فوج

در بیان عهد بستن حضرت رسول امین (ص) با جناب امیر المؤمنین (ع)در

خصوص وصایت آن مولا

که کسرا سوی دیدنش نیست راه *** ندارد باو دیده راه نگاه 
دگر عهد بندد ز جان از الست *** پی عهد بستن بر آورد دست 
رسول خداوند فرد مجید *** پی عهد بستن بر او بنگرید 
دل از دست آنعهد شاداب کرد *** ز سوی دیگر دیده پر آب کرد 
همی دید حیران زمانی دراز *** نه دلدار از دل بسی گفت راز 
یکی روز ازآن عهد آورد یاد *** ز یک روی خود آب از دل گشاد 
تبسم کنان پس بر آورد دست *** ز تکبیر پیرایه بر عرش بست 
جهان تا جهان پر ز تکبیر شد *** خروش و فغان تا مه و تیر شد 
ز تکبیر و بانک رسول امین *** پر از ذکر شد آسمان و زمین 
گرفت آنزمان دست کیهان خدا *** جهان گشت از صوت او پر نوا 
بدست خدا آن چنان عهد بست *** که دادم بدست خداوند دست 
گرفتم ز عهد دو گیتی زمین *** زده چنگ محکم بحبل المتین 
باین عهد یزدان گواه منست *** که این دست یزدان گواه منست 
باین دست هر کسکه گردید یار *** شود یار با داور کردگار 
پی عهد دستی گشایم دو دست *** که نه چرخ را پرده بگشاد و بست

توصیف نمودن حضرت رسول (ص) بلفظ در بار خود در بیعت نمودن با جناب امیر المؤمنین(ع)

چه عهد رسول خدا شد تمام *** رخ آورد آنگه سوی خاص و عام 
چنین گفت شادان ببانک بلند *** که زینعهد شد آسمان سر بلند 
درون دو گیتی همه هر چه هست *** از این عهد گردید یزدانپرست 
جهان تا جهان را همی بدهوس *** جهانی در این آرزو بود و بس 
سرافیل و جبریل و روح الامین *** از این عهد گشتند راد و امین 
خلیل خدا چونکه اینعهد بست *** در آورد در بت پرستان شکست 
از این عهد نوح نبی سر فراشت *** پس آنگه بنای نبود گذاشت 
از این عهد شد پور عمران کلیم *** خضر را از این زندگانی قدیم 
مسیحا چه بر زد بر آن عهد دم *** دمش مرده را زنده کرد از عدم 
باین عهد شاهان سر افراشتند *** لوای امانت بر افراشتند 
همه اولیا آنچه در روزگار *** نمودار از این عهد شد استوار 
نباید که پیمانش گردد شکست *** که روز نخستین باو عهد بست 
همه هر چه از اولیا شد پدید *** از این عهد نامی بایشان رسید 
ز قالوا بلا تا که بر رستخیز *** از این عهد گشتند شاهان عزیز 
باین عهد یزدان چه بگشاد دست *** بگیتی همه هر چه بد نقش بست 
باین عهد جان آفرین آفرید *** همه هر چه بد در دو گیتی پدید 
ملک چون باین عهد پیمان نمود *** بسوی خدا دست پیمان گشود 
باین عهد چون عرش شد سرفراز *** در علم بر روی او گشت باز 
چه این عهد بستند سکان عرش *** از این عهد گشتند دربان عرش 
همه آفرینش بعهد درست *** در آمد چه پیمان از اینعهد جست 
از این عهد نقش جهان خوشنماست *** از اینعهد پیمان یزدان بپاست 
از این عهد و پیمان حرم محترم *** از این عهد شد پشت ابلیس خم 
از اینعهد کار دو گیتی بپاست *** بیزدان که این عهد دست خداست

جواب دادن اصحاب دین بر رسول امین در باب امیر المؤمنین(ع) و گزارش

هر آنکسکه گردد باینعهد سست *** بگیتی چو او نیست کس نادرست 
بر او تا ابد دوزخ آئین بود *** بر او از خداوند نفرین بود 
باین عهد هر کسکه شد پیش بین *** سرانجام گردد خداوند دین صفحه (292) 
نگنجد وجودش در این تیره خاک *** که او هست در عهد یزدان پاک 
شنیدند مردم چه گفتار او *** همه خیره گشتند از کار او 
بمدحت سرائی گشادند لب *** که ای از تو روشن بما تیره شب 
ز گفتار تو گشت ایمان درست *** که باشد ترا عهد و پیمان درست 
ز تو گشت پیمان اگر روزگار *** همه عهد و پیما روز شمار 
همه عهد کو را تو آری بجا *** در آید بعهد تو داور خدا 
تو فرمانروائی و ما بنده ایم *** بفرمان و رایت سر افکنده ایم 
کند هر چه فرمان تو روزگار *** همانا بود عهد پروردگار 
همه هر چه هستند قوم عرب *** یکایک بمدحت گشادند لب 
نخستین ابوبکر آمد ز جای *** پی عهد آن دست شد دلگرا 
روان شد سوی رسول امین *** چنین گفت با سید المرسلین 
ز عهد تو شد عهد یزدان درست *** نگردد دگر عهد را عهد سست 
بر آمد همه هر چه آمال ما *** از این عهد فرخ بود فال ما 
باین عهد چون عهد بندد کسی *** از آن پس بگیتی بخندد بسی 
جهان آفرین مر جهانرا ستود *** که این عهد را آشکارا نمود 
جهانی از این عهد سوی بهشت *** گر آیند از کار و کردار زشت 
از این عهد روشن شده روزگار *** پدیدار از این عهد لیل و نهار 
دو گیتی باین عهد یزدان پرست *** یکایک بر آورد تا حشر دست 
بگفت این و شد سو دست خدا *** گرفتش دو دست و بیفشرد پا 
پی عهد بستن زبان بر گشاد *** ز عهد خدا کرد بسیار یاد 
که بر خلق گردید نوروز کار *** ز عهد خدا شد خدا آشکار 
پس آنگه بر آورد سویش دو دست *** پر امید عهد بر آن دست بست 
چه بر دست خود عهد آندست دید *** ز شادی خروشی ز دل بر کشید 
که ایندست زیبنده کبریاست *** بیزدان که ایندست دست خداست 
از این دست دست نبی شد بپا *** بدوش نبی کرد این پای جا 
از این دست شد سر نگون اهرمن *** نبد غیر این دست خیبر شکن 
نبودی اگر او بگیتی درون *** که لات و هبل را نمودی نگون 
از این دست شد کار عالم درست *** جهان سر بلندی از اینعهد جست 
مر آن دست را چون ستایش نمود *** پس آنگه خداوند دین را ستود 
اگر دیو گردد ترا مدح خوان *** نوای ملک آیدش بر زبان 
چه صدیق نازان شد از عهد خویش *** پس آنگاه فاروق آمد بپیش 
پی عهد بستن بر آورد دست *** خروشان و جوشان یزدان پرست 
بپا شد ز دست تو کار خدا *** از این دست گردید حق خود نما 
از این دست شد دین حق آشکار *** عیان شد از ایندست لیل و نهار 
زد این دست بر صفحه نه ورق *** از این دست شد هفت افلاک شق 
بر آورد بر سوی آن دست دست *** از این دست خلند یزدانپرست 
زبانکش جهان پر ز آواز شد *** پر آواز از او پرده راز شد 
بگیتی ید داوری شد پدید *** بخیل رسل یاوری شد پدید 
باین دست شاداب شد روزگار *** جدا شد از این دست لیل و نهار 
پس آنگه بآن دست پیمان نمود *** چه پیمان نمودش مر او را ستود 
اگر بت پرست و اگر حق پرست *** ز اوصاف تو چو بر آرند دست 
نیارند جز ذکر حق بر زبان *** همه فکر و ذکر خدای جهان

بیعت نمودن زنان حضرت با جناب امیر

زنان جمله نزد رسول آمدند *** بآن عهد بستن قبول آمدند 
بپیمان همه دست ها کرده باز *** سوی دست دارنده کار ساز 
پیمبر بسوی زنان بنگرید *** چنین با زنان کرد گفت و شنید 
بایشان چنین گفت کی بانوان *** زین ز آسمان گشت روشن روان 
شما را نشاید بجز راستی *** شما دور گردید از کاستی 
که اینعهد عهدیست کاندر جهان *** نبسته کسی از کهان و مهان 
باین عهد یزدان ستایشگر است *** که اینعهد عهد جهانداور است 
ز دست خدا گشته اینعهد راست *** که این عهد معهود دست خداست 
پی عهد بستن نگردید سست *** که این عهد باشد بیزدان درست 
هر آنکس باینعهد آرد شکست *** بدوزخ بود تا ابد پای بست 
زنانی پیمبر ز گفتار او *** یکایک نهانی بر افروخت رو 
نخست ام سلمه زنی راز دان *** که بد در جهان بانو بانوان 
یکی بانو بانوان بد دیگر *** که خاوندی حمیراش خیر البشر 
حمیرا خیر البشر این خبر *** چه بشنید گفتا بخیر البشر 
که این عهد را پایگه از کجاست *** که بالاتر از عهد های شماست 
چنین باسخ آورد خیر البشر *** که هان ای حمیرا نداری خبر 
همه عهد من نور عهد زین جست *** ز اینعهد شد عهد یزادن درست 
از این عهد بر پاست چرخ بلند *** از اینعهد کون و مکان ارجمند 
از این عهد شد عهد کفار سست *** از این عهد یزدان پرستی درست 
از این عهد شد عهد یزدان بپا *** از اینعهد آمد خدا خود نما 
چه اینعهد عهدی نگردیده راست *** چو امروز روزی بعالم کجاست 
زمین زمان را سر خوش دلیست *** که این عهد عهد علی ولیست

در بیان بیعت نمودن حمیرا با جناب امیر ع

که این عهد و پیمان یزدان بود *** سزاوار یزدان پرستان بود 
نبد عهد و پیان یزدان تمام *** نکردی گر اینعهد خیر الانام 
حمیرا چه بشنید از شاه راز *** بخندید و پاسخ چنین داد باز 
که منهم باین عهد یزدانگرم *** باین عهد و پیمان نه اندر خورم 
نخستین من آیم سوی عهد او *** شوم با خداوند خود راز گو 
بر آرم بدست خداوند دست *** کنم تازه پیمان عهد الست 
باین عهد کردن فرازی کنم *** بحور و ملک دست بازی کنم 
بگفت این و با بانوی بانوان *** سوی عهد دست خدا شد روان 
سوی عهد یزدان بر آورد دست *** که چون من کسی نیست یزدان پرست 
پس آن بانو بانون این بدید *** بجان عهد و پیمان او را گزید 
چه او بست پیمان بدست خدا *** خروش زنان شد بر اوج شما 
ز شادی ز نان نعره بر داشتند *** بعرش برین دست افراشتند 
خروش ملک از فلک در گذشت *** نوای ملک از فلک در گذشت 
پس آنگه یکایک زنان رسول *** همه کرده عهد خدا را قبول صفحه (293) 
بآن عهد گشتند هم داستان *** که اینست رسم و ره راستان 
یکایک بآن عهد بگشاده دست *** که بستیم عهدی که بایست بست 
چه این عهد عهدی ندیده کسی *** اگر چند دیده بگیتی بسی 
همه شاد و خندان سر افراشتند *** همه سر بچرخ برین داشتند 
چه از کار پیمان بپرداختند *** به پیمان گری برگ ره ساختند 
وزان پس بفرمود دارای دین *** رسول خدا سید المرسلین 
گه از اهل اسلام هر کسکه بود *** یکایک سوی او گرانید زود 
سراسر بآن عهد گردند یار *** شوند از دل جان باو دوستدار 
بآن عهد سازند اندر جهان *** همه آشکارای گنج نهان 
بفرمانش لشگر سر افراختند *** همه سوی گنج نهان تاختند 
جهان شد پر از غلغل و های و هو *** پر از خلق گشتند هامون و کوه 
بآن عهد دستی بر افراشتند *** بآن عهد سر بر فلک داشتند 
بآن عهد قرب خدا یافتند *** بسوی خداوند بشتافتند 
شناسائی لافتی یافتند *** نشان علی علا یافتند 
همه یک بیک شاد خندان شدند *** همه جمله از اهل ایمان شدند 
چه شد عهد و پیمان لشگر تمام *** بشادی بپا خواست خیر الانام 
که امروز روزیست کاندر جهان *** ندیده کسی از کهان و مهان 
نه عید است امروز بر ما سوا *** که عید است بر داور داد خواه 
شب روز ما گشت گیتی فروز *** ندیده جهان همچو امروز روز 
در اینروز شد خشت آدم درست *** در این روز آدم از اینخاک رست 
در این روز دارنده لم یزل *** بیاراست کار جهان از ازل 
همه هر چه پیدا در اینروز شد *** بمردم در این روز نوروز شد 
نگردید امروز اگر آشکار *** بجز شب نبد روزی روزگار 
بکام شما گشت کار جهان *** جهان پاک گردید زاهریمان 
همه راز یزدان پدیدار شد *** دل و دست ابلیس از کار شد 
ز کیهان بتابید نور خدای *** جهانرا خداوند شد رهنمای 
بیزدانیان گشت یزدان قرین *** جهان شد بکام جهان آفرین 
ز ما درو شد دست اهریمنی *** زمین در گذشت از سر ایمنی 
جهان گشت مانند خلد برین *** جهان در پناه جهان آفرین 
همه شاد گشتند اهل جهان *** بما یار شد کردگار جهان 
همه کار و بار جهان راست شد *** خدای جهان هر چه او خواست شد 
زمین را همه پاک آمد سرشت *** جهانشد سراسر چو خرم بهشت 
زمانه سراسر پر از نور شد *** جهان پر نوای شب طور شد 
زمانه تهی گشت از جادوئی *** جهان گشت از کجی کج روی
پیمبر چه پرداخت زانداستان *** بفرمود آنگه بخلق جهان 
زهر کس که آید بآرامگاه *** که فردا سوی شهر جوینده راه

در بیان توجه نمودن حضرت رسول (ص) بجانب مدیه طیبه و گزارش آن گوید

برفتند هر کس ببنگاه خویش *** همه راز گویان ز کم و ز بیش 
چو گسترد شب پرده لاجورد *** تو گفتی که آنشب شب طور بود 
در آنشب جهانی پر از نور شد *** چو خورشید شد ماه گیتی نورد 
بهر گوشۀ خسروی در نوا *** بهر خیمۀ ما روئی بپا 
که امشب همانا شب قدر ماست *** که روز چو امشب بعالم کجاست 
در آنشب همه شادی و شور بود *** که آنشب ز چشم جهان دور بود 
چه آنشب بدینسان بشادی گذشت *** چنان تا که خورشید گردنده گشت 
ز خاور بر آمد شد باختر *** از او باختر گشت زیر و زبر 
فروزنده خورشید شد آشکار *** از آن شد جهان پر ز رنگ و نگار 
بر آمد همه ظلمت و تیروگی *** که کوکب نمودند از خیره گی 
بروی زمین تنگ گردیده جا *** شده تنگ از ایشان سپنجی سرا 
همه بانک تکبیر بر شد با بر *** بدرید تکبیر کام هژبر 
بتابید نور از سپهر برین *** ز نور فلک گشت روشن زمین 
تو گفتی زمانه بجوشد همی ***زمین و زمان بر خروشدهمی 
همی رفت لشگر گروها گروه *** پر آواز از ایشان در و دشت و کوه 
همه رایت نور افراشته *** از آن رشک خورشید مه ساخته 
همه راز گوی و خداوند گو *** در افکنده غلغل بهامون کوه 
در آن ره بسی رازهای نهان *** بمردم عیان گشت راز نهان 
زبانرا بآن رازها تاب نیست *** که اندیشه را ره در آن باب نیست 
از آن راز بهتر که بندیم لب *** که خورشید تابان نشاید بشب 
دهانرا بآن رازها یار نیست *** از آنراز ها جای گفتار نیست

در بیان خبر رسیدن به یثرب از تشریف آوردن ایشان و استقبال نمودن اهل یثرب

کنون رو سوی داستان آورم *** ز کار مدینه بیان آورم 
که آمد سوی شهر یثرب خبر *** که آمد زره شاه خیر البشر 
ز کار غدیر و ز راز نهان *** همه شاد گشتند پیر و جوان 
همه شهر از جای بر خواستند *** پذیره شدن را بیاراستند 
در افتاد غلغل ببازار و کو *** جهان سوی دیگر بر آورد رو 
که گردید در دهر زوج بتول *** ولی خدا و وصی رسول 
بهر جا نوائی بر افراشتند *** سر فخر را بر ملک داشتند 
پر از بانک شد شهر و هامون گو *** جهانی در آنکار در گفت و گو 
چنان شاد و خندان خلق جهان *** سراسر از آنکار شادی کنان 
پیمبر ز شادی در آمد ز شهر *** جهان یافت از شادی نور بهر 
ره کج روی از فلک دور شد *** پی راستی چرخ مزدور شد 
زمانه ز اهریمنی دست داشت *** زمان شیوه بدروی را گذاشت 
ددان را بشهر آشنائی نماند *** مهانرا ز یزدان جدائی نماند

در بیان وارد شدن بر گزیده رب ودود بمدینه طیبه

جهان شد بکام جهان آفرین *** پر از نور شد آسمان و زمین 
بهشت برین شد سراسر جهان *** همه مردم از دیو و دد در نهان 
همه شادمان مردم روزگار *** جهانخوش دل از قدرت کردگار صفحه (294) 
جهانرا همه نوش شد کام بهر *** زدود آسمان از زمین رنگ زهر 
همی گفت هر کسکه خوش روزگار *** که شد بسته بر ما در کار زار 
جهانرا سزا پاکی آمد پدید *** ز ناپاکی دهر ور آرمید 
زمان نوبت پارسایان رسید *** رمیدند از مکر دیو پلید

در بی اعتباری دنیای ناپایدار گوید

ولیکن نشد کار گردون سپهر *** بمردم دیگر باره ببرید مهر 
بمردان یزدان وفادار نیست *** جز اهریمنان با کسش کار نیست 
ندارد سر یاری راستان *** به اهریمنان است همداستان 
نگشت و نگردد بکام کسی *** اگر پایه دارد ز دانش بسی 
ابا راستانست فرخاش جو *** سوی روی ناراستان کرده رو 
بریده ز دارای یزدان امید *** شده خیره بر کام دیو پلید 
نه با انبیا در جهان ساخته *** نه با اولیا کار پرداخته 
سرانرا بخاک اندر آرد سران *** در آید بخونخواهی سروران 
کسیرا اگر پروریده بناز *** بدو کرده دست ستم را دراز 
ستمکاره و بیدل و بی حیاست *** نه بر کام قاضی نه بر پارساست 
نکردست با هیچ کس یاوری *** بیزدان کند گه یکی داوری 
زهی شیر مردان یزدان ستا *** زهی پاکرایان کیهان خدا 
که دادند او را نخستین طلاق *** نگشتند بر گرد این نه رواق 
همای همایون والا مکان *** نسازد در این دامگه آشیان 
سلیمان از این ملک کی شاه بود *** که بنیاد آن جمله بر باد بود 
ورا جای مردان بیدار نیست *** بمردان راهش سرو کار نیست 
بپندار مردم سپنجی سراست *** بر هوشیاران یکی دامگاست 
نه مردان سوی دامگه جای گیر *** ببنکاه رو به کجا جای شیر 
بر آنان نه آرمگه دامگاه *** بمردم سپنجی نه آرامگاست 
نجوید خدا خانه در خانه جا *** نه کاشانه را جای کیهان خدا 
جفا کاره باشید بمردان راه *** ندارد ره نیک مرداه نکاه 
کند حیله در کار مردان کار *** از او در هراسند و در زینهار 
نه با راستانست همداستان *** پیاپی کند حیله با راستان 
سر سروران را در آرد بکاز *** بود از ره راستی بی نیاز 
ابا بخردان خیره کین گسترد *** به نیکان گه مهر کین آورد 
ندارد بمردان وفا هیچ سر *** جفا کیش و بد کار این بد سیر

در بیمار شدن حضرت سید کاینات و اشرف مخلوقات محمد بن عبدالله گوید

کنون رو سوی داستان آورم *** ز دسان گردان بیان آورم 
که چون چند روزی بنیکی گذشت *** مدار زمان جز بنیکی نگشت 
بنا گه جهان تیره و تار شد *** پیمبر بناگاه بیمار شد 
ببستر چه افتاد در تاب و تب *** همه روز اهل جهان گشت شب 
به بستر چه او زار و رنجور شد *** جهان از جهان آفرین دور شد 
بپژمرد افلاک و بگریست خاک *** فتادند کیوان و مه در مغاک 
ببر جام نیلی نمود آسمان *** برو در فشادند کون و مکان 
بگریید جبریل از اندوه زار *** از آن غم مکائیل گریید زار 
همه دیده دهر دون خون گریست *** از آن ماجرا چرخ وارون گریست 
از آن غم دل ماه شد سوگوار *** فرو ریخت خورشید خون در کنار 
همه شهر یثرب پر از آه شد *** پر از آه این هفت خرگاه شد 
سراسر همه شهر برنا و پیر *** یکایک بدیدار او دل پذیر 
بدرگاه او با دلی پر امید *** که کی روی آن شاه خواهند دید 
همه دیدنش آروز داشتند *** همه آرزو روی او داشتند 
که کی پرده را بر کشد پرده دار *** کی آید بمسجد رسول کبار 
ستاده یکایک بزرگان دین *** بدرگاه او دیده بر آستین 
ز بس آه و غم گشت صدیق زار *** ز دو دیده فاروق بد اشگبار 
بزرگان همه دیده ها خونفشان *** یلان بر گذشته ز نام و نشان 
کسی را نه رو سوی آنشاه بود *** نه از حال آن شاه آگاه بود 
بجز اهل بیت رسول کبار *** که بودند در هر غمش غمگسار 
چه روز دیگر خسرو خاوری *** نمودار شد چهره نیلوفری 
ز بهر عیادت به خیر البشر *** ز خرگاه خاور بر آورد سر 
ز دو دیده از خون دل اشکبار *** سر و روی پر گرد و رخ پر غبار 
بزرگان بدرگه فراز آمدند *** بآن بارگه در نماز آمدند 
بدرگاه گردون مدار آمدند *** بزاری همه سوگوار آمدند 
رسول امین چو شنید این خبر *** طلب کرد گردان فرخاش خر 
گوان و بزرگان دین سر بسر *** برفتند بر سوی خیر البشر 
ز رخ پرده برداشت چون پرده دار *** چه دیدند روی رسول کبار 
بزرگان همه زار و گریان شدند *** ز اندوه دل اشک ریزان شدند 
نهانی همه دست بر سر زدند *** همه آتش از غم بدل بر زدند 
بدلها همه آتش غم فروخت *** تو گفتی همه هفت افلاک سوخت 
چه بوبکر روی پیمبر بدید *** سر شکش ز دیده بدامان چکید 
بگردون ز دل آتشین آه زد *** که آتش باین هفت خرگاه زد 
ز اورنگ بر بستر افتاد شاه *** شده سیمگون روی رخشنده ماه 
خم آورده بالای سرو سهی *** جدا مانده از شاه تخت شهی 
فتاده خداوند گیتی نزار *** بر او زار و گریان شده روزگار 
شده زار و بی هوش هوش آفرین *** بخاک اندر افتاده عرش برین 
بزرگان چه دیدند حیران شدند *** چو بر آتش تیز بریان شدند 
ببالین او حیدر نام جو *** نشسته ز دیده روان کرده جوی 
نشسته بفرمان شاه زمن *** به پیرامن او حسین و حسن 
همه رو بسوی رسول کبار *** سوی رویشان روی پروردگار 
ز مردان دیگر کس در آنجا نبود *** بجز روی یزدان هویدا نبود 
جز ایشان که بر سویشان داشت رو *** همه گریه شان شد گره در گلو

موعظه و نصیحت نمودن پیغمبر (ص) اصحاب را در باب ولادت امیر مؤمنان علیه السلام

ستادند یکسر بکشکرده دست *** خداوند خوانان و یزدان پرست 
پیمبر چه آواز ایشان شنید *** به هوش آمد و هر سوئی بنگرید صفحه (295) 
بهوش آمد و دیده را باز کرد *** سوی یکیک از مهر آواز کرد 
علی یک یک نامشان بر شمرد *** یکایک ز نام آوران نام برد 
ز بوبکر و از بوذر نیک زاد *** ز فاروق و سلمان نیکو نهاد 
ز عمار و عثمان نیکو گرای *** ز سعد و ز مقداد فرخنده رای 
دیگر نام یاران دین سر بسر *** همه بر شمردش بخیر البشر 
رسول خدا یک بیک را بخواند *** بنزدیکی خود گرامی نشاند 
سوی یک بیک دیده را باز کرد *** بایشان سخن گفتن آغاز کرد 
که یزدان نخستین مرا بر گزید *** ز من آفرینش همه آفرید 
علی را در آن رو بمن یار کرد *** بمن حیله از کار او کار کرد 
همه عهد من عهد و پیمان اوست *** که فرمان من آنچه فرمان اوست 
بعهد من از کس بپیچید سر *** بود دشمن داور دادگر 
همه عهد من عهد و پیمان است *** هر آنکسکه پیچیده سر دشمن اوست 
ز پیمان من هر که گردید سست *** بود بدرک و نزد من نادراست 
گذارم کنون در میان شما *** من این اهل بیت و کلام خدا 
هر آنکس باین هر دو شد یار دوست *** بدارای یزدان که یار من اوست 
باین هر دو هر گو که پیمان نمود *** همانا که پیمان یزدان نمود 
بدارای دارنده او عهد بست *** نیاید بپیمانش هرگز شکست 
هر آنکس ز پیوند ایشان گذشت *** بدیو لعین تا ابد یار گشت 
علی و بتول و دو فرزند من *** که گشتند زیر کسا انجمن 
چو ایشان ندید است لیل و نهار *** ندیده دو بینندۀ روزگار 
هر آنکسکه ایشان گرامی نمود *** بکون و مکان نام نامی نمود 
خداوند بر نیکی او گواست *** نبی روز محشر باو عذر خواست 
مهان جمله از جای برخاستند *** یکایک بگفتش دل آراستند 
که ما نزد ایشان کمین بنده ایم *** بفرمان ایشان سر افکنده ایم 
بما بندگانند داور خدا *** بمان گمرهان یک بیک رهنما 
بجز سوی ایشان نیاریم رو *** بدیدار ایشان خداوند گو 
بدرگاه ایشان نیاز آوریم *** بر پاک یزدان نیاز آوریم 
خداوند خود را ندانیم کس *** خدا و خداوند دانیم و بس 
بر ایشان بپاکی ستایش کنیم *** بنزدیک یزدان ستایش کنیم 
بما بندگانند ایشان چو تو *** همه حکم و فرمان ایشان چو تو 
همه هر چه فرمان ایشان بود *** همانا که فرمان یزدان بود 
صفحه (296)

گفتگوی عمر با اهل دین در استواری بیعت

که ما نزد ایشان کمین چاکریم *** بما هر چه گویند فرمان بریم 
چه بشنید گفت رسول امین *** بر افروخت رخسار فاروق دین 
بر آورد از دل خروش و نوا *** خروشان و گریان بر آمد ز جا 
بسوی سران سپه کرد رو *** نمودش بمردان دین گفتگو 
که یزدان بپیوید عهد الست *** بیزدان که آنروز این عهد بست 
خداوند داند که عهد خداست *** بعهد خدا کی شکستن رواست 
ز قالوا بلایش بود عهد سست *** هر آنکس ندارد مر او را درست 
در این نشأه از هر بدی بدتر ست *** در اینجا روانش بدوزخ درست 
هر آنکس باین عهد دارد شکست *** بپیمان یزدان بر آورده دست 
باهریمن بد سیر بنده است *** بابلیس دارد نه تازنده است 
زنا زاده و بد دل اهریمنست *** پرستار نا پاک اهریمنست 
همانا که از مادر خود دوئیست *** وفا خواستن از دوئی ابلیست 
همیشه منم در جهان دشمنش *** زهائی نباشد ز تیغ منش 
کنم زنده او را بمیدان بدار *** بر آرم زنا پاک کیشان دمار 
در آنجا بود جای او در مقر *** ز دیوان خورد هر زمان نیشتر 
رهائی نیاید ز شمشیر من *** بسوزد ز شمشیر من جان و تن 
ز ابلیس بی مایه او بدتر است *** اگر چه بذکر عبادت درست 
ندارد بدل مهر کیهان خدا *** بسی بد نژاد است و ناپارسا 
جهان آفرین تا جهانرا نهاد *** بگیتی نزاده چو او بد نژاد 
که آرد بآن عهد و پیمان شکست *** شکست اندر آرد بعهد الست 
همانا مقامش ز مادر خطاست *** همانا بد اندیش و ناپارساست 
نه یزدان شناس و نه یزدانپرست *** باهریمن بد سیر داده دست 
بعهد و بپیمان اهریمنست *** که با داور دادگر دشمن است 
که پیغمبر ما سپارد بما *** دو چیز گرانمایه پر بها 
که در هر دو عالم چو آن هر دو نیست *** نه در آفرینش چو این هر دو نیست 
جهان آفرین تا جهان آفرید *** بجز چشم حقبین برایشان ندید 
که اکنون سپارد امانت بما *** امانت سپارش رسول خدا 
امانت بتول و دو فرزند او *** علی آنکه او هست دلبند او 
بصدق امانت اگر بنگرید *** ندانم بدیده چه خواهید دید 
اگر دیده ئی بود یزدان نگر *** بگفت او ز صدق امانت خبر 
شما را و ما را اگر دیده کور *** نبودی بدیدی خداوند هور 
دل و دیده کوریم دل بد نهاد *** که از مهر یزدان نمائیم یاد 
دل از مهر یزدان بپرداختیم *** باهریمن بد کنش ساختیم 
بدی گر دل ما همه پر ز نور *** نبودی اگر چشم ما هر دو کور 
هویدا بما روی یزدان نما *** همه کور و نه چرخ یزدان نما 
کسی کوشد از بهر او روزگار *** شد امروز بر ما امانت سپار 
ندانم که با عهد او چون کنیم *** باین عهد و پیمان چه افسون کنیم 
امانت چگونه بجا آوریم *** چگونه بفردا باو بسپریم 
که این عهد عهدیست بسیار سخت *** درست آورد مرد بیدار بخت 
سر خفته و بخت رفته بخواب *** کجا بر فروزد باو آفتاب 
بسوراخ بیچاره خفاش کور *** کجا می بتابد بخورشید نور 
کجا نور یزدان کجا نور خاک *** کجا روی یزدان و اهل مغاک 
امانت ز نزد جهان داور است *** سپارنده اش پاک پیغمبر است 
امانت بود کردگار جلیل *** امانت رسان بر نبی جبرئیل 
پیمبر بما آن امانت سپرد *** ز میدان خوشا آنکه آنگوی برد 
بدستان که این عهد را کرد خوار *** بعهد آفرین و امانت سپار 
بخوردان کجا راست عهد بزرگ *** شناسد کجا عهد یزدان سترک 
چه او را کجا تاب گفتن نماند *** ز دو دیده خونابه از دل فشاند 
چه گفتار فاروق دین شد ببن *** ابوبکر بگشاد لب در سخن 
ابوبکر صدیق بر شد بپا *** خروشید کای شاه هر دو سرا

گفتگو نمودن ابوبکر با حضرت رسول (ص) بیعت نمودن امیر المؤمنین (ع)

بگفتن چه فاروق لب باز کرد *** بیاران دین قصه آغاز کرد 
در اینکار باشید بر من گواه *** بنزدیکی داور داد خواه 
وفا کیش این عهد اول منم *** کمین بندۀ شه بجان و تنم 
بسوی پیمبر دیگر باره رو *** نمود و نمود این چنین گفتگو 
منم یار غار تو ای نیک یار *** تو با یار خود این امانت سپار 
مرا یار تو چون ترا او بخواند *** بگفت سخن چون بوصف تو راند 
بگیتی سخن چون بوصف تو راند *** بجز من ترا ثانی اثنین خواند 
پیمبر چه گفتار او را شنید *** تبسم کنان سوی او بنگرید 
که فردا ندانم که یاری کنی *** چگونه امانت سپاری کنی 
نبد آسمان تاب این داوری *** ندانم چگونه تو تاب آوری 
چگونه کنی با کتاب خدا *** چه با اهل من گوی ای نیک رای 
رسانی تو او را بمحشر درست *** نگردی بپیمان من عهد سست 
نباشی بنزد خدا و رسول *** ز بهر امانت ظلوم و جهول 
چو صدق امانت شود آشکار *** توئی ثانی اثنین توئی یار غار 
چه بشنید صدیق گفت رسول *** بدو دیده بنهاد دست قبول 
که جز من سزاوار این عهد کیست *** بعهد تو بیگانه شایسه نیست 
باین عهد گردید ضامن عمر *** بگریید و گفتا بخیر البشر 
همه هر چه گوئی بجا آوریم *** بفرمان روای تو رای آوریم 
بعهد تو پیمان درستی کنیم *** نه ما اندر این بد سستی کنیم

در بیان بیعت نمودن با علی (ع)

نه با عهد تو نادرستی کنیم *** نه چون ناکسان عهد سستی کنیم 
ز عهد تو سازیم پیوند جان *** ز پیمان تو تازه جان روان 
ببار گرام تو باشیم یار *** ندانیم جز او کسی کردگار 
بتو هر چه کردیم با او کنیم *** ره بندگی را بآن سو کنیم 
بود هر چه فرمان او آن کنیم *** همه رو سوی پاک یزدان کنیم 
هر آنکسکه رو را از آنسو بتافت *** ز یزدان جان آفرین روی تافت صفحه (297) 
همه روی او سوی یزدان بود *** همه روی یزدان سوی آن بود 
از این عهد هر کسکه گردید سست *** ز مادر نژادش بود نادرست 
ز ناکاره و نیست تخم پدر *** بد اندیش و بد سیرت و بد گهر 
بود بندۀ خاص دیو نژند *** ز ابلیس آموخته ریو و پند 
ز ابلیس وارونه خورده فریب *** ز وارونگی خورده از دلفریب 
خداوند پاینده اش دشمن است *** یکی بندل زشت اهریمنست 
ندارد بدل هیچ مهر خدا *** بپیوند ابلیس پیمان گرا 
نه این عهد عهدیست کاندر زمان *** شمارند خوار آشکار و نهان 
که این عهد دارندۀ لم یزل *** ندارد همال و ندارد بدل 
هر آنکسکه اینعهد بشمرد خوار *** بود دشمن پاک پروردگار 
بمحشر نباشد چو او خوار تر *** ستم کاره و بد دل و بد سیر 
بمحشر گناهش بود بی شمار *** سیه روز گردد بروز شمار 
هر آنکسکه در زیر آنسایه نیست *** بنزدیک یزدان گرانمایه نیست 
چگویم که این عهد پیمان کیست *** بعهد و امانت سپارنده کیست 
امانت ولای جهان آفرین *** امانت سپارش رسول امین 
دیگر آل و اولاد دختر رسول *** علی و حسین و حسن با بتول 
پیمبر چه شد بر سوی طاق عرش *** همه نام ها دید بر طاق عرش 
خدا را بدانجا باین نامخواند *** که در بزم قوسین او را نشاند 
چه او را نشاند و گرامی نمود *** وز آن پس همین نام ها را ستود 
خدا چون بآن نام ارسالراند *** جز آن نام ها نام دیگر نخواند 
از این نامها کار او شد درست *** کلید شفاعت در آن نام جست 
از آن نام ها با نبی راز کرد *** باین نامها گفتن آغاز کرد 
چه این نامها را همه بر شمرد *** وز آن پس علی را امانت سپرد 
ببین پایۀ این امانت کجا است *** کجا پایه اش لایق دست ماست 
سپارندۀ او خدا بر نبی است *** خدا را نگه کن سپارنده کیست 
کنون آن سپارد نبی دست ما *** ندانم چنان است ما را وفا 
چه گفتار صدیق دین شد تمام *** شد از هوش لختی رسول انام 
بهوش آمد و ذکر آن راز کرد *** بیاران دین گفتن آغاز کرد 
که فردا سوی مسجد آیم فراز *** نمایم در آن خانه افشای راز 
شنیدم هه هر چه صدیق گفت *** که گفتارش از راستی بود جفت 
همه هر چه بشنید از گفت او *** همانا که بد گفتۀ راست گو 
از این ره که بد راست یا راستی *** از آن روز بد کجی و کاستی 
که آرید فردا امانت بجا *** پسندیده باشید نزد خدا 
ز راز نهان و ز راز عیان *** بگویم همه آشکار و نهان 
نمائید یکسر بمردم خبر *** همه هر چه هستند زان بوم و بر 
غنی و فقیر و ز برنا و پیر *** ز شاه و گدا و وزیر و امیر 
همه هر که در شهر در قریه است *** چه از بت پرست و چه یزدانپرست 
که فردا بمسجد بگاه نماز *** گرایند سوی امیر حجاز

در بیان تشریف آوردن حضرت رسول بمسجد و گفتگو نمودن با اهل دین

بزرگان لشگر همه بیش و کم *** بمسجد بنزد امیر امم 
شه خاور از بهر خیر البشر *** ز خاور چو گریان بر آورد سر
برهنه سر و چهره اش پر غبار *** برخ خون فشان و برخ اشکبار 
پی تعزیت چرخ نیلوفری *** بر افراشت بر فرش خاکستری 
سیه فام از بیم او شد زمین *** سیه گشت ارکان عرش برین 
بخلق دو گیتی در افتاد شور *** بگیتی عیان گشت شور و نشور 
ملایک فتادند در تاب و تب *** بخلق جهان روز گردید شب 
خلایق بدرگه فراز آمدند *** بدرگه ز روی نیاز آمدند 
همه زار و گریان و ژولیده مو *** همه پر ز خونابه رخسار و رو 
بزرگان دین با دلی پر ز درد *** نشسته بدرگه دو رخسار زرد 
سراسر سر اندر گریبان غم *** یکایک همه دیده ها پر زنم 
کشیده دمادم ز دل سرد آه *** ز حیرت همه یک بدیگر نگاه 
همه دیده بر راه و دل ها ملول *** که کی سوی مسجد در آید رسول 
که ناگه بلال مؤذن ببام *** بر آمد پی ذکر خیر الانام 
پی گفتن ظهر لب باز کرد *** نخستین بتهلیل آغاز کرد 
چه در بام نام نبی کرد یاد *** زمین و زمان خون ز دل بر گشاد 
جهانی پراز نوحه و آه کرد *** ز ماهی پر از ناله تا ماه کرد 
زمین و زمان از غمش خون گریست *** از آن داوری چرخ وارون گریست 
که ناگه بفرمان جان آفرین *** بر آمد ز خرگه رسول امین 
برون تافت از خانه نور خدا *** پیمبر بر آمد ز خلوت سرا 
بدستش ز دست خدا تکیه گاه *** ببازوی حق یار و دینش پناه 
بدست خداوند او را پناه *** مر او را ببازوی خود تکیه گاه 
علی داشت بازوی او را بدست *** بدست خداوندی او را نشست 
بدستی که زان بازویش شد قوی *** زده تکیه بر مسند خسروی 
ولی قوت راه رفتن نداشت *** براه روان راهرو را گذاشت 
بآنره شدش رهنما رهنما *** برفتند همراه سوی خدا 
رسیدند چون نزد منبر فراز *** بعرش برین گشت منبر براز 
پیمبر چو نزدیک محراب شد *** دل و دیده ها پر ز خوناب شد 
بمردم بر آمد خروش و فغان *** زمین توامان گشت با آسمان 
چو از مهر یکدم در آنجا نشست *** مؤذن پی ذکر بگشاد دست 
ز مردم نشسته ادای نماز *** نمود او بسی راز با بی نیاز 
نمود و پر از ضعف آمد ز جا *** سوی پایۀ منبر آورد پا 
بمنبر چو او زار و نالان نشست *** بخون تا کمر چرخ گردون نشست 
زپس چشم عرش برین خونفشان *** بخون آسمان کشتی ماه راند 
بنه آسمان کبریائی نماند *** زمین و فلک را جدائی نماند 
بیکدیگر آمیخت نوش شرنگ *** بهم سر بپیچید بی رنگ رنگ 
شد از روی خورشید تابنده رنگ *** همه نوش نه آسمان شد شرنگ 
جهان را بسر خوشدلی شد زیاد *** همه جیش نه آسمان شد بباد 
بمنبر بر آمد دل از درد ریش *** بیان کرد با مردم از کار خویش 
بمردم لب عذر خواهی گشاد *** ز آغاز و انجام خود کرد یاد 
شما را سراسر در این داوری *** همانا بدم نیک پیغمبری صفحه (298) 
زدی چون تو تازانه بر دوش من *** برهنه بد آندم مرا دوش و تن 
چه این داستان از سواده شنید *** پیمبر بسوی علی بنگرید 
که این آنکه دانای روز الست *** ز دست تو دوش مرا نقش بست 
چه دست تو دوش مرا برگزید *** ز دوشم نگین نبوت گزید 
بآن دست اکنون تو دشمن گشا *** که دوشم بفرداست یزدان نما 
دو دوشم ز دست تو دارد امید *** باین دوش از آن دست دادم نوید 
چه بشنید این راز آن راز دان *** شد آگه نهانی ز سر نهان 
بحکم پیمبر بر آمد ز جای *** سوی پایۀ منبر آورد پای 
بدستی که در روز عهد الست *** همه عقد نه چرخ بگشاد و بست 
از آن نقش شد نقشهایش پدید *** بدانست نقش جهان را کلید 
ولی داشت وحشت ز روی رسول *** بدی از برهنه نمودن ملول 
بدو گفت خندان رسول خدا *** که ای روی تو مر مرا رهنما 
بدوشم نگه کن که این جای کیست *** نگه کن که نقش کف پای کیست 
کنون خیز با دست مشگل گشا *** مرا در در آنجا برهنه نما 
نگه کن که آنجا قدمگاه تست *** بلندی دوش من از پای تست 
ندانم ترا از گشودن چه خواست *** بکن آنچه من را در این ره هواست 
پس آنگه بحکم رسول مجید *** علی پر ز غم سوی آن دوش دید 
بدستی که پوشید رخت جهان *** از آن دوش بگشود کسوت عیان 
چه آن دوش آمد عری از لباس *** چه یزدان شناس و چه خق ناشناس
فلک را ز تن رخت زرین گسیخت *** برهنه مه و زهر پروین گسیخت 
چه آن راز آرزم شد تن ز تاب *** ز چشم زمانه فرو ریخت آب 
ز آزرم روی فلک شد دژم *** دل ماه و خورشید شد پر ز غم 
خروش آمد از ذروۀ لا مکان *** بهم ریخت نقش زمان و مکان 
ز خجلت زمان بر گذشت از شتاب *** زمین پر شتاب آمد و رخ بتاب 
لب از خنده بر بست از شرم دهر *** بکون و مکان آسمان شد بقهر 
ز غم دیدۀ چرخ وارون گریست *** همه چشم چرخ برین خون گریست 
سواده چه او شانۀ شاه دین *** بگریید و در سوی او بنگرید 
بیفکند تا زانه و رفت پیش *** بر آن شانه بنهاد آن روی خویش

ذکر انداختن سواده تازیانه را از کف خود بوسیدن نبوت که بر کتف آن حضرت بود

دهان را بمهر نبوت گذاشت *** ز دو دیده اش بر فلک خون نگاشت 
که یا رب باین شانۀ محترم *** بنقشی که بر اوست نقش قدم 
بدستی که بر دوش او جای کرد *** بپائی که آنجای مأوای کرد
بروئی که آن روی بد سوی او *** بسوئی که آن روی بد سوی او 
بنقشی که بر روی آن شانه شد *** بمهری که آنجاش کاشانه شد 
بدستی که زان شانه آمد بلند *** بآنکس که او را بدی نقشبند 
بآن دست کو از ور و بازوی اوست *** بان بازوئی کو ز نیروی اوست 
که بخشی گناه جهان تا جهان *** باین شاه ای داور مهربان 
خصوصاً سواده که او پر گناست *** باین شانه در نزد تو عذر خواست 
چه گفتار او شد در آنجا به بن *** بگریید و با خویش گفت این سخن 
رسول خدا را دل آمد بجای *** باو گفت کای مرد فرخنده رای 
اگر عفو سازی کنون از کرم *** بکن عفو پیغمبر ای محترم 
اگر هم مر او را کشی انتقام *** بکش از تو راضیست خیر الانام 
سواده چه بشنید برداشت سر *** خروشید کای داور دادگر 
نبودی جز این مرمرا مدعا *** که خواهم نمایم به یزدان دعا 
به او از گناهان خود گفتگو *** نمایم بعالم در آنجای رو 
کنون از رسول آمدم بر کنار *** مرا بر نقاص پیمبر چکار

ذکر دعا نمودن اشرف کائنات در حق سوده

فدای تن و جان او هر چه هست *** من و هر چه باشد ز بالا و پست 
نمودش رسول خدا بس دعا *** شد از بهر آن راز گو با خدا 
که ای رب پروردگار کریم *** که آنروز ایمن کن او را ز بیم 
چنان کز رسول خدا عفو کرد *** تو زو عفو کن ای خداوند فرد 
شنیدند مردم چه این رازها *** ز دل بر کشیدند آوازها 
فغان ملایک بر آمد بمهر *** نوای ملک شد فراز سپهر 
پس آنگه بر آمد پیمبر ز جا *** دو دستش بدست علی کرد جا 
ز مسجد سوی خانه بر شد روان *** ز آواز او گشت خالی جهان 
دریغا که چون پای بیرون گذاشت *** دگر رای بر باز گشتن نداشت 
سوی خانه شد با دلی پر امید *** چه او شد فرو رفت تابنده شید 
چو روز دگر مهر گردون مدار *** رخ گریه آلوده شد آشکار 
نه در دل فرزو و نه دریای نور *** دو دیده فرو بست چون دیده کور 
سیه از رخش چهرل زرد گون *** بپژمرد زان روی دلدادگان 
چو آن روز نزدیکی ظهر گشت *** رسول خدا از جهان در گذشت 
ندائی بر آمد ز عرش برین *** که لرزید از او آسمان و زمین 
که هین زنده سازندۀ دهر مرد *** سپارندۀ جان بتن جان سپرد 
بجز او که یکتا و بی منتهاست *** که بوده است و هست او همیشه بجاست 
کسی را بقای ابد یار نیست *** بجز خاک او را سر و کار نیست 
همه هر چه هستند از خوب و زشت *** نباشد بجز خاکشان سر نوشت 
در این دیر فانی همه فانی اند *** اگر چند نیکان یزدانی اند

در بیان ناپایداری دنیای بی اعتبار و زمانۀ غدار ناسازگار

کسی نیست باقی و نی جاودان *** بجز دادگر داور داوران 
در این خاکدان نیست جز خاک جا *** سرای سپنجی ندارد بقا 
در این خانقه هر که آمد گذشت *** مر او را نباشد دگر باز گشت 
نبندد در این خانقه مرد دل *** بود مر دانا از او دل گسل 
در این خانقه جای فرزانه نیست *** مکان خردمند ویرانه نیست 
بویرانه جای همایون هما *** بویرانه مر بوم را هست جا 
بچشم خدا بین بر او بنگری *** جهان را همه سر بسر بنگری 
پر از کشته بینی سراسر زمین *** ببالای هم تا بچرخ برین 
چو خوش گفت دانشور روزگار *** که بادا بر او آفرین صد هزار صفحه (299) 
پر از مرد دانا بود دامنش *** پر از ماه رخ چاک پیراهنش 
کنون باز گردم سوی داستان *** بنام پیمبر گشایم زبان

مفارقت روح از بدن خیر البشر (ص)

تو گفتی مکان و زمانی نبود *** بتن ما سوا را توانی نبود 
چه از جسم او را برون شد روان *** روان شد روان از تن انس و جان 
تهی شد ز جان چون تن شاه دین *** بر او شد خداوند ماتم نشین 
خداوند دین شد بسوی خدا *** بجایش خداوند شد خود نما 
که چون مهتر و بهتر انس جان *** مکان از مکان جست بر لامکان 
خداوند شد از جهان بی نیاز *** بسوی خداوند شد بی نیاز 
چو افتاد بر خاک عرش برین *** مر او را وصی گشت عرش آفرین 
فرود آمد از عرش روح الامین *** بیامد خروشان سوی شاه دین 
بیاورد کافور و سدر و کفن *** ز نزد جهان داور ذوالمنن 
چه گویم که او را که غسل و کفن *** نهانی نمود اندر آن انجمن 
ز پوش کفن از تنش بست رخت *** چه از مسند زندگی بست رخت 
بخاک اندر افتاد عرش برین *** جهان تا جهان گشت ماتم نشین 
فغان از مه و مهر و خورشید خاست *** غوغم ز کیوان و ناهید خاست 
ز درگاه یزدان بر آمد خروش *** زمانه سراسر بر آمد بجوش 
نبد جز خداوند دست خدا *** مر او را کفن پوش و پوشش نما 
بجز دست قدرت هویدا نبود *** کفن پوش و غساله پیدا نبود 
کسی را نبد خدمت او روا *** بغیر از علی و علی علا 
کفن کرد او را خداوند دین *** کفن دوز آمد جهان آفرین 
کفن پوش شد سید المرسلین *** بدست خدا و خداوند دین 
کفن آفرین بست بر تن کفن *** کفن شد همه جامۀ انجمن 
ملایک ز بالا فرود آمدند *** بآن تن همه در درود آمدند 
همه زار و گریان و ژولیده مو *** باین راز با هم هم گفتگو 
نمودند و یکباره گریان شدند *** پر از ناله و سوگ و افغان شدند 
که مردی که او پاک زاد و امین *** ندارد بگیتی جهان آفرین 
همه آفرینش از او یافت جان *** برفت و برون رفت جان جهان 
چو او ز آفرینش کسی بر نخواست *** جهان آفریننده تا دهر خواست 
همه هر چه سکان عرش برین *** فرود آمد از آسمان بر زمین 
تو گفتی جهان را دگر جا نبود *** در این دهر پستی و بالا نبود 
جهان سر بسر بد همه جان پاک *** همه جان روح ملک گشت خاک 
بناگه خروشی بر آمد بلند *** بدانید کز بهر این ارجمند 
نباشد کسی او نماید نماز *** بجز دادگر داور کار ساز 
بغیر از خداوند داور خدا *** کسی را دگر نیست آن فرو جاه 
که بر او گذارد در آنجا نماز *** بجز روی دارندۀ بی نیاز 
بیانی ز بالا رسیدش بگوش *** در آنجا دمادم ندای سروش 
تو گفتی که بر آفرینش نمود *** همه هر چه پنهان و پندار بود 
که عرش برین گشت از این تیره خاک *** از این نقش کون و مکان گشت پاک 
بجز روی یزدان هویدا نبود *** بجز نقش پندار پیدا نبود 
جهان سر بسر بد همه جان پاک *** ز عرش برین تا بدامان خاک 
ز عرش برین تا بروی زمین *** ستاده هزاران چو روح الامین 
همه صف بصف بر سر یکدیگر *** ستاده ابا چشم یزدان نگر 
همه چشم حق بین نمودند باز *** که آمد چو آن داور کار ساز 
ز بهر رسول خدا در نماز *** ز صهبای او سر بسر سرفراز 
شوند و نمایند بر او نماز *** شوند از همه ما سوا بی نیاز 
همه از زمین تا بعرش برین *** ستاده بفرمان جان آفرین 
ستاده همه انبیای سلف *** بهمراه فوج ملک صف بصف 
تو گفتی نبد جا بهر دو سرا *** جهانی دگر کرده یزدان بپا 
که بد فرش او روی غلمان و حور *** همه عرش او بود لبریز نور 
بجسم جهان رفت جانی دگر *** به تنها روان شد روانی دگر 
بناگه ندائی بر آمد بلند *** که زان آفرینش شدند انجمن 
تو گفتی خداوند شد خود نما *** برایشان عیان گت روی خدا 
زمین و زمان در تزلزل فتاد *** بآن عرش و آن فرش غلغل فتاد 
همه هر چه در دهر پندار بود *** در آندم در آنجا نمودار بود 
ملوک و ملک زین نوا سر بسر *** گشوده همه چشم یزدان نگر 
بناگه یکی دست آمد پدید *** که هر یک یک و صف بصف صف کشید 
بیایید قبض ثواب نماز *** بود مقتدا داور کار ساز 
خداوند یکتا نماید نماز *** بود مقتدا داور بی نیاز

در بیان نماز گزاردن جناب امیر بر جسد مطهر پیغمبر آخر الزمان و اقتدا نمودن پیغمبران

که ناگه خروشی بر آمد بلند *** که صد لرزه بر چرخ هفتم فکند 
زمانه سراسر پر از نور شد *** جهان بر نوای شب طور شد 
همه رشک لاهوت خاک فرش *** بآن فرش عرش برین گشت فرش 
بر آن عرش ناگاه نوری بتافت *** که چشم فلک همچو نوری نیافت 
همه هر چه بودند ترسان شدند *** از آن نور مردم هراسان شدند 
نه چشمی سوی دیدنش راه داشت *** نه از دیدنش دیده آگاه داشت 
ندانم چه بود آن رخ پر ز نور *** که از چشم یزدان نگر بود دور 
بناگه بآواز تکبیر گفت *** همه ما سوا صوت او را شنفت 
همه آفرینش ز آواز او *** بیکباره گشند تکبیر گو 
همه هر چه بد در زمین و زمان *** همه هر که در لامکان و مکان 
بگوش همه صوت آن راز شد *** از آن ما سوا پر ز آواز شد 
چو بشنید آن گفت روح الامین *** که این است صوت جهان آفرین 
در راز بر ما سوا بر گذشت *** گواهی به یکتائی خویش گشت 
چو او وحده لاشریک له خواند *** بجسم همه ما سوا جان نماند 
ملایک فتادند یکسر ز رو *** خلایق بجان گشته بی آرزو 
نگار جهان از جهان پاک شد *** جهان پاک از آلایش خاک شد 
بگیتی جز آن صوت چیزی نماند *** جهان را بنای بشیزی نماند 
هر آنکس که آواز او را شنید *** دگر خویشتن را نهانی ندید 
ز جسم مکائیل رفته توان *** سرافیل در مانده بی جسم و جان 
صفحه (300) 
همه ما سوا نا پدیدار بود *** جهان تا جهان نقش پندار بود 
بآواز چون خواند فرد احد *** نه در ما سوا ماند چون او احد 
دو گیتی همه کم ز آواز بود *** نه کس غیر او راز پرداز بود 
چو از حی قیوم خود را ستود *** بجز ذات او هیچ قایم نبود 
به پیچید پیچنده روز کار *** همه هر چه گسترد لیل و نهار 
نبد ز آفرینش پدیدار کس *** همه ذات یکتای او بود و بس 
تهی شد همه هر چه بد در جهان *** ز جان تن خود تهی شد جهان 
همه هر چه بد نقش پندار بود *** عیان بر همه راز پندار بود 
همه هر چه میخواست اینروز کار *** در آنروز شد در جهان آشکار 
همه رحمت پاک پروردگار *** در آنروز شد روزی روز کار 
همه آفرینش شد امیدوار *** پر امید گشتند لیل و نهار 
تو گفتی که روی جهان آفرین *** نمودار شد بر سپهر برین 
چه شد هر چه بود از دم او عدم *** به تکبیر ثانی بر آورد دم 
ز خود بر پیمبر سلام و درود *** پیامی فرستاد رب و دود 
ز صوت درودش همه روزگار *** دگر باره گشتند امیدوار 
زبانها پر از گفتگو در دهان *** که ای داد گر داور مهربان 
بما جمله یکسر ترحم نمای *** که هستی بگیتی تو داور خدای 
ببخشای بر ما بحق رسول *** بحق دو فرزند زوج بتول 
دگر ره برحمت در آورد دم *** سپاس پیمبر باو دمبدم 
به پیغمبر و آل او را لباس *** همی کرد در ذات او التماس 
ز تکبیر چون شاد شد گوش هوش *** بر آمد ز تکبیر سیم خروش 
ز خود جمله آمرزش خلق خواست *** خروش از همه ما سوا گشت راست 
ز صوتش بر افروخت رخ روزگار *** بدوزخ شد ابلیس امیدوار 
همه خلق زانصوت شادان شدند *** سوی رحمت پاک یزدان شدند 
بر آمد خروش از کهان مهان *** که آمرزش کردگار جهان 
بما بر گناهان پدیدار گشت *** بما رحمت ایزدی یار گشت 
به آمرزش خویش از این نیاز *** زبانها و دلها بر آمد براز 
مکائیل و جبریل امیدوار *** گنه کار و بی جرم در روزگار 
پر امید سرها بر افراشتند *** بسوی خدا دستها داشتند 
که گشتیم از این گفته امیدوار *** گنه کار و بی جرم در روزگار 
همه شاد گشته جهان تا جهان *** پر امید گشتند کون و مکان 
کرایان بآن مقتدای نماز *** که ما را برحمت کنی سرفراز 
بما پر گناهان بلطف و کرم *** همه هر چه کردیم از بیش و کم 
تو آگاهی ای داور داوران *** بجز تو نباشد کسی راز دان 
ز بد کردن ما تو دانی و ما *** ببخشا همه هر چه دانی کنار 
که ما پر گناهیم و امیدوار *** نداریم کس چون تو پروردگار 
بحق تو و بر حق این نماز *** که سازی تو ما را بحق سرفراز 
ز تکبیر سیم چو بر شد نوا *** بر آمد ز تکبیر چارم صدا 
زبانست کوته ز گفت و شنفت *** که گویم بتکبیر چارم چه گفت 
بخود گفت هر دم ببانک بلند *** تزلزل بکون و مکان در فکند 
که سوی تو این بنده بنده زاد *** بفرمان تو کرده روی و داد 
باین بنده تو خیر و منزول به *** برای خود آمال این بنده به 
بسوی تو از مهر کرده نزول *** همانا که داری تو او را قبول 
بود هر چه آمال او کن قبول *** ز گیتی بسوی تو کرده نزول 
تو دانی بسوی تو آمال چیست *** جز آمرزش خلقش آمال نیست 
گنه بخش ما روسیاهان توئی *** که آمرزش پر گناهان توئی 
بایشان بامر زشت کن نظر *** ز کردار زشت همه در گذر 
بحق رسول خود ای بی نیاز *** ببخشا که دارند روی نیاز 
به تکبیر چارم چه انیراز گفت *** بخلق جهان چون در راز سفت 
چگونه بگفتن گشایم دهن *** دگر راست باید در اینجا سخن 
دهان زبان در بیانست کند *** ز رفتن زبان سخن باز ماند 
که گویم از اینراز دیگر چه گفت *** نبتوان دگر در اینراز سفت 
ولیکن چه بر خواند این داستان *** بر آمد خروشیدن از آسمان 
خروشیدن آمد ز ملک و ملک *** فغان و نوا خواست از نه فلک 
خلایق همه گشته امیدوار *** ملایک همه باز مانده ز کار 
همه آفرینش ز بالا و پست *** بر آورد سوی خداوند دست 
همه هر چه سکان عرش برین *** سرافیل و میکال و روح الامین 
که ما را ببخشا بروز شمار *** باین بنده خاص پروردگار 
نگیرد چه سازیم بر وی نزول *** گناهان ما را بحق رسول 
نزول همه سر بسر سوی اوست *** بسوی همه دمبدم روی اوست 
که داند همه سر بسر راز ما *** ز انجام ما و ز آغاز ما 
نداریم در دست غیر از گناه *** ولیکن همه سوی او عذر خواه 
همه یک بیک سوی او نازلیم *** و گر چه بدرگاه نا قابلیم 
ولی لطف او بیحد و بیمر است *** که بر ما سیه کار گانت سر است 
ببخشا که گردیم امیدوار *** که هستی تو ما را مهین کردگار 
همه توبه از کرده خویشتن *** بفضل تو کردیم ای ذوالمنن 
چه خود را در آن جای منزول به *** تو خود خانده بر ما نوائی بده 
که ما هم همه سوی تو نازلیم *** اگر چه بآن سوت ناقابلیم 
ببخش و بما منت از لطف نه *** که آن منت از لطف خاص تو به 
که ما را بتو روی آمرزشست *** ز آمرزشت دهر را خواهش است 
در آنجا چه بر نعش خیر الانام *** نماز جهان آفرین شد تمام 
چو پرداخت یزدان ز کار دعا *** علی شد بفرمان او مقتدا 
همه صف کشیده ملوک و ملک *** ز روی زمین تا بهفتم فلک 
خداوند سوی همه بنگرید *** بغیر از علی هیچکس را ندید 
نبد دیگری لایق آن نماز *** بدرگاه دارنده بی نیاز 
نبد ز آفرینش از او بهتری *** بدش بر همه سروران سروری 
همه هر چه بودند در نه فلک *** سراسر همه انبیا و ملک 
همه بنده او خداونده گار *** ز روز ازل تا برزو شمار 
چنین گفت راوی در این داستان *** که بشنیده از گفته راستان 
که بعد از نماز علی علا *** علی شد بخلق جهان مقتدا 
به پیرامن ما سوا هر که بود *** باو اقتدا از دل و جان نمود 
علی چون علی علا را ستود *** ز صوتش ملک صوت یزدان نمود صفحه (301) 
تو گفتی بمردم خدا پیشواست *** تو گفتی که آنصوت صوت خداست 
تو گفتی بنعش رسول حجاز *** دیگر ره خداوند گردش نماز 
ملک چون بآواز او داد گوش *** همان صوت آمد بگوش سروش 
خداوند را چون ستایش نمود *** تو گفتی خداوند را خود ستود 
نیایش چو آنرا ستایش فزود *** خداوند او را ستایش نمود 
ز یزدان چو آمرزش خلق خاست *** باو گفت یزدان که کار شماست 
بخلق جهان جمله رحمت کرم *** تو گفتی که در باب رحمت درم 
سراسر همه هر چه عصیان ورند *** ز آمرزشم جمله فیضی برند 
سراسر همه خلق ارض و سما *** همه مقتدای علی علا 
بدرگاه آن شه سر بندگی *** سوی ذات او در ستایندگی 
چه جان آفرین باب رحمت گشود *** بآن در گشاینده دست تو بود 
گشاینده باب رحمت توئی *** سزاوار تخت ولایت توئی 
توئی مر مرا در جهان جانشین *** ز بعد نبی سید المرسلین 
بدرگاه من بندۀ چون تو نیست *** برحمت گشایندۀ چون تو نیست 
ندارم چو تو دست بالای دست *** ز دست تو بر پای شد هر چه هست 
توئی یار من از ابد تا ازل *** بمردم توئی داور لم یزل 
ز سر تو جز من کس آگاه نیست *** کسیرا باسرار تو راه نیست 
نیاید چو تو ز آفرینش پدید *** توئی در بر آفرینش کلید 
ز هر کار دست تو دست منست *** جهان از تو در زیر شست منست 
خدایت خداوند خواند تو را *** پیمبر خداوند داند ترا 
توئی بر خلایق خداونده کار *** بپا از خداوندیت روزگار 
بر آرنده آفرینش توئی *** بخلق جهان چشم بینش توئی 
همه ما سوا را ز تو کار راست *** بیزدان که کار تو کار خداست 
ز دست تو بر پای شد هر چه هست *** ز کار تو شد دهر یزدان پرست 
ز لطف تو شد هر دو گیتی بجوش *** ز صوت تو کیهان شده در خروش 
دو گیتی ز نورت پدیدار شد *** جهانرا بنورت سرو کار شد 
همه هر چه پیداست پیدا ز تست *** ز دست خداوندیت گشت راست 
همه هر چه هستند فرمان تست *** که پیمان یزدان چو پیمان تست 
سراسر ز تو کار من شد درست *** جهانرا جهان آفرین از تو جست 
بر آمد ز تو نام یزدان پاک *** ز نام تو شد دیو ودد در مناک 
همه هر چه آنرا خداوند خواست *** همه هر چه ما را هویدا ز تست 
ز تو کارها شدم بکام خدا *** سر آمد ز نام تو نام خدا 
ز دست تو دارای پست و بلند *** به پست و بلندی شده نقش بند 
وجود همه از وجودت بپاست *** ز بازوی تو راست دست خداست 
خداوند نازنده از دست تست *** همه ما سوا زنده از دست تست 
چه دست تو مشکل گشائی کند *** خداوند کار خدائی کند 
چه راز و نیاز خدا شد تمام *** ز خواندن چه پرداخت خیر الانام 
چه پرداخت شاه از نماز رسول *** نمودند آنگه جناز رسول

ذکر برداشتن جنازه حضرت را و دفن نمودن امیر آن پیکر شریف را

چو تابوتش از جای برداشتند *** ملایک بگردون سرافراشتند 
پر آواز تهلیل شد دو سرای *** شده صوت تهلیل گردون گرای 
جهان هم پر از صوت جبریل بود *** همه صوت جبریل تهلیل بود 
علی نیست غیر از خداوند کس *** خداوند پاینده او است بس 
جهان هم پر از صوت جبریل بود *** همه صوت جبریل تهلیل بود 
که آن حجره بد حجر گاه بتول *** در آن حجره جبریل کردی نزول 
در آن حجره از بهرش آرامگاه *** نموده بفرمان او دین پناه 
یکی قبر بهرش بپرداختند *** وراو در لحد جایگه ساختند 
نبی چون در آنجایگه جا گرفت *** بعرش برین جایگه جا گرفت 
تو گفتی جهان بیجهاندار ماند *** زمانه خط زندگی را نخواند 
مکائیل و جبریل ژولیده مو *** پر از گرد روی و پر از آب رو 
شخوده همه رخ ملوک و ملک *** به پیچید بر هم زمین و فلک 
بپوشیده از شرم خورشید رو *** نهاده ز غم جمله بر دیده جو 
جهانرا سراسر ز تن رفته جان *** بمردم شده روی یزدان نهان 
بگیتی در افتاد شور و نشور *** شده دیده روشن دهر کور 
ملایک فرو ریخته بال و پر *** پر از درد و ماتم بخیر البشر 
شکسته پر جبرئیل *** گسسته ز هم بند حبل المتین 
سراسر شده پاک نقش جهان *** بهم گشته پیچان زمین و زمان 
کسی راز غم بر نیامد نفس *** کسانرا بگیتی نه پروای کس 
همه دهر بر ناله و آه بود *** زمانی پر از ناله و آه بود 
رسیدی جهان را دما دم بگوش *** پر از نوحه و ناله بانک سروش 
زمین و زمان بی خداوند بود *** جهانرا نه دلبند و پیوند بود 
زمانه روان کرد از دیده خون *** شده جامه آسمان نیلگون 
سپهر برین گشته ماتم نشین *** بخاکستر افتاد عرش برین 
ز پروردگان رفت بروردکار *** جهان را نمانده قرار و مدار 
ترا پرده ای آسمان چاک باد *** ترا دشمن ای چرخ چالاک باد

در ناپایداری دنیای بی اعتبار گوید

ندارد همه کار تو اعتبار *** توئی کج نهاد و توئی کجمدار 
بداری بمردم سر یاوری *** بدارای یزدان کنی داوری 
چگویم که گفتار را تاب نیست *** که اندیشه را ره در این باب نیست 
نگه کن تو ای مرد به روزگار *** تو هستی اگر زیرک و هوشیار 
باین گردش دهر ناپایدار *** ز روز و شب و گردش روزگار 
ز ناراستیهای دنیای دون *** ز کج کردی گنبد نیلگون 
بمردم نداری وفا و بقا *** بد اندیش و بد کیش این بیوما 
نه آنرا بمردان سر یاوریست *** بگونین از کار او آزریست 
نگردم بمردم ره ساز کار *** باو یار فرزانه و هوشیار 
جفا کاره و بی دل و بیحیاست *** همیشه بجان یار ناپارساست 
نه با بخردان خیره کج باخته *** که با بی خرد بی خرد ساخته 
بنیکان ره مهر و کین آورد *** بمردان گره بر جبین آورد صفحه (302) 
دلش پر ز کینه بمردان راه *** ندارد ره نیک مردان نگاه 
بدارای دارنده او دشمن است *** بجان و بدل یار اهریمن است 
بدان کینه بد ساخته جان و دل *** خوش آنکس که گشته از او دل گسل 
بمردان راهش سر و کار نیست *** بجز سوی کجیش گفتار نیست 
همیشه بمردان سرش پر ستیز *** ز کجی او راستان در گریز 
ستیزندۀ بد دل اهرمین است *** بمردان دین و بدین دشمن است 
بمردم ندارد سر مردمی *** دمی بر نیارد بمردی دمی 
بود دشمن مردم آن بد نهاد *** بسوی زنان کرده روی وداء 
جهان آفریننده را دشمن است *** بیزدانیان بد دل و دشمن است 
بجز راه کج را ندارد نگاه *** ندارد ره راستی را نگاه 
دل و دین او نیست در راستی *** همیشه دل آسوده بر کاستی 
دلش پر ز کین است آن بد کنش *** ندارد ره راستی را روش 
چه ما نیست آئین این بد نهاد *** ز جمشید و از جام جم آر یاد 
بجام اندر افکن می لعل فام *** دوای دلم جو ز شرب مدام 
بمطرب بگو تا بر آرد خروش *** برشک آورد چرخ بیداد کوش 
بده می که گردم چو می نشئه جو *** دوای دلم ساز درد سبو 
که از جور گردون بجان آمدم *** از این آشکارا نهان آمدم 
ز چنگ و ربابم بر آور نوا *** که دل تنگ گردید از این تنگنا 
در افکن تو این آتشین می بجام *** مدارای غم کن می لعل فام 
وز آن آتشم بر دل آتش فشان *** که از غم دلم گشت آتش فشان 
نشانی ز کار جهانت دهم *** رهائی از این خاکدانت دهم 
که از کار یزدان نیاری تو یار *** که بر باد شد افسر کیقباد 
مغنی نوائی بر آور ز دل *** که گردم ز کار جهان دل کسل 
نوائی که دل را بحال آورد *** دوای خیال محال آورد

خطاب بمغنی و توصیف نمودن جناب امیر گوید

نوائی بر آور ز مردان راه *** ز مردان نیک و ز مردان راه 
حکایت ز مردان آزاده کن *** روایت ز یاران دلداده کن 
به یاران باقی مرا یار ساز *** به یزدان پرستان سر و کار ساز 
که دل رفت از کار و دین شد زدست *** ز رفتار این چرخ جادو پراست 
بده ساقی آن می که زو جام جم *** دم دهر را زنده سازد بدم
دلم را از آن جام می زنده کن *** مرا چون خضر عمر پاینده کن 
از آن می دلم را بیاور بجوش *** که سازم زمان و مکان پر خروش 
از آن می کنی گر مرا مردمی *** نمایم بگدرون مسیحا دمی 
جهان زنده گردد ز گفتار من *** بآن می شود گر دمی یار من 
فشانی چو بر آتشم زان می آب *** شوم کامجوی و شوم کامیاب 
بر آرم نوائی نو آئین ز دل *** دم نار طور آورم آب و گل 
ز نارم برد طور موسی قبس *** ب مینای تورم بود دسترس 
چه زان جام گردم دمی باده نوش *** ز نم بر ملوک و ملایک خروش 
دمم راز پنهان کند آشکار *** بهم بر زنم گردش روزگار 
زدم دمبدم کار عیسی کنم *** بهر دم دو صد مرده احیا کنم 
بصاحب دلان گویم اسرار دل *** ز دلدار سازم همه کار دل 
نیارم باین هفت اورنگ سر *** باورنگ دیگر شوم دل نگر 
نشینم بر آن تخت فیروز و شاد *** ز مدح خداوند آرم بیاد 
ز مدحش گشایم بگفتار لب *** کنم همچو خور روشن این تیره شب 
بسی راز پنهانی آرم بیام *** کنم فاش اسرار راز نهان 
بر اهل سخن پادشاهی کنم *** بکشور خدایان خدائی کنم 
بکار جهان پار و بار آورم *** ز روی جهان آن نگار آورم 
جهانرا نمایم از آن پر نگار *** بر آرم من از نقش بندان دمار 
مغنی از این ره بر آور نوا *** از این ره بمردان ره ره نما 
نوائی که گردون بر آمد ز جا *** همه هر چه هستند و آید ز پا 
نوائی که جان را نوائی دهد *** سوی راستان آشنائی دهم 
نوائی که گر سازدم تازه جان *** بتن زان نوا اندر آرم روان 
ز بحر سخن درفشانی کنم *** به یزدانیان همزبانی کنم 
بگیتی شود فاش اعجاز من *** شود فاش ز اعجاز من راز من 
ز دریای دل گوهر آرم بیان *** کنم زیب آن گنبد آسمان 
بگوهرشناسان نمایم نثار *** بسی در بسی گوهر شاهوار 
ببزم دو گیتی نثار آورم *** بگوهر زر و سیم خوار آورم 
بده ساقی آن آب آتش نهاد *** بزن آب بر آتش و خاک و باد 
که از آتش و آب و خاکم بباد *** بر آرم همه گنبد کج نهاد 
ره راستی آشکارا کنم *** که بر راست گویان مدارا کنم 
به اهل سخن داستان آورم *** از آن داستان نو جهان آورم 
مر او را نمایم ره راستی *** کنم روشن از کجی و کاستی 
نماید ز گفتار من زنده تن *** شود نو ز گفتم جهان کهن 
بمدحی نمایم سخن را دراز *** که او بد جهاندار و دانای راز 
برد رشک کوثر ز شعر ترم *** که مدحتگر ساقی کوثرم 
جهان زنده گردد ز آواز من *** شود هر دو گیتی ز آغاز من 
شود دفتر آسمان دفترم *** قضا و قدر هر دو خنیاگرم

گفتار در مدح شاه لا فنی و مسند نشین سریر انما و مخاطب بخطاب انت منی گوید

بمدحی گشایم بگفتار لب *** که بود آفرینندۀ روز و شب 
ز نامش بر اورنگ نیلوفری *** روان گشت مهر و مه و مشتری 
بر آرم نوائی نو آئین ز دل *** دم نار طور آرم از آب و گل 
جهان تا جهان روشن از نام اوست *** سرانجام دوران ز انجام اوست 
از او گشته پیدا وجود از عدم *** از او گشته بر پای لوح و قلم 
نمایم چو مداحی بوتراب *** قلم دفتر و لوح گردد کتاب 
نویسد ید قدرت از خامه ام *** قلم آرد از خوردنی خامه ام 
فرستند بر ما دمادم درود *** یکایک ز درگاه رب ودود 
کراجی که مدحتگری کار اوست *** ثنا و ستایش سزاوار اوست 
صفحه (303) 
شود نظم من ورد کروبیان *** ز امکان پر آواز تا لامکان 
بمدحت همه بر گشایند لب *** همه نظم خوانان بنظم عجب 
ز یزدان بخواهند آمرزشم *** دهندم همه هر چه آن خواهشم 
یکایک بر آرند از غرفه سر *** ز نظمم سوی داور دادگر 
که از چیست راهی بدرگاه تو *** نپوئید راهی بجز راه تو 
بود جرم او بی مر و بی شمار *** تو مشمار جرمم بروز شمار 
باین نظم شد سوی تو عذر خواه *** سزد گر ببخشی تو او را گناه 
مکان سوی خلد و جنانش دهی *** بقرب خود آنجا مکانش دهی 
بسوی تو جسته بمدحی پناه *** که مداح او خواندش عذر خواه 
بر آور همه هر چه حاجات اوست *** که او را بدین نظم سوی تو روست 
کند کار کان سوی تو سر بسر *** ببخشا باین نظم این دادگر 
نویسنده اش را بسوی جنان *** بده ره تو این داور مهربان 
بخواننده اش بخش خرم بهشت *** اگر چند باشد گنه کار و زشت 
دعای ملک را پذیرد خدا ر بخلد برین جمله سازیم جا 
ز نظمم همی مدح خواهی کنم *** بخلد برین کامرانی کنم 
ز بهر ملایک نیاز آوریم *** نهانی سخن را بساز آوریم 
نموده همه باز چشم نیاز *** بدرگاهت ای داور بی نیاز 
که بخشی سراسر گناهان ما *** یکایک بشاهنشه لا فتی 
بسوی تو داری روی نیاز *** توئی بی نیاز و تو دانای راز 
بمانی تو دانا و پروردگار *** بما بر ببخشای این کردگار 
نصیحت نامه در فنا شدن دنای غدار 
الا ای خردمند پاکیزه رای *** مپیوند با کس بغیر از خدای 
بدانکس که پیوند او را شکست *** خوش آنکس که در عهد پیوند بست 
نماند بکس این سپنجی سرا *** از این جایگه جای خالی نما 
نماند سرای سپنجی بکس *** خداوند ما هست جاوید و بس 
در این خاکدان هر که آمد گذشت *** بسوی خداوند خود باز گشت 
کسی را در این خاکدان یار نیست *** بکس یار خاکی وفادار نیست 
ترا سر بگردون اگر بگذرد *** اگر پایت از آسمان بسپرد 
سرانجام تو بهره باشد مقاک *** بود جای تو در دل تیره خاک 
شود گر ترا بر فلک جایگاه *** بحکم تو گردند خورشید و ماه 
کسی را اگر چند روزیست زیست *** ببینش نگه کن که این بنده کیست 
تنی کان رود ناگهان زیر خاک *** کسی کو بناکام گردد هلاک 
چگونه کند دعوی بندگی *** کم اس از پشیزی باو زندگی 
تو ای مرد بر خیز و دل زنده کن *** طلب از خداوند پاینده کن 
چنان نام سازی بگیتی بلند *** که گردی چو جمشید جم ارجمند 
بکار فلک دست بازی کنی *** بخورشید و مه سرفرازی کنی 
در آری جهان جمله زیر نگین *** بکام تو گردد سپهر برین 
بناگه در افتد تنت در مغاک *** بود جای تو بی گمان تیره خاک 
زمانه ترا بر زمین افکند *** ترا بر زمین پر ز کین افکند

گذشتن از این سرای فانی و رفتن بسرای جاودانی

اگر صاحب جاهی و دستگاه *** بزرگی و دیهیم و تخت و کلاه 
تنت بر دل خاک غلطان دراست *** سرت برسر نیزه جولانگر است 
چنین داده فرمان خدای جهان *** بما وقت رفتن از این خاکدان 
که سازند ما را نهان در مغاک *** بریزند بر روی ما تیره خاک 
که این است آغاز و انجام تو *** بود خاک تیره سرانجام تو 
منت پروریدم ز خاک مغاک *** ز خاک آمدی باز رفتی بخاک 
شود در گه این و آن بی نیاز *** برو با خداوند پاینده ساز 
بچشم خدا بین اگر بنگری *** زمین را همه سر نگون بنگری 
بهر ذره خاکی نهان مریمی است *** بدم در کشیدن مسیحا دمی است 
در این بحر بس نوح طوفانگرای *** شده غرق چون او بسی ناخدای 
همه دامن خاک پر انبیاست *** کسی کوست باقی بگیتی خداست 
بپیرامنش صد هزاران خلیل *** بگرد هوایش دو صد جبرئیل 
از ایشان نبینی بگیتی نشان *** بجز خاک با پارۀ استخوان 
بمیرد هر آنکو بگیتی درست *** اگر شیخ اگر پاک پیغمبر است 
کسی راز مردن در این چاره نیست *** تنی را در این چاره بیچاره نیست 
نگه کن بکار رسول خدا *** که زان بنده بهتر ندارد خدا 
چگونه ز دیر کهن بر گذشت *** چگونه ز ان و ز تن در گذشت 
کسی کو بمعراج مأوی گرفت *** چگونه بکنج لحد جا گرفت 
از آن بود جانها روان در بدن *** چگونه روانش روان شد ز تن 
نه جز بستر خاک آرام یافت *** نه در منزل خاکدان کام یافت 
جفا کاره است این بد بد نهاد *** ندارد ز مردان مردی بیاد 
بسی شیر مردان بخاک افکند *** بسی سروران در مغاک افکند 
ز سر سروران را رباید کلاه *** بخاک آورد پادشاهان بگاه
بپیرامن خاک اگر بگذری *** به بینش سوی خاک ره بسپری 
نبینی بجز فرق شاهنشهان *** نیابی بجز استخوان مهان 
بجز خاک از ایشان نبینی نشان *** همه خاک بینی سراسر کشان 
گذشتند چندان که اندازه نیست *** بگیتی از ایشان جز آوازه نیست 
ز آوازه از صد هزاران یکی *** پر آواز خاک است از اندکی 
بسی بر گذشتند از این دام راه *** که نه دام آگاه و نه دامگاه 
از ایشان نشانی سرانجام نیست *** بگیتی نشانی سرانجام نیست 
چه خوش گفت دانای باداد و دین *** که گفتار او بد بدانش قرین 
در آن ورطه کشتی فرو شد هزار *** که پیدا نشد تخته ئی بر کنار 
یکایک بدم در کشیدند دم *** وجود همه از دمی شد عدم 
نماند کسی جز یگانه خدا *** اگر بد نهاد است اگر پارسا 
یکایک باین تیره خاک آمدند *** سراسر بتیره مغاک آمدند 
تو از کار پیغمبر اندازه گیر *** که زو شد پدیدار نه چرخ پیر 
سرانجام از این پردۀ نیلگون *** برون رفت و با دیدۀ پر زخون 
ز کارش بهوش آی و اندیشه کن *** خردمند باش و خرد پیشه کن 
چو جوئی توزین گردش کجمدار *** که ن پایدار است و نه برقرار 
صفحه ( 304) 
سوی رهروان رو سوی راه کن *** از آن ره دل خویش آگاه کن 
رها کن ز دامان این دهر دست *** نپیوند با هر که پیوند بست 
تهی دست از گنج و از جاه کن *** چو کوته نمایند کوتاه کن 
چه میریم ما ناگهان ناگزیر *** تو خود پیش از وقت مردن بمیر 
که این شیوۀ راه مردان راست *** بگیتی همین راه راه خداست 
بمیرد اگر پیش مردان کسی *** چه آنکس نباشد بگیتی بسی 
تن فانی خویش باقی کند *** از آن مردنش زندگانی کند 
چه پیش از تو پر دخت سازند جا *** تو زین جایگه جای خالی نما 
که این جایگه جای آرام نیست *** بجز هیچ او را سزاوار نیست 
سرانجام از این خانه بیگانگیست *** به ابلیس وارونه همخانگیست 
نه نیکوست با دیو و دد ساختن *** نه دارای دارنده پرداختن 
نه نیکوست رو از کسی تافتن *** که دیگر نه بتوان چو او یافتن 
بآن سوی روی خدا رهنماست *** بآنجا نمودار روی خداست 
چه نیکوست سوی خدا تافتن *** دل از دیو و ابلیس پرداختن 
چه دلتنگ گشتی از این جای تنگ *** شتابان بآن خانه رو بیدرنگ 
که این خانه جز خاکدانخانه نیست *** کسان را در این خانه کاشانه نیست 
اگر زندگانی تو خواهی دراز *** در آن خانه کاشانۀ خویش ساز 
دوای دل از جور آن خانه جو *** خدا را در آن خانه کاشانه جو 
همه هر چه دارای در این خاکدان *** در آن خانه بفرست کن جاودان 
چو جوئی در این خانه آرامگاه *** که جز خاک چیزی نباشد تباه

در وصف سخن گفتن و یادگاری از اهل عرفان

دریغا که از دور چرخ کهن *** بسی نوجوان و بسی پیلتن 
بسی نامداران گردون وقار *** بسی پهلوانان کیهان مدار 
همه سر بسر تن نهاده بخاک *** بر ایشان شده خاک جای مغاک 
در این دهر دون دل نبندد کسی *** که یکدم بشادی بخندد بسی 
همه جای ترس است و تیمار و آز *** چه باید باو زندگانی دراز 
کسی را باو دهر دون یار نیست *** بکس یار خاکی وفادار نیست 
نماند کسی در جهان کهن *** اگر چند دارد بسی انجمن 
سرانجام جایش بود تیره خاک *** فتد سالها تا ابد در مغاک 
نگه کن تو ای مرد پاکیزه رای *** جهانرا ببین با دلی خونگرای 
بچشم خدا بین کنی گر نظر *** دمی سوی این تیره خاک ای پسر 
نبینی بجز دیده و گوش و سر *** نمائی اگر چشم یزدان نگر 
نماند کسی در جهان کهن *** نه چیزی بماند بغیر از سخن 
سخنگوی فردوسی پاکزاد *** که او از سخن در جهان داد داد 
ندیده دو بینندۀ چرخ پیر *** چه گفتار او گفتۀ دلپذیر 
به اهل سخن هست او اوستاد *** چه او اوستادی ز مادر نزاد 
سخن را از او پایه آمد بلند *** ز گفتار او شد سخن ارجمند 
دگر هر که را در سخن گفتگوست *** همه بنده اند و خداوند اوست 
بخاک درش کمترین بنده اند *** وز آن بندگان نیز شرمنده اند 
نیامد بدوران بمانند او *** نباشد چو او در سخن راستگو 
سخن را بیاید از او جان بتن *** همه نطق او شد روان در سخن 
چنین پایه اش در سخن شد بلند *** که بر درگه ایزدی شد پسند 
سخن بهتر از هر چه ایزد بداد *** بنای زمین و زمان را نهاد 
زمین و زمان شد بپا از سخن *** بپا از سخن آسمان و زمن 
جهان آفرین چون سخن یاد کرد *** همه هر چه هستند ایجاد کرد 
هویدا همه هر چه هست از سخن *** جهان تا جهان هست هست از سخن 
ز یک گفتۀ او بر آمد ز جا *** همه هر چه هستند در دو سرا 
سخن نغز گویان و پاکی نهاد ***گشادند لب چون بگفت از و داد 
زبانش ز گفت جهان آفرین *** سخن راند از آسمان بر زمین 
دگر باره فردوسی پاک زاد *** بلند آورید و بکرسی نهاد 
ز گفتار او نوجوان شد کهن *** ز رخسار او تازه روی سخن 
بدرگاه او من کمین بنده ئی *** شب و روز از آن مدح گوینده ئی 
در آن بارگه من کمین خاک راه *** یکی ذره در خاک آن بارگاه 
ز کار وی این نامه آراستم *** یکی کاخ شاهانه پیراستم 
که تا عالم است و زمین و زمان *** از این نامه نامم بود در جهان 
بگیتی از این نام نامی شدم *** بنزدیک یزدان گرامی شدم 
دو گیتی شد از نامه ام رستگار *** ز ناپاک دیوان بر آمد دمار 
سخن را بعرش اندر افراشتم *** بلاهوت تخم سخن کاشتم 
ملایک همه آفرین خوان شدند *** همه از دمم پاک بینان شدند 
سمند سخن را نمودم چه زین *** بمن آفرین از جهان آفرین 
دمادم رسید از دم جبرئیل *** بمن گشت آندم در آن ره دلیل 
سخن را بکیوان سرافراختم *** بکیهان یکی داستان ساختم 
ز کیهان خدایان کیهان گشا *** ز کشور خدایان فرخنده رای

در وصف سخن پردازی و اوصاف حمیده گوید

سمند سخن را سر افراشتم *** بلاهوت تخم سخن کاشتم 
ز بینا دلان خداوند بین *** ز جان پروران جهان آفرین 
خداوند گاران روز نخست *** که کار خدا شد از ایشان درست 
ز خلق آفرینان مخلوق گو *** ز یزدانیان خداوند جو 
ز یزدان پرستان یزدان شناس *** بجز نیک یزدان نکردم سپاس 
از ایشان همه جان بتن ها روان *** از ایشان بپا گشت هر دو جهان 
همه پاک مانند یزدان پاک *** ز آلایش آتش و باد و خاک 
همه خلق گیتی از ایشان بپا *** بخلق دو گیتی همه خود نما 
یکایک بهر عهد خیر البشر *** بمردم همه داور دادگر 
پرستار ایشان مه و مهر و تیر *** از ایشان بپا مهر و کیوان پیر 
سپهر برین عکسی از رویشان *** هویدا دو گیتی ز نیرویشان 
یکیهان یکایک چه کیهان خدا *** چه یزدان بکیهان خدا رهنما 
از ایشان یکی داستان آختم *** بآن داستان گردن افراختم 
ز بهر گناهان خود عذر خواه *** بجستم سوی داور پاک راه 
سیه نامه شستم از آن آب پاک *** سوی آسمان رفتم از تیره خاک 
ز کیوان و مه سر بر افراشتم *** بگیتی چو تخم سخن کاشتم صفحه (305) 
مرا پایه آمد ز گفتش بلند *** از این داستان من شدم ارجمند 
رهائی از این دهر دون یافتم *** بسوی خداوند بشتافتم 
بجستم سوی پاک دادار راه *** بشستم از این آب رنگ گناه 
مرا جای شد در ریاض بهشت *** شدم دور از کار و کردار زشت 
به یزدانیان همنشین آمدم *** دل آسان ز روز پسین آمدم 
در آن روز دارم شفاعتگری *** فتاده سراسر باو داوری 
زدودم ز دل تیره گرد ملال *** شدم یار با داور ذوالجلال 
دل از کار کونین بپرداختم *** به یزدان و یزدانیان ساختم 
برد رشک کوثر ز شعر ترم *** که مدحتگر ساقی کوثرم 
بمدح علی بر گشایم زبان *** شوم یار با کردگار جهان

در بیان مداحی شاهنشه ملایک در بان و قاضی روز دیوان امیر مؤمنان

ز یزدان بیامد مرا یاوری *** که گردم از آن مدح مدحتگری 
کسی را که یزدان ستایشگر است *** ثنای من اور ا کجا در خور است 
ثنا و ستایش از او بر خداست *** خداوند در مدح او رهنماست 
نه از من سخن از کسی دیگر است *** بمن این سخن ها نه اندر خور است 
عنان را از این خاکدان تافتم *** بقرب خداوند ره یافتم 
در این دامگه از سخن ناجی ام *** بقصر بهشت برین راجی ام 
کشیدم سوی داور پاک رخت *** ز خاک سپه جای جستم بتخت 
شدم در جهان همدم قدسیان *** همه قدسیان مرمرا مدح خوان 
یکایک رخ آورده بر روی من *** شده دمبدم شاد از روی من 
شدم با خداوند فیروز یار *** دلم گشت آگه از این کار و بار 
بشستم ز کار جهان جمله دست *** چو خوش پارسایان یزدان پرست 
چو روشن ضمیران روشن روان *** نمودم تن و جان و دل توأمان 
شدم پاک از آلایش خاکدان *** ز امکان شدم بر سوی لامکان 
نمودم چه مداحی کردگار *** بمن داور پاک گردید یار 
گذشتم ز کار و ز بار جهان *** بجنت روان ساختم جاودان 
سزاوار یار خدا آمدم *** در آن بارگه عذر خواه آمدم 
نمایان بمن روی داور خدا *** شده سوی من سوی داور خدا 
شدم با خداوند فیروز یار *** دلم گشت از این کار آگه ز کار 
چه گشتم بدارای دارنده یار *** شده قابل رحمت کردگار 
ز امکان سوی لامکان آمدم *** سوی بارگاه جهان آمدم 
دلم از تن و جان ز جان شد تهی *** تنم گشت از قدسیان همرهی 
بخلد برین پایگه یافتم *** بسوی خداوند ره یافتم 
گذشتم ز کون و مکان هر چه هست *** زدم سوی دارای دارنده دست 
نمودم بمدحی ستایشگری *** که یزدان نموده است مدحتگری 
چه نورش بگردون دلیلی کند *** ملک در فلک جبرئیلی کند 
گذارد چو از لطف پا در مکان *** مکانرا شود ناز بر لامکان 
چو در مدح او بر گشودم زبان *** ز من شاد گشتند کون و مکان 
درون دو گیتی همه هر چه هست *** از این مدح گشتند یزدان پرست 
همه سوی یزدان بپا خاستند *** ز دادار آمرزشم خواستند 
بفردوس روح الامین مدح خوان *** ثنا خوان این مدح کون و مکان 
گشاده همه لب خلد برین *** یکایک نوا خوان بعرش برین 
که یارب تو این پردۀ پر گناه *** ببخشای او را بمردان راه 
بآنانکه بر در گهت سرورند *** بآنان که خاصان پیغمبرند 
ز هر قصر حوری بر آورده سر *** پی مدحت خواندن دادگر 
از این داستان کرده ورد زبان *** پر آواز از این نظم کاخ جنان 
از ایشان دمادم بخلد برین *** رسیدی بمن صد هزار آفرین 
همه در مدیحم بمدحتگری *** همه بر ثنایم ثناگستری 
بآمرزشم نزد دانای راز *** زبانهای عذر آوری کرد باز 
که ای پاک دارای دانای راز *** گناهان او را بمن بخش باز 
همه هر چه بودند کروبیان *** همه قدسیان قصور جنان 
بنزدیک دارای جان آفرین *** بعذر گناهم شده پیش بین 
بنزدیک یزدان همه پر هراس *** زبان بر گشاده پی التماس 
که ای پاک دارندۀ دادگر *** بما از گناهان او در گذر 
ببخشا تو ای کردگار کریم *** مر او را ز دوزخ رهان و ز بیم 
همه هر چه بودند یزدان پرست *** بعذر گناهم بر آورده دست 
که بنگر باین بندۀ پر گناه *** که باشیم از کار او عذر خواه 
گشوده زبان جبرئیل امین *** بسوی جهاندار جان آفرین 
که راجی که مدحتگری کار اوست *** ثنا و ستایش سزاوار اوست 
سزاوار او هست خلد برین *** سزاوار قرب جهان آفرین 
شود راز ایشان بحق رسول *** پذیرفته گشته بگاه قبول 
ببخشد خداوند من را گناه *** که دارم چنین فرقۀ عذر خواه 
شوم پاک از آلایش روزگار *** بخلد برین گشته امیدوار 
تو نیز ای خردمند پاکیزه نغز *** بیاری دل را ز گفتار نغز 
دمی دم بیاور از این داستان *** که این داستان است از راستان 
نویسندۀ او بجنت در است *** مر این بنده را لب بکوثر تر است 
ابا چشم بینای یزدان نگر *** خدا را باین داستان در نگر 
دلم را از این داستان تازه کن *** از این راز گیتی پر آوازه کن 
دریغا دریغا که در روزگار *** نبیند کسی مردم هوشیار 
در این دهر دون دوستاران کم اند *** چه کم بلکه مردان بگیتی کمند 
در این خاکدان جای هشیار نیست *** به هشیار او را سر کار نیست 
نبینی بهر سو بجز دیو و دد *** نیابی بهر در بجز بی خرد 
ولی گشته در کنج عزلت نهان *** عدو آشکارا شده راز دان 
فروتر خردمند از بیخرد *** ندارد ز روح و ملک دیو و دد 
ندیده کسی راستی در جهان *** زمانه شده یار با کجروان 
دریغا که در این سرای سپنج *** اگر بد پدیدار گفتار سنج 
همه راز من فاش بد در جهان *** ز گنج جهانم نه کنج نهان 
اگر مهرۀ مهر دانشوری *** نبد در نهان خانۀ شش دری 
بدیدار بد نامور گنج من *** هویدا بگیتی شش و پنج تن 
بجز بیخرد نیست در این سرا *** تهی زین سرا از خردمند جا صفحه (306) 
شده نام نادان بدانشوری *** جهان کرده بر بیخرد یاوری
چه نادان بدانشوری سر فراشت *** بباید ز دانشوری دست داشت 
کلین گوزه اش هست خالی ز آب *** گمانش که دارد بمینا شراب 
ز دانش دل او چو آگاه نیست *** چه داند که نادان داننده کیست 
دریغا در این خاکدان کهن *** که خوش نیست او را بجز مکر من 
نبینی کسی را ز دانشوران *** نبینی ز دانش ور آنجا نشان 
همه دیو خویان ابلیس رای *** ابر جای دانشوران کرده جای 
تفو بر تو ای گردش آسمان *** دو صداف بر او زان تو ای زمان 
برفتار خود گر نمائی نگاه *** کنی لعن بر خود ببیگاه و گاه 
خداوند پاینده برداشت دست *** جهانی سراسر همه بت پرست 
همه روی از روی او تافته *** خداوند خود را نبی یافته 
چه جوئی تو ایدل ز بیگانه خویش *** بگیتی از آن مرد زشت کیش
الا ایکه دارای بگیتی بسی *** ندانم که دیدی بگیتی بسی 
ز دانا و نادان چگوئی سخن *** که چیزی نبینی بجز مکر و فن 
چه ایند هروارون ز دانش تهیست *** ز دانش نشان خواستن ابلهیست 
مر او را بدانش سرو کار نیست *** که دانشوران را سزاوار نیست 
بخیره کند بر بزرگان ستم *** کند چهره خاک بر روی جم 
نماید ز جمشید پر دخت جا *** ببخشد بضحاک ملک و سرا 
بنیکان گره بر جبین آورد *** بمردان برو پر ز چین آورد 
همیشه بود یار نا راستان *** کجا خواند اینداستان راستان 
ندارد بمردان سر مردمی *** دمی بر نیارد بمردان دمی 
چه این زن صفت باز ناساخته *** دل از مهر مردان بپرداخته 
چه جوئی از او مردمی هر دمی *** که او را نباشد بمردان دمی 
الا ایکه آگاهی از کار دل *** دل اهل دیر کهن بر گسل 
که کس را باو روی پیوند نیست *** که پیوند او بر خردمند نیست 
ندارد بپیوند مردان سری *** بپیوند جوید ز زن کمتری

ذکر آغاز داستان بر مسند خلافت استقرار یافتن امیر المؤمنین و یعصوب الدین مکمل علوم الاولین و الاخرین ابن عم رسول انام ملک علام شاهنشاه ملایک دربان علی ابن ابوطالب علیه السلام

بسم الله الرحمن الرحیم 
الا ای پذیرنده داستان *** کنون بشنو از گفته راستان 
که چون نوبت دیگر اندر گذشت *** دگر نوبت پاک دادار گشت 
که زهرایمنان گشت خالی زمین *** زمین گشت جای جهان آفرین 
نوای ملک بر گذشت از سماک *** که شد دور دوران یزدان پاک 
بر او پنج نوبت پدیدار گشت *** نهادی کز و مه پدیدار گشت 
بجای خداوند چون کرد جای *** خداوند در عرش شد خود نمای 
نشستن نه هر بندۀ را سزا *** بجای خداوند غیر خدا 
نشاید بجای خداوند کس *** نشیند بغیر از خداوند کس 
که بر سید المرسلین جانشین *** نگردد بجز سید المرسلین 
بجای خدا او شود جانشین *** که گیرد از او وحی روح الامین 
چه زد تکیه بر مسند احمدی *** نمودار شد صولت سرمدی 
ز رخسار رخسار خیر البشر *** بدید از رخ داور دادگر 
ز سیمایش سیمای یزدان پدید *** ز دیدار او روی یزدان پدید 
زمین آسمان شد ز نور رخش *** جوان شد جهان از رخ فرخش 
چه تابید در عرش سیمای او *** ملک محو شد در تماشای او 
ز عرش و ز فرش ملوک و ملک *** پر آواز شد از سما تا سمک 
بر آمد ندای منادی گران *** که شد نوبت داور داوران 
شکوهش چه تابید بر آسمان *** شده پست جمله شکوه جهان 
ز فردوس با چشم یزدان نگر *** ز هر غرفه حوری بر آورد سر 
که تا سوی دارای دین بنگرید *** بروی جهان آفرین بنگرند 
همه قدرت قادر کار ساز *** ببینند و بینند دانای راز 
ز تسبیح و تهلیل در آسمان *** ملوک و ملایک گشوده زبان 
ز حیرت بسوی وی آورده دست *** خداوند جویان یزدان پرست 
بسویش بنظاره بهر گناه *** همه دیده قدسیان فرش راه 
که بار دگر سید المرسلین *** بجای خداوند شد جانشین 
چو بر عرشه منبر آمد فراز *** بگیتی در عرش گردیده باز 
در آن عرشه روح الامین بنگرید *** در آن عرشه دید آنچه در عرش دید 
عیان دید در عرش نور خدا *** جهان دید آیات عرش خدا 
بکون و مکان روی یزدان بدید *** نهان انچه در دیده بد آن بدید 
گهی در زمین گه بعرش برین *** همی دید روی جهان آفرین 
ز هر سو همی دید دیدار او *** شگفتی فرو ماند از کار او 
شکوهش چه تابید بر آسمان *** شکوه جهان آفرین شد عیان 
چه قدرش عیان شد بچرخ برین *** بمردم نگه کرد سوی زمین 
چه افتاد او را نظر بر زمین *** نظر بر زمین کرد جان آفرین 
بدعوت نمودار آمد مجیب *** عیان گشت آیات انی قریب 
بچشم جهان شد روانی دگر *** به تنها روان شد روانی دگر 
کجا روی یزدان و اهل مغاک *** کجا خاکرا طاقت نور پاک 
جهان پر ز راز نیوشنده گر *** خدا شاهد و بندگان بی بصر 
نه گوشی که نوشند از وی خبر *** نه چشمی که گردند یزدان نگر 
صفحه (307) 
نه کس راست ادراک رای خدا *** کجا چشم کور است یزدان گرا 
از آن شد بکون و مکان جلوه گر *** جلال جهان داور دادگر 
بمردم چه شد روی او رو نما *** بمردم عیان گشت روی خدا 
نگه کن سوی دیدنش ره نبود *** ز دیدار او دیده آگه نبود 
فروغ رخش بر نظر راه بست *** شد از دیدنش دیده دل ز دست 
کجا دهر را تاب گفتار او *** کجا چرخ را روی دیدار او 
ز رازش عیان وحی جان آفرین *** ز رویش دو گیتی خداوند بین 
کجا تاب گفتار او در جهان *** زبان آفرین چون گشاید زبان 
نداند خداوند چون راز او *** جز او دیگری نیست دمساز او 
خدای مسیحا بر آرد چو دم *** بر آرد مسیحا ز کتم عدم 
بذکر خداوند چو لب گشاد *** ز وحی خدا کرد جبریل یاد 
همیخواست از راز او جبرئیل *** برد وحی بر سوی عرش جلیل 
مکائیل چون گفتگو گوش کرد *** همه ذکر او را فراموش کرد 
بسی گشت وحی جهان آفرین *** از آن فرش نازل بعرش برین 
بیزدان چنان بر ستایش فزود *** که یزدان مر او را ستایش نمود 
ندارد در آن راز طاقت زبان *** کجا تاب این معمی آرد بیان 
نیوشنده رازیکه گوینده گفت *** شنید و نهان بود راز نهفت 
در راز بر روی ای باز بود *** کجا دیگری محرم راز بود 
سوی ذکر او عقل را کم نبود *** بغیر از نیوشنده آگه نبود 
چو پرداخت از کار و زار و نیاز *** بسوی زمین دیده را کرد باز 
بمردم لب خود ستائی گشود *** بآن خود ستائی خدا را ستود 
که نزدیک یزدان گرامی منم *** جهانرا اگر هست امامی منم 
منم معنی اسم پروردگار *** ز من کار پروردگار آشکار 
منم مسند آرای عرش برین *** منم روح بخشای روح الامین 
منم آنکه از دست من کردگار *** نگار دو گیتی نمود آشکار 
نگارنده نقش زیبا و زشت *** ز دستم گل و خاک آدم سرشت 
من از آفرینش همه برترم *** کجا بلکه من آفرینش گرم 
منم آفرینش اگر هر چه هست *** ز دست من این نقش را نقش بست

در بیان تشریف بردن حضرت امیر بمسجد

چو بنیاد نقش جهانرا گذاشت *** بجز من جهاندار دستی نداشت 
در آفرینش چو یزدان گشود *** گشایندۀ در در ایندست بود 
چه در آفرینش مرا یار کرد *** همه آفرینش بدیدار کرد 
چه من بر گشودم نقاب از جبین *** جهان دید روی جهان آفرین 
چه شد دست من نقش هستی نگار *** بدیدار شد هستی روزگار 
اولوالامر پند مرا کار بند *** اولوالامر از پند من کار بند 
مسیحا نکردی مسیحا دمی *** نکردی دمم گر باو همدمی 
کلیم از کلامم نیاموختی *** بسینا بآتش تنش سوختی 
چه نام مرا پور آذر بخواند *** ز آتش مر او را بگل در نشاند 
برحمت بسویش چه کردم نظر *** پذیرفته شد توبه بوالبشر 
ملوک و ملایک ز روز الست *** خداوند از دست من عهد بست 
بایشان منم رهنمای سبل *** منم رهبر انبیا و رسل 
بزیر و ببالای عرش برین *** ز روز ازل تا دم واپسین 
ز هر راه بر من در راز باز *** منم رهبر راز و دانای راز 
سخنهای او چون بپایان رسید *** خروش ملایک بکیوان رسید 
ملوک و ملایک بر آمد زجا *** بر آمد زهر سو خروش و نوا 
مقیمان کرسی و سکان عرش *** که بودند بر پای آنعرش فرش 
ملایک ز بس پر به پر تافته *** خلایق دگر جای نا یافته

در بیان سؤال نمودن عرب جای جبرئیل را

که ناگه جوانی چو سرو روان *** که از دیدنش پیر گشتی جوان 
در آمد ز جا و بکش کرد سر *** بنزدیک یزدان چو یزدان نگر 
که ای روی تو بر همه رهنما *** همه بندگان و تو داور خدا 
همه کمترین بنده در گاه تو *** سراسر همه خاک درگاه تو 
مقیمان و سکان هر نه فلک *** ز جن و ز انس و ملوک و ملک 
سرافیل و میکال و روح الامین *** همه سوده بر خاک راهت جبین 
توئی آفریننده روزگار *** توئی بندگان را خداوند کار 
جهانرا جهان داوری چون تو نیست *** خداوند را یاوری چون تو نیست 
همه بندگی از تو آموختند *** چراغ خداوند افروختند 
همه بنده بارگاه تو اند *** ستاده بفرمان و راه تواند 
گشاینده کارها دست تست *** همی هستی و نیست از دست تست 
سؤالی کنم ای ترا من فدا *** مثال سؤال خلیل از خدا 
که گوئی که جبریل ایندم کجاست *** بروی زمین تا بعرش خداست 
چو بشنید دانای راز نهان *** بگفتا تو جبریلی ایراز دان 
باو گفت خندان توئی جبرئیل *** عیانست بر کردگار جلیل 
بمن هیچ راز تو پوشنده نیست *** نهان و هویدا بنزدم یکیست 
بود آنکه از گردش روزگار *** شناسای پرورده پروردگار 
چو زد پاک داور در اینراز دم *** ببالای خود داد جبریل خم 
بیفتاد بر خاک و بوسید خاک *** که ای کار تو کار یزدان پاک 
پدید آور آفرینش توئی *** خداوند را چشم بینش توئی 
ستاینده داور دادگر *** شناسای کار تو خیر البشر 
ز روی تو کون و مکان روشن است *** جهانرا ز روی تو جان در تنست 
توئی رهنما و تو ما را دلیل *** بما بندگانی تو رب جلیل 
ز مدحش چو پرداخت روح الامین *** فرود آمد از عرش روح الامین 
ز صاحبدلان خواست بانک نوا *** بر آمد دل راز داران ز جا 
نخستین چو امد ز منبر فرود *** رسید از جهان آفرینش درود 
ملوک و ملایک ز عرش برین *** یکایک ز رویش خداوند بین 
پی عهد بستن سر افراشتند *** همه چشم بر عهد او داشتند 
بهر سو سوی او روان آمدند *** سوی داور داوران آمدند 
نخستین خداوند بالا و پست *** دگر باره با دست خود عهد بست 
خدا و خداوندی او را ستود *** مر او را خداوند هستی نمود صفحه (308)

امیر المؤمنین علیه السلام

ز راز نهان پرده ها باز شد *** خدا با خداوند همراز شد 
چو عهدیکه دست خدا زان بپا *** چه دستی که زان دست و بازو خدا 
که روز نخستین بعهد الست *** بآن دست دست خدا عهد بست 
در این پرده میبود پوشیده راز *** بآن عهد دست خدا بست باز 
ملوک و ملک از گمانشد یقین *** که آن دست دست رسول امین 
پس آنگه بحکم خدای ودود *** بان دست دست خدا را ستود 
دگر گشت پیمان گر دادگر *** بدست خدا بست خیر البشر 
چو شد عهد و پیمان خیر الانام *** بدست خداوند گیتی تمام 
چو دست تو شد نیروی دست من *** بگردون گراینده شد دست من 
باین دست کون و مکان آفرید *** باین دست شد آفرینش پدید 
نگارندۀ نقش عهد الست *** نگار دو گیتی باین دست بست 
بکون و مکان حق پرستی نبود *** خدا را اگر چون تو دستی نبود 
جهان شد بمانند خرم بهار *** ندانم که گویم چه شد آشکار 
نمودار شد رایت احمدی *** پدیدار شد رایت سرمدی 
شد از جلوه اش در جهان جلوه گر *** جلال جهان داور دادگر 
هوای وجودش وجود آفرین *** فروغ رخش مهر و ماه آفرین

در ذکر بیعت نمودن امام حسن (ع) با پدر بزرگوار خود

عیان گشت روئی بدون حجاب *** که بود آفرینندۀ آفتاب 
روان شد خداوند سوی خدا *** ز رویش بر افروخت روی خدا 
سوی عهد دارندۀ دادگر *** عیان گشت سیمای خیر البشر 
بسوی زمین شد چو او رهنمای *** روان شد خداوند سوی خدای 
بسی راز یزدان از آن دست دید *** که آن راست ناید بگفت و شنید 
بدست پسر چون پدر عهد بست *** جهان آفرین گشت پیمان پرست 
دگر باره دست رسول خدا *** بدست خدا گشت پیمان گرا 
پسر با پدر چونکه پیمان نمود *** جهاندار جان آفرینش ستود 
ز پیمان او ما سوا شاد شد *** ز پیمان ابلیس آزاد شد 
پسر چونکه روی پدر بنگرید *** از آن روی روی خداوند دید 
بسی راز پنهانی کردگار *** بر او شد ز رخسار او آشکار 
ببوسید روی و سرش را پدر *** که ای جان تو جان خیر البشر 
خنک ان پدر کش تو باشی پسر *** که دارد پسر مثل خیر البشر 
توئی بعد من خلق را پیشبین *** تو بر جای خیر البشر جانشین 
فروزان ز روی تو خیر البشر *** نمایان ز تو صولت بوالبشر 
جهان روشن از عکس پیمای تو *** بجز جای یزدان کجا جای تو 
چه باشی و هستی بهر دو سرا *** تو بر جای من جانشین خدا 
چو عهد امام دوم در گذشت *** بعهد امام سوم بر گذشت

ذکر بیعت نمودن ابی عبدالله (ع) با پدر بزرگوار خود

درخشنده خورشید برج رسول *** فروزان مه آسمان بتول 
ز دریای رحمت در سرمدی *** ثمین گوهر لجه احمدی 
بجای رسول خدا جانشین *** بخلوتگه قرب بالا نشین 
سراسر بزرگیش دوش رسول *** ز دوشش بتن تازه دوش رسول 
نهالی ز باغ نبی خاسته *** که زان نخل طوبی تن آراسته 
بر آمد یکی ماه و خورشید چهر *** که بود آفرینندۀ ماه و مهر 
نبی رخ چو بر سوی او تافته *** کلید شفاعت از او یافته 
پر امید از روی او خافقین *** شفاعت گر راز داران حسین 
چه آمد خرامان بسوی پدر *** ز رویش بر افروخت روی پدر 
دو دیده ز رویش پر از آب کرد *** جهان تا جهانرا پر از تاب کرد 
ببارید بر مه در شاهوار *** ز مژگان در اشک کردش نثار 
نهانی بر آورد از دل خروش *** که ای گردش چرخ بیداد گوش 
بدانست فرزند راز پدر *** بخندید کای داور دادگر 
شد آگاه او را چه آمد بیاد *** که از دیده اش ناگهان خون گشاد 
بآن عهد آنکسکه اینعهد بست *** که نارم بآن عهد و پیمان شکست 
بعهد و بپیمان چنان سر نهم *** که در عهد و پیمان او سر دهم 
پدر چون ز فرزند بشنید راز *** بگریید با او زمانی دراز 
جهان تا جهان جمله گریان شدند *** ز گرییدن آندو حیران شدند 
ولیکن ندانست آن راز کس *** همی گریه زانگریه کردند بس 
پس آنگاه بگرفت دست پدر *** ببوسید و بنهاد بر چشم و سر 
پی عهد بستن بر آورد دست *** بیزدان دگر باره آن عهد بست 
چه شد عهد یزدان نهادن تمام *** بیزدان پرستان در آمد سلام 
دل از عهد آن دست آراستند *** پی عهد یک یک بپا خواستند 
همه عهد بستند برنا و پیر *** هر آنکس که بود از امیر و وزیر

در بیان عهد بستن اهل حجاز و سایر بلاد با جناب امیر المؤمنین علیه السلام

چه روز دگر خسرو خاوری *** بر آمد بخرگاه نیلوفری 
نه افلاک روشن شد از روی او *** جهان شد مسخر ز نیروی او 
ز خرگاه خاور برآورد سر *** ز خاور بر افروخت تا باختر 
ز خرگاه خاور فزود اختران *** کشیدند صف از کران تا کران 
ز بیم نهیبش ز رخ رفته رنگ *** فتاده همه از شتاب و درنگ 
سوی منبر آمد شهنشاه دین *** پر از نور شد آسمان و زمین 
از آن گشته روشن همه بر فلک *** پر از نور شد از سما تا سمک 
چه بنشست بر تخت فرماندهی *** نخستین مکائیل گشتی رهی 
چه نورش ز دیهیم او رنگ تافت *** فر هر دو گیتی بر او تنگ یافت 
چو عکس رخش در جهان اوفتاد *** ملک در فلک در گمان اوفتاد 
لباس خداوندی آنسان که خاست *** خداوند بر قد او دید راست 
چه آن جلوه گر گشت در آن لباس *** همه نامها گشت یزدان شناس 
چه در تخت شاهی بگسترد رخت *** فتادند شاهان گیتی ز تخت 
صفحه (309) 
چو تاج بزرگی بسر بر نهاد *** کله از سر رای قیصر فتاد 
چو پوشید بر تن یمانی رو *** ردای شه روم و چین شد قبا 
چه نورش بکون و مکان اوفتاد *** مکان غیرت لا مکان اوفتاد 
بگیتی چه گسترد ظل ظلیل *** عیان گشت ذل خدای جلیل 
چه شد روشن از روی او روی خاک *** ز رویش همه نور شد جان پاک 
ز هر خار و بن رست بیضا نمود*** ز هر خاک آیات عیسی نمود 
جهان شد بمانند خرم بهار *** بدیدار شد داور کردگار 
چو بر عرشه صبر او رنگ یافت *** دو گیتی ز رخسار او رنگ یافت 
جهانی بسویش گشادند چشم *** سوی پاک یزدان گشادند چشم 
یکی شاه دیدند بر تاج گاه *** که چون او ندید است خورشید ماه 
ببر خلعت از کردگار جلیل *** بسر چتر از شهپر جبرئیل 
بسر بسته عمامه احمدی *** ببر کرده دراعه احمدی 
در آن عرصه شاهی پدیدار شد *** که از دیدنش دیده از کار شد 
بسوی همه دیده ها بد براه *** که شه را در آخر شد آن بارگاه 
کجا چشم خفاش و دیدار هور *** کجا روی یزدان کجا چشم کور 
بجائیکه آمد ندای خدی *** کجا بود وارونه دارنده پای 
بجائیکه یزدان سراید سخن *** کجا تاب دارد دل اهرمن 
بملکی که روشن شود آفتاب *** ندارد در آن چشم خفاش تاب 
همه نامداران ملک حجاز *** چه از بینوا و چه از بینیاز 
ز هر قریه و شهر جمعی کثیر *** بزرگ و خردمند برنا و پیر 
همه نامداران ملک حجاز *** که بودند سرخیل وادی دراز 
ز رویش بسی چشم یزدان نگر *** بیزدان پرستی بر آورده پر 
پر از خون ز کارش دشمنان *** چه از داور پاک اهریمنان 
از آن عرشه لب را بگفتن گشاد *** تزلزل بعرش برین اوفتاد 
چو خواند آیتی از کلام خدا *** بر آمد دل راز داران ز جا 
از آن عرشه وحی خدای جلیل *** بعرش برین رفت بی جبرئیل 
ز گفتار او خلق حیران شدند *** ستایش گر پاک یزدان شدند 
گشاده بسویش همه چشم گوش *** همه در شنیدن شده سخت کوش 
شنیدند مردم چه گفتار شاه *** چه دیدند پر نور رخسار شاه 
بآواز گفتند با یکدیگر *** که این نیست جز داور دادگر 
بفرمان تو جمله فرمان بریم *** ترا از دل و جان ستایشگریم 
همه بنده ایم و تو داور خدا *** تو سوی خدائی بما رهنما 
نخستین تو را پاک یزدان ستود *** رسول امنیت ستایش نمود 
سزاوار تاج و نگین نیست کس *** تو هستی و هستی سزاوار بس 
سزاوار تاج و نگین زمین *** ز هستی و هستی زمین آفرین 
چه یزدان پرست و چه عزی پرست *** ببیعت بیزدان بر آورده دست 
ببیعت همه دست کرده دراز *** سوی دست دارندۀ کار ساز 
کجا دست اهریمنان مغاک *** کند عهد با دست یزدان پاک 
کجا دیو را باب عهد خدا *** نه ما را خداوند پیمان گرا 
مگس را نه تاب عقوب عقاب *** نه خفاش پیمان گر آفتاب 
ندارد ثبات و ندارد ثبوت *** بحبل المتین نسجه عنکبوت 
ببستند عهد و ولی سخت سست *** کجا نا درستان و عهد درست 
به ابلیس جوید ره مستقیم *** کی اهریمن آید بعهد قدیم 
نه هر قطره را عهد دریای آب *** ز ره زره پیمان گر آفتاب

در بیعت نمودن حواص و عوام و توصیف امیر (ع)

چه آن عهد و پیمان بپایان رسید *** از آن عهد افغان بکیوان رسید 
چه شد داور دادگر دادگر *** چه خیر البشر جای خیر البشر 
گرفتش ز نور جهان نور یافت *** ز نور خدا بر جهان نور تافت 
جهانرا جهان داور آمد پدید *** دگر باره پیغمبر آمد پدید 
فلک خاتم از دست دیگر گرفت *** سلیمان نگین تاج افسر گرفت 
شهی شد برافراز تاج و نگین *** که او بود تاج و نگین آفرین 
که نوری که آنجا تجلی نمود*** تجلی دل آتش طور بود 
ببالا بر آمد چه دست خدا *** کجا بنده یارد زدن دست و پا 
بکشور چه گردید کشور گشا *** فتادند کشور خدایان ز پا 
نگین آفرین یافت تاج و نگین *** خدیو جهان شد جهان آفرین 
فلک شادمان گشت از تخت آن *** ملک سر برفراشت از بهر آن 
خداوند خود یافت ملک خدا *** خداوند گیتی چه شد خود نما 
همه ملک و کشور پر از نور شد *** از او دست اهریمنان دور شد 
همه شاد دیوان بیداد گر *** که بنشاند عثمان بجای عمر 
از آن ماده دیو آنچنان پاک کرد *** دل اهرمن را ز غم چاک کرد 
جهان شد بمانند خلد برین *** زبان ملایک پر از آفرین 
بروی زمانه پر از عدل و داد *** بهر ملک دست خدا بر گشاد 
زمین شد بکردار خرم بهشت *** نوای ملک خاست از خاک خشت 
بملک خداوند روی زمین *** دل عدل بگشاد جان آفرین 
بکژ در نگردید دور زمان *** همه راست شد گردش آسمان 
ز ناراستی چرخ گردون گریخت *** فلک گردش او همه راستی است 
خداوند آمد خدیو زمین *** جهان شد بکام جهان آفرین 
ولی کار دوران همه کاسی است *** جهانرا همه شهره ناراستی 
چگویم که این دهر بیدادگر *** نپیوسته با داور دادگر 
ندارد بجز خار و کین و عناد *** بعباد رب و برب عباد 
بیزدان شناسان بود ناشناس *** نه یزدان شناس و نه یزدان سپاس 
بنمرود گردد چه او دست گیر *** بیزدان زند دست نمرود تیر 
بدارای دارنده کین آورد *** بیزدان برو پر ز چین آورد 
بفرمان فرعون تیغ آختند *** سوی داور دادگر تاختند 
چه نمرود بانک خدائی دهد *** برو بر خدائی گواهی دهد

طاغی شدن زاده هنده یعنی معاویه ابن ابی سفیان و گزارش آن

کنون باز گردم سوی داستان *** سخن گویم از کار نارستان 
یکی داستان نو آرم پدید *** ز یزدان پاک ز دیو پلید صفحه ( 310) 
اگر هوشیاری بیا گوش کن *** ز کار دو گیتی فراموش کن 
ز گوش آفرین گوش دیگر بخر *** که راز نهان نشنود گوش خر 
که چون زادۀ هند آن اهرمن *** بعهد خدا گشت پیمان شکن 
ز فرمان یزدان بپیچید سر *** بر آشفت با داور دادگر 
به یزدان در راز را باز کرد *** جدل با خداوند آغاز کرد 
که از مهر درگه خشم و کین *** بیک گردش چشم او بر زمین 
فرو رفت فرعون در رود نیل *** فتاده تزلزل باصحاب فیل 
ز یزدان چو آن دیو پیچید رو *** بسی دد نهاد و بسی دیو خو 
ز هر جای اهریمنان در خروش *** که اینک منم با خدا کینه کوش 
بسی بد نهادان ابلیس خو *** نهادند بر سوی ابلیس رو 
ز یزدان همه روی بر کاشتند *** بدل مهر اهریمن انباشتند 
شده دست کوتاه و دستان دراز *** پی بیعت او ز شام و حجاز 
چه دید اهرمن مصر بر کام خویش *** چو فرعون شده با خدا کینه کیش 
نمود آنچه فرعون و یزدان نمود *** سر کینه با پاک یزدان گشود 
جهان تافت رو از خدای جهان *** زمان گشت بر کام اهریمنان 
بمردان رخ پاک کیوان خدیو *** فروزان و مردان پرستار دیو 
نموده بمردم خداوند رو *** سوی دیو مردم خداوند جوئ 
هویدا جلال خدای صمد *** جهانی پرستنده دیو و دد 
به پیچیده رو از خدا و رسول *** همه اهرمن را نموده قبول 
نگرده خدا را پرستندگی *** نمودند فرعون را بنده گی 
نبینیم دارای این راز کس *** خدا و خداوند دانا و بس 
خرد را در این بارگه بار نیست *** خردمند را جای گفتار نیست 
بفکرت ز حیرت خرد سوخته *** خردمند را رخ بر افروخته 
بیا ساقی از جام مینای جم *** بجای خرد ریز می دمبدم 
علاج خرد زان می ناب کن *** درون خرد را از ان آب کن

عازم شدن طلحه و زبیر بجانب مکه و خلاف نمودن ایشان جناب امیر ع را

که نتوان بر آورد زینراز دم *** که ضحاک بر مسند و رانده جم 
سر آیم شگفتی یکی داستان *** ابا راستان کار نا راستان 
سپهبدار چون طلحه و چون زبیر *** که بودند سر خیل وادی ریو 
بیثرب نزد خداوند دین *** ولی شان نه چشم خداوند بین 
بجائیکه روشن شود آفتاب *** ندارد در آن چشم خفاش تاب 
بدوری که حقر است زیبندگی *** کجا اهرمن را بود زندگی 
دلیران و گردان قوم قریش *** نهانی فتادند در کین و طیش 
بدرگاه بنزدان همه پشت خم *** ولی دل سوی زشت دیو دژم 
همه دل بدیر و خداوند کو *** نهانی سوی اهرمن کرده رو 
چه دلشان سوی اهرمن عهد بست *** به پیمان یزدان بر آمد شکست 
نهانی بر او بر نهادند کار *** که گردند با دیو ناپاک یار 
بدارای یزدان گزند آورند *** بسی مکر و افسون و بند آورند 
که کردند با دیو ناپاک یار *** پر از کینه سوی خداوند گار 
بهانه همی خون عثمان کنند *** طلب خونش از پاک یزدان کند 
چه از رازشان طلحه آگاه شد *** بآن بد نهادان هوا خواه شد 
زبیر بد اندیش را یار کرد *** فسون با خداوند بیدار کرد 
که اینک سوی کعبه جوئیم راه *** به پیچیم عایشه را سر ز راه 
در اینکار چون او شود یار ما *** بکام دل ما شود کار ما 
بگفتند و از جای برخاستند *** سوی شاه دین رفتن آراستند 
از این در روان تر زبان آمدند *** سوی داور داوران آمدند
نهادند نزدش همه سر بخاک *** چو یزدان پرستان یزدان پاک 
که ای خاکبوس درت جبرئیل *** ثنا گوی ذات تو رب جلیل 
توئی بر همه داور دادگر *** ثنا خوان ذات تو خیر البشر 
ندارد مکائیل روز و شبان *** بغیر از ثنای تو ورد زبان 
بکرباس تو نه فلک در سجود *** بدرگاه تو مهر و مه در سجود 
ملوک و ملایک ز روی نیاز *** یکایک بدرگاه تو در نماز 
ملک ز آسمان آورد بر زمین *** بتو آفرین از جهان آفرین 
نداریم چون ما در این داوری *** نمائیم هر یک ستایش گری 
ز وصف تو نطق زبانست کال *** جهان تا جهان راز بانست لال 
چه بشنید گفتار شان راز دان *** بخندید و گفتا که راز نهان 
نهانی بمن هیچ پوشیده نیست *** نهان و هویدا بنزدم یکیست 
منم واقف از رازهای نهان *** براز نهانی منم راز دان 
در این پرده پنهان نهان هر چه هست *** بمن آشکارا ز بالا و پست 
بجز من کسی محرم راز نیست *** در راز بر روی کس باز نیست 
بگویم سؤال شما را چه دوست *** شما را بمن از چه این آرزوست 
که دارید اکنون سوی کعبه رو *** ولی کعبه بوئید و بتخانه رو 
خدا را در آن خانه کاشانه دید *** گذشت از خدا و خدا خانه دید 
ولیکن شما را چنین است رای *** چگویم شود هر چه خواهد خدا 
شنیدند چون گفت و سر کشان *** از آن گفته گشتند چون بیهشان 
برفتند از آن جای پر بیم و باک *** همه دل ز گفتار شه خوفناک 
برفتند و بستند بار سفر *** همه دل پر از کین سران قریش

آمدن طلحه و زبیر بنزد عایشه و گفتگو نمودن عایشه و گزارش

نمودند آگه دلی پر ز طیش *** که اینک بدرگه سران قریش 
سوی شهر بطحا روان آمدند *** سوی بانو بانوان آمدند 
چه در خانه او فراز آمدند *** بآن داوری چاره ساز آمدند 
ستاده همه با دلی پر ز راز *** که آرند رو سوی او با نیاز 
چه بانو شد آگاه از کار زار *** بفرمود تا پرده را پرده دار 
کشید و طلب کردشان در زمان *** سوی او برفتند پویان روان 
چه نزدیک آن پرده راه یافتند *** ز دارای نه پرده رخ تافتند 
یکایک بتعظیم آن محترم *** دمادم بیال یلی داده خم 
چه بانو برخسارشان بنگرید *** دل خویشتن را پر از مهر دید 
صفحه (311) 
نخستین بپرسید از رنج راه *** دگر گفت کی مردم کینه خواه 
چه دارید از شاه دین آگهی *** علی آنکه آمد جهانش رهی 
بمردم چگونه است کردار او *** بخلق خدا چون بود کار او 
که کس همچو او نیست در بند خلق *** بگیتی چو اونی خداوند خلق 
شنیدند چون گفت او سر کشان *** از آن گفته گشتند چون بیهشان 
بسویش گشادند پر مهر لب *** که کار علی هست کار عجب 
همه گشته دلها از او پر شکیب *** مساویست نزدش فراز و نشیب 
سر دعوی خود عثمان نداشت *** بخون خواستن راه فرمان نداشت 
در آنجا بما زندگی گشت تنگ *** بامید درگاه تو بی درنگ 
بنزدت از آن راه دور آمدیم *** بدرگاه تو عذر خواه آمدیم 
که شاید کنی چاره کار ما *** بما پر ز کین شد سپهدار ما 
در اینکار گردی اگر یار ما *** شوی از دل و جان سزاوار ما 
همه بخت کم بوده باز آوریم *** ترا تخت فرخ بساز آوریم 
چه بانو سخن های ایشان شنفت *** ز گفتار ایشان بر آشفت و گفت 
که ای خیره سر مردم نابکار *** همانا که شد تیره تان روزگار 
نه نیکو است زان روی برتافتن *** که دیگر نبتوان چو او یافتن 
شنیدم باین هر دو گفتش رسول *** که نزدیک زد آن چو او کس قبول 
نه بود است از آفرینش کسی *** اگر پایه دارد ز دانش بسی 
شنیدم بدینسان چه گفتار او *** بحیرت فرو ماندم از کار او 
بگفتم که ای راه حل را دلیل *** بود به ز میکال و از جبرئیل 
بخندید و پاسخ چنین داد باز *** که آری نهانست در پرده راز 
بود کمترین خادمش جبرئیل *** بمیکال چون کردگار جلیل 
بحریت فرو ماندم از کار او *** نمودم سوی او بآزرم رو 
که ای از تو کون و مکان زیر پا *** تو دانی همه هر چه داند خدا 
علی را ستایش نمودی چنان *** که غیر از علی در زمان و مکان 
نبود و نباشد بآن پایه کس *** همانا بود پاک یزدان و بس 
خدا را تو این راز را باز گو *** زمانی بمن ذکر این راز گو 
پیمبر چو این راز از من شنید *** تبسم نموده باو بنگرید 
که ای راز جوینده بی نیاز *** چو جوئی تو از راز دانای راز 
اولوالعزم از عزم او ارجمند *** اولوالامر امر ورا کار بند 
اولوالعزم ذوالعزم عزم ویند *** همه صف نشینان بزم ویند 
نشیند در آن بزم چون از جلال *** نشینند ایشان بصف نعال 
بجز من نه او را شناسد کسی *** اگر بهره دارد ز دانش بسی 
چو یزدان مر او را نماید سپاس *** شناسای او هست یزدان شناس 
کسی راز اوصاف او یار نیست *** ز اوصاف او جای گفتار نیست 
ورا پایه روح و فرا شد براق *** من و پاک یزدان شناسیم و بس 
چو من از ثری بر ثریا شدم *** ببالا ببالای والا شدم 
فرو ماند روح و فرا شد براق *** بجائیکه شد طاقت صبر طاق 
بهر پایه ای گو مرا پایه بود *** مر او را ورا پایگه سایه بود 
بهر جا گذشتم نمودار بود *** مرا از رخش گرم بازار بود 
چو نزدیک یزدان برون تافتم *** مر او را بخود هم عنان یافتم 
چه کردم سوی داور پاک رو *** ندیدم بهر سو بجز روی او 
چو یزدان در راز را باز کرد *** بمن او همه ذکر آن راز کرد 
در آنجا همه رازهای نهفت *** تو گفتی بمن غیر او کس نگفت 
علی را نه بشناخت در روزگار *** کسی جز من و پاک پروردگار 
ز راز علی در جهان لب ببند *** که این راز بگذشته از چون و چند 
خردمند را مهر او حرز جان *** نخستین خرد یافت از او روان 
عقاب خرد تا ابد گر پرد *** کجا ره سوی پایگاهش برد 
گذشت است جایش از آن پایگاه *** که اندیشه یا بد بدان جای راه 
نه این پایگه ز آفرینش بر است *** همه هر چه هستند از آن برترست

در بیان مایوس گردیدن طلحه و زبیر از عایشه و نامه نوشتن ایشان بنزد معاویه

اگر او نبودی دو عالم نبود *** سرشت گل و خاک آدم نبود 
اولوالامر او بود در امر کن *** چو در امر کن گفته بود او سخن 
بوصفش چو دیدم رسول امم *** بدم در کشیدم من از بیم دم 
از این رازها هیچ آگاه نیست *** کسی را باین رازها راه نیست 
چو گشتند یاران از آن ناامید *** ز گفتار بانو شده نا امید 
همه از دل و جان نوان آمدند *** ز گفتار او ناتوان آمدند 
سوی خانه خود نمودند رو *** نمودند با یکدیگر گفتگو 
سرانجام آن رایشان شد پسند *** که زانجا نویسند بر پور هند 
مر او را نمایند آگه ز کار *** که بفرست سیم و زر بی شمار 
سوی او یکی نامه دل پذیر *** نوشتند کی مرد دانش پذیر 
نمودند از کار بانو خبر *** که بانو بود یار خیر البشر 
نگوید در این کار جز راستی *** نجوید در این چاره جز کاستی 
بجز سوی یزدان ندارد نیاز *** نداند کسی جز علی کار ساز 
در این چاره این جایگه کار تست *** شکسته بدست تو گردد درست 
سراسر چه بر خواند پاسخ نوشت *** ببانو که ای یار نیکو سرشت 
نبیند در این ره خداوند گار *** پسندیده باشد ابر کردگار 
که از خون عثمان کنون نگذری *** ز کار علی جمله فرمان بری 
که او بد بمردم امام زمان *** تو میدانی ای بانو بانوان 
نه نیکو بود در گذشتن از او *** نکردن ز خونش همی گفتگو 
نه نیکو بود نزدت ای پاک زاد *** در این راه ما را بغیر از وداد 
گذشتن از این خون ولی مشگلست *** تو دانی که اینکار کار دلست 
گذشتن ز خون امام زمان *** نه نیکو بود نزد اهل جهان 
نه آئین یزدان پرستان بود *** نه یزدان از اینکار شادان بود 
گذشتن از اینخون دلا سوده راه *** گذشتن از اینخون بجان بیگناه 
بگویم اگر رای و فرمان تست *** که ایندل دل من گروگان تواست 
یکی لشگر آرم زهر سو گران *** که او را زمانه ندارد گران 
سوی خون عثمان بداریم دست *** که اینخون بود کار یزدان پرست صفحه ( 312) 
اگر اینکه رایت در اینکار نیست *** در این رای رایت خریدار نیست 
نگوئی سخن جز بنام علی *** نخوانی بجز کردگار و علی 
همه مهر او پرده جان تست *** ز روی علی تازه ایمان هست 
نرانی بجز نام او بر زبان *** نخوانی بجز مدح او در نهان 
فراموش از خون عثمان کنی *** بدل مهر حیدر گروگان کنی 
تو خود بنگر ای بانو بانوان *** نه نیکوست اینکار ما در جهان 
در این ره خرد را کن آموزگار *** ببین گردش چرخ ناپایدار 
که در کار عثمان زمانه چه کرد *** چگونه ز جانش بر آورد گرد 
نه نیکوست بگذشتن از خون او *** شدن یار با قتل او روبرو 
سخن هر چه گفتم همه گوش کن *** ز مهر علی دل فراموش کن 
همه نامداران ز مردی نیاز *** پی خون عثمان دلی پر ز راز 
ز هر سوی یکی لشگری پر ز کین *** کشیدم برزم خداوند دین 
که از خود عثان نمایند یاد *** از آن خون شود تازه روی وداد 
نه نیکواست زینکار رخ تافتن *** علی را خداوند خود ساختن 
که در خون عثمان بود او شریک *** تو خود دانی ای بانو اینرواز نیک 
چه نامه به بن اندر آورد زود *** فرستاده شد سوی بطحا چه دود 
سوی خانه طلحه آورد رو *** چه او داد این نامه در دست او 
دل طلحه پس شاد از آن نامه شد *** از آن نامه اش گرم هنگامه شد 
چو آن نامه نامور را بخواند *** بسی گشت شادان حیران بماند 
کزین نامه بانو نگردد ملول *** نماید در این نامه رد یا قبول 
و یا بر خروشد از این نامه زار *** نهد نام این نامه را نابکار 
ز هر سو بسی رخش اندیشه راند *** زبیر دلاور بر خویش خواند 
مر آنرا از آن نامه آگاه کرد *** سرنامداران سوی راه کرد 
زبیر اندر آن نامه چون بنگرید *** ز خون جگر بر رخش خون چکید 
که بانو نخواهد نمودن قبول *** از آن نامه خواهد که گردد ملول 
پس اندیشه کردند با یکدیگر *** دلیران و گردان فرخاش خر 
که این نامه نزدیک او چون برند *** چگونه بمکر و بافسون برند 
معاویه هدیه فرستاده بود *** رز سیم و رخت او فرستاده بود 
فرستاده بس هدیه بی شمار *** بدرگاه بانو برسم نثار 
فرستاده و نامه بر داشتند *** بآن هدیه ها تخم کین کاشتند 
بدرگاه بانو فراز آمدند *** بآن داوری چاره ساز آمدند 
برش طلحه بنمود روی نیاز *** ستایش کنان گشت بردش نماز 
پس آنگاه لب را بگفتن گشاد *** از آن نامه و هدیه بنمود یاد 
بفرمود پس آن بانو بانوان *** که بر خواند آن نامه را راز دان 
بر آن هدیه ها یک بیک بنگرید *** نیامد خوش آنرا روئی ندید 
نموده پر از کینه بانو جبین *** بسوی یلان کرده رخ پر ز چین 
بفرمود پس بانو بانوان *** که بر خواند آن نامه را راز دان 
باستاد خواننده در پیشگاه *** پی نامه خواندن بپیموده راه 
نخستین چه زان نامه سرباز کرد *** بر بارگه خواند آغاز کرد 
سراسر چو او خواند بانو شنید *** پر از خشم بانو ز جان بر دمید

در بیان رسیدن نامه معاویه نزد عایشه و جواب عایشه فرستاده را

خروشان بر آورد از دلخروش *** که ای مردم زشت بیداد کوش 
به پیچیده از داور پاک رو *** بدارای یزدان همه کینه جو 
همه یار اهریمن زشت کیش *** همه کینه جو با خداوند خویش 
همه با خداوند رزم آزمای *** زدوده همه دل ز مهر خدا 
همه دل ز یزدان بپرداختند *** باهریمن بد کنش ساختند 
بفرزند هند آن بد بد گهر *** همه یار و دشمن بخیر البشر 
کزیدند دیوی بخیر الانام *** ستمکاره باب و جگر خاره مام 
برزم خدا تیغ کین بر کشید *** بروی نبی هفت لشکر کشید 
چه از مادرش بر گشایم سخن *** همانا که هرگز نیاید ببن 
چو آن زشت پتیاره دیو زاد *** همانا بگیتی ز مادر نزاد 
میان دو لشگر بزین بر نشست *** بگردان لشگر چنین عهد بست 
که خون نبی گر بریزد کسی *** بنزدیک ما پایه دارد بسی 
ندیده دو بیننده روزگار *** که در رزم هنگامه کار ساز 
زنی بر نشیند بر افراز زین *** خروشان برزم جهان آفرین 
کسی کش چنین مادرست و پدر *** گزیدند بر جای خیر البشر 
پدر بر پدر خصم خیر الانام *** گزیدند او را بمردم امام 
کنون هم ندارد بایشان دریغ *** کشیدن بروی خداوند تیغ 
شما بد نهادان ابلیس رای *** همه دشمنان رسول خدای 
ز یزدان پرستی گشادید دست *** دگر باره گشتید عزا پرست 
همه سوی خصم خدا کرده رو *** همه با ولی خدای جنگجو 
برزم خدا لشگر آراستند *** که خون فلان از خدا خواستند 
رضا بوده در خون عثمان خدا *** اگر بوده حیدر بخونش رضا 
بخون گنه کار یابی گناه *** جهان آفرین شاهدست و گواه 
بود بر شما خلق ناپاک رای *** طلب کردن خون خلق از خدای 
بود فرض با مردم روزگار *** که فرخاش جویند با کردگار 
کزو آفرینش ندارد همال *** بود دادگر داور ذوالجلال 
خدا و خداوندی او را ستود *** مر او را خداوند گیتی نمود 
تبسم کنان گشت خیر البشر *** که هان ای حمیرای دارای خبر 
تو قدر علی را ندانی همی *** ز اوصاف او قصه خوانی همی 
کسی کو بود روزگار آفرین *** نه در روزگار است امر آفرین 
چو عکس رخش تافت در روزگار *** که پروردگارست پروردگار 
گذشته ز اسلام و از دین و کیش *** دگر باز گشتید بر کفر خویش 
بدارید از دین دادار دست *** دگر باره گردید عزی پرست 
همه گفت من را سراسر دروغ *** بدانید و دین نبی بی فروغ 
ابا او نه پیکار آسان بود *** ز پیکار او چرخ ترسان بود 
سواری که باشد بنیر و چو شیر *** ز خون کرده گیتی چو دریای قیر 
بمیدان چو تیغ دو سر بر کشید *** سر چرخ گردون بچنبر کشید 
سر سر کشان گوی میدان اوست *** جهان آفرین آفرین خوان اوست 
بمیدان سمندش چو تازد همی *** جهان آفرین زو بنازد همی صفحه ( 313) 
اگر چرخ گردد باو هم نبرد *** سر چرخ گردون در آرد بکرد 
ز قالوا بلا تا گه رستخیز *** عبادات و طاعات اهل تمیز 
درون دو گیتی همه هر چه هست *** نیرزد صوابش بآنضب دست 
ز یک ضرب تیغش گه داوری *** پیمبر نماید ستایش گری 
ز جن و ز انس و ملوک و ملک *** ز هر هفت طاق و زهر نه فلک 
سوی او شود از بکین ژاژها *** کجا ژاژ خواهی توان با خدا 
نه بتوان بیزدان بر آشوفتن *** بداور در داوری کوفتن 
بگفت این و پر خشم آمد زجا *** دوم روز شد سوی پرده سرا 
دلیران ز کارش هراسان شدند *** دلی پر ز اندیشه ترسان شدند 
همه سوی یکدیگر آورده رو *** شگفتی فرو ماند از کار او 
که صدیقه جز صدق چیزی نگفت *** ز پرده بر آورد راز نهفت 
فسونهای او نزد او باطل است *** بافسون زدن رای او مشگلست 
نجوید بجز مدح پروردگار *** نگوید بجز گفته کردگار 
ندانیم دیگر چه افسون کنیم *** ز بیچارگی چاره اش چون کنیم 
سوی خانه خود فراز آمدند *** ز هر سو بسی چاره ساز آمدند 
بسی رخش همت بر انگیختند *** بسی خار در خاک ره ریختند 
در آخر در این راه گشتند راز *** فرستند قاصد سوی شام باز 
دهندش ازین کار مشکل خبر *** که بفرست بر سوی ما سیم و زر 
که چون عقده کار شد پیچ پیچ *** بجز سیم و زر چاره اش نیست هیچ 
فرستی اگر سیم و زر بیشمار *** بکامت شود گردش روزگار 
یکایک بدرگاه تو بنده ایم *** بفرمان رایت سرافکنده ایم 
چه شد نامه نامداران تمام *** فرستاده شد آنزمان سوی شام 
ز دیوان چو آن نامه شد سوی دیو *** بر آمد ز دیو دمنده غریو 
در گنج بگشاد وزر بر فشاند *** ز هر گوشۀ در و گوهر فشاند 
در گنج نوشیروان باز کرد *** ز نوشین روانان بر آورد گرد 
ترا قامت ای آسمان باد خم *** که دیوی نشانی بر اورنگ جم 
به یزدانیان ترک تازی کنی *** بیزدان روانان نیازی کنی 
بمیراق بخشی باین دیو زاد *** همه گنج کیخسرو و کیقباد 
ز کار تو آن دیو بیداد کوش *** بجام کیانی شده باده نوش 
ندیده بجز رنگ تاریک غار *** نخورده بجز موش یا سوسمار 
نشانی تو ای دیو پر مکر و ریو *** بر اورنگ طهمور دیو غریو 
ترا پرده های فسون باد چاک *** فتد تیر و کیوان تو در مغاک 
شود طاق مینوی تو سر نوشت *** همه گفت تو رنگ او در سرشت 
نه تابنده گانی تو بیدادگر *** که با پاک یزدان شوی کینه ور 
نه تنها به پروردگاری نزار *** کنی جمله با پاک پروردگار 
چگونه ندانم در این پرده چیست *** نواهای این پرده از صوت کیست 
از این پرده بر کس نه پیداست راز *** نداند در این پرده جز پرده ساز 
چه پیدا رهی نیست از چار سو *** بسوی سخن گفتن آریم رو 
شگفتی بسی راز های عجب *** بر راز داران گشائیم لب 
که چون زاده هند ناپاک زاد *** در گنج کیخسروی بر گشاد

در بیان بیرون رفتن عایشه با لشگر از مدینه و طلب نمودن بزرگان لشگر

یکی تاج و دو پارۀ گوشوار *** باو داده سیم و زر بی شمار 
یکی نامه بالا به آن بد گمان *** فرستاد کی بانو بانوان 
بدرگاه تو من یکی بنده ام *** در این بندگی نیز شرمنده ام 
یکی بنده بارگاه توایم *** بهر نیک و بد در پناه توئیم 
بفرمان ورای تو فرمان برم *** ز عهد و پیمان تو نگذرم 
توئی یادگار رسول خدا *** سوی او بود روی تو رهنما 
من و سروران عرب هر که هست *** چه عزی پرست چه یزدان پرست 
بفرمان تو جمله فرمان بریم *** جز آن ره که گوئی رهی نسپریم 
اگر گوش از عهد و پیمان کرد *** ره جنگ و پیکار را در نورد 
بجان رسول و بجان آفرین *** ببوبکر صدیق و فاروق دین 
که گر گوئی از خون عثمان زاد *** زبان را ببند و مکن هیچ یاد 
بسوی علی آر چون بنده رو *** ز عثمان و خونش مکن گفتگو 
که رویت بآن خاک در خاک نه *** بدرگاه او روی بر خاک نه 
علی را بهستی خداوند دان *** بجز او خداوند دیگر مخوان 
خدائی ندانم بغیر از علی *** خدائی نخواهم بغیر از علی 
چه آن نامه دیو نیرنگ ساز *** فرستاده آورد سوی حجاز 
هیو نان کشیده بر افلاک سر *** همه بارشان گوهر و سیم و زر 
چه آن کاروان شد بسوی حجاز *** سوی خانه طلحه آمد فراز 
فرستاده و نامه چون طلحه دید *** به سیم و زر کاروان بنگرید 
رخ آورد خندان بسوی زبیر *** که اکنون سرانجام ما گشت خیر 
همه کار ما گشت بر کام ما *** بگردون گرائیده شد کار ما 
بگفتند و از جای بر خاستند *** بسی خوان زرین بیاراستند 
چه زان هدیها شادمان آمدند *** سوی بانو بانوان آمدند 
چه بانو بر آن هدیه ها بنگرید *** فرستاده و نامه و طلحه دید 
دل بانو بانوان شد ز کار *** بر آشفت با گردش روزگار 
زمانی فرو بست بر بست دم *** ز نرگس بگلبرگ تر دادنم 
دژم روی گشت و پراکنده مو *** سوی طلحه آورد پر خشم رو 
بگیتی گر اینکار کار منست *** اگر چند این سم و زر دشمنست 
کجا زاده هند بی دادگر *** کند حیله با جفت خیر البشر 
کجا اهرمن زاده نابکار *** کند مکر با دختر یار غار 
سخنهای بانو چه آمد ببن *** چنین طلحه بگشاد لب در سخن 
که این پرده دار درت روزگار *** زرای تو نه چرخ در زینهار 
کمین بنده در گهت پور هند *** هزاران چو او از درت ارجمند 
بزرگان گیتی ز راز و نیاز *** بسوی تو دست دعا کرده باز 
بجز رای و فرمانت از بیش و کم *** بچیزی نزد زاده هند دم 
که بر رای تو جمله فرمان بریم *** جز آنره که گوئی رهی نسپریم 
همه هر چه در نامه نامور *** نوشته شنیدی همه سر بسر

ذکر گفتگو نمودن طلحه با عایشه و جواب عایشه

که گوئی اگر خون عثمان مخواه *** سوی بارگاه علی جوی راه صفحه(314) 
بخاک درش ساز روی نیاز *** بآن خاک درگاه شو در نماز 
یکایک بفرمان و رأی تو ایم *** همه بندۀ بارگاه تو ایم 
بجز او خدائی ندانیم کس *** علی را خداوند دانیم و بس 
چه از طلحه بشنید با نو جواب *** تبسم کنان کرد با او خطاب 
که از بندگی علی نیست عار *** خدا خوانده او را خداوند گار 
پیمبر مر او را ستایشگر است *** ستایشگرش دادگر داور است 
پیمر فرس چون بر افلاک راند *** بجز نام او نام دیگر نخواند 
ثنایش چه جبریل را ذکر راست *** ثنا خوان علی را علی علاست 
بمعراج هر سو نبی بنگرید *** بجز روی او روی دیگر ندید 
خدا خواندش داور دادگر *** که بشنیدم از لفظ خیر البشر 
که هر کس علی را ستایشگر است *** ستایشگر دادگر داور است 
هر آنکو علی را ستایش نکرد *** ستایش نکرده مدادار فرد 
شناسای او هست یزدان شناس *** بود ناشناس خدا ناشناس 
مر او را ستاید جهان آفرین *** ثنایش نماید رسول امین 
کنون زادۀ هند آن بد گهر *** بد اندیش و بد فعل و بیدادگر 
یکی اهرمن خوی و کمتر ز زن *** در این نامه بر من شده طعنه زن 
که گر بر شماری چنین است رای *** ندانیم جز او کسی را خدای 
که رای تو گر اینچنین است و بس *** نخواهم جز او را خداوند کس 
بدارای یزدان که این رایزن *** بود رای پیغمبر ذوالمنن 
هر آن چیز کو رای پیغمبر است *** همان خواهش دادگر داور است 
کنون آن بد اندیش ناهوشیار *** بپیچیده از خواهش کردگار 
کند جبرئیلش ستایندگی *** تو گر نیستی لایق بندگی 
مر او را پر از خشم چون طلحه دید *** بغیر از قسم چاره ئی او ندید 
ببوبکر صدیق خورده قسم *** که جز راستی بر نزد هیچ دم 
مزن طعنه ای بانوی بانوان *** تو زینسان چرا رنجه دارای روان

قسم یاد نمودن طلحه بجهت عایشه و برگردانیدن او را از دوستی جناب امیر (ع)

بما بندگی علی عار نیست *** خدائی جز او را سزاوار نیست 
تو گر گوئی او را ستایش کنیم *** چه یزدان مر او را نیایش کنیم 
چنین گفت در نامه از بیش و کم *** بجز راستی بر نزد هیچ دم 
بیزدان که هر کس در این بارگاه *** بجز راستی گر کند کج نگاه 
شود غرق در ژرف در یای نیل *** چه فرعون گر چه شود جبرئیل 
علی را ثنا و ستایش رواست *** علی را ثنا گو علی علاست 
تو بردار این گوهر زرنگار *** بخود پوش این جامۀ شاهوار 
پذیره شو این خواسته هر چه هست *** بر این خوان زرین ببالای دست 
که ما جملگی مر ترا بنده ایم *** یکایک بپای سر افکنده ایم 
همه بنده ایم و تو فرمان دهی *** بفرمان تو سر بسر چون رهی 
توئی گر بدین علی پای بست *** همه جمله مائیم یزدان پرست 
همه دین تو و آئین ماست *** ز روی تو روشن جهانبین ماست 
چو از طلحه بشنید بانو جواب *** تبسم کنان کرد با او خطاب 
ز گفتار او کرد پیوند دل *** شد از گفته های دگر دل بدل 
دل بانوی بانوان گرم شد *** سخن گفتنش پر ز آزرم شد 
که من از سخنهای آن بد نژاد *** که نام و نژادش بگیتی مباد 
همه عهد و پیمان او گشته سست *** همه کج نهاد و همه نادرست 
چه یزدان پرستان بجوش آمدند *** به یزدانیان در خروش آمدند 
ولی گفته های تو ای پاکزاد *** بزخم بد اندیش مرهم نهاد 
کنون هر چه گوئی تو من آن کنم *** بفرمان تو دل گروگان کنم 
نیوشنده چون گفت او را شنید *** بدل گفت گردون بکامم چمید 
کنون هر چه جستم ببر یافتم *** بدیدم پی هر چه بشتافتم 
همه آرزو آمدم بر کنار *** بگردید بر کام ما روزگار 
ستایش نمود و ببوسید خاک *** که بادا ترا یار یزدان پاک 
بجائی که رایت ستایش کند *** برای تو رایم ستایش کند 
تو بپذیر این زیور و خاسته *** که گردد همه کارت آراسته 
همه گرد ان بانوی نامور *** پذیرفته و بگرفت آن سیم و زر 
چو بوسید آن خلعت زرنگار *** بخندید از کار او روزگار 
چو تن را بزیبای زر کرد بند *** ز تن چرخ زیبائی از تن فکند 
چو در جامۀ دیو و دد کرد جای *** بپیچد از او روی داور خدای 
بپوشید بر تن چو آن جامه تنگ *** ز خجلت فکند از تن زهره چنگ 
بر آمد چو در رخت دیوان پری ***پری گفت گشتی ز یزدان بری 
بلی چون پری رفت در رخت دیو *** ببرد دل از مهر کیوان خدیو 
برافروخت روی و نوا زد ز دل *** شد از اندوه درد دل دل گسل 
بسوی زبیر آندر آورد رو *** که گشتیم دلشاد از کار او 
اگر چند تلخی کشیدیم سخت *** سرانجام شد یار و بیدار بخت 
نمودند با هم بسی گفتگو *** که بر سویشان بانو آورد رو 
چنین گفت با نامداران که من *** شدم با خود از هر دری رای زن 
پس آنگه شما را دهم آگهی *** برای شما شد چه رایم رهی 
شنیدند گردان چو گفتار او *** بنزدش نهادند بر خاک رو 
که ما را بجز رای تو رای نیست *** که جز رای تو گیتی آرای نیست 
همه رای ها نزد رای تو پست *** گرایان بنزد تو یزدان پرست 
چو شد گفتۀ نامداران تمام *** فرو رفت خورشید خاور بام 
سوی پرده شد بانوی بانوان *** ز درگاه گشتند لشکر روان 
ولی طلحه و نامداران دین *** ز هر گوشه کردند گردی گزین 
نوشتند عهدی بآن بوم و بر *** که بر کام بر گشت دور قمر 
ز هر جا بسی جادوی بد نژاد *** نهادند رو سوی آن بد نهاد 
ز هر سو بسی دیو سار آمدند *** بآن دیو در زینهار آمدند 
ز هر گوشه گردان بسی گرد کرد *** نهانی بیاراست روز نبرد 
زهر سوی دیوی بکین زد خروش *** جهان شد پر از دیو پولاد پوش 
زمانه در کبر و کین بر گشاد *** دل اندر دل بد نهادان نهاد 
چو شد طلحه را کار آراسته *** رخ مهر و مه شد ز غم کاسته 
ز کارش فلک دست بر سر گرفت *** بدندان سر انگشت اختر گرفت 
صفحه (315) 
چو یکهفته زان کار بگذشت روز *** بهشتم چو شد مهر گیتی فروز 
برآمد خروشان ز شبگون حجاب *** ز خجلت شدند اختران در حجاب 
بتسخیر نه آسمان و زمین *** در آورد خنک فلک زیر زین 
چو تازان بگیتی شد آفاق گیر *** سپردند رخساره بهرام و تیر 
ز برجیس و کیوان بر آمد خروش *** که ای گردش دهر بیداد کوش 
نیاریم بر روزگار تو دم *** بجز حیرت و دیدۀ پر ز نم 
نداند کس از ما ز کار تو راز *** بجز آنکه کار ترا کرد ساز 
درون سرا پرده آگه ز کار *** کسی نیست آگه بجز پرده دار 
کنون ای خردمند بر بند دم *** بچیزی مزن دم بجز جام جم 
دمادم باینجا اگر همدمی *** نمائی بر آری بگیتی دمی

عازم شدن عایشه با لشگر بطحا ببصره

کنون بشنو از گردش چرخ پیر *** ز کردار کیوان و ناهید و تیر 
ز پرده سراس رسول کبار *** تنی غیرت مهر شد آشکار 
مجلل پدر و گهر همچو لات *** مرصع بسیم و بزر چون منات 
چو آمد خرامان بر اورنگ جم *** ز رخسار خویش و هبل متسم 
درخشان تنی غیرت ود و لات *** فروزان مهی رشک لات و منات 
ز خلوت یکی نور سیده صنم *** بر آمد خرامان بر اورنگ جم 
که از شرم او ماه شد در حجاب *** صنم خانۀ آذری شد بتاب 
نهان کرده در زیر ابر آفتاب *** فکنده ز رخسار مشگین نقاب 
ز افسون مژگان تیره نگاه *** فکنده دو صد ماه مصری کلاه 
حمایل دو گیسوی پر پیچ و تاب *** بپیچی دو صد هند در پیچ و تاب 
ز نیرنگ او خورده خمر شرنگ *** ز شیرین بشیرینی اش برده رنگ 
بر آمد خروشان بر اورنگ زر *** طلب کرد گردان فرخاش خور 
ببازار و بر زن بر آمد خروش *** جهان شد پر از مرد فولاد پوش 
سراسر سران و سران سپاه *** همه سوی درگاه جستند راه 
پس پرده چون پردگی بنگرید *** چو آن لشگر و زیب آن ساز دید 
بمعنی آرزم او خورد سنگ *** بر آمیخت با جام نوشش شرنگ 
چو یزدان پرستان بجوش آمدند *** به یزدانیان در خروش آمدند 
همه عهد و پیمان او گشته سست *** همه کج نهاد و همه نادرست 
بزرگان یکایک بکش کرده دست *** دلیران سراسر فکنده بپست 
بزرگان و شاهان میر حجاز *** گهی در نیاز و گهی در نماز 
درخشیدن خود و رومی کلاه *** شده رشک خورشید و آزردم ماه 
دل بانوی بانوان شد ز کار *** فرو ماند از گردش روزگار 
زمانی پر از غم سرافکند پیش *** طلب کرد پس طلحه را نزد خویش 
طلب کرد او را و خلوت نمود *** مر او را سپهبد فراوان ستود 
که ای چرخ پیر از درت کرده رم *** همه هر چه دارد بگردش کرم 
کمان تو با چرخ گردنده راست *** کله داری سرور اندر تو راست 
گمارد کله بهر مردان کار *** سرود کلاهان ز تو در خمار 
در این کار اندیشه کردم سخن *** ندیدم چو رای تو رای مهن 
همه هر چه فرمان تو آن کنم *** برای تو جان را گروگان کنم 
بزرگان و مردان مرز حجاز *** همه جان سپار و همه رزم ساز 
رسیده سپاهی پر از برگ و ساز *** ز مرز و ز بوم عراق و حجاز 
بدرگاه تو سر بسر جان نثار *** شده جمله آمادۀ کار زار 
چه بانو شنیدی سخنهای او *** خوش آمد ز گفتار و آرای او 
چنین گفت پاسخ که ای نیکمرد *** بحق گوی از راه باطل بکرد 
کسی کو بحیدر نبرد آورد *** سر خویشتن زیر گرد آورد 
برزم خداوند لشگر کشد *** ز دین و ز دارای دین سر کشد 
نه آئین مردان دانا بود *** که این شیوۀ بد نهادان بود 
بدوزخ کشیدن رخ خویشتن *** شدن تا ابد یار با اهرمن 
بشمشیر تیز خداوند گار *** بخیره شدن کشته در کار زار 
ز بانو چه بشنید دیو دژم *** بپاسخ دگر باره بگشاد دم 
که ما را برزم علی کار نیست *** ستیزه روا با جهاندار نیست 
شنیدم ز پیغمبر پاک رای *** که رزم علی هست رزم خدای 
کرا قدرت رزم یزدان بود *** باو رزم کردن نه آسان بود 
که دیشب ز بیر سپهدار و من *** بهم گشته از هر دری رای زن 
چنین گشت رای من و رای او *** که با بانو آریم در بصره رو 
که آنجا بود دور ای چرخ یار *** براهت بسی دیده در انتظار 
بسا نیکمردان که یار تواند *** همه دیده در انتظار تواند 
بسی نوجوانان شمشیر زن *** بسا پهلوانان لشگر شکن 
بدیر و بمیخانه هشیار و مست *** چه عزی پرست و چه یزدانپرست 
ببازار و بر زن همه مرد و زن *** بدیر و حرم زاهد و برهمن 
در آئیم آنجا بحصن امان *** هویدا شود رازهای نهان 
چه بانو سخنهای ایشان شنید *** پسندید و خندید و شادی گزید 
همه آنچه بد خواهش آن جهول *** پسندید بانو و کردش قبول 
که با او سوی بصره گردد روان *** بدیدار یاران شود شادمان 
چه زینگونه شد شاد ز انجام کار *** چنین گفت با طلحه کار نامدار 
بسوی حرم دارم امروز رای *** بجان عمرۀ خود بیارم بجای 
ز صدیقه بشنید چون طلحه راز *** پذیرفت و بوسید خاک نیاز 
که ای بستۀ درگهت چرخ پیر *** ز رای تو ناهید پوزش پذیر 
ز درگاه تو تا ببام حرم *** سپاهی همه رشک پرویز و جم 
رده بر کشیده همه صف بصف *** همه گرز و شمشیر و خنجر بکف 
همه کینه ورز و همه کینه جو *** همه کرده بر سوی پیکار رو 
یکایک بخاک درت در نماز *** بسوی تو دارند روی نیاز 
چه صدیقه بنشست بر پشت زین *** بنالید صدق و خروشید دین 
ز درگاه پیغمبری شد بدر *** بر آمد همه کوه را الحذر 
خروشیدن آمد ز شیپور و کوس *** پر از گرد شد گنبد آبنوس 
ز آواز تکبیر و از بانک نای*** بر آمد همه کوه را دل ز جای 
چنان چون بود رسم و آئین جنگ *** کیانی کمر بند بر بست تنگ صفحه (316) 
بر آمد بدرگاه پیغمبری *** بتی رشک بتخانۀ آذری 
فکنده ردای پیمبر بدوش *** برزم پیمبر شده سخت کوش 
ببطحا تو گفتی که هند دگر *** کمر بست در رزم خیر البشر 
خرامان چه سوی حرم کرد رو *** پر آواز گردید بازار و کوه 
روان در رکابش سران حجاز *** روان نامداران گردن فراز 
سواران همه سر بتعظیم خم *** دلیران همه در کشیدند دم 
خروشان بآواز کند آوران *** که ای یار تو داور داوران 
چه رزم آوران جای نثار توئیم *** بهر جا بهر کار یار تو ایم 
دلیران ستاده همه صف بصف *** گرفته همه گرز و خنجر بکف 
ز لشگر زمین و زمن پر خروش *** ز اسپهبد آنگوه در در خروش 
ز بس گرز و شمشیر و آلات جنگ *** فضای زمین و زمان گشته تنگ 
چه بانو سوی کعبه نزدیک شد *** بمانند شب روز تاریک شد 
ز بس کثرت خلق بس ازدحام *** نبد ره مر او را به بیت الحرام 
ز بس دور باش سران سپاه *** شده دور در برخ پروین و ماه 
ز بانک روا رو زمین در خروش *** ز بانک شوا شو زمانه بجوش 
عجب رنگی ای آسمان ریختی *** شگفتی شرنگی بر او ریختی 
ترا بخت ای چرخ بادا بخواب *** ترا ای فلک خانه بادت خراب 
ز گردش بیفتی تو ای روزگار *** ترا واژگون باد لیل و نهار 
بیاران چنان دست بازی کنی *** که با شیر و روباه بازی کنی 
برزم و بپیکار غرنده شیر *** یکی ماده روباه سازی دلیر 
غلط ببکه سازی بشیر آفرین *** بسی ماده روباه سازی بکین 
خطائی بیاری برزم خدا *** هزاران چو نیرو دو رزم آزما 
بمردان همه کجروی کار تست *** از این کجروی گرم بازار تست 
ز کار تو این به که دم در کشم *** بر اوراق دانش قلم در کشم 
نداند خردمند زین پرده چیست *** همه هر چه از پرده با پرده کیست 
ز رفتارش گشتند خواهش وران *** بدم در کشیدند دم بخردان

در توصیف کار عایشه و رفتن او بطواف حرم و سخن گفتن جبرئیل بصورت مرد پیری

دگر بر گشایم بگفتار لب *** ز کار شگفتی و راز عجب 
دگر باره از گردش روزگار *** به بیت الحرام شد بتی آشکار 
که از شرم او گشت عزی بتاب *** ز آلام او لات شد در حجاب 
نه عزی و مردم گرفتار او *** نه لات و جهانی پرستار او 
حمیرا نهادی صفیرا وشی *** بیزدان یزدانیان سر کشی 
چو او شد بگرد حرم در طواف *** برخ زدز خجلت کف خود مطاف 
بتی شد بگرد حرم آشکار *** کز و لات و دد بود در زینهار 
نه ود را بود چشم اهل فریب *** کجا لات را نرگس دلفریب 
ز آن بت بیزدان پرستان شکست *** ز یزدان پرستی کشیدند دست 
گرفته ز عزی بشوکت خراج *** فرستاده بهرش ود و لات تاج 
ز مردان بگرد حرم جا نبود *** بجز روی او روی دلها نبود 
همه مردم شهر و بازار و کوه *** سوی کعبه حیران نهادند رو 
خروشان و گریان یکی پیر مرد *** ز دل بر زدی بر فلک آه سرد 
چو خورشید روی و چو کافور مو *** خجل روی خورشید از روی او 
برخسار گلگون چه موی سفید *** زده هاله بر گرد تابنده شید 
بپوشید روی ردا ظهره بین *** از او یافته آسمان رنگ و زین 
غریوان گریان ز دل زد خروش *** که ای امت زشت بیداد کوش 
گزیدند این امت پر دغل *** بتی غیرت رشک لات و هبل 
پرستاری این صنم گر رواست *** پرستیدن لات ذکر خداست 
شما بت پرست خدا خود نما *** به بستید از عهد دست خدا 
همه با خداوند پیمان شکن *** پر از مکر پیمان گر اهرمن 
سوی ماده روباهی آورده رو *** که با شیر یزدان شوی جنگجو 
بگفت این و از دیده ها ناپدید *** دیگر هیچکس روی او را ندید 
در آنجای او را نبشناخت کس *** ندانست جز پاک یزدان و بس 
همانا که بد جبرئیل امین *** که بد راز دار جهان آفرین 
چه با ز طوف حرم باز گشت *** بخلوتگه خویش دمساز گشت 
شب آمد طلب کرد یاران دین *** که بودند بر رای او پیش بین 
همه شب همه ساز ره ساختند *** سخن از ره بصره پرداختند 
سحرگه که خورشید از کوهسار *** جهان شد سراسر همه بر نگار 
بر آمد خروشیدن کره نا *** فرا رفت از نه فلک بانک نا 
بزرگان و گردان آن بوم و بر *** گرازان بدرگاه خیر البشر 
رسیدند شادان و پر خنده لب *** یکایک شگفتی ز کار عجب 
سوی در گه او فراز آمدند *** همه با دلی پر ز راز آمدند 
زبانها فرو مانده اندر دهن *** دهنها ز کار فلک خنده زن 
همه خلق را دل پر از راز بود *** در بارگه پر ز آواز بود 
بدرگه رسیدند یکسر سپاه *** خروشید خورشید و نالید ماه 
یکی لشگر از شهر شد سوی دشت *** کزندشت تا دشت پر نور گشت 
همه خود بر سر بجای کلاه *** همه سوی رزم خدا جسته راه 
همه دشت پر شد ز نام آوران *** جهان پر از آن لشگر بیکران 
دو چشم جهان دیده لشگر بسی *** بدینسان سپاهی ندیده کسی 
بهامون همه خیمه افراشتند *** بخورشید کوی علم داشتند 
چه بر دشت لشگر نمودند جا *** بیاورد یکره غو کره نا 
که بانو در آمد کنون از حرم *** گر آید سوی دشت آن محترم 
سراسر سران سپه هر که بود *** پایده بدرگه خرامند زود 
که چون بانو بانوان شد سوار *** روند از پی او سوی کار زار 
شنیدند چون نامداران ز جا *** سوی درگه او نهادند پا 
بر آمد ز خلوت چه آن محترم *** دگر ره بر آمد ز شیپور دم 
پیاده یکایک سران عرب *** دو اندر رکابش پر از تاب و تب 
بفرمود گردند یکسر سوار *** که بر کام ایشان بود روزگار 
بزرگان یکایک پیاده شدند *** بهمراه آن روی و آنره شدند 
ز بس های هوی دلیران دین *** بپیچید بر هم زمان و زمین 
که زمین بد پر از خون رومی یلاه *** زمین پر سرا پرده و بارگاه 
در آن دشت خورشید پیدا نبود *** بجز تیغ و ژوبین و هویدا نبود صفحه (317) 
چه بانو سوی خیمه بنهاد پا *** دل نامداران بر آمد ز جا 
دلیران لشگر خروشان شدند *** ز اندیشه و درد جوشان شدند 
که ما را کنون نام آمد بننگ *** بسوی که داریم ما روی جنگ 
ندانیم تا با که ما ساختیم *** دل از مهر یزدان بپرداختیم

در بیان بیرون رفتن عایشه با لشگر از مکه و طلب نمودن بزرگان لشگر

ببیهوده گشتیم همراز دیو *** بریدیم دلها ز کیهان خدیو 
بدینگونه بودند در تاب و تب *** چنین تا که روز آمد و رفت شب 
چه روز دگر خسرو خاوری *** بر آمد بر ایوان نیلوفری 
بیکدیگر آمیخت نوش و شرنگ *** ز نیرنگ نیرو و از دهر رنگ 
بر آورد بازی گر روزگار *** ز شب خیمه بس لعبت رزنگاو 
ز افسون اورنگ آمد پدید *** که کس مثل اورنگ رنگی ندید 
ز بس رنگ و نیرنگ افسون نمود *** ز کارش پر از رنگ چرخ کبود 
برون مدینه ز یک میل راه *** بزرگان نمودند آرامگاه 
در آن جای گردان فرود آمدند *** ببانو همه در درود آمدند 
چه بانو بر آمد بفیرو ز تخت *** بدل گفت گشتم کنون تیره بخت 
که سوی نبرد علی تافتم *** خدا و خداوند نشناختم 
در آنکار بس با دل اندیشه کرد *** دمی چند اندیشه را پیشه کرد 
از آن پس ز اندیشه دلشاد کرد *** سران عرب را همه یاد کرد 
دلیران طلب کرد نزدیک خویش *** سخن راند زان باره از کم بیش 
که اینکار کاریست بسیار سخت *** ندانم که گردد که فیروز بخت 
نه بتوان بخیره برون تاختن *** تن خود بآتش در انداختن 
کسی خیره گر سوی آتش رود *** خردمندش از مردمان نشمرد 
نه بر ژرف دریا خردمند پا *** نهد بهر بیگانه و آشنا 
ندانم چه دارد بسر روزگار *** کرا بخت سست و کرا بخت یار 
یکی کار پیشست اکنون شگرف *** که بی دست و پائی بدریای ژرف 
ندانم که باشد گرا بخت یار *** چه بازی کند گردش روزگار 
نگر تا که دانای پیشی چه گفت *** که گفتار او با خرد باد جفت 
که از گردش چرخ اندیشه کن *** بمردم ره مردمی پیشه کن 
شنیدند گردان چه گفتار او *** ز گفتار ایشان بپرداخت رو 
همه خیره گشتند از کار او *** چو زانگونه دیدند گفتار او 
بنزدش همه دست کرده بکش *** بگفتند کی روزگار تو خوش 
بهر کار ما را بهر جا پناه *** توئی نیک بر اهل دین نیکخواه 
کسی از ره بصره دلریش نیست *** کسی را ز کار تو تشویش نیست 
تو شیریکه ما در کنار توئیم *** ستاده بفرمان و رای توئیم 
کسی را ما جنگ و پیکار نیست *** چه ما را برزم کسی کار نیست 
سوی بصره دلشاد آریم رو *** در آنجای کس را بما گفتگو

در بیان خبر شدن ام سلمه از اراده کردن عایشه و رفتن ام سلمه بنزد او و گزارش او

چو بانو سخنهای ایشان شنید *** زمانی پر اندیشه او آرمید 
چو از کار بانوی روشن روان *** خبر دار شد بانو بانوان 
که بود امه سلمه بنام کرام *** که او بود جفت رسول انام 
چو بشنید کو شد ز یثرب برون *** ز اندیشه گردید دل پر ز خون 
بر افروخت روی و بر آمد ز جا *** ز یثرب برون رفت آن پاک رای 
همی رفت تا سوی لشگر رسید *** چو آن ساز و آئین لشگر بدید 
از آن ساز و لشگر دلش بیم یافت *** پر اندیشه بر سوی بانو شتافت 
چو آمد به پرده سرای رسول *** دلش شد ز کار حمیرا ملول 
حمیرا چه بشنید آمد ز راه *** پذیره برون آمد از بارگاه 
چو بانوی پیغمبر او را بدید *** شگفتی شد و لب بدندان گزید 
بدیدش یکی سرو نو خاسته *** بجوشن تن و سر بیاراسته 
عصای یمانی گرفته بدست *** از آن بر بت بت پرستان شکست 
بگردش یکی لشگر بیکران *** همه نامداران و کند آوران 
یکایک بجوشن نهان کرده تن *** بپوشیده بر روی خفتان کفن 
بهمراه بردش حمیرا ز راه *** چنین تا که آمد سوی بارگاه 
بتخت زر اندود او را نشاند *** بپایش همی جان و دل بر فشاند 
ابا او سخن گفتن آغاز کرد *** پس آنگه در راز را باز کرد 
که ای بانو بانوان جهان *** که خاندت نبی بانوی بانوان 
بما یاری کردی و مادری *** ندارم بغیر از تو من یاوری 
توئی جفت خاص نبی وداد *** ترا بانوی بانوان کرده یاد 
بدرگاه تو کمترین خادمم *** چو خادم که از خادمت کمترم 
بدرگاه تو من یکی بنده ام *** بر بندگانت سر افکنده ام 
عجب خیر مقدم که بر سوی من *** گذر کردی و شاد شد روی من 
سزد گر بپای تو جان را فدا *** نمایم دمادم ز روی رضا 
مرا گر تن و جان بود صد هزار *** یکایک بپایت نمایم نثار 
چو بشنید بانو سخن های او *** بخندید سوی وی آورد رو 
که ای بانو حجره سر مدی *** بر آرنده کاخ پیغمبری 
ترا روی از اینسفر در کجاست *** همه ساز و آئین لشگر چراست 
بسوی کجا خواهی آورد رو *** ز بهر چه دارای چنین های و هوی

گفتار در بیان جواب و سؤال ام سلمه با عایشه و خبر دادن ام سلمه بعایشه از حضرت پیغمبر ص

چنین داد پاسخ که در این سفر *** سراسر سوی بصره آریم سر 
که آنجا ببینیم یاران خویش *** در آئیم با غمگساران خویش 
که ما را بسی خوش و پیوند یار *** بما چشمشان در راه انتظار 
کنون بر سوی کعبه داریم رای *** که آریم پیوند خویشی بجای 
چو بشنید از بانو بانوان *** چنین گفت کی یار روشنروان 
روی گر بپیوند و خویش و تبار *** چه باید چنین آلت کار زار 
همه نامداران چنین دیده اند *** چنین این سفر را پسندیده اند 
چو بشنید از او بانوی بانوان *** نهانی همه دیده بر سوی آن 
بر او بر بحیرت بسی بنگرید *** دمی در جوابش خموشی گزید صفحه (318) 
وزان پس بگفتی بر آورد سر *** چنین گفت صدیقه جان پدر 
جهان صدق و صدیقه دیده بسی *** چه صدق چون تو ندیده کسی 
نباید ترا در سخن غیر راست *** تو دارای همیشه ز کج و ز کاست 
بگویم همه راست بر گو بمن *** که بودیم نزد نبی انجمن 
زنان جملگی گرد بر گرد او *** نشسته بما شاد و بگشاده رو 
نبی سوی ما یک بیک بنگرید *** خوشا آمدش و خندید و شادی گزید 
دگر باره بر سوی ما بنگرید *** یکایک بدیده زنان را بدید 
ز دیده برخ ریخت خونین سرشک *** دوای غمش بر گذشت از پزشک 
رخش شد ز دیدن دگرگونه رنگ *** بر آمیخت بر جان نوشش شرنگ 
ز دیدار ما دیده پر آب کرد *** ز رخسار ما دل پر از تاب کرد 
کس از بیم یارای گفتن نداشت *** که گوئیم اندیشه را از کجاست 
پی پرسشش من بپا خاستم *** سخن را بدینگونه آراستم 
که ای مهتر و بهتر هر چه هست *** ز کارت همه نیست گردید هست 
سوی ما ز بهر چه کردی نگاه *** بنا گه بدل بر زدی سرد آه 
ز رخسار تو در زمین رفته رنگ *** چه از دیدن ما دلت گشت تنگ 
رخ آلوده کردی بخون جگر *** پراز خون شده چشم یزدان نگر 
همه هر چه دیدی بما باز گو *** همه راز پنهان بما باز گو 
پیمبر چه گفتار من را شنفت *** دگر باره گردید گریان و گفت 
که دیدم بکار شما یک بیک *** بدیدم بکار سما و سمک 
بیزدان من بشکند عهد من *** یکی از شما بانوان بعد من 
بسوی من از کین شود کینه خواه *** کند دین خود را و لشگر تباه 
بدارای یزدان نبرد آورد *** پس آنگه سر خود بگرد آورد 
کشد لشگر بیمر و بی کران *** همه نامداران و جنگ آوران 
بسوی وصیم شود کینه خواه *** کند دین خود را و لشکر تباه 
نهانی بمن آشکارا بود *** که او چون صفیرا و موسی بود 
شنیدم چه زین گونه گفتار او *** ز دو دیده بر رخ نهادم دو جو 
که آیا منم آن زن بد گمان *** که بر سوی یزدان گشایم زبان 
که تو نیستی آن زن دلنگر *** ولیکن ز کار زمان الحذر 
اشارت نمودی بمن زان سرای *** که گویم بتو کیست آنسست رای 
که بر من یقین گشت رای تو چیست *** بگفتم که آن زن دگر باره کیست 
پیمبر بپاسخ ندادم جواب *** که گفتن روا نیست ای کامیاب 
چگونه همانا که دارای بیاد *** سخن گفتن او بما زود باد 
چه بشنید بانو بگریید و گفت *** بپاسخ چنین در اسرار سفت 
بلی راست گفتی همه راز او *** چنین کرد با تو نبی گفتگو 
چنین است از تو نیاید دروغ *** ز رایت بود راستی را فروغ 
پیمبر همه هر چه او راز گفت *** زبان تو آنگه همه باز گفت 
همه بود با ما همه راز او *** همی بود انجام و آغاز او 
بگفتا فتادند در تاب و تب *** همه روز ما جملگی گشت شب 
حمیرا بر او راستی کرد یاد *** که دو راست رایم ز کون فساد 
روم بر سوی بصره اینک روان *** ز دیدار یاران شوم شادمان 
بزودی از آنجا گرایم به راه *** بدرگاه تو آیم ای نیک خواه 
چه بشنید از بانوی بانوان *** ز دیدار او کرد شادان روان 
از آنجا بر آمد ز شادی بجای *** سوی خانه خویشتن کرده رای 
حمیرا بهمراه او شد روان *** از او عذر خواهان و شادی کنان 
بفرمود بانو که گردند باز *** روان شد حمیرا ز روی نیاز 
بسوی سرا پرده شد دلنگر *** طلب کرد گردان فرخاش خر 
همه گفت بانو بایشان بگفت *** ز پرده بر آورد راز نهفت 
همه سوی او پاسخ آراستند *** بپاسخ همه رای او خاستند

در بیان آوردن جمازه بجهت عایشه و گفتن یاران اسم اشتر و پشیمان شدن او از شهادت جمعی که نام این شتر عسگر است

چه روز دگر زین سپهر دورنگ *** برآورد خورشیدرخشنده چنگ 
بزگان بدرگه فراز آمدند *** وزان داوری چاره ساز آمدند 
شویم و نیاریم از بد بیاد *** بود رای ما رایت ای نیک زاد 
حمیرا چه بشنید کردش قبول *** ولی بود از رای او دل ملول 
بزرگان لشگر تمامی به غم *** نشستند و گفتند از بیش و کم 
چنین تا که جمازل یافتند *** به آوردنش تیز بشتافتند 
دو چشم جهاندیده خوبان بسی *** چو جمازل او ندیده کسی 
خوش اندام و خوش پویه و راهوار *** جهان همچو رویش ندیده نگار 
سر و روی مویش همه دلفریب *** شد از دیدن او ز دلها شکیب 
گر و برده رویش ز خورشید و ماه *** ز طنازیش نازها بر سپاه 
خریدند از صاحبش هر چه خواست *** فزون گشت سیم و زر از کج کاست 
همی بود جمازه عسکر بنام *** چه خوبان طنا او را خرام 
مر او را به گوهر بیاراستند *** که آمد به کام آنچه میخواستند 
یکی تخت زرین گوهر نگار *** نمودند بر روی او استوار 
که چون او دو چشم زمانه ندید *** اگر در زمانه کسی بنگرید 
نمودند بر بانو روزگار *** مر او را ابر رسم هدیه نثار 
چه بانو سوی آن شتر بنگرید *** چه آن پیک جنبنده هرگز ندید 
به گوهر بیاراسته سر بسر *** بر او بر نهاده یکی تخت زر 
دل بانوی باوان شاد شد *** از اندیشه و رنج آزاد شد 
چه شب شد بر آمد بآرامگاه *** سوی خیمه ها گشت شاه و سپاه 
چه روز دگر نیز روزگار *** بر آمد از این پرده زر نگار 
بر آمد ز جا بانوی بانوان *** ز هر جایگه گشت لشگر روان 
کشیدند جمازه را سوی او *** چه بانو بسوی وی آورد رو 
یکی اشتر دید کز روزگار *** ندیده دو بیننده روزگار 
بر اندیشه دل کرد کردش قبول *** بیاد آمدش گفته های رسول 
که بد گفته آنرا رسول امین *** که از خانه من زنی پر ز کین 
کند سوی کجی و بیداد رو *** بدارای یزدان شود جنگجو 
به پیچد سر از عهد پیمان من *** کند خوار بی پرده فرمان من 
ابا لشگر پر ز برگ و ز ساز *** بدارای یزدان شود رزمساز 
صفحه (319) 
نشیند ابر ناقۀ راه پوی *** که عسگر نهد صاحبش نام اوی 
چه بانون بسی سوی جمازه دید *** بسوی یلان و مهان بنگرید

پرسیدن عایشه نام ناقه راه

که گوئید این ناقه را نام چیست *** که گویم شما را سرانجام چیست 
پی نام آن ناقه نام جوی *** پرستش بسوی خداوند روی 
یلان و مهان جملگی تاختند *** که از نام او کار پرداختند 
بگفتا که عسگر بود نام او *** چه بشنید بانو ترش کرد رو 
که بشنیده ام از رسول خدای *** که گردد زنی بعد من کین گرای 
بپیچد سر از عهد و پیمان من *** کند سست آن عهد و پیمان من 
بمن او ز کینه نبرد آورم *** دلم را ز کین او بدرد آورد 
یکی ناقه آرند گردد سوار *** که عسگر بود نام آن راهوار 
سوی بصره ام راه دیدار نیست *** مرا با کسی رزم و پیکار نیست 
همانا که شد راست گفت رسول *** منم از زیان درش نا قبول 
بگفت این و گریان سوی پرده شد *** یلان را از ان غم دل افسرده شد 
چه شد کار ایشان سراسر بباد *** همه مکر و افسونشان شد زیاد 
دل لشگر از کار بی کار گشت *** دل و دیده سر کشان زار گشت 
پی چاره جستند هر سو کنار *** برایشان ز غم گشت ابلیس زار 
بجستند صد مرد نیکو نهاد *** که مردان بگفتارشان اعتماد 
همه جمله در آن زمان داشتند *** بسوی حمیرا سر افراشتند 
همه گشته شاهد بر آن داستان *** که دانیم ما آشکار و نهان 
که این ناقه را نام نی عسگرست *** که این ناقه را نام آندر خورست 
چه بانو از ایشان شهادت شنید *** قبول آمد و راه رفتن بدید 
بر آمد خروشیدن کرو نای *** جهان گشت بر بانک هندی درای 
خروشیدن نای و آواز کوس *** گذشت از سر گنبد آبنوس 
چه بر ناقه گردید بانون سوار *** ز خجلت بپوشید رخ بر کنار 
چو بر تخت زرین شدش پایگاه *** فتادند از تخت خورشید و ماه 
خروش دلیران بر آمد به ابر *** غو کوس بدرید کام هژیر 
خجل گشت ابلیس و نالید دیو *** ز اهریمن آمد بدوزخ غریو 
بزرگان و گردان مرز حجاز *** بسی نامداران و بسی سر فراز 
رسیدی بیارای زهر بوم و بر *** بیاری پی جفت خیر البشر 
زهر ره دلیران سر افراشتند *** پی او بسی راه برداشتند 
ز بس بر هوا شد سنان و علم *** تو گفتی که بگسیخت گردن ز هم 
دمادم از آن لشگر بی کران *** پر از خاک گشتند رخ اختران 
سراسر بزرگان مرز حجاز *** همه در رکابش روان رزمساز 
ره بر گذشتن نبد بر سپاه *** ز بس خود و خفتان رومی کلاه 
زبانو همه راه پر گفتو گو *** یلان را همه رو سوی روی او 
همه رفته لشگر گروه ها گروه *** پر آواز از ایشان همه دشت و کوه 
چنین تا که ره را نمودند طی *** بدیدند آبی بنزدیک حی 
که هوهب مر آن آبر را نام برد *** در آن حی مر آنرا سرانجام بود 
سراسر در آنجا فرود آمدند *** نه بانو همه در درود آمدند 
مکان سوی بانو پذیره شدند *** ببانو بآوازه خیره شدند 
بپرسید بانو که این مرد کیست *** خداوند این مرز را نام چیست 
چه نامیست این ابرا در جهان *** بیارید نامش بر ما نهان 
یکایک نهادند لب در سخن *** بگفتند کی مهتر انجمن 
مر این آبرا خوانده هوهب بنام *** هر آنکسکه زین آب تر کرده کام 
چه بانو شنید این سخن شد دژم *** زمانی ز فکرت فرو بست دم 
پس آنگه باین گفته دمساز گشت *** که باید از این ره مرا بازگشت 
همانا که هستم من بد نشان *** که داده پیمبر ز کارم نشان 
که از بعد او رخ بتابم ز دین *** در آیم به رزم رسول امین 
فریب شما مردم روزگار *** مرا سوی دوزخ شده ره شمار 
مرا باید اکنون ز ره باز گشت *** که با من دم دیو دمساز گشت

پشیمان شدن عایشه و گفتگو نمودن با بزرگان

بفرمود پیغمبر ذوالمنن *** زنی از زنانم به پیکار من 
کشد لشگری سوی کیهان خدیو *** بفرمان و بر رای ابلیس دیو 
بدادار داور شود جنگ جو *** سوی من پر از کینه آورد رو 
بگردش بسی لشکر بیکران *** ز نا راستان و ز جادو گران 
چه گویم همانا که آن زن منم *** بیزدان و پیغمبرش دشمنم 
بگفت و بگریید و شد سوی جا *** پر از غم روان شد ز پرده سرا 
چو گردان شنیدند گفتار او *** بدیدند پر اشک رخسار او 
یکی خلوت آن جایگه ساختند *** بهم بر بسی راز پرداختند 
یکی چاره کردند کار آگهان *** که زان چاره کس را نباشد امان 
بصد مرد زاهد که در روزگار *** نبد مثل ایشان چنین نامدار 
بعمامه شان بود تحت الحنک *** خروشان بذکر و خرامان بتک 
ز سجاده و سبحه و مکر و فن *** بیاراسته جملگی خویشتن 
فریبنده گشته بسیم و به زر *** پر از کینه گشته بخیر البشر 
چه شد کار گردان سراسر درست *** یکی سوی پرده سرا راه جست 
بد اندیش و بد گوهر و بد نژاد *** ببانو خبر داد آن بد نهاد 
که گردان بدرگاه استاده اند *** مرا سوی خرگه فرستاده اند 
که آئی تو بیرون ز پرده سرای *** شود آنچه باشد ترا روی و رای 
چه بشنید بانو بر آمد زجا *** روان شد پر از کین بپرده سرا 
چه بانو شنید این خسن شد دژم *** زمانی ز فکرت فرو بست دم 
مرا باید اکنون زره باز گشت *** که با من دم دیو دمساز گشت 
ستاده رخ و دیدۀ پر ز آب *** ز غم گشته نیلوفری آفتاب 
برانداز پرده بر اورنگ زر *** چه دیدند گردان فرخاش خر 
بنزدش همه در نماز آمدند *** یکایک دلی پر ز راز آمدند 
که بر دل ترا هیچ گه غم مباد *** ترا سایه بر عرش دین کم مباد 
ز کار کئی این چنین مستمند *** مبادا بتو خیره دیو نژند 
چه بشنید بانو از ایشان خطاب *** چنین دادشان از سر کین جواب 
که این نامداران فرخ سیر *** ز کار شمایم بد آمد بسر 
بدانید کاین رزم رزم خداست *** رسول خدا بر زبانم گواست 
صفحه (320) 
کشیدند من را ز دوزخ روان *** فتادید سوی سقر سر گران 
گر این آب را نام موهب بود *** همه روز روشن بما شب بود 
ستمکاره ام بر تن خویشتن *** کشیدم بسوی سقر جان و تن 
چو بشنید از او طلحه دادش جواب *** که ای خلق گیتی ز تو کامیاب 
که این آبرا نام نی موهب است *** تن و جان تو بی سبب در تب است 
بگفتا چه دانی که این نام نیست *** ترا اینچنین شادمانی ز چیست 
بگفتا شنیدم ز نام شما *** که گشتم در این کار یار شما 
بتحقیق آن سر بر افراشتم *** بتفتیش آن هر سوئی تافتم 
چنین تا که صد مرد ایمان درست *** بفرمان من صد از این قریه چست 
همه سبحه خوانان یزدان پرست *** ندارند جز سبحه چیزی بدست 
نکردند جز پاک داور سجود *** همه رسته از کار نابود و بود 
ندارند جز سوی مسجد نماز *** نگویند با هم بجز سبحه راز 
نخوانند جز پاک داور خدا *** ندارند جز سوی محراب جا 
نگیرند با مردم دهر خوی *** ندارند جز سوی دادار روی 
چو بر خواند با بانو این داستان *** وز آن پس بفرمود تا راستان 
سراسر بآنجا فراز آمدند *** بآن بارگه در نماز آمدند 
همه سبحه بر دست و لب ورد خوان *** همه راز گوی و همه راز خوان 
بر یک بیک جامه های سفید *** عمامه بسر مثل تابنده شید 
بکفت هر یکی سبحۀ آشکار *** که زنار از آن سبحه در زینهار 
برخسار نیکوتر از حور عین *** بباطن لعین تر ز دیو لعین 
ادای شهادت نمودند چست *** که این آب موهب نباشد درست 
که موهب مر این آب را نام نیست *** باین آب او را سرانجام نیست 
چه بانو سوی راز داران بدید *** یکایک بایشان بسی بنگرید 
همه جامه ها دیده کافور گون *** همه سبحه ها دیده بی چند و چون 
همه لب ز او راد گویان راز *** پر از ذکر دارندۀ کار ساز 
چه بانو رخ و روی ایشان بدید *** فرو ماند از کار گفت و شنید 
ز گفتار آن فرقۀ ناقبول *** فراموش او گشت گفت رسول 
چه دل را از آن کار آگاه کرد *** دگر باره رو سوی آن راه کرد 
بر آمد خروشیدن گاو دم *** ره گردش مهر گردید گم 
سپاهی رسیدند از هر کنار *** تفو بر تو ای گردش روزگار 
نشسته حمیرا بر افراز تخت *** بگردش بسی لشگر تیره بخت 
همه نامداران و کند آوران *** بزرگان و رندان گنه آوران 
پر از کین همه سینه ها پر ستیز *** گزیده همه خلق را بر گریز 
سپاهی فزون از کران و شمار *** همه نامجوی و همه نامدار 
رسیدی ز هر فرقه و هر دیار *** پیاپی ز هر سو سوی کار زار 
بگرد زنی جمله گرد آمدند *** چو پروانه بر گرد شمع آمدند 
چو در روز هفتم بمنزل رسید *** نهانی همه هر سوئی بنگرید 
جهان پر سرا پردۀ بارگاه *** زمین و زمان پر درفش و سپاه 
بهامون دگر جای پیدا نبود *** زمین زیر لشگر هویدا نبود 
پس پرده بانو بر آمد بتخت *** طلب کرد گردان بر گشته بخت 
که بیند سپه را گران و شمار *** که هستند زیبندۀ کار زار 
بزرگان بدرگه کشیدند صف *** غوکوس برخاست از هر طرف 
دو رویه ستادند گردان بپا *** یلان سر بسر جسته آنجای جا 
کشیده یکایک همه دم بدم *** سر بندگیشان بتعظیم خم 
بزرگان و شاهان مرز حجاز *** چه از بینوا و چه از بی نیاز 
نشسته حمیرا بر اورنگ زر *** همه زر مکلل بدر و گهر 
تفو بر تو ای گردش روزگار *** سیه مر ترا باد لیل و نهار 
ترا مهربانی همه با زن است *** اگر سوی بازار و گر بر زن است 
بمردان نداری سر یاوری *** همیشه بایشان کنی داوری 
تو بدخوئی ای بد رگ کج نهاد *** که از راستان هیچ ناری بیاد 
خدا را تو ای چشم یزدان ببین *** تو ای بینش آفرینش ببین 
که آمد چو دخت رسول خدای *** سوی مسجد از بهر پیمان و رای 
پی حق خود پا بمسجد گذاشت *** بآن نقد حجت که در دست داشت 
در آمد بمسجد چه طهر بتول *** نکردند اصحاب گفتش قبول 
نه بشنید گفت رسول خدای *** ندادند پاسخ بآن نیک رای 
نکردی کسی حجتش را قبول *** نه شرم از خدا و نه شرم از رسول 
ولیکن چه این بانوی بانوان *** سوی دست پیکار و کین شد روان 
همه نامداران و گردنکشان *** نهادند سر بر خطش سر کشان 
همه هر چه اهل عراق و حجاز *** هم آواز گشته باو سرفراز 
همه هر چه بودند یاران دین *** ز بیر و دگر طلحۀ پیش بین 
به یاری همه سوی او آمدند *** به یزدان همه جنگجو آمدند 
ترا ای فلک پرده ها چاک باد *** ترا دشمن ای چرخ چالاک باد 
تو ای خور ز مشرق دگر برمیا *** تو ای مه ز مغرب بپرداز جا 
تو ای پردۀ سبز شو سر نگون *** تو ای گردش چرخ شو واژگون 
بهم بر زن ای دست حق نه سپهر ***بهم در نورد این ره کین و مهر 
خدا را تو ای دست دستی بر آر *** یکی دست از جان پرستی بر آر

گفتار در بیان رسیدن عایشه با سپاه ببصره و استقبال نمودن اهل بصره عایشه را

در این پرده نقش کجی پاک کن *** همه نقش نه پرده را پاک کن 
بهم در نورد این ره هفت گون *** بهم پیچ گستردۀ کاف و نون 
که بس بد نهاد است این بد نهاد *** که از کار او کرد بیداد داد 
کنون داستان را بیان آورم *** شگفتی یکی داستان آورم 
که دخت ابوبکر چون شد سوار *** بر آمد ز نه آسمان زینهار 
ملایک شده در فلک انجمن *** سر انگشت حیرت همه در دهن 
خلایق همه صف بصف بیکران *** همه جمله بر گرد بانو روان 
همه راه گشته سپه بیشتر *** رسیدی ز هر قریه بس نامور 
چه دخت ابوبکر دید آن سپاه *** شکوه دلران و آن فر و جاه 
بزرگان مر او را شده لشگری *** همه نامداران بفرمان بری صفحه (321) 
ز کار شگفتی تعجب بماند *** که من را چنین پایگاهی نماند 
ندانم چه دارد بسر اخترم *** چه گویم چه راند قضا بر سرم 
همی رفت لشگر گروها گروه *** از ایشان شده تنگ هامون و کوه 
جهانی ز لشگر همه هایهوی *** چنین تا سوی بصره آورد رو 
ز هر قریه ئی هدیۀ بی شمار *** نهادند هر دم به پیشش نثار 
همه لشگر و کشور و خواسته *** بدادند و شد کارش آراسته 
چه بانو سوی بصره آمد فراز *** بزرگان آن شهر هر سو فراز 
بپایش همه بدرها و نثار *** نمودند کای تو بما شهریار 
همه سر بسر در پناه تو ایم *** همه زنده از فر و جاه توایم 
اگر جنگجوئی تو ما آن کنیم *** بمهر تو دل را گروگان کنیم 
تو بر ما بزرگی بهر روزگار *** بجز تو نخواهیم کس شهریار 
سران و بزرگان آن جایگاه *** باو گشته یکسر بجای سپاه 
همه حلقه بر گوش و فرمان پذیر *** همه دست او بر همه دست گیر 
بسی قریه زیر نگین آوریم *** پس آنگه ره رزم و کین آوریم

در خبردار شدن جناب امیر از آمدن عایشه به بصره و لشگر آراستن آنحضرت

شده شهر یکسر بفرمان او *** شده راست در عهد و پیمان او 
کنون آورم داستانی دگر *** که در ملک چون فاش شد این خبر 
چو آگاه شد داور داوران *** که زان بیش بد نیز آگه از آن 
چو آگاه گردید یزدان پاک *** که رفتند اهریمنان در مغاک 
بر آمد بدرگاه یزدان خروش *** تو گفتی زمانه بر آمد بجوش 
علی نامداران بر خویش خواند *** دلیران و فرزانه را پیش خواند 
شگفتی از آن را سر بر گشاد *** بر نامداران بسی کرد یاد 
که شد راست گفتار خیر البشر *** که در زندگی داده بود این خبر 
نباید بر این راه راهی زدن *** خرامان سوی بصره باید شدن 
ببینم شما را سپهدار کیست *** مر او را پی رزم و کین یار کیست 
شگفتی دلیران و گردان ز راه *** یکی گشت خندان یکی سوگوار 
یکی گشت حیران ز کار شگفت *** ز حیرت یکی سر بر آورد و گفت 
که تا گشته بر پای لیل و نهار *** نگشته بکام زنی روزگار 
اگر او همیشه بکام زن است *** بمردان نه در بند جان و تن است 
دلیران اسلام زان یاوری *** نمودند اسلام را یاوری صفحه (322) 
سوی پاک یزدان برافراختند *** بیزدان و یزدانیان تاختند 
سراسر همه زیر جوشن شدند *** سپه جملگی آهنین تن شدند 
بر آمد خروش از زمین و زمان *** بپوشید خفتان کین آسمان 
ز برجیس و بهرام بر شد نفیر *** خروشیدن آمد ز ناهید و تیر 
بپوشید خفتان بتن گبر و خود *** بآهن تن آراست چرخ کبود 
سران سپه را برافروخت رو *** ز کار زمان دل پر از گفت و گو 
ببازار و بر زن یلان تن بتن *** یکایک همی کرده نفرین بزن 
که بنیاد زن از زمین پاک باد *** زن خوب را جایگه خاک باد 
زان از هر چه گوئی همی بدتر است *** اگر چند از آل پیغمبر است 
که ایشان سزاوار نفرین بدند *** بد اندیش و بد اسم و آئین بدند 
زبانهای مردم پر از گفتگو *** گمانهای لشگر همه راز گو 
سپاهی ز یزدانیان شد روان *** سپهدارشان داور داوران 
چه آن لشگر آمد ز یثرب بدشت *** جهانی ز لشگر پر از نور گشت 
بهر جایگه خیمه ئی شد بپای *** نموده همی بر زمین عرش جای 
ز هر سو سرا پردۀ رنگ رنگ *** زمان را شتاب و زمین را درنگ 
تو گفتی بروی زمین جا نبود *** زمان و مکان و ثریا نبود 
جهان سر بسر جای خورشید بود *** زمین و زمان پر ز امید بود 
ز هر سوی هر جای مردان دین *** مر آن جنگ را بر زده آستین 
سراسر بدرگاه یزدان شدند *** به یارای یزدان پرستان شدند 
زهر گوشه ئی بانک خورشید خاست *** ز هر سوی آواز ناهید خاست 
ملایک همه کرده این آرزو *** که ایکاش بودیم در جیش او 
زمانه شده رشک خلد برین *** شده غیرت آسمان و زمین 
زمین پر ز آواز روح الامین *** ولی حور عین رشک مردان دین 
سپاهی روان شد ز کیهان خدا *** بکیوان از ایشاند شده تنگ جا 
همه روشن از روی ایشان سپهر *** همه شرم ماه و همه رشک مهر 
بنظاره حیران مه و مشتری *** که ایکاش بودم ما لشگری 
بهم داده هر دم ز شادی نشان *** چو اهل زمین کوکب آسمان 
زمین بد ز افلاک رخشنده تر *** ز خورشید لشگر درخشنده تر 
گرفته مه و مهر از هر تنی *** یکایک ز گردون ز نو روشنی 
ز سیمای ان لشگر و کار زار *** شده اهل افلاک را دل ز کار 
ز سیمای هر یک ز نزدیک و دور *** گرفتند سکان افلاک نور 
بجز روی یزدان هویدا نبود *** جز از داور پاک پیدا نبود 
همه ذکرشان ذکر تهلیل بود *** جهان پر ز آواز جبریل بود 
سیه مژده دادند بر یکدیگر *** که گشتیم ما لشگر دادگر 
از ایشان برافروخته رخ زمین *** قدمهای ایشان بعرش برین 
قلم گشته از بهر لشگر علم *** علم کرده بر جسم ذوالنون علم 
سر نیزه کو بر ثریا زده *** کمر چین کمربند جوزا زده 
یکایک بجنگ فلک همعنان *** کشیده سپهر برین زیر ران 
سر تیغشان بر فلک سر گران *** کمربندشان بند جوزا گران 
سپر از مه و مهر هر یک بدوش *** بمهر و بمه هر یکی خود فروش 
کمان همه بر کمان فلک *** نگون از کمان سما و سمک 
دو قوس کمانش ببازو گری *** ز گردون بقوسین پیغمبری 
عیان از رخ هر یکی روی مهر*** بپای یکایک سر افتان سپهر 
از ایشان بخورشید تابنده نور *** چومه از رخ مهر رخشنده هور 
ز گرد سم اسبشان ز آسمان *** شدی دمبدم آسمانها عیان 
رسید آن سپه چون بهر بوم و بر *** شد آن بوم و بر رشک مهر و قمر 
بهر قریه ئی کان سپه بر گذشت *** همه خاک او غیرت خلد گشت 
بهر جا که بر پای خاک سرا *** بسودند شد آن زمین عرش سا 
همی رفت منزل بمنزل سپاه *** سم اسبشان رشک خورشید و ماه 
فلک اندر آن خاک ره سر نهاد *** فلک سر بپای ملک بر نهاد 
ز هر خیمه خورشید شد نور یاب *** بخورشید کوی علم آفتاب 
سران پسه یک بیک چون هژیر *** ز خورشید خود و زبهرام گیر 
سر تیغشان بر فلک خود نما *** ز آسیبشان چرخ را جا بجا 
ز نو سنانشان ثریا نژند *** ز ناوک سپهر برین مستمند 
ز روی قضا کرده دست قدر *** ز شهبال جبریل بر تیر پر 
کشیده یکایک بمیدان کمان *** بایشان ز تنگی زمین و زمان 
همه پهلوانان لشگر بدشت *** از ایشان سپهر و ستاره بدشت 
یکی پهلوان بود مالک بنام *** که بودی جهان تا جهانش بکام 
چه آن سوی آن بارگه تافته *** همه هر چه بوده همه یافته 
ز رخسار او ماه ماه نوی *** مه و مهر از روی او پر توی 
ز گرز گرانش بگردون نهیب *** ز نوک سنانش بگردان نهیب 
سر نه فلک از کمندش بلند *** فکنده به بهرام خم کمند 
سوی چرخ چو بر کشیدی خروش *** شده سر نگون چرخ بیداد کوش 
گشادی چو تیر از کمان او ز کین *** بهم دوختی آسمان و زمین 
کشیدی چو شمشیر کین از غلاف *** شده آسمان در پس کوه قاف 
گشاده چو بازو بزور آوری *** گریزان دو گیتیش از داوری 
فراتر بکیوانش خرگاه بود *** کمین بندۀ در گهش ماه بود 
براه خدا کرده جانرا فدا *** بسوی خدا داشته روی رای 
ز روی خدا با خدا گشته یار *** بجان گشته او یار پروردگار 
نجسته بجر مهر داور خدا *** ره بندگی جسته سوی خدا 
همه رزم او از پی دین بدی *** همه مهر یزدانش آئین بدی 
بجز سوی یزدان بسوی دگر *** نپیچیده رخ را ز روی دگر 
بگنجی نیفکنده کوی هوس *** ندیده بجز روی یزدان و بس 
بهر بوم و بر کو رسیدی فراز *** به بگشادن او شدی سر فراز 
بهر جای کو بر کشید علم *** گشاده شدی حصنها دمبدم 
بفر و ببخت خداوند دین *** گشودی بسی شهر هنگام کین 
همه هر چه از بند دوی نژند *** شده از ره راستی مستمند 
همه باز گشتند شادی کنان *** که سوی شما گشته دور زمان 
بسی ملک زیر نگین آورند *** بهر جا رود او رهش گسترند 
سوی کشور بصره آمد خبر *** که شد لشگر شاه فیروز گر 
بکشور شهنشاه مردان رسید *** بعصیان وران پاک یزدان رسید 
صفحه (323) 
در بیان خبر دار گردیدن طلحه و زبیر از آمدن حضرت بالشگر ببصره و خبر شدن عایشه
سر اهریمنان را ز تن دور کرد *** ز نا پاک مردان بر آورد کرد 
زمین و زمان رست از دست دیو *** جهان شد بفرمان کیهان خدیو 
شنیدند چون دیو ودد این خبر *** که آمد زره داور دادگر 
ز اهریمنان خلق را دور کرد *** ز یزدان پرستی پر از نور کرد 
ز خنجر سر بد نژادان برید *** تن اهریمنان را بخون در کشید 
بدان راز راه بد آگاه کرد *** دل نامداران سوی شاه کرد 
در آن قریه کوبد بفرمان دیو *** از او شد بفرمان کیهان خدیو 
همه نامداران شهر و دیار *** بجان گشته فرمانبر شهریار 
ز پی رفتن زن پشیمان شدند *** همه بنده شاه مردان شدند 
یکایک فتادند در گفتگو *** یلان و گوانرا بپژمرده رو 
نگه کن چه همه باهریمنان *** چه گردد رخ پاک یزدان عیان 
تزلزل در آمد بوادی و دیر *** رخ طلحه را رشد چون زبیر 
کسانیکه خوردند زان زن فریب *** شد از شاه مردان ز دلشان شکیب 
همه لشگر زن بماتم شدند *** دل و دیده بر درد و پر نم شدند 
چه آمد ز نا پاک مردان غریو *** غریوان وجوشان دد و دام و دیو 
ببازار و بر زن شدند انجمن *** پر از درد مردان کمتر ز زن 
همه لشگر زن فراز آمدند *** بهر جای با هم براز آمدند 
همه سر بسر نادم از کار خود *** پشیمان یکایک ز کردار خود 
که چون شاه مردان علم بر کشید *** ببازید فرمان ز سر بر کشید 
چه مردی که او شاه مردان بود *** به یزدانیان پاک یزدان بود 
بود در دو گیتی خداوند کار *** از او جسته اهریمنان زینهار 
به این شوه راه دانائیست *** که یزدان بمردان توانائیست 
نبتوان دل از مرد پرداختن *** ز بی دانشی با زنی ساختن 
ز تیغش جدا شد بسی سر ز تن *** بجز خاک تیره نبدشان کفن 
ز شمشیر و از تیر او کفر کاست *** ز بازوش دین نبی گشت راست 
بهنگامه رزم شیر خدا *** که در رزم رویش ز روی خدا 
اگر دست یازد سوی آسمان *** زند بر زمین آسمان در زمان 
چه تیغش برهنه درخشان شود *** ز بیمش مه و مهر پنهان شود 
ز سم سمندش گه رزم و کین *** نکارد بر افلاک نقش زمین 
ز دست و ز بازوی او شد پدید *** همه هر چه جان آفرین آفرید 
چه بازو که بازوی پیغمبر ست *** چه دستیکه دست جهان دار اوست 
بکون و مکان دست او شد بلند *** جز او دست دستی نبد نقش بند 
در آفرینش بگیتی گشود *** چه بگشود یزدان مر او را ستود 
چه گفتند این راز با یکدیگر *** بزرگان آن بوم و بر سر بسر 
پی عذر خواهی ز جا خواستند *** همه هدیه و بدره آراستند

ذکر نادم شدن مردم بصره از حرکات خود و آمدن ایشان بخدمت جناب ولایت ماب

خرامان سوی شاه دین آمدند *** ز کار خود اندوهگین آمدند 
لب عذر خواهی نمودند باز *** سوی داور دادگر بی نیاز 
که ای آنکه در عرصه داوری *** شفاعت گران را شفاعت گری 
گنه کار جوید بسوی تو راه *** که او را نه فرقست با بیگناه 
جهان نقشی از خاک در کاه تست *** فراز همه جایگه جای تست 
همه دستها نزد جاه تو پست *** بود دست تو دست بالای دست 
پی عذر جستیم سوی تو راه *** توئی مر که گنهکاران را پنا 
وگر چند مائیم کمتر ز زن *** بفرمان زن گشته ایم انجمن 
بگیتی چه باشد از این خوار تر *** بر زن نهد مرد با خاک سر 
بر آید بروی خداوند خویش *** شود همچو نمرود نمرود کیش 
چو ما جملگی از زنی کمتریم *** که بر حکم زن جمله فرمانبریم 
چگونه سوی مرد جوئیم راه *** چگونه کند مرد با ما نگاه 
نباشد پسندیده هوشیار *** که زن سوی مردن بر آرد گذار 
خصوص آنکه او شاه مردان بود *** باو روی گردن نه آسان بود 
کنون ما پشیمان زار و نزار *** رخ آورده بر سوی پروردگار 
چه گوئیم دان و بینا توئی *** بما بینوایان توانا توئی 
تو بخشی گنه کار گانرا گناه *** که هستیم بر در گهت رو سیاه 
نه این شیوه راه مردانی است *** که یزدان بمردان توانائیست 
نه بتوان دل از مرد پرداختن *** ز بی دانشی با زنی ساختن 
چه گفتارشان جمله بشنید شاه *** بایشان برحمت نمودش نکاه 
پذیرفت از ایشان سراسر گناه *** بکردار چون داور داد خواه 
همه یک بیک شاه بنواختشان *** بنزدیک خود جایگه ساخت شان 
گر اینکار گردون دون پرورست *** که پر کینه باداد گر داورست 
شما را به پیچد زنی اهرمن *** که سازند پیمان به پیوند من 
چنین داستانی ندیده کسی *** اگر زنده ماند بگیتی بسی 
بگیتی پذیرفتن رای دیو *** کشیدن سر از مهر کیهان خدیو 
کسی گو بپیچد سر از دادگر *** شود یار اهریمن کینه ور 
همیشه روانش بدوزخ دراست *** بداندیش بد فعل افسونگرست 
سر از رای فرمان بپیچد کسی *** شود یار هر روز با هر خسی 
چه پذیرفت عذر دلیرای بمهر *** یلانرا یکایک بر افروخت چهر 
بدرگاه او سر فراز آمدند *** گنه کارگان با نیاز آمدند 
ذکر اجتماع در نزد عایشه لشگر را 
وزان سو چه آن جیش ناپاک زن *** همه گشته بر گرد زن انجمن 
همه دیده پر خون و دل پر ز درد *** پر از خون دل لب پر از آه سرد 
گسسته ز دل جمله آزرم شرم *** بگرد زنی کرده هنگامه گرم 
همه رخ پر از کین برافروخته *** بدل اهرمن مهر اندوخته 
ز دارای یزدان پر از بیم و باک *** دل از کار یزدانیان چاک چاک 
مهانرا یکایک ز رخ رفته رنگ *** شده واژگون کار دیو دو رنگ 
ز یزدان و یزدانیان پر ز بیم *** پر اندیشه از کردکار کریم 
گرفته یلان را سراسر نفس *** تهمتن تنان رفته زیر قفس 
صفحه (324) 
شده دست فولاد پیچان ز کار *** بآهن دلان کج شد روزگار 
ز بیم خداوند رخ چون زریر *** ز کردار چرخ کهن گشته پیر 
ز دل رفته نام آوران را شکیب *** دل نامداران شده پر نهیب 
همه گشته از کار بیکار سست *** چه خود کار ایشان همه نادرست 
بسوی خداوند خود کرده رو *** بمردان همه گشته فرخاشجو 
پرستندگان بتی همچو لات *** گرو برده آن بت ز لات و منات 
بسویش ببالا بر آورده خم *** همه روی زرد و همه دل دژم 
سوی آن بتان در نماز امدند *** یکایک ز دل گفته راز امدند 
چه بانو رخ نامداران بدید *** بر ایشان نهانی بسی بنگرید 
تو گفتی از ایشان یکی زنده نیست *** یلان را بگیتی سر بنده کیست 
از ایشان نمانده برخ روی رنگ *** شتاب همه گشته یکسر درنگ 
ز یزدان همه گشته دل پر زبیم *** دل هر یک از بیم یزدان دو نیم 
چه بانو دمی سویشان بنگرید *** زمانی ز گفتار دم بر کشید 
پس آنگه زبان را بگفتن گشاد *** بایشان همه گفت خود کرد یاد 
که گفتم شما را بروز نخست *** باو رزم جستن نباشد درست 
که او پهلوان است و فیروز بخت *** پیمبر از او یافته تاج و تخت 
سزاوار شاهی و پیغمبر یست *** نهادش ز خلق دو گیتی بریست 
فتد عکس تیغش چه در روزگار *** بر آرد ز شاهان گیتی دمار 
بر آرد چو در روز پیکار دست *** نه افلاک آید ز بالا به پست 
خداوند شیر خدا خواندش *** فزون از همه ما سوا داندش 
نه بر دامن او رسد دست کس *** نه کس را به پیکار او دسترس 
رسول خدا را از او راست کار *** از او راست کار جهان کردگار 
بر آمد ز نیروی او روزگار *** از او یافته رنگ لیل و نهار 
چگونه توان کرد با او نبرد *** میارید دل را از این ره بدرد 
نگشتید پذیرفته از گفت من *** در این راه بی ره شدید انجمن 
نکرده نبردی و ناکرده جنگ *** ز روی شما رفته از بیم رنگ 
چه شد مر شما را همه های و هو *** که ناگه شما را بپژمرد رو 
نه جنگی در این دشت شد آشکار *** دل جنگجویان چرا شد ز کار 
همه گشته از بیم رخسار زرد *** همه دل پر از خون و رخساره زرد 
شما را همه بود رزم آوری *** کنون زرد گشته رخ از داوری 
نه این است آئین مردان جنگ *** بگاه شتاب آوریدن درنگ 
بگفتم نه بتوان که رزم خدا *** زند بنده بیهوده ئی دست و پا 
نگفتم که در رزم شیر خداست *** نگفتم که رخسارش یزدان نماست 
نه بتوان بسوی کسی تاختن *** که دیگر نه بتوان چه او یافتن 
برای شما یک بیک جنگجو *** نمودم از آنجا سوی بصره رو 
شما از کنون گشته هنگامه سست *** که بستید عهدی چنین نادرست 
سوی داور داوران تاختید *** همانا ورا پایه نشناختید 
توان شما رفته بیرون ز تن *** نمانده شما را دگر جان و تن 
نه میدان و میدانی آمد بدید *** نکردی عنان سوی میدان کشید 
بسرها نشد نیزۀ سر گرای *** بدلها سنانها کجا کرده جای

در بیان گفتگو نمودن عایشه با بزرگان لشگر و جواب دادن لشگریان عایشه را

کجا پیکری جای شمشیر شد *** کجا سینه ئی بر دم تیر شد 
جوانی نیفتاد از زین بخاک *** نشد از سنان سینه ئی چاک چاک 
نه از سروری جان تهی شد ز تن *** نه بر سر کشان گشت خفتان کفن 
نه نام آوری کرده بر خاک جا *** نه کس شد برون زین سپنجی سرا 
نه بر خاک ره گشت غلطان تنی *** نه بر خون شد آغشته پیراهنی 
نیامد سری بر فراز سنان *** بمیدان نیامد تنی بی روان 
نارزید از خون پیکار کس *** که اکنون شما را گرفته نفس 
شنیدند چون گفت او سر کشان *** فتادند بر خاک چون بیهشان 
گشودند لبها همه در جواب *** که ای جان ما از تو بی توش و تاب 
همه بندل بارگاه تو ایم *** ستاده بفرمان و رای تو ایم 
بفرمان و رای تو جنگ آوریم *** همه جنگجو با جهان داوریم 
گر آید خداوند با ما بجنگ *** نداریم از جنگ جستن درنگ 
جهان را همه زیر پا آوریم *** ترا در جهان کد خدا آوریم 
سپاهی کشیدیم در دشت کین *** که لرزد از ایشان زمان و زمین 
همه نامدار و همه پیلتن *** بدرگاه تو سر بسر انجمن 
نه ترسی است ما را ز بیم و نه باک *** هم آورد اگر گشت یزدان پاک 
در آئیم بر سوی آوردگاه *** باو گشته از بهر تو کینه خواه 
چه بشنید گفتار لشگر ز بیر *** که او بود سر خیل وادی و دیر 
سوی بانو از مهر آورد رو *** ببوسید خاک از پی گفتگو 
که ما جمله سر داده در راه تو *** همه بنده گشته بدرگاه تو 
بما جمله امروز فرمان نر است *** بزرگی شد دیهیم و کیهان تر است 
چه اندیشه داریم از روزگار *** سر آرد بما گر بد روزگار 
نیاریم برزد در این ره نفس *** که جان را براه تو دادیم و بس 
نه اندیشه از کار و پیکار جنگ *** گزینیم کار شتاب از درنگ 
همه تیر و شمشیر بازیم دست *** در آریم در کار یزدان شکست 
زمین را به یزدان نمائیم تنگ *** نداریم در جنگ جستن درنگ 
نتابیم رخ را ز اوردگاه *** اگر چه بود دادگر کینه خواه 
باو دل ز بهر تو پر کین کنیم *** همه کینه اش ساز آئین کنیم 
چه گفتار او سر بسر شد ببن *** دگر طلحه بگشاد لب در سخن 
چنین گفت کای بانوی بانوان *** چرا رنجه داری تو زینسان روان 
کشیده سپاهی بدرگاه تو *** همه جان فدا و هوا خواه تو 
نخستین ترا تاجداران منم *** در این ره گذشته ز جان و تنم 
بکوشیم در کار پیکار سخت *** بفر تو گردیم فیروز بخت 
سران را همه سر بکار آوریم *** بدرگاه تو سرفراز آوریم 
اگر کینه در پاک یزدان بود *** بفر تو آن کینه آسان بود 
نداریم از این رزم رو در گریز *** نمائیم با پاک داور ستیز 
اگر کشته گردیم همه باک نیست *** که ما را سرانجام جز خاک نیست 
چه اندیشه داری تو از کار ما *** سخن رانی از رزم و پیکار ما 
همه هر چه فرمان تو آن کنیم *** بدین تو دل را گروگان کنیم صفحه(325) 
بفرمان تو کار زار آوریم *** جهان بر جهاندار خوار آوریم 
گشائیم چون در گه کینه چنگ *** گریزند از ما پلنگ و نهنگ 
بما رزم جستن نه آسان بود *** دل چرخ از بیم بی جان بود 
سپه آمد از هر دری بیشمار *** اگر بشمرد تا ابد روزگار 
چه کاری تو اندیشۀ رزم و جنگ *** دل خود چه داری از این رزم تنگ 
چه فردا بیایند از هر کران *** به پیکار و ناورد جنگ آوران 
ببینی تو فردا در این رزمگاه *** که گردد بسی با کله بی کلاه 
بسی از بزرگان سر آید بخاک *** بسی کشته گردند بی بیم و باک 
ولی من ندانم سرانجام چیست *** بمرگ که خواهد که فردا گریست 
ندانم چسان است کار سپهر *** پر از کین بود با که و با که مهر 
چگونه بود گردش روزگار *** سر آرد بمیدان گرا کارزار 
که فیروز گردد بآواز جنگ *** که بیرون کشد رخت زین جای تنگ 
کرا بر سر آید بناگه زمان *** که آید ز آورد که شادمان 
کرا بخت فیروز یاری دهد *** کرا بر عدو کامکاری دهد 
که برگردد از رزم فیروز گر *** کرا روزگار اندر آید بسر 
تو از کار بیداد دل شاد دار *** تن از رنج و از غصه آزاد دار 
که فردا نبرد دلیران دین *** همه بر زده بهر تو آستین 
ببینی بمیدان جنگ آوران *** که گردد روان ها ز تن ها روان 
چه بانو همه گفت او را شنید *** زمانی ز اندیشه دم در کشید 
پس آنگه بپاسخ چنین لب گشاد *** که یزدان و داور ترا یار باد 
بکام تو بادا سپهر برین *** بما یار بادا زمان و زمین 
که این رزم و کینه بسی هست سخت *** ندانم بکام که گردید بخت 
که با دیو و دد آشنائی کند *** که رو سوی کار خدائی کند 
چه خوش گفت دانشور پیش بین *** که گفتار او بد بدانش قرین 
نداند کسی غیر پروردگار *** که فردا چه بازی کند روزگار 
چه شد گفتۀ نامداران تمام *** فرو رفت خورشید از طرف بام 
سوی پرده شد بانوی بانوان *** همه جمله گشتند هر سو روان 
یکایک روان سوی بنگاه خویش *** دلیران برفتند از کم و بیش 
نشستند و مجلس بیاراستند *** سخن گفتن از یکدگر خواستند 
در آن شب همه جمله با تاب و تب *** کنون تا که روز آمد و رفت شب

در بیان توصیف لشگر جناب امیر و زلزله افتادن در لشگر عایشه

چه روز دگر خسرو خاوری *** بیاراست ایوان نیلوفری 
جهان را ز نیروی خود تاب داد *** به انجم همه رنگ مهتاب داد 
ز عکسش پر از نور شد روزگار *** ز نور رخش شد جهان میگسار 
دو لشگر دگر ره بر آمد زجا *** غوکوس گردید گردونگرا 
ز لشگر گه شاه کون و مکان *** پر آواز تکبیر شد آسمان 
در آن غرفه کیوان و بهرام و تیر *** زمین شد بمانند دریای قیر 
چه رخشنده خورشید شد خود نما *** خروش دلیران بر آمد بماه 
شد از برق شمشیر و نوک سنان *** پر از انجم و آفتاب آسمان 
ستاره بپوشید خفتان جنگ *** زره پوش شد در زمین رنگ سنگ 
بر آمد ز هر دو سپه های و هو *** پر از خنجر و تیر بازار و کو 
دو لشگر ز یک شهر بیرون شدند *** ز هر سو سپاهی بهامون شدند 
از آنسو همه هر چه بد دیو و دد *** ز یکسو جلال خدای صمد 
ز یکسوی اهریمن آموزگار *** ز یکسوی رهبر خداوند گار 
ز یکسو سپه بد ز پی در کمان *** ز یکسو سپهدار مرد اختران 
ز یکسو نمودار روی خدا *** ز یکسو دگر اهرمن خود نما 
چه از شهر بیرون شدند آن سپاه *** بترسید خورشید و لرزید ماه 
که اهریمن بد دل کینه کوش *** بدارای یزدان شده در خروش 
زمین و زمان گشته از غم دژم *** بدم در کشیده نه افلاک دم 
ز غم رفته از روی خورشید رنگ *** بهم اندر آورده نوش شرنگ 
همه لشگر زشت و ناپاک زن *** شده نادم از کردۀ خویشتن 
دل و دست نام آوران گشت سست *** ز آورد کارگوان نادرست 
همه سوی یکدیگر آورده رو *** وز آن لشگر و جنگ در گفتگو 
که بنگر سوی لشگر شاه دین *** ببین نور فر جهان آفرین 
تو گفتی بپیکارش از بهر کین *** فرود آمده جبرئیل امین 
تو گوئی هویدا در این کار زار *** بجنگ آمده دادگر کردگار 
خداوند گشته کنون خود نما *** سپهدار رزم است گویا خدا 
زمین و زمان بر خروشد همی *** جهانی چو دریا بجوشد همی 
بلشگر گه شاه کون و مکان *** زمین پر ز نور است تا آسمان 
پر از بانک تکبیر بینی جهان *** زمین برتری جست بر لا مکان 
ز گرد سم اسبها بر سپهر *** هویدا شده صورت مهر و ماه 
ز نور رخ هر یکی بر زمین *** منور شده فرش و عرش برین 
سنانها ز خورشید رخشنده تر *** کمانها ز برجیس تابنده تر 
سپر ها بگردون برافراختند *** ز گردون بخود قبه ها ساختد 
ز تیغ و ز کوپال رزم آوران *** زمین گشته روشن تر از آسمان 
ز بیم و شکوه دلیران جنگ *** ز کیوان و بهرام بزدوده زنگ 
دل تیر و کیوان شده پر ز درد *** ز بیم سپه چرخ را روی زرد 
دل لشگر زن از آن درد خست *** که گشتیم بیهوده ما زن پرست 
سوی شاه مردان نکردیم رو *** سوی زن شدیم از هوس چاره جو 
بدیدار روی جهان آفرین *** نمودیم ما اهرمن را گزین 
بود کار ما تا ابد در زمن *** بهر خانه افسانۀ انجمن 
بود در زمانه بما سرزنش *** ز پاکان و رادان شیرین منش 
که ما از خداوند رو تافتیم *** زنی را سپهدار خود ساختیم 
که ما بر تن خود ستمکاره ایم *** گرفتار بر نفس اماره ایم 
ستمکارگان دیده گیتی بسی *** ستمکار چون ما ندیده کسی 
بسوی زنی راه برداشته *** خداوند بیدار بگذاشته 
گزیدیم دوزخ همه بر بهشت *** ز نیکان گذشته شده یار زشت 
نموده دو بینندۀ خویش کور *** چه خفاش نزد خداوند هور 
بیزدان نگشته ستایش گرای *** ستایشگر دیو ناپاک رای 
چه ما زشت کاری ندیده کسی *** اگر بگذارنیده گیتی بسی صفحه (326)
چنان شور و غوغا بلشگر فتاد *** تو گفتی که بر لشگر آذر فتاد 
بر آمد ز هر گوشه ئی گفتگو *** سران سپه را بپژمرد رو 
بر ایشان سیه گشت روز سپید *** ز جان و تن خود شده نا امید 
سپاه زن هر جایگه انجمن *** که مائیم در دهر کمتر ز زن 
ز مرد آفرین روی بر کاشتیم *** نگاه هوس بر زنی داشتیم 
سر ما بیزدان نیامد فرود *** رساندیم ما اهرمن را درود 
پذیرفته فرمان دیو نژند *** شده دور از داور ارجمند 
بگفتند و از درد گریان شدند *** ز آورد کردن پشیمان شدند 
تزلزل در افتاد در جیش دیو *** بر آمد ز گردان لشگر غریو 
بجان هر یکی هر سوئی چاره گر *** هراسان ز نیروی خیر البشر 
بدل هر یک چاره ئی ساختند *** ز بیچارگی کار پرداختند 
همه جیش زن شد پر از گفتگو *** سران گشته از هر سوئی چاره جو 
زبیر بد اندیش شد دل گرا *** که من چون شوم رزمجو با خدا 
بجنگ خدا تیغ کین چون کشم *** به اختر تن خویش در خون کشم 
بدوزخ بود تا ابد جای من *** بر اهرمن هست مأوای من 
نکرده کسی با خداوند جنگ *** مرا باد از کار خود عار و ننگ 
ز دارای بخشنده رخ تافتم *** سوی اهرمن جایگه ساختم 
سرانجام جایم بدوزخ دراست *** که دشمن بمن دادگر داور است 
بفرمان زن تیغ کین آختم *** بسوی خداوند خود تاختم 
بگریید و با خود بسی گفت راز *** پشیمان شد از کردۀ خویش باز 
پس آنگاه در کار خود چاره جست *** سرانجام رأیش باین شد درست 
سپه هر چه بودش بر خویش خواند *** دلیران خود را بر خود نشاند 
که ما سوی یزدان برون تاختیم *** خدا و خداوند نشناختیم 
سوی لشگر شاه دین بنگرید *** دمی بر زمان و زمین بنگرید 
پر آواز گردیده کون و مکان *** پر از نور از آن سپه آسمان 
ز بس شوکت و نور و فرو شکوه *** نه پیدا از ایشان در و دشت و کوه 
تو گوئی در آن لشگر بیشمار *** خداوند نادیده شد آشکار 
چه پوشیده از آن سپه شد زمین *** فراتر زمین شد ز عرش برین 
در آن جای بگرفته سکان عرش *** زره پوش گشته مقیمان عرش 
پدیدار روی خدای جلیل *** سپهدار یزدان سپه جبرئیل 
زند طعنه ابلیس بر کار ما *** بود تنگ دوزخ سزاوار ما 
بریدیم از چهر دادار مهر *** بسوی زنی بر گشادیم چهر 
کرا کار از کار ما خوارتر *** ندیده دو گیتی ز ما زار تر 
چه گردان شنیدند گفتار او *** ز دو دیده بر رخ نهادند جو 
که ای بهتر و مهتر ما بهوش *** بما چرخ گردید بیداد گوش 
کنون چارۀ کار آسان بود *** باین درد زینگونه درمان بود 
که زین رزمگه زود بیرون رویم *** نخستین از اینجا بهامون رویم 
ز رزم خداوند دوری کنیم *** در این رزم جستن صبوری کنیم 
نه بتوان بر وی خداوند تیغ *** کشیدن در این رزمگه بیدریغ 
در آخر طپیدن بر خاک و خون *** نمودن تن خود بخون لاله گون 
بدوزخ کشیدن سر انجام تن *** بزشتی شدن یار با اهرمن 
بنزد خردمند نبود پسند *** نباشد پسندیدۀ ارجمند 
شدن با خداوند خود جنگجو *** بسوی خداوند پر کینه رو 
نمودن نه این کار فرزانگان *** کجا مینمایند دیوانگان 
ز گفتار ایشان زبیر نزار *** بگریید و گفتا که بد روزگار 
چنین گشت آئین گردان درست *** که پیمان زن را نمایند سست