهٔ راز نهانی

سمیعا خود بخود می راز گفتی

همه بشنیده هم خود بازگفتی

زهی سرت زبان خاموش گشته

تن و جان در رهت بیهوش گشته

زهی صنعت نموده عشق عطار

که چندین جوهر افشانده است و اسرار

زهی انعام و لطف و کارسازی

بفضل خویش ما را مینوازی

نهادم گردن تسلیم اینجا

بماندستم عجب پر بیم اینجا

طلبکارت بدم در اول کار

به آخر آمدی جانا پدیدار

منم افتاده در خاک رهت خوار

مرا از خاک ره ای دوست بردار

چنان حیرانم و هم راز دیدم

خودی در بیخودی من باز دیدم

قلم راندی مرا در آخر ای دوست

که تا بیرون کنی این مغز از پوست

بدان قولم که گفتی درالستم

بآخر این صدف جانا شکستم

تو ما را کردهٔ جانا بزندان

درین زندان تو هستیم مهمان

مرا خوشد از اینجا آشنادار

مرا در قید زندان با صفا دار

یقین میدان که اندر آخر کار

بیامرزد حقیقت کل بیک بار

بیامرزد بآخر دوستان را

دهدشان مر بهشت جاودان را

گر آمرزد بیک ره جمله را پاک

نیامرزیده باشد جز کف خاک

همه در حضرتش یک مشت خاکست

ببخشاید به آخر ز آن چه باکست

چه باشد نزد او این جمله عالم

حبابی دان ونقشی دان در این دم

چه باشد گر ببخشاید بیک بار

کجا آید در این دریا پدیدار

نه چندانست انعام الهی

سر مو نیست از مه تا بماهی

کمال لطف تو بیمنتهایست

گدا امیدوار اندر دعایست

بفضل خود ببخشی ناتوان را

ز بس بنمای از خود جان جان را

نمائی بیشکی راه نجاتم

رسانی آخر ازدل سوی ذاتم

تو میبینم تو میدانم دگر هیچ

نیاید جز تو دیگر در نظر هیچ

در نعت حضرت سید المرسلین صلی الله علیه و آله

ز بعد خالق کون و مکان را

ثنا بر خاتم پیغمبران را

حقیقت صدر بود از آفرینش

که او آمد حقیقت نور بینش

محمد آنکه نور شرع بنمود

در اینجا عین اصل و فرع بنمود

ز ایزد جزء و کل را پیشوا اوست

حقیقت نور چشم انبیا اوست

کمال شرع او در عالم آمد

دل مجروح جمله مرهم آمد

چراغ آسمانها و زمین است

ازیرا رحمة للعالمین است

طلبکاریست گردون در بر او

بسر گردنده بر خاک در او

ندیده چشم عالم همچو او نور

درون جزو و کل اویست مشهور

طفیل خندهٔ او آفتابست

غم او کارفرمای سحاب است

جلال و رفعت او بیش از آنست

که گویم از زمین تا آسمانست

گرفته نور شرعش قاف تا قاف

فکنده غلغلی در نون ودر کاف

اساس شرع او آفاق بگرفت

در اینجا گه دل مشتاق بگرفت

ندیده انبیا این عزت و ناز

که ازحق یافت اینجا آن سرافراز

سرافراز دو عالم اوست اینجا

حقیقت مغز بد با پوست اینجا

به هر اندیشه او نغز آمد

از آن در آفرینش مغز آمد

شب معراج با حق گفته او راز

برفته سوی او کل آمده باز

بسوی ذات خویشش راه بخشید

مر او را عز و قرب و جاه بخشید

نیابد هیچکس چون او دگر عز

نباشد مثل او در دهر هرگز

زهی بگرفته تیغت ملک عالم

ز تو دیده شرف ابنای آدم

بتو آدم مشرف در زمانه

ز ذات او تو اصلی در میانه

حقیقت آدم آمد طفل راهت

از آن پیوسته باشد در پناهت

خلیل از شوق تو شد سوی آتش

از آن شد گلستان آتش بر و خوش

توی شاه و همه آفاق خیلاند

توی شاه و همه عالم طفیلاند

دو عالم بهر تو کر دست پیدا

چه نور و ظلمت و چه زشت و زیبا

طفیلت آفرید ای شاه جمله

که تاگشتی یقین آگاه جمله

تو آگاهی میان جمله ای دوست

جدا کردی حقیقت مغز از پوست

نیابد چشم دنیا چون توسرور

نه بیند نیز کس همچون تو مهتر

وصال دوست دیدستی حقیقت

ازو آمد یقین عین شریعت

ره وصل تو دیگر هر که بیند

دگر مانند تو رهبر که بیند؟

یقین حق را بچشم سر بدیدی

ابا او گفتی و بااو شنیدی

غم تو بهر امت بود اینجا

طلب شان کردی از معبود اینجا

زهی سرور که چرخ مهر و افلاک

بنزد همتت آمد کف خاک

کف خاکست نزدت آفرینش

توی اندر میان اسرار بینش

تمامت انبیا را پیشوائی

تو بیشک در میان نور خدائی

زهی معراج تو اسرار بیچون

که دیدی حق تو بی مثیل و چه چون

در معراج حضرت خاتم صلی الله علیه و آله

شبی جبریل پاک آمد سوی خاک

بنزد مصطفی سلطان لولاک

که ای مهتر ازین زندان برون آی

در امشب انبیا را رهنمون آی

ستاده انبیا و مرسلیناند

به هر جانب جهانی حور عیناند

ز ماهی تابمه جوش و خروش است

همه کروبیان حلقه بگوش است

در امشب چون سوی حضرت شتابی

مراد خود در آن حضرت بیابی

بخواه از حق تعالی امت خود

که تا بخشد مر ایشان را همه بد

شب امشب ترا عین وصال است

وز آن حضرت تجلی جلال است

براق آورد آنگه پیش احمد

عنان او گرفته در کف خود

چه گویم وصف او چون کس ندیده است

بگفتا بهر تو حق آفریده است

نه چندان بودش آنجا اشتیاق او

نشست آنگاه بر پشت براق او

ز چار و پنج و شش آنجا برون شد

همه کون و مکان را رهنمون شد

علم زد بر فراز هفت افلاک

برون بنهاد پا از عرصهٔ پاک

به هر چیزی که آمد سوی او باز

حقیقت محو میکرد آن سرافراز

گذر میکرد و میشد تا رسید او

مقام انبیا در سدره دید او

تمامت انبیا را دید آنجا

سلامش کرد آدم گفت ابنا

شب آنست ای فرزند میمون

که آری جمله را ز اندیشه بیرون

یکایک در سلامش راز گفتند

غم دیرینهٔ خود بازگفتند

همه بشنفت از ایشان راز ایشان

نهاد آنگاه رخ را سوی جانان

بسی میدید اندر ره عجایب

گذر میکرد از چندان غرایب

چو رفرف سد ره را بگذشت از دور

حقیقت جبرئیلش ماند مهجور

ازو جبریل معظم دور افتاد

محمد در میان نور افتاد

همی شد تا بجائی کان نه جا بود

که آنجا گاه جای مقتدا بود

چو از نه پردهٔ نیلی گذر کرد

ورای پردهٔ غیبی سفر کرد

به هر پرده که میشد راز میجست

نمود بود خود را باز میجست

طلب میکرد طالب عین مطلوب

که کلی بازبیند روی محبوب

چو نور ذات آمد در صفاتش

حقیقت کشف شد اسرار ذاتش

چو میم احمد آنجا محو آمد

احد شد در میانه اسم احمد

حجاب صورت آنجامحو مانده

حقیقت مصطفی ز آن صحو مانده

خطابی کرد با وی صاحب راز

چرا در خویش ماندستی چنین باز

منم تو تو منی داری ز من هان

ترا زیبد ز ذات حق برهان

بگو کامشب چه میخواهی بگویم

که بیشک سرور و شاهی چگویم

بگویم تا چه میخواهی کنون تو

که کردم در میانه رهنمون تو

ترا من برگزیدم از مقامت

بتو بخشم همه روز قیامت

ترا کردم کنون بر جمله سالار

مر آن چیزی که میگویم نگهدار

خطاب ما شنو هر لحظه از جان

میان اهل دنیا خود مرنجان

تو از مائی وما از تو بدیدم

حقیقت خلق از تو آفریدم

توی سلطان و هر جمله گدایت

بر من بهتر آمد خاکپایت

در امشب حضرت ما یافتستی

ز ماهی تا بمه بشتافتستی

طلب کن تا ترا ای مهتر راز

چه بایستت آن با ما بگو باز

جوابش داد آن شب شاه جمله

چه گویم من توی آگاه جمله

تو میدانی که دانائی در اسرار

توی از خاطر موری خبردار

ترا زیبد که راز جمله دانی

مراد ما بر آوردن توانی

تو دانائی که در خاطر چه دارم

بنزدیک تو چون پاسخ گذارم

بفضل خود ببخشا امت من

تو افزودی تو از خود حرمت من

ببخشی امتم چون پرگناهند

درین حضرت ستاده عذر خواهند

چه باشد گر ببخشائی کف خاک

کف خاکند پیش صانع پاک

گناهانشان بمن بخشی سراسر

نیندازی مر ایشان را در آذر

چو فضل و رحمت تو بیشمار است

ترا بخشایش بیچاره کار است

چه باشد گر برحمت دست گیری

که تو افتادگان را دستگیری

نه چندانست فضل و رحمت تو

که داند هیچکس از قربت تو

توی اول توی آخر چه گویم

که در میدان حضرت همچو گویم

همه امت بتو دارند امید

که ایشان را کنی رحمت تو جاوید

بیامرزی مرایشان آخر کار

نگردانی بدوزخ شان گرفتار

بمیرانی بایمانشان تو جمله

نگهداری ز شیطانشان تو جمله

ترا دانند چیزی میندانند

ترا از جان و دل دانی که خوانند

خطاب آمد بدو از حضرت پاک

که شد آخر حقیقت زهر و تریاک

مخور غم سیدا اندیشه بگذار

که بخشایم گناهانشان بیکبار

بتو بخشیدم ایشان را که دانند

ز بهر تو سوی جنت رسانند

لقای خود کنم روزی ایشان

دهم من بخت و پیروزی ایشان

محمد شاد شد از وعدهٔ دوست

خوشا آن وعدهٔ کان وعدهٔ اوست

نودالف سخن با حق بیان کرد

نودالف دگر نقش بیان کرد

حقیقت سی هزارش گفت بر گو

تو با این دوستان راهبر گو

مگو این سی هزار دیگر ای دوست

که یکسان باشد آنگه مغز با پوست

دگر سی گفت اگر خواهی بگو تو

دگر خواهی مگو و راز کم گو

حقیقت وعدهٔ او راست آمد

ترا امشب ز ما درخواست آمد

چو احمد رازها بشنید از یار

حقیقت سجده کرد از جان بیکبار

چو نزد دوست صاحب راز گردید

درآنجا سجده کرد و باز گردید

چنان در سیر عزت با خبر بود

که جانانش بکلی در نظر بود

به هر پرده که دیگر در نظر بود

ز جانان باز صاحب رازتر بود

حقیقت ذات پاکش بیشکی بود

نزولش با دخول آنجا یکی بود

چو باز آمد سوی دنیا حقیقت

یقین روز دگر شاه شریعت

همه یاران بر احمد شده باز

یقین هر یک چو بازی او چو شهباز

بعزت نزد احمد خوش نشستند

حقیقت بهر تسلیمی به بستند

زبان بگشود شاه آنگاه آنجا

که گرداند همه آگاه آنجا

بگفت آن سرّها کو بود دیده

بجز او هیچکس آن سر ندیده

امیرالمؤمنین حیدر که جان بود

رموز آشکارایش عیان بود

چنین گفتا مبارک بادت ای جان

که میبینم دل آبادت ای جان

از این پس هم توی هم میرو هم شاه

که هستی از کمال عشق آگاه

ترا این لحظه باید سوی دولت

گرائیدن که داری عز و قربت

ز درد امت خود یاد میدار

چو شه با تست جانت شاد میدار

منه بیرون زحد شرع خود پای

چو جنت عرصهٔ عالم به پیمای

سر بدخواه خود را کاستی تو

مکن هیچ دگر جز راستی تو

ترا بخشند اینجا راستی باز

کجا بازار حق آراستی باز

زهی مهتر که قرب تو فزونست

ز جمله انبیا این رهنمونست

ترا بر رهنمونی حق فرستاد

یقین این عزت و تمکین ترا داد

ترا عطار بیچاره غلام است

تمامش کن که مسکین ناتمام است

بتو امید دارد در شفاعت

کزین رنجش تو بخشائی براحت

نخواهد شد ترا بیرون ازین باب

بحق گیسویت کو بود در تاب

امیدی داشتم هست آن امیدم

که دل گشته سیاه و مو سپیدم

ضعیف و مبتلا و خوارمانده

عجایب خسته و غمخوار مانده

امید من توی در هر دو عالم

نظرها میکنی بر من دمادم

چنانی در میان جان عطار

که همچون نقطهٔ در عین پرگار

بتو نازانست اینجا انبیا کل

حقیقت بی شکی هم انبیا کل

دمی ای صدر دین عطار بنواز

ورا کلی تو از خاطر نینداز

دگرکز شاعرانم نشمری تو

بچشم شاعرانم ننگری تو

تو میدانی که این مسکین درویش

هوای روضهات دارد فراپیش

چو بیشک در میان جان نهانی

همی دانی همه راز نهانی

طلبکار تو بودم در جهان من

کنونت یافتستم رایگان من

چنانت عاشقم ای ماه اینجا

که بر گردون زنم خرگاه اینجا

تو میدانی که راز جان ما چیست

درین درد و بلا درمان ما چیست

بکن درمان درد ما حقیقت

که قوت یافت از هر سو طبیعت

فنا گردان مرا از بود خویشم

که دیدم در فنا معبود خویشم

فنا خواهد بدن اول بقاام

از آن پیوسته در عین فناام

در آخر این بود ما را سرانجام

بیاید خوردن آخر جمله آن جام

همه اینجام باید خورد آخر

که تا جانان شود آخر بظاهر

همه آنجام باید کردنت نوش

که گردانیم غمها را فراموش

در مناقب حضرت امیرالمؤمنین سلام الله علیه

امیر دین و دنیا مرتضی دان

ورا بر حق ز بعد مصطفی دان

لدنی بودش آن پاکیزه گوهر

بکل علم محمد بود اودر

که در مردی سر و جان را ببخشید

که اندر کل عالم جمله حق دید

چو او دیگر نباشد در جهان مرد

که کرده است آنچه او با قلعهٔ کرد

محمد اوست او نفس محمد

بنطق خود چنین فرمود احمد

حقیقت هر که او را باز یابد

چو منصور اندر اینجا راز یابد

اگر چون مرتضی خواهی قدم زد

چو منصورت نمیباید تو دم زد

ره حیدر طلب کن همچو مردان

براه او رسی اینجا بجانان

هران کو مهر مُهر مصطفی را

نهد بر دل بیابد مرتضی را

حقیقت نفس احمد مرتضایست

که بیشک مصطفی کل مرتضایست

چگویم وصف حیدر به ازین من

که حیدر کرد در کل پیش ازین من

زهی شاه و زهی دستور جمله

توی تا جاودانی نور جمله

ترا خوانده است شیر اینجا خداوند

که شیران جهان کردی تو در بند

سخایت حاتم طائی کجا یافت

اگرچه در سخا بسیار بشتافت

بخوانت آمده زهره ز گردون

کجا وصف تو یارد کرد هر دون

صفات مصطفی یکسر توداری

حقیقت بحر و هم گوهر تو داری

دل عطار شد چون خاکراهت

بدین گفتار اکنون عذر خواهت

وصال حب حیدر به ز گنجت

وگر نه بعد ازاین در دست رنجت

علی جو و از علی دریاب اسرار

زلا اعبد بدان اسرار آن یار

علی را این چنین نتوان ستایش

نمودارش کنم در جان فدایش

هزاران جان فدای مصطفی باد

ابا یاران او جان آشنا باد

در مناقب حضرت امام حسن و امام حسین علیهما السلام

چه گویم مدح میر دین حسن را

دگربار آن حسین پاک تن را

دو نور جوهر زهرا و حیدر

بروز رزم هر یک صد غضنفر

دو شمع از پرتو خورشید اسرار

جهان ازنور ایشان شد پدیدار

یکی در خاک و خون آغشته گشته

یکی در زهر جانش کشته گشته

نظام خطّه دنیا از ایشان

نعیم جنت و نیران و رضوان

چو ایشان کشته شو عطار کم گو

که پرگوئی ز میدان کم برد گوی

درین ره نه قدم در خون در آخر

که گردد آن زمان آن یار ظاهر

جهان هیچست و مانند رباطست

فکنده در رباط اینجا بساط است

جهان بر رهگذر هنگامه کرده است

تو بگذر زانکه این هنگامه سرد است

جهان بنگر که تا چون پنج و پنجست

ز مرکز تا محیط اندوه و رنجست

تماشاگاه دان عالم سراسر

تماشائی بکن از وی تو بگذر

گذر کن از تماشا گاه زنهار

وگرنه در بلا مانی گرفتار

ازین معدن که سر کردی تو بیرون

بسی خوردی درین خاک ای پسر خون

چو اصلت خون بود خونت بریزد

کجا پشه ابا صرصر ستیزد

بخواهد ریخت خون جملگی زار

بخون در نه قدم مانند عطار

موافق باش با اهل یقین تو

چو ایشان باش در حق پیش بین تو

موافق شد دلم با عاشقانش

فدا گشتم برای عاشقانش

درین ره صد هزاران سر چو گویست

چه جای گفتگو و جستجویست

ولی راز دگر افتاد ما را

عجب ساز دگر افتاد ما را

هر آنچ آید از آن دلدار خوبست

که او پیوسته انوار القلوب است

قلم راندست در هر چیز کور است

حقیقت اوست بشنو این سخن راست

همه آثار صنع اوست اینجا

بر ما زشت و بد نیکوست اینجا

قدم چون در نهی این بار در راه

مشوی این بار از بود خود آگاه

قدم چون در نهادی راز بینی

یقین سر رشته خود باز بینی

قدم در نه درین ره تا بیابی

جمال یار و سوی او شتابی

چرا درماندهٔ بگشاده این در

اگر مرد رهی زین در تو بگذر

چو دنیا رهگذار آن جهان است

کناری گیر کاینجا هم چنانست

کناری جوی از مردم که یارت

ز ناگاهی بیاید در کنارت

ترا زین کی خبر باشد وزین یار

مگر وقتی که یار آید پدیدار

اگر صبرت بود در آخرت دوست

نماید روی خویش از ظاهرت دوست

مترس از جان و سراینجایگه تو

که بنماید ترا دیدار شه تو

تو داری در دو عالم جوهر دوست

نمیدانی نمیبینی که کل اوست

چنان دان این سخن گر مرد راهی

که تو اویی و او در تو چه خواهی

ز تو تادوست راهی نیست بسیار

حجاب تو و جود تست برادر

تو هستی در وجود خویش دریاب

مثال جوهری در عین غرقاب

سخن با تست جمله گر بدانی

همه اسرار و انوار معانی

سخن در عشق و دل بسیار گفتم

حقیقت کل ز دید یار گفتم

سخن چون جمله جانانست اینجا

که پیدا او و پنهانست اینجا

سخن با اوست اینجا هرچه گویم

که سرگردان عشق او چه گویم

حقیقت ای دل اکنون پاک رو باش

ابا جانان تو در گفت و شنو باش

در اسرار عشق الهی فرماید

دلا اکنون شدی از خواب بیدار

رهائی یافتی از خواب بیدار

ز غفلت آمدی بیرون حقیقت

بسی خوردی در اینجا چون حقیقت

بغفلت روزگاری بسپریدی

درین گام بلا کامی ندیدی

ندیدی هیچ کامی سوی دنیا

بماندی غافل اندر کوی دنیا

اگرچه دادهای جان اندرین راه

که از رازی کنون درمانده درچاه

بمنزل در رسیدی مانده درچاه

اگرچه دادهٔ جان اندرین راه

بمنزل در رسیدی باز مانده

هنوز از شوق صاحب راز مانده

دم عرفان زدی اینجا بیکبار

ترا جانان نموده عین دیدار

ز اصل دوست برخورد ار عشقی

چو منصور این زمان بردار عشقی

ترا از عشق بد چندین ملامت

که خوردی حسرت و رنج و ندامت

قدم چون سوی این گلشن نهادی

ندانستی و در گلخن فتادی

درین گلخن بماندی مدتی باز

گهی درسوز بودی گاه در ساز

چه خواهی کرد گلخن جای تو نیست

قبای خاک بر بالای تو نیست

توی از جوهر بالا گزیده

مقام عالم بالا ندیده

سفر کردی ندیدستی ره خود

بکلی مینگشتی آگه خود

سفر کردی سوی منزل رسیدی

دمی وصلت ز نور خود ندیدی

سفر کردی تو با اینسان در اینجا

ندیدی هیچ همراهان در اینجا

سفر کردی ز دریا سوی عنصر

سفر ناکرده گوهر کی شود در

سفر را گرچنین قدری نبودی

مه نو بر فلک بدری نبودی

نخستین قطرهٔ باران سفر کرد

وز آن پس قعر دریا پرگهر کرد

توی کرده سفر در عین دریا

چرا میمانی اندر قعر دریا

تو در دریای عشقی پروریده

کمال خود در این دریا ندیده

کمال خود ندیدی در جواهر

که اسرارت شود اینجای ظاهر

طلب کن جوهرخودسوی دریا

چرا ماندستی اندر قعر دریا

طلب کن جوهر ای دانای اسرار

صدف را بشکن و گوهر برون آر

توئی دریا و جوهر در نشان نه

ترانامی ولی نام ونشان نه

توی اندر صدف ساکن بمانده

ز دامن پاک خود ایمن بمانده

تو دست شاه لایقتر نمائی

تو بیشک رازدار پادشائی

چرا تو اندرین دریای خونخوار

بجنگ این صدف ماندی گرفتار

صدف را بشکن و بنمای هم رخ

تو از دریا شنو پیوسته پاسخ

نظر کن در خود اکنون چون شکستی

صدف بشکن که کلی خود تو هستی

تو داری نور پاک هفت گلشن

تو در دریا شده پیوسته روشن

کنار بحر روشن از تو باشد

حقیقت هفت گلشن از تو باشد

الا ای جوهر بی منتها تو

حقیقت بیشکی نور خدا تو

الا ای خانهٔ راز الهی

عجایب جوهری جوهر نمائی

نه در کونین و نی در عالمینی

که سرگردان بین اصبعینی

الا ای جوهر قدسی کجائی

نه در عرشی نه در فرشی کجائی

درین دریا اگر دریا به بینی

تو خود را محو و ناپیدا به بینی

نه جای تست این دریا و بگذر

درین دریای بیپایان تو بنگر

اگرچه ماندهٔ این دم بغرقاب

کمال خویش هم اینجا تو دریاب

کمال خویش بشناس اندر اینجا

که تا زینجا رسی در عین اینجا

چه میدانی در اینجا تا تو چونی

توئی آن جوهری که ذوفنونی

تو را خواهند بردن تا برشاه

که تا شه گردد از راز تو آگاه

حقیقت پیش شه خواهی شدن باز

تو باشی در کف سلطان باعزاز

تو خواهی بود باز و بند سلطان

چوداری حکم بازوبند سلطان

کمالت آنگهی افزاید از یار

که سلطانت بود از جان خریدار

خریدار تو سلطانست از عشق

در اینجا راز پنهانست ار عشق

دریغا چون ندانستی چه گویم

دوای درد بیدرمان چه جویم

دوای درد خود هستم حقیقت

وزین زندان برون جستم حقیقت

برون جستم ازین زندان ظلمات

شدم آزاد اندر حضرت ذات

مرا در سوی آن حضرت برد باز

که تا از راز او گردم سرافراز

بیابم حضرت بیچونش ای دل

که مقصود منست اینجای حاصل

مرا اینجاست عز و قدر و قیمت

در اینجا دیدن جانان حقیقت

غنیمت دان که در اینجا دو روزی

مثال عاشقان سازی بسوزی

چو با عشاق صاحب درد باشم

نه چون زن همچو مردان مرد باشم

مرا با درد جانان آشنائیست

دوای دردم از صورت جدائیست

دریغا درد مادرمان ندارد

حقیقت راه ما پایان ندارد

ندارد درد من درمان دریغا

بمانم بیسر و سامان دریغا

سر و سامان ندارم در ره جان

بماندم خوار در بازار جانان

مرا تا درد باشد جان ندارم

در اینجا جز رخ جانان ندارم

مرا مقصود جانانست دیدن

پس آنگه درکمال جان رسیدن

سر من بهر این راز است سرباز

که یابد عاقبت اسرار ما باز

ازین معنی نگردم یک زمان من

که تا اینجا رسم در جان جان من

نخواهد بود اینجا نطق خاموش

که دل چون دیگ در آتش زند جوش

دلم در دیگ سودای معانی

چنان پخته که آن پیر نهانی

در آنچه گفت خواهم آنچه او گفت

که حق دید و وزو دید و نکو گفت

هر آن چیزی که از حق گفت خواهی

دری باشد که بیشک سفت خواهی

ز حق چندانکه گوئی بیش از آنست

کسی اسرار او کلی ندانست

ز حق گوی و ز حق بشنو بتحقیق

که از حق میرسد پیوسته توفیق

ز توفیق وی اینجا جوی طاعت

که در طاعت بیابی استطاعت

ترا آنجاکمال عشق شاه است

چه غم داری چو شه در بارگاهست

مدد از شاه جوی و خرمی کن

مگردان روی از شه همدمی کن

چو فرمودت ترا در عین فرمان

ببر فرمان او خود را مرنجان

چنان میدان که شاه آفرینش

ترا پیداست اندر آفرینش

کمال شاه و فرّ شاه با تست

حقیقت هم دل آگاه با تست

همه در دل شناس و دل عیان بین

درون جان جمال بی نشان بین

ترا در دل جمال ماهروئیست

بلای عشق در هر لحظه سوئی است

تو از اوئی و با اوباش اینجا

توی نقش رویت نقاش اینجا

ترا او نقش بسته آخر کار

کند خود این همه نقشت بیکبار

تو چندینی چرا خود دوست داری

به مغزی در حقیقت پوست داری

ترا مغز است و در خود ماندی ای دوست

از آن مغزی ندیدستی بجز پوست

ترا چون مغز اینجا گه نباشد

چو مردانت دل آگه نباشد

دل آگه باید در میانه

که تا یابد کمال جاودانه

هر آن غم کاندرین منزل نهادند

حقیقت بار آن بر دل نهادند

ز بحر وصل جانها بیقرار است

مکان وصل در دارالقرار است

اگر دارالقرار اینجا بدانی

بیابی وصل و اسرار نهانی

حقیقت باید اینجا گه قرارت

که پنهان نیست خود دیدار یارت

ترا دیدار جانانست اینجا

ولی در پرده پنهانست اینجا

وصال او اگر میبایدت دوست

برون میباید آمد پاک از پوست

همه گفتارها از بهر این است

که در مردن یقین عین الیقین است

اگر مردی برستی از جهان تو

یقین یابی بهشت جاودان تو

در آنجا دایماً عین وصالست

که اینجا خانهٔ رنج و وبال است

در این محنت سرای عالم کل

کجا آید مراد کل بحاصل

خوشستی زندگانی و کشستی

اگر نه مرگ ناخوش در پی استی

فراق آخر کار است ما را

وصالش دیدن یار است ما را

فراق سخت در راهست آخر

کسی یابد که آگاهست آخر

ز بعد آن وصال جاودانست

همه دیدار با آن جان جانست

ولی اینجا فراق اندر فراقست

همه دوری ز درد اشتیاق است

مراد اینجا تمنا دان حقیقت

در او پنهان و پیدا دان حقیقت

دم آخر همه اسرار یابند

کسانی کاندر این دم یار یابند

جهانی پر زاندو هست و ماتم

که ما را مینماید غم دمادم

بلا و رنج بیحد یافتستم

اگرچه مویها بشکافتستم

دل و جان در بلای قرب جانانست

چنین اسرار گفتن کی چنانست

دل و جان رازدار پادشاهند

حقیقت دایماً نور الهند

چه حاجت بود چندینی ز گفتن

چو میبایست اندر خاک خفتن

چه میجوئی ز چندین سر اسرار

که ما گفتیم و هم آمد پدیدار

وصال جان جان از جان بگویم

به هر اسرار صد برهان بگویم

از اول درد مییابد حقیقت

دوم تقوی در اسرار شریعت

سوم جز آنگهی معشوق دیدن

چهارم وصل آنگه سر بریدن

نظر در کار این کردم بیکبار

نداند این سخن جز صاحب اسرار

جهان و هرچه در هر دو جهانست

نیرزد پرّ کاهی گرچه جانست

بجز جانان در این عالم ندانی

به بینی گر تو هم صاحب یقینی

بجز جانان مجو ای جان و دل تو

وگرنه عاقبت گردی خجل تو

جز او آخر چه باشد هیچ باشد

جهان نقش و طلسم و پیچ باشد

حقیقت جملهٔ مردان که بودند

کزو گفتند وهم از وی شنیدند

همه گفتار ایشان بود از یار

یکی دیدند اینجاگه نگهدار

چنان دیدند در این جایگه باز

که گوئی جان ایشان بد یکی راز

طلب کردند تا آخر رسیدند

بوصل اصل جانان باز دیدند

رهی دور است این راه خطرناک

چه داند کرد اندر ره کف خاک

رهی دور است و بس راهیست مشکل

که یارد رفت آنجا سوی منزل

رهی دور است باید رفت ناچار

ترا میگویمت اکنون خبردار

خبردار از سوال دوست ای دل

جواب او یقین با اوست ای دل

ترا باید شدن واقف ز اسرار

شوی و وارهی از گیر و از دار

ترا تا صورت اینجا باز باشد

دلت پر غصه و پر راز باشد

چه خواهی یافت از دیدار صورت

که باید زو گذشت آخر ضرورت

دو روزی کاندرین صورت اسیری

مجو چیزی بجز عشق و فقیری

فقیری کن طلب در قعر جان کوش

لباس نیستی در فقر درپوش

فقیر اینجا ملامت شوق داند

هزاران دوزخ آمد ذوق داند

چه سرما و چه گرما در فقیری

بر عاشق یکی باشد اسیری

ز صورت دان و گرنه فقر یا راست

در او اسرارهای بیشمار است

اگر فقر و فنا خواهی در این راز

تکبر از نهاد خود بینداز

تکبر پاک کن از جان و از دل

که تا مقصود خود آری بحاصل

ترا اینجا برای عجز آورد

که تا باشی در اینجا صاحب درد

چو ما را داد ماهم جان فشانیم

بر معشوق دایم بی نشانیم

حقیقت حق شناسی چیست تسلیم

شدن فارغ ز هر اندوه و هر بیم

اگر مردی حقیقت او شوی تو

ببین خود تا حقیقت خودشوی تو

همه در خود خداوند جهان بین

به هرچه اندر به بینی جان جان بین

ره او بسپر اینجا همچو مردان

که خدمتکارت آید چرخ گردان

ترا چون چرخ گردون بنده باشد

مه و مهرت بجان تابنده باشد

فلک گردان تست و می ندانی

همه ملک آن تست و می ندانی

قدم زن بهتر از دوران افلاک

که سرگردان تست این کرهٔ خاک

ترا سرّی ورای اوست بنگر

اگر رویت نماید دوست بنگر

توانی یافت وصل اینجا حقیقت

اگر میبسپری راه شریعت

شریعت بسپر آنگه از نمودار

بگویم رازها آنکه خبردار

عمل میبایدت کردن در اینجا

پس آنگه گوی خود بردن در اینجا

عمل کن تا ستانی مرد کارت

عمل باشد در اینجا یادگارت

عمل کردند مردان اندرین راه

بترس از آه موری در بن چاه

عمل چون هست در علمت عمل کن

پس از علم و عمل اسرار حل کن

اگر علمت بود در اول کار

عمل آید ترا اینجا خریدار

ترا دو چیز میباید ز کونین

بدانستن عمل کردن شدن عین

طلب باید که تا در برگشاید

پس آگاهی بمطلوبت نماید

دریغا کین طلب در دست کس نیست

درین وادی کسی فریادرس نیست

نه فریادت رسد جز جان در اینجا

که جان دیده است مر جانان در اینجا

کمال عشق اگر آید پدیدار

بچشم تو نه درماند نه دیوار

دلی باید ز عشق یار در جوش

بماند تا ابد او مست و مدهوش

نشاید عشق را هر ناتوانی

بباید کاملی و کاردانی

الا تا در مقام عشق بازی

تو پنداری مگر این عشق بازی

که داند بردره در معدن عشق

چنان برگشتهٔ از مامن عشق

حقیقت عقل چون طفلی به پیشش

همیشه میخورد از شوق پیشش

کجا دارد ابا او پایداری

سزد گر عشق با جان پایداری

به پیش کار گه چون رخ نمودند

در آخر این چنین پاسخ شنودند

در اسرار عشق و نموداری هیلاج فرماید

کمال عشق داند یافت عاشق

اگر باشد فنای عشق لایق

خرد بیند دوی اینجایگه باز

حقیقت عشق بیند از یکی راز

خرد صورت همی بیند دمادم

ولیکن عشق داند سر آدم

حقیقت عشق رمز کاینات است

که عشق اینجایگه دیدار ذاتست

حقیقت عشق بشناس و فنا شو

از آن عین فنا عین بقا شو

حقیقت عشق آمد رهبر یار

سر مو نیست ازتو تا بر یار

حقیقت عشق این ره دیده باشد

که او در خویش صاحب دیده باشد

نماید عشق راهت تا بریار

تو کی آئی در اینجا گه پدیدار

یکی ذره که داری از منی تو

نیابی اندرین ره روشنی تو

همه عشق است اینجا راهنمایت

اگر باشد ترا حق هدایت

هدایت نیست جز کار است دریاب

مکن در کارخود هرگز تو اشتاب

بلای عشق اگر اشتاب داری

بسوزد زانکه سردرخواب داری

به بیداری توانی یافت جانان

بگیر از پختهٔ این کار آسان

مدان آسان اگر آسان نماید

ترا پیدا و خود پنهان نماید

سخنها میرود چون آب زر پاک

برون کردیم زهر از عین تریاک

ز عشقت آنچه گویم گوش کن تو

وزین اسرار جان بیهوش کن تو

تقرب سوی جان خویشتن کن

حقیقت جان و تن را جان و تن کن

حقیقت عشق در یکی پدید است

ولیکن جمله دردی ناپدید است

همه در عشق زادت تا بدانی

به آخر جمله باد است ار بدانی

بنور تو مزین آمد این خاک

که دروی داخل است این هفت افلاک

تو بینائی که میبینی تمامت

توی جمله مر این نکته تمامت

بتو پیداست جمله نقش ذاتش

دو روزی بنگر این نقد صفاتش

از آن نقش جهان درّی بدست آر

که بهتر آید آن از نقش هموار

جهان چون گنده پیری دان حقیقت

پر از نقش نکو خواه طبیعت

نه کس داند حقیقت بازی او

ترا دارد یقین در گفت و درگو

به هرزه بگذراند روزگارت

دراندازد بناگه سوی کارت

طلب کن عشق دنیا را مبین تو

حقیقت نیز هم دنیا مبین تو

همه مولا نگر اینجا به تحقیق

که بخشد ناگهانت عشق توفیق

بدو بتوانی او را دید آخر

که حقست این و ناتقلید آخر

سخن تا هست اینجا میتوان گفت

نه پنهانی نه پیدا میتوان گفت

سخن اینجا بسی گوئیم آخر

ببازم من بشکرانه دگر سر

حقیقت عشق میگوید که جان باز

سرو جانرا ز بهر جان جان باز

یقین است آنچه اینجا شد گمانت

نگهدار است بر جان و جهانت

ز حکم یفعل الله کس نگردد

اگر خواهد بیک دم در نوردد

سخن باقی از آن پس بازگفتم

نشد بس زانکه بس ناساز گفتم

سخن با یار خواهم گفت دیگر

بخواهد رفت ما را ناگهان سر

سخن پیشنیان بسیار گفتند

ولی نی شیوهٔ عطار گفتند

سخن گفتند لیکن نی چنان مست

ندید و کس نداده این چنین دست

چه باشد سر که تا بازیم اینجا

که ما در عشق شهبازیم اینجا

حقیقت عشق میگوید که جانباز

سر و جان راز بهر جان جان باز

یقینست اینکه شد اینجا گمانت

نگهدار است مرجان جهانت

سخن اینست تا آخر چنین است

کسی داند که چون ما پیش بین است

سخن خواهیم گفتن هر زمانی

ز سر عشق هر دم داستانی

سخن عشق است اگر پر درد باشد

حقیقت این سخن نامرد باشد

اگر مرد رهی تکرار میکن

دمادم گوش با عطار میکن

حقیقت این زمان عطار یار است

مرا در سر جانان آشکار است

بسی گفتیم از اسرار جانان

که تا پیدا شود دیدار جانان

حقیقت آنچه دادم دست امروز

که درکاریم با بخت جهان سوز

مرا شد منکشف اسرار حلاج

نمودم نام او در عشق هیلاج

چو جوهرنامه کردم فاش آخر

نمودم صورت نقاش آخر

بکنجی در نشستم زار مانده

ضعیف و ناتوان و خوار مانده

شب و روز از تفکر مانده غمناک

که چه آید دگر از صانع پاک

در اندیشه که از بعد جواهر

چه اسرار آید اینجاگاه ظاهر

نظر کردم یکی دیوانه دیدم

ز علم صورتی بیگانه دیدم

که آمد پیش من این عاشق زار

لب از هم برگشاد و گفت اسرار

چو صبح از صبحدم او خندهٔ کرد

دگر سر را فرو برد او دراین درد

زمانی بود اینجا ساکن و خوش

دگر آورد سر بیرون ز آتش

مرا گفتا چرا درغم نشستی

در معنی بروی خود به بستی

نه وقت آمد که دیگر رازجوئی

دگر اسرار جانان بازگوئی

تو این دم عاشقی و راز دیده

جمال دوست درخود نار دیده

طلب کردی و دیدی دید مطلوب

رسیدی این زمان در ذات محبوب

همه ذاتست ای عطار سرکش

چه بینی باز رنج آب و آتش

همه ذاتست کاینجا گفتهٔ تو

همه درّاست کاینجا سفتهٔ تو

چرا فارغ نشینی زود برخیز

دگر در عشق و دید فقر آویز

چو کردستی در اینجا جملگی ترک

بجز کشتن نماندستت دگر برگ

کنون باید که گوئی سر اسرار

حقیقت فاش گردانی دگر بار

بنام من کتابت نغزآری

دگر هوش و دگر بامغز آری

بنام من نهی بنیاد اینجا

دهی امروز ما را داد اینجا

بگوئی نام من با هر که عالم

که شادی بینی از عشق دمادم

هنوز ای جان جان اندر گمانی

که گفتی جمله اسرار معانی

برون جستی کنون از کدخدائی

گرفتی از میان کلی جدائی

منم این لحظه نزدت بازمانده

چو گنجشکی بچنگ بازمانده

بمانده در بر تو کدخدایم

کدم رفته بکل مانده خدایم

خدایم این زمان من واقف خود

درون جان تو من واصف خود

خدایم این زمان فارغ ز جمله

میان جملگی فارغ ز جمله

حقیقت این زمان منصور وقتم

درون جزو و کل مشهور وقتم

اناالحق میزند عطار با تو

که هستی صاحب اسرار با تو

خدائی میکنی در سرّ اسرار

حقیقت زادهٔ در عین اسرار

تو این در برگشادی از زمانه

که داری لامکان جاودانه

ندارد هیچکس امروز این راز

ترا بخشیدم اینجا ای سر افراز

شدی اکنون وفائی پیش آور

دمی عطار را با خویش آور

در سؤال کردن از هیلاج و جواب دادن او را

بدو گفتم که ای جان چیست نامت؟

که حق داده است اینجا گاه نامت

چه نامی بازگو تا بشنوم باز

چه میگوئی بگویم ای سرافراز؟

جوابم داد من منصور حلاج

مرانام است در آفاق هیلاج

بدو گفتم که ای معنی خدائی

بدانستم که از عین خدائی

جوابم داد کای عطار برگوی

مرا بگذار هین اسرار برگوی

منم هیلاج ودیگر کدخدایم

تو منصوری و من در تو خدایم

کنون بنویس مر اسرار ما را

نگهدارش تو این گفتار ما را

درون جان تو مائیم گویا

توی از من شده در عشق جویا

بگفت این آنگهی نزدیکم آمد

چراغی در دل تاریکم آمد

بدادم بوسهٔ بر دست وبر سر

نهادم بر سر از اسرار افسر

نظر کردم پس آنگه سوی بالا

که تا بینم مبارک سوی هیلا

ندیدم هیچ صورت در میانه

مرا بخشیدش آنگه یک نشانه

کلاهی بد نشانه بر سر ما

که آن باشد بعالم افسر ما

نشان بود آن کلاه از رب دادار

که سرافرازی از حق شد پدیدار

نشانست آن کلاه از جان جانم

رموز آشکار او نهانم

تأمل کردم از دم در تأمّل

فتادم جان و دل در شور و غلغل

بخود گفتم که هان برخیز و خوشباش

که بنمودست اینک دید نقاش

نمودی بود کاینجاگه نمود او

زهر معنی دری دیگر گشود او

دری بگشاد از معنی برویت

که آرد دیگر اندر گفتگویت

حقیقت گفت وهم زو گفت نرگس

که او باشد ترا فریاد رس بس

کلاه از عیب آمد سر فرازیست

ترا اینجایگه عشقی نه بازیست

ترا فهمی دگر دادست هیلاج

حقیقت رخ نمود اینجای هیلاج

نمودم روی سوی آن دو عالم

چرا خاموش اینجا در کشی دم

دمت بگشای و دمدم جوهر افشان

دل و جان جست برخاک در افشان

از ایمعنی که بخشیدند از نو

از آن حضرت خطاب عشق بشنو

ترا وقتی است چون منصور حلاج

دگر بنمود رخ در عشق هیلاج

همه دیدار جانانست عطار

حقیقت درد و درمانست عطار

چو دردت این زمان درمانست دریاب

چو جانت این زمان جانانست دریاب

چو این دم یافتی کام دل خود

تو خواهی بود این دم واصل خود

کنون وصل است دید شادمانی

که میگوئی زهر راز و معانی

کنون بگشای دل در عشق و مستی

حقیقت دان تو این یک دم که هستی

مشو بیرون دمی از سیرهیلاج

دمادم یاد میآور ز حلاج

فنا خواهی شدن در پایداری

چو او این لحظه اندر پایداری

کلاه عشق دادندت بسر بر

که بینی در خدا این دم سراسر

سرافرازی کن ای بیسر در آخر

که اینجا نیستت همسر در آخر

دمادم مانده از اینجا تو بیرون

حقیقت جوهرت باشد دگرگون

اساس راه را عطار دارد

که اسرارش همه گفتار دارد

کتابی دیگر است از سر حلاج

که باشد ز آن نهد بر فرق خود تاج

کتاب آخر است این تا بدانی

اگر تو امزه داری این بخوانی

بخوان با خویش و از خود رنج بردار

تو داری گنج از خود گنج بردار

توی گنج و چنین محروم مانده

میان کافری مظلوم مانده

در اینجا گنج معنی بیشمار است

در آخر دوستان را یادگاراست

بخوان تا آخر و بگشای دیده

مکن باور سخنهای شنیده

همه از دیده خوان و از دیده بشنو

اگر مرد رهی از دیده بشنو

اباتست آنچه جوئی تا به بینی

در این آخر اگر صاحب یقینی

چو در عشقی تو عاشق وار میخوان

اگر بادردآئی رهبر است هان

سخن بادرد خوان و آشنا شو

چه خواندی این کتب کلی فدا شو

اساس شرع در اینجاست بنگر

همه اسرارها پیداست بنگر

جواهرنامه گر خوانی در آخر

وزو گردد یقین منصور ظاهر

جوابم ده در این معنی که این چون

چگونه دم زد اینجا بیچه و چون

چگونه گشت واصل در تن تو

چگونه دید ذات روشن تو

ز وصل او بگو تا ما بدانیم

درین پنهانیش پیدا بدانیم

جنید اینجا چنین از کار رفته

که همچون نقطه در پرگار رفته

اگر این سرّ بگوئی در زمانم

شود مکشوف ای جان و جهانم

جواب دادن منصور شیخ جنید را از حالات

بدو منصور گفت ای ذات بیچون

اناالحق میزند از ذات بیچون

اناالحق میزند درخون او باز

وگرنه خون کجا این دم زند باز

اناالحق چون نیارد زو تو دریاب

بگویم نکتهٔ دیگر تو دریاب

اناالحق خون کجا آورد ای دوست

اناالحق گفتن اندر دم دم اوست

اناالحق حق تواند زد حقیقت

وگرنه خود بود بیشک حقیقت

اناالحق حق زند اینجای بنگر

اناالحق گفتنش ای شاه بنگر

موافق تا نباشد در رگ و پی

کجا یارد زدن هر دم وی از وی

دمم حق زنده گردانید در خون

نمود اینجای رازش بیچه و چون

ز سرّ جان جان چون یافت بوئی

اناالحق زدوی اندر های و هوئی

دم حق هرکجا کاید نمودار

اناالحق خیزدش از سنگ و دیوار

درخت سبز با موسی در آن شب

اناالحق گفت با موسی در آن شب

درختی دید موسی صاحب راز

اناالله گفت با موسی در آن باز

درختی واصل این راه باشد

عجب گر خون ما آگاه باشد

درختی وصل جانان یافت آن دم

اناالحق گفت او اینجا در آن دم

عجب باشد اگر در خون چو منصور

شود در عشق او القصه مشهور

نه چون آید حقیقت کردگارت

که خون گشته نهان در زیردارت

اناالحق میزند بیدست مانده

حقیقت خون ز دست خود فشانده

از آن اینجا اناالحق میزند باز

که اینجا گشت خواهد ناپدیدار

نه دست من که دست خود بریده است

طمع اینجا زنیک و بد بریده است

طمع ببریده است است ازدست آفاق

از آن افتاده جان اندر جهان طاق

طمع ببریده است از دست و از پای

یکی میبینم اینجا مسکن و جای

درین مسکن زخلوت صاف بوده

درین معنی بخون رگ را گشوده

حیات طیّبه در خون بدیده

که تا دانی تو کان را چون بدیده

حیات طیّبه آمد پدیدار

از آن خون اناالحق زد ابایار

حیات طیّبه منصور دارد

که سرتا پای خود او نور دارد

وجودش جمله جان گشته در اینجا

نه همچون دیگران سرگشته اینجا

حیاتی یافت جانم اندر این دم

که ریزان گشت از دست و دلم دم

حیاتی یافت جان اینجا نمانی

نمود اسرار صورت در معانی

دو دستم بایدالله است بنگر

دو دستم دست دلخواهست بنگر

دو دستم برد اینجاگه بدستان

درون جان و دل صد گونه دستان

یقین خواهد نمودن بر سردار

دمادم میکند دلها خبردار

حقیقت حق بدینجا شیخ اعظم

اناالحق باش اندر عشق هر دم

دگر بنگر قدم تا می چه گوید

چه بیند راز دردستم چه گوید

زبان بیزبان چون گویدم راز

دگر چون بنگری در عین آواز

تو حال دست چون دیدی چه باشد

از این معنی که پرسیدی چه باشد

تو حال دست را پرسیدی اینست

که با ذرات در عین یقین است

مرا اینجایگه چه دست و چه سر

همه عین الیقین بوده است بنگر

ز سر تا پای منصور است واصل

همه ذرات در عشقند کامل

ز سر تا پای منصور است جانان

اناالحق گوی اینجا در یقین دان

ز سر تا پای دلدار است منصور

اناالحق گوی اینجا بر سر طور

ز سر تا پای منصور است دلدار

اناالحق گوی اینجا برسردار

ز سر تا پای منصور است بیشک

گرفتار آمده دربند کل یک

یکی ذاتست منصور از حقیقت

خداگشته چه جای و چه طبیعت

ز سر تا پای منصور است اشیا

نمود دوست دروی جمله پیدا

ز سر تا پای منصور است خورشید

همه ذرات دروی کرده امید

ز سر تا پای منصور است کل ذات

اناالحق گوی در وی جمله ذرات

چنانم این زمان در سر بیچون

چه ذاتم چه رگ و چه پوست و چه خون

چنانم این زمان در ذات مانده

کنون در عین هر ذرات مانده

چنانم ده ریئی و در یکی کم

منم چون قطره در دریای قلزم

چنانم از یدالله آشکار است

مرا بادست این صورت چکار است

یدالله است راز ما در این بس

نمیداند بجز من سیر این کس

ندیدم واصلی تا راز گویم

ورا اسرار کلی بازگویم

تو گرچه واصلی در عشق مانده

کجاباشی تو دست از جان فشانده

اگر مردی تودست ازجان فشانی

مر این اسرار اینجا بازدانی

اگر تو ترک کردی صورت خویش

حجاب بیشکی برخیزد از خویش

حقیقت ای جنید پاک دین تو

مرو بیرون ازین پس بی یقین تو

من ازعین یقین و اصل شد ستم

چنین اسرارها حاصل شدستم

من از عین الیقین اعیان ذاتم

اناالحق گوی اینجا در صفاتم

حقم اندر حق و اینجا تو بنگر

که میگویم کنون الله اکبر

صفاتم سر بسر دیدار یار است

چه غم دارد که جانان آشکار است

صفاتم در حقیقت حق شد اینجا

نمود جسم و جان مطلق شد اینجا

صفاتم حق بود چون راز دیدی

اناالحق تو ز خونم باز دیدی

صفاتم این زمان حقست بنگر

بجان ودل از این معنی تو برخور

صفاتم این زمان حقست مطلق

اناالحق گویم اینجا من اناالحق

مزه چون درین میدان فتادست

اناالحق مرو را در جان فتاده است

منزه چون درین راز است اینجا

از آن بیشک در آواز است اینجا

منزه چون من عین صفات است

از آن اینجایگه دیدار ذاتست

صفاتم ذات بیچونست اینجا

ویم درخاک و درخونست اینجا

بجز او نیست اکنون در درونم

اناالحق زن به بین در خاک و خونم

ایا اینجا ندیده سر اسرار

اناالحق چند خواهی گفت با یار

سخن اینست اکنون سالک پیر

که باید شست دست از جان چه تدبیر

دو دست از جان بباید شست ناچار

که تا بنمایدت این جای اسرار

دو دست از جان بیابد شست ای دل

که تا روزی مگر گردی تو واصل

دو دست از جان بدار و آشنا شو

اناالحق گوی و آنگاهی جداشو

تو دستان فلک اینجا چه دانی

که پنهان نیست این راز نهانی

تو دستان فلک بنگر یقین باز

که میبنمایدت مردم چنین راز

از آن ماندی که دست از خود بداری

کجا زیبد تو امر پای داری

تودست ازخود کجا داری بتحقیق

که تا یارت دهد در عشق توفیق

تو دست از جان بدار و جان جانشو

ز دید خویشتن کلی نهان شو

چو دست از خویش شستی یارگشتی

حقیقت بیشکی دلدار گشتی

تو دست از جان بدار ارکاردانی

که بگشاید درت باز از معانی

تودست از خود بدار و او شو اینجا

حقیقت کرد اینجا گاه یکتا

تو دست از خود بیکباره فرو شوی

هر آن چیزی که او گوید تو میگوی

دریغا شیخ دین کاینجا بماندیم

حقیقت ما کنون بیما بماندیم

قلم راندیم اندر اصل او

نمود دست خود کردم معطل

هر آنکو شد فنا از بود اینجا

بدید اندر فنا معبود اینجا

هر آنکو شد فنا اندر دل و جان

نموداری جانان در دل و جان

در فنا و در یافتن بقای کل فرماید

فناگرداند زین ره شیخ جان بین

درون جان و دل عین عیان بین

کنون چون دست شد با دست دلدار

چه خواهد نیز یابم در نمودار

چو ما را دستگیری کرد جانان

از آن دستی در اینجا برد جانان

کنون چون دستگیری کرد آن شاه

بنزدیک خودم دادست او راه

کنون دستم گرفت و پایداری

نمودم دمبدم درعشق یاری

جفای او وفای ماست بنگر

رضای او رضای ماست بنگر

ز دستم چند گویم سرببازم

درین ره چون بدیدم شاهبازم

چو راهم داد نزدیکش شتابم

که بخشیده است اینجا فتح بابم

گشوده راه ما در کل کونین

همه دیدار ما در عین مابین

چو ذاتم داد اینجا در حقیقت

رهم هم داد ما را در شریعت

دم من داد جانان پیش جانان

که پستم نیز پیش اندیش جانان

ز پیش اندیشی خود یاد کردم

از آن در عشق خود پرداد کردم

ز پیش اندیشی خود رهبرم من

توانم کز سر جان بگذرم من

ز پیش اندیشی خود آنچه دیدم

کنم بیشک که من آن میتوانم

ز پیش اندیشی خود ذات دیدم

کنون اسرار هر آیات دیدم

ز قرآن این زمانم واصل ذات

حقیقت دانم اندر جمله ذرات

ولی باید که قرآن باز داند

ز قرآن بیشکی هر راز داند

ز قرآن این زمان منصور پیداست

درون او حقیقت نور پیداست

به بین این خون که نور ذوالجلالست

اناالحق گوی اینجا در وصال است

مبین خون شیخ بیشک ذات او بین

نمود خویشتن در ذات او بین

حقیقت این زمانم سرّ قرآن

حقیقت آشکارا هست درجان

نه در زندان تو گفتی شیخ با من

که باید کردنت اسرار روشن

وگرنه دزد راهی تا بدانی

زدی این دم تو آن دم در نهانی

چو در اینجایگه من دزد راهم

کنون بنگر که اندر دار شاهم

کنون بردار شاهم دزد عشاق

ز شاهم بستده من فرد عشاق

کنون بردار شاهم از حقیقت

که دزد لایقی دارند حقیقت

چنان فرمودهام در سر قرآن

حقیقت سر این معنی فرو خوان

نه حق گفته است والسارق بقرآن

بخوان اینجایگه میدان تو برهان

که دزدان دست او با پای اینجا

بریدن باید اینجا شیخ دانا

حقیقت دزد راه تست منصور

اگرچه آگه اندر تست منصور

چو من دزد ره مردان دینم

ز دزدی این زمان اندر یقینم

چو من دزدی کجا باشد بآفاق

که دزدی اوفتادستم عجب طاق

ندارم همسری از دزدی خود

کنون نیکم اگرچه کردهام بد

ز من عین بدی شد تا بدانی

رضای ما چنین بد تا بدانی

رضای ماست اینجا خواری عشق

از آن داریم ما غمخواری عشق

رضای ماست اینجا سر بریدن

ره جانان بود در سر بریدن

رضای ماست اینجا جانفشانی

ترا میگویم ای شیخ این معانی

حقیقت از در منصور حلاج

بود او را یقین در عین آماج

نشان او را بیابد این زمان تیر

بباید دوخت سر تا پایش از تیر

حقیقت این چنینم آرزویست

ز بهر این زمان درگفت و گویست

گناه دست نبود شیخ جانم

بریدن باید اینجا گه زبانم

زبان باید برید اینجا نه دستان

که باشد این گناه او را یقین دان

زبان دارد گنه اینجا بگفتار

اناالحق میزند اندر سردار

زبان دارد گنه در بیوفائی

که دعوی میکند او در خدائی

زبان دارد گنه نی دست ای شیخ

که اینجا آمده است او مست ای شیخ

زبان دارد گنه در حکم احمد

که این یک نکته میگوید چنین بد

بحکم شرع میباید بریدش

که تا پیدا نماید دید دیدش

بحکم شرع اگر در خون بگردد

اناالحق گفتن اینجا در نوردد

بحکم شرع بردار است اینجا

اگر بیشک خبردار است اینجا

چنان کاینجا دو دست خود بریدم

ازین معنی زمانی آرمیدم

چه دستانها که دست اینجا نمودم

ور اسرار از آن فارغ گشودم

زبان این لحظه با او یار گردد

ز سر دست تو برخوردار گردد

زبان و دست گفتستند مردان

زبان باید نمود این راز میدان

توا بشیخ جهان اسرار دانی

بمعنی برتر از عین معانی

حقیقت دزد منصور است اینجا

ز دزدی رفت او بردار اینجا

یقین آغاز با انجام اینجا

ز دزدی یافت او چون کام اینجا

ز دزدی یافت او اسرار اینجا

ز دزدی گشت او مشهور و پیدا

ز دزدی یافت اسرار حقیقت

ز دزدی رفت بردار شریعت

مرا این لحظه اسرارم عیانست

که جانانم درین دارم عیانست

نموده راز با ما از سر دست

حقیقت راز گفتم تا که پیوست

ابامن یار در زندان چنین گفت

رموزی دوش در عین یقین گفت

که ای منصور گفتی رمز مطلق

خدایم من تو گفتستی اناالحق

منم با تو تو با من راست گوئی

در این معنی دگر اینجا چه جوئی

منم بنمودهام اسرار اینجا

حقیقت هم ترا دیدار اینجا

ز دیدارم نمود راز دیدی

مرا در پردهٔ جان باز دیدی

چو من در پردهٔ جانت عیانم

ولی از چشم صورت بین نهانم

ابا تو گفتهام در پرده هر راز

بگفتم با تو کاین پرده برانداز

حقیقت پرده اکنون بر دریدی

بجز من هیچ در پرده ندیدی

بجز من نیست اندر پرده اینجا

بدیدی عاقبت گم کرده اینجا

مرا در پرده دیدی ناگهان تو

نمودی راز با خلق جهان تو

ترا خود نیست اینجا دوستداری

اگرچه ماهم اندر پوست داری

نمودی مغز ذاتم در تن خویش

حجابت رفته اینجا گاه از پیش

نمودی مر مرا با خاص و با عام

که بد مستی نداری طاقت عام

ترا زین گفتن بیهوده معنی

که با ما میکنی در عشق دعوی

تو دعوا میکنی معنیت باید

در اینجا گر نه این دعویت باید

اگرچه صورتت در ذات معنی

بدانسته ز ما آیات معنی

نبستانند از تو خاص و هم عام

که بد مستی نداری طاقت جام

نداری طاقت جامی در اینجا

کجا یابی تو مر کامی در اینجا

نداری طاقت جامی فنا شو

ابا ما در میان جان بقا شو

نداری طاقت جامی چه گوئی

کنون در هرزهاند گفت و گوئی

نداری طاقت جامی ز دلدار

کنیمت این زمان منصور بردار

نداری طاقت جامی ز منصور

فنادستی عجب از نفس و جان دور

نداری طاقت جام الستم

کنون پیوندت اینجا گه شکستم

نداری طاقت جام یقینم

ترا نزدیک خود مردی نهبینم

نداری طاقت اینجام اینجا

بخواهی بودن اندر عشق رسوا

کنم رسوا ترا فردا حقیقت

نمایم بر تو مر غوغا حقیقت

کنم رسوا ترا فردا بر خلق

بسوزانم ترا زنار با دلق

کنم رسوا ترا فردا بر خویش

نیم آنکه برم اندر بر خویش

کنم رسوا ترا فردا ابردار

ببرم دست و پایت بین خبردار

کنم رسوا زبانت را به بیرون

کنم اندازم اندر خاک و در خون

نمیدانی چه خواهی دید فردا

که خواهم کردنت منصور رسوا

اگر مرد رهی ماهی چنین است

چنین خواهد بدن فردا یقین است

که شهرت جمله خواهد دشمنی کرد

وز آن خواهی تو بودن صاحب درد

بگفتی راز با منصور غافل

کجا از دست تو بپذیرد ای دل

دل و جان را قبول اینجا ندارد

که گویندت وصول اینجا نداری

تمامت سالکانت اندر اینجا

کنند از عشق صد افغان و غوغا

مگو منصور اگر تو مرد راهی

وگرنه رخ به بینی زین سیاهی

اگر رسوائیت آمد یقین خوش

بسوزانیم فردایت بر آتش

به آتش مروجودت را بسوزم

تمامت عین بودت را بسوزم

در آتش رفت خواهی ز اروسرمست

ابی پا و زبان منصور بی دست

در آتش رفت خواهی تا بدانی

نمایم آنگهی راز نهانی

ترا در آتش سوزان حقیقت

نمایم بیشکی دیدار دیدت

بگفتی راز ما شرمت نداری

کنون باید که رازم پایداری

حقیقت پایداری کن بردار

مشو غافل ز من این دم خبردار

که خون از دست خود بینی روانه

ترا من رخ نمایم بی بهانه

چو دست خویشتن بینی پر از خون

مشو آن لحظه اینجا گه دگرگون

نشان ما شناسی عین خونت

وگر نه گفتن پر از جنونت

هر آنکو در ره ما غرق خون شد

ابا ما در تمامت غرق خون شد

هر آنکو در ره ما یافت بوئی

کنم گردان سرش مانند گوئی

اگر خواهی گذشت از جان نمایم

ترا معنی دمادم مینمایم

اگر خواهی گذشت از جان و از تن

ترا دایم کنم اینجای روشن

اگر خواهی گذشت از سردراینجا

کنم با ذات خود ذات تو یکتا

اگر خواهی گذشت از سر حقیقت

نهم من بر سرت افسر حقیقت

اگر منصور اینجا مردمائی

حقیقت مرد صاحبدرد مائی

چنین راندم قلم ای مرد سالک

زوصلت میکنم فردای مالک

فناگر دانمت چون راز گفتی

ابا خاص و عوامم بازگفتی

ترا بند زبان اینجایگه نیست

تن تو لایق دیدار شه نیست

ترا بند زبان اینجا نبوده است

زبان کردی و گفتی زین چسود است

ترا پند زبان چون نیست تحقیق

کجا یابی درین اسرار توفیق

مگر آنک ازوجود آئی تو بیرون

بیابی ذات خود را غرقه در خون

کنم منصور این قسم فراقت

کنم اندر نمود اشتیاقت

کزین سر بر سر خود میکنی تو

که بود خویشتن کل بشکنی تو

تو با ما ما بتو هر دو یکیایم

حقیقت ذات اینجا بیشکیایم

ترا گردانم اینجا گه یگانه

نظر کن تا بدانی این بهانه

بهانه نیست منصور این نمود است

زما کانجا دل و جانت شنود است

اناالحق ما زدیم اندر نمودت

نمودی هستم آید زین نمودت

نمایم مرترا منصور فردا

میندیش از فراق و عین غوغا

چنان با ما یکی شو بر سردار

که چیزی می نه بینی جز مرا یار

ز ما گوی وز ما میزن اناالحق

که من خود مینمایم راز مطلق

ز ما گوی و دمادم خرّمی کن

ابا ما یک نفس تو همدمی کن

تو دم با ما زدی ما با تو همدم

همی باش ار بریزیمت یقین دم

کنون منصور میکن عشق بازی

که اینجا نیست ما را عشقبازی

ببازی عشق ما مرناکسی را

نباشد تاشوی آنجا کسی را

بگردد آنگهی بنمایم اسرار

ابا او مینمایم از سردار

تو یکتای منی منصور سرکش

بسوزانم ترا فردا به آتش

تو یکتای منی درجان و در دل

تراام من ترا ای پیر واصل

ز وصل ما کنون بر خور حقیقت

گذر کن تو بما بر خور حقیقت

گذر کن زین وجود و ذات ما بین

وجود خویشتن محو فنابین

بقایی نیست صورت را درین جان

بکن ترکش تو یار خود مرنجان

چو مردان بگذر از این دام صورت

که این رفته قلم باشد ضرورت

کنون منصور فردا راز بینی

مرا در جمله اشیا بازبینی

زوال صورتت فرداست دانی

همه از صورتت پیداست دانی

زوال صورتت فرداست آخر

نمایم ذات خود فردات ظاهر

زوال صورتت گر چه جمالست

توئی تو شو که از عین وصالست

وصال آخر کار است فردا

مرو بیرون دمی منصور از ما

جواب منصور در خطاب حق سبحانه و تعالی

چویارم این پیامم دوش گفتست

در اسرار با ما دوش سفته است

نیندیشم من از دست و زبانم

اناالحق آینه شرح و بیانم

نیندیشم ز دست و سر بیکبار

ببازم جسم و جان اندر بر یار

مرا تا یار آنجا یار باشد

اناالحق دمبدم دیدار باشد

حقیقت آنکه جانان گفت با من

ز دستم شد در اینجا راه روشن

وگر دانم زبانم راز گوید

اناالحق همچو دستم باز گوید

ز سر تا پای من گوئی در آنجا

حقیقت دوست بگرفتست ما را

ز سر تا پای من بنگر تو مطلق

که بیشک میزند اینجا اناالحق

همه ذرات من جان شد یقین بین

حقیقت نور مطلق شد یقین بین

همه ذرات من جانست امروز

ولیکن بار اعیانست امروز

همه ذرات من در بود بودند

ز حق گفتند و از حق میشنودند

همه ذرات من جان و جهانند

کنون از پرده صورتت جهانند

شب دوشم حقیقت وصل دلدار

نمود و گفت کلی اصل دلدار

شب دوشم همه راز نهان گفت

مرا یکسر یقین اندر بیان گفت

چو خواهد گشت محبوبم بزاری

کنم در عشق شیخا پایداری

چو خواهد گشت محبوبم یقین باز

بگویم راز او با پیش بین باز

بخواهم گفت راز او بیکبار

که خواهد کرد اینجا ناپدیدار

مرا تا او بماند من نمانم

چو بیشک من نمانم او بمانم

حقیقت حق شناسی کرد منصور

به اینجا ناسپاسی کرد منصور

چه باشد حق شناسی جان بدادن

درون جان و دل منت نهادن

دمادم یار میآید بر من

که او آمد حقیقت رهبر من

کنون جانت چو من باشد سخنگوی

از آن برد از سخنگویان سخن گوی

همه گفتارها جان و جهان است

چگویم گر از این صورت جهانست

نخواهم صورت اینجا گاه دانم

از آن صورت در اینجا در نهانم

چو یار من یقین با صورت آمد

نمود عشق را بیصورت آمد

نماند با من این صورت بآخر

تو بشنو هان ز منصورت بظاهر

ندارد صورت جانان در اینجا

ولیکن صورت پنهان در اینجا

ندارد صورتی در دید توحید

که یارد مرو را اینجایگه دید

که یارد دید جانان بینشانست

نمود ذات اودر جسم و جانست

اگر صورت نبودی او نبودی

نمودی بود بودی و شنودی

سخن او از حقیقت سر اسرار

نگر آنکو در این آمد خبردار

خبر هرگز درین صورت نیابد

حقیقت سر منصورست نیابد

چو صورت رفت ما مانیم و جانان

اگر خواهم بنمائیم جانان

همه در فتنه و ما در بر دوست

حقیقت صورت ما صورت اوست

از این صورت شدم در اصل واصل

حقیقت آمدیم از اصل واصل

منم جان جنید پاک سیرت

یقین میداند این شیخ کبیرت

که من با او ز پیش این راز گفتم

ابا خود کشتن خود باز گفتم

ابا او روز و شب این گفتهام من

در اسرار با او سفتهام من

ابا او گفتهام در ماه و در سال

حقیقت بود خود او را به هر حال

نه چندان بودهام در خدمت او

که او میداند اینجا قربت او

که داند بیشکی جز ذات منصور

گدای او بود ذرات منصور

که باشم من که دارالملک شیراز

بر من آمد او از بهر این راز

چه مهمانی کنم من در خور او

که باشد اندر اینجا رهبر او

حقیقت هم سزا و بود باشد

که او در جسم و جان معبود باشد

کنم قربان او پا و سر ودست

که عشق او نباشد از سر دست

کنم قربان او خود را در آنجا

که او از ذات خود بگزید ما را

کنم قربان او خود را حقیقت

که او کل صاحب اسرار شریعت

هزاران جان کنم قربان پایش

بجا آرم در اینجاگه وفایش

هزاران جان کنم قربان این دم

که چون او کس ندید از نسل آدم

هزاران جان کنم ایثار اینجا

که من میبینمش جانان در اینجا

هزاران جان کنم قربان دیدش

بخاصه در سرگفت و شنیدش

حقیقت شیخ ما را ذات پاکست

دگر صورت فنا گردد چه باکست

مرا کار است با ذاتش در اینجا

که بر میخوانم آیاتش در اینجا

مرا کار است با دیدار او کل

که گویم نزد او اسرار او کل

مرا کار است با این پاک اکبر

که هست او سالکان را پیر و رهبر

مرا کار است تا او راز بیند

ز اول تا بآخر باز بیند

جمال کعبهٔ جانست پیدا

حقیقت جان جانانست پیدا

حقیقت کعبهٔ عشاق شیخ است

بمعنی و بصورت طاق شیخ است

هزاران کعبه سرگردان بودش

حقیقت آفرینش در سجودش

هزاران کعبه سرگردان ذاتش

بمانده اندرین عین صفاتش

هزاران دور میباید در اسرار

که تا شیخی چنین آید پدیدار

وصال کعبه جانست بیشک

از آن او جان جانانست بیشک

که اصل کعبه باشد اندر اینجا

گشاده بیند او ما را در اینجا

در من زان گشادند از حقیقت

که بسپردم بکل راز شریعت

جنیدا در شریعت کام میران

که خواهد گشت این ترکیب ویران

جنیدا در شریعت بین حقیقت

حقیقت در طبیعت بد شریعت

ره خوف و خطر افتاد دنیا

عجب زیر و زبر افتاد دنیا

تمامت انبیا اینجا هلاکش

کشیدند و شدند در عین آتش

تمامت سالکان کار دیده

شدند اینجا ز عشقش سر بریده

تمامت عارفان در گفت و گویش

تمامت عارفان در جستجویش

همه جانها درین حیرت خرابست

همه دلها از این حسرت کباب است

که داند کاین سپهر کوژ رفتار

چگونه اصل این افتاد در کار

بجز منصور کین جا کار بشناخت

ز عشق دوست بود خویش در باخت

حقیقت شیخ دین اصلم در امروز

به بین بیدست و پا وصلم در امروز

وصال شاه دارد در برابر

منم چون ذره او مانندهٔ خور

نظر کرده است خوردر ذرهٔ خویش

مرا کردهست اینجا غرهٔ خویش

کنون این ذره خورشید است بنگر

حقیقت عین جاوید است بنگر

نباشد مثل این دیگر بیانی

از این خوریاب اندر جان نشانی

در نموداری اعیان و خورشید جان فرماید

جنیدا آفتاب جان عیان بین

در آن خورشید کل عین عیان بین

عیان بین یار در جانت حقیقت

دگر بشناس او را در طریقت

اگر سیر طریقت کرد خواهی

دگر میل شریعت کرد خواهی

همه سیرت یکی ذاتست بنگر

عیان در عین ذراتست بنگر

درین ره جمله از یکی است پیدا

ز یکی بنگر اینجا شور و غوغا

ز یکی بین همة نقش عجایب

نموده در بحار دل غرائب

ز یکی بین همه دیدار کرده

خود اندر جملگی دیدار کرده

یکی جامست در خورشید اینجا

چو بشناسی شوی جاوید اینجا

یکی خورشید و چندین طینت آنست

نظر میکن که اینجا در شبانست

یکی شمع است و چندان نیک بنگر

درین آیینه مر آیینه بنگر

هزاران نقش گوناگون برانگیخت

دگر از یکدگر پیوند بگسیخت

ز هم بگسیخت چندین نقش موزون

دگر ز آن نقش عین آورد بیرون

نمود قدرت خود مینماید

عیان قوت خود میفزاید

ز حکمش یفعل الله است دیدی

دلت زین راز آگاهست دیدی

اگر نقدی تو داری اندرین راه

مر آن نقدت بده در حضرت شاه

اگر نقد تو اینجا قلب آید

عیان قوّت خود میفزاید

اگر نقد تو اینجا قلب آید

جراحتها ترا در قلب آید

جنیدا نقد را از نسیه بشناس

بگو اسرار و از هر دیو مهراس

چو نقدت حاصل است امروز اینجا

شدستی بیشکی پیروز اینجا

نمود عشق داری در حقیقت

حقیقت داری از عین شریعت

درون خویش نقد خود نظر کن

ازین نقدت وجود خود خبر کن

چه دانی تا چه نقدی داری ای دوست

نگر تا ضایعش نگذاری ای دوست

جمال جان جان در جان عیان است

ولی از چشم نامحرم نهان است

جمال جان جان اینجاست بنگر

درون دل ببین پیداست بنگر

جمال جان جان بسیار جویند

وی اندر جملگی با یار جویند

درون جملگی گمگشته دلدار

به هر قطره چو قلزم گشته بیدار

همه در بحر غرقابند بنگر

عجب از پای تا فرقند یکسر

همه جویای او در جمله پیکر

زبان جمله او را بین و بگذر

ز دیدارش در این آینه بنگر

ز جودش تو از این آیینه برخور

در این آیینه می بر خوردراینجا

که خورتابان شوی از خوردراینجا

در این آیینه شیخا یار بینی

ولی درلیس فی الدیار بینی

درین آیینه میبنگر فنایت

درین آئینه هم بنگر بقایت

در این آیینه پیدا گشت جانان

حقیقت بیصفت خورشید تابان

در آن آیینه این آیینه بنگر

درون دل به بین پیداست یکسر

هر آیینه در این آیینه بار است

نمود صورت او صد هزاراست

ندارد مثل همتائی مجویش

بجز توحید در اینجا مگویش

ندارد مثل و مانندی ندارد

حقیقت یار و پیوندی ندارد

ز خود بر خود شده عاشق در اینجا

گهی صادق گهی فاسق دراینجا

ندارد مثل خود معبود ذاتست

نموداری ز ذاتش در صفاتست

همه شرع است شیخ از دید توحید

نمیگنجد در این اسرار تقلید

نه تقلید است این اعیان ذاتست

صفات او فزون از هر صفاتست

بصورت لیک در معنی همه نور

دو اینجا یافت شیخ و گشت مشهور

یکی ذاتست در جمله نمودار

ولی منصور بین اندر سردار

همه مرد رهند و ره ندانند

ره خود را بسوی شه ندانند

همه در غفلتاند و عین تقلید

دگر در وحشتند و دید نادید

دگر قومی که در توحید مانند

درین آیینه دید دید مانند

درین اسرار بشتابند با ما

به هر نوعی که بشناسند ما را

غم ما میخورند اینجا حقیقت

سپرده جملگی راه شریعت

به امیدی که میدارند طاعت

بیا پیوسته از بهر سعادت

کشیده هجر اندر عشق اینجا

فتاده در میان شور و غوغا

بلاکش تاز جانشان دوستداریم

در ایشان مغز جان در پوست داریم

بلاکش قرب جانان میبیابد

مر آن خورشید رخشان میبیابد

بلاکش قربت اسرار بیند

بلاکش دیدهٔ بیدار بیند

بلابینان عشق اندر غم و درد

بمانده اندر اینجا رویها زرد

بلا و قرب با منصور دادند

در اسرار بروی برگشادند

اگر مرد رهی مگریز از دار

گرت خود میکشند اندر سردار

بدست جان جان کشتن بسی به

حقیقت این ز دید ناکسی به

که بشناسد جمال یار اینجا

روا دارد وبال یار اینجا

مر اینها جمله نازاده درین راه

چو طفلانند نادان در بر شاه

چه فرق از آدمی تا عین حیوان

کسی باید که خورده آب حیوان

در این ظلمات، خضر رهروانم

بسوی آب حیوان راه دانم

در این ظلمات خضرم راه برده

ره خود را بسوی شاه برده

مرا چون آب حیوانست در جان

چه غم دارم درین زندان غولان

چو دنیا سجن مؤمن گفت احمد

حقیقت هست منصور و مؤید

از این زندان بیرون رفت خواهد

میان خاک در خون خفته خواهد

درون خاک منزلگاه یار است

ز من بشنو که این سر درچه کار است

درون خاک جان عاشقان است

در اینجا گه لقای جاودان است

درون خاک آمد جوهر یار

درون خاک شد هم ناپدیدار

درون خاک جای انبیایست

حقیقت هم مکان اولیایست

درون خاک بسیار است اسرار

که میداند بجز دانای دادار

درون خاک در خود بنگر ای شیخ

ز دید دوست اینجا برخورای شیخ

ترا رجعت بآخر در سوی خاک

بود زین شیب تانه طشت افلاک

درون خاک خلوتگاه عشق است

حقیقت مسکن و مأوای عشق است

تو تا با او رسی بسیار راهست

ولیکن در درون دیدار شاه است

تو تا با او رسی در محو فی الله

بباید کردنت در خود بسی راه

تو این دم در دم نقاش بینی

در آنگاهی که کل اوباش بینی

همه در سیر هستی بت پرستند

حقیقت بت پرست و خود پرستند

اگر مرد رهی ره کن درونت

که دل کرده در اینجا رهنمونت

ز دل پرس آنچه پرسی شیخ هشیار

که در دل حاضر است اینجای دلدار

دمی بیدل مباش و دل همی بین

ز دل مقصود خود حاصل همی بین

ز دل مقصود حاصل گردد اینجا

ز دل مر خویش واصل گردد اینجا

بدل واصل شو و دیدار او بین

حقیقت جملگی اسرار او بین

همه اسرارها در دل عیانست

ولی از غافل و منکر نهانست

گهی اسرار دل بیند در آنجا

که جز از عشق نگزیند در اینجا

بجز عشق اندر اینجا هیچ مگزین

زسرّ عشق خود معشوق میبین

ز سرّ عشق او دانای او شو

ز نور ذات او بینای او شو

درت از عشق بگشاید حقیقت

نماید باز جان در دید دیدت

ز عشق اینجا تو بر خورشیخ عالم

که عشق آمدت غمخور شیخ عالم

تو میخور غم دمادم از وصالش

امیدی دار و مگریز از وبالش

دمادم عاشقان را دل کند خون

دگرشان مینماید بیچه و چون

همه با یار در اندوه و ماتم

دگر شادی رسیده گشته خرم

همه با یار اینجا آشنایند

ولی مانند اسب بادپایند

کسی را نیست زهره اندرین سر

که یابد نیز بهره اندر این سر

کسی را نیست تاب اصل اینجا

که بنمایدش ناگاه اصل اینجا

کسی را نیست تاب هجر محنت

کز آن محنت بیابد عشق حرمت

کسی را نیست تاب وصل بیشک

که تا یابد نمود خویش بیشک

کسی را نیست تاب وصل دلدار

بماندستند دل مجروح وافکار

حقیقت شیخ بازاری چنین است

تماشاگاه مرد راه بین است

عجب شوری گرفته گرد عالم

نماید راز در شورم دمادم

ز حیرت خون دلها سوخت اینجا

که باید دیدهها بر دوخت اینجا

دل عاشق در اینجا کرده بریان

نباشد هیچکس را زهرهٔ آن

که تا آهی زند از درد دلدار

کسی باشد که باشد مرد دلدار

اگر دردی ترا اینجاست بنگر

از آن درمان تو پیداست بنگر

اگرداری تو درد دل در اینجا

بدرمانی رسی ای واصل اینجا

چو شیخ از عشق جانان شیخ کامل

شوی ناگاهی اندر درد واصل

اگر میبگذری از عشق خامی

بنزدیک امینان پس تمامی

اگر میبگذری از عشق اینجا

درون دل کجا بینی مصفا

اگر میبگذری از عشق بیچون

تو مانی دایماً در خاک و در خون

ببوی عشق دایم باش زنده

حقیقت باش هم سلطان و بنده

بسی وصف است اندر عشق عشاق

کسی باید که باشد درجهان طاق

رموز عشق از من باز داند

ز سر عشق آنگه راز داند

رموز عشق اینجانیست بازی

بسوزی اندروگر شاهبازی

رموز عشق بشناس و یکی شو

حقیقت عین جان بیشکی شو

رموز عشق اینجا دان و بشتاب

بسوی جزو و کل دلدار دریاب

رموز عشق بشناس و یکی بین

درون خویش را تو پیش بین بین

درون تست تیر و چرخ وانجم

حقیقت چرخ وانجم اندرو گم

حقیقت قوّت روح و روانست

درون تست پیر رهروانست

درون تست تیر چرخ دریاب

حقیقت اصل او در وصل دریاب

ز پیرخویش شو ای پیر آگاه

که پیر تست بیشک صاحب راه

اگرداری تودرد دل در اینجا

بیابی صاحب دردی در اینجا

ز پیر خود حقیقت شرع بسپر

ز نور شرع در دنیا تو برخور

ترا با پیرت اینجا آشنائیست

که پیرت بیشکی عین خدائیست

بشرعست این بیان از دید منصور

که پیر عشق شد توحید منصور

یقین منصور از پیر است بردار

ز دید پیر خود اینجا خبردار

چه بازی میکند این پیر عاشق

گهی فاسق گهی در کعبه صادق

نداند سرّ پیر عشق جز من

ازو شد بر من این اسرار روشن

ازو شد روشن اینجا جان منصور

یکی شد ظاهر و پنهان منصور

همه پیر است اینجا پیر ما بین

دمادم شیخ این تدبیر ما بین

که العبد یدبّر مرتضا گفت

درون مرتضی بیشک خدا گفت

که العبد یدبّر نیست تدبیر

حقیقت مر خدا را هست تقدیر

چگونه این نباشد آنچه خواهد

کند تقدیر و آن هرگز نشاید

قلم راند ونوشت و مینماید

دمادم عشق اینجا میفزاید

هر آن تقدیر کو سازد بباشد

اگر خواهد کشد خواهد نوازد

کسی را نیست زهره آنچه او کرد

که گوید چونکه او جمله نکو کرد

نکو کرده نکو خواهد حقیقت

یقین ای شیخ دین بهر شریعت

ز من بشنو که این شرعست بیچون

یکی باش و مشو اینجا دگرگون

صفات خود منزه دار اینجا

که تا باشی تو برخوردار اینجا

صفات خود ز آلایش بپرهیز

بنور عشق ذات خود برآمیز

درونت با برون جز ذات منگر

خدا را بین و تو در ذات منگر

درونت با برون منگر بجز دوست

یقین میدان که سر تا پای تو اوست

درونت با برون دیدار ذات است

از آن مر نحن اقرب در صفات است

ز نحن اقربت میگویم این سر

که تا دیدار خود یابی بظاهر

ز نحن اقرب ار میگویم اسرار

ز نوعی دیگرت شیخا خبردار

ز نحن اقرب اینجا مینگر شاه

اگر هستی ز سرّ عشق آگاه

خدا با تست نزدیک ار بدانی

تو اوئی او تو در اینجا نهانی

خدا با تست نزدیک ار ببینی

توئی ای شیخ اگر صاحب یقینی

خدا پیوسته با تست و تو با او

حقیقت اوست اندرگفت و درگو

خدا با تست شیخ آگاه میباش

چو من در جزو و کل تو شاه میباش

سرا پایت همه اوست ار بدانی

که گفتارم چه توحید است و خوانی

سرا پایت بجز او نیست اینجا

ابی شک ذات او یکیست اینجا

سرا پایت بجز جانان ندارد

دل و جان تو دیدن آن ندارد

چرا کاینجا بصورت بازماندی

از آن از دید دیدش بازماندی

اگر هستی چو من اینجا خبردار

حقیقت این بود اینجا خبردار

ز سر تا پای تو چه مغز و چه پوست

یقین در عالم توحید کل اوست

ز چشم دل یقین بنگر عیان او

حقیقت جملهٔ کون و مکان او

ز چشم دل یقین بین ذات اینجا

جهان و جمله ذرات اینجا

بچشم دل یقین بین آنچه پیداست

تو اوئی و تو اندر شور وغوغاست

ز چشم دل نظر کن دید جانان

تو اوئی این بود توحید جانان

ز چشم دل بسی دیدند رویش

بمردند آنگهی در آرزویش

ز چشم دل اگر سالک حقیقت

رباید گوی روحانی حقیقت

شود کانجا جمال بینشانست

از آن عاشق در اینجا مست آنست

کمال سالک اینجا گاه اینست

که خود او بیند این عین الیقین است

کمال سالک اینجا جان فشانی است

پس آنگه دیدن راز نهانی است

نهان شو شیخ تا پیدا نمائی

دوئی بگذار تا یکتا نمائی

نهان شو شیخ پیدا گرد در دین

چو من در عشق رسوا گرددر دین

نهان شو شیخ تا وصلت نمائیم

من اندر لاهمه وصلت نمائیم

نهان شو شیخ بیرون آی از دل

که تا جزء تو گردد در عیان کل

نهان شو شیخ بیرون آی از تن

که تا گردد ترا توحید روشن

نهان شو شیخ بیرون آی از جان

که وصل یار خود یابی تو اعیان

نهان شو شیخ تا در بینشانی

همه اسرار منصورت بدانی

نهان شو شیخ تا گردی به کل ذات

حقیقت ذات گردد جمله ذرات

نهان شو شیخ اندر جزو و کل تو

که تا آیی برون از عین دل تو

نهان شو شیخ اندر اصل بنگر

توئی اصل حقیقت وصل بنگر

نهان شو شیخ اندر عالم عشق

مزن دم هیچ شیخا همدم عشق

دم عشق ازل زن همچو ماتو

حقیقت چون شوی از خود فنا تو

دم عشق ازل زن همچو منصور

یکی بین و یکی دان شیخ مشهور

دم از عشق ازل زن همچو مردان

ز دید خود گذر از دید جانان

دم عشق ازل زن بر سر دار

اگر مرد رهی ای شیخ دیندار

دمی در عشق آید آنست دیدار

تو آن دم شو بجان و دل خریدار

دمی کز عشق آمد زندگانیست

در آن دم جملگی راز نهانیست

دمی کز عشق آید در وجودت

از آن دم کن نظر دیدار بودت

سخن کز عشق آید آن یقین است

که بیشک ذات رب العالمین است

دمی کز عشق آمد هست آن ذات

کند مر محو اینجا جمله ذرات

دمی کز عشق آمد مغز جانست

در آن دم جمله اسرار نهانست

دم از این زن که منصور است این دم

در این دم زد در اینجا اودمادم

چه به زیندم که سالک اندرین راه

شود دمدم ز بود خویش آگاه

چه به زیندم که جانان بازیابی

از این دم این دم آنجا بازیابی

چه به زیندم که اینجا در زنی باز

وز آن دم بازبین انجام و آغاز

از این دم به چه باشد تا بیابی

که بود خویشتن یکتا بیابی

ندیدم شیخ چیزی بهتر از عشق

نباشد هیچ چیزی برتر از عشق

ندیدم به ز عشق اینجا حقیقت

که در عشق است پیدا دید دیدت

ز عشق اینجا شناسا شو چو منصور

ز پنهانی تو پیدا شو چو منصور

حقیقت شیخ واصل شو درین سر

که میگردانمت اسرار ظاهر

ز نور عشق اینجا بود خودبین

درونت بنگر و معبود خودبین

بنور عشق آنجا یاب جانان

درون خویش پنهان یاب جانان

بنور عشق ظاهر هرچه بینی

همه او بین اگر صاحب یقینی

بنور عشق اینجا آفرینش

همه گردان نگر در عین بینش

بنور عشق در خود سیر کن باز

درون خود به بین ما را سرافراز

همه در تو عیان و تو نه بینی

تو از عالم جهان بنگر چه بینی

تو معبودی بصورت آمدی پوست

حقیقت کن نظر درکسوت دوست

بعشق این راز اینجاگه کنی فاش

اگر یک ره بیابی دید نقاش

بعشق این سر توانی یافت اینجا

وگرنه باش در نایافت اینجا

بعشق اینجا نظر در خویشتن کن

یکی بین بود جانان بی سر و بن

همه از عشق میگویند اینجا

همه در عشق میپویند اینجا

بعشق خویش آوردت پدیدار

تو از اوئی و او از تو پدیدار

چگویم سر عشق لایزالی

که در وصلی چو با او در وصالی

چگویم سر عشق اینجا ز تحقیق

مگر بنمایدت اینجا ز توفیق

کمال عشق بیشک عشق داند

بجز منصور سرّ او نداند

اگر از عشق بوئی یافتی تو

درون جزو و کل بشتافتی تو

اگر در عشق واصل گردی ای شیخ

همی اندر دو عالم فردی ای شیخ

نداند سر عشق اینجای خودبین

کجاهرگز بداند مرد بدبین

هر آنکو شد ز سر عشق آگاه

نه بیند هیچ اینجا جز رخ شاه

اگر آگه شوی در عشق اینجا

بمانی تا ابد در جمله یکتا

اگر آگه شوی از عشق بیشک

نماید جزو و کل نزدیک تو یک

اگر آگه شوی از دیدن شاه

تو باشی عشق و معشوق اندرین راه

اگر آگه شوی از نور عشقش

زیان یابی در اینجا بود عشقش

ز بود عشق اینجا بینشانم

بجز دیدار عشق اینجا ندانم

ز بود عشق اینجا باز بینم

جمال شاه یکتا باز بینم

ز بود عشق واصل گشتم از یار

دگر از عشق او من گشتهام یار

ز بود عشق اینجا ذات دیدم

عیان در جمله ذرات دیدم

ز بود عشق اینجا دم ز دستم

چسود اکنون که بیرون شد ز دستم

سر رشتهٔ دمادم باز بینم

همی انجام و هم آغاز بینم

بجز دیدار عشق اینجا چه چیز است

که بیشک عشق دیدار عزیز است

حقیقت عشق اسرار است جانان

کسی کو یافت دیدار است جانان

دمی در عشق شو گر عاشقی تو

بجز جانان مبین گر صادقی تو

دمی در عشق شو تا در فنایت

نماید در یکی عین بقایت

دمی در عشق شو تا آنچه جوئی

تو خود بینی که اندر گفت و گوئی

ز سر عشق واصل گرد در یار

که پیداگرددت اسرار بسیار

تو میبین او ولیکن خود مبین تو

اگر خواهی یقین عین الیقین تو

ز عشق اینجا به بین عین الیقینست

حقیقت اولین و آخرینست

همه عشق است و اندر تو نهانست

ز عشقت ظاهر صورت عیانست

همه عشق است در صورت پدیدار

ولیکن عشق باشد ناپدیدار

همه عشق است عشق اندر تمامت

کند هر لحظه صد شور و قیامت

همه عشق است اگردانی در اینجا

حقیقت سر ربانی در اینجا

ز عشق آمد پدیدار آنکسی کو

همه بیند ز ذات عشق نیکو

خبر از عشق یاب و آشنا شو

بنور عشق گم گرد و خدا شو

کسی کز سرّ عشق است آمده راه

همه شاهش همی بیند همه شاه

همان بهتر که یابی بهره از عشق

که منصور است کلی زهره ازعشق

حقیقت تا دل و زهره نباشد

ترا از عشق کل بهره نباشد

دلی پر زهره میباید در اینجا

که بگشاید مراورا در دراینجا

شب و روزی در اینجاگاه جویان

بسر در راه عشق افتاده پویان

شب و روزی عجب در ره فتاده

گهی درگور و گه درچه فتاده

شب و روزی تو در این منزل برد

که تا یابد شعاعی جانت از درد

کجا یابی دوا اینجا تو از یار

که بیهوده همی گوئی تو بسیار

کجا یابی دوای درد جانان

که در این ره نهٔ تو مرد جانان

کجا یابی دوا چون اندرین راه

نهٔ از سرّ او موئی تو آگاه

کجا یابی دوا ای غافل اینجا

که تا بیشک نگردی واصل اینجا

اگر واصل شوی اینجا دوایت

نماید دوست اندر جان لقایت

همه درد تو در اینجا ز قلب است

حقیقت آنکت اینجا نقد قلب است

همه درد تو اینجا هست صورت

نمیبینی دمی اینجا ضرورت

همه درد تو از جانست اینجا

وگرنه یار اعیانست اینجا

عجایب ماندهٔ چون حلقه بر در

که بگشاید ترا این حلقهٔ در؟

تو خود بگشای در اینجا در خویش

حقیقت پرده را بردار از پیش

تو خود بگشای در تا یار بینی

درون شو تا حقیقت یار بینی

تو خود بگشای در تا اتصالت

شود پیدا و هم عین وصالت

تو خود بگشای در گر کاردانی

که وصلت حاصلست اندر معانی

تو خود بگشای در ای سالک راه

از آن پس تا نگردی هالک راه

تو خود بگشای در این دم که هستی

چرا پیوسته اینجا گاه مستی

تو خود بگشای در اینجا که در خود

درون شو تا بهبینی رهبر خود

تو خود بگشای در تا در عیانت

شود پیدا همه راز نهانت

تو خود بگشا اگر چه در گشاد است

که بیشک بستگی آخر گشاد است

چو بگشادی در خود درحقیقت

روی در اندرون دید دیدت

چو بگشائی حقیقت بینی اینجا

نمود خویشتن در جمله پیدا

درون جان جانت یار خودبین

حقیقت بیشکی دلدار خودبین

ترا کی عاشقی خوانم درین راه

کزین معنی نگردی هیچ آگاه

ترا کی عاشقی خوانم درین سر

که اینجا می نه بینی یار ظاهر

ترا کی عاشقی خوانند مردان

که اینجا گه نیابی ذات جانان

ترا کی عاشقی خوانم ز دیدار

که از صورت نگردی ناپدیدار

توئی اینجا حقیقت تا بدانی

همه اسرار و انوار معانی

در نموداری جان در اعیان فرماید

بتو پیداست جان ای غافل اینجا

گشاده او ترا از خود دل اینجا

بتو پیداست جانان مینبینی

از آن مرد درد را درمان نبینی

بتو پیداست جانان اندر اینجا

گشاده او ترا در از خود اینجا

ترا کی عاشقی خوانم که جانت

بیابد همچو من راز نهانت

ترا کی عاشقی خوانم که جان را

ببازی در بر جان و جهان را

اگر مردی دمی از خود برون آی

در این معنی که گفتم در تو بگشای

بمعنی این در جان بازکن تو

همه ذرات را دمساز کن تو

درون گنج شو تا گنج یابی

حقیقت گنج خود بیرنج یابی

درون گنج شو بشکن طلسمت

در افکن پردهٔ صورت ز اسمت

درون از گنج شو بیشک حقیقت

یقین مر اژدهای این طبیعت

تو تا این اژدهای نفس مردار

نگردانی در اینجا ناپدیدار

کجا یابی خبر از گنج معنی

اگرچه برکشیدی رنج معنی

در این گنجت اگر راهست بنگر

درون گنج شو و از گنج برخور

درون گنج شو چون سالکان تو

حقیقت گنج بستان رایگان تو

از این گنج بقاکان واصلان راست

ز هر صورت پرست بیدل آن راست

بخور برگر توانی خورد ای شیخ

نه بتوانخورد این بیدرد ای شیخ

بر این گنج من خوردم حقیقت

که بیشک صاحب دردم حقیقت

بر این گنج من خوردم در اینجا

که بیشک صاحب دردم در اینجا

بر این گنج من خوردم دگربار

که اینجا میکنم مر عشق تکرار

بر این گنج من خوردم که یارم

از آن گنجست اینجا آشکارم

بر این گنج من خوردم در این سود

ک دیدستم حقیقت دید معبود

بر این گنج من خوردم که اویم

درون گنج باشد گفتگویم

بر این گنج من خوردم در این راز

که کردستم در این گنج را باز

بر این گنج خوردستم یقین من

که از من شد همه اسرار روشن

بر این گنج من خوردم دمادم

از آنم میزند الله این دم

منم گنج و طلسم از هم شکسته

حقیقت اژدها از هم گسسته

منم گنج و گشاده مر در گنج

منم بیشک حقیقت رهبر گنج

منم گنج پر از گوهر ز اسرار

ترا این گنجها آید پدیدار

اگر بیسر شوی گنج تو پیداست

بیابی آن زمان بیشک معماست

تو با گنجی ولیکن کی دهد دست

که بیسر گردی زین سر آنگهی هست

اگر مردرهی از خود برون آی

درون جان و دل دیدار بگشای

تو با گنجی بمانده در میان گم

از آن بی بهرهٔ اندر جهان کم

تو با گنجی و آگاهی نداری

از آن این گوهر شاهی نداری

تو گنجی و بمانده خوار اینجا

کجا گردی تو برخوردار اینجا

تو با گنجی و واصل یافته گنج

ولیکن بر کشیده زحمت و رنج

تو با گنجی و گنج خود ندیده

کنون اینست میبگشای دیده

بگنج خود نظر کن تا بیابی

حقیقت گنج را پیدا بیابی

تو گنج خود نظر کن هان و بنگر

که گنجی داری اینجا پر ز گوهر

ترا گنجست پر اسرار معنی

از آن شد دوست برخوردار معنی

ترا گنجست پیدا در بن چاه

چه گویم چون نهٔ از گنج آگاه

اگر آگاه گنجی در جهان تو

به هر جانب مباش اینجا جهان تو

اگر آگاه گنجی در بر دوست

حقیقت دان که گنجی اوست از دوست

ترا گنجست داده شاه و بنگر

ولیکن در دل آگاه بنگر

بصد نوعت بگفتم شرح این گنج

نظر کن از سر عین الیقین گنج

کسی داند که در کل پیش بین است

که این گنج الیقین عین الیقین است

ترا تا در حقیقت اول کار

نباشد در یکی آئی پدیدار

دم عشق است کاینجا میدهد دوست

عیان جملگی این دم همه اوست

دم عشقست ای شیخ گزین تو

درین دم آن دمت درخود ببین تو

زهی اسرار ما اسراردان کو

حقیقت واصلی اندر جهان کو

کزیندم او خبردارست اینجا

مگر عاشق که بردار است اینجا

خبردارست از آن دم این دم الحق

یقین منصور میگوید اناالحق

در اعیان جان و در اعیان آن فرماید

حقیقت شیخ واصل یار این است

دم خودبین که اصل یار این است

در اینجا اصل اینست ار بدانی

حقیت وصل اینست ار بدانی

دم حق زد کسی این دم عیان یافت

حقیقت دید این اندر جهان یافت

دم حق زد کسی کز خود برون شد

حقیقت این دم او را رهنمون شد

دم من زد کسی کز خویش بگذشت

حقیقت کل شد و اینجا یکی گشت

همه شیخست اینجا سرّ اسرار

که میگویم در این دم از دم یار

همه از شرع میگویم در این دم

ز دستم هر دم از عین الیقین دم

اگر عین الیقین اینجا نبودی

نمود این دمم پیدا نبودی

اگر عین الیقین خواهی حقیقت

دم خود را نظر کن بی حقیقت

از این دم آنچه گم کردی بجوئی

که بیشک تو ازین درگفت و گوئی

اگر در صورت این دم دم نباشد

حقیقت بیشکی عالم نباشد

هر آنکو وصل میخواهد که یابد

دمادم در سوی این دم شتابد

از این دم گرنیابی راز اینجا

کجا آیی دگر تو باز اینجا

ازین دم گر نیابی راز بیچون

بمانی و کجا آئی تو بیرون

از این دم گر نیابی گنج اسرار

ترا هرگز کجا آید پدیدار

ازین دم عاشقان اندر فنایند

در آن عین فنا اندر بقایند

از این دم عاشقان ره باز دیدند

فنا گشتند چون این راز دیدند

ازین دم جوی بیشک جان جانت

کزین یابی حقیقت مر عیانت

عیان اینست اگر داری خبر تو

همه این دم نگر اندر نظر تو

همه زین دم در اینجا زنده بنگر

چو خورشید است دم تابنده بنگر

که صورت بیشکی نقش فنای است

بمعنی و عیان ذات خدایست

همه ذاتست در عین صفت او

نماید نقشها از هر صفت او

همه جویان این جان حقیقت

ولی او نیست در بند طبیعت

طبیعت زنده زو اینجا دو روزی

فتاده اندرو سازی و سوزی

طبیعت شیخ هم اینست در اصل

ولیکن این زمان زو یافته وصل

طبیعت تا نیندازی در اینجا

که خواهد شد فنای محض اینجا

بوقتی کین طبیعت محو شد دوست

نماند نقش بیشک نی درین پوست

شود درخاک محو لانماید

در آن محو آنگهی پیدا نماید

شود این دم که میبینی تو در راز

بیابد اصل خود در محو خود باز

ولیکن می نداند سرّ اسرار

بجز منصور وین نکته نگهدار

همه جانست اینجا کاه و تن نیست

بمعنی جملگی در اصل یکی است

از آن سرّ شریعت با کمال است

که عقل از دیدن این در وبالست

بعشق این میتوان آنجایگه دید

نه از عقل فضول و قول و تقلید

بعشق این سرّ توانی یافت ای شیخ

مر این سرّ نهانی یافت ای شیخ

دل و جان تا نگردد محو الله

کجا یابد عیان قل هوالله

دل و جان تا نگردد بیشک ای دوست

کجا آیند بیرون زین رگ و پوست

دل و جان تا نگردند اندر اینجا

حقیقت گم کجا گردند پیدا

دل اینجا شیخ آئینه است بنگر

که دیدارش در آیینه است بنگر

نیاساید تن اینجا تا فنایش

نیابد آنگهی عین بقایش

فنا باشد چو شد محو فنا او

شود درمحو فی الله او بقا او

حقیقت گفت ما ازگنج آمد

از آن جسم اندر اینجا رنج آمد

زهی گنج الهی گشته پیدا

نمییابد کسی او را در اینجا

تو برخوردار گنجی این زمان تو

حقیقت گوش کن شیخ جهان تو

بریدی دست من اینجایگه زار

نمودم سرّ خود گشتی خبردار

بدادم بوسهٔ بر دست و بر سر

نهادم بر سر از اسرار افسر

بریدی دست من اینجا بزاری

بدان کردیم شیخا پایداری

حقیقت می فنا خواهم من اکنون

که تا رسته شوم از خاک و از خون

حقیقت می فنا خواهم دگر بار

که گنج ما شده اینجا گهربار

چو گنج ما پدیدار آید ای شیخ

دل از گنجم خبردار آید ای شیخ

کنون ما گنج خود کلی فشانیم

که در عین الیقین گنج عیانیم

مرا مقصود از هر سر در اینجا

که کردم شیخ بر تو ظاهر اینجا

حقیقت مقصد و مقصود مابین

اناالحق بود وین معبود مابین

که بردار است نقش ما حقیقت

خبردار است از حکم شریعت

مرا مقصود این بد در فنایش

که روشن گردد اینجا گه لقایش

لقای خویش دیده راز برگفت

حقیقت او به پیر راهبر گفت

لقای خویش دید و صورت خویش

حقیقت محو این بردار از پیش

تو شیخا گرچه مرد راه بینی

کجا هرگز تو کلی شاه بینی

مگر آندم که چون من بر سر دار

برآئی و شوی زین سر خبردار

در کشف اسرار حق عزو جل

هر آن نقشی که بنموده است جانان

یقین میدان که آن بوده است جانان

نمود بود او بسیار پیداست

ولی اصلش کنون بردار پیداست

نباشد پخته آنکو جان نبازد

بجان و جسم اندر عشق نازد

وصال عاشقان در قیل گشته است

از آن منصور از سر برنگشته است

چو مکشوفست او را ذات اعیان

دمادم میکند تقریر و برهان

چو با گنجست این دم در حقیقت

طلسم بود بشکست و طبیعت

طبیعت هر زمانم پایدار است

اگرچه در حقیقت بیقرار است

ولیکن شیخ یک چیز است از اسرار

که میگویم دمادم من ز گفتار

حقیقت شیخ منصور است آن گنج

تو او را دان درینجا گاه بیرنج

به معنی لیک صورت آنچه بینی

چنین آمد که مرد راز بینی

چو جانان روی در پرده نموده است

دگر این پرده از رخ برگشوده است

گشوده این زمان پرده ز رخسار

جمال خویشتن را کرده اظهار

جمالش با جلال اینجا نموده است

دگر این پرده از رخ برگشوده است

جمالش با جلال اینجا نموده است

مر او را جزو و کلی در سجود است

بت خود اول اینجا دوست میداشت

به آخر از میانه باز برداشت

بت خود خورد کرد اینجا بزاری

که در اسلام دارد پایداری

چو دین عاشقان شد ظاهر او

که میداند در اینجا که سر او

درین ره هر که او صاحب قدم نیست

حقیقت لایق شاه و حرم نیست

دلی کز ملک معنی باخبر شد

نمودار حقیقت یکنظر شد

دلی کاینجا خبر از جان جان یافت

اناالحق اندر هر زبان یافت

دلی کز عشق برخوردار آمد

که دید او حقیقت یار آمد

دلی باید که این خرقه بسوزد

دگر هر خرقهٔ از نو بدوزد

بعقل این سر کجا داند که چونست

از آن کین سر ز عقل کل برونست

هزاران جان درین حیرت برآمد

که تامر و اصلی زین ره برآمد

بزرگی باید اینجا گاه بردار

چو من تا از عیان گردد خبردار

تغافل غافل این معنی نداند

حقیقت اندرین معنی بماند

مگر آنکس که واصل شددرین راه

ازین یک نکته آنگه گشت آگاه

حقیقت صورت اینجا خرقهٔ دان

که عقل آن دوخت بهر کسوت جان

ز بهر جان مرین خرقه که کرده است

کسی ره سوی این پرده نبرده است

اگر بیشک خداوندش تودانی

نماید مر ترا سرّ نهانی

بخواهد سوخت این خرقه بر آتش

حقیقت اندر اینجا یار سرکش

حقیقت شیخ اینجا خرقه خونست

که اینجا گه حقیقت پر ز خونست

بخون آلوده کردم خرقه اینجا

خداوند است خرقه کرد پیدا

بخون آلوده کردم خرقهٔ خویش

جهانی دور کردم از بر خویش

بخون آلوده کردم تا به بینی

درین عین الیقینم گر به بینی

به اول شیخ این خرقه بسوزم

در آخر خرقهٔ دیگر بدوزم

بسوزم خرقهٔ دیگر ز اسرار

چو گردم اندر اینجا ناپدیدار

گمان اینجا مبر ای شیخ عالم

که ما اسرار خود دانیم دمدم

گمان گر مسپری در پردهٔ راز

چو ما زین خرقه اندر عشق درباز

در اینجا خرقهٔ عاشق عیان است

ولی این سر در اینجا گه عیانست

چو من زین خرقه گل آیم به بیرون

بپوشم خرقهٔ زینهفت گردون

مرا این هفت گردون خرقه باشد

ازین رازم عیان گه گاه باشد

که همچون من شود در آخر کار

حقیقت خرقه بیند هفت پرگار

بدان قانع مباش ای سالک اینجا

چو گردی عاقبت مر هالک اینجا

نمودی باشد این گه میبدانی

که در یکی بمانی در نهانی

همه یکی شود آن لحظه در دید

بپوشی خرقهٔ در عین توحید

همه یکی شود اندر بر یار

تو باشی در همه اشیا پدیدار

وصال آن لحظه باشد در حقیقت

که یکسان گردد این دید طبیعت

حقیقت بیشکی آخر چنین است

محقق را یقین ظاهر چنین است

که جان و جسم اندر راه جانان

یکی خواهد به آخر بی چه وسان

که خواهد شد در اینجا جسم اینجا

عیان بوده حقیقت اسم اینجا

میامرزاد یزدانش بعقبی

که گوید فلسفی این شیوه معنی

ز جای دیگر است این شیوه اسرار

ندارد فلسفی با این سخن کار

حقیقت فلسفی ای شیخ عالم

نیارد زد ار این معنی دمادم

حقیقت فلسفی ای شیخ اینجا

حقیقت مینداند نیست بینا

دل او اندر این معنی نباشد

ورا دائم بجز دعوی نباشد

هر آن دعوی که بیمعنی بود آن

کجا پیدا نماید سر جانان

حقیقت علم هر چیزی که دانم

ترا اینجا حقیقت میشمارم

من اندر فلسفه در آخر کار

بمانم مدتی در وی گرفتار

حقیقت صورتی بر هیچ بد آن

چو دیدم من در آخر هیچ بُد آن

حقیقت دین زردشتی ندارم

از آن در دین احمد پایدارم

حقیقت دین زردشتست این سر

که بیمعنی است این کرده بظاهر

همه در حکمت صورت عیان است

نمیداند که چیزی میندانست

بمعنی و بصورت سرّ قرآن

حقیقت غالب است اینجا تو میدان

هر آن چیزی که بنیادی ندارد

مخوان آن را که آن یادی ندارد

چو قرآن رهبر آمد اندرین راه

ز قرآن گشتم اینجا شیخ آگاه

چو قرآن رهبر آمد رهنمودم

ز دید خویش دید شه نمودم

چو قرآن رهبر آمد تا بمنزل

رسانیدم شدم ای شیخ واصل

چو قرآن رهبر است اینجا حقیقت

یقین قرآن بخوان بین دید دیدت

چو قرآنست گفتار الهی

مرو اندر پی لهو و مناهی

چو قرآنست اسرار دو عالم

یقین زو مینگر سرّ دمادم

چو قرآنست یکی ذات اینجا

تو جانان بین ز هر آیات اینجا

چو قرآنست اینجا بیچه و چون

نموده ذات خود از هفت گردون

بجز قرآن مدان شیخا تو رهبر

بدان اسرار قرآن را تو برخور

بجز قرآن مدان تو پیشوایت

که بنماید ترا اینجا لقایت

بجز قرآن مدان ذات خداوند

بخوان تا دل برون آید ازین بند

بجز قرآن نداند هیچ منصور

که مکشوفست ازو نور علی نور

نداند سرّ قرآن غافل اینجا

مگر اسرار دان واصل اینجا

حقیقت هست قرآن ذات الله

بخوان گرمرد راهی قل هوالله

دو عالم ذات قرآنست بیشک

در او دیدار جانانست بیشک

زقرآن گر شوی اینجا خبردار

ترا آن ذات کل آید پدیدار

ز قرآن گر شود آگاه اینجا

تو جانان بین زهر آیات اینجا

حقیقت هست قرآن ذات الله

بخوان گر مرد راهی قل هوالله

ز قرآن گر شوی آگاه اینجا

تو جانان بین ز هر آیات اینجا

چو قرآنست اینجا بیچه و چون

نمود ذات خود از هفت گردون

ز قرآن گر شوی آگاه تحقیق

ترا قرآن نماید راه توفیق

ز قرآن گرد واصل تا بدانی

که قرآنست اسرار نهانی

ز قرآن جان و دل تابنده گردان

تن پژمرده خود زنده گردان

ز قرآن وصل جو ای سالک اینجا

که تا بیشک نگردی هالک اینجا

ز قرآن وصل جو ای شاه دلدار

که از قرآن بیابی عین دلدار

عیان در سرّ قرآنست تحقیق

همه مردان ره کردند تصدیق

عیان در سرّ قرآنست دریاب

خبرها میدهد از وی خبریاب

ز نور سرّ قرآن آفرینش

پر از خورشید و بر در عین بینش

ولا رطب ولایابس که خوانی

ازاین معنی بگو شیخا چه دانی

ولا رطب ولایابس عیانست

مر این اسرارها باواصلانست

زهی قرآن که همتائی ندارد

حقیقت بود جز یکتا ندارد

زهی قرآن که دانی در حقیقت

نموده راز جانان در شریعت

حقیقت ذات قرآن کس ندانست

که سر او زنامحرم نهان است

نموده ذات جانانست قرآن

ابی صوت و ابی حرفست قرآن

ابی صوت و ابی حرفست دیدار

در او بیند حقیقت صاحب اسرار

حقیقت شیخ قرآن ذات الله

صفات پاک او در قل هوالله

بخوان گر صاحب راز الستی

حقیقت راز هشیاری و مستی

اگر ره بردهٔ در ذات اینجا

هوالله دان تو در آیات اینجا

حقیقت در هوالله هو ببین باز

گرفته نفحه در انجام و آغاز

هوالله است اینجادید عشاق

اناالحق بعد از آن توحید عشاق

در حقایق و توحید کل فرماید

بجز هو نیست چیزی در حقیقت

که هو آمد یقین ذات شریعت

همه جان در نمود ذات آمد

عیان جمله در ذرات آمد

اگر قرآن نبودی رهبر اینجا

که بگشادی مرا بیشک در اینجا

اگر قرآن نبودی جان نبودی

حقیقت بیشکی دو جهان نبودی

منور شد جهان جان ز قرآن

معاینه نگر جانان ز قرآن

منور شد دل از زنگ طبیعت

چو قرآن یافت دیدار شریعت

ز قرآن هرچه گوئی ذات آنست

که در قرآن یقین عین عیانست

عیان خواهی ز قرآن یاب اینجا

ز قرآن یاب فتح الباب اینجا

عیان جوئی ز قرآن جوی آخر

که اسرارت کند اینجای ظاهر

دلی گر بود قرآن باخبر نیست

مر او را راه از این منزل بدر نیست

دوای درد عشاقست قرآن

چو ذات کل یقین طاق است قرآن

حقیقت شیخ گنج ذات اینست

که قرآن بیشکی عین الیقین است

اگر از وصل من خواهی دراینجا

که قرآن کرد جان را واصل اینجا

ز قرآن با خبر شو ای دل ریش

بجز قرآن دگر چیزی نیندیش

ز قرآن باخبر شو ای دل اینجا

که قرآن کرد جان را واصل اینجا

ز قرآن باخبر شو تا بیابی

که وصل خویشتن یکتا بیابی

اگر در وصل قرآن بوی بردی

چو منصور از حقیقت گوی بردی

اگر از وصل قرآنی خبردار

حقیقت خیربین بگذر ز اشرار

چو نیک و بد همه زین شه پدید است

از آن منصور در وی ره بدید است

همه سری که در عین کتاب است

از آن منصور در وی بیحجابست

دل پاکیزه باید کین بخواند

حقیقت سر جانان باز داند

دل پر گوهر معنی است ما را

ز قرآن دیدن مولی است ما را

حقیقت شیخ با قرآن مرا راز

بود زانم در این عالم سرافراز

مرا وصلست در قرآن پدیدار

ز قرآنم شده جانان پدیدار

مرا وصلست از قرآن حقیقت

دم از قرآن زدم اندر شریعت

ز اول تا به آخر راز جانان

حقیقت راز تو گفتم ز قرآن

دمی از سرّ قرآن گرد آگاه

حقیقت قل هوالله است آن شاه

محمد بیشکی قرآن در اینجا

نمود شرع کرد آن شاه دانا

تو اسرار محمد شیخ دیدی

اگر او یافتی در کل رسیدی

هزاران همچو منصور است بردار

بقول شرع این شاه جهاندار

جهان جان ما نور حضور است

که احمد بیشکی ذاتست و نور است

ره دعوت که کرد اینجا یقین او

ز قرآن کرد و آمد پیش بین او

نگفت او سر خود با هیچکس باز

از آن آمد ازین اعیان سرافراز

دگر چون او نیاید سوی دنیا

همه مقصود بد در کوی دنیا

چو مقصود آفرینش مصطفایست

یقین منصور او را رهنمایست

مرا مقصود اینجا بود احمد

ازو گشتیم منصور و مؤید

حقیقت یا رسول الله بردار

ز اسرار توام اینجا خبردار

خبرداری ز نور آفرینش

توئی در آفرینش نور بینش

خبرداری ز درد دین حقیقت

که کردستیم بردار طریقت

مرا بردار شرع تو یقین شد

دل وجانم ز ذاتم پیش بین شد

مرا بردار شرع تست دیدار

بجان و دل شدم ذاتت خریدار

در این بازار تو ای شاه عالم

دم تو میزنم ظاهر درین دم

تو میدانی که به از دیگران من

یقین اسرار تست اینجای روشن

مرا ای اول و آخر همه تو

حقیقت باطن و ظاهر همه تو

توئی مقصود ما اینجا طفیل است

هزاران به ز من در کوی خیل است

همه اینجاترا جویند وخواهند

کسانی کاندرین دار فنایند

که ایشان برده ره در قربت تو

رسیده در نمود حضرت تو

ترا زیبد که شاه جمله آئی

که هم ذاتی و دیدار خدائی

ترا زیبد که اندر گوی عالم

زنی از من برانی در یقین دم

ترا زیبد که جمله یار بینی

که اینجا دیده و دیدار بینی

ترا زیبد که سرّ کل بدانی

تو خود بودی یقین خود را بدانی

ترا زیبد که سرّ کل نمودی

در معنی بصورت برگشودی

ترا زیبد که شاه انبیائی

حقیقت شاه بیچون و چرائی

ترا زیبد که اندر دار منصور

نمائی جمله ذرات منصور

ره دید او گردانیش واصل

کنی مقصود او در عشق حاصل

چه گویم برتر از آنی که گویند

که در میدان تو مانند گویند

درین میدان شرعت همچو گوئی

شدم گردان ز دستم هایهوئی

درین میدان تو گردان شدستم

درین اسرار تو حیران شدستم

چنان حیران حکم شرعم ای یار

که میبینم وجود خویش بردار

مرا این پرده از رخ بازکردی

مرا اینجا تو صاحب راز کردی

مرا کردی در اینجا صاحب راز

بتو مینازم اینجا ای سرافراز

سرافرازی من از تست ای شاه

که از دید توام ای شاه آگاه

چنان از تو شدم آگه بآخر

که میبینم ترا از جمله ظاهر

چنان آگه شدم در آخر کار

که میبینم ترا من سرّ اسرار

زهی بنموده رخ در لاوالا

ترا جان در حقیقت ذات یکتا

چو میدانی چگویم شاه و سرور

همه ذرات و تو هستی یقین خور

تو میدانی چه گویم از دل و جان

که هستم جان و دل خاک رهت هان

که وصل تست در جانم هویدا

حقیقت در یکی زانم هویدا

هویدا بود من بود تو آمد

زیان من همه سود توآمد

زیان و سود چبود جان عشاق

فدای خاکپای تست ای طاق

یگانه در جهان جز تو کسی نیست

جهان نزد تو جانان جز خسی نیست

همه بهر تو پیدا کرد بیچون

در آن منزل سرای هفت گردون

غلام و چاکر تست این یگانه

یقین خورشید از آن دارد زبانه

مه از شرم رخت بگداخت اینجا

برتیرت سپرانداخت اینجا

تو از نوری و ذاتی در حقیقت

سپهسالار دینی و شریعت

همه اشیاء بتو گشته منور

چه تحت و فوق چه افلاک و اختر

زمین با قدر تودر عین دیدار

حقیقت یافته درخویش اسرار

فلک از نورتو روشن شد ای دوست

جهان تابنده گلشن شد ای دوست

اگر تو پیشوائی برتمامت

تو خواهی بود هم شاه قیامت

همه در سایهٔ تو در پناهست

که خواهی این گدایان را ز شاهست

گدای خرمنت منصور آمد

از آن در حضرتت منصور آمد

بجز تو کس نداند تا بمحشر

توئی در ذات آدم شاه و سرور

ره ذرات من بنمای با خویش

حجاب جمله شان بردار از پیش

چو ره دادند در عین وصالت

رسیده یافته عین کمالت

مگردان دورشان ازخویش جانا

مکن محروم این درویش جانا

تو دارم در دو عالم کس ندارم

بجز تو راه پیش و پس ندارم

تو دارم زانکه بخشیدی لقایم

حقیقت درد را کردم دوایم

تو دارم زانگه بیشک بحر رازی

از آن از هر دو عالم بینیازی

ترا دارم که ذاتی در دل و جان

ترا میبینم ای دیدار خوبان

سلامت میکنم اینجا سلامت

که ازتو یافتم عین وصالت

سلامت میکنم ای برگزیده

که مثل تو دگر عالم ندیده

سلامت میکنم ای ماه عشاق

که درجانی و جان از تست کل طاق

سلامت میکنم زیرا که جانی

درون جان تو گفتی من رآنی

سلامت میکنم زیرا که شاهی

توداری فرد دیدار الهی

سلامت میکنم بخشایشی کن

مرا در جان ودل آرایشی کن

سلامت میکنم اندر سردار

مرا اینجایگه ضایع بمگذار

سلامت میکنم دستم بریده

ز سرّ تست اینجا آرمیده

سلامت میکنم تا خود بسوزم

ز نورت شمع جانم برفروزم

سلامت میکنم درجزو و در کل

نباشد حکم ما ای دوست هر ذل

حقیقت بود منصور حقیقت

ز سر تا پای او نور حقیقت

بتو زنده است جانش بر سردار

تو میگوئی درونش سرّ اسرار

تو میگوئی هوالله در درونم

از آن عشاق اینجا رهنمونم

ترا میبینم اینجا گاه الحق

که درجان میزنی جانا انالحق

ترا میبینم اندر جسم و درجان

که میگوید اناالحق ذات اعیان

تو ذاتی جملهٔعالم صفاتت

تمامت گم شده در نور ذاتت

تو خورشیدی و عالم هست ذرات

همه فعلاندو تواندر صفت ذات

چو خود منصور از تو راز دیده

ترا در دیده خود او باز دیده

چگویم وصف تو توبیش از آنی

که خود نعت و ثنای خویش خوانی

چگویم وصف تو ای سرور کل

که خود وصف خودی ای سرور کل

همه هستی من از دیدن تست

دلم جز تو دو دست از دیگران شست

توئی نزدیک تو کای راهدیده

ز خود گفته یقین از خود شنیده

جهانت در تعجب ماند آخر

که بیچون آمدی در وی تو ظاهر

زمین از عزت تو نور دارد

که از تو این ز جان دستور دارد

ز نور شرع اندر کل آفاق

شدم ای جان و دل من در جهان طاق

ره شرعت سپردستم به تحقیق

که تا آخر تو بخشیدیم توفیق

ره شرع تو بسپردم در اینجا

مرا در شرع خود کردی تو یکتا

ره شرع تو بسپردم یقین من

از آنم کردی اینجا پیش بین من

ره شرع تو بسپردم در این راز

از آنم کردهٔ اینجا درم باز

ره شرع تو هر کو کرد جان شد

چو جان درجملگی صورت عیان شد

ره تو کردهام تا درگه تو

منم امروز جانا در ره تو

تو معشوقی واکنون من چه جویم

توی محبوب رازت با که گویم

تو معشوقی و من مسکینم ای دوست

از آن دارم چنین تمکینم ای دوست

حبیب خالق بیچون توئی شاه

که ازحال منی اینجای آگاه

چو تو اینجایگه کل حاضری باز

حقیقت درد ودیده ناظری باز

طفیل تست جسم و جان منصور

توی پیدائی و پنهان منصور

طفیل تست این دنیا سراسر

قیامت با یک انگشتت برابر

ز قرآنت چنانم من خبردار

که میگویم هوالله سرّ اسرار

مرا تا جان بود جان میفشانم

ز پیدائیت جان زان میفشانم

تو ای دلدار و در دل راز گوئی

تو ای نطقم که هر دم بازگوئی

حدیث عشق تو اندر سر دار

ابا شیخ کبیرت صاحب اسرار

جنیدت چاکر و شبلی غلامند

حقیقت در ره تو ناتمامند

توقع یا رسول الله دارم

که ایشانند اینجا گاه یارم

نظر درحال ایشان کن بتحقیق

مرایشان را درآنجا بخش توفیق

حقیت از تو اینجا هر چه هستند

ز شوق نام تو امروز مستند

هر آنکو کرد ما را اینچنین خوار

مر او را بخش اینجاگه خبردار

مر او را از بقا بخشی کمالش

نمود خویش بنمائی زوالش

توی فی الجمله ناظر باکه گویم

بجز وصل تو اینجاگه چه جویم

زمین و آسمان اینجا طفیل است

ملک با آدمی درجنب خیل است

نیارم مدح تو اینجایگه گفت

که مدح تو حقیقت پادشه گفت

وصالم بخش چون من بر سردار

حقیقت هستم ازوصلت خبردار

وصالم بخش چون اندر نمودت

فنا خواهم شد اندر بود بودت

وصالم بخش با اندر وصالت

نباشم هیچ جز اندر خیالت

جمالت گرچه ظاهر می نهبینم

ولیکن کل نما عین الیقینم

فنا خواهم شدن اندر ره تو

یقین از جانم اینجا آگه تو

حقیقت بهترین و مهترینی

حقیقت رحمة للعالمینی

توئی جان و همه همچون طلسم است

به هر کسوت نموده عین اسم است

حقیقت در یقین دانم خدایت

که میبینم به هر چیزی لقایت

لقایت در همه ظاهر نموده است

مرا دیدار تو آخر نموده است

بشرعت مدح گفتم در حقائق

اگرچه مینیاید اینت لایق

در ذات و صفات و عین الیقین فرماید

کجائی تو که دربود و جودی

تمامت را در اینجا بود بودی

حقیقت من رآنی گفتهٔ تو

مرا این جوهر کل سفتهٔ تو

تو جانی از همه اینجا مبرا

حقیقت درنهان و جمله پیدا

خدائی در حقیقت تا بدانند

همه اهل شریعت تا بدانند

تو درجان من اینجا کدخدائی

حقیقت مر خدائی مینمائی

توی اینجا اناالحق گوی جانا

نمودستی بمن راز نهان را

توی الله لیکن کس نداند

بجز منصور اینجا کس نداند

توی الله در دیدار منصور

که اورا کردهٔ درخویش مشهور

توی الله ای ذات همه تو

حقیقت عین ذرات همه تو

نخواهم گفت بیش از این چگویم

توی با من کنون دیگر چه جویم

حقیقت شیخ احمد مینگر نور

کنون اندر درون جان منصور

حقیقت مدح گو تا زنده گردی

چو خورشید یقین تابنده گردی

چنینش مدح گو تا ره بری تو

که در دیدار کل پیغمبری تو

چنانش مدح کردی در دو عالم

که تا بنمایمت دیدار مردم

چنینش مدح گو تا رخ نماید

ترامانند من پاسخ نماید

چنینش مدح گو تا شاه عشاق

ترا اینجا کند دلخواه عشاق

چنینش مدح گو گر سالکی تو

که بنماید ترا صدهالکی تو

چنینش مدح گو چون من درین دار

که گرداند ترا از خود خبردار

چنینش مدح گو تا با او اینجا

ترا در جان درینجا گاه پیدا

اباتست این زمان ای شیخ احمد

ترا بنمود منصور و مؤید

اباتست این زمان در کوی عالم

رسانیده ترا در سوی عالم

اباتست این زمان گر تو به بینی

ورا مانند من صاحب یقینی

اباتست این زمان گر یار خواهی

نظر کن رویش ار دلدار خواهی

بجز رویش مبین در عالم خاک

که تا باشی تو در هر دو جهان پاک

بجز رویش مبین اینجا تو در تن

که گرداند ترا چون ماه روشن

بجز رویش مبین اینجا تو درجان

که دیدارت کند اینجای اعیان

بجز رویش مبین اینجای در دید

که بنماید عیانت سرّ توحید

بجز رویش مبین اینجا ز ذرات

که گرداند ترا در جملگی ذات

بجز رویش مبین تا در عیانت

نماید بیشکی جان و جهانت

بجز رویش مبین گر کاردانی

تو میباید که او را یار دانی

تو او را بازدان چون یار کل اوست

حقیقت در همه دیدار کل اوست

تو او را باز بین اینجا حقیقت

مرو بیرون تو از سرّ شریعت

ترا یکسان کند در وصل اینجا

نماید دید خود در اصل اینجا

ز دیدش برخور اینجا همچو مردان

رخ از آثار شرع او مگردان

ز دیدش هر که در اینجا یقین شد

چو منصور اندر اینجا پیش بین شد

از آن من پیش بین واصلانم

که جز او در اناالحق میندانم

از آن من در یقین دیدار دارم

که چون او مونس و غمخوار دارم

مرا با شرع او اینجاست اسرار

ز شرع او مرا کردست بردار

مرا با شرع او جان در میانست

ابا دیدش چه جای دید جانست

مرا با شرع او بسیار راز است

که شرع او مرا کل کارساز است

حقیقت شیخ من بسیار گفتم

تو یاری من همه با یار گفتم

حقیقت چون تو یاری پس چه جویم

تو درجان منی پس باز گویم

یقین بشناس احمد در شریعت

که آخر بازدانی از حقیقت

یقین بشناس احمد را ز تقوی

که احمد آمده دیدار مولا

بجز او نیست اینجا تا بدانی

ورا میزیبد این صاحبقرانی

بجز او نیست اندر هر دو عالم

که دمدم میدمد از جان ودل من

وصال او خدا میدان تو ای شیخ

که جز حق نیست اندر جسم و جان شیخ

ز هر سری که میگوئی ازو گوی

درون جزء و کل دیدار او جوی

هر آن سالک که اینجا او عیان دید

ازو دید ار ذات جان جان دید

هر آن سالک که خاک درگهش شد

به آخر ار نمودی آگهش شد

هر آن سالک که بیند جمله احمد

شود در عشق منصور و مؤید

در او زن اگر مرد رهی تو

اگر از دیدش اینجا آگهی تو

محمد حق شناس ای سالک اینجا

که تا بینی مر او را هالک اینجا

چو منصور است دیدار محمد

ز عشقش رفته بردار محمد

تو گر شیخا دم بسیار گوئی

در این منزل تو دید یارجوئی

بجز احمد در کس را مزن باز

ز احمد گرد اینجاگه سرافراز

سرافرازت کند گر در ره او

چو من باشی حقیقت آگه او

ازو آگاه شو گر یار خواهی

ورا میبین اگر دیدار خواهی

همه دیدار پاک مصطفایست

از آن عالم پر از نور و ضیایست

دو عالم پر ز نور اوست امروز

مرا در جان و دل او هست امروز

درون دل چو خورشید منیر است

مرا در پایداری دستگیر است

درون دل نموده عین دیدار

مرا آورده اینجاگه بگفتار

ویم گفتار در عین زبانست

ویم اسرار در شرح و بیانست

زنم بیخود درینجاگه اناالحق

ازو گفتم بر تو سر مطلق

حقیقت مصطفی دانم خدا را

درون خویش بیچون و چرا را

دلم در واصلی بهره ازو یافت

ز دیدش هرچه دیداینجا نکو یافت

دلم در واصلی او نهان شد

در او گم گشت و آنجاجان جان شد

دلم در واصلی یکتای اویست

از آن در جزء و کلی جای اویست

همه جائیست اینجا حاضر ماه

ز سرّ جملگی او هست آگاه

درون جمله اشیا نگر تو

حقیقت نور او بین سر بسر تو

سراسر نور اودارد جهان بین

درون جان و دل بگشا جهان بین

بچشم دل ببین نی چشم صورت

که نور اوست جان اندر حضورت

بچشم دل ببین دیدارش اینجا

حقیقت جملگی اسرارش اینجا

بچشم دل نظر کن ذات پاکش

عیان گشته در این اسرار خاکش

بچشم دل ببین و کن نظر باز

که بنموده ترا انجام و آغاز

خبر کردت ندانستی تو او را

از آن افتادهٔ در گفت و گو را

تمامت واصلان در وصل اینجا

محمد یافتندش اصل اینجا

وصال مصطفی اینجا بدیدند

از آن پنهانیش پیدا بدیدند

وصال احمد ایشان را خبر کرد

شدند اندر ره شرعش همه فرد

اگر مرد رهی با درد اوباش

در اینجا از دل و جان مرد اوباش

اگر با درد او آئی دوائی

در آنجا دم زنی اندر خدایی

ترا تا درد او نبود حقیقت

نه بسیاری درو راه شریعت

کجا این سر میسر گردد ای یار

کاناالحق گوی از عین الیقین یار

ترا آن لحظه آن آید میسر

که آیی از نمود خویش بر در

فنائی در بقائی باز بینی

یقین انجام با آغاز بینی

از اول پاکی راهست تقوی

ز بعد دید تقوی عین مولا

درین ره پاکبازان پاکبازند

برو جان را درین ره پاک بازند

درین ره پاکبازان گوی بردند

که از بود وجود خود بمردند

درین ره پاکبازان راه دیدند

حقیقت خویشتن بردار دیدند

درین ره پاکبازان محرمانند

که جز جانان ز عالم میندانند

درین ره پاکبازان ذات گشتند

بری از جمله ذرات گشتند

درین ره پاکبازان دید دیدند

که در پاکی سوی منزل رسیدند

درین ره پاکبازی کرد منصور

چنین کاری نه بازی کرد منصور

درین ره پاکبازی کرد و جانداد

ز جانان داد تا درد ار جان داد

درین ره پاکبازی زاد راهست

پس آنگه در میان دیدار شاهست

درین ره پاکبازی کن که رستی

درون پردهٔ جانان نشستی

درین ره پاکبازی کن که ذاتی

گمان کم کن که در عین حیاتی

چو کردی پاکبازی در بر شاه

کند ز اسرار کل آن جات آگاه

براه پاکبازان زن قدم تو

که ناگه خود به بینی درحرم تو

براه پاکبازارن رو که توفیق

ترا باشد وز آن بینی تو توفیق

اگر تو پاکباز آئی درین راه

چو ما بیشک رسی نزدیک آن شاه

اگر در پاکبازی سر ببازی

مثال انبیا سر برفرازی

از آن در پاکبازی سرفرازم

که از کون و مکان من بینیازم

دم پاکان زدم در آشنائی

در اینجا یافتم دید خدائی

دم پاکان زدم تا کل شدم من

حقیقت در حقیقت کل بدم من

از آنم کل که اندر پاکبازی

برفتم بر سر عشق مجازی

مرا در عشق کل شرح و بیانست

به هر لحظه هزاران داستان است

مرا در عشقبازی پاکبازیست

از آن ذاتم حقیقت بینیازیست

چو ساقی ازل با ماست امروز

درین جام دلم پیداست امروز

چو ساقی ازل دادست این جام

ازین مستی همی بینم سرانجام

در بیخودی و مستی و کشف ذات فرماید

چو ساقی ازل جامی مرا داد

درم از بود خود اینجام بگشاد

چو ساقی ازل عین عیان است

نشانش در نشان بینشانست

چو ساقی دمبدم در جان نمودار

کند کردم بسر عشق دیدار

مرا ساقی درون جانست بنگر

دمادم میدهد نقلم ز ساغر

از آن ساغر که دل طاقت ندارد

بجز منصور این طاقت نیارد

چه جامی آن کزین نه کاسهٔ چرخ

در اینجاگاه آورده است در چرخ

فلک بوئی از آن مییافت اینجا

بسر پیوسته گردیده است اینجا

از آن میگردمی شیخا بنوشی

تو این نه خرقه ازرق بپوشی

بساقی بخش اندر آخر کار

چو گردی از رخ ساقی خبردار

میی عشق اندر اینجانوش کن شیخ

ز عشقش جان و دل بیهوش کن شیخ

میی در کش که منصور آن کشیدست

جمال یار درآنمی بدیداست

میی درکش که آنجا گه حلال است

از آن منصور در عین وصال است

میی درکش که تا جانان به بینی

نگار خویشتن آسان به بینی

میی درکش که جانت زنده گردد

بساط هستی اینجا در نوردد

میی در کش که در مستی درآئی

در آنمستی زنی دم از خدائی

میی درکش که بینی عین دیدار

حقیقت جسم آید ناپدیدار

از آنمی خور که من خوردستم ای شیخ

بسوی یار ره بردستم ای شیخ

از آنمی خور که بودت بود گردد

سراپایت بکل معبود گردد

از آن می خور که گردی در زمان ذات

اناالحق میزنی بر جمله ذرات

در آن می زن اناالحق همچو من تو

عیان خویش را در تن بتن تو

در آن می زن اناالحق بردریار

که کل بینی عنایت لیس فی الدار

در آن می زن اناالحق همچو حلاج

تو بر فرق سپهر آئی بر آن تاج

از آن می خوردهام شیخی گزین من

حقیقت دوست دیدستم یقین من

از آن می خوردهام از دست جانان

از آنم این چنین من مست جانان

از آن می خوردهام در عز و در ناز

که دیدستم رخ دلدار خود باز

از آن می خوردهام بیخویشتن من

که خورشید ستم اندر ذات روشن

هم در این معنی بنوع دیگر فرماید

چنان مستم کنون در روی ساقی

که درمستی نخواهم ماند باقی

چنان مستم که پای از سر ندانم

بجز ساقی در این رهبر ندانم

چنان مستم که ساقی پیش بینم

ولیکن دید ساقی خویش بینم

چنان مستم درینجان فنا من

که میبینم همه عین بقا من

ز مستی در همه کون و مکانم

اناالحق میزند عین العیانم

حقیقت شیخ ازین می باز خور تو

گذر کن بعد از این از ماه و خور تو

حقیقت شیخ ازین یک جرعه کن نوش

بجز او جملگی گردد فراموش

حقیقت شیخ از این جرعه خبردار

که در مستی به بینی روی دلدار

منم مست و شده ازدست اینجا

از آنم جام بشکسته است اینجا

بده جامی دگر ساقی به از این

نه جای تلخ جای خوب و شیرین

اگر من جام بشکستم تو جامی

دگر ده تا بیابم زود نامی

اگر من جام بشکستم دراینجا

تو جامی ده در اینجا گه مصفا

اگر من جام بشکستم حقیقت

درون جام دیدم دید دیدت

درون جام میبینم ترا من

کشیدم از تو پر جور و جفا من

درون جام میبینم رخ تو

همی بینم ز جام فرخ تو

توی جانا اناالحق گوی ما را

که گردان کردهٔ چونگوی ما را

توی جانا درون جان نهانی

اناالحق میزنی باقی تو دانی

ز مستی شیخ ما را دار معذور

که طاقت طاق شد درجان منصور

ز مستی شیخ هستی یافتستم

یقین جانان ز مستی یافتستم

ز مستی شیخ من عین عیانم

از آن اندر نشان بینشانم

زمستی در صفاتم بیشکی ذات

ز ذاتم مست کرده جمله ذرات

همه ذرات من از مستی عشق

اناالحق میزنند از هستی عشق

همه ذرات من از روی جانان

بماندستند مست روی جانان

همه ذرات من اینجا عیانند

ازین مستی حقیقت جان جانند

همه ذرات من درتست اعیان

نخواهد ماند یاد دوست پنهان

از آن جرعه که ساقی داد بشکست

حقیقت نیست شد دیگر شده هست

دمادم جام خواهم خورد اینجا

که ازمستی بمانده فرد اینجا

دمادم جام خواهم من از این خورد

که خواهم بود دائم در جهان فرد

دمادم جام خواهم خورد معنی

کزین جامم بکل دیدار مولا

دمادم نوش خواهم کرد این جام

که میبینم در او آغاز و انجام

نظرکن هان و جام آخر به بینم

که به آمد ز جام اولینم

ز ساقی مر مرا جام است اینجا

ز ساقی مر مرا کامست در کام

چو کام دل ز ساقی یافتستم

در اینجا خویش باقی یافتستم

بخواهد خواند آخر تا ابد من

حقیقت فارغ از هر نیک و بد من

نخواهم ماند اینجا گاه باقی

ولکین مینخواهد ریخت ساقی

درین حیرت که منصور است سرمست

نگاهی میکند اندر سرمست

بدست یار دست خویش بیند

حقیقت جام می در پیش بیند

چنان درپاکی او مست آمد

که دست یارش اندر دست آمد

چو من از روی جانان زار و مستم

بت خود در بر جانان شکستم

بت من لاجرم بشکست و جان شد

حقیقت بت پرست اینجا عیان شد

بت ما لاجرم بشکست دلدار

پس آنگه بت پرست آمد پدیدار

چنان مستم که بت بشکسته بینم

حقیقت خویش را پیوسته بینم

منم شیخا حقیقت بت شکسته

ز ننگ و نام دنیا باز رسته

درین معنی منم هشیار معنی

قلندروار اندر دار دنیا

قلندر در جهان منصور آمد

که از جان و جهان او دور آمد

چو رخت افکندهام این لحظه بر در

از آنم در ره معنی قلندر

قلندر وار اینجا پاکبازم

که در پاکی حقیقت پاکبازم

میان پاکبازان در خرابات

گذشتم من ز تقلید خرافات

میان پاکبازان رند و مستم

کزو گردم حقیقت هر چه هستم

خرابات فنادان و درو رو

ز من این نکتههای بکر بشنو

اگر خواهی شدن سوی خرابات

نمیگنجد در اینجا عین طامات

اگر خواهی شدن جان بر کف دست

نهٔ دلدار چون گردی تو سرمست

بجانی جرعهٔ اینجا بجز تو

اگر میشایدت کلی بخور تو

بصد جان جرعهٔ اینجا فروشند

همه تقلید اینجا چون بپوشند

در آن خمخانه کان منصور دیده است

که غمهاراسرار نور دیده است

اگر راهت دهند آنجا حقیقت

نگنجد اندر آنجا گه طبیعت

در آن خمخانه چون رفتی فنا شو

ز بود خویش آنگه آشنا شو

چو ساقی اندر آن خمخانه بینی

تو عقل و دین و دل دیوانه بینی

بجز از دست ساقی می مخور باز

که گرداند ترا ساقی سرافراز

ز دست ساقی ار جامی بنوشی

زمانی تن زن آنجا درخموشی

خموشی کن مرو بیرون ز خود تو

وگر نه میبریزی خون خود تو

در آن خمخانه بنگر جمله عشاق

که ایشان گشته ازمستی می طاق

در آن خمخانه بنگر سالکان را

فداکردی بکلی جسم و جان را

در آن خمخانه بنگر واصل ای یار

یقین منصور آنجا واصل یار

چو منصور است ساقی بسکه باشد

بجز او اندر اینجاگه چه باشد

میی دارد در آن خمخانهٔ عشق

که بیشک آن خورد دیوانهٔ عشق

میی دارد که گر خوردی نمیری

اگر تو خود گدا یا شاه و میری

میی دارد که جان بخش حیاتست

در آن می بیشکی دیدار ذاتست

میی کان هر که خورد از خود برون شد

اگر عاقل بود عین جنون شد

میی کان هر که خورد از دید معنی

برون تا زد ز جان دردید معنی

میی کان هر که خورد از عین دیدار

شود از هر دوعالم ناپدیدار

میی کان هر که خورد از لاعیان شد

ولی در صورت اینجاگه عیان شد

میی کان هر که خورد از گفت و گو رست

بماند تا ابد اینجایگه مست

میی کان هر که خورد از خود فناشد

پس آنگه در فنا دید خدا شد

میی کان هر که خورد اینجای الحق

زند مانند من هم او اناالحق

حقیقت هر که را این آرزویست

درین معنی چه جای گفت و گویست

در اینجا گفتگو گر میکنی باز

درون شو تا به بینی ای سرافراز

در سلوک و وصول فرماید

چنین میدان اگر صاحب یقینی

که خود اینجای روی خویش بینی

اگر داری سر آن کاندر اینجا

که بازی هم تن و هم جان در اینجا

قدم در نه اگر جان تو شادست

که بی ساقی در اینجا در گشاد است

چو رفتی خرقهٔ صورت گرو کن

یقین جان کهن اینجا گرو کن

گرو کن خرقه تا ساقی حقیقت

بگرداند ترا باقی حقیقت

گرو کن خرقه و تسبیح اینجا

که پیش آرد ترا جان مصفا

بیک جامت کند اینجایگه مست

مده زنهار اینجا گاه ازدست

بیک جامت کند از خویشتن دور

شود سر تا قدم نور علی نور

بیک جامت کند سرمست اسرار

برو آنگاه بیخود بر سر دار

بیک جامت کند از خویشتن گم

تو باشی جوهری در عین قلزم

بیک جامت کند اینجا یقین ذات

صفات خویش بینی عین ذرات

بیک جامت کند عین خرابی

تو جانان بینی و خود را نیابی

بیک جامت کند رسوا حقیقت

شوی از جان جان شیدا حقیقت

بیک جام دگر خود را گرو کن

نگه کن جام آن سر بیسر و بن

رخ معشوق در جانت عیان بین

نشان درجام و او را بی نشان بین

رخ معشوقه اندر جام بنگر

از او آغاز تا انجام بنگر

زمانی صبر کن در عین مستی

مکن زنهار یکدم خودپرستی

زمانی صبر کن تا صاف گردی

نمود عین و نون و کاف گردی

زمانی صبر کن تو پای میدار

که آن حضرت نماید عین دیدار

زمانی صبر کن میگویمت من

که مر جام مئی بینی تو روشن

چو روشن بینی آنجا گاه یک جام

ز شوق دوست آن را ریز در کام

بناکامی بنوش و کام برگیر

بقدر ار میتوانی جام برگیر

حقیقت هر کسی بر قدر خود باز

تواند دید اینجا گاه این راز

چو خوردی از می آخر در آخر

جمال یار خود بینی بظاهر

چو خوردی یار بینی در درونت

در آن مستی بود او رهنمونت

چو خوردی یار بینی در تن و دل

از آنت او کند در جانت واصل

چو خوردی از عیانش وصل بینی

تو خود را در تمامت وصل بینی

چوخوردی یار گردی در همه ذات

یکی بینی عیانی جمله ذرات

چو خوردی بازبینی خویشتن تو

ولیکن مینبینی جان و تن تو

چو خوردی صبر کن اندر بریار

که تا یابی تو خود را در بر یار

حقیقت بیخودی این سر نماید

ترا این سر کل ظاهر نماید

حقیقت بیخودی تو حضور است

وگرنه درخودی عین نفور است

حقیقت بیخودی دان سرّ اسرار

ورگرنه در خودی مانی گرفتار

کمال بیخودی وصل است بنگر

مر این معنی ما اصل است بنگر

کمال بیخودی اکسیر ذاتست

در این معنی چو سالک رانجاتست

اگر بیخود شوی این سر بدانی

ز پنهانی خود ظاهر بمانی

اگر بیخود شوی زینمی که گفتم

نمایم بیشکی راز نهفتم

اگربیخود شوی با او بمانی

بجز او در همه عالم ندانی

اگر بیخود شوی او خود بماند

بجز واصل در این معنی نداند

که اندر بیخودی درمان عشق است

کسی داند که در فرمان عشق است

چو در فرمان عشق آئی فنا گرد

ولی باید که باشی صاحب درد

چو در فرمان عشق آیی بمعنی

تو باشی آنگهش دیدار مولی

چو در فرمان عشق آئی به بین خود

بجز عین الیقین اندر یقین خود

چو در فرمان عشق آئی برستی

همه معشوق خود بینی و رستی

چو در فرمان عشق آیی حقیقت

شود باقی ترا عین طبیعت

توی معشوق و عاشق در میانه

یکی باشند صورت در میانه

یکی باشند هر سه اندر این راه

نباشد هیچ چیزی جز رخ شاه

یکی باشید سه دیدار کرده

به بینی خویشتن بردار کرده

چه دانی شیخ کاین معنی چگونه است

که ازعقل این معانی کل برونست

نیارد عقل بردن ره در این سر

کجا این سرو را گردد بظاهر

نیارد عقل پی بردن درین راز

وگرنه پرده کی آید دگر باز

چو گردد محو عشق آید پدیدار

حقیقت عشق را گردد خریدار

فنا باقیست گر تو راه بینی

فنا بنگر که بیشک راه بینی

فنا باقیست مردان جمله دانند

که جز عین بقا آن را ندانند

فنا باقیست گر گردی فنا تو

خدا گردی و گردی در بقا تو

فنا باقیست کلی در بقایش

بقا بینند آنگه در بقایش

در اینجا باش در عین فنایت

خدا را مینگر عین بقایت

ز ناگه عین مستی شور آرد

ترا در عین مستی زور آرد

در آن شور ار شوی بیدار باری

چنین بنگر حقیقت مردکاری

در آن شور ار شوی آگاه معنی

تو باشی در حقیقت شاه معنی

در آن شور ارشوی از خود برون تو

یکی بینی حقیقت کاف و نون تو

در آن شور ار شوی آگاه در دین

یقین گردی تو اندر عین تحسین

در آن شورت یکی آید پدیدار

خدایت بیشکی آید پدیدار

در آن شورت در آن یکی نماید

ترا از بود خود اندر رباید

همه مردان چو در اینجا رسیدند

بجز حق هیچ اندر خود ندیدند

همه مردان در اینجا گه شده کل

فغان کردند از کل همچو بلبل

همه مردان در اینجا دردم لا

حقیقت محو گشته بر دم لا

حقیقت شیخ در این معنی عشق

یکی بوده است او را هستی عشق

یقین خوانند آنرا سالکان ذات

که اعیانست اندر نور ذرات

که بیند آنکه او باشد حقیقت

عیان هم ذات بشنو از شریعت

اگر تو دم زنی اینجایگه تو

بریزد خون شهت اینجا گه تو

در آن مستی حقیقت در نظر هست

کسی کو را ردر این معنی خبر هست

از آن اولش لطفست آخر

دگر قهر است اگر بینی تو ظاهر

ولیکن در شریعت این دو خوانند

ولیکن سالکان جز یک ندانند

حقیقت لطف و قهرش در یکی دان

تو لطف و قهر ذاتش بیشکی دان

چو لطف و قهر او یکسانست با هم

چرا باید ترا خوردن درین غم

ز لطف و قهر جانان شاد میباش

چو منصور از جهان آزاد میباش

ز لطف و قهر جانان در یکی شو

مکن سستی و آخر پیش بین شو

شراب قهر خواهی خورد ناچار

چنین خواهد بدن در آخر کار

سرانجام همه عالم چنین است

کسی داند که در عین الیقین است

سرانجامت چنین خواهد بدن شیخ

در آخر کل یقین خواهد بدن شیخ

چنین خواهد بدن در آخر کار

ولی در مرگ باشد عین دیدار

کسانی کاندرین دار فنایند

بصورت نقش زهدی مینمایند

از این معنی کجا آگاه گردند

ولیکن گرد دید شاه گردند

بمیر از خویش تا باقی بمانی

نظر در منظر ساقی بمانی

بمیر از خویش اگر تو مرد راهی

که اندر مرگ یابی هرچه خواهی

بمیر از خویش تا یابی بقایت

که در مردن بیابی کل لقایت

بمیر از خویش و نقش از عشق بردار

طمع ازدید نقش خویش بردار

بمیر از خویش تا زنده بمانی

یقین یابی لقای جاودانی

بمیر ای شیخ پیش از مردان خویش

حجاب صورتت بردار از پیش

بمیر از خویش و بنگر جان جانت

که جان جان کند کلی عیانت

بمیر از خویش شیخ وذات شو تو

عیان جمله ذرات شو تو

بمیر از خویش شیخا حق ببین هان

حیات اینجاست در عین الیقین هان

چو میخوردی بمیر از خویش اینجا

که بینی جملگی در خویش اینجا

کسانی کین می دلدار خوردند

در آن مستی بر دلدار مردند

کسی کین می خورد از خود بمیرد

حقیقت دان که هرگز مینمیرد

بسی خوردند نیمی از کف دوست

برون رفتند کل از کسووت دوست

بسی خوردند و حیرانند اینجا

بجز جانان نمیدانند اینجا

بسی خوردند و در عین حیاتند

نیارم گفت اگر وی در مماتند

بسی خوردند و رفتند از میانه

رسیده درحیات جاودانه

بسی خوردند و آگاهند از شاه

حقیقت شاه میخواهند از شاه

بسی خوردند و در عین وصالاند

ز زخم تیغ تیز اینجا ننالند

بسی خوردند ازین می شیخ عالم

ولی چون من که زد اینجایگه دم

بسی خوردند تا دیدند رویم

یقین امروز اندر گفت و گویم

همه زین جام می با بهره هستند

کسانی مست و دیگر نیم مستند

کسی باید که این می را بنوشد

که همچون من بجان و دل بکوشد

یکی گردد در این بازار معنی

اناالحق گوید او بردار معنی

یکی باید که چون من در میان او

دمد در عین مستی جان عیان او

بصد جان من خریدم جان جانان

از آن دیدم حقیقت جام جانان

بصد جان من خریدستم یکی جام

که تا جامم شکست اندر سرانجام

ز جام آخرم کن مست ساقی

مرا داد و در آنم کرد باقی

مرا جامی از آن خمخانه آورد

حقیقت نوش کردم از سر درد

چو کردم نوش بیرون یافتم خود

شدم فارغ یقین از نیک و از بد

چو کردم نوش جامی بود پرنوش

بجز ساقی جهان کردم فراموش

چو کردم نوش آن جام همایون

حقیقت یافتم عالم دگرگون

به آخر چون مکان کون گشتم

حقیقت صد هزاران لون گشتم

نمود خویش دیدم جمله اشیا

حقیقت آمدم در جمله پیدا

همه خود دیدم و ذات خداوند

مرا با ذات بود اینجای پیوند

ابا دلدار آنجا راز گفتم

ز هر شرحی ابا او بازگفتم

نیارم وصف کردن کین دراز است

که این معنی نه از عین مجاز است

نیارم وصف کردن این بیکبار

ولیکن تو ز هر معنی خبردار

دمادم سرّ معنی آشکار است

ز معنی راز پنهان آشکار است

چو شیخ این جام عین وصل آمد

نمودم در یکی در اصل آمد

نظر کردم بجانان بود جانم

تنم بد آشکارا و نهانم

نظر کردیم جانان بود منصور

ولی پیدا و پنهان بود منصور

ز پیدائی چنان یکتا نمودم

که چشم عقل و دل شیدا نمودم

نبود و بود گشتم درمیان من

نظر کردم همه کون و مکان من

یکی دیدم وجود خویشتن من

از آن کردم سجود خویشتن من

از اوّل بود هستی آخر کار

اناالحق گفت جانانم بیکبار

رخم بنمود تا شیدا بماندم

من اندر عقل ناپیدا بماندم

نه عقلم بود اندر سرّ جانان

اناالحق گفت و بنمودم بدینسان

بعقل این راز شیخا کس نیابد

مگر آنکو خود آید عشق یابد

اگر نه از عشق بودی رهبر اینجا

کجا بگشود می من بی در اینجا

در گوهر عقل و عشق گوید

دو جوهر دان تو عقل وعشق در خود

ولیکن عقل بیند نیک یابد

ازین هر دو اگر آگاه گردی

یقین دانم که تو در راه مردی

دو جوهر دان و مر این هر دو بشناس

پس آنگه تو ز نیک و بد بمهراس

دو جوهر دان تو اندر کام بیچون

که بنمودند رخ در کاف و در نون

حقیقت عقل ترسان است در خویش

در اینجا پردهها آورده در پیش

چنان ترسانست اینجا عقل بدفعل

نیاساید دمی از قال و از قل

جهان ترسان بود از بود خود او

ندیده در عیان معبود خود او

شب و روز است او از خوف مانده

دمادم میشود از عشق رانده

نیارد راه بردن در سوی شاه

نباشد همچو عشق از یار آگاه

ندارد آگهی از ذات بیچون

که او از خویش افتادست بیرون

اگرچه صد هزاران راز داند

نمود خود کجا او باز داند

بمانده قید در عقل است اینجا

همیشه مانده در نقل است اینجا

چنان در نقل و تقلید است مانده

بسی رو کرده اندر ره بمانده

درین دار فنا خوش مست وناخوش

دمادم میشود در عشق سرکش

دمادم معرفت میگوید از یار

که خود را در میان آرد پدیدار

دو پای او یقین درچه بمانده

بسی رو کرده اندر ره بمانده

اگرچه اول خلق آفریده است

ولیکن ذات جانانش ندیدهست

ز وصلش گاهگاهی بهره بخشد

دمادم مرد را هم زهره بخشد

که در عرفان چنان دم میزند او

همیخواهند که عشقش بشکند او

سخن از دید آرد در میانه

دمادم آورد در کل بهانه

نیارد کرد شرمی کان عیان است

اگرچه دایماً اندر بیان است

ولکین او زقرآن وز اخبار

بسی گوید حقیقت سر اسرار

چو از قرآن حقیقت راز گوید

ز سر دوست اینجا باز گوید

بقدر فهم در قرآن نظاره

کند آخر ندارد هیچ چاره

بکنه ذات قرآن کی رسد او

ولیکن آیت آیت بنگرد او

طلبکار است میجوید حقیقت

بمانده باز عقل اندر شریعت

اگر بگشایدش در آخر کار

ورا از عشق راز آید پدیدار

ز قرآن گر برد ره عقل در کل

برون آید یقین از رنج و از ذل

ز قرآن گر برد ره سوی جانان

یکی بیند همه در کوی جانان

ز قرآن گر برد ره در عیانش

یکی باشد همه شرح و بیانش

ز قرآن ره برد گر سوی آن دوست

برون آید ز مغز ای دوست در پوست

ز قرآن گر برد ره در خدائی

ابا عشقش بود کل آشنائی

ز شرح عقل گفتستیم بسیار

مرا مقصود باشد دیدن یار

ز شرح عشق هر دم باز گویم

نه از یک نوع صد گون راز گویم

در نموداری عشق به هر انواع گوید

اگرچه سالک خوب ظریف است

دمادم در همه کاری لطیف است

نظام عالم از عقلست تحقیق

کسی کز عقل اینجا یافت توفیق

هدایت یابد اندر آخر کار

درو اسرار جان آید پدیدار

ممان در عقل گر تو مرد راهی

وگرنه اندرین منزل بکاهی

ممان در عقل خود با عشق میباش

که در اینجا نماید عشق نقاش

حقیقت عشق اینجا گه سفر کرد

چو باز آمد همه زیر و زبر کرد

حقیقت خانهٔ عقل اندر اینجا

نگیرد لیک او با نقل اینجا

چوباز آمد خرابی کرد آخر

که شد اسرارش اینجاگاه ظاهر

اگرچه خانه بردار است در عشق

کند در نقل در پیوستگی عشق

چو عشق خانه آمد در خرابی

ز بیت او بتابد آفتابی

شود روشن بنور عشق اینجا

ابا عشق آید اندر وصل یکتا

یکی گردد بنور عشق جانان

شود در عشق اینجا گاه پنهان

چو روشن گردد او دلدار گردد

ز دید و بود خود بیزار گردد

حقیقت وصلش اندر پاکبازیست

چنین اسرارها اینجا نه بازیست

تو اندر عشق شو محو هوالله

دمی زن هر زمان در ما سوی الله

چه کردی جام وحدت نوش بیعقل

مکن زنهار از تقلید ما نقل

زمانی بیعیان اینجا چه باشی

ابی عین العیان اینجا چه باشی

در ایمان کوش اندر جام مستی

چو بشکستی ز خویشت باز رستی

تو تا با خویش باشی حق نیابی

شود مطلق که حق مطلق نیابی

تو تا با خویش باشی در میانه

کجا بینی خدائی جاودانه

برون از تست هم با تست بنگر

درین اسرار فهمی آر و بنگر

برون ذات هم با تست جانان

یقین دیدار او بنگر ز پنهان

برون از تست هم با تست دلدار

همو کرد آمدت از خود خبردار

برون از تست هم با تست معشوق

ترا از خود بباید جست معشوق

برون از تست هم با تست الحق

خداوندت زند در خود اناالحق

برون هستیی خود را نظر کن

همه ذرات ازین هستی خبر کن

ازین هستی که باشی رواز اینجا

چو اندر عین کل داری خور اینجا

ازین هستی که داری برخور ای دوست

که هستی برتر از ماه و خور ای دوست

ازین مستی که داری شاد میباش

ز جزو و کل به کل آزاد میباش

ازین مستی که داری روی او بین

همه از روی او اینجا نکو بین

تو هستی این زمان در جسم و جانت

نظر کن هستی کون و مکانت

تو مستی این زمان بنگر رخ یار

حقیقت عمر خود ضایع بمگذار

مکن ضایع تو اینجا زندگانی

که تا قدر خود اینجا گه بدانی

بدان قدر خود اینجا همچو مردان

رخ از عشق کل اینجا برمگردان

بدان قدر خود اینجا گه چو عشاق

که هستی جوهری در جزو و کل طاق

چوداری اندر اینجا قربت یار

اگر ای جان توهستی سر هر کار

بدان قدر خود اینجا همچو منصور

تو نزدیک شهی چه میروی دور

تو از نزدیکیان شاه هستی

حقیقت از یقین آگاه هستی

از آگاهی در اینجا گاه برخور

تو محبوب شهی از شاه برخور

تو برخور این زمان از شاه اینجا

که گرداند ترا آگاه اینجا

تو برخور این زمان از وصل امروز

که بیشک داری اینجا اصل امروز

چو در خمخانهٔ عشقی فتاده

بماندستی عیانی هست باده

بمستی راست ناید دیدن دوست

که خوانندت همه اهل دلان پوست

دمی مستی خوش است ای شیخ عالم

وگرنه مستی اینجا گه دمادم

بنزد عارفان و پاکبازان

ابی مغزی بود اینجا یقین دان

دمادم سرّ عشق آید پدیدار

دمی مستی تو و یک لحظه هشیار

کسانی کاندرین ره مست اویند

از آن در مستی کل هست اویند

که قدر خویش میدانند اینجا

همه از پیش میدانند اینجا

حقیقت پیش بینی واصلی است

ورنه بیجنون بیحاصلی است

دمی در بیش بینی راهبر تو

مرو از بود خود اینجا بدر تو

چو بیرون و درون دیدار جانست

ترا اندر درون عین عیانست

چو میخوردی ز خود بیرون مشو تو

مر این اسرار کل نیکو شنو تو

درونت با برون هر دو یکی کن

نمود خویش اعیان بیشکی کن

که با عشقت در اینجا راز باشد

کسی باید که او دمساز باشد

که سرّ عشق اینجا گه بداند

یقین پنهانی از پیدا بداند

اگر مرد رهی او را چنین بین

تو عقل و عشق اینجا پیش بین بین

دو جوهر با یکی ذاتست در تو

عیان در عین ذراتست در تو

دو جوهر با تو اینجا هم جلیساند

بمانده اندرین نفس خسیساند

دو جوهر با تو اینجا در حقیقت

یکی با ذات دیگر در طبیعت

بر ایشانست سر کار گاهت

حقیقت در عیان دیدار شاهت

چو هر دو با تو همراهند اینجا

حقیقت هر دو دل خواهند اینجا

نکو گفتیم شرحی و شنیدی

یکی دیگر بکلی آن بدیدی

ز سر عقل دانی نیز چندی

ز عشقت میدهم ای شیخ پندی

حقیقت عشق ورزاندر مکانت

که عشق اینجا بماند جاودانت

نباشد جوهری زیباتر از عشق

مبین اینجا حقیقت برتر از عشق

حقیقت عشق مغز بود بوده است

که بهر عاشقان اندر نمود است

حقیقت عشق دان دیدار الله

که او از کنه ذات اوست آگاه

بود اینجا بجز جانان نهبیند

کسی مر عشق را اعیان نه بیند

از آن گوئی نشانست اندر اینجا

حقیقت جان جانست اندر اینجا

حقیقت متصل با ذات باشد

عیان جملهٔ ذرات باشد

گهی بر صورت حیوان نماید

گهی بیصورت کل جان نماید

گهی باشد حقیقت روشنائی

گهی در ظلمت و عین سیاهی

گهی در خویش واحد مینماید

گهی مر خویش زاهد مینماید

گهی در ظلمت است و گاه در نور

گهی پنهان بود او گاه مشهور

بود کارش همه رندی و مستی

گهی در ظلمت و گه بت پرستی

گهی در کعبه باشد در مناجات

گهی مستانه و گه در خرابات

ز هر نوعی که میخواهد دگرگون

برون او یقین بیچه و چون

درین نیرنگها یکرنگ باشد

همه اینجا ورا درجنگ باشد

که داند سرّ عشق اینجا تمامی

گهی درپختگی و گاه خامی

کمال عشق آن دم بازبینی

که در یکی تو او را راز بینی

دوئی را اندر اینجا منگر اینجا

زدید او حقیقت برخور اینجا

یکی دان سرّ عشق از مخرج ذات

ازو بگشای اینجا گه معمّات

حقیقت واصلی پاکیزه ناید

که تا مراین معمّا بر گشاید

نه چندانست وصف عشقبازی

که برگیری مر او را تو ببازی

نه چندانست وصف عشق کردن

که بتوانی بگلشن راه بردن

نه چندانست وصف عشق اینجا

که گردد بر تو اینجا گاه پیدا

نه چندانست وصف او حقیقت

که بتوان یافت در عین طبیعت

توانی یافت عشق اینجا به تحقیق

گرت معشوق بخشد عین توفق

توانی یافت عشق آنجا با عیان

اگر میبگذری از کسوت جان

توانی یافت عشق اینجا بدیدار

ار از خویش گردی ناپدیدار

توانی یافت عشق اینجا یقین تو

اگر از عشق باشی پیش بین تو

حقیقت عشق منصوری طلب کن

چو کاری کرد خواهی با ادب کن

بود عشق آنکه روی دوست بینی

همه یکی چو مغز و پوست بینی

همه یکی نگر اینجایگه دوست

حقیقت بود او چه مغز و چه پوست

همه یکی نگر در حضرت ذات

چه خورشیدت یکی چه عین ذرات

همه یکی نگر از بود بیچون

در این حضرت در آنجایی چه و چون

همه یکی نگر گر کاردانی

بجز یکی در این حضرت ندانی

همه یکی است اینجا در حقیقت

ولی نادان و وی بیند طبیعت

همه اینجاست یکی در دم یار

در اینجا آمده از وی پدیدار

پدیدار است این جمله ز جانان

همه در حضرت خورشید تابان

پدیدار است این جمله ز بودی

در اینجا جملگی کرده سجودش

پدیدار است این جمله ز الله

همه ذرات او اینجای آگاه

یکی ذاتست بنگر لا بالا

همه ذرات در خورشید پیدا

چنان منصور در عشق است سرمست

که خود شد نیست میبیند بکل هست

چنان در عشق موصوفست منصور

که میبیند وجود خود همه نور

چنان در عشق منصور است واصل

که عالم جملگی جسم است و او دل

چنان از عشق شاها ناپدیدم

که با جانان درین گفت وشنیدم

چنان در عشق شاها زار و مستم

که جام پر می اینجاگه شکستم

چنان در عشق شیخا عین ذاتم

که جز او نیست در دید صفاتم

چنان در عشق شیخا بود گشتم

که در عین العیان معبود گشتم

چنان در عشق شیخا بردبارم

که محکوم اندر اینجا نزد یارم

چنان در عشق شاها مست ماندم

که در عشقش یقین بیدست ماندم

چنان شیخا سخن ازوصل گویم

که جز اصلش حقیقت مینجویم

چنین شیخا فتادستم چنین ز او

بخاک پایت اینجا سرنگونسار

که آتش بینم و منصور درهم

حقیقت سوز او در من دمادم

دمادم هستم و یک ذره در نیست

بر من هست اندر نیست یکیست

وصال احمدم در جانست پیدا

مرا آن ماه و خور تابانست اینجا

محمد رهنمای من در این سر

بود کو کرد سرّم جمله ظاهر

سراپایم از او در غرق نور است

دلم از نور او عین حضور است

حضور و نور من از مصطفایست

مرا او در درون جان صفای است

کمالم از محمد در یقین است

محمد در درون من یقین است

اگر وصلم نه ازوی باشد ای شیخ

یقین کارم نه نیکو باشد ای شیخ

چنان در مهر او مجروح ماندم

که جسمم رفت کلی روح ماندم

اناالحق گفتم و جان رفت دیگر

همه ذرات من شد در یقین خور

منم خورشید ذرات دو عالم

نهاده روی سوی من دمادم

منم خورشید و ذره پای کوبان

وصال ما در اینجاگاه جویان

چنان شد مست منصور اندرین راه

که میبیند عیان در خویشتن شاه

دمی بیجسم یک دم در وجودم

دمی جانم دمی اسرار بودم

دمی دردی کشم اندر خرابات

دمی صافی خورم اندر دم ذات

دمی بودم بود پیدا در این راه

زمانی محو گشته در بر شاه

بچشم من بجز جانان نیاید

که جمله نزد من جانان نماید

بچشم من بجز جانان پدیدار

نمیآید در اینجا بر سر دار

منم اسرار لاهوتی در این سر

که اندر قاف قربت گشت ظاهر

در این حضرت همه جویای مااند

حقیقت جملگی جویای ما اند

در این حضرت منم گم کردهٔ خویش

بغربت در پس این پردهٔ خویش

که داند راز من جز من حقیقت

که کردم راز خودروشن حقیقت

که داند راز من من خویش دانم

که بود خویشتن از پیش دانم

ندانم راز من جز من ندانند

کسانی کاندرین روی جهانند

جمال ما ندیدند اندر اینجا

که بگشاید در ایشان را در اینجا

در خود ما گشادستیم به تحقیق

دهیم آن را که ما خواهیم توفیق

در ما را نه بسته است در حقیقت

ولی نتوان درون آمد طبیعت

طبیعت تا نگردد همچو ما پاک

که بالایش بیابد اندر این خاک

کجا آید بسوی ما روانه

وگرنه گفتنش باشد بهانه

کجا یارد زد ازما عقل کل دم

که در ما مینگنجد عقل آدم

که اوره کرده گم در پردهٔ ماست

بمانده در سر او پرده ماست

حقیقت شیخ توحید است این سر

یقین میدان ز تقلیدست این سر

ره تحقیق اینجا این چنین یاب

چو ما زین دم زن و عین یقین یاب

ازین عین یقین ما توبردار

که هستی راه بین ما تو بردار

جمال ماست پیدا در همه کل

فرستادیم در تو دمدمه کل

تو از ما زندهٔ در جسم و در جان

منم اینجا ترا دیدار جانان

تو از ما زندهٔ در عین صورت

ترا بخشیدهایم اینجا حضورت

تو از ما زندهٔ در حضرت ما

زمانی باش اندر قربت ما

ز ما مگذر که ما ذاتیم اینجا

ترا اعیان ذراتیم اینجا

نمود بود ما در تست موجود

از آن اینجا ترا هستیم معبود

منزه بین مرا در جسم و جانت

که بنمایم همه راز نهانت

ترا این عز و دولت هم ز ما هست

که جسم وجان تو در ما بقاهست

نمیری گر بما تو هست گردی

بذات ما یقین پیوست گردی

نمیری گر تو از ما زنده باشی

ولی باید که از جان بنده باشی

اگر در بندگی اینجا حقیقت

نمایم اندر اینجادید دیدت

اگر در بندگی ما را بخواهی

رسانیمت بعز و پادشاهی

اگر در بندگی ما را بدانی

ترا بخشیم ما صاحب زمانی

اگر در بندگی آری سجودم

بمعنی در درونت بود بودم

ز ما بگذر که پیدائیم در تو

جمال خویش بنمائیم در تو

اگر در بندگی فرمان بری تو

برفعت از همه کل بگذری تو

اگر در بندگی بینی لقایم

لقایم مر ترا اینجا نمایم

چو آیی در خراباتم حقیقت

نظر کن در سوی ذاتم حقیقت

چو آیی در خراباتم ز هستی

چو نوشی جرعهٔ از خود برستی

چو آیی در خراباتم یقین تو

بجز من هیچ اینجا گه مبین تو

چو آیی در خراباتم فنا گرد

که گردانم ترا اندر فنا فرد

چو آیی در خراباتم چو مردان

یکی باش و رخ از هر سو مگردان

چو آیی در خراباتم مرا بین

درون خویش بیچون و چرابین

چو من جامی وهم از دست من نوش

دو عالم کن بیک جامم فراموش

منم ساقی ایا شیخ جهان بین

مرا ساقی جمله عاشقان بین

منم ساقی تو جام از دست من خور

که تا گردم بکل بودم تو بنگر

در معنی وسقاهم ربهم شراباً طهورا فرماید

چو جام ما خوری اندر خرابات

ترا من محو گردانم سوی ذات

چو جام ماخوری در عز و در ناز

نقاب هستی از پیشت برانداز

چو جام ما خوری و مست گردی

تو گردی نیست و آنگه هست گردی

مکن هستی و در عین ادب باش

مکن اسرار ما ای شیخ دین فاش

مکن اسرار ما فاش اندر اینجا

وگرنه این چنین باش اندر اینجا

بسی مردان ره اینجام خوردند

هم اندر جایگاه خویش مردند

تو گر اینجا خوری از خود بمیری

ولی در ذات من هرگز نمیری

چنین دان شیخ اندر جام هستی

ز آغازت به بین انجام هستی

شریعت گفتم آنگاهی حقیقت

نمودم جملگی دید دیدت

ادب داران ما در عز و در ناز

شدند اینجا زدید ما سرافراز

ادب داران ما در عین تقوی

مرا دیدند اندر عین دنیا

ادب داران ما در خود رسیدند

جمال ما در این معنی بدیدند

ادب داران ما واقف نبودند

یقین در عشق ما واصف نبودند

ادب داران ما در عین ذاتند

اگرچه بیشکی اندر صفاتند

که با ایشان یقین گفت و شنیدم

صفات و ذات ایشانست دیدم

صفات ذات ایشان جمله مائیم

که در ایشان جمال خود نمائیم

نبیند ذات ما جز مرد واصل

چو مقصودش بود اینجای حاصل

کسی کز ما در اینجا گاه دم زد

حقیقت کام دید از ما چو بستد

مراد خویش از ما اندر اینجا

حجابش برگرفت از پیش اینجا

منم در جمله پیدا و نهانی

چه در صورت چه در عین معانی

خداوند نهان و آشکارم

که درهر جایگه بی گفت یارم

احد خوانندم از جان ذات بینان

یکی دانند مر صاحب یقینان

ازل را با ابد پیوند دادم

نه زن نی یار و نی فرزند دارم

کنون از عشق خود اندر سردار

همی گویم دمادم سرّ اسرار

همه اسراربینان بیچه و چون

نمایم از عیانم ذات بیچون

کرا بنمایم اینجا گاه دیدار

که باشد با من اینجا صاحب اسرار

یکی داند مرا بی یار و پیوند

منزه از زن و از خویش و فرزند

یکی داند مرا در بینیازی

کنم او را حقیقت کارسازی

یکی داند مرا در بود جمله

یکی بیند مرا معبود جمله

یکی داند مرا در جمله پیدا

من او را باشم اینجا گاه پیدا

یکی داند مرا در پادشاهی

ورا بخشم من او را دستگاهی

یکی داند مرا جان بخش مطلق

حیات جاودانی بخشم الحق

یکی داند مرا بیجسم اینجا

حقیقت بینمود اسم اینجا

چنان دانم که من هستم دگر نیست

بجز من نفع و خیر و خیر و شر نیست

منزه ذاتم ومن بیچه و چون

مرا دارندهٔ این هفت گردون

منزه داندم از عین دیدار

مرا درجمله او داند پدیدار

حقیقت شیخ اینم راز بنگر

مرا بییار و بی انباز بنگر

حقیقت این شناس از من توواصل

که تا گردد ترا مقصود حاصل

چو مقصود تو اینجاگه عیانست

چنین اینجا درین شرح و بیانست

چو مقصود تو اندر اصل مائیم

که بود خویش در کل مینمائیم

بباید گفت تا تو هم بیابی

تو ریشی ریش را مرهم بیابی

منت مرهم نهم اندر دل ریش

من اکنون بیشکت بردارم از پیش

حجابت دور گردانم در اینجا

که من درد تو و درمانم اینجا

دوای درد تو عطار آمد

حقیقت مرد این اسرار آمد

دوای درد تو اینجا منم دان

دوای درد تو اینجا کنم هان

دوای درد عشاق جهانم

ازیرا من طبیب غمگنانم

دوای درد را درمان کنم من

ترا این درد عشق اسان کنم من

دوای درد تو خواهیم کردن

یقین فرمان تو خواهیم کردن

یقین ای شیخ دیندار خدائی

تو اینجا گاه هم درد و دوائی

ز معنی کن دوای درد اینجا

که تا آیی حقیقت فرد اینجا

ز معنی کن دوای خویش اینجا

که تا آیی حقیقت پیش اینجا

ز معنی کن دوای خویش ای شیخ

به بین اینجا خدای خویش ای شیخ

دواباتست و درد اینجای با تست

دواباتست و فرد اینجای با تست

دوا با تست اگر بینی حقیقت

دوای تو بود دید شریعت

دوای تو بود آن ماه رخسار

نماید اندر اینجا گاه دیدار

ترا دیدار بنمودست یارت

در اینجا گاه گشته آشکارت

ترا دیدار بنموده است آن ماه

دمادم میکند از خویش آگاه

ترا دیدار بنموده است جانان

درت اینجای بگشوده است جانان

ترا دیدار بنمود و تو دانی

ز هستی اندرین پرده نهانی

دوا کن در دو بنگر در درونت

که بنموده است یار رهنمونت

دوا کن درد و بنگر در رخ یار

که درمانت شود کلی پدیدار

دوا کن درد شیخاهم در اینجا

که جانانست در دید تو پیدا

دوا کن دردو اینجا روی او بین

ز روی او تو هر چیزی نکو بین

تو تا واصل نگردی در بر یار

دوای درد کی آید پدیدار

دوای درد تو دیدار یار است

که درجان و دل تو آشکاراست

دوای درد تو جان جهان است

کی اینجا گه ترا عین العیان است

دوای درد تو اویست بنگر

که در تو هست اینجا یار ناظر

دوای درد تو اویست الحق

که اینجا میزند در تو اناالحق

به از این دم دم دیگر دهد دست

که در دیدار تو یار است سرمست

دم بهتر از این دم مینیابی

که او با تست تو عین خدائی

به از این دم که جانانست با تو

یقین در پردهٔ اعیانست با تو

تو اینجا نقد داری شیخ دلدار

چرا یکدم نگردی شیخ بیدار

بنقد امروز داری روی جانان

ستادستی تو اندر سوی جانان

تو با یاری و یار اینجاست پیدا

ترادر جان نموده روی زیبا

از آن در دردیاری باز مانده

که بی او میشوی در آز مانده

از آن دردردیاری زار و مجروح

که نی دل بینی اینجا گاه و نه روح

دوایت آن زمان باشد به آفاق

که چون منصور گردی از همه طاق

دوایت آن زمان باشد حقیقت

که گردانی تو محو اینجا طبیعت

دوایت آن زمان آید ز توحید

که در یکی شوی از عین تقلید

دوایت آن زمان باشد ز اسرار

که گردی از وجودت ناپدیدار

دوایت آن زمان باشد که در ذات

حقیقت محو آری جمله ذرات

یکی بینی تو اندر جزو و در کل

برون آئی بیکباره ازین ذل

چنین کن شیخ این جا بادواگرد

چو من در بود کل کلی خدا گرد

در او گم شو دراینجا در عیان باز

که تا گرداندت از خود سرافراز

تو دراو گم شو آنگه پرده برگیر

پس آنگه یار را بیچون ببر گیر

تو در او گم شو و محو هوالله

حقیقت گرد و آنگه باش الله

تو در او گم شو و دیدار بنگر

درآ در خویشتن اسرار بنگر

تو در او گم شو و صورت رها کن

بجز او صورت اینجا گه فداکن

تو در او گم شوی نابود گردی

حقیقت درخدائی فرد گردی

دوائی این چنین است گر بدانی

یقین این از یقین است گر بدانی

فنا شو شیخ تا بینی دوایت

که این عین دوا آمد شفایت

فنا خواهی شد ای شیخ جهان تو

نمودم این زمانت جان جان تو

چو او با تست و تو با او چه جوئی

بگو عطار کآخر چند گوئی

بسی گفتیم و دل آرام نگرفت

ز ساقی دمبدم جز جام نگرفت

دوای درد ما یار است ای شیخ

که اندر ما پدیدار است ای شیخ

دوای درد ما دیدار اویست

که او درجان ما در گفت و گویست

دوای درد ما او بود دیدم

بسی در جان یقین گفت و شنیدم

دوای درد ما او بود اینجا

دوا کرد و رخم بنمود اینجا

دوا کردم در این دست بریده

بسی اسرارها زویم شنیده

دوا کردم در اینجا یار عشاق

حقیقت شیخ اندر دار عشاق

دوای درد مااکنون رخ اوست

قرار جانم اینجا پاسخ اوست

دوای درد ما اکنون پدیدار

شد ای شیخ جهان اندر سر دار

دوائی کردم از دست بریده

دل و جانم شد اینجا آرمیده

دل و جانم ازو اندر قراراست

که دیدارم در اینجا آشکار است

قراری یافت دل از روی جانان

یکی میبیند از هر سوی جانان

قراری یافت دل در نزد عشاق

که شد درجان جان امروز کلی طاق

قراری یافت دل از گفتگویش

که دید آن رخ که بددرآرزویش

قراری یافت دل در قربت او

که این دم واصفست از حضرت او

قراری یافت دل از دید دیدش

که در اینجا عیان جانان بدیدش

قراری یافت دل در سرّ بیچون

که جانان یافت اینجا بی چه و چون

قراری یافت دل تا واصل آمد

که جانانش همین جا حاصل آمد

قراری یافت دل از ذات پاکش

که بیرون رفت او از آب و خاکش

قرار دل ز دیدار است دیدیم

بسی اسرار از جانان شنیدیم

قرار جان یقین خواهد بدن زود

که گردد محو کل در ذات معبود

قرار جان بود اندر سوی ذات

چو فارغ گردد از دیدار ذرات

قرار جان بود محو هوالله

که گردد در یکی او بیشکی شاه

قرار جان بود آن دم ز دیدار

که منصورش بسوزد در تف نار

حقیقت ذات جمله بیقرارند

اگرچه جمله در دیدار یارند

زمین و آسمان هم بیقرار است

همه در گردش ناپایدار است

همه چیزی که بینی شیخ بیچون

ز دید خویش خواهد شد دگرگون

ز اول هرچه بینی هست آخر

ز اوّل جملهشان دلدار ظاهر

ز اول جمله در اینجاست بیشک

در آخرجان جان پیداست بیشک

زوالی گر نباشد آخر کار

کجا جانان شود اینجا پدیدار

زوالی گر نباشد در حقیقت

بماند جاودان عین طبیعت

محال است اینکه صورت بازماند

چو گردی محو آنگه راز داند

حقیقت محو خواهد گشت جمله

در اینجا تا چه خواهد گشت جمله

هر آن تخمی که کارند آن برآرد

ولی در عاقبت پائی ندارد

فنا به از چنین صورت نماندن

بجان باید در این حضرت بماندن

فنا به در ره مردان هوشیار

که یار اندر فنا آید پدیدار

فنا به در ره مردان رهبر

فنا بوده است اندر بود بنگر

فنا به هان فناشو آخر کار

نمود خود از این پرده برون آر

نخواهد بود چیزی تا ابد هان

حقیقت خوب و زشت و نیک و بدهان

دو روزی صبر کن در گردش دور

که آنگاهی رسی در جملهٔ غور

دو روزی صبر کن در بود و نابود

که در آخر بیابی جمله مقصود

دو روزی صبر کن در هجر جانان

که دیدارت دهد در آخر آن

دو روزی صبر کن در تنگدستی

که چون گردی فنا از غم برستی

دو روزی صبر کن تا جان برآید

ترا هر محنت و اندوه سرآید

دو روزی صبر کن تا نیست گردی

ز هستی جزو و کل اندر نوردی

دو روزی صبر کن کت بودنی نیست

در آخر چون به بینی جمله یکیست

دو روزی صبر کن در محنت یار

که در آخر بیابی قربت یار

دو روزی کاندرین روی جهانی

بکن صبری ز عشقش تا توانی

دو روزی کاندرین روی زمینی

قناعت کن اگر صاحب یقینی

قناعت کن در این دار فنا تو

که خواهی رفت در دار بقا تو

قناعت کن تو چون مردان عالم

میان غم در آن غم باش تو خرم

قناعت کن که تا گردی مصفا

چرا باشی تو در اسم و مسما

قناعت کن چو یارت در کنار است

مخور غم جان که جانان آشکار است

قناعت کن چو یارت هست در بر

تو با اوئی و او اندر برابر

قناعت کن بدین چیزی که داری

که این را نیست جانا پایداری

همه روی جهان در عین ماتم

همی بینم در اینجا گه دمادم

نه من در غم بماندستم گرفتار

نه هم در بند خود مانده است دلدار

نه من بردارم اینجا در حقیقت

که بردار غمند اهل طریقت

همه کار جهان بادرد و سوزاست

غم و اندوه نه یک دم نه دو روز است

غم و اندوه جاویدان نماند

نمود نیک و بد یکسان نماند

چرا غم میخوری ای شیخ در دهر

تو لطف یار بین وبگذر از قهر

ترا لطفست اینجا گه نموده

تو در قهری و در جهلی چه بوده

نه آخر علم به از جهل باشد

کسی داند که آنکس اهل باشد

خدابین باش ای شیخ جهان تو

مخور غم اندر این دور زمان تو

چو دردت با دوا آمد مخور غم

که ناچیز است این دوران عالم

حقیقت رو تو در عین شریعت

تو دنیا سر بسر میدان طبیعت

طبیعت دان همه دنیای غدار

که ماندند انبیا در وی گرفتار

طبیعت دان تو هر چیزی که بینی

بجز حق هیچ اگر صاحب یقینی

طبیعت مرد از حق دور دارد

کسی داند که عین نور دارد

که اینجا گاه هست اندر کمین تو

طبیعت دان عزازیل لعین تو

بدو مگرو که او مردودراهست

بمانده دور از نزدیک شاه است

ازو دوری گزین چون انبیا تو

که گرداند ز ناگه مبتلا تو

ازو دوری گزین مانند مردان

رخ از او تو بقول حق بگردان

ازو دوری کن و او را رها کن

رخ از دنیای دون سوی خدا کن

در آنچه شریعت و حقیقت مراد یکی است

حقیقت این چنین دان در شریعت

شریعت متصل دان در طریقت

چو ایشان هر دو ذاتند از حقیقت

دوئی منگر در اینجا در طبیعت

حقیقت با شریعت آشنایست

حقیقت ذات پاک مصطفایست

شریعت قول و فعل و صورت او

کنون بشنو تو از من صورت او

حقیقت با شریعت خانه و در

شناس اینجا چو احمد ذات حیدر

محمد شهر علم است ار بدانی

علی را دان تو از سر معانی

اگر داری سر علم علی تو

مرو بیرون ز گفتار نبی تو

بقول هر دو اینجا سر فرود آر

که از ایشان شوی از خواب بیدار

از ایشان راه معنی بازجوئی

وز ایشان سوی معنی بازپوئی

از ایشان گردی اینجا واصل حق

چنین دان در حقیقت سر مطلق

هر آنکو برخلاف راه ایشان

رود از غم بود دایم پریشان

هر آنکو دشمن کرار باشد

خدا از آن لعین بیزار باشد

هر آنکو دوستدار حیدر آمد

چو مغز از پوست هر دم برتر آمد

دو جوهردان تو ایشان را چو از ذات

که آوردند از حق عین آیات

دو جوهر دان مر ایشان را بعالم

که حق از بهرشان آورد آدم

پدیدار آمده آدم از ایشان

در اینجا یافته اسرار جانان

ره ایشان کن و در منزل یار

پس آنگه گرد کلی واصل یار

ره ایشان کن اندر کل عالم

که تا یابی در آنجاگاه آدم

ره ایشان کن و شو محو دیدار

بجان و دل شو ایشان را خریدار

خریداری ایشان کن تو ازجان

که ایشانت نمایند دید جانان

تو ایشان مغزدان از آفرینش

حقیقت دوست دان از عین بینش

تو ایشان دان حقیقت ذات بیچون

نموده روی خود در هفت گردون

نموده دعوت ایشان نظر کن

در اینجاجان از این معنی خبر کن

نمود دولت ایشانست عالم

زده اینجایگه از ذات کل دم

ره ایشان چه باشد عین تقوی

اگر کردی شدی دیدار مولی

بتقوی زندگانی کن که رستی

بجنت شاد با هر دو نشستی

بتقوی زندگانی کن در اینجا

دل و جان با معانی کن در اینجا

بتقوی زندگانی کن بر دوست

که مغزت زودگردد در یقین پوست

بتقوی زندگی کن بیشکی تو

که یابی در یقین دید یکی تو

بتقوی زندگی کن چو عشاق

که از تقوی شوی ای مرد ره طاق

بتقوی زندگانی کن تو ازدل

که ازتقوی شوی در عشق واصل

بتقوی زندگانی کن در اینجا

که از تقوی شوی در ذات یکتا

بتقوی و بپاکی یار بینی

تو بادلدار جان پندار بینی

بتقوی و بپاکی در جهان تو

بیاب ای دوست وصل جان جان تو

بتقوی و بپاکی در حقیقت

زنی دم اندرین عین شریعت

شریعت چیست مر تقوی سپردن

پس آنگه راز جانان چیست بردن

ز تقوی گر خبرداری تو ای شیخ

در اینجاگاه پنداری تو ای شیخ

دمی بیباکی اندر راه معنی

مباش و گرد کل آگاه معنی

دمی گر این زنی مردت شمارم

که بیشک این چنین کرده است یارم

حقیقت پاکی صورت حقیقت

زنی دم اندر این عین شریعت

چه باشد عین تقوی پاکبازی

که جان و دل بروی دوست بازی

هر آنکو پاک باشد در ره عشق

بود پیوسته از جان آگه عشق

هر آنکو پاک باشد در عیانش

بلی پیدا نماید جان جانش

لکم دین بین بشرع خویش بسپار

ترا با نیک و بد اینجایگه کار

نباشد چون یکی بینی ز تحقیق

نه بینم من بجز از عشق و توفیق

حقیقت شیخ کل شرعست بنگر

سخنهایم نه از فرع است بنگر

نیم دیوانه اما در جنونم

در این اسرارها کل ذوفنونم

نیم دیوانه اما مرد راهم

نظر کن در حقیقت دستگاهم

نیم دیوانه اما مرد رازم

که شد راه معانی جمله بازم

نیم دیوانه اما در یقینم

که اندر بود خود یکی بهبینم

نیم دیوانه اما در یکی من

همه حق بینم اینجا بیشکی من

نیم دیوانه اما نور ذاتم

که اینجا یک دمی اندر صفاتم

نیم دیوانه اما در حضورم

که با جانان دراینجا غرق نورم

نیم دیوانه اما دید یارم

که یاراست اندرین سر آشکارم

نیم دیوانه من اندر ره عشق

که از شاهم ز دیدش آگه عشق

نیم دیوانه این تقریر گویم

زهر معنی و هر تفسیر گویم

چو جانان اندر اینجا یافتستم

در این دیوانگی بشتافتستم

بنزد یار وصل یار دیده

در اینجا گاه با دست بریده

گرفته دست جانان در حقیقت

بدان ای شیخ نی دست طبیعت

یدالله است اندر چنگل ما

نظر کن شیخ اینجا مشکل ما

یدالله است اندر دست ما را

از این معنی نظر کن هست ما را

یدالله است ما را اندر اینجا

که دست یار بگشاده در اینجا

نه منصور است با دست بریده

یداللهست در دستم کشیده

نه منصور است اینجا بار عشاق

که میگوید کنون اسرار عشاق

نه منصور است اینجا دید جانان

بمانده غرقه در توحید جانان

نه منصور است شیخا را ز دیده

یقین گم کردهٔ خود باز دیده

نه منصور است بردار حقیقت

ترا میگویم اسرار حقیقت

بدین کسوت نیاید اودگربار

تو را زین میکنم دایم خبردار

نه منصور است اینجا جان بداده

سر خود بر کف جانان نهاده

بدین کسوت نیاید او دگربار

ترا زین میکنم دایم خبردار

نه منصور است دید جمله مردان

که میگوید دمادم سرّ جانان

نیاید شیخ دیگر مثل منصور

چو شد از جسم و جان اینجایگه دور

بدین کسوت خبردار حقیقت

ترا میگوید اسرار حقیقت

بدین کسوت نیاید شیخ دانی

بسی برهان در این سرّ نهانی

بدین کسوت نیاید باز منصور

نخواهد ماند دایم غرقه در نور

بدین کسوت نیاید درجهان او

که گوید دیگر این شرح و بیان او

بدین کسوت نیاید او بعالم

که گوید اواناالحق اندر عالم

بدین کسوت مرا بشناس تحقیق

در این کسوت تو شیخا یاب توفیق

بدین کسوت مرا بشناس و بنگر

که در کل نیست پنهان شیخ این خور

بدین کسوت مرا بشناس اینجا

که بازم کی بیابی شیخ دانا

بدین کسوت مرا بشناس مطلق

که اینجا گه زدم از تو مطلق

اگر ره میبری دانی حقیقت

وگرنه ماندهٔ اندر طبیعت

حقیقت چون مرا اینجا شناسی

منت دانم که بیحد و قیاسی

تو هستی واصل و از ما نهانی

ولی کی تو مرا اینجا بدانی

که همچون من شوی اینجای الحق

که اینجا گه زدم دم از تو مطلق

چو آئی اندراین ای کان معنی

نگه میدار چار ارکان معنی

تو اندر صورتی در خود سفر کن

بمنزل در رس و درحق نظر کن

زیانی نیست اینجا جمله سوداست

که او هرگز نبود و یا نبوده است

همه مستغرق دریای امید

همه در عشق ناپروای امید

نموده بود خود اینجا بدیدار

بصورت مینماید شیخ هشیار

بصورت باشم اینجا در حقیقت

منزه باشد از عین طبیعت

صبور است او یقین و بیملالست

چرا کو خود بخود نور جلال است

صبور است او یقین و راز دان است

حقیقت اندر اینجا بود جان است

صبور است او یقین و راز داند

مراد اینجایگه دادن تواند

صبور است او کرم کرده است ما را

دمادم در حقیقت شیخ ما را

صبور است و خداوند جهانست

درون جملگی اسرار دانست

صبور است و کریم و بردبار است

حقیقت در نهانی آشکار است

صبور است و نمود راستی او

ندارد اندر اینجا کاستی او

یکی بیمثل در جمله سخن گوی

ز بهر بود خود در جست و در جوی

یکی اصل است اندر جمله دیدار

زوصل خویش اصل خود خبردار

شناسای خود است اندر یکی او

نمود خویش بیند بیشکی او

یکی معنی است شیخ این جمله معنی

بود مقصود کل دیدار مولا

از آن واصل چنین میبیند اینجا

که در یکی بود این جمله پیدا

گر این یک ره بری ای شیخ اینجا

شوی از غم بری ای شیخ اینجا

گر این یک ره بری از غم پرستی

ابا جانان تو در خلوت نشستی

گر این یک ره بری اعیان به بینی

تو در پیدائیش پنهان به بینی

گر این یک ره بری در بود عشاق

تو باشی بیشکی درجسم و جان طاق

گر این یک ره بری جانی چه گفتم

تمامت سرّ آنانی چه گفتم

گر این یک ره بری منصور گردی

اناالحق گوئی و مشهور گردی

گر این یک ره بری جانانی ای دوست

همی گویم که بیشک آنی ای دوست

گر این یک ره بری ذات خدائی

ترا روشن شود از کبریائی

چه میگوئی بگو ای شیخ تا من

کنم اسرارها اینجای روشن

نمیبینی که روشن هست اسرار

که میگردد یقین اینجا باظهار

عیان اینجا است گر مرد رهی تو

از این سان یاب اینجا آگهی تو

عیان اینجاست هر کو میشناسد

کجا از جان و تن اینجا هراسد

هزاران جان بیک جودان در اینجا

چو گشتی در نمود عشق یکتا

نمود عشق یکتائی است بنگر

مرا این خرقه یکتائی است بنگر

دو بینی نیست در دیدار منصور

یکی میبیند و یکی است مشهور

دو بینی نیست اینجا گه یکیایم

حقیقت درخدائی بیشکیایم

دو بینی نیست در ما جمله ذاتست

نهاد ما اگرچه در صفات است

حقیقت این چنین بین و چنین دان

تو مر منصور در عین الیقین دان

حقیقت این چنین دان شیخ اینجا

که منصور است این در وصف الا

در الّاییم ما الا بدیده

منم شاه و جمال شاه دیده

در الاییم اینجا آشکاره

حقیقت خود بخود اینجا نظاره

حقیقت میکنم در عین هستی

اناالحق میزنم در عین مستی

مرا مستی ز هستی شد پدیدار

از آن مستی شدم اینجا پدیدار

چنین توحید دان شیخ همایون

که اینجا مینمایم بیچه و چون

چو بیچونم در اینجا سرّ توحید

یکی بینم در اینجا دیدن دید

چو بیچونست اینجا ذات پاکم

ز جسم و جان دراینجاگه چو خاکم

اگر گردی فنا بیشک خدائیست

نه پندارم که ازذاتم جدائیست

جدائی کی بود در ذات ما را

یکی باشد همه آیات ما را

ز یک ذاتیم پیدا عین صورت

بیان کردیم در دید حضورت

بیان خواهیم کردن بیش از این ما

نه در صورت که در عین الیقین ما

ز یک ذاتیم پیدا عین صورت

بیان کردیم در دید حضورت

بیان خواهم کرد بیش از این ما

نه در صورت که در عین الیقین ما

بیان خواهم کردن بر سردار

نه از صورت ز دید یار دلدار

بیان خواهم کردن دمبدم هان

یکی بین شیخ جمله نص و برهان

چو سرّ ذات باشم بیشکی من

بیانها میکنم از کل یکی من

ز یکی واصلم نی از دوئی باز

همی گویم ز یکی تادوئی باز

برافکن پرده همچون من ز رخسار

که چیزی نیست جز دیدار دلدار

برافکن پرده از رخ تا بدانی

که گفتم راز در عشق معانی

برافکن پرده گر تو مرد راهی

که بی پرده نیابی پادشاهی

برافکن پرده و بنگر جمالش

که در پرده نه بینی جز خیالش

جمالش در پس پرده نهانست

بجز واصل در این معنی ندانست

در کشف حجاب و وصول دوست

اگر خود پرده برگیردزرویش

تو خودبینی و او در گفت وگویش

اگر خود پرده بردارد ز رخسار

وجود خود به بینی بیشکی یار

اگر خود پرده برگیرد تمامت

مر این معنی ابا خاص است و عامت

همه دیدار جانانست در کل

که وی در پرده پنهانست در کل

چو او در پرده باشد خود که بینی

تو او را بین اگر صاحب یقینی

چو او در پرده باشد پس که باشد

بجز او در نظر شاها که باشد

همه دلها ز عشق او پر از خون

که تا کی آید او از پرده بیرون

همه دلها از این حسرت کبابست

کسی کاین یافت اندر بحر بابست

هر آنکو روی جانان دید امروز

یقین شد بیشکی در دید پیروز

سخن از مغز جان میگویم ای شیخ

همه ازجان جان میگویم ای شیخ

اگر این باز دانستی چومائی

من و تو چون یکیم اندر خدائی

جدائی نیست اما فرق اینست

که منصور این زمان مر شاه بین است

بکل شد شاه منصور اندرین راز

بمعنی پرده از رخسار شد باز

زوصلش آنچنان پیداست جانان

که اصل صورت او گشت پنهان

چو اصل صورت او از خدا بُد

هم اندر خود اناالحق گو خدا بُد

همان بودی که اول بود از یار

هم از آن بود شد کلّی پدیدار

هم از آن بود کلی گشت نابود

چو شد آن بود کلی گشت معبود

مرا معبود میبایست دیدم

به معنی حقیقی در رسیدم

مرا معبود میبایست در دید

بدیدم در درون از عین توحید

ز توحیدم چو معبودم عیان است

ز معبودم همه شرح و بیانست

حقیقت هر که چون من یار بیند

یکی اندر یکی اسرار بیند

یقین من کنون عین الیقین است

نمود عشق جانان این چنین است

درین توحید کل شیخانظر کن

همه ذرات خود زیر و زبر کن

ازین وعظی که گفتت ذات منصور

از آن مر فهم کن آیات منصور

درین آیاتها کز لامکانست

نظر میکن که شرح جان جانست

درین آیاتها اینجا خبر یاب

حقیقت جملگی اندر نظر یاب

درین آیاتها بنگر نهانی

ز هر آیاتها شرح و بیانی

فروخوان و بگو با مرد دیندار

که تاگردد چو ما او صاحب اسرار

نهان و آشکارا دیدهام من

نهان از بود کل بگزیدهام من

نهان بگزیدهام اینجا حقیقت

که پیدائی بُدم عین طبیعت

نهان بیشک خدا بود اندر اینجا

که در پیدا رخ او بنمود اینجا

نهان بیشک خدا بُد کس ندانست

نمود بود خود را او بدانست

نمودن بانمود اینجا حقیقت

بدین صورت نهان پیدا حقیقت

نه منصورست او ذاتست بنگر

اناالحق گوی ذراتست بنگر

کنون اینجا حقیقت شد تمامی

کنون پخته شد شیخا ز خامی

ز خامی پخته شو شیخا کنون تو

حقیقت پخته باش و رهنمون تو

ز خامی پختهٔ در کل اسرار

کنون شیخا یکی بینی ز اسرار

ز خامی پختهٔ و نور ذاتی

چه غم داری چو با منصور ذاتی

ز یکرنگی ترا مقصود باشد

ز یک ذاتی ترا معبود باشد

ز یکرنگی رسی در مسکن خویش

ببینی جملگی را بیشکی بیش

ز یکرنگی همه مردان رسیدند

بمنزلگاه و روی یار دیدند

ز یکرنگی زدند اینجایگه دم

نمود جان جان دیدند دمدم

ز یکرنگی رخ جانان خود را

شدند و گم شدند اندر احد را

ز یکرنگی در اینجاگاه جانند

درون بود کل ذات عیانند

ز یکرنگی در اینجا راز بین تو

همان یکرنگی خود بازبین تو

ز یکرنگی خود اندر نشانند

که تا باشد حقائق را ندانند

ز یکرنگی خود داری خبر تو

در آن یکرنگی خود کن نظر تو

ز یکرنگی خود آگاه شو باز

چو اوّل اندر اینجا شاه شو باز

ز یکرنگی بسی اسرار گویند

در این معنی حقیقت یار جویند

ز یکرنگی بسی اینجا زدم دم

ولی کی باز بیند بیشک آن دم

که در لاقربت الّا به بیند

پس آنگه حضرت والا به بیند

اگر یکرنگ خواهی شد درین راه

در آخر شاه خواهی بُد در این راه

اگر یکرنگ خواهی شد چو مردان

بجز لامنگر و اسرار لادان

اگر یکرنگ خواهی شد به لاتو

ز اول بایدت شد کل فنا تو

اگر یکرنگ خواهی شد چو منصور

مبین ظلمت حقیقت این همه نور

اگر یکرنگ خواهی شد تو در ذات

حقیقت محو گردان در یکی ذات

اگر یکرنگ گردی ذات بینی

که کل ذاتی و آنگه راز بینی

اگر یکرنگ گردی بیچه و چون

برت موئی نماید هفت گردون

اگر یکرنگ گردی ذات باشی

تو جان جملهٔ ذرات باشی

دو بینی تو هم اینجا نموده است

نمیدانی کت اینجاگه چه بوده است

دو بینی میکنی زان در بلائی

کجاهرگز رسی در روشنائی

دو بینی میکنی ز آن ماندهٔ باز

خدائی کردهٔ ز انجام و آغاز

دو بینی میکنی اندر بلایت

دمادم مینماید او لقایت

ز تو یک لحظه جانان نیست خالی

ولیکن این چنین افتاده خالی

ز تو یک لحظه جانان نیست فارغ

چه گویم چون نهٔ اینجای بالغ

ز تو یک لحظه جانان نیست بی دید

نمیبینی تو او در عین توحید

گناه آفتاب اینجایگه نیست

ولیکن کور را دیدار ره نیست

رهی بس ناخوش است و منزلی خوش

ولیکن راه بر کور است ناخوش

چو نفس کور اینجا ره نبیند

بمنزل کی رسد کو شه ببیند

چو نفس کور اینجا شد گرفتار

بمنزل کی ببیند او رخ یار

چونفس کور اینجا بازمانده است

یقین در حرص و اندر آزماندست

چو نفس کور را بینا کند شاه

بیابد او بمنزل چون کند راه

همه مقصود ما نفس است اینجا

کزین کوری شود اینجای بینا

همه مقصود ما نفس است غدار

که تا گردد زخواب جهل بیدار

همه مقصود ما نفس است بیشک

کزین عین دوئی بیند همه یک

همه مقصود ما اینست ای شیخ

که جان اینجای یک بین است ای شیخ

اگر شد نفس بینا اندرین سر

نمود باطن او را هست ظاهر

اگر شد نفس بینا سالک آید

پس آنگه هر دو وصل او گشاید

اگر شد نفس بینا در شریعت

بیابد بیشکی پیر حقیقت

اگر شد نفس بینا همچو عشاق

اباجان گردد او اینجایگه طاق

اگر شد نفس بینا در یکی است

بداند گر خداهم بیشکی است

اگر شد نفس بینا گشت واصل

شود مقصود او کلی بحاصل

اگر شد نفس بینا در لقایش

یکی بیند نمود جان بجایش

اگر شد نفس بینا ذات گردد

حقیقت ذات اوذرات گردد

حقیقت ره کند در منزل خویش

به بیند ذات بیشک واصل خویش

اگرچه او بمنزلگه رسیده است

همین جا کو جمال شاه دیده است

هنوز از سرّ کل او نیست آگه

عیانی صورتی دیده است نی شه

بوقتی سر کل باید چو من باز

که گردد محو در انجام و آغاز

بوقتی سرّ کل بیند درونش

که مر منصور آید رهنمونش

بوقتی سر کل بیند حقیقت

که خود را پاک آرد در شریعت

ز بهر صورت اینجا گفتگوی است

که صورت این چنین در جست و جویست

ز بهر صورت اینجا جمله درشور

بوند و میرود یک یک سوی نور

گرفتاری جان در صورت افتاد

مر این معنی ابا منصورت افتاد

چو منصور است شیخا اصل دیده

درین صورت ز جانان وصل دیده

بیان ما همه در صورت و جانست

همی آید دمادم راز پنهانست

نه چندان گفت خواهم تا بآخر

شود جانان ترا اینجای ظاهر

نچندان گفت خواهم من در اسرار

که تا گردد ترا جانان پدیدار

بگویم دمبدم تا رهبری تو

تو پردهٔ راه جانان بنگری تو

جمال او درین پرده حقیقت

که اینجا است گم کرده حقیقت

حقیقت شیخ بینا کن دل و جان

که جان و دل درین نفس است پنهان

مدان ذاتی که جز جان دید در دل

کجا بیجان و دل گردند واصل

اگر بیجان و دل واصل نگردی

ترا هرگز نباشد دید مردی

اگر بیجان و دل اینجا نباشی

یکی اندر یکی یکتا نباشی

در نموداری یقین میان جان ودل و فرق در میان اینها

بجان و دل قدم زن اندرین راز

بجان و دل نگر انجام و آغاز

بجان و دل درین ره بازبین تو

ز جان و دل تمامت راز بین تو

چو جانت واصل عهد الست است

از آن فارغ درین صورت نشسته است

چوجان تست اصل ذات جانان

نموده رخ درین ذرات جانان

چو جان تست اصل ذات بیچون

چرا گوئی که این چونست و آن چون

همه در چون و چه افتادهٔ تو

از آن در چون و چه آزادهٔ تو

ز چون و چند در آخر چه دیدی

بگو با من که در آخر چه دیدی

همه اندر چه و درچند وچونند

از آن در نفس کافر سرنگونند

ترا چون نفس سگ گور است اینجا

از آن جایش یقین گور است اینجا

ترا چون نفس سگ کردست صیدت

از آن بستست اندر بند قیدت

ترا تا نفس باشد با تو همراه

نخواهی یافت اینجا رؤیت شاه

ترا تا نفس باشد هم جلیست

نیاری دید دیدار نفیست

تو نفس سگ برون گردان در اینجا

که بی نفس آئی اینجا گاه یکتا

بماندی ره نمیدانی چه گویم

حقیقت دیده نتوانی چه گویم

بماندی همچو یوسف در بُن چاه

بکن صبری که در آخر شوی شاه

بماندی همچو یوسف زار و مسکین

که تا برتخت بنشینی به تمکین

بماندی همچو یوسف مبتلا تو

برون خواهی شد از چاه بلا تو

در آخر میندانی اول خویش

که از نفست حجابی آمده پیش

حجاب یار جاویدان نماند

چنین بیچارگی یکسان نماند

خلاصی هست عاشق را از این چاه

چو شاهش افکند از چاه درچاه

خلاصی هست عاشق را بآخر

که شاه جانش گردد دید ظاهر

خلاصی هست عاشق را ز زندان

چو بیرونش کند از حبس جانان

درین ره چون خلاصت گشت پیدا

نمانی آن زمان از دید یکتا

خلاص عاشقان اندر بلایست

فنا دیدن یقین عین بقایست

خلاصی هر چه میبینی همین است

کسی کین دید در عین الیقینست

تو تا با صورتی نبود خلاصت

همی گویم در اینجا گه خلاصت

تو گر خواهی خلاص خویش اینجا

بباید مردنت از پیش اینجا

ز دید خود بمیر و جان جان شو

ازین تاریکی آنگاهی عیان شو

ز دید خود بمیر وزنده دل گرد

که باشد زنده دل در عشق کل فرد

ز دید خود بمیر و گرد باقی

که تا مانی حقیقت فرد و باقی

ز دید خود بمیر و پرده بگسل

که بی این پرده خواهی گشت واصل

ز دید خود بمیر و آشنا شو

توئی از دید صورت کل خدا شو

ز دید خود بمیر ارکاردانی

که چون مردی پس آنگه بازدانی

ز دید خود بیمر ای عاشق مست

که در مردن یقین آبت دهد دست

ز دید خود بمیر و گرد جاوید

که خواهی بود در آخر تو خورشید

ز دید خود بمیر و جان جان شو

چو خورشید جهان در کل عیان شو

ز دید خود بمیر و جمله ذرات

که درلاگردی آن گاهی بکل ذات

چو مردی زندهٔ جاوید گشتی

بنورت بیشکی خورشید گشتی

چو مردی زنده مانی جاودان تو

که باشی باشی آنگه جان جان تو

چو مردی زنده مانی تا ابد دوست

بمانی فارغ از نیک و بد دوست

چو مردی زنده مانی در بر یار

ترا آن یار هر دم هست دلدار

چو مردی باش تا یابی تو خود هان

حقیقت بود بود از دید جانان

چو مردی زنده مانی در خداوند

شوی فارغ ز چون و آنگاه از چند

ز بود خود اگر داری خبر تو

بمیرد باز ره از نیک و بد تو

قال النبی صلی الله علیه و آله موتواقبل ان تموتوا

ز موتوا قبل اگر آگاه کشتی

بمیر از خود که بیشک شاه گشتی

ز موتوا قبل اگر آگاه عشقی

بمیر از خود که بیشک شاه عشقی

ز موتوا قبل اگر میدانی این راز

بمیر آنگه به بین انجام و آغاز

ز موتوا قبل اگر دانی حقیقت

بباید مرد اینجا از طبیعت

ز موتوا قبل اگر از خود بمیری

توبه از بدروخورشیدی منیری

بمیر ای شیخ و بی او زندگانی

مکن در صورت و در این معانی

بمیرای شیخ بیش از آنکه میری

اگر مرد رهی از جان بمیری

بمیر ای شیخ پیش از مردن خویش

حجاب زندگی بردار از پیش

بمیر ای شیخ چون منصور حلاج

که بینی بیگمان بر فرق جان تاج

بمیر ای شیخ کین عین الیقین است

که این عین الیقین راه بین است

همه از مرگ ترسانند اینجا

که سرّ آن نمیدانند اینجا

همه از مرگ ترسانند از خویش

که سیری این چنین دارند از پیش

همه از مرگ ترسانند مانده

ولیکن مررموز آن نخوانده

همه از مرگ ترسانند چون بید

که کی ذره رسد در سوی خورشید

اگر آگه شوند اینجا یقین باز

ازین مرگست آخر عزت و ناز

اگر آگه شدی اینجا بدانند

که از سرش سر موئی بدانند

ازین مرگست آخر زندگانی

بقای صرف و ذوق جاودانی

ازین مرگست اینجادیدن ذات

نمیدانند از آن مانند ذرات

ازین مرگست بیماری عقبی

توخوان و دان یقین اسرار مولا

ازین مرگست آخر دید جانان

یکی بیند آنگه عین اعیان

نه مرگست اینکه عین زندگانی است

فراقی نیست عین شادمانیست

نه مرگست اینکه او را مرگ خوانند

که این مر عاشقانرا برگ خوانند

نه مرگست اینکه برگ عاشقانست

هر آنکو مرگ خواهد عاشق آنست

نه مرگست اینکه تجرید است عشاق

نه اندر مرگ توحید است عشاق

نه مرگست اینکه دیدار خدایست

که اندر مرگ اسرار بقایست

نه مرگست این حقیقت شیخ عالم

که سالک میرسد دربود آن دم

هر آن کو مرگ اینجا گاه بشناخت

بمرد از خویش وانگه سربرافراخت

هر آنکو مرگ اینجا دید اعیان

بماند تا ابد در عشق پنهان

هر آنکو مرگ اینجا دید تحقیق

بمرد از خویش و آنگه یافت توفیق

هر آنکو مرگ اینجا جاودان دید

عیان مرگ دید و جان جان دید

هر آنکو مرگ اینجا دید راحت

رسید از عشق در عین سعادت

هر آنکو مرگ اینجا آرزویست

زپیش اندیشی اندر گفت و گوی است

حیات طیبه در مرگ دریاب

بکن بود خود اینجا ترک دریاب

حیات طیبه مرگست اینجا

شوی بیشک خبردار اندر اینجا

حیات طیبه یابی در آن دم

که گردد محو اینجا گاه آندم

حیات طیبه داری چو مردی

ز مردان بیشکی تو گوی بردی

ز مردن میرسی سوی حیاتت

در آنباقی بود عین نجاتت

ز مردن زندگی جاوید حاصل

نداند این معانی جز که واصل

ز مردن آخر کار اندر اینجا

شوی بیشک خبردار اندر اینجا

خبر در مرگ یابی آخر کار

که بیصورت شود جانان پدیدار

خبر در مرگ یابی واصل کل

حقیقت مرگ را بین حاصل کل

خبر از مرگ دار و جان برافشان

که از مرگ آنگهی گردی تو جانان

خبر از مرگ دار ار مرد رازی

چه باشد جان و سر کاینجا نبازی

خبر از مرگ داری شیخ آگاه

بمردم تا بدیدم من رخ شاه

بمردم پیش از آن کاینجا بمیرم

از آن فارغ من از شاه و امیرم

بمردم تا بماندم زندهٔ دوست

بمرد از جسم و از جان بندهٔ دوست

بمردم تا بماندم جاودان من

شدم در جاودانی جان جان من

بمردم تا بماندم ذات باقی

حیاتی دیدم اندر ذات باقی

بمردم تا شدم از خود خبردار

از آن اسرار کل گفتم در این دار

بماندم تا شدم هستم بقا من

نمودم حق عیانم از لقا من

بمردم تا خبر دارم ز هر چیز

نه بینم اندر اینجا جز یکی نیز

بمردم تا شدم ذات خداوند

برون جستم بیکباره ازین بند

بمردم تا شدم خورشید تابان

بماندم تا ابد جاوید جانان

بمردم تا شدم دیدار بیچون

بگفتم با تو این اسرار بیچون

بمردم تا شدم اعیان در اینجا

نمودم خویش را جانان در اینجا

بمردم تا شدم عین بقا من

ز مرگ اینجا عیان دیدم بقامن

بمردم زنده اندر مردگی شیخ

نباشم اندرین افسردگی شیخ

فسرده دان کسی کز خود نمیرد

حقیقت دوست اندر برنگیرد

فسرده آنکسی باشد درین راه

که نبود او زسرّ مرگ آگاه

فسرده آنکسی باشد بمعنی

که از خود مینمیرد سوی دنیی

چرا دل بستهٔ در درد و در رنج

نتازی هیچ اندر سوی این گنج

چرا دل بستهٔ در عین خواری

از آن پرگار سیرت برقراری

چرا دل بستهٔ در محنت و غم

از آن افتادهٔ در انده و غم

چرا دل بستهٔ اندر بلا تو

از آنی دایم اینجا مبتلا تو

چرا دل بستهٔخوار و شکسته

در اینجا کمتر از نشخوار کشته

چرا دل بسته در عین زندان

دمادم میبری جور فراوان

چرا اندوه تست از شادمانی

که در دنیا کنی آخر ندانی

که از دنبال هر شادی غمی هست

پس این شادی رها کن جان تو از دست

از آن شادی که دارد عین دنیا

چه بریابی تو اندر عین عقبی

اگر میدانی این معنی تو ره بر

مکن شادی درین بار آدمی سر

میان خاک شادی کرده آغاز

خبر نایافته ز انجام و آغاز

ترا آخر ز شادی چیست آخر

که در دنیا نخواهی زیست آخر

اگر صد سال مانی رفت باید

میان خاک و خونت خفت باید

اگر صد سال مانی میروی تو

زمانی گوش کن تا بشنوی تو

اگر صد سال مانی مُرد خواهی

اگر هستی گدا ور پادشاهی

اگر صد سال مانی درجهانت

بباید رفتن از اینجا جهانت

اگر صد سال مانی در حقیقت

حقیقت محو خواهد شد طبیعت

اگر صد سال خواهی در یقینت

بباید رفت در زیر زمینت

اگر صد سال مانی نیز و پنجاه

بباید مردنت اینجای ناگاه

بباید مرد ازین صورت یقین شیخ

تو باش از مرگ در عین الیقین شیخ

یقین ازمرگ اینجا گاه دریاب

تو از مردان یقین اینجا خبریاب

یقی از مرگ تو آگاه گردی

بمرگ اینجا به کلی شاه گردی

یقین مرگ بین و زنده دل باش

که چون مردی بخواهی دید نقاش

بمیر و زنده شو اینست معنی

بمردن بین تودلدارت بعقبی

بمیرد زنده شو اینست روحت

ابی صورت یقین عین فتوحت

بمیر و زنده شو بیمنتها تو

که تا رسته شوی شیخ از بلا تو

بمیر و زنده شو بیصورت اینجا

نظر کن بعد از این منصورت اینجا

بمیرو زنده شو از ذات بیچون

چو خور تا بنده شو از ذات بیچون

اگر میری نمیری نیز شاهی

خدائی بینی ازدید الهی

الهی یافتی اینجا بگو هان

زنی دم از وصول سرّ قرآن

حقیقت کل شوی خواننده دوست

وزو هر نکته داننده دوست

حقیقت کل شوی اینجا یقین دان

که خواهی گشت محو ذات جانان

همه ذرات خواهانند فی الله

در آخر جمله از محو هوالله

همه ذرات ما اندر نمودار

فنا دیدند راز و هست دیدار

از آن از مرگ بیشک زندگانیست

که این غمها به آخر شادمانیست

در آخر راحتست از ذات تحقیق

یکی خواهد شدن ذرات تحقیق

در آخر رستگاری سوی ذاتست

یقین میدان که دنیا کوی ذاتست

در آخر رستگاری دید خواهی

چنان خواهم که کل توحید خواهی

مگردان رخ ز توحید آخر کار

یکی میدان یکی دید آخر کار

یکی دید است آخر چون بمردی

اگر از دید دیدی گوی بردی

یکی دید است آخر گر به بینی

یکی دید است گر ظاهر به بینی

یکی دید است از آن شو در عیان گم

که درآن میشود جان و جهان گم

یکی دید است از اعلی به اسفل

از آن دیدار بین اسرار اول

یکی دید است اندر وی فنا گرد

کز آن دیدی از آنجا گاه شو فرد

یکی دید است بیچون گر بدانی

درین دید صور بیشک توانی

یکی دید است بیچون راست بنگر

که اندر جزو وکل یکتاست بنگر

یکی دید است اندر وی دوئی نیست

درو دیدار مائی و توئی نیست

یکی دید است توحید است نامش

از این معنی عیان دید است نامش

یکی دید است از آن معبود گویند

باسم اینجا همان معبود جویند

که آن معبود اینجا باز یابی

ز بود خویشتن این راز یابی

ز بود خود مشو بیرون و بنگر

که اندر تست آن بی چون و بنگر

ز بود خود مشو بیرون در اینجا

در اینجا بازبین بیچون در اینجا

تو از بود فنا معبودمی بین

وزینجا گه زیان و سود می بین

زیانت نفس دان و سود جانت

حقیقت راهبر معبود جانت

در اینجا گر بجان پیوند جوئی

همه با تست اینجا پس چه جوئی

حقیقت شیخ گفتم سرّ اسرار

ز مرگت کردم اینجا گه خبردار

ز بازیچه است اینجا گاه مر مرگ

بباید کرد اینجا جسم و جان ترک

چو کردی ترک جسم و جان زبودت

یکی باشد حقیقت در نمودت

چو کردی ترک جسم و جان در اینجا

شوی چون اولین یکسان در اینجا

چو کردی ترک جسم و جان حقیقت

حقیقت حق بود بیشک طبیعت

چو کردی ترک جسم و جان بدانی

حقیقت هم بدان راز نهانی

چو کردی ترک جسم و جان به آفاق

تو چون عشاق باشی در جهان طاق

چو کردی ترک جسم و جان بدانی

به بینی آنگهان دیدار مولی

نه آگاهند شیخا در یقین هان

که مرگ آمد نمود جان جانان

نه آگاهند از این جان حقیقت

که این آمد سرانجام حقیقت

سرانجام همه مرگست آخر

که جمله این جهان ترکست آخر

ازین شک آخرت مقصود چبود

زیانت سودتست و سود چبود

که بی صورت تو جان خویش بینی

ز پیدائی نهان خویش بینی

نهانخویش بشناس از عیانت

عیان خواهد بُد آخر مر نهانت

نهان خویش بشناس و یقین بین

گذر کن از صور عین الیقین بین

نهان خویش بشناس از خدائی

مکن یک لحظه ازمعنی جدائی

همی گویم بمیر و زنده دل شو

وگرنه هم در اینجا عینکل شو

بزرگانی کز اینجا گوی بردند

از آن دیدند کز دید ار بردند

چو میدیدند کین دنیای غدّار

نخواهد بودنِ ای شیخ هشیار

دو روزی نزد ایشان چون سرابی

حقیقت مینمود اینجای خوابی

شدند ایشان از اینجا گاه تحقیق

حقیقت خواستند از شاه توفیق

چو توفیق عیانت باز دیدند

ز دید شاه هم شهباز دیدند

حقیقت جبرئیل آمد بر ایشان

ز حق عین دلیل آمد بر ایشان

کنون باید که دل بیدار داری

دل از دنیا به کل بیزار داری

بمیری این زمان از دید دنیا

نه بینی این زمان جز دید مولی

بمیر از خویش و ازدنیا حقیقت

که باید شد سوی مولا حقیقت

جهان هیچست جز مولی نجویند

سخن خود هیچ از دنیا نگویند

تمامت انبیا زین سرّ اسرار

حقیقت از خدا گشتند خبردار

همه از جبرئیل آن پیک حضرت

رسیدند در نمود عزّ و قربت

ز جبریل امین بیدار گشتند

ز بود نفس کل بیزار گشتند

نمود حق بدیدند از یقین باز

در اینجا گه رسیدند از یقین باز

تو بشناس اندر اینجا جبرئیلت

که همراه تو است اینجا دلیلت

دلیلت با تو است و می ندانی

چنین اینجایگه می باز مانی

دلیلت با تو اندر راه معنی

ویست از خیر و شر آگاه معنی

دلیلت با تو اینجا ره برده

ره خود را بسوی شاه برده

دلیلت با تو اینجا در میانست

درین پیدا ترا در جان نهان است

دلیلت با تو و تو بیخبر زو

چنین افتادهٔ در گفت و درگو

دلیلت با تو تو آگاه کرده

همه ذرات تو در راه کرده

تو زوغافل چنین اینجا بمانده

برسوائی درین غوغا بمانده

تو زوغافل چنین مانده در اینجا

فتاده در میان شور و غوغا

تو زو غافل دریغا کو ندیدی

اگرچه وصف او بیحد شنیدی

اگر وصفش کنم چون دانی اینجا

به بیرون راه مینتوانی اینجا

مشو غافل که این معنی یقین است

که او در اندرونت پیش بین است

ترا این جبرئیل اینجا بیاید

که این درهای معنی برگشاید

دمادم میدهد پیغام جانان

همی گوید دمادم نام جانان

تو از پیغام او حرفی ندیده

یقین حرفی تو از وی ناشنیده

همه گفتار ما از اوست امروز

از آن معنی ما نیکوست امروز

همه گفتار ما از او پدید است

حقیقت جمله او گفت و شنیداست

همه گفتار ما از وی عیانست

دمادم از درین شرح و بیانست

اگر از گفت او راهی بری تو

نمود او در اینجابنگری تو

دمادم اندر اینجا اوبگفتار

همی گوید درونم سرّ اسرار

ز گفتارش یقین اینجا جنیدم

بدام او بمانده خار و قیدم

که داند تا مر اینجا گه بنمود

حقیقت چون بدیدم ذات کل بود

حقیقت سالکان در دید او یار

شدند اینجا ز جسم و جان سرافراز

هر آنکو دید او بشناخت اینجا

ز دیدش جان ودل دریافت اینجا

گروهی آدمش گویند تحقیق

ز ذات او دمش جویند توفیق

گروهی علت اولاش گویند

گروهی آدم معناش گویند

گروهی گفتهاند اینجاش اعلام

که اینجا میرساند وحی و پیغام

گروهی جبرئیلش گفته ازناز

که بیشک دیده است انجام و آغاز

همه انوار و اسراری که بوده است

حقیقت مرد را اعیان نموده است

تمامت انبیای راز دیده

یقین در حضرت ایشان رسیده

بگفته راز جانان پیش ایشان

ز دید جان بیش اندیش ایشان

خبردار است و چیزی مینداند

بجز حق او ز خود چیزی نخواند

هر آن اسرار کاینجا گفته از یار

کند عشاق را اینجا خبردار

از آنش عقل کل خوانده است منصور

که او از کل نباشد یک زمان دور

از آنش عقل کل گویند از راز

که دیده است از عیان انجام و آغاز

از آنش عقل کل خوانند در دید

که کلی حق نمیبیند ز توحید

از آنش عقل کل خوانند در ذات

که کل میبیند اینجا جمله ذرات

نمود او ز دیدار است جانان

حقیقت صاحب اسرار است جانان

نمود او نداند کس بجز من

کزو شد شیخ مر اسرار روشن

نمود او مرا اینجا یقین است

که اینجا عقل کلم پیش بین است

حقیقت عقل کل بوده است بنگر

یقین الهام معبود است بنگر

از آن حضرت خبردار است اینجا

از آن بیشک پدیدار است اینجا

از آن حضرت خبر او میدهد باز

تو واقف گرد گر میدانی این راز

از آن حضرت ابی چون راز دارد

دمادم مر ترا پاسخ گذارد

خبردارت کند از نیک و از بد

تو اینجا بیخبر مانندهٔ دد

دمادم میخوری در غفلت خویش

جدا مانده چنین از قربت خویش

دمی بااو در اینجا آشنا گرد

که او گرداندت اندر خدا فرد

دمی را او در اینجا باش یکتا

که بنماید ترا نقاش اینجا

تو از الهام بیچون درحقیقت

زمانی گوش میکن بیطبیعت

که تا او می چو میگوید همان کن

بروز اینجایگه مرگوش جان کن

بگوش جان ازو بشنو در اینجا

ازو کن رازها باور در اینجا

دریغا با که میگویم من این راز

که داند تا بداند این یقین باز

کسی درخواب رفته او چه داند

که او در خواب بود خود بداند

مگر از خواب او بیدار گردد

در اینجا صاحب اسرار گردد

چو در خوابی کجا یابی تو معنی

دریغاره نبردی سوی مولی

اگر از عقل کل هستی خبردار

چو ما از عین این هستی خبردار

ابا ما جبرئیل اندر میانست

حقیقت شیخ در شرح و بیانست

ابا ما جبرئیل اینجاست پیدا

یقین اندر عیان ماست پیدا

ابا ما جبرئیل آمد سخنگوی

ره معنی ببرده در سخن گوی

ابا ما جبرئیل اسرار گفته است

حقیقت جمله از دیدار گفته است

همه از یار گفت اسرار با ما

حقیقت بر سر این دار با ما

همه از یار گفت اینجا حقیقت

نمود اینجا گه اسرار حقیقت

همه از یار گفت اینجای با ما

از آن گشتیم از دیدار یکتا

که داند جبرئیلم تا کدامست

که کار از جبرئیل ماتمام است

که داند جبرئیل ما در اینجا

که خواهد مر دلیل ما در اینجا

که داند جبرئیلم شیخ بیچون

بگویم با تو این اسرار اکنون

حقیقت جبرئیلم مصطفایست

که او کل رازدار پادشاه است

حقیقت جبرئیل ماست اینجا

زهر معنی دلیل ماست اینجا

حقیقت جبرئیلش عقل کل بود

از آن پیوسته اندر نقل کل بود

مرا او عین کل اینجاست بیشک

از آنم دیده از دیدار او یک

مرا پیغام او داد از خدائی

مرا بخشید اینجا روشنائی

مرا پیغام او داد از نمودم

در اینجا بود او کرده در سجودم

مرا پیغام او داد از حقیقت

که بیرون آمدم کل از طبیعت

مرا پیغام اوداد از عنایت

رسانید اندرین عین عیانت

مرا پیغام او داد از یکی باز

که تادیدم یکی را بیشکی باز

مرا پیغام او داد از عیانش

که واصل هستم از شرح و بیانش

مرا پیغام اوداده است از دید

که یکی گردد اندر عین توحید

مرا پیغام او داده است اینجا

درم از بود بگشاده است اینجا

مرا پیغام او داده است الحق

که چون حقی ز حق میگو اناالحق

اناالحق من ز قول او ز دستم

یقین در قول وفعل او بدستم

مرا جبریل کلی ذات اویست

از آن اینجا مرادر گفتگویست

مرا بیواسطه اینجا یقین اوست

از آن ای شیخ دین در گفت و گویست

چو او جبریل راه ماست اینجا

یقین جبریل شاه ماست اینجا

زهی جبریل ما به ز آن دیگر

زهی اعیان ما اعیان دیگر

چه میگویم بگو ای شیخ دیندار

که باشد این سخن ما را خریدار

بمگذر این زمان از عقل کل تو

دمادم گوش میکن نقل کل تو

که نقل من همه از مصطفایست

که او جبریل جمله انبیایست

بمعنی و بصورت رهنما اوست

ز عقل کل حقیقت پیشوا اوست

زهی مهتر که منصور است رازست

در اینجا بازبین اعتراز و نازست

زهی مهتر که هستی رهنما تو

گزین انبیا و اولیا تو

حقیقت هرچه بینی مصطفا بین

محمد در همه نور خدا بین

تو منگر هیچ بی احمد در اینجا

ز احمد بنگر اندرهر در اینجا

حقیقت شیخ اندر مجلس ما

حقیقت زر شده از وی مس ما

که بیشک آمد آن را کیمیایست

که او از کیمیای آن بقایست

تو اندر کیمیاگر راه داری

کنی مس را بزرگرهوشیاری

ز دید کیمیای شرع بگذر

که گردد ناگهانت مس چون زر

مس تو از شریعت زر شود هان

ازین سرور مست بازد شود هان

از آن سو مگذر و بنگر درین راز

که گرداند ترا از خود سرافراز

ازین سروردمی بگذر یقین تو

کزو گردی حقیقت راه بین تو

ازین سرور که منصور است برادر

یقین منصور از او آمد خبردار

ازین سرور منم پیروز امروز

بنور عشق او گشته دل افروز

ازین هر دو منم امروز دیندار

اناالحق میزنم از وی درین دار

ازین سرور منم جانان شده کل

ز دید بود خود پنهان شده کل

ازین سرور منم بیشک خداوند

خداوندم چنین کردست در بند

ازین سرور منم واصل در اینجا

ز وصل او گشاده در در اینجا

ازین سرور منم امروز سرور

ز عشقش بازم این جاجان و هم سر

سر و جانم بمهر او ببازم

که جز او نیست اینجا سرفرازم

جمالش در درون جان نهانست

جمالش در همه چیزی عیان است

جمالش در دل و در جان واصل

نمیبینی تو او را شیخ حاصل

ببین تا چند بارت گفتم این راز

نمییابی تو این معنی کل باز

به بین تا چند بارت باز گفتم

در اسرار هر نوعی بسفتم

جنید اینجا ز دید مصطفایست

که اینجا شیخ و پیرو پیشوایست

نه این هر سه یکی باشد ز اعیان

تو دید مصطفی دان دید جانان

جنیدا بهترین دینست احمد

درون دیده ره بین است احمد

هر آنکو مصطفی در خود عیان دید

ز دید مصطفی بس دید جان دید

هر آنکو مصطفا را یافت بیشک

بسوی مصطفا بشتافت بیشک

هر آن کو مصطفی دیده است اینجا

حقیقت عین توحید است اینجا

ز دید احمد مرسل یقین دان

ازو هر مشکلی حل این، یقین دان

اگر اینجا به بینی مصطفایت

همین جاگه به بینی مربقایت

اگر اینجا رخ او باز بینی

درون ذرهها زو راز بینی

اگر اینجا رخ او یافتی باز

بمعنی و بصورت شو سرافراز

الا ای شیخ چونست این معانی

ز من بشنو که چونست این معانی

حقیقت نور ذات آمد محمد

از آن عین صفات آمد محمد

ازو بشناس اینجا قربت دوست

کزو اینجا رسی در حضرت دوست

بدان احمد که احمد یافت در خویش

حجاب عشق را برداشت از پیش

بنورش تا ابد اینجا بقا دید

ز نور عرش اینجا با صفا دید

بنورش راه کرد او سوی منزل

بمنزل در رسید و گشت کامل

بنورش راه شرع حق عیان یافت

بمنزل در رسید و جان جان یافت

بنورش گر در اینجا راز بینی

مر او را هم ز خود می باز بینی

بنورش هرچه دیدم راز دیدم

که او را در حقیقت باز دیدم

ازو من ساختم اینجا اناالحق

مرا برگفت هان برگوی الحق

مرا او گفت چندین بار گفتم

اناالحق شیخ اندر دار گفتم

هر آنچه سرور ما گفت ما را

یقین مانیز آن گفتیم اینجا

ازو گفتیم و از وی باز گوئیم

ازو هر لحظه این سر باز گوئیم

ازو گفتیم ما اینجا حقیقت

مر این سر نهان پیدا حقیقت

ازو گفتیم ما اینجا هوالله

اناالحق ما زدیم از ما سوی الله

کجامردی که اینجا بشنود راز

حقیقت اندر اینجا بنگرد باز

بدین ما که آن دین خدائیست

حقیقت عشق آیین خدائیست

بدین ما اگر ره میبری تو

ز هفتم آسمانها بگذری تو

بدین ما در اینجا سر فرود آر

که از دینم به بینی تو رخ یار

بدین ما هر آنکو رغبت آرد

دمی در دین ما او پای دارد

ز دین ما شود اینجا یقین او

خدا خود میشود اندر یقین او

حقیقت مستی اندردین ماهست

در آخر نیستی آئین ما هست

اگر از نیستی ره باز بینی

تو هم در نیستی این راز بینی

ره عشاق اندر نیستی بود

ز عین نیستی دیدند معبود

ره عشاق اندر نیستی خاست

که اندر نیستی هستیش پیداست

ز هستی گر رسی در نیستی باز

تو اندر نیستی گردی سرافراز

ز هستی گر رسی در قربت دوست

حقیقت نیست بینی حضرت دوست

دمی بی نیستی اینجا مزن دم

حقیقت نیستی بنگر دریندم

بود این هستی اشیا پدیدار

که عین نیستی بد ناپدیدار

مرین معنی ندانم با که گویم

ویا زین سر درین معنی چه جویم

ز اول چون ندانی آخرت چون

شود بیشک بظاهر معنیت چون

چواول می ندانی آخر کار

چگونه آید اینجاگه پدیدار

چواول می ندانی رازت اینجا

کجا بوده است و چون آغازت اینجا

چو اول می ندانی وحدت کل

چگونه رهبری در حضرت کل

چو اول می ندانی اولینت

چگونه بازی بینی آخرینت

چو اول می ندانی ماندهٔ تو

اگرچه صد معانی خواندهٔ تو

چو اول می ندانی ذات اینجا

کجادانی عیان آیات اینجا

ز اول شو خبردار حقیقت

از اول دان مر اسرار حقیقت

از اول شو خبردار یقین تو

در آخر اول اینجا گه ببین تو

از اول گرم آخر راه داری

از این معنی دل آگاه داری

دلی باید که او نبود مبدل

که اینجا باز بیند سرّ اول

دلی باید در اینجا صاحب اسرار

که از اول بود شیخا خبردار

دلی باید از اول بینشان او

که آخر باز بیند جان جان او

از اول شیخ میباید خبر داشت

پس آنگاهی به آخر پرده برداشت

از اول گر شوی اینجا خبردار

چو منصورت کند از عشق بردار

مرا مقصود ای شیخم چه چیز است

نخواهم جسم و جان جانان عزیز است

مرا مقصود اول ذات جانان

کنون اعیان در این ذرات جانان

مرا مقصود از اول یار بوده است

کنون اینجا در این گفتار بوده است

دراول نیستت بود این زمان هست

کجا او را هلم او را من از دست

برین دست بریده گوش دارم

ورا کزوی در این سر هوش دارم

در آخر اولم شیخا ببین باز

چه میخواهی ز اول راز آغاز

در آخر اولم اینجا نظر کن

ز اول بود جانت را خبر کن

در آخر اولیم شیخا عیانست

نمیبینی که در شرح و بیانست

در آخر اولم شیخا پدید است

اباتو اندرین گفت و شنید است

ابا دید تو شیخا ساخت امروز

زهی معنی ترا پرداخت امروز

یقین میگویمت شیخا که مائیم

که دید خود دمادم مینمائیم

در این حق الیقین راه بینان

ترا تقریر کردم هان یقین دان

حقیقت شیخ این از خود شنو باز

ز خود یک ذره بیرون هان مشو باز

مشو بیرون زخود یک ذرّه اینجا

که تا در حق نباشی غره اینجا

سخنهایم همه باتست در دید

نه با دیگر بصورت عین تقلید

ز توحید عیان خواهم نمودن

ترا من جان جان خواهم نمودن

عیان بنمایمت روشن چو خورشید

چنان کان را همی بینی تو جاوید

عیان بنمایمت اینجایگه من

درونت با برون دیدار شه من

عیان بنمایمت در دید بیچون

یکی گردانمت من بیچه و چون

مرو بیرون ز خود شیخا زمانی

ز معنی می شنو هر دم بیانی

مرو بیرون زخود در لاوالا

که تا در عشق گردانمت یکتا

مرو بیرون ز خود شیخا دمادم

که اینجا گه رسانم اندر آن دم

مرو بیرون زخود شیخا در اسرار

که تا آرم ترا قربت پدیدار

ابا خود آشنا باشد یقین او

ابا خود او بود در گفت و در گو

ابا خود آشنای لامکان است

مکان را جملگی دیدار جانست

کنون او در مکان ز آن راز دارد

ولی در لامکان اعزاز دارد

کنون اندر مکان دید دیدت

نه با من با همه گفت و شنیدت

یکی بیچون شناسم در خدائی

ورا کو نیستش هرگز جدائی

دوئی نبود که بیچونست جانان

حقیقت هفت گردونست جانان

چو جانان آفتاب و ماهتاب است

که خورشید و مهش در تک و تابست

ورای ذات او چیز دگر نیست

بجز منصور کس را زوخبر نیست

حقیقت از یکی اعیانست پیدا

اگر نه در دوئی جانست پیدا

ز یکی گر شوی بیرون ندانی

میان خاک و خون بیشک نمانی

یکی بین و مرو بیرون زخویشت

که بنهاده است او اعیان پیشت

ز اعیان یاب دیدار الهی

کز اعیانست اسرار الهی

گر از اعیان خبرداری تو مائی

ابا اعیان من کن آشنائی

گر از اعیان خبرداری حقیقت

ز باغ ما تو برداری حقیقت

گر از اعیان خبرداری فنا باش

که رویت چون نمود اینجای نقاش

چو در اعیان خود راهی نبردی

نه صافت خوانم این جا و نه دُردی

چنین پیدا جمال یار پنهان

بهرزه میدهند اینجایگه جان

چنین پیدا جمال یار اینجا

ازو منصور برخوردار اینجا

چنین پیدا جمال بینشانی

دمادم گفته او راز نهانی

چنین پیدا جمال بیچه و چون

فکنده نور خود برهفت گردون

چنین پیدا جمال شاه عالم

نماید وصل خود اینجا دمادم

چنین پیدا جمال ذات اینجا

یقین درجمله ذرات اینجا

چنین پیداست شیخا بیچه و چون

توئی اکنون که گفتی بیچه و چون

همه اینجا توئی اندر جمالت

نمودار است اعیان وصالت

همه اینجا توئی چیزی دگر نیست

که بیند مر ترا چون راهبر نیست

همه اینجاتوئی و رهبر خود

یقین اندر عیان خیر و شر خود

همه اینجاتوئی جمله نکوئی

حقیقت خود تواندر گفتگوئی

همه آنجا تو و اینجا تو هم نیز

که میگویندش اینجا از عدم نیز

همه اینجاتوئی ای ذات بیچون

که میخوانی همه آیات بیچون

همه اینجا توئی بیشک حقیقت

که پیدائی یکی در یک حقیقت

ز پیدائی خود هستی یگانه

تو خواهی بود با خود در میانه

توخواهی بود شیخ و کس نباشد

بجز تو در جهان بس نباشد

در این اسرار شیخا در یقینی

بجز حق هیچ در عالم نبینی

حقیقت آنکه در حق هست باقی

بماند جاودان اویست باقی

حقیقت آنکه شد هست هوالله

بماند جاودان هست هوالله

درین اسرار شیخا در یقینی

بجز جبار در عالم چه بینی

اگر مردی ز خود دایم بمانی

بذات جاودان قایم بمانی

اگر مردی زخود جاوید گشتی

ز نور ذات حق خورشید گشتی

همه مردان ز دید خود بمردند

از آن در راه معنی گوی بردند

همه مردان بمردند از صور هان

برستند آن زمان از خیر و شر هان

چنین بین شیخ دمدم میر از خود

درین دنیا تو عبرت گیر از خود

در خلوت و عزلت ودیدار الوهیت گوید

بکنج خلوت دل باش ساکن

که تا باشی ز هر آفات ایمن

بکنج خلوت دل گرد واصل

تو در خلوت بکن مقصود حاصل

بکنج خلوت دل راز میجوی

همان گم کردهٔ خود باز میجوی

بکنج خلوت دل یار میبین

یقین بیزحمت اغیار میبین

بکنج خلوت خود در یکی باش

تو ذات صرف اینجا بیشکی باش

بکنج خلوت دل جوی جانان

که بنماید رخت ناگاه سلطان

چو درخلوت سرای جان درآئی

حقیقت بنگری دید خدائی

به از خلوت مدان اینجا حقیقت

حضوری جوی بی عین طبیعت

به از خلوت مدان گر راز دانی

که درخلوت رسد سر معانی

به از خلوت چه باشد نزد عشاق

که در خلوت شدند ایشان یقین طاق

حضور خلوت از بازار خوشتر

حقیقت زندگی با یار خوشتر

حضور خلوت اینجاگه طلب کن

دلت با جان حقیقت با ادب کن

حضور خلوت عشاق در یاب

ازین عین دوئی خود طاق دریاب

دمی با یار به اندر خلوت دل

به از بغداد و مصر و چین و موصل

دمی با یار اندر خلوت عشق

کزویابی حقیقت قربت عشق

دمی با یار به ازملک عالم

چه میگوئی چه میجوئی در این دم

بخلوت جوی یار خویشتن باز

گذر کن هان ز جسم و جان و تن باز

بخلوت یک زمان بنشین تو فارغ

که در خلوت شوی ای شیخ بالغ

حضور خلوتست اینجای بنگر

توی در خلوت یکتای بنگر

نموددوست درخلوت عیانست

که درخلوت یقین دیدار جانست

بسی در خلوت اینجا چله دارند

هوای صورتی در کله دارند

نیرزد خلوت ایشان پشیزی

چنین گفتست با من آن عزیزی

که در خلوت نشستن آن نشاید

که جز جانان نه بیند دید باید

هوای غیر نبود در درونش

بجز یک سیر نبود در درونش

بجانان ذات او قائم نماید

نمود او یقین دایم نماید

چنان دست از همه عالم بشوید

که جز اسرار با جانان نگوید

اباجانان دمادم گوید او راز

که تا جانان کند اورا سرافراز

ابا جانان چنان باشد یگانه

که با جانان بماند جاودانه

ابا جانان چنان مشتاق باشد

که در جانان حقیقت طاق باشد

ابا جانان شودیکتای جانان

ز پنهانی بود پیدای جانان

ابا جانان بود یکتای این جا

یکی بیند همه ذرات اینجا

حضور جان و دل دارد چنان گم

که باشد بیگمان مانند قلزم

حضورش از یکی آید پدیدار

شود در هر دو عالم صاحب اسرار

حضورش بیشکی در یک نماید

ز دید عشق ما پیدا نماید

همه چیزی ازو یکتا بود کل

ز دید عشق ناپیدا بود کل

از اول تا به آخر یار بیند

یکی اندر یکی دیدار بیند

بجز یکی نداند در حقیقت

بجای آرد همه شرط شریعت

اگر بیشرع آید فرع دانش

بجز زندیق در این سر مخوانش

اگر بسپارد اینجا گه ره شرع

بخلوت در بیابد مرشه شرع

چنین کردند اینجا پاکبازان

ره تحقیق جسته کارسازان

حقیقت چون در خلوت نشینی

یقین باید که جز یکی نه بینی

بشرع احمد اینجا پاکدل باش

تو اندر پاکبازی یاب نقاش

حضور خلوت از روی زمین به

ز ذات کل یقین عین الیقین به

چو در خلوت نشینی پیشه سازی

ز ذات کل حقیقت سرفرازی

نه اندر بند آن باشی که آن دست

ترا بوسند درخلوت جهان دست

بت ره باشی آن دم نزد جانان

کجا بستانی آنگه مرد جانان

بت خود بشکن از دیدار بیشک

ز جانان باش برخوردار بیشک

حقیقت بت ترا مر دوست آمد

از آن مغزت حقیقت پوست آمد

که خود را دوست داری در برخلق

همی ترسی تو از خیر و شر خلق

اگر از عین دنیا این تمامت

که خواهی تا بماندنیک نامت

بنام وننگ اینجا در نمازی

تو پنداری که بیشک کارسازی

بنام وننگ جانت رفت بر باد

کجا بینی تو ذات خویش آباد

بنام و ننگ در مکری بمانده

ز سرّ عشق یک نکته نخوانده

بنام وننگ میخواهی بسربرد

بنام و ننگ خواهی بیخبر مرد

ز ننگت چیست چون نامی نداری

بجز حسرت دگر کامی نداری

تو از بهر ریای خلق تحقیق

بپوشیدی حقیقت دلق تحقیق

یقین دلق تو زنار است اینجا

ابا تو لایق نار است اینجا

بسوزان دلق آنگه خود بسوزان

تو نام نیک را و بد بسوزان

اگر رویت حقیقت در خدایست

ابا اوباش کو خود رهنمایست

چرا در بند خلقی بازمانده

در آن خلوتسرای راز مانده

طمع یکبارگی باید بریدن

ز خلق آنگه جمال شاه دیدن

طمع زین ناگهان آخر ببر تو

شنو این نکتهای همچو در تو

طمع زینها ببر اینجا به تحقیق

که به زینت ندیدم هیچ توفیق

بکار تو کجا آیند اینان

کجاکار تو بگشایند اینان

همه درمکر و زرق ونام و ناموس

بمانده درنهاد خود بافسوس

همه مردار و هم مردار خوارند

یقین میدان که چون مردار خوارند

دلم بگرفت شیخ از دید دو نان

از آن میگویمت اینجا ببرهان

طمع زینها بیکباره بریدم

که تا اینجا یقین جانان بدیدم

طمع زینها بریدم در خدائی

که تادیدم وصال خود نمائی

طمع زینها بریدم در حقیقت

سپردم آنگهی راه شریعت

طمع ببریدهام از هر دو عالم

که تا میگویم این سر دمادم

بجز حق این همه باطل شناسم

از اینان کی در این معنی هراسم

بجز حق این همه خار جهانند

که چون سگ هر نفس هر سو جهانند

اوائل این چنین دیدم حقیقت

از اینان ذات بگزیدم حقیقت

چوذات حق در ایشانست موجود

مرا آن ذات بد از جمله مقصود

همه دارند لیکن چون ندارند

حقیقت آمده بیچون ندارند

اگر دارند اما این حقیقت

حقیقت شیخ حق است ای رفیقت

ابا دارند اما این حکایت

حقیقت شیخ دور است از شکایت

مرا مقصود ازین گفتار آنست

که شرع اندر میان ذات جانست

شریعت گفتمت تا راز دانی

حقیقت ذات ایشان باز دانی

که چندی در میانه این چنیناند

گمان در پیش کرده بییقیناند

بسی دیدم ملامت من از اینان

ولیکن خاطر اسرار بینان

درین ره مر مرا داده است تحقیق

همی بینم دراینجا اهل توفیق

مرا کار است با ایشان حقیقت

چه کارم شیخ با اهل طبیعت

همه در ذات یکی مینماید

ولیکن گفتن ایشان را نشاید

مر این اسرار ای شیخ جهان تو

همی گویم که هستی در میان تو

نمیدانند هر چندی سر از پای

رموز ما در اینجا گاه بگشای

سراپای حقیقت دیدهام من

همه کون و مکان گردیدهام من

حقیقت دیدهام هم مغز و هم پوست

اگرچه در حقیقت این همه اوست

بنور حق مزین شرع بشناس

ز حق مراصل را با فرع بشناس

همه زین کار هانه رخ نمودند

به هر صورت یقین ما را نمودند

نظام کار عالم ار بدانست

که نیکان راعیانی در عیانست

چنین افتادهٔ از شرع در فرع

که تا تو بازدانی اصل با فرع

کمال شرع از آن تحقیق دارد

که ذات مصطفی توفیق دارد

ابوجهل لعین باشد چو احمد؟

حقیقت مصطفی نیکست و او بد؟

کجا فرعون باشد همچو موسی

که او حق بدفراز طور سینا

کجا نمرود ابراهیم باشد

کزین معنی حقیقت بیم باشد

تو و شیخ کبیر اینجا یکی اید

حقیقت ذات بیچون بیشکیاید

که ره بسبودهاید اندر خدائی

شما را می نهبینم در خدائی

چنین افتاد سرّ عشقبازی

مدان اسرار ما شیخا ببازی

از اول عزلتی خوش داشتم من

ز عزلت بهرهها برداشتم من

ز عزلت یافتم سر کماهی

ز خلوت یافتم دید الهی

ز عزلت یافتم اسرار بیچون

مرا بخشیده او اسرار بیچون

ز عزلت یافتم اسرارها کل

از آنم در همه دیدارها کل

ز عزلت در درون خلوت دل

شدم ای شیخ در دیدار واصل

ز عزلت جوی شیخ و یار خودبین

بخلوت جملهٔ اسرار خود بین

تو عزلت جوی و در عین الیقین شو

در اینجا در حقیقت پیش بین شو

اگر عزلت گزینی همچو عنقا

تو در خلوت شوی ای شیخ یکتا

اگر عزلت گزیدی درخودی تو

برون آیی ز نیکی و بدی تو

اگر عزلت گزینی در عیانت

نماید دید بیشک دید جانت

اگر عزلت گزینی صاحب درد

شوی درخلوت ای شیخ جهان فرد

اگر عزلت گزینی همچو عشاق

شوی ای شیخ عالم همچو من طاق

اگز عزلت گزینی همچو مردان

حقیقت ذات خود را فرد گردان

به از عزلت گزینی از سر درد

نمانی جاودان از جان جان فرد

اگر عزلت گزینی در لقایت

نماید رخ حقیقت جانفزایت

حقیقت جوی عزلت تا توانی

که چون عزلت کنی این خود بدانی

حقیقت جوی عزلت همچو مردان

ازینان خویشتن آزاد گردان

حقیقت دردسر میدان تو دنیا

ز دنیا عزلت دیدار مولا

ز دنیا حظ روح خویش بردار

عیان فتح و فتوح خویش بردار

تمامت انبیاء در عزلت خویش

حقیقت یافته از قربت خویش

چو میدیدند کین دنیای ناساز

نخواهد بود با کس نیز دمساز

کناره زین جهان کردند ایشان

که سودی نیست زینجای پریشان

حقیقت سوددنیا چیست طاعت

به از این نیست این عین سعادت

چو دنیا کنده پیر گوژپشتست

بسا پرورده و آنگه بکشتست

تو ازدنیا چه خواهی برد آنجا

که بیشک تو نخواهی مرد آنجا

جهان و هرچه در روی جهان است

همه از ذات حق عکسی عیان است

جهان بیوفا نوری ندارد

دمی بیماتم او سوری ندارد

بلا و محنت است این دار دنیا

که شد از عشق برخوردار دنیا

جهان بیگانهٔ دان در ره عشق

اگر هستی حقیقت آگه عشق

جهان بیگانهٔ چون آشنایست

وفا از وی مجو که بیوفایست

جهان بیگانهٔ مردار خواراست

بنزدعاشقان مردار، خوار است

جهان بیگانهٔ پر درد و رنج است

بنزد عاشقان خوان سپنج است

جهان بیگانه دان ای شیخ اینجا

در آن دیوانهٔ دان شیخ اینجا

جهان بگذار شیخ و در نهان شو

چو کردی پشت بر وی جان جانشو

جهان بگذار شیخ و راستی کن

ز دید او نظر در کاستی کن

جهان بگذار تا جاوید گردی

تو در عین عیان خورشید گردی

جهان بگذار همچون عاشقان تو

چه میجوئی به آخر زین جهان تو

جهان بگذار تا رویت نماید

مکن گوشت بوی کویت نماید

جهان بگذار ای شیخ جهان بین

جهان چبود خداوند جهان بین

جهان بگذار و در حق پیش بین گرد

که تا مانی تو در عین الیقن فرد

جهان بگذار و در یکی قدم زن

وگرنه در ره مردان قدم زن

ره مردان طلب مانند مردان

طلب کن علم و بگذر زینجهان هان

در هدایت یافتن در شریعت فرماید

ره مردان طلب کن تا بدانی

حقیقت جاودان یکتا بمانی

ره مردان طلب تا دید یابی

عیان ذات در توحید یابی

ره مردان طلب تا جاودان تو

بمانی تا جهان جان جان تو

ره مردان طلب در نامرادی

اگر تو بی مرادی یامرادی

ره مردان طلب در خلوت دل

عیان یار بین در خلوت دل

ره مردان طلب مانندمنصور

که ماند نام تو نانفخهٔ صور

ره مردان طلب در دید جانان

دمی بنگر تو در توحید جانان

ره مردان طلب تا شاد گردی

ز اندوه و بلا آزاد گردی

ره مردان طلب تا در نمودت

نمایند از حقیقت بود بودت

ره مردان طلب در شادکامی

چرا اندر پی ننگی و نامی

ره مردان طلب تا راز یابی

حقیقت ذات اعیان باز یابی

ره مردان طلب تا راه ایشان

بیابی و شوی آگاه ایشان

ره مردان یقین منصور کل یافت

یقین در راه ایشان رنج و دل یافت

ره مردان یقین منصور دیده است

از آن در راه کل در نوردیده است

ره مردان منم کل باز دیده

یقین در راه ایشان راز دیده

ره مردان منم کرده در این سر

دریده بیشکی پرده در این سر

ره مردان منم کرده در آفاق

شده در راه مردان بیشکی طاق

ره مردان منم کرده حقیقت

زده دم از طریقت در شریعت

ره مردان منم کرده شده کل

از اول آخرم کرده شده کل

بمنزل در رسیده این زمانم

رخ شه دیده در عین العیانم

بمنزل در رسیدم ناگهانی

بدیدم من جمال بینشانی

بمنزل در رسیدم در حقیقت

رخ جانان بدیدم در حقیقت

رسیدم تا بمنزگاه عشاق

بمنزل در رسیدم شاه عشاق

رسیدم تا بمنزل یار دیدم

خود اندر عشق برخوردار دیدم

رسیدم تا بمنزل در یکی من

حقیقت سیر کردم بیشکی من

رسیدم تا بمنزل در نمودار

ندیدم هیچ چیزی جز رخ یار

رسیدم تا بمنزل حق پرستم

حقیقت دید من عهد الستم

رسیدم تا الست خویش دیدم

نمود ذات کل در پیش دیدم

رسیدم آنچه میایستم اینجا

بدیدم در درونم شیخ یکتا

ره سیر وفنا کردم بآخر

جمال یار میبینم بظاهر

ره سیر و فنا کردم بتحقیق

در آخر شیخ بازم داد توفیق

ره سیر و فنا کن اندرین راه

که تا تو هم رسی در حضرت شاه

اگر ره میکنی راهت نمایم

بمنزل آدم شاهت نمایم

اگر ره میکنی اینست راهت

که اینجا مینمایم دید شاهت

ره خودبین در اینجا در حقیقت

ره تو چیست در راه شریعت

ره شرع است شیخا جاودانی

اگر این ره کنی بیشک بدانی

ره شرعست منزل جان جانان

ازین سر وصل ده ذرات جانان

ره شرعست دیگر من ندانم

بجز این ره روی روشن ندانم

ره شرعست اندر شرع شو دوست

بشودرخلوت و هر سومرودوست

ره شرع است اندر شرع شو شیخ

نشین درخلوت و هر سو مرو شیخ

ره شرع است اگر میدانی اسرار

درین ره عمر خود ضایع بمگذار

ره شرعست راهت بانشان است

در آخر یار بیشک بینشان است

ره شرعست این را هست تحقیق

درین ره عاشقان یابند توفیق

ره شرعست ازو اینجا مرادت

بیاب ای شیخ با عین سعادت

ره شرعست طاعت کن درین راه

که در طاعت بیابی مر رخ شاه

رهت شرعست هر طاعت کن اینجا

که از طاعت شوی درجان مصفا

براه شرع هر کو یافت مقصود

حقیقت یافت در دیدار معبود

براه شرع هر کو رفت او دید

ز دید او پس آنگه کل نکو دید

براه شرع هر که رفت جان شد

چو جان در جملهٔ عالم عیان شد

براه شرع هر کو رفت حق یافت

ز ذات جان جان آنکه سبق یافت

براه شرع آنکو دید جانان

شدش او تا ابد در جمله پنهان

براه شرع هر کوشد چو منصور

اناالحق میزند تا نفخهٔ صور

براه شرع هر کو گشت جانباز

در اینجا یافت این راز نهان باز

براه شرع هر کو جانفشان شد

حقیقت در شریعت جان جان شد

براه شرع هر کو دید حق دید

حقیقت گم شد از اسرار توحید

براه شرع هر کو در فنا شد

ز بعد آن فنا ذات خدا شد

براه شرع هر کو دید دیدار

یکی گردد عیان ولیس فی الدار

براه شرع شیخا رفتهام من

سخن در شرع جمله گفتهام من

براه شرع احمد در عیانم

کنون بنگر نشان بینشانم

براه شرع احمد یافتم راز

شدم از شرع احمد من سرافراز

براه شرع احمد راز دیدم

حق الحق در یکی صدر از دیدم

چو راه شرع احمد بسپری تو

ز دید یار آخر برخوری تو

چو راه شرع احمد را سپردی

چو من ای شیخ بیشک گوی بردی

چو راه شرع احمد دیدی ای دوست

کنون برخورچواندر دیدی ای دوست

چو راه شرع احمد ره نباشد

دل زندیق ازو آگه نباشد

دل صدّیق میباید درین راه

که از جانان شود در آخر آگاه

دل صدّیق میباید در این سر

که بیند در درون اوست ظاهر

دل صدّیق میباید حقیقت

که حق بیند درین راه شریعت

دل صدّیق میباید که جانان

به بیند او در اینجا گاه اعیان

دل صدّیق دایم پر ز خونست

که میداند که سرّ کار چونست

دل صدیق دایم در فنایست

دلش اندر فنادیدن لقایست

دل صدیق دایم در یکی یار

همی خواهم درون خود پدیدار

دل صدیق میبیند حقیقت

که راهی نیست جز راه شریعت

دل صدیق جز جانان نه بیند

عیان بیند وی و پنهان نه بیند

دل صدیق با یار است دایم

از آن در عشق در کار است دایم

دل صدیق دایم غرق توحید

بود پیوسته اندر دیده و دید

دل صدیق دایم درنمود است

از آنش عرش دایم در سجود است

دل صدیق ذاتست ار بدانی

شده در عین ذرات نهانی

دلی باید که یابد نور صادق

بود از نور خود در عشق صادق

دلی باید که این معنی بداند

پس آنگه جان خود در کل فشاند

دلی باید که برخوردار آید

چو ما اینجایگه بردار آید

دلی باید که باشد همچو من گم

که بیند گوهر اندر عین قلزم

دلی چون من نکوهرگز که یابد

چو من دلدار هرگز کس نیابد

چو بادل میکنم دلدار دارم

دل از دیدار او بردار دارم

چو با دل میکنم دلدار اویست

که با من در یقین در گفت و گوی است

چو با دل میکنم دلدار دیدم

خود اندر عشق برخوردار دیدم

چو بادل میکنم من اندرین راه

حقیقت می نه بینم جز که دلخواه

چه با دل میکنم چون دل فنا شد

بدلدارم رسید و کل فنا شد

چه با دل میکنم این لحظه جانست

حقیقت جان و هم عین عیانست

چه با دل میکنم این لحظه ذاتست

برون از این مکان عین صفاتست

چه با دل میکنم این لحظه دلدار

مراکرده است ذات خود نمودار

که با من این زمان عین عیان است

فکنده پرده از رخ نی نهانست

که با من در نهان جانست واصف

منم از ذات جان پیوسته واحد

که با من این زمان در گفت و گویست

ز بهر ما چنین درجست و جویست

که با من این زمان یار است پیدا

ولی در لیس فی الدار است پیدا

که با من هر زمانی راز گوید

دگر منصور با تو باز گوید

که با من این زمان عین العیانست

دمادم با تو در شرح و بیانست

که با من این زمان اندر حقیقت

نمودار است در راه شریعت

که با من این چنین کرده است یاری

که کردستم ز عشقش پایداری

که با من اینچنین کرده است جانان

نخواهم کردنم در عشق پنهان

در این ره شیخ بسیار است اسرار

ولی ذاتست اینجا گه پدیدار

در این اعیان منصور است رفته

سخن چین چنین در عشق گفته

که گوید شیخ دیگر این چنین راز

مگر آنکو شود عین الیقین باز

دلش خود آنگهی اعیان به بیند

حقیقت رنگ یکرنگی به بیند

شود یکرنگ همچون ما درین راه

اگر دارد شود پیدا درین راه

شود یکرنگ همچون نور خورشید

بتابد در همه ذرات جاوید

شود یک رنگ همچون ما درین راه

اگر دارد شود پیدا درین راه

شود یکرنگ همچون نور خورشید

بتابد در همه ذرات جاوید

شود یک رنگ و یکرنگی ببیند

حقیقت رنگ یکرنگی به بیند

شود یکرنگ اندر بینشانی

بماند تا ابد در عشق فانی

شود یکرنگ در بحر حقیقت

سراسر محو گرداند شریعت

شود یکرنگ در بازار معنی

بگوید دمبدم اسرار معنی

شود یکرنگ بر مانند جوهر

نمود نور عشق او سراسر

شود یکرنگ در رنگ حقیقت

به بیند عشق نیرنگ حقیقت

شود یکرنگ در اسرار اینجا

شود از عشق برخوردار اینجا

شود یکرنگ اینجا همچو جانان

بگوید همچو ما او را زمردان

شود یکرنگ اینجا گه حقیقت

ز یکرنگی رسد اندر طریقت

شود یکرنگ اینجا در یقین او

بود در عشق جانان پیش بین او

شود یکرنگ آنگه در اناالحق

بگوید همچو ما اسرار مطلق

شود یکرنگ همچون ما یگانه

بماند تا ابد او جاودانه

شود یکرنگ همچون ما حقیقت

نماید راز خود پیدا حقیقت

درین ره عاشقی باید که در کار

که یکرنگی گزیند همچو پرگار

کند پرگار و اندرجا بماند

ولیکن نقش ناپیدا نماند

دل اندر نقش بستی ای یگانه

نماند تا ابد او جاودانه

دل اندر نقش بستی همچو او باش

کجا هرگز ببینی روی نقاش

دل اندر نقش بستستی حقیقت

نخواهد ماند این نقش طبیعت

دل اندر نقش بستی جاودان تو

نخواهی دید بیشک جان جان تو

دل اندر نقشی بستی آنگه ای دوست

که ازنقش خود بی آگهی دوست

دل اندر نقش بستی مرد خواهی

تو مراین نقش آخر بردخواهی

دل اندر نقش بستی با زمانی

کجانقاش را آخر بدانی

دل اندر نقش بستی در حقیقت

کجا نقاش کل آید پدیدت

نخواهد ماند نقشت جز که نقاش

از این معنی که گفتم باخبر باش

نخواهد ماند نقشت جاودانی

سزد گر بود نقاشت بدانی

نخواهد ماند نقشت آخر کار

نخواهد گشت گم در عین پرگار

نخواهد ماند نقشت غم مخور تو

یقین اینجا لقا را مینگر تو

تو مر نقاش را بشناسی تحقیق

که نقاشت دهد پیوسته توفیق

تو گر نقاش بشناسی برستی

ابا نقاش جاویدان نشستی

تو گر نقاش بشناسی تو اوئی

که با نقاش اندر گفت و گوئی

تو گر نقاش بشناسی درین راز

کند از روی خود مرپرده را باز

دگر نقاش بشناسی حقیقت

نماید در عیان نقش حقیقت

بدان نقاش و ایمن باش از خود

که باشی رسته تو از نیک و از بد

بدان نقاش اگر صاحب یقینی

که جز نقاش خود چیزی نه بینی

بدان نقاش و با اوباش دایم

که گرداند ترا در ذات قایم

بدان نقاش و اندر وی فنا گرد

که مانی اندرین عین فنا فرد

بدان نقاش را امروز ای شیخ

که تا گردی بکل پیروز ای شیخ

بدان نقاش و با او آشنا باش

ز دیدارش همیشه در بقا باش

بدان نقاش در بود وجودت

که نقش ذات خود اینجا نمودت

بدان نقاش بیچون در حقیقت

که چون کرده است این نقش طبیعت

بدان نقاش خود ای شیخ بیچون

که چون نقش تو بسته بیچه و چون

بدان نقاش خود ای شیخ زنهار

که نقش تو زخود کرده است اظهار

بدان نقاش خود ای شیخ عالم

که روی خویش بنموده است این دم

بدان نقاش تا بینی تو در خویش

که اعیان کرده در تو جوهر خویش

بدان نقاش سرّ لایزالی

که با نقاش در عین وصالی

تو بانقاش و نقاش است با تو

یکی در جملگی فاش است با تو

تو با نقاش خویش اندر جهانی

چو امر صانع خود را ندانی

تو با نقاش خویش و آشنا اوست

تو هستی بیوفا و با وفا اوست

تو نقاشی کنون ای شیخ در دید

یکی بنگر تو در اسرار توحید

تو با نقاش اینجا آشنا شو

چو او در بود جانها با فنا شو

تو با نقاش اینجا نقش بسته

در آخر میکند نقشت شکسته

چو نقشت بنگرد اینجا حقیقت

نماید دید خود او ناپدیدت

روی ز اینجا و در حسرت بمانی

خوری آنگه دریغ جاودانی

دریغ آن لحظه مر سودی ندارد

که هرگز درد بهبودی ندارد

در اینجا کار دارد دیدن یار

که ناگاهت کند او ناپدیدار

در اینجا کار دارد دیدن دوست

حقیقت گفتن و بشنیدن دوست

در اینجا کاردارد گربیابی

وگر تو فتنهٔ تو در نیابی

ترا درخواب نقشت مینماید

زناگه نقش خود اندر رباید

ترا در خواب نقشی کرده اظهار

در اینجا گاه اندرپنج و در چار

ترا در خواب کرده مینماید

درون هفت پرده مینماید

که چون این پرده برگیرد ز رخسار

ترا آنگه کند از خواب بیدار

توجه ز آن کین صورنا بود گردد

زیانت جملگی با سود گردد

تو سود خویش کن دیدار جانان

در اینجا صاحب اسرار جانان

تو مر نقاش خود در نقش بشناس

ز مرگ اینجایگه ای دوست مهراس

چه نقاش است بینائی چه باکست

که نقاش از حقیقت نور پاکست

چو نقاش است بینائی درین راه

چونقاش عجب داری تو همراه

چو نقاش است بینائی بآخر

ترا اظهار بودن کرده ظاهر

ازو برخور تواندر نقش بنگر

ز دید نقش اینجا گاه بگذر

ازو برخور اگر تو راز دانی

دو روزی کاندرین بود جهانی

ازو برخور که ناگه میرود او

بمانی صورتی بی گفت و بی گو

ازو برخور که تا جاوید مانی

بنورش بیصفت خورشید مانی

ازو برخور که آمد آشکاره

بباید کردنت جانان نظاره

اگر امروز از وی برخوری تو

هم امروزش حقیقت بنگری تو

اگر امروز بینی روی جانان

بمانی تاابد در کوی جانان

اگر امروز اینجا یار بینی

تو بیشک جاودان دیدار بینی

اگر امروز این اسرار ما را

حقیقت بشنوی گفتار ما را

ترا فردا بکار آید حقیقت

که باید رفت از دار طبیعت

بشیب خاک ناچیزی بمانده

بمانده عاقبت خاکی فشانده

وصالی بخش جانت را درین راه

که تا بیند در اینجا گه رخ شاه

وصالی بخش جانت را درین دید

که تا می بشنود اسرار توحید

وصالی بخش جان مانده در غم

که تا اینجا به بیند یار همدم

وصالی بخش جان از دید جانان

که بینددر یقین توحید جانان

وصالی بخش جان نازنین را

که تا یابد به کل عین الیقین را

وصالی بخش تا جان راز بیند

همی نقاش در خود باز بیند

وصالی بخش جانت در سوی دل

که تا با دل شوی از یار واصل

وصالی بخش جان را در وفایت

که تا می بنگرد دید لقایت

وصالی بخش جان ای دوست اینجا

که تا بیرون شوی از پوست اینجا

وصالی بخش جان ای شیخ از نور

که تا بیند به کل دیدارمنصور

حقیقت وصل جانان آشکار است

ولی زندیق باوصلش چه کار است

سخن با صادقان و واصلانست

دگر با عاشقان و صادقانست

سخن با واصلان گفتم حقیقت

در اسرار بر سفتم حقیقت

وصال یار دارد جان منصور

نمیبیند کسی جانان منصور

وصال یار دارد در اناالحق

که اینجا میزند در یارالحق

که داند تا چه صورت نداری

بجز دیدار منصورت نداری

که داند تا تو خود اندر کجائی

اگر خواهی نه گر خواهی نمائی

که داند سر ذات پاکت ای جان

که هم جانی و هم عشقی و جانان

که داند سر بیچون تو اینجا

بسرگردانست گردون تو اینجا

که داند جز تواندر ذات هر کس

تو دانائی درون جملگی بس

که داند جز تو غیب و غیب دانی

که راز جمله میدانی نهانی

که داند جز تو تا فردا چه باشد

بجز ذات تو پس جانا چه باشد

تمامت در تو حیرانند اینجا

تو دانا جمله نادانند اینجا

تمامت از تو و پیدا و تو از خویش

حجابی از جمال آورده در پیش

تمامت از تو پیدا و ندانند

که کلی خود توئی چندانکه خوانند

همه الکن شده در وصف ذاتت

فرو مانده بدریای صفاتت

که یارد تازند دم جز تو دردم

که بنموده است اندر نقش آدم

جمال خویش پنهانی حقیقت

که داند آنچه میدانی حقیقت

جمالت عاشقان دیدند اینجا

وصالت جمله بخریدند اینجا

چنان در جستجویت عقل مانده

که دست از جان و از دل برفشانده

رخی بنمای آخر دوستانت

گلیشان بخش هان از بوستانت

رخی بنمای و جان بنما بشادی

که جانرا در دلم دادی بدادی

رخی بنمای تا جان برفشانم

که جز این نیست درعین روانم

رخی بنمای تا خود را بسوزم

که از دیدارت اینجا نیکروزم

رخی بنمای و جان بستان زدرویش

که جز این نیست چیزی دیگرش پیش

رخی بنمای تا پنهان شوم من

نمائی ذات تا اعیان شوم من

منم حیران کوی دوست اینجا

بریده دست خود از پوست اینجا

منم حیران ز دیدار جمالت

بمانده بیخود اینجا کنگ و لالت

منم حیران ز دیدار تو جانا

که چون میگویم اسرار تو اینجا

منم حیران ز دیدت باز مانده

ز دید دوست صاحب راز مانده

منم حیران شده ای دوست درتو

که چون بگشادهٔ ای دوست درتو

منم حیران شده در روی خویت

یقین جان میدهم در آرزویت

چه شور است اینکه در عالم فکندی

خروشی در دل آدم فکندی

چو شور است اینکه در بازار عشق است

نگر منصور بین بردار عشق است

چه شور است اینکه در جان جهان است

مگر منصور بین عین العیان است

چه شور است این بگو با من خبرباز

که ناید کس که میگوید خبرباز

چه شور است این مگر صاحب فرانست

که درگفتار کل عین العیانست

چه شور است این بگو تا من بدانم

زشور و گفت در روی جهانم

چه شور است اینکه در دریای عشق است

مگر منصور ناپروای عشق است

چه شور است اینکه ما را دست داده است

که جان را دیداینجا دست دادست

چه شور است اینکه ما را در نهادست

که شوری در نهاد ما نهاده است

زند بحرم عجب شوری در اینجا

بگفت اسرار کل درروی دریا

بگفت اسرار و اندردار کردش

ز شاخ عشق برخوردار کردش

بکل اسرار گفت و جان جان شد

از آن اینجا نمودار عیان شد

توئی ای ذات بیچون و چگونه

درون بگرفته و اندر برون نه

توئی ای ذات بیچون تمامت

که اینجا میکنی شور و قیامت

توئی ای ذات بیچون در عیانم

که شور آورده در شرح و بیانم

توئی ای ذات بیچون در یقین تو

یقین میبینم ازعین الیقن تو

توئی ای ذات بیچون آشکاره

بروی دار خود برخود نظاره

توی منصور که بود اندرین راه

اناالحق میزنی اینجا تو ای شاه

توئی منصور ورنه او که باشد

بجز تو در جهان جز او که باشد

توئی منصور در دیدار اینجا

نمودار از تو پرده دار اینجا

توئی منصور شوری درفکنده

ورا آزاد کرده جمله بنده

توئی منصور در بازار معنی

حقیقت گفتهٔ اسرار معنی

توئی منصور در عین العیانی

نموده کل ز خود راز نهانی

توئی منصور اندر قربت لا

یکی بنمود او را لا بالّا

توئی منصور در دید خلایق

که میدانی تو اسرار خلایق

توئی منصور اندر گفت و گوئی

توی منصور و خود منصور جوئی

نبودم بی توام من یک دم ای دوست

کنون میبینمت چون مغز و در پوست

ترا از دست اکنون چون گذارم

تو خواهی بود جانان پایدارم

ترا ازدست چون بگذارم ای یار

که خواهی کردن اینجا ناپدیدار

ترا من جان شیرین دانم ای دل

که مقصود منی در هر دو حاصل

برویت زندهام اندر سردار

ببویت زندهام و از جان خبردار

خریدار تو مائیم و دگر نیست

بجز من از وصالت کس خبر نیست

خریدار تو مائیم اندرین راه

وگرنه نیست کس از راز آگاه

خریدار تو مائیم از دل و جان

که در راهت ببازم دیده و جان

خریدار تو مائیم و تو دانی

که ما را با تو این راز نهانی

خریدار تو مائیم از حقیقت

که بیشک آگهیم از دید دیدت

خریدار تو مائیم اندر اینجا

تو میدانی که هستی شاه دانا

دلی پر خون و جانی سوگواریم

بجز این چیز دیگر مینداریم

ازان تست این هم در حقیقت

سخن کی باز گویم از طبیعت

طبیعت شد خجل در راهت ای جان

چه ماند در یقین آگاهت ای جان

طبیعت محو شد چون سوگواری

که همچون تو به بیند باز یاری

طبیعت شد خجل در گفتگویت

از آن میمیرم اندر آرزویت

طبیعت شد خجل با خود چه چیزی

کسی کز دید تودارد عزیزی

حقیقت جان خجل دل بازمانده

عجایب جسم و جان در راز مانده

بباید کاملی مانند منصور

که اینجا گه کند ذات تو منصور

بباید کاملی ماننده من

که اسرارت کند ای دوست روشن

بباید کاملی چون من بگفتار

که بنماید عیانت بر سردار

بباید کاملی پاکیزه گوهر

که گوید راز تو در بحر و در بر

منم راز تو گفته سوی دریا

رسیده ماهیانت تا بر شاه

منم راز تو گفته در سوی کوه

فتاده او ز پا از فکر و اندوه

منم راز تو گفته با زمینت

زمین دیده زمین عین الیقینت

منم راز توگفته باز آتش

از آن آتش همی سوزد عجب خوش

منم راز تو گفته در سوی باد

جهانت کرد یاد آر عشق آباد

منم راز تو گفته در سوی آب

دوان از عشق رویت شد به اشتاب

منم راز تو گفته سوی خورشید

بسی گردان شده در عشق جاوید

منم راز تو گفته در سوی کوه

فکنده زلزله در بار اندوه

منم راز تو گفته در سوی ماه

گذاران گشت هر مه سوی خرگاه

منم راز تو گفته با تمامت

حقیقت نیز با اهل قیامت

وصالت درهمه بیشک بدیدم

ازان بیشک بدید تو رسیدم

وصالت در همه پیداست امروز

چنین شور از وصالت خاست امروز

وصالت جان من اینجا ربوده

ز تو گفته یقین از تو شنوده

وصالت در دلم آتش فکنده

عجب شوری در او بس خوش فکنده

وصالت سوخت سر تا پای منصور

ترا دیدم ترا یکتای منصور

وصالت سوخت جانم تا بدانی

توی پنهانم و دیگر تو دانی

عجب حالیست جانا اندر اینجا

که بگشادم من تنها در اینجا

درم بگشادهٔ در گفت و در گوی

بگو اکنون دگر درجست و درجوی

اگر جانم رود من سر برآرم

نمود عشق را اندر سرآرم

چه باشد شور دنیا شور عقبی

ترا بنمایم این در جمله مولی

چه باشد گر تو خود بنمائی اینجا

که اندر ذات خود یکتائی اینجا

دو عالم بیشکی بر هم زنم من

اگر بنمایم اینجا جان روشن

چو من اینجاترا بینم عیان باز

نمائی این زمانم بر سر دار

عیان بینم اگرچه بینشانی

کنون در من ز خود توحید خوانی

عیان میبینمت اندر خلایق

کجاآیم بنزدیک تولایق

عیان میبینمت اما نهانی

همی گویم ترا رازم تودانی

منم دیوانهٔ عشق تو گشته

منم تخم محبت جمله کشته

منم دیوانهٔ سودایت ای جان

یقین میبینم از هر جانبی جان

منم دیوانهٔ سودای دردت

شده بی دینم اندر عشق فردت

منم دیوانه در سودای رازت

که اینجا دیدهام دیدار بازت

منم دیوانهٔ عین الیقینت

که دیدم ذات پاک اوّلینت

منم دیوانه از دیدارت ای جان

دمادم گفتهام اسرارت ای جان

دلم بربودهٔ در قصد جانی

دل و جان میبری اینجا نهانی

دلم بربودهٔ در عشق هجران

از آن اینجا بماندم بیخبر ز آن

دلم بربودهٔ در عشق بازی

ندانم تا چه دیگر عشق بازی

دلم بربودهٔ ای جان جمله

ز من تنها ربودی ز آن جمله

دلم بر بودهٔ زانم درین راه

ترا دلدار کرده بیشکی شاه

حقیقت هم دل و هم جان توداری

درین پیدائیت پنهان توداری

نظر اینجا مگردان آخر کار

اناالحق گوی ای دلدار با یار

نظر آخر مگردان تا به بینند

کسانی کاندرین صاحب یقینند

نظر آخر مگردان اندر این راز

اناالحق گوی بی نقش صورباز

نظر آخر مگردان از دل من

اناالحق گوی بی نقش گل من

نظر آخرمگردان این جهان بین

حقیقت ازدمت راز نهان بین

نظر داری تو با ما راز آنیم

که اینجا گاه غوغای جهانیم

نظر داری تو با ما از دل و جان

که میگوئیم رازت از دل و جان

نظر داری تو با ما در حقیقت

کاناالحق میزند خون طبیعت

نظر داری تو با ما آخر کار

که بنمائی جمال خویش اظهار

نظر داری تو با ما از عنایت

نظر کرده ببخشیده هدایت

نظر داری تو با ما بیش از آنی

که اینجا دادیم راز نهانی

نظر داری توبا ما ای خداوند

که تا بیرون کنی مسکین از این بند

نظر داری تو با ماراست اینست

مرا از ذات خود در خواب اینست

چنان کاول نمودی آخرم آن

نمائی تا بود ذات تو یکسان

چنان کاول نمودی آخر کار

همان لذت ز ذات خود پدیدار

چنان کاول نمودی راز بیچون

همان بنمای اینجا بیچه و چون

چنان کاول نمودی جان جانم

همان بنمای در آخر عیانم

چنان کاول نمودی بود بودم

همان بنمای آخر در نمودم

همان کاول نمودی بازم اینجا

نما تا جسم وجان در بازم اینجا

حقیقت من کیم اعیان توئی دوست

درون جان ودل پنهان توئی دوست

به پنهانی دلم بردی و جانم

عیان بر تا همه خلق جهانم

کنند اقرار بر منصور اعیان

که سر میبازد از عشق دل و جان

دریغا از نمودت چون کنم من

که خواهد ماند این اسرار روشن

دلم خونست اندر قربت تو

نخواهددید جز از حضرت تو

دلم خونست در راهت فتاده

دمادم خون ازو اینجاگشاده

دلم خونست اندر پاکبازی

حقیقت یافت از تو بینیازی

دلم خونست در خاک و طپانست

بامید تو اینجا او عیانست

دلم خونست از سودای عشقت

بمانده درجهان رسوای عشقت

دلم خونست وجانم غرقه در خون

فتاده راز تو از پرده بیرون

ز سودای تو در خونم چنین راز

نظر کن در دل مسکین افکار

ز سودای تو درخونم بمانده

بیک ره دست از خود برفشانده

جمال خویش بنمودی مرا تو

فکنده مر مرا اندر فنا تو

دل مسکین من خاک ره تست

میان خاک و خون او آگه تست

نبایستت از اول رخنمودن

ز ما جان و دل اینجا گه ربودن

چو بنمودی و بربودی چه گویم

توئی اندر درون اکنون چگویم

توئی جانا کنون منصور گم شد

از اول تا بآخر در فنا بد

کنون گم شد دل منصوراینجا

توی درجسم و جان کل نور اینجا

منزه دانمت درعین توحید

یکی دیدم یکی دیدم یکی دید

یکی دیدم ز تو در بینشانی

از آن کردم در اینجا جان فشانی

یکی دیدم ز تو اعیان ذرات

از آن من وصف تو میخوانم از ذات

یکی دیدم ترا اینجا دوئی نیست

منم محو و در اینجا جز دوئی نیست

یکی دیدم ترا اندر لقایت

از آن خواهم شد اینجا گه فدایت

فنایت را بقائی بخش ما را

در آخر کل بقائی بخش ما را

فنایت خوشتر آمد در نمودم

که در اول فنای محض بودم

فنایت خوشتر آمد در عیانم

ازآن گشتم فنا زیرا که دانم

که در عین فنا بینم ترا من

فنا دانم یقین اسرار روشن

عیانت کردهٔ با ما دمادم

از آنم در فنای عشق خرم

نماندم عقل و جان و دل بیکبار

همی گویم که اینجا پرده بردار

از این پرده که در کون و مکانست

هزاران شور اینجا و فغان است

عجایب پردهٔ جان بستهٔ تو

نمود خود بدان پیوستهٔ تو

حقیقت پردهٔ ذات تو بستست

از آنم پرده اینجا گه گسسته است

چنانت عاشقم در عشقبازی

که اندر پرده کردی برده بازی

چنانت عاشقم اینجا در اسرار

که کلّی پرده کردم باز ای یار

دریدی پردهٔ منصور مسکین

ز شوق مهر خود نی از سرکین

دریدی پردهٔ ما را بیکبار

نه بس بود این که کردستیم بردار

دریدی پردهٔ ما در جهان تو

پس آنگه کردیم شور و فغان تو

دریدی پردهٔ ما در حقیقت

که تا دیدیم یک دیدار دیدت

دریدی پردهٔ ما تا بدانند

ولیکن دوست این یکتا بدانند

جمالت از پس پرده عیان است

از آن شور اناالحق درجهانست

از آن شور اناالحق خاست اینجا

که وصل تو به کل پیداست اینجا

از آن شور اناالحق درنمود است

که رخسار تو دیدارم نمود است

از آن شوراناالحق خاست در دل

که دیدار عیانم هست حاصل

از آن شور اناالحق خاست در جان

که پیداگشت این اسرار پنهان

جهان جان توئی و سر مطلق

که میگوئی ز ذات خود اناالحق

اناالحق خود زدی در ذات منصور

بگفتی تا شدی در عشق مشهور

زبانم لال شد از گفتن دوست

که میبینم یقین مغز تو از پوست

ابا تو این زمان راز است فاشم

ندانم من کیم ذات تو باشم

ابا تو جان و سر اندر میانست

اناالحق گوی ذاتت عین جانست

چه چیزی جملهٔ در جملگی گم

همه قطره توئی اعیان قلزم

از آنت دمبدم من بحر خوانم

که در بحر تو من غواص زانم

مرا از بحر تو دیدار بوده است

که از بحر توام جوهر نموده است

مرا بخشیدهٔ یک جوهر ای یار

که آن میبینم اندر جمله دیدار

مرا از جوهر عشقت حقیقت

نمودار است ازدیدار دیدت

تو فانی باشی و هر دو توئی دوست

حقیقت دانمت هم مغز و هم پوست

توجانی و تنی و بود بودی

درین تن بود بود خود نمودی

چنان منصور با تو درجهانست

که بیشک با تودر شرح و بیانست

چنان منصور باتو در نمود است

که کلی با تو درگفت و شنود است

بکش منصور جانا هم دراینجا

که بگشادی ورا کلی در اینجا

تو میدانی حقیقت راز منصور

توئی انجام و هم آغاز منصور

اگر صد سال باشم بر سر دار

تراگویم حقیقت وصف دلدار

حقیقت حبّهٔ نبود درین راه

توئی از وصف ذات خویش آگاه

توی از وصف خود آگاه و کس نه

بجز تو درجهان فریادرس نه

توئی در وصف خود پیوسته گویا

توئی مر ذات خود پیوسته جویا

توی اینجا شناسای کمالت

نمای آنگاه خود خواهی وصالت

توئی اینجا شناسای وجودت

حقیقت خویش دانی بود بودت

تو بیشک واقفی برجمله اشیا

همه اشیا ز ذات تست پیدا

تو بیشک واقفی بر درد عشاق

توئی در آخرین مرمرد عشاق

تو بیشک واقفی در عین هستی

نمود ذات خود خود میپرستی

تو بیشک واقفی بر کل اسرار

توئی ذات خود اینجاگه طلبکار

تو بیشک در درون جان حقیقت

بخود پیدا زجان پنهان حقیقت

توئی گفته اناالحق در جهانت

اناالحق کرده واقف دوستانت

توئی گفته اناالحق خود بخود تو

یقین فارغ شده از نیک و بد تو

توئی گفته اناالحق بر سر دار

همه عشاق را کرده خبردار

توئی گفته اناالحق بر زبانم

من بیچاره رسوای جهانم

توئی گفته اناالحق در جهان تو

توئی هستی همه کون و مکان تو

توئی گفته اناالحق با همه تو

فکنده بود من در دمدمه تو

تو گفتی و مرا بردار کردی

مرا از خویش برخوردار کردی

تو گفتی در میان منصور بردار

حقیقت او ز گفت تو خبردار

جهانی عاشقان در جستجویت

فتاده در پی این گفتگویت

جهانی عاشقان اینجا طلبکار

ترا و تو چنین اندر سردار

جهانی در جهان گفت و گویند

ترا اینجایگه در جستجویند

برافکن پردهٔ عزت ز دیدار

نمود خود تمامت را پدیدار

برافکن پرده از رخسار جانا

نما بر عاشقان دیدار جانا

برافکن پرده تا رویت به بینند

کسانی کاندرین سر در یقینند

برافکن پرده از دیدار هستی

که تا توبه کنند از بت پرستی

برافکن پرده و خلقی بسوزان

ولی منصور را کلی بسوزان

برافکن پرده ای جان خلایق

بکن امروز مهمان خلایق

برافکن پردهٔ عزلت درین راه

همه گردان ز فعل خویش آگاه

برافکن پرده از منصور بنیوش

لباس سرّ خود در جمله درپوش

برافکن پرده از عین تمامت

که بگرفتست این شور و قیامت

برافکن پرده از شمع حقیقت

منور کن رخ جمع حقیقت

برافکن پرده از شمع سرافراز

وجود جمله همچون شمع بگداز

برافکن پرده ای شمع جهانسوز

وجود جمله هم جان و جهانسوز

برافکن پرده ای شمع جهان تو

که تا بینندت ای جمع جهان تو

برافکن پرده چون منصور حلاج

وجود عاشقان را ساز آماج

برافکن پرده از روی همایون

که راز از پرده افتادست بیرون

برافکن پرده از عین العیانت

که تا بینند مر خلق جهانت

برافکن پرده از دیدار عشاق

که با تست این زمان اسرار عشاق

برافکن پرده ورنه من کنم باز

که خواهم گشت در راه تو جانباز

برافکن پرده ورنه من حقیقت

کنم باز و شوم روشن حقیقت

برافکن پرده و بنمای خورشید

که کشتی عاشقان از بهر امید

برافکن پرده و بنمای رویت

که کل افتند اندر خاک کویت

جمال خویش کن اظهار برخویش

مر این پرده کنون بردار از پیش

جمال خویش کن اظهار ما را

بکن در عشق برخوردار ما را

جمال خویش کن اظهار جانا

همی گویم ترا بردار اینجا

دل عشاق در ذاتت اسیر است

رخش مهر است یا بدر منیر است

دل عشاق افتاده است در خون

که تا از پرده کی آئی تو بیرون

دل عشاق در خونست جانا

که وصفت آخرت چونست جانا

نه چندانست وصلت در دل و جان

که بتوان گفت اینجا گاه آسان

نه چندانست دیدار تو دیدن

حقیقت آخر کار تو دیدن

نه آسانست با تو عشق بازی

که بتوانی که با کس عشقبازی

نه آسانست اینجا دیدن تو

بجان میبایدت بخریدن تو

نه آسانست اینجا عشقت ای یار

ولی خواهم که گردم ناپدیدار

دم وصلت نه کل بینم حقیقت

که میبینم من اینجاگه حقیقت

دمی وصلی ز کل بخشم در اینجا

که بیشک ناشده وصلم در اینجا

دمی وصلی ز کل بخشم عیانم

که کرده همچو این گفتار جانم

دمی وصلی ز کل بخشم تو جان را

که پنهان کردم اندر تو عیان را

وصال کل مرا میباید و بس

که تا کارم یقین بگشاید و بس

وصال کل مرا میباید ای یار

که این پرده براندازم بیکبار

وصال کل مرا میباید ای دوست

که یکباره بسوزانم رگ و پوست

وصال کل مرا میباید ای جان

که گرداند مرا دیدار اعیان

وصال کل دهم تا جان فشانم

حقیقت چون در این دو جان فشانم

دوعالم منتظر از بهر منصور

نظر کرده بلطف و قهر منصور

دو عالم منتظر اندر وصالم

که چون باشد بآخر عین حالم

دو عالم منتظر در عین رازم

که تا جان و جهان چون بر تو بازم

دو عالم منتظر در حضرت تو

مرا بینند اندر قربت تو

دو عالم از توحیران مانده امروز

همه درگریه و من در چنین سوز

ز سوز عشق من عالم بسوزان

وجود عالم و آدم بسوزان

ز سوز عشق تو میسوختم هان

چنین مر آتشی افروختم جان

همی گویم ترا تو راز دانی

یقین شاید که از خود بازدانی

ز وصفت ماندهام حیران در اینجا

فلک در ذات ما گردان در اینجا

ز وصفت ماندهام حیران و سرمست

اناالحق میزند در بود تو دست

ز وصفت ماندهام حیران و افکار

همی گویم عیانت بر سر دار

ز وصفت ماندهام حیران و مجروح

دمادم میدهی تو قوت روح

ز وصفت ماندهام غمگین در اینجا

که میبینم چنین تمکین در اینجا

ز وصفت ماندهام در ناتوانی

که خواهی کردنم در عشق فانی

ز وصفت ماندهام اندر بلا من

که میخواهم که بینم کل لقا من

ز وصفت ماندهام درخویش امروز

تو پرده کردهٔ در خویش امروز

ابا خورشید دارم آشنائی

توی خورشید و من در روشنائی

توئی خورشید کل بنموده رخسار

درین بود وجودم گشت اظهار

توئی خورشید در عین الیقینم

بجز روی تو درعالم نه بینم

توئی خورشید ومن عین صفاتت

دمادم میکنم من وصف ذاتت

توئی خورشید و من مانند ذرات

دمادم میکنم تقریر آیات

توئی خورشید پنهان گشته در دل

حقیقت تخم بودت کشته در دل

تو خورشیدی میان جان عشاق

یقین پیدا و هم پنهان عشاق

توئی خورشید و من خاک ره تو

حقیقت هستم ای جان آگه تو

تو خورشیدی و من ذاتم حقیقت

که میبینم در اینجا دید دیدت

تو خورشیدی و من راز نهانت

ز نورت میکنم شرح و بیانت

توخورشیدی چگویم من درین راز

تو میآئی و دیگر میشوی باز

تو خورشیدی که بودت آشکار است

عیان تو تمامت در نظار است

تو خورشیدی که درآئینه هستی

هر آیینه در آیینه تو هستی

در این آیینه منصور است نوری

در این آیت به بین عین حضوری

در این آیینه پیدائی همیشه

دگر آیینه بنمائی همیشه

در این آیینه دیده عکس رویت

هر آئینه شدم در گفت و گویت

در این آیینه دیدم من جمالت

شدم گویا من از شوق وصالت

در این آیینه دیدستم ترا من

که آیینه زنور تست روشن

در این آیینه چون شمعی فروزان

تو این آیینه اینجا گه بسوزان

در این آیینه گفتستی اناالحق

هر آئینه چو خود دیدی تو مطلق

در این آیینه هر آیینه دانی

که بنمائی همه راز نهانی

در این آیینه بنمودی جمالت

ربودی جان منصور جلالت

در این آیینه پیدائی و پنهان

نمائی هر زمان راز دگر بیان

در این آیینه ذاتی آشکاره

هر آیینه جمال خود نظاره

کنی در آینه خود را نگاهی

ندارد کس در این آیینه راهی

که پیدا جمالت را به بیند

یقین عکس جلالت را به بیند

دل پاکیزه میباید درین سر

که بیند ذاتت از آیینه ظاهر

دل پاکیزه میباید درین راز

که تا بیند رخت در آینه باز

دلی پاکیزه میباید حقیقت

که در آیینه بیند دید دیدت

دل پاکیزه باید بر سر دار

که کل ز آیینه بیند روی دلدار

هر آیینه تو در منصور نوری

حقیقت بیشکی ذوق حضوری

هر آئینه تو در منصور رازی

که با خود میکنی این عشقبازی

هر آئینه تو در منصور هستی

بت منصور در اینجا شکستی

هر آئینه تو در منصور جانی

ابا او گفتهٔ راز نهانی

هر آیینه ترا بینم در اینجا

بجز تو هیچ نگزینم در اینجا

هر آئینه بریدی دستم ای دوست

ز بوی خویش کردی مستم ای دوست

هر آینه اناالحق میزنی خویش

حجابت بر گرفته دوست از پیش

هر آیینه جلالت باز دیدم

در اینجا گه جمالت باز دیدم

هر آیینه عیانی در نمودم

درین روی جهانی در نمودم

هر آیینه جمالت بی نشان است

در آیینه چنین شرح و بیانست

هر آیینه توئی و می ندانند

فتاده در دوئی و میندانند

هر آیینه توئی ای صاحب راز

اناالحق گفته اندر آینه باز

در این آیینه گفتستی اناالحق

تو حقی گفتهٔ اسرار مطلق

از این آیینه گفتستی تو اسرار

چرا کز ذات خود هستی خبردار

از این آیینه دیدستی تو خود باز

همی گوئی یقین از نیک و بد باز

درین آیینه دیدستی سراسر

از آن در عشق پیوستی سراسر

بدو نیک تو یکسانست با تو

مرا این سان نه آسانست با تو

تو هر کس را که میخوانی بخوانی

منم بنده بکن آنچه تودانی

نه برگردد ز تو منصور حلاج

گرش اینجا کنی از تیر آماج

نه برگردد ز تو تا عین آتش

ترا بیند ترا داند همه خوش

نه برگردد ز قهر و کینه تو

که منصور است کل دیرینهٔ تو

نه برگردد ز تو ای شاه اینجا

تو کردستی ورا آگاه اینجا

چو آگاهی منصور از تو باشد

چرا اینجایگه دور از تو باشد

چو آگاهی منصور است از تو

از آن در جمله مشهور است از تو

چو آگاهی آگاهی است ما را

حقیقت از تو مر شاهی است ما را

تو شاهی من گدای درگه تو

ز عجز افتاده بر خاک ره تو

تو شاهی جملگی اینجا گدایند

ترا بینان ز دیدت آشنایند

تو شاهی و تمامت بندهٔ تو

ببوی عشق اینجا زندهٔ تو

تو شاهی جمله اینجا در گدائی

ترا خواهند و با تو آشنائی

تو شاهی در حقیقت من گدایم

که بادید تو اینجا آشنایم

تو شاهی در حقیقت بندهٔ خود

بنور خویش کن تا بندهٔ خود

تو شاهی بنده را بنواز امروز

حقیقت کن ورا امروز پیروز

تو شاهی بنده را بنواز از خود

فنا گردان ورا از نیک و از بد

تو شاهی بنده را بنواز ای شاه

تو برگیرش کنون ازخاک این راه

خبر دارم که در آیینه جانی

نمائی مر مرا راز نهانی

از اول تا بآخر من تو دیدم

تو گردان جان ز دیدم ناپدیدم

از اول تا بآخر نیست جز تو

حقیقت جمله ظاهر نیست جز تو

از اول تا بآخر ذات پاکی

نموده روی در ذرات خاکی

از اول تا بآخر تو یکیئی

از آن بودی از آن یک بیشکیئی

از اول تا بآخر دیدمت باز

ز چه از دیدنت انجام و آغاز

ز آغازت خبر اینجا که دارد؟

کسی اسرار عشقت پای دارد

ز آغازت خبر او یافت اینجا

که شد در بودت اینجاگاه یکتا

ز آغازت خبر او یافت از بود

که شد دید تو کلی گفت معبود

ز آغاز تو هستم باخبر من

یکی بوده است دارم این نظر من

ز آغاز تو و انجامت اینجا

خبردارم بخورده جامت اینجا

منم جام تو خورده تا بدانی

دریده هفت پرده تا بدانی

منم جام تو خورده در حقیقت

ز مستی دم زده اندر شریعت

منم از جام تومست جلالت

نظر دارم درین عین وصالت

منم خورده ز دست تو یقین جام

ز رویت دیدهام آغاز و انجام

منم بیهوش با هوش اوفتاده

بحکم و رأی تو گردن نهاده

اگر مستم یقین جام تو خوردم

غم عشق از سرانجام تو خوردم

اگر مستم تو هشیارم کنی باز

تمامی در درون ناز خود راز

اگر مستم مرا هشیار گردان

ز خواب مستیم بیدار گردان

اگرمستم من از دست تو مستم

حقیقت کشتهٔ عهد الستم

اگر مستم من از دیدار رویت

از آن افتادهام در گفت و گویت

اگر مستم من از دیدارت اینجا

دمادم گویمت اسرارت اینجا

اگر مستم من از دیدارت ای جان

بمستی گفتهام اسرارت ای جان

بمستی راز تو من فاش گفتم

به پیش رند و هر اوباش گفتم

بحق رازت در اینجا گفتهام من

در اسرارت اینجا سفتهام من

بمستی گفتم اسرار تو ای دوست

حقیقت بر سر دار تو ای دوست

بمستی گفتم اسرار تو با خاص

ز تو میخواهم اینجاگاه اخلاص

بمستی گفتم اسرار تو با عام

همی خواهم ز انعام تو با عام

وگرنه میکنم مستی در اینجا

حقیقت میکنم هستی در اینجا

بمستی گفتم اسرارت حقیقت

منم هم مست و هشیارت حقیقت

اگر کامم دهی اینجا بآخر

کنی در بود خود پیدا بآخر

وگرنه میکنم مستی در اینجا

حقیقت میکنم مستی در اینجا

چنان مستم ز دیدارت که دانی

مرا میبایدم کز من رهانی

ز دست عقل اینجا من اسیرم

فرو ماندم درین غوغا بمیرم

چنان ازدست عقل افتادم از پای

که از عشقم گرفتار اندر اینجای

اگر من مست و هشیارم همیشه

در اینجا گه ترا یارم همیشه

ز مستی عقل میراند دمادم

خلافم عقل میداند دمادم

خلاف عقل خواهم خورد از این می

که گردم محو کلی من زلاشیی

خلاف عقل خواهم خورد از این جام

که میبینم بقای خود سرانجام

بده ساقی دگر جامی بمنصور

که حق گوید ز حق تا نفخهٔ صور

بده جامی دگر تا مست گردم

برانم عقل و دیگر مست گردم

بده جام دگر ساقی بدرویش

مهل چیزی بده باقی بدرویش

بده ساقی دگر جامی کهمستم

بت خود را در این مستی شکستم

بده جامی دگر تا گویمت راز

بگویم رازت اینجا جمله سرباز

بده جامی دگر در دست ازصاف

که الحق ما زدیم از قاف تا قاف

بده جامی که در عین الیقینم

بجز تو هیچ در عالم نه بینم

بده جامی که خواهد سوخت جانم

نمایم راز با کل از نهانم

بده جامی که ذات لامکانی

مرا امروز کلی در عیانی

بده جامی که منصور است خسته

بجز تو دست ازعالم بشسته

بده جامی که منصور است بیچون

ترا وی بیند اینجا بیچه و چون

بده جامی که مستم ای یگانه

ترا بینم که هستی جاودانه

بده جامی دگر ساقی بمنصور

که تا کل دردمد در جملگی صور

بده جامی دگر تا جان دهم باز

بجان خویشتن منت نهم باز

بده جامی دگر کاندر فنائیم

در آن جامت دگر مستی نمائیم

درین مستی بده کامم در اینجا

برافکن صورت و نامم در اینجا

درین مستی نه بینم هیچ نبود

جهان بر چشم من جز هیچ نبود

ترا بینم در اینجا یار دلخواه

اگر خواهی تو از من جان و دل خواه

همه اینجا فدای خاک کویت

سرم گردان درین میدان چو گویت

دلم خون گشت ای ساقی اسرار

بده جامی ز مشتاقی اسرار

که درجانست از تو های و هویم

درون جانی و در آرزویم

که بنمائی جمال خود تمامت

که تا بینند این شور وقیامت

هوالله میندانم بیش از این من

هوالله گفتهام کل پیش از اینمن

حقیقت ای جنید کامران تو

بیاب اسرار ما کلی روان تو

حقیقت ای جنید پاک دیدی

مر این اسرارها کز من شنیدی

چگونه سر توحیدش نخوانم

نظرداری تو در شرح و بیانم

چنین توحید باید گفت او را

که تا باشد حقیقت مر نکو را

چنین توحید باید گفت اینجا

که مغز از پوست کردم باز زیبا

چنین توحید باید گفت مشتاق

که تاگردد حقیقت در عیان طاق

زهی توحید ما با یار بیچون

که بنمودستم از دیدار بی چون

زهی توحید ما با شاه جمله

کزو هستیم یقین آگاه جمله

زهی توحید ما با جان جانها

زهی معنی دو صد شرح و بیانها

اگر ره بردهٔ در پردهٔ راز

نقاب از صورت و معنی برانداز

برافکن این زمانت روح از رخ

که آرد لحظه لحظه عین پاسخ

چه گویم شرح این اسرار دیگر

که ما را عشق بازی بار دیگر

نمود واصل این هر دو جهانست

مرا از گفت بی نام و نشان است

چنان شادم که در دنیای غدار

نمیآیم من از شادی پدیدار

ز دامم آخر است اینجا رهائی

که دیدم کل جهان عین خدائی

کنون وقت وصال و شادمانی

که جانان دیدهام در زندگانی

مرا از زندگانی حاصل این است

که درجان و دلم عین الیقین است

رسیدم در بر حق الیقین باز

بدیدم اولین و آخرین باز

چو اول یافتم اسرار آخر

مرا آن باشد اینجا گاه ظاهر

مرا مقصود از این بد سر اسرار

که هیلاجم نمود اینجا دگر باز

کنون چون از رخ او وصل دیدم

مر او رادر میانه اصل دیدم

وصال ما کنون در گفت اویست

که بیشک اوست کاندر گفتگویست

حقیقت هر که او الله بیند

تمامت نور الاالله بیند

هر آنکو جست اینجا دید رویش

اگر باشد چو من در خاک کویش

حقیقت حق در اینست ای برادر

که آخر در یقین است ای برادر

که حق بنمود اول عشق دیدار

در آخر گشت او هم ناپدیدار

کلاه عشق جانان داد هرکس

همو قدر کله میداند و بس

کلاه فقر هر کس را که دادند

در معنی بروی او گشادند

کلاه فقر پنداری تو بازیست

کله هر کس بیابد سر ببازیست

سر و جان اندرین ره همچو عطار

کلاه آنگه ترا بخشد عیان یار

کنون وقت سر است کامد کلاهم

که میباید شدن در نزد شاهم

کله داریم اکنون از سرباز

کجا باشیم اینجا همسر راز

سر ما بهر پای جان جانست

که در این سرکشی راز نهان است

سر ما بهر خاک رهگذار است

که دنیا نزد ما چون رهگذار است

چه باشد جان و سر تا در کف دوست

کنم کین خود نباشد لایق دوست

نمود عشق جانان چون نمودم

زیان اینجایگه شد جمله سودم

الا تاچند سرگردان شوی تو

چو چرخ از هر صفت گردانشوی تو

طلبکاری دلا اینجا طلبکار

میان عاشقان صاحب اسرار

کنون وقتست تا گوهر فشانی

بجای خاک ره عنبر فشانی

فراقت رفت و وصل آمد پدیدار

چو فرعت رفت اصل آمد پدیدار

چو مقصود تو اصل است از میانه

از اینجا یاب وصل جاودانه

ترا اکنون چو در وصل است امید

چو ذرهٔ بودی و گشتی تو خورشید

چنانت عشق بنموده است دیدار

که خواهی گشت کلی ناپدیدار

فنا خواهی بدن یک دم بقابین

تو از پیش فنا عین بقا ین

ترا اصل از فنا بد تا بدانی

فنا اصل بقا بد تا بدانی

حقیقت نیست بودی هست گشتی

سوی ذرات عالم بر گذشتی

بدیدی آنچه کس نادید اینجا

شنیدی آنچه کس نشنید اینجا

فراغت جوی اکنون با قناعت

که چیزی نیست خوشتر از قناعت

بکنج خلوت ار شادان نشینی

جمال یار بیهمتا به بینی

مرا این زندگی با معنی افتاد

ابا نفسم حقیقت دعوی افتاد

چنانم نفس کافر شد مسلمان

که چیزی می نه بیند جز که جانان

چنان اینجا عیان یار دارد

که گویی او همه دیدار دارد

حقیقت در حقیقت راه برده است

ره خود را بنزد شاه برده است

بجز شه هیچکس او را ندید او

اباشه گفت و هم از شه شنید او

چو جایش داد نزد خویشتن شاه

از آن پیوسته آگاهست از شاه

نباشد هیچ خوشتر از معانی

که معین بهتر است از زندگانی

کمالش آخر آمد به ز اول

ولی آگاه میباشد معطل

بنزد شاه دارد چون کمالش

هم از شاهست دیدار وصالش

حقیقت گشت اینجا گه زبونم

من او دانم در اینجا گه که چونم

چو وقت اینست ای دل در حقیقت

که بسپردی به کل راه شریعت

مرو بیرون ز شرع اینجا زمانی

همی پرداز از وی داستانی

چوداری وصل شاه اینجا چه جوئی

چو او با تست دیگر می چه جوئی

ترا افتاد اگر افتاد کاری

که کس را از تو بر دل نیست باری

ندیدی غمخور کس در جهان تو

از آنی در همه عالم نهان تو

حقیقت غم خورت اینجای یار است

ترا با دیگران اکنون چه کار است

کنون در عین خلوت باش هشیار

مکن مستی بدل میباش هشیار

بنور شرع جان خود برافروز

ز نور عشق خوش میساز و میسوز

دمادم راز جانان گوی اینجا

که بردستی حقیقت گوی اینجا

فراقت شد وصالت آخر کار

حقیقت برده میخواهد بیکبار

فکندن با جمالش باز بینی

شوی تو از میان و راز بینی

ابی صورت تو باشی در خدائی

ازین گفتارها می با خودآئی

ترا امروز بخت و شادکامی

که از جانان توئی با شادکامی

بر آنکامت چو یارت هست در بر

ازین در گاه تو یک ذره مگذر

بروی دوست هان خرسند میباش

درین صورت ابی پیوند میباش

چنان کاول ز بیرون مرده بودی

رهی کاول بجانان برده بودی

همان ره جوی وز آن ره می مشو دور

که این راهست راه عشق منصور

ترا منصور کرد اینجا هدایت

به بخشیدت به کل عین سعادت

همه منصور داری در جهان تو

گذشته بیشک از کون و مکان تو

چو آخر این چنین خواهد بدن کار

میان اهل دل هان گام بردار

دمادم از وصالش خرمی کن

ابا ذرات عالم همدمی کن

دو روزی کاندرین دار فنائی

مکن هم از جلیسانت جدائی

همه از یار دان و غیر بگذار

پس آنگه کعبه را بادیر بگذار

وصال کعبه چون داری در اینجا

ترادادند ره در کعبه تنها

حقیقت دوستان را خوان تو در پیش

مکن دوری از ایشان و بیندیش

اگر صد قرن یابی زندگانی

یقین مر مردنت چاره ندانی

بباید مرد آخر در وجودت

که در مردن بیابی بود بودت

چو مرده زنده باشی در جهان تو

حقیقت یادگیر این رایگان تو

بمیر و زنده شو در هر دو عالم

که باشد باز گشتت سوی آن دم

چو آن ره کامدستی باز گردی

در آن دم نیز صاحب راز گردی

حقیقت این بوداکنون تو بشنو

بگفتار من ای دلدار بگرو

خوشا آنکس که این دریافت آخر

بسوی جان جان بشتافت آخر

اگر با عشق میری در بر دوست

برون آری از اینجامغز با پوست

تو مغزی لیک اندر پوست ماندی

ابی دیدار عشق دوست ماندی

برون شو یک زمان از پوست با خود

که تا فارغ شوی از نیک و از بد

سلوک اول اینست ار بدانی

که میری زین بلاد و زندگانی

ترا این صورت اینجا هیچ آمد

که صورت بیشکی پرپیچ آمد

ندارد مر بقا اینجا چه صورت

از آن دنیاست دائم پر کدورت

ز دنیا این بست گر باز دانی

که از هر نوع اینجا راز دانی

حقیقت جمله دنیا چون پل آمد

از آن پرشور و گفت و غلغل آمد

ز دنیا بهترین علم است دریاب

ز مغز علم معنی راز دریاب

چو علم آموختی دل کن برخود

در او یابی بآخر راهبر خود

چو برخوانی ز علم و حکمت و راز

که یابی رشتهٔ گم کرده را باز

مخوان جز علم چیزی هان تو زنهار

ترا کردم کنون اینجا خبردار

دم آخر بدانی آنچه گفتم

که از پیر حقیقت این شنفتم

خدا از علم ذاتی یافت اینجا

درون از علم کل میکن مصفا

چه به از علم جوئی تا بخوانی

که در علمست کل راز نهانی

چه به از علم خاصه علم تفسیر

که در یکی کنی اسرار تقریر

حقیقت علم قرآن خوان و رهبر

که قرآنست اینجا گاه رهبر

بجز قرآن نمیبینم دوایت

که قرآنست اینجا رهنمایت

بجز قرآن که بنماید ره اینجا

که قرآنست از جان آگه اینجا

ز سر جان جان معنی قرآن

بدان آنگاه میکن راه در جان

چو شد مکشوف بر تو راز او فاش

بدانی بیشکی در عشق نقاش

ز دیده ور به بینی این بدانی

که قرآنست سر لامکانی

همه مردان ز قرآن راز دیدند

ز قرآن جان جان را باز دیدند

چه به زین جوی ای نادیده اسرار

ز صورت درگذر و از ریش و دستار

طلب کن آنچه گم کردی حقیقت

ز قرآن باز بین آن در شریعت

دلا چون سر قرآن یافتستی

ز قرآن باز جانان یافتستی

در اسرار دل و تفسیر قرآن مجید گوید

دلا قرآن نمودت جان جانان

بگفتت رازها در عین اعیان

دلا واصل ز قرآنی بمانده

بیک ره دست خود از جان فشانده

دلا واصل ز قرآنی و ذرات

که مکشوفست بر توکل آیات

دلا واصل ز قرآنی در آخر

که راز دوست میدانی در آخر

ترا معنی قرآن رخ نموده است

ترا هر لحظه صد پاسخ نموده است

یقین چون بیگمانی از رخ یار

همین میخوان که اینست پاسخ یار

چه گوئی وصف او چون میندانی

وگر قرآن چگونه وصف خوانی

تمامت کاملان راه دیده

که اینجا گاه الحق شاه دیده

چو در قرآن نظر کردند اینجا

بخواندند و خبر کردند اینجا

همه ذرّات را از سر آیات

که در آخر شما را هست در ذات

همه گفتند سر ذات با تو

که اینجا گه یقین خود اوست با تو

ترا اسرار چون حبل الورید است

در این آیینه جانانت بدیده است

در این آیینه نزدیکست دلدار

ولیکن می نهٔ اینجا خبردار

در این آیینه او باتست بنگر

درین منزل یقین راهست بنگر

ابا تو یار اینجا در میانست

ولیکن آشکارا نی نهانست

ابا تو یار تو اینجا ندیده

دمادم گویدت بگشای دیده

ابا تو یار اینجا آشنا شد

توئی بیگانه و او آشنا شد

ندیدی آنچه کام جسم و جان بود

که دلدارت در اینجا گه عیان بود

عیان بد یار ما را در نهانی

گشاد آخر در اینجا در نهانی

دمادم میگشاید بند از بند

اباتست و تو اورا خویش و پیوند

زاو تا تو رهی بسیار خود نیست

دوئی بینی وگرنه ذات یکی است

ز یکی بازدان او را تو درخویش

حجابت صورتست اینجای در پیش

وگرنه هیچ پنهان نیست در تو

یقین پیدا و کل یکیست درتو

ز قرآنی خبردار و ز معنی

ز دنیائی خبردار و زعقبی

همه با تو دلا تو هیچ داری

که این نقش صور پرپیچ داری

چه خواهی کرد با این صورت خود

که او اینجا نماید نیک یابد

از این صورت ترا کی درگشاید

ترامعشوق اینجا کی نماید

درین گرداب صورت دل نماندی

بحسرت پای اندر گل نماندی

ترا ای دل سخن بسیار مانده است

در آخر نقطه در پرگار مانده است

سخن از کشف و اسرار است ای دوست

که تا کلی برون آئی تو از پوست

مرا مقصود اینست آخر کار

که نی نقطه بمانده است ونه پرگار

بجز جانان همه اینجا هبادان

یقین خویشتن اندر فنا دان

بقا اندر فنا دیده است عطار

اگرچه در فنا آید یقین باز

فنا اندر بقا و دید جانان

ترا این درد و آنگه عین درمان

فنا دیدم بقای جاودانی

بقا اندر فنا و زندگانی

فنا جوی آخر کار و بقا یاب

در این عین فنا دید بقا یاب

حکایت

بزرگی گفته است این سر مرا باز

بگویم بیشکی اینجا ترا باز

چنین گفت آن بزرگ صاحب اسرار

که صورت در فنا آمد پدیدار

حقیقت اصل کل اینجا فنا بود

فنا میدان که کل دید خدا بود

اگر دید خدا خواهی که بینی

فنا میبین اگر صاحب یقینی

حقیقت بود خود دیدم فنا من

فنا دیدم رسیدم در بقا من

بقا چون آخر کار است این راز

مبین این صورت و معنی بینداز

فنا چون کل شیئی هالک آمد

فنا اینجای راه سالک آمد

اگر سالک فنای خود بداند

شود واصل بقای خود بداند

سلوک تو در اینجا گه نمود است

فنا شو زانکه اینت بود بود است

اگر ز اینجا زنی دم در فنایت

شود دم کل بمانی در بقایت

بقای تو فنای آخر اینست

خدا خواهی شدن کل آخر این است

تو خواهی شد فنا در آخر کار

تو خواهی بد خدا در آخر کار

چو این صورت رود کل از میانه

بیابی کل بقای جاودانه

خداگردی چو صورت رفت از بر

زهر وصفی که خواهم کرد رهبر

تو این دم ماندهٔ اندر صور باز

نمانده بر سر این رهگذر باز

حقیقت بود دنیا رهگذار است

ترا با صورت دنیا چه کار است

یقین صورت ز باد و آب و آتش

درین خاکست آتش مانده سرکش

ترا تا آتش کبر است در سر

نخواهی یافت این صورت تو در سر

ترا تا باد پندار است اینجا

کجا جانت خبردار است اینجا

ترا تا آب اینجا گه روانست

ترا ذوقی ز روحت در روانست

تراتا خاک باشد روشنائی

نخواهی یافت درعین خدائی

بکش این آتش طبع و هوایت

مجو از یار در اینجا بقایت

مریز اینجایگه آب رخ دوست

اگرچه خاکی آمد مغز در پوست

میان هر چهاری باز مانده

توی رازی و اندر راز مانده

چهارت دشمن اینجا در کمین است

حقیقت جان بدیشان پیش بینست

ز جان گر ره بری در سوی جانان

بمانی زنده دل در کوی جانان

ز جان گر رهبری در سوی اول

نمانی تو در اینجا گه معطل

ز جان گر رهبری در حضرت یار

ترا آن جان جان آید خریدار

ز جان گر رهبری در جزو و در کل

برون آئی تو از پندار و از دل

ولیکن چون کنم تو میندانی

وگر دانی عجب حیران بمانی

ترا این کار گه چون ساختستند

وزین هر چار چون پرداختستند

تو اندر این چهاری مانده سرمست

نمیدانی که این صورت که پیوست

ره تو دور و تو اندر سر راه

بمانده باز اینجا در بن چاه

رهت دور است و تو اینجا اسیری

که خواهد کردت اینجا دستگیری

ز من زادی تو اینجا گه بصورت

نماندستی در اینجا در کدورت

حضورت باید و اسرار دیدن

پس آنگاهی رخ دلدار دیدن

حضور ار آوری اینجا بکف تو

زنی تیر مرادی بر هدف تو

حضور اینجا طلب در عین طاعت

پس آنگه بین تو از عین عنایت

اگرچه شرح بسیارت بگویم

دوای دردت اینجا گه بجویم

اگرچه درد عشقت بی دوایست

دوایم عاقبت بیشک بقایست

دوائی جوی اینجا در فناتو

که بعد از مرگ یابی آن لقا تو

تو پیش از مرگ چوی اینجا دوا را

طلب میکن ز دیدار آن بقا را

بقا گر بیشتر داری بدانی

که جاناراضیست این زندگانی

اگر خواهی که بینی رهنمایت

حقیقت آنست اینجا گه بقایت

بقای توست جانت کز فنا نیست

ازین حبس وز زندانش رها نیست

در آخر باز بین و راز بنگر

چو شمعی سوز و میساز و بنه سر

بسوز ای همچو شمعی در فنا شو

برانداز این صور سر خداشو

چه میدانی تو ای دل تا چه چیزی

نکو بنگر که بس چیز عزیزی

همه باتست این اسرار بیچون

که اینجاماندهٔ در خاک و در خون

در آخر خاک آمد چون ترا هم

سزد گر دمبدم سازی تو ماتم

در آخرجای تو در شیب خاکست

دلامیدان که کاری صعبناک است

در آخر ازل خود بازدان تو

ز پیش از رفتن خود باز دان تو

در آخر اول است و آخر اینجاست

حقیقت باطنست و ظاهر اینجاست

نمیدانم گه این سر با که گویم

ابا که این زمان این راز گویم

که میداند صفات او تمامت

که بگرفتست غوغای قیامت

که میداند که تا خود راز چونست

همی انجام با آغاز چونست

ترا گر ره دهد دلدار اینجا

بسوی خود کند پندار اینجا

دو روزی کاندرین عالم تو باشی

بکن جهدی که با تو تو نباشی

از آن ماندی بدام خود گرفتار

که ماندی در سوی صورت به پندار

ترا تا هستی و پندار باشد

کجاجان تو برخوردار باشد

ز نور عشق تادر ظلمت تن

گرفتاری تو گوئی ما و یا من

ز ما و من نه بینی هیچ اینجا

مده دستار صورت پیچ اینجا

ببوی عشق جانت زنده گردان

چوخورشیدی دلت تابنده گردان

ترا تا عشق ننماید رخ خویش

حجاب اینجا کجا برخیزد از پیش

حجاب عقل صورت دان تو ای دل

که صورت هست و عقلت مانده غافل

ولیکن جان بود هم یار معنی

که اوست اینجای برخوردار معنی

یقین عشق است اسرار دو عالم

کزو منصور زد اینجایگه دم

حقیقت عشق را منصور زیبا است

بدو پیدا همه اسرار پیداست

ورا این سر شد اینجا آشکاره

ولی کردندش اینجا پاره پاره

بدید آنکه درینجا گه نهان بود

همه پنهان بُدند و او عیان بود

نظر کردند اینجا صاحب راز

همه درخود بدید اسرارها باز

چو در خود دید اینجا روی دلدار

ز جان بیگانه شد در کوی دلدار

چو درخود دید اینجا روی جانان

همه دیده ز خود پیدا و پنهان

حقیقت آمدن رادید رفتن

ورا واجب شد اینجا باز گفتن

چو او از آمدن اینجا خبر داشت

یکی را دید و یکی در نظر داشت

یکی را دید او اندر دوئی گم

همه چون قطره بد او عین قلزم

همه منصور دید و او خدا بود

نه از این و نه از آن او جدا بود

همه خود دید و کس اندر میان نه

نه بد او بود اصل جاودانه

همه خود دید و خود دید و خداوند

همه او بود هم ازخویش و پیوند

از اول تا بآخر ذات خود دید

سراسر نفخه آیات خود دید

چنان خود دید او را دوست اینجا

که یکی بوده مغز و پوست اینجا

همه بود خدائی دید وگرنه

بجز او در یکی و پیش و پس نه

همه اندر یکی دیده خدائی

یکی باشد که نبود زو جدائی

همه اندر فنا دید و بقا هم

خدا بود و خدا آمد خدا هم

چو اندر اصل نطره راهبر شد

یکی بد ذاتش و صاحب نظر شد

چو اصل قطرهٔ خود در فنا یافت

فنا کل دید و خود کلی فنا یافت

چو از آغاز و انجام خدائی