فوج

احکام مسجد

احداث مسجد

س 865

- روی زمین اصلاحات ارضی، ساختن مسجد و سایر اماکن عمومی از قبیل حمّام و مدرسه و سایر تصرفات جایز است یا خیر؟

- اگر مالکین شرعی راضی به تقسیم نشده‌اند هرگونه تصرفی در آن بدون اذن مالک شرعی جایز نیست.

س 866

- زمین موات از دولت به عنوان اینکه مسجد در آن بسازند گرفته شد در حالی که هدف از گرفتن زمین ساختن حسینیّه است و می‌خواهند حسینیّه بسازند اشکال دارد یا خیر؟

- اگر زمین موات است اشکال ندارد.

س 867

- این جانب چند سال قبل، قطعه زمینی را برای مسجد واگذار کردم تا
جامع الاحکام، ج‌1، ص: 249
اهالی مجاور، اقدام به ساختن مسجد نمایند از آن زمان تا حال حدود هفت سال گذشته، ولی آنها آن زمین را نساختند فقط مقداری حدود دو سه متر خاکبرداری نمودند و اکنون آن زمین به همان وضع افتاده با توجه به اینکه پروانه آن زمین را برای مسجد نیز گرفته‌اند اکنون می‌خواهم آن زمین را جهت ساختمان‌سازی برای خودم که نیاز دارم بردارم، زیرا هنوز بانی برای ساختن مسجد پیدا نشده است، آیا جایز است برای بنده این کار را بکنم با توجه به اینکه به آن احتیاج دارم.

- در فرض سؤال اگر زمین را بعنوان مسجد تحت اختیار مؤمنین قرار داده‌اید و آنها بهمین عنوان چند متر خاکبرداری کرده و پروانه هم گرفته‌اند بعید نیست عنوان مسجدیت محقق شده باشد، بنابراین نمیتوانید آن را برای خودتان‌بردارید.

س 868

- شخصی یک قطعه زمینی وقف مسجد نموده است. چون در محل مسجد موجود است نیازی به احداث مسجد نیست بیشتر به حسینیّه نیاز داریم آیا احداث حسینیّه در زمین فوق اشکال شرعی دارد یا خیر؟

- اگر صیغه وقف خوانده شده باشد و زمین تحویل به متولّی یا مؤمنین داده شده باشد و یا آنکه مالک، زمین را برای ساختن مسجد در اختیار مؤمنین قرار داده باشد و نماز در آن بعنوان مسجدیّت خوانده شده باشد وقف محقق شده و قابل تبدیل نیست و در غیر این صورت اختیار با مالک است.

س 869

- بعد از تقسیم اراضی، کشاورزان این قریه کلًا ملک و اراضی را طبق عرف قبلی ما بین خودشان تقسیم کردند بمدت 50 ساله که بعد از 50 سال مجدداً تقسیم نمایند زمین‌ها از بی‌آبی دیمی بوده تماماً بوسیله چاه عمیق مبدل به باغ انگوری و درخت کاری و اشجار دیگر و ساختمان مسکونی شده که در ساختمان‌ها ساکن هستند فعلًا محلی که بیش از چهار صد خانوار ساکن است و به مسجدهای دیگر دور است در وسط این ساختمان‌ها بنده زمینی دارم بمساحت 400 متر مربع واگذار کردم برای اینکه مسجد بناء کنیم در صورتی که قبلًا با ارباب و صاحب اصلی ملک بتوافق رسیده و رضایت حاصل کردم که از
جامع الاحکام، ج‌1، ص: 250
مالک هم رضایت‌نامه دارم اکنون که بیاری ایزد یکتا و بکمک امام زمان (عج) و بعد بکمک اهالی مسجد را بناء و به ساختن آن مشغول هستیم بعضی از مردم اظهار میدارند این زمین برای مسجد صحیح نیست در صورتی که تقسیم ملک این قریه هیچ ممکن نیست و نمیشود باین دلیل که از سال 42 به بعد ساختمان و باغ درست کرده و اشجار کاشته‌اند لذا استدعا دارم حضرتعالی در این مورد نظر مبارک را بیان فرمائید؟

- در فرض سؤال، چنانچه زمین مذکور، مشاع نبوده و مفروز و معیّن بوده و مالک شرعی آن رضایت داده باشد مسجد نمودن آن بی‌اشکال است و اگر این زمین و زمینهای دیگر مشاعاً متعلق به چند مالک باشد باید همه مالکینی که در آن سهم دارند رضایت بدهند و رضایت یکی از آنها کافی نیست چه برای مسجد قرار دادن و چه سایر تصرفات.

س 870

- چندی پیش دانشگاهی مبلغی به عنوان همیاری به اجبار از دانشجویان جمع می‌کند.
پول به صندوق دانشگاه واریز می‌شود و حساب خاصی برای همیاری وجود نداشته بعد از آن نماز خانه‌ای با پول صندوق دانشگاه که مخلوط با پول همیاری بود ساخته می‌شود و این در حالیست که بعضی از صاحبان پول یعنی بعضی از دانشجویان راضی به دادن این مبلغ نبودند (و این مبلغ اجباراً جمع شده بود) نماز خواندن در این نماز خانه چه حکمی دارد؟

- گرفتن وجه از دانشجویان تابع مقررات اداری دانشگاه است و نباید خلاف مقررات انجام گیرد و لکن نماز خواندن در مسجد که مصالح آن بنحو کلّی خریداری شده است اشکال ندارد.

س 871

- در محل سرآور یک مسجد قدیمی است مخروبه شده است مشغول تجدید بنا شدیم چون پشت مسجد زمین بایری است که سابقاً محل هرانج یعنی هرز آب بوده و قسمتی از آن هم جای حمّام کهنه و قدیمی بوده است که به صورت بایر افتاده است آیا اجازه می‌فرمایید که این زمین به صورت مغازه در آید و بفروش برسد و به مصرف دیوار مسجد برسد یا نه؟

زمین بایر را مجازید به نفع مسجد بسازید و بفروشید ولی زمین جای حمّام قدیمی اگر ساخته شود اجاره آن مصرف حمّام جدید شود.
جامع الاحکام، ج‌1، ص: 251

س 872

- در روستایی از توابع شازند اراک کنار مسجد این روستا سالن غذاخوری درست کرده بودند و به علت کم بود فضای مسجد این سالن را داخل مسجد نموده‌اند. بعضی از اهالی می‌گویند چون در این روستا زمینهای مزروعی وقفی وجود دارد لذا نمی‌شود در این قسمت مسجد نماز خواند و بعضی می‌گویند اصلًا این قسمت زمین وقفی نبوده، در ضمن در زمان حیات متولّی موقوفه از ایشان اجازه گرفته بودند که مسجد را توسعه دهند و ایشان اجازه داده بود. لطفاً حکم نماز خواندن در این قسمت از مسجد را بفرمایید.

- اگر وقفیّت زمین مذکور، ثابت باشد و لو از جهت شهرت، محکوم به وقف بودن است و در این صورت چنانچه متولّی شرعی منصوص دارد می‌توانند زمین را از او به مدت معیّن اجاره کنند و آن را داخل مسجد کنند و مال الاجاره را به مصرف مقرر موقوفه برسانند و اگر متولّی منصوص ندارد با اجازه مجتهد جامع الشرائط به نحوی که ذکر شده زمین را اجاره نمایند و در هر حال با تنظیم مدرک اجاره، کاری کنند که معلوم باشد این قسمت در اجاره مسجد و محدود به مدت اجاره است نه همیشه. و اللّه العالم

توسعه و تعمیر مسجد

س 873

- مسجدی به نام حضرت أبو الفضل (ع) در روستای ملک‌آباد حومه کرج واقع شده است مسجد مذکور نسبت به جمعیّت محل خیلی کوچک و قدیمی است بزرگ کردن ضرورت دارد ما بین آقایان ریش سفیدان اختلاف نظر است عده‌ای می‌گویند مسجد مذکور خراب نمائید و مقدار لازم هم از حیاط مسجد به آن اضافه کنیم همان جای مسجد اول بازهم مسجد بشود حیاطی هم باز باقی بماند و عده‌ای نظرشان این است مسجد قدیمی بماند حیاط مسجد را مسجد درست کنیم در این صورت حیاطی برای مسجد باقی نمی‌ماند از محضر حضرتعالی تقاضا می‌نمائیم از جهت شرع و مصلحت کدام یک نظریه را انتخاب کنیم؟

- در مورد سؤال موافق احتیاط این است که حیاط مسجد بصورت قبلی باقی باشد چنانچه بزرگ کردن مسجد مذکور ضرورت دارد از خانه‌ها و یا زمین مجاور مسجد اگر باشد خریداری و به مسجد اضافه شود. و اللّه العالم 
جامع الاحکام، ج‌1، ص: 252

س 874

- مسجدی چند متر از سطح زمین بالاتر است و زیرزمین هم ندارد آیا می‌توان زیرزمین مسجد مغازه بسازیم و پس از فروش مغازه مخارج آن را صرف مسجد نمائیم؟

- جایز نیست. و اللّه العالم

س 875

- مبلغ پولی جمع‌آوری شده از نمازگزاران مسجد امام سجاد (ع) جهت خریدن خانه‌ای جنب مسجد مذکور ولی با پول جمع‌آوری شده نمی‌شود خانه را خریداری کرد امناء مسجد می‌خواهند زمینی را خریداری کنند و بعداً بفروش برسانند اگر ممکن شد جهت توسعه مسجد به مصرف برسانند آیا این کار جایز است یا نه؟

- پول جمع‌آوری شده برای خرید خانه جهت مسجد را نمی‌توان بدون اجازه تمام دهندگان وجه در تجارت به کار گرفت هر چند بخواهند درآمد آن را صرف مسجد نمایند. و اللّه العالم

س 876

- نظر به اینکه شبستان مسجد بواسطه کثرت جمعیت نمازگزار کفایت نمی‌کند، آیا می‌توانیم قسمتی از صحن مسجد را جزء شبستان قرار دهیم؟

- چنانچه مسجد احتیاج به توسعه داشته باشد توسعه آن بلامانع است لکن در فرض سؤال اگر صحن مسجد به این عنوان وقف شده که به صورت صحن مسجد باشد تغییر آن اشکال دارد. و اللّه العالم

س 877

- مسجدی است بنام مسجد قنبر علی بعضی اشخاص پول نقد و اشیاء دیگر نذر این مسجد میکنند و این مسجد متولّی ندارد و 30 سال بلکه بیشتر است چنین بوده و کسی هم اطلاعی ندارد نذورات چطور مصرف شده این جانب با دو نفر دیگر با نظر بعضی اشخاص این محل متصدی شدیم که این نذورات را جمع کنیم و مصرف این مسجد کنیم و مقداری پول نقد جمع شده در بانک گذاشتیم و بنا داریم صرف مسجد کنیم یعنی برای تعمیر مسجد و اشیائی که این مسجد احتیاج دارد مصرف شود و ما نمیدانیم این کار و این عمل که ما بنا داریم انجام دهیم شرعی است یا نه و ما نمیدانیم این مختصر پولی که نذر کردند آیا صیغه شرعی خوانده شده یا نه و تا بحال کسی بما نگفته ما صیغه شرعی 
جامع الاحکام، ج‌1، ص: 253
خوانده‌ایم آیا این نذرها را فقط برای خود مسجد و تعمیر آن مصرف کنیم یا جهت اقامه روضه‌خوانی و بیان احکام الهی هم می‌شود.

- اگر دهندگان وجوه مصرف خاصی را در نظر نگرفته‌اند و وجوه را در اختیار شما گذارده‌اند که بمصرف مسجد برسانید باید صرف تعمیرات مسجد و آماده بودن آن برای نماز و عبادت بنمائید و اگر برسم گذشته در محلی میگذارند بهمان نحو که در گذشته معمول بوده مصرف شود.

س 878

- نماز خواندن در مکانی که قسمتی از آن به روایت قدیمی‌ها مسجد بوده و قسمتی از آن با تصرف در قبرستان و نبش قبور به دست آمده، چه حکمی دارد؟

- اگر چه تخریب و نبش قبور مؤمنین و تبدیل آن به مسجد جایز نیست لکن نماز خواندن در محلّ مذکور فعلًا اشکال ندارد. و اللّه العالم

س 879

- مسجدی که برای اهلش گنجایش نداشت به منظور توسعه آن را تخریب و مقداری زمین از همسایه مسجد خریداری نموده و ضمیمه مسجد ساختند و در بنای مسجد جدید مقداری از همان مکان ضمیمه شده را نه به قصد مسجد بودن بنا کرده‌اند تا زنان معذور برای استماع مواعظ در آنجا بنشینند. حالا عده‌ای می‌گویند ما به قصد مسجد بودن در اینجا نماز می‌خوانیم که اینجا هم مسجد شود آیا با نماز خواندن آنها به قصد مسجدیّت آنجا مسجد می‌شود یا نه؟

- در فرض سؤال، با نماز خواندن در مکانی که بدون قصد مسجدیّت و برای امر دیگری ساخته شده مسجدیّت محقق نمی‌شود.

س 880

- ساختمان مسجد قبلی را تخریب نموده و با مصالح جدید احداث کرده‌اند ولی یک سالن از حسینیّه به علت کمبود زمین به مسجد اضافه شده. آیا شرعاً ما می‌توانیم بدون به کار بردن دیوار یا نرده فلزی این سالن را جزء ساختمان مسجد قرار دهیم؟

- الحاق سالن حسینیّه به مسجد جایز نیست و باید آن قسمت را با علائم و مشخصات به عنوان حسینیّه طوری محفوظ نگهدارند که برای آیندگان هم اشتباه نشود و بدانند که آنجا جزء مسجد نیست و حسینیّه است.
و اللّه العالم 
جامع الاحکام، ج‌1، ص: 254

س 881

- مسجدی است در محل که نوساز است و برای نمازگزاران محل خوب و هیچ وقت نمی‌شود که برای نمازگزاران کوچک باشد فقط گاهی بر بعضی از افراد که از دنیا می‌روند در این مسجد مجلس برپا می‌شود و از مردم دعوت می‌شود در این مسجد اجتماع نموده برای فاتحه و غذا خوردن آن موقع برای مردم مشکل می‌آفریند آیا می‌شود این مسجد را خراب کرد و بزرگتر نمود؟

- در فرض سؤال، جایز نیست مسجد مذکور، تخریب شود. و اللّه العالم

س 882

- با توجه به توسعه شهر و استقبال عظیم مردم متدیّن در مراسم مسجد جامع قروه اعم از نماز جمعه و جماعات و دیگر اجتماعات مذهبی و شعائر دینی، نیاز به توسعه و نماسازی مسجد از قسمت جنوبی آن است. با عنایت به سند خرید زمین مسجد که در سند قید شده است که زمین و یک باب دکان در زمین‌های فوق الذکر جهت احداث ساختمان مسجد می‌باشد. و با توجه به اینکه مغازه‌های فعلی در قسمت جنوبی مسجد جزء زمین مسجد است و پس از سالهای بعد از خرید زمین ساخته شده است، آیا شرعاً تخریب دکاکین برای توسعه و نماسازی جایز است؟

- اگر زمین برای مسجد و تعلّق به مسجد وقف شده و فعلًا مصلحت مسجد اقتضاء دارد که برای توسعه مسجد و رفع نیاز نمازگزاران ضمیمه مسجد شود تخریب دکاکین اگر موجب تفویت حق شرعی از کسی نشود جایز است.

س 883

- مسجدی است که خود این مسجد محقّر در وسط قطعه زمین مسجد قرار دارد و این قطعه زمین فعلًا قسمتهائی از آن دارای درخت نیست و این قطعه زمین موقوفه همین مسجد است، و لکن فعلًا این قسمت غیر مشجّر درآمدی برای مسجد ندارد و مؤمنین از نظر محقّر بودن مسجد در زحمت هستند. مسأله این است که آیا جایز است قسمت غیر مسجد آن را داخل در مسجد نمایند تا مسجد توسعه پیدا کند یا خیر؟

- در مورد سؤال چنانچه زمین مذکور وقف شده که عوائد آن صرف در مخارج مسجد بشود تبدیل آن بمسجد جایز نیست.

س 884

- مسجدی است که در جنب جنوبی آن کوچه‌ای واقع شده که مورد
جامع الاحکام، ج‌1، ص: 255
عبور و مرور ساکنین دو قلعه که در طرف شرق و غرب مسجد است می‌باشد و در جنب کوچه سه باب منزل است که هیأت امناء مسجد برای توسعه پیدا کردن مسجد و از غربت بیرون آمدن و استفاده مدام از مسجد خریداری نموده‌اند که چنانچه این عمل انجام بگیرد مسجد وسعت پیدا می‌کند و کشیده میشود تا لب خیابان اصلی آیا می‌شود این کوچه را جزء مسجد نموده یا نیاز برضایت ساکنین دو قلعه دارد؟

- در صورتی که کوچه بن بست و متعلّق به ساکنین دو قلعه باشد باید با رضایت آنها باشد و اگر بن بست نیست و شارع عمومی برای همه است جائز نیست جزء مسجد شود.

س 885

- مسجد کوچکی وجود دارد که سنوات متمادی است مخروبه و غیر قابل استفاده می‌باشد بعضی از اهالی محل در نظر دارند نسبت به تعمیر و بازسازی آن اقدام نمایند که در حدّ امکان مورد استفاده بعضی از برنامه‌های مذهبی قرار گیرد در جلو مسجد مذکور قسمتی از کوچه قدیمی وجود دارد که پس از احداث خیابان بکلّی متروک گردیده و به هیچ وجه مورد استفاده عابرین و اهالی محل نمی‌باشد و با دیواری که اطراف آن کشیده شده به صورت محوطه مسجد در آمده چنانچه از لحاظ موازین شرعی تصرف و استفاده از محوطه مذکور جهت ساختمان مرافق مورد احتیاج مسجد بلا اشکال می‌باشد اجازه فرمائید اقدامات لازم به عمل آید؟

- در صورتی که زمین مذکور متروکه و مورد انتفاع احدی جهت عبور و مرور نباشد، ضمیمه کردن آن به مسجد اشکالی ندارد.

س 886

- مسجدی است که نسبت به کثرت جمعیت الآن کوچک است در حالی که اطراف مسجد زمینی دست نخورده و دور مسجد محصور و جزء محوطه مسجد می‌باشد، آیا اجازه می‌فرماید کفش کن و آب دار خانه مسجد را جزء مسجد قرار دهیم و آنگاه کفش کن و آب دار خانه دیگری را در آن زمین عقب مسجد احداث نمائیم؟

- در فرض سؤال، جواز تخریب کفش کن و آبدارخانه و جزء مسجد قرار دادن آنها و احداث کفش کن و آبدارخانه در زمین مذکور بعید نیست.
جامع الاحکام، ج‌1، ص: 256

س 887

- شخصی مسجدی را از بودجه خود و مقداری از کمک مردم ساخته است که حدود 25 سال از آن می‌گذرد و در حال حاضر مسجد جوابگوی همه عزاداران حسینی نیست لذا زمینی را که در پشت آن واقع است خریداری و صیغه مسجد بر آن جاری شده است از طرفی بانی مسجد قلباً راضی نیست که مسجد را خراب کنیم لطفاً مرقوم بفرمایید آیا خراب کردن مسجد قدیمی (البته با توجه به اینکه هنوز قابل استفاده است) و تبدیل کردن آن به یک مسجد بزرگ چه حکمی دارد؟

- اگر ضمیمه نمودن زمین مذکور به مسجد بدون تخریب کلّی آن ممکن باشد که توسعه و تعمیر آن محسوب شود و تخریب و تجدید بنا نباشد ظاهراً اشکال ندارد ولی جواز تخریب آن با اینکه در معرض انهدام نیست محل اشکال است.

س 888

- مقداری از زمین مدرسه‌ای را جزء مسجدی قرار داده‌اند آیا باید این قسمت تخریب شود و به مدرسه واگذار گردد یا اینکه چون ساخته‌اند اشکالی ندارد؟

- فی حدّ نفسه زمینی را که متعلّق به مدرسه است جایز نیست جزء مسجد قرار دهند مگر اینکه کیفیّت وقفیت زمین مجهول باشد.

س 889

- مسجدی فاقد وضوخانه و دستشویی می‌باشد و این در حالی است که جهت تطهیر نمازگزاران به ساخت موارد ذکر شده سخت نیاز است، آیا اجازه می‌فرمایید بجای حوض خانه قدیم که فعلًا متروک است وضوخانه و دستشویی جدید احداث گردد؟

- در مورد سؤال، چنانچه محلّ حوض خانه مذکور را دو طبقه بسازند به این نحو که طبقه زیر را دستشویی و توالت و طبقه بالا یعنی محلّ حوضخانه را جهت وضو خانه آماده نمایید ظاهراً اشکالی ندارد. و اللّه العالم

س 890

- مسجدی در محل است حوضی در وسط آن بود که مرد وزن با ناراحتی از آن وضو می‌گرفتند مدتی است خراب شده دو ایوانچه مختصر در دو طرف مسجد بوده (که ندیده‌ایم کسی در آنها نماز خوانده باشد و نمی‌دانیم برای مسجد هم وقف شده یا نه) که فعلًا مؤمنین به صورت دو وضوخانه زنانه و مردانه 
جامع الاحکام، ج‌1، ص: 257
در آورده‌اند. آیا این کار جائز است یا نه و لازم است برگردد بحال اول و مردم هم بزحمت بیفتند؟

- تبدیل دو ایوان ذکر شده که احیاناً مؤمنین جهت خواندن نماز از آنها استفاده میکرده‌اند به وضوخانه مشکل است.

س 891

- مسجدی را در دو طبقه ساخته‌اند و لوله فاضلاب را با پولیکا از زیر مسجد عبور داده‌اند آیا جایز است یا خیر؟

- در فرض سؤال، اگر بعد از ساخته شدن مسجد مذکور لوله فاضلاب را از زیر آن عبور داده‌اند جائز نیست باید مسیر لوله را عوض کنند و اگر در موقع ساختن مسجد از ابتداء محلی را که زیر مسجد واقع میشده برای عبور فاضلاب قرار داده‌اند با این قصد که بمقدار مسیر لوله جز مسجد نباشد اشکال ندارد.

س 892

- در زیر زمین مسجد توالت احداث کرده‌اند که خود زیر زمین بدون استفاده و بلاتکلیف بوده است و این توالت جدید الاحداث است و ضمناً این بخش که توالت مسجد در آن واقع شده است قبل از احداث توالت به نیّت مسجد بعداً خریداری شده و به مسجد اوّلی ضمیمه شده است آیا احداث توالت در چنین زیر زمینی جایز است یا خیر؟

- از مورد شخصی اطلاعی نداریم بطور کلّی محلی که بعنوان مسجد وقف و در آن اقامه نماز شده احداث توالت در قسمت زیر زمین مسجد جایز نیست و چنانچه جهلًا توالت احداث شده باید تخریب و محل از نجاست تنظیف و تطهیر شود بلی چنانچه از اوّل موقع وقف کردن زمین جهت مسجد قسمت زیر زمین آن جهت دست‌شوئی و توالت در نظر واقف بوده احداث توالت در آن محل اشکال ندارد.

س 893

- مسجدی بنا گردیده است که در حیاط آن مسجد، سرداب ساخته شده که برای توالت و وضوخانه و انبار که طبقه دوم را برای خانم‌ها مسجد ساخته‌اند که نماز جماعت بخوانند و عزاداری نمایند آیا آن طبقه دوم در حکم مسجد است یا اینکه در حکم مسجد نیست؟ (چون در سرداب آن توالت و وضوخانه و انبار قبلًا ساخته شده است)؟

- در فرض سؤال اگر واقف ابتداءً سرداب زیر صحن مسجد را برای توالت 
جامع الاحکام، ج‌1، ص: 258
و طبقه دوم را برای مسجد قرار داده باشد طبقه دوم حکم مسجد را دارد و اگر طبقه تحتانی را توالت و فوقانی را جدا از معبد مسجد و صحن مسجد قرار داده ظاهراً حکم مسجد را ندارد و جواز تغییر عنوان آن محل اشکال است و به هر حال نماز خواندن خانمها در آن مکان جایز است.

س 894

- اگر مسجد را تخریب کنند و یا بواسطه زلزله تخریب شود و چون جای وضو و انباری و غیره نداشت آن مسجد را دو طبقه بسازند و زیر زمین آن را برای استفاده انباری و جای وضو و غیره قرار بدهند آیا جایز است یا خیر؟

- استفاده از طبقه تحتانی معبد مسجد بعنوان امور مذکوره جایز نیست.

س 895

- زمینی را از پول اهل محل خریداری نموده که بعداً مسجد بسازند اکنون که هیأت امناء مسجد تشکیل شده قصد دارند فقط طبقه فوقانی را مسجد قرار دهند و زیر زمین را چند قسمت نموده، هر قسمت را برای کاری سالن سخنرانی کتابخانه دستشوئی توالت و غیره تا احکام مسجد بر آن جاری نباشد آیا بنظر مبارک صحیح است.

- در مورد سؤال: راجع به کیفت بناء طبقه تحتانی مسجد از اهل محلّ که با پول آنها زمین مذکور خریداری شده اجازه بگیرند.

تصرف در وسایل مسجد

س 896

- مسجد قدیمی که سقف آن چوب بوده حال سقف آن را به آهن تبدیل کرده‌اند و چوبها که سالم و قابل استفاده است و تعداد قابل ملاحظه ای هم هست موجود است آیا اجازه میفرمایند این چوبها به اشخاص فروخته شود و پول آن را برای مسجد بمصرف برسانند و آن اشخاص نیز اجازه داشته باشند این چوبهایی که سابقاً وقف مسجد بوده بخرند و در منازل شخصی بکار ببرند؟

- در مورد سؤال، چنانچه چوبها در همین مسجد و در سایر مساجد محل نیاز نباشد فروش آن اشکال ندارد و برای خریدار هم بی‌اشکال است و باید پول آن صرف احتیاجات همین مسجد شود ولی اگر چوبها و لو در مسجد دیگر برای سقف زدن و مانند آن محلّ نیاز باشد باید به آن مسجد داده شود بلا عوض و در این صورت فروش جایز نیست.
جامع الاحکام، ج‌1، ص: 259

س 897

- مسجدی داریم که در طرف شمال آن ساختمان حسینیّه قدیمی است که مورد استفاده دوستداران حسین ابن علی علیه السلام قرار می‌گیرد فاقد فرش است و مسجد مذکور که نوسازی شده فرش نو بقدر کافی دارد و تعدادی فرش کهنه قدیمی دارد آیا شرعاً می‌توانیم از فرش‌های کهنه و قدیمی مسجد که مورد لزوم آن نباشد در حسینیّه مذکور مورد استفاده قرار دهیم؟

- شایسته است مؤمنین برای حسینیّه مذکور فرش تهیه نمایند و نسبت به سالار شهیدان حضرت ابی عبد الله الحسین (ع) بیشتر ابراز علاقه نمایند و فرشهای مسجد را بمسجد دیگر هم نمی‌توان داد بلکه باید در صورت مفروضه از فرشها بطور تناوب در خود مسجد مذکور استفاده شود.

س 898

- امام جماعت مسجدی برحمت الهی پیوسته است ایشان در حال حیات زحمات این مسجد را سالیانی بعهده داشته است و خود مسجد هم درآمدهائی از قبیل اجاره خانه و زیرزمین و غیره دارد که برای امام جماعت و دیگر خرج‌های مسجد مصرف شود و چیزی در این رابطه از مردم جمع‌آوری نمیشود با توجه باین امور آیا می‌شود از درآمد این مسجد به خانواده پیشنماز متوفای این مسجد کمک کرد؟
(توضیح اینکه مبالغی در فوت آن مرحوم در تدفین و شب هفت و غیر خرج شده حکمش چیست)؟

- اگر مصرف درآمدهای مذکور مسجد، امام جماعت مسجد است فعلًا که امام جماعت مرحوم شده باید به مصرف امام جماعت فعلی برسد و دادن آن به خانواده آن مرحوم وجه شرعی ندارد بلی شایسته است مؤمنین برای قدردانی از آن مرحوم از طرق دیگر مساعدت کنند و مخارجی را که بعد از فوت امام جماعت در مراسم تدفین و غیره شده اگر از درآمدهای مذکور بوده باید کسانی که خرج کرده‌اند جبران کنند و مصرفی که برای امام جماعت تعیین شده از اینگونه مصارف انصراف دارد.

س 899

- مسجدی اثاث‌هائی از قبیل آفتابه لگن و غیره دارد که در حال حاضر از آن وسائل استفاده نمیشود روی هم انباشته و جا را اشغال نموده است 
جامع الاحکام، ج‌1، ص: 260
آیا اجازه می‌دهید آنها را به وسائلی که فعلًا مسجد نیازمند است تبدیل نمود؟

- اثاث مذکور اگر در مساجد دیگر هم قابل استفاده نیست مجازید آنها را بفروشید و با بهای آن لوازم مورد نیاز مسجد را تهیه نمائید.

س 900

- مدتی است که مسجدی در یکی از روستاهای حومه اراک بخاطر مهاجرت مردم در فصل زمستان مورد استفاده قرار نمی‌گیرد در حال حاضر خبر رسیده است مقداری از اجناس مسجد را از قبیل مهتابی، پنکه سقفی و بعضی اساسهای دیگر مسجد را از مسجد سرقت کرده‌اند آیا می‌شود به مسجد دیگر بدهیم یا نه؟

- در فرض سؤال، چنانچه اثاثیه مسجد مذکور، در معرض سرقت است باید بطور امانت در نزد کسی و یا در مسجد دیگر گذارده شود تا محفوظ بماند و در تابستان که به محل می‌روند به مسجد مذکور برگردانند و از آن استفاده کنند و اگر این کار ممکن نباشد به مسجد مجاور بدهند تا مورد استفاده قرار بگیرد ولی در این صورت نیز هر وقت ایمن از سرقت شدند لازم است برگردانند.

س 901

- اخیراً اهالی روستائی از توابع اراک این ده را تخلیه کرده‌اند و مصلحت در این بوده که ما وسایلی را که مربوط به مسجد بوده تخلیه کرده و به ده دیگری که در آنجا سکونت داریم ببریم تکلیف این وسایل چیست؟

- در مورد سؤال، چنانچه وسایل مذکور به هیچ وجه در مسجد مذکور مورد استفاده نیست و لو از این جهت که محل خالی از سکنه است آن وسایل را به مسجد محل دیگری که نزدیک به آنجا است و وسایل در مسجد آن محل مورد استفاده قرار می‌گیرد، منتقل نمایید. و اللّه العالم

س 902

- سه تخته فرش از مسجدی سائیده و نخ‌نما شده است که در شأن مسجد نمی‌باشد، فردی پیدا شده است که پنجاه هزار تومان بالاتر از قیمت می‌خرد آیا این کار جایز است؟

- در صورتی که فرشها وقف بر مسجد شده باشند مادامی‌که انتفاع از آنها در آن مسجد یا مسجد دیگر ممکن باشد فروش آنها جایز نیست ولی اگر ملک مسجد
جامع الاحکام، ج‌1، ص: 261
باشد مثل اینکه تملیک مسجد شده باشد یا برای اینکه ملک مسجد باشد، خریداری شده باشد در صورتی که تبدیل آنها بمصلحت مسجد باشد جواز تبدیل بعید نیست.

س 903

- چراغ توری مسجد که قابل استفاده نیست، یا خیلی کم از آن استفاده می‌شود آیا می‌شود فروخت و پولش را خرج چراغ لامپ و غیره که مربوط به مسجد است نمود یا نه؟

- اگر استفاده از آن چراغ در مسجد و لو کم ممکن باشد فروش و تبدیل آن جائز نیست بلی اگر به هیچ وجه قابل استفاده در آن مسجد و یا مسجد دیگر نباشد فروش و تبدیل آن به لامپ و لوازم روشنائی دیگر مانعی ندارد.

س 904

- مسجدی فرشهای کهنه و قدیمی و بعضی ارزشمند دارد که نگهداری آنها تقریباً مشکل شده است آیا متولّی می‌تواند با فروختن آنها فرشهایی نو و جدید تهیه نمایند یا خیر؟
س 905- بعضی از اهالی فرشهای کوچک در حد یک متر و یا بیشتر را که عموماً ارزشمند می‌باشند وقف بر مسجد کرده‌اند آیا تبدیل این فرشها را با فروختن به فرشهای بزرگتر اجازه می‌فرمائید یا خیر؟

- تا موقعی که حفظ و استفاده از آنها مقدور است تبدیل و یا فروش آنها جائز نیست هر چند استعمال موجب تنزّل قیمت آنها شود.

س 906

- در روستای چوگان از توابع سنقر مسجدی است که دارای قرآن‌های قدیمی و کتابهای دعای قدیمی است و در معرض دستبرد می‌باشند چون جنبه تاریخی دارند لذا نظر شما در این مورد و خروج قرآنها از مسجد چیست؟

جامع الاحکام ؛ ج‌1 ؛ ص261

- در مورد سؤال، قرآنهای مذکور و همچنین کتب دعا را باید از دستبرد محافظت نمایند تا در مواقع مقتضی مؤمنین از آنها استفاده نمایند فروختن و تبدیل و یا کنار گذاشتن آنها که بکلّی از دسترس و استفاده مردم خارج بشود جائزنیست.

س 907

- در مسجدی چند عدد زیلو میباشد که مؤمنین میگویند قابل استفاده نیست آیا میشود فروخت و با پول آنها برای مسجد فرش خرید؟

- در مورد سؤال چنانچه زیلوهای مذکور وقف مسجد است اگر در آن 
جامع الاحکام، ج‌1، ص: 262
مسجد به هیچ وجه قابل استفاده نیست باید ببرند به مسجدی که میشود در آن مسجد از آنها استفاده کرد بلی چنانچه زیلوها در هیچ مسجدی قابل استفاده نباشد جایز است آنها را بفروشند و با پول آن برای مسجد مذکور فرش تهیه کنند.

س 908

- آیا وسایل مسجد و حسینیّه را می‌توان به جاهای دیگر برای استفاده عمومی انتقال داد یا نه؟

- در صورتی که اشیاء و وسائل مسجد یا حسینیّه‌ای وقف بر خصوص همان مسجد یا حسینیه باشد جایز نیست بجای دیگر انتقال داده شود.

س 909

- بمرور زمان وطی سالیان گذشته با تلاش در این مسجد وسائل منقولی که در جهت بزرگداشت هر چه باشکوهتر جشن میلاد امام زمان «ارواح العالمین له الفداء» به هر نحوی بکار می آید جمع‌آوری گردیده است که وجوه وسائل یاد شده از طریق کمکهای مردمی که جهت بزرگداشت جشن نیمه شعبان جمع‌آوری میگردد، پرداخت شده است 
«1» آیا اجازه میدهید از وسائل مذکور در غیر بزرگداشت جشن نیمه شعبان مثلًا در برپائی ایام موالید ائمه اطهار «علیهم السلام»، غدیر و محافل قرآنی ایام شهادت معصومین و مراسم ملّی در این مسجد استفاده گردد؟
«2» گاهی بعضی از مساجد و مراکز مختلف بجهت نیازشان از وسایل یاد شده طلب مینمایند، در این مورد نیز حکم شرعی را بیان فرمائید.

- «1 و 2» در هر دو مورد میزان نظر کمک کنندگان است و اگر دسترسی به آنها بعلت عدم شناخت آنها یا هر جهت دیگری ممکن نباشد فقط باید در مراسم بزرگداشت نیمه شعبان از آنها در همان مسجد استفاده شود بلی بقرینه حال مؤمنین میتوان شمول نظر آنها را نسبت به موالید سائر ائمه اطهار سلام اللّه علیهم اجمعین و عید سعید غدیر و مراسم سوگواری و روزهای شهادت آن بزرگواران که در آن مسجد برگزار می‌شود استفاده نمود ولی به هر حال در غیر این موارد اسلامی و مذهبی استفاده از آنها جایز نیست.

س 910

- آیا اساسی که وقف مسجد شد برای جشن عروسی یا جشنهای دیگر می‌شود استفاده کرد؟

- با فرض اینکه اثاث وقف مسجد شده استفاده از آن در جشن عروسی 
جامع الاحکام، ج‌1، ص: 263
جایز نیست بلی اگر جشن مذهبی جهت تولد ائمه: و مانند آن در مسجد برگزار شود استفاده از اثاث مسجد اگر وقف به جهت خاصی نباشد مانعی ندارد. و اللّه العالم

س 911

- آیا فرش یا موکت مسجد را جهت استفاده در منزل برای مجالس ختم یا عروسی و غیره میتوان از مسجد خارج نمود یا خیر و آیا خادم مسجد چنین اجازه ای را برای آن کار دارد یا خیر؟

- بطور کلی استفاده از فرش و سایر لوازم مسجد در خارج از مسجد جایز نیست و خادم مسجد حق ندارد با خارج کردن لوازم از مسجد موافقت نماید.

س 912

- با مرور زمان وسائلی در مسجد جمع شده که از مایحتاج آن اضافه است آیا می‌شود آن وسایل قبلی را فروخت و با پول آن وسایل مورد نیاز دیگر را خریداری نمود؟

- در مورد سؤال، چنانچه عین وسایل مذکور در آن مسجد و لو در زمان آینده قابل استفاده نباشد باید عین آنها را بدهند که در مسجد دیگر از عین آنها استفاده نمایند و اگر در هیچ مسجدی قابل استفاده نباشند مجازید آنها را بفروشید و وسایل دیگری از نوع آن وسایل جهت همان مسجد تهیه نمایید بلی اگر بتوانند به تناوب از آنها استفاده کنند یعنی گاهی از قسمتی از آنها و گاهی از قسمت دیگر باید نگهدارند و حق فروش یا دادن به مسجد دیگر را ندارند. و اللّه العالم

س 913

- مجلس فاتحه که در مسجد برگزار می‌شود آیا از استکانها و میکرفون و بلندگو و قالی مسجد می‌شود استفاده کرد و آیا مسجد می‌تواند از آنها اجرت بگیرد؟

- در فرض سؤال چنانچه وسائل مذکور باین نحو وقف شده باشد که در مسجد از آنها استفاده شود و لو بعنوان مجلس فاتحه اشکال ندارد لکن بهای برق مصرف شده را صاحب مجلس باید بدهد و اگر وقف بنحوی بوده که شامل مجالس فاتحه نمیشده استفاده از آن برای مجالس فاتحه جائز نیست هر چند بعنوان اجرت مبلغی از صاحب مجلس بگیرند.
جامع الاحکام، ج‌1، ص: 264

تبدیل و تخریب مسجد

س 914

- مسجدی است در شهرستان یزد به طول و عرض 5* 5 مسجد قدیمی بوده و در زیر زمین واقع شده بطوری که سقف قسمتی از آن با کف کوچه همسان است. به دلیل اینکه بد مسیر بوده و انصافاً موجبات محرومیت اهالی شده و مورد بی‌توجهی کامل قرار گرفته بود و نزدیک به 15 سال متروکه و محل ارتکاب انواع کارهای خلاف شرع و اخلاق (از قبیل اعتیاد، مسائل اخلاقی مفسده‌دار و مخفیگاه دزدان) گشته بود در سال 1370 با همّت 4 نفر از جوانان محل تعمیر جزئی و افتتاح گردید که تا کنون نماز جماعت و دعای ندبه و جلسات قرآن در آن برپاست لکن چون مسجد تقریباً به صورت مخروبه درآمده است و ترکهای متعدد دارد و از طرفی فاقد دستشویی و توالت و فضای مناسب می‌باشد با تلاش پیگیر، زمینی در حدود 400 متر مربع چسبیده به محل مسجد تهیه شده است اکنون می‌خواهیم چنانچه شرع مقدس اجازه دهد قسمتی از مسجد را به کوچه بیفزائیم تا هم برای مسجد بهتر شود و هم برای اهالی رفع مشکل شود. و در مقابل چند برابر به وسعت مسجد افزوده و با یاری خداوند متعال یک مجموعه فرهنگی جامع که مورد رضای حضرت مهدی (ع) باشد ایجاد نمائیم بدیهی است ضمن مساعدت همه جانبه حضرت عالی در این زمینه، ما نیز در مقابل شرع مقدس خاضع و فرمانبرداریم.

- خداوند به شما در مقابل خدماتی که کرده‌اید پاداش مضاعف عنایت فرموده و شما را همیشه به امور خیر موفق بدارد و البته کار خیر کاری است که در نظر شرع مقدس خیر محسوب شود ترمیم بعض نواقص مسجد مذکور، و ضمیمه نمودن زمین مجاور به آن همه خیر است ولی مسجد تا ابد مسجد است و قابل تبدیل نیست حتی نسبت بمقدار بسیار مختصر بنابراین جایز نیست چیزی از آن به کوچه افزوده شود ان شاء اللَّه همیشه موفق باشید.

س 915

- شخصی زمینی جهت مسجد واگذار نموده و صیغه عربی جاری نشد و به اندازه دو متر دیوار مسجد ساخته شد امّا هنوز مسجدیت بر آن ثابت نشد اتفاقاً جایش بسیار ناهموار است حتی جائی واقع شد که زباله‌های همسایگان در آن ریخته میشود آیا میشود این مسجد را بفروشند و جای مناسبی 
جامع الاحکام، ج‌1، ص: 265
دیگر برای آن مسجد مشخص کند لطفاً جواب را مرقوم فرمائید تا اینکه اهالی محله بدون مسجد نمانند.

- در فرض سؤال، که زمین را جهت مسجد در اختیار مؤمنین قرار داده و مقداری هم از دیوار مسجد بنا شده فروش و تبدیل آن محلّ اشکال است و لو اینکه هنوز نمازی بعنوان مسجد در آن محلّ خوانده نشده باشد.

س 916

- مسجدی چندین سال می‌باشد که ساخته شده فعلًا می‌خواهند مقداری از مسجد به حیاط و مقداری را هم به کوچه بدهند آیا صحیح است یا اشکال دارد؟

- آنچه بعنوان مسجد ساخته شده و در اختیار مردم بوده و در آن نماز خوانده‌اند واگذاری آن به کوچه و یا حیاط مسجد جائز نیست.

س 917

- مسجدی در این محل بوده قدیمی و با خشت و گل ساخته شده بود و در حال حاضر بکلّی خراب شده و مسجدی نیز در محل وجود ندارد و در ضمن مسجد محل کوچک بوده و از طرفی اشخاص خیّری زمین خوب برای ساختمان مسجد واگذار کرده‌اند که برای ساختمان مسجد خیلی مناسب‌تر از جای قبلی است.
سؤال از محضر مبارک این است که آیا اجازه میفرمائید که مسجد در زمین مناسب تر ساخته شود و چون هزینه ساختمان تقریباً سنگین است لااقل در زمین مناسب‌تر ساخته شود؟

- مسجد قبلی و لو خراب شده باشد از مسجد بودن خارج نمیشود سزاوار است اهالی محترم همان مسجد قبلی را تعمیرکنند البته بزرگ نمودن آن مسجد اگر محل دارد و همچنین ساختمان مسجد دیگر مانعی ندارد.

س 918

- روستای ما بیش از سه هزار جمعیت دارد و فعلًا شش مسجد وجود دارد، شخصی زمینی را وقف مسجد کرده و الآن هم به آن مسجد نیازی نیست و اطراف آن زمین مذکور هم دیواری کشیده نشد و نمازی هم در آن خوانده نشد و فعلًا محل رفت و آمد و ریختن زباله شده و در ضمن آن شخصی که این زمین را وقف کرده از دنیا رفته، سؤال ما این است. آیا اجازه میدهید آن زمین را
جامع الاحکام، ج‌1، ص: 266
بفروشیم؟ و اگر اجازه فروش دادید آیا پولش را می‌توانیم خرج عمران روستا از جمله آسفالت کنیم؟

- در مورد سؤال، چنانچه در زمین مذکور بعنوان مسجدیّت آن محلّ نمازی خوانده شده و یا اگر نماز خوانده نشده مسلمین آن زمین را از واقف بعنوان زمین مسجد تحویل گرفته و دور زمین دیوار مختصری و یا علامت دیگری قرار داده باشند فروش و تبدیل آن جائز نیست ولی اگر نمازی در آن محلّ بعنوان مسجد خوانده نشده و مسلمین هم بنحو مذکور آن را تحویل نگرفته‌اند قبض محقق نشده و وقف باطل است و زمین متعلّق بورثه واقف زمین است میتوانند بفروشند و پول آن را در هر موردی که خواستند مصرف کنند.

س 919

- زمینی را صیغه وقف خوانده‌اند برای مسجد و فعلًا بصورت مسجد می‌باشد و تقریباً شانزده متر از آن زمین بَرِ خیابان می‌باشد و مناسب یک باب مغازه می‌باشد از جهتی هم این مسجد موقوفه ندارد آیا برای هزینه حقوق خادم و آب و برق و گاز اجازه می‌فرمائید این زمین مغازه شود و مال الاجاره آن را برای تأمین هزینه مسجد بمصرف برسانند؟

- در فرض مذکور تبدیل زمین مسجد به مغازه جائز نیست.

س 920

- در روستائی ارامنه زندگی میکردند زمانی که از آنجا رفتند مسلمانان آنجا را خریدند و ساکن شدند و کلیسای آنها را به مسجد تبدیل کردند حالا شخصی حاضر شده آن مسجد را خریداری کند و جای آن را منزل مسکونی بسازد برای خودش و با پول آن در جای دیگری مسجد بسازند و مردم هم کمک می‌کنند حالا بفرمائید:
1- زندگی کردن در آن منزلی که در جای مسجد ساخته شده است آیا جایز و صحیح است یا خیر؟
2- نماز خواندن در آن مسجدی که با پول آن مسجد اولی ساخته شده است صحیح میباشد یا خیر؟

1 و 2- در فرض سؤال که کلیسا را قبلًا خریداری و تبدیل به مسجد نموده‌اند دیگر خرید و فروش و تبدیل آن بخانه و غیره جائز نیست یعنی کلیسای قبلی فعلًا مسجد است و احکام مسجد بر آن مرتّب است مثلًا تنجیس آن و توقف 
جامع الاحکام، ج‌1، ص: 267
جنب در آن حرام است و منزل کردن آنجا غصب و حرام است و نماز خواندن در محلی که با پول مسجد قبلی خریدار شده و مسجد ساخته شده اگر معامله بصورت عین به عین بوده معامله باطل و نماز خواندن در آنجا اشکال دارد ولی اگر معامله بذمّه بوده نماز اشکال ندارد.

س 921

- چنانچه چند نفر به علت عدم توجه به مسأله شرعی مسجدی را به بهانه تعریض خیابان بکلّی خراب کرده باشند و حال آنکه بودن مسجد ضرری به خیابان نداشته اکنون وظیفه آن چند نفر و سایر مسلمانان نسبت به زمین و مصالح آن مسجد چیست؟

- حکم مسأله واضح است تخریب مسجد مذکور جایز نبوده، کسانی که مسجد را تخریب نموده‌اند باید دوباره مسجد را بسازند و زمین آن هم و لو ساختمان آن تخریب شده باشد حکم مسجد را دارد و تنجیس آن حرام است و همچنین سایر احکام مسجد بر آن مرتب می‌شود. و اللّه العالم

س 922

- تخریب بعضی از مساجد به علت واقع شدن آنها در عقب‌نشینی خیابان به نظر حضرتعالی جایز است؟

- تخریب مسجد جایز نیست. و اللّه العالم

س 923

- مسجدی وقف در زمین وقف است آیا می‌شود آن را به حسینیّه تبدیل کرد و اگر قابل تبدیل باشد آیا احکام مسجدیّت از بین می‌رود یا خیر؟

- تبدیل مسجد به حسینیّه جائز نیست و احکام مسجد باقی است.

س 924

- عکس مسأله بالا چطور است حسینیّه موقوفه در زمین موقوفه را به مسجد تبدیل کرد؟

- تبدیل حسینیّه نیز به مسجد جائز نیست.

س 925

- اطاق مخروبه‌ای است کنار نهر آب که آنجا غسّالخانه بوده و برای رفع سرما و گرما اطاقی ساخته بودند بعد از مدتی در لسان بعضی‌ها گفته شده مسجد بابائی و مدتی داخل آن کوزه‌گری می‌کردند و گاهی هم محل بلیطفروشی شده و استفاده مسجدیّت نداشته با این سابقه آیا می‌شود این اطاق 
جامع الاحکام، ج‌1، ص: 268
مخروبه را فروخت و بمصرف مسجد دیگری درآورد یا خیر؟

- از وضع اطاق مذکور اطلاعی نداریم بطور کلّی اگر مسجد باشد قابل فروش نیست و همچنین اگر وقف باشد و مجوّز شرعی برای فروش آن نباشد و شهرت محلی برای اثبات وقفیّت کافی است.

انجام کارهای متفرقه در مسجد

س 926

- آیا در اطاقهای مربوط به مسجد، دائر کردن کلاسهای آموزشی علوم جدید توسط معلمین و مربیان مسلمان و مؤمن با رعایت شئونات مسجد جایز است یا نه؟

- اطاقهایی که از مرافق مسجد است و برای جهات و نیازهای مربوط به مسجد وقف شده باید برای همان جهات استفاده شود الوقوف حسب ما یوقفها اهلها. و اللّه العالم

س 927

- تعدادی دست به کار شدند و با جمع‌آوری اعانه از مردم محل و مؤمنین مسجدی را بنا نموده‌اند الحال مسجد تکمیل است و نماز جماعت همیشه در طول سال اقامه میگردد و در کنار نماز جماعت فعالیتهای فرهنگی اجتماعی و دینی نیز انجام میشود به سرپرستی امام جماعت مسجد محل، و حالا آن افرادی که در بنا مسجد شرکت کرده بودند مانع فعالیتهای فرهنگی دینی در مسجد هستند افرادی خاص میباشند که ادعا می‌کنند مسئولیّت مسجد متعلّق به آنها میباشد از حضرتعالی تمنّا دارم بفرمائید آیا صحیح است نماز خواندن در آن مسجد یا خیر؟ و آیا امام جماعت میتواند در امر هیئت امنا و تعیین یا برکناری آنها دخالت نماید؟

- در فرض سؤال، چنانچه فعالیتهای مذکور بر خلاف شرع نباشد و مزاحمت با اقامه نماز و شئون کلّی مسجد نداشته باشد مانع ندارد و در هر حال نماز در آنجا بی‌اشکال است و نسبت به تعیین یا برکناری امناء، موارد مختلف است و بطور کلّی امور مسجد قابل اختصاص به اشخاص معیّن نیست.

س 928

- نظر مبارک شما پیرامون نمایش فیلم و برگزاری کلاسهای آموزش 
جامع الاحکام، ج‌1، ص: 269
ورزشهای رزمی و کاراته جهت جذب نوجوانان به سمت مساجد علاوه بر تدریس قرآن و احکام چیست؟

- اگر معرض ایذاء و یا مجروح نمودن دیگری و یا آنچه دیه دارد مانند سیاه شدن یا سرخ یا کبود شدن عضو نباشد فی حد نفسه اشکال ندارد ولی اجرای این برنامه‌ها در مساجد اگر موجب گریز مردم از مسجد نشود سبب جذب واقعی اشخاص به مسجد نمی‌شود. و اللّه العالم

س 929

- مسجد جامع جهرم دارای شبستانی قدیمی است که از 13 آن بعنوان انبار مسجد استفاده میشود و دو قسمت دیگر آن استفاده مؤثری نمیشود و درب آن بسته است در این مسجد پایگاه مقاومتی دارای یکصد نفر جوان فعال بسیجی وجود دارد که به سبب نبودن جا اجرای برنامه‌های پایگاه (شامل برنامه‌های فرهنگی، عقیدتی، سیاسی، مذهبی، نظامی، فوق برنامه و تقویتی) و کلاس‌های مربوطه با مشکل مواجه است. حال با توجه به مراتب فوق این سؤال مطرح است که:
1- آیا امکان اینکه دو قسمت دیگر شبستان مسجد در اختیار پایگاه مسجد قرار بگیرد، هست یا خیر؟
2- از شبستان مسجد میتوان بعنوان اجرای برنامه‌های فرهنگی، مذهبی، عقیدتی سیاسی و نظامی و فوق برنامه استفاده کرد یا خیر؟
3- در صورت مثبت بودن جواب‌های فوق آیا امکان دارد بمنظور استفاده بهینه از شبستان آنجا را با تیغه‌های آجری به قسمت‌های مختلف جهت کلاسهای یاد شده تقسیم نمود یا خیر؟

- مسجد پایگاه عموم مسلمانان برای عبادت و خداپرستی و معبد عام و مرکز و محلّ حضور و اجتماع همگان برای نماز و اداء جمعه و جماعات و تبلیغ اسلام و بیان معارف و احکام و تکالیف آنان است تعلیم و تعلّم فرهنگ و عقیده و اصول و فروع دین و مذهب و هدایتهای اخلاقی و سیاسی و اجتماعی و اقتصادی همه در پرتو تعالیم اسلامی از صدر اسلام و بوسیله شخص پیغمبر اسلام (ص) در مسجد برقرار گردیده و تشکیل حلقات و حوزه‌های درس تا امروز هم در مساجد ادامه دارد، ولی در بنیاد مساجد آنچه اصل و جامع تمام این فوائد است نماز و اقامه جمعه و جماعات است باید اجراء برنامه‌های دیگر مزاحم 
جامع الاحکام، ج‌1، ص: 270
با این برنامه و سبب کم رنگی آن نشود تدریس و تعلیم قرآن مجید و معارف اسلام و رسیدگی بامور مسلمانان و جمع‌آوری اعانات و تعظیم شعائر و جلسات خیریه و همکاری‌های بسیجی و امر بمعروف و نهی از نمکر و کارهای دیگر از این قبیل مربوط به شئون اسلام و اصلاح امور مسلمین همه در مسجد بشرط عدم مزاحمت با اقامه نماز و عدم تغییر عنوان مسجد و عدم اختصاص کل یا بعض آن بگروه معیّن، یا اقدام خاص مانع ندارد ولی تصرّف مسجد و اختصاص آن بعنوان مرکز درس یا کلاس رسمی هر چند درس قرآن باشد یا مرکز خیرات و اعانه‌رسانی یا پایگاه بسیج و جهاد که در حیطه خاص این امور قرار بگیرد جایز نیست. و اللّه العالم.

س 930

- در یک مسجد دو باب حجره به همیاری مردم و مؤمنین برای وسائل و ضروریات مسجد در صحن مسجد ساخته‌ایم آیا می‌توانم اثاثیه مسجد را خارج و پایگاه بسیج نمایم؟

- در مورد سؤال خارج کردن اثاثیه مسجد از حجره‌های مذکور و هرگونه تصرف در آن در غیر جهت وقف جایز نیست در صورت نیاز مناسب است مردم و یا مسئولین اقدام کنند و محلی برای پایگاه بسیج تهیه نمایند.

س 931

- زمینی را وقف مسجد نموده‌اند زیر زمین مسجد ساخته شده است هنوز همکف ساخته نشده است در ضمن محل نیاز به کتابخانه هم دارد و از طرف دیگر درخواست نموده‌اند برای کانون فرهنگی و ورزشی آیا جهت اجاره دادن به کانون درست است یا خیر؟

- زیر زمین مسجد حکم مسجد را دارد و اجاره دادن آن صحیح نیست و بطور کلی استفاده از موقوفه در غیر عنوانی که برای آن وقف شده مطلقاً جائزنیست.

س 932

- این جانب زمینی واقع در کوی پاسداران جهت مسجد واگذار کردم و گفتم به شرط اینکه در این زمین پایگاه بسیج زده نشود زمین را برای مسجد می‌دهم و الّا نمی‌دهم آیا بسیج سپاه می‌تواند بدون رضایت در این مسجد پایگاه بزند؟

- احداث پایگاه در زمین واگذار شده برای مسجد جایز نیست.
جامع الاحکام، ج‌1، ص: 271

س 933

- رسم است مجالس ترحیم در مساجد برگزار میشود و اگر مجلس ترحیم مزاحم نمازگزاران و یا کسانی که بنوافل و تعقیب اشتغال دارند بشود آیا برگزاری مجلس ترحیم شرعاً چه صورت دارد؟

- حرام است.

مسائل متفرقه مسجد

س 934

- در حدود چهارصد سال پیش شخصی مسجدی را بنام خود بنیان گذاشته و تولیت آن را نسلًا بعد نسل به فرزندان ذکور سپرده از آن زمان تاکنون تمام امورات مسجد حتی تعیین امام جماعت مسجد بعهده نایب التولیه بوده است و امام جماعت مسجد هیچ‌گونه دخالتی در امورات مسجد نداشته است. در حدود 10 سال پیش قسمت اعظم مسجد بصورت مخروبه درآمده و با کمک اهالی محل بازسازی گردیده آیا اکنون که مسجد توسط اهالی محل بازسازی شده نایب التولیه می‌تواند خود به تنهایی هیئت امناء تعیین و در امورات مسجد همچون قبل دخالت نماید؟
ضمناً جهت برگزاری مجالس ترحیم مبالغی بی‌حساب بعنوان کمک به مسجد دریافت می‌شود با توجه به مسأله فوق الذکر نظر مبارک حضرتعالی چیست؟

- در امور مربوط به حفظ شئون و عمران مسجد همه مؤمنین مساویند و اختصاص به شخص خاصی ندارد و نماینده واقف حق منع دیگران را ندارد بلی اگر برای مسجد موقوفاتی باشد باید زیر نظر متولی منصوص که از طرف واقف معین شده بمصرف برسد و برگزاری مراسم ترحیم در صورتی در مسجد جایز است که مضرّ بمسجد و مانع نماز در آن نباشد توصیه می‌شود که مؤمنین و فرزندان واقف مسجد همه با هماهنگی و وحدت نظر عمل کنند و از اختلاف نظر جداً پرهیز نمایند. و الله العالم.

س 935

- مسجدی است از قدیم الایام به نام شخص معروفی و در آن مسجد نماز جماعت و عزاداری حضرت سید الشهداء (ع) برگزار می‌گردد اکنون با بازسازی آن می‌توان نام آن را تغییر داد؟

- مقتضی است مؤمنین از تغییر نام مسجد و حسینیه که موجب فراموش 
جامع الاحکام، ج‌1، ص: 272
شدن نام بانی اولی است خودداری کنند تا افراد خیّر بی‌رغبت نشوند و با باقی گذاشتن نام افراد خیّر موجبات تشویق مؤمنین به تأسیس بناهای خیر و عام المنفعة را فراهم نمایند. و اللّه العالم

س 936

- آیا می‌توان در یک مسجد وضو گرفت و در مسجدی دیگر نماز خواند؟

- مربوط به کیفیت وقف محلّ وضوء مسجد است.

س 937

- حکم رفتن به مسجد جامع و واگذاشتن مسجد محل را بیان فرمائید.

- نماز در مسجد جامع افضل از مسجد محل است ولی ملاحظه تعطیل نشدن مسجد محل نیز موجب مزید اجر نماز در آن است.

س 938

- شخصی در کنار منزلش مسجد است نماز جماعت هم در آن برگزار می‌شود ولی این شخص به مسجد دیگری می‌رود آیا این عمل او باعث بی‌حرمتی به مسجد نزدیک به منزلش محسوب نمی‌شود؟

- فی نفسه نماز در آن مسجد برای همسایه مسجد اولی و مستحب مؤکد است و بدون جهت رجحان مسجد دیگر، ترک آن سزاوار نیست این در صورتی است که مسأله جهت خودمان باشد ولی اگر برای عمل شخص دیگر است اعتراض به او یا پرسش از علت عمل او موجه نیست.

س 939

- مساجدی است که در ملأ عام نیست و در کوچه پس کوچه می‌باشد گاهی صدها هزار تومان خرج کاشی و محراب و مناره آن می‌شود آیا این کار صحیح است؟

- موارد مختلف است هرگاه در نظر عرف زیاده روی نباشد اشکال ندارد و با شکوه بودن مساجد فی الجملة موجب تعظیم شعائر و ظهور شوکت اسلام است. و الله العالم

س 940

- مسجدی در زمین مشاعی که بین مالکین مسلمان و ارمنی است بنا شده با اجازه خودشان امّا شخص اهل کتاب مراسم ختم پدرش را در مسجد مسلمان برگزار نموده است و واعظ مسلمان در آن مجلس سخنرانی نموده و خود ایشان هم در مجلس حضور داشته است و ضمناً در مراسم مسلمین که در
جامع الاحکام، ج‌1، ص: 273
مسجد منعقد میشود شرکت میکند آیا حضور شخص ارمنی در مسجد هتک مقام مسجد محسوب میشود یا خیر؟

- دخول اهل کتاب بمسجد جایز نیست چه برای برگزاری مراسم باشد و چه غیر آن و خوب است چنین شخصی اسلام اختیار کند تا از همه مزایای اسلام بهره‌مند شود.

س 941

- مسجدی را به عنوان مقاطعه به پیمانکاری دادند که بسازد پیمانکار قسمتی از ساختمان مسجد را به شخص مسیحی که تمام کارگران او هم مسیحی هستند واگذار کرده است آیا دخول مسیحی به مسجد و کار کردن آنها مجوز شرعی دارد یا نه؟

- ورود غیر مسلم به مسجد جایز نیست در فرض سؤال کار را تعطیل نمایند و ظاهر بنایی که غیر مسلم با آن تماس داشته احتیاطاً تطهیر نمایند. خداوند همه را از شرور و فتن آخر الزمان محفوظ بدارد. و اللّه العالم

س 942

- آیا بلند کردن صدای اذان از مسجد خصوصاً اذان صبح در صورتی که همسایگان مسجد اعتراض می‌کنند و اظهار می‌کنند صدای اذان موجب آزار و اذیّت آنها می‌شود جایز است یا نه؟

- از بلندگو اگر موجب اذیّت و آزار همسایگان است در اذان صبح استفاده نکنند اما مستحب است که مؤذن صدایش بلند باشد مع ذلک به این آیه کریمه توجه داشته باشند «و إذا ذکر اللَّه وحده اشمأزت قلوب الذین لا یؤمنون بالآخرة و إذا ذکر الّذین من دونه اذا هم یستبشرون» حکایتی از حضرت ابراهیم خلیل علی نبینا و آله و علیه السلام نقل می‌کنند که برای آنکه بانگ دلنواز سبّوح قدّوس رب الملائکة و الروح را بشنود عاقبت همه گوسفندان خود را بخشید.

س 943

- مسجدی وصل به مدرسه دینی طلاب می‌باشد و مدرسه دارای سالنی است که تمام وقت مسجدیها از آن استفاده می‌کنند و می‌گویند چندان مورد نیاز طلاب نیست و بعلّت قفل بودن مورد بهره‌برداری طلاب قرار نمی‌گیرد آیا استفاده اهل مسجد جایز است یا خیر؟

- چنانچه استفاده اهل مسجد از آن مزاحم با استفاده طلاب از آن نباشد و
جامع الاحکام، ج‌1، ص: 274
موجب نشود که به مرور زمان جزء مرافق مسجد شود استفاده اهل مسجد از آن اشکال ندارد.

س 944

- مساجد از موقوفات عامه مسلمین است با تزیین مساجد درب‌های مسجد اکثراً بسته است آیا ممانعت از بهره‌برداری موقوفات عامه گناه نیست؟

- جمع بین مقاصد صحیح در مورد مساجد این ستکه برای مساجدی که در تمام ساعات یا اوقات نماز معرض مراجعه مؤمنین برای نماز و عبادت است خادم معین شود تا هم برای استفاده نمازگزاران آماده باشد و هم از هتک احترام و بعض اعمال خلاف شئون مسجد محفوظ باشد.

س 945

- آیا کسانی که مثل شب عاشورا برای تهیه غذای ظهر عاشورا در مسجد کار می‌کنند شب خسته می‌شوند و آخر شب کارها سبک می‌شود می‌توانند در مسجد استراحت یا احیاناً بخوابند؟

- خوابیدن در مسجد کراهت دارد ولی حرام نیست. و اللّه العالم

جامع الاحکام، ج‌1