فوج

برنج              RICE

نام علمی      Oryza

تركيبات شيميايي خواص داروئي طرز استفاده مضرات

كليات گياه شناسي:

برنج از مهم‌ترین غلات و اقلام غذایی جهان است. نیمی از جمعیت جهان، به برنج به عنوان یک غذای اصلی وابسته هستند. هم‌اکنون «ده‌ها هزار نوع برنج» در جهان وجود دارد،

شواهد پیدایشی نشان می‌دهد که برنج در ۸۲۰۰ - ۱۳۵۰۰ سال پیش در دره رودخانه پرل چین سرچشمه گرفته است. پیشتر، اسناد باستانشناسی حدس می‌زدند که برنج در دره رودخانه یانگ تسه در چین اهلی شده باشد.

برنج از آسیای شرقی، به مناطق جنوبی تر و آسیای جنوبی گسترش یافت. برنج به اروپا از آسیای غربی و به آمریکا توسط استعمارگران اروپایی معرفی شد.

برنج گياهي است يكسله كه ارتفاع آن تا 1/5 متر ميرسد ودر مناطق گرم و مرطوب و پرآب مي رويد . ساقه آن راست و برگهاي آن بزرگ و نوك تيز است .

هر سنبلك برنج داراي دنباله كوتاه و يك گل درد . ميوه آن بشكل خوشه اي متشكل از سنبلك ها درانتهاي ساقه قرار درد و يك دانه برنج در آن است شلتوك مي نامند .

برنج از غلات مهم است و تقريبا غذاي اصلي نصف مردم كره زمين مي باشد و منشا برنج از آسيا است و در حدود 3000 سال قبل از ميلاد در هند و چين زراعت مي شده است .

برنج بعدا از آسيا به ژاپن ، سبلان و ديگر نقاط استوايي كره زمين راه يافت و در قرت هفتم ميلادي مصريان نيز شروع به كشت آن كردند .

بطور كلي دو نوع برنج وجود دارد :

نوعي كه دانه آن دراز و كشيده و باريك است كه بنام برنج صدري معروف است و ديگري كه دانه آن ريز و گرد مي باشد و بنام برنج چيني يا ژاپني شهرت دارد .

آن نوع برنجي كه ايرانيان و مردم بيشتر كشورها مصرف مي كنند برنجي است كه شلتوك و پوسته خارجي آن گرفته شده است . رنگ اصلي برنج وقتيكه در پوسته است  قهوه اي است و بنام برنج قهوه اي Brown Rice ناميده مي شود .

براي بدست آوردن برنج سفيد ،‌دانه هاي برنج را در دستگاههاي مخصوصي مي ريزند و اين دستگاهها پوسته خارجي برنج را از آن جدا كرده و سپس با اصطكاك دادم برنج بدون پوسته با يكديگر غشاي خارجي آن نيز از بين مي رود و برنج برنگ سفيد و شفاف بدست مي آيد كه عاري از ويتامين ب 1 است و اشخاصي كه منحصرا از برنج تغذيه مي كنند و غذاي ديگري مصرف نمي كنند به بيماري بري بري Beri-Beri دچار مي شوند .

بنابراين براي استفاده از تمام ويتامين ها و موادمعدني برنج بهتر است كه از برنج قهو هاي كه غشاء خارجي آن گرفته نشده است استفاده كرد ولي البته بايد توجه داشت كه هضم برنج قهو هاي كمي مشكل تر از هضم برنج سفيد مي باشد .

يكيديگر از انواع برنج نوع وحشي از آن است كه سياه رنگ و باريك تر و دراز تر از برنج صدري است . اين نوع برنج هم داراي مواد معدني و ويتامين هاي بيشمار است ولي البته هضم آن كمي مشكل است وبهتر است كه مخلوط با برنج سفيد بكار برده شود .

ریشه:

ریشه برنج سطحی و افشان بوده و حداکثر در عمق ۲۰ تا ۲۵ سانتی‌متری خاک نفوذ می‌نماید. در این گیاه بغیر از ریشه‌های جنینی از محل گره‌ها نیز ریشه بوجود می‌آید.

هر چقدر رشد برگها بیشتر باشد بر رشد ریشه‌ها هم افزوده شده و در نتیجه می‌توان گفت که با افزایش تعداد پنجه‌ها تعداد برگی بیشتر شده و در نتیجه رشد ریشه‌ها نیز زیادتر می‌گردد.

در زمان بازشدن گلها و به خوشه رفتن برنج رشد ریشه حداکثر مقدار خود را دارد.

ساقه:

ساقه برنج بندبند و تو خالی بوده و در فواصل مختلف ساقه جداره‌های سختی قرار دارد که در آن قسمت‌ها ساقه توپر می‌باشد و گره نام دارد.

فاصله بین دو گره را میان گره می‌نامند. بین سلول‌های ساقه فضایی بین سلولی زیادی وجود دارد که باعث می‌شود قسمتی از اکسیژن مورد نیاز ریشه از طریق منافذ تامین شود.

برگهای این گیاه کشیده و دارای رگبرگهای موازی بوده و بدون دمبرگ است و قاعده برگ پهنتر از سایر نقاط آن می‌باشد؛ و قسمتی از ساقه گیاه یا تمام محیط آنرا احاطه کرده که آنرا غلاف یا نیام می‌نامند.

در قاعده برگ در طرفین غلاف دو صفحه کوچک یا بزرگ بنام گوشوارک (Stipule) وجود دارد. همچنین در محل اتصال غلاف به ساقه زائدهٔ کوچکی بنام زبانک (Liyule) وجود دارد.

همچنین تعداد گره‌ها در این گیاه از ۱۰ تا ۲۰ عدد تغییر می‌یابد. در مقادیر مساوی شاخص سطح برگ (LAI) بوته‌های دارای ساقه بلند از نور بهتر می‌توانند استفاده نمایند ولی به آسانی ورس می‌نمایند. ارتفاع بوته‌های برنج در ارقام مختلف از ۵۰ تا ۱۵۰ سانتی‌متر و گاهی اوقات تا ۲۰۰ سانتی‌متر تغییر می‌یابد.

برگ:

برگهای این گیاه متناوب بوده و در دو جانب متقابل ساقه قرار دارند. تعداد برگها در ارقام مختلف برنج متفاوت بوده، در ارقام زودرس ۱۴ تا ۱۵ برگ، در ارقام متوسط‌رس ۱۶ تا ۱۷ برگ و در ارقام دیررس تعداد برگها ۱۸ تا ۱۹ برگ بر روی هر ساقه می‌باشد.

افزایش دمای هوای پیرامونی در زیاد شدن سطح برگ اثر تعیین کننده‌ای داشته و موجب بیشتر شدن تعداد برگها می‌گردد. در مقادیر مساوی شاخص سطح برگ (LAI) بوته‌هایی که برگهای کوچک و زیادتر دارند از بوته‌هایی که برگهای بزرگ و اندک دارند بهترند.

پنجه‌زنی:

پنجه‌ها به جوانه‌های اولیه گفته می‌شوند که در صورت مساعد بودن شرایط آب و هوایی تبدیل به ساقه می‌شوند. از مرحله ۴ تا ۵ برگی شدن گیاه پنجه‌زنی آغاز می‌گردد.

پنجه‌ها در مراحل اولیه رشد برای تأمین مواد غذایی خود از ساقه اصلی استفاده می‌کنند و این عمل تا ظهور حداقل ۳ برگ و ۴ ریشه ادامه می‌یابد.

موقعی که نشاءها از خزانه به زمین اصلی منتقل شدند پنجه‌زنی شروع شده و تا یکماه بعد نیز ادامه می‌یابد. پس از پایان یکماه رشد پنجه‌ها به حداکثر خود رسیده و پس از آن از تعداد آنها کاسته خواهد شد. شرایط اقلیمی بویژه آب و هوا در رشد پنجه‌ها بسیار مهم و مؤثر می‌باشد.

قدرت تولید پنجه در برنج خیلی زیاد بوده بطوری که هر بوته برنج معمولاً ۴ تا ۵ پنجه تولید می‌نماید.

ساختمان گل آذین:

گل آذین در برنج بصورت پانیکول بوده و فرق آن با گل آذین خوشه در این است که در پانیکول هر خوشه‌چه دارای دم باریک و بلندی می‌باشد و به همین دلیل به آن خوشه خوشه هم گفته می‌شود.

پانیکول در ارقام مختلف برنج به شکلی فشرده، باز و یا نیمه‌باز است. البته از دیدگاه اصلاحگران نباتات در تولید هیبرید و اریته‌هایی که گل آنها بیشتر باز باشد بهترند زیرا مقدار دگرگشنی و در نتیجه تولید بذر آنها بیشتر است.

پانیکول برنج در انتهای ساقه وجود داشته و دارای شاخه‌های فرعی با محورهای ثانوی می‌باشد. خوشچه‌ها روی دو گل کوتاه بوجود می‌آیند که نوک آن روی گلوم‌های نازا (لمای عقیم) توسعه یافته‌است و به چند وجهی کنگره‌دار تبدیل می‌شوند؛ بنابراین نوک فنجانی شکل و متورم مشابه یک زوج گلوم حقیقی است و به آن گلوم حقیقی گفته می‌شود.

هر خوشچه دارای محور کوچکی بنام محور سنبله‌است که روی آن یک گل در محور برگک پانویه که گلوم‌های نازا نام دارد تشکیل می‌شود. گل‌دهی در برنج از نوک گل آذین شروع شده و به سمت پایین ادامه می‌یابد. در موقع ظهور خوشه نیاز ریشه به مواد غذایی بویژه ازت، فسفر و پتاس زیاد است.

ساختمان گِل در برنج:

گل آذین در برنج بصورت خوشه‌ای بوده و دارای انشعابات فرعی می‌باشد و حاوی سنبلچه‌های تک گلچه‌ای است. برنج بر خلاف سایر غلات که ۳ تا ۴ پرچم دارند دارای ۶ پرچم است.

نافه کوتاه و بساک‌ها بصورت دوخانه‌ای و دارای یک مادگی بوده که حاوی یک تخمدان می‌باشد. کلاله دو شاخه و پردار است.

مادگی دارای تخمدان یک برچه‌ای می‌باشد. برگک فوقانی یا گلوم گل دهنده لما (گلومل یا پوشینه سنبله که ریشک روی آن می‌رود) و پالئا (گلومل یا پوشینه گیاهان گرامینه که فاقد ریشک است)، همراه با گل در برگرفته شده یک گل را تشکیل می‌دهند.

در اطراف هر گل دو برگ بنام پوشینه (Glumelle) وجود دارد که یکی لما (Lemma) و دیگری پالئا (Palea) نامیده می‌شود. همچنین در انتهای هر سنبله دو برگک بنام پوشه (Glume) وجود دارد. در برنج گلوم‌ها خیلی کوچک بوده و حتی ممکن است گاهی اوقات حذف شده باشند.

طول گلوم‌های خارجی ۴/۱ لما و پالئا و در بعضی از واریته‌ها هم اندازه لما و پالئا است. عموماً لما دارای ریشک و پالئا فاقد ریشک می‌باشد. ۷ تا ۹ روز بعد از گل دادن لایه آلرون از تغییر شکل لایه خارجی بافت آندوسیرم بوجود می‌آید.

گرده افشانی و لقاح:

برنج گیاهی است خود گشن و بین صفر تا ۳ درصد دگرگشنی دارد. گرده افشانی تقریباً هم‌زمان با بازشدن گلها در شرایط طبیعی روی می‌دهد.

دمای مطلوب برای گرده افشانی در حدود ۳۱ تا ۳۲ درجه سانتی‌گراد است. در دمای پایین‌تر از ۱۰ تا ۱۳ درجه سانتی‌گراد و همچنین بالاتر از ۶۰ درجه سانتی‌گراد گرده‌افشانی متوقف می‌گردد. خشکی و دمای پایین می‌تواند روی گرده افشانی اثر منفی داشته باشد.

حداقل دما برای انجام عمل لقاح ۱۵ درجه سانتی‌گراد می‌باشد. زمان بازشدن گلها ۸ صبح الی ۲ بعدازظهر بوده و گلهای گل آذین در بین یک دورة ۷ تا ۱۰ روزه باز می‌شوند و اکثر آنها ۲ تا ۴ روز پس از خروج گل آذین از غلاف برگ این کار را انجام می‌دهند.

تركيبات شيميايي:

در برنج ماده اي بنام اوريدين Oridine وجود دارد كه خاصيت ضد التهاب عصبي را دراست . برنج از لحاظ موا غذايي بسيار غني است . البته همانطور كه گفته شد هنگانيكه پوسته قهوه اي آنرا مي گيرند مقدري از ويتامين هاي خود را از دست مي دهد . در جدول زير واد موجود در صد گرم برنج قهو ه اي و برنج سفيد با هم مقايسه شده است.

مواد مغذی:

مواد                   در صد گرم برنج قهو هاي                  در صد گرم برنج سفيد

انرژي                            360 كالري                                    362 كالري

آب                                12 گرم                                         12 گرم

پروتئين                           7/5 گرم                                       6/6 گرم

نشاسته                        76 گرم                                        80 گرم

كلسيم                         32 ميلي گرم                                25 ميلي گرم

فسفر                           220 ميلي گرم                             95 ميلي گرم

آهن                            1/6 ميلي گرم                              0/8 ميلي گرم

سديم                        10 ميلي گرم                                 5 ميلي گرم

پتاسيم                      215 ميلي گرم                                90 ميلي گرم

ويتامين ب 1               0/35 ميلي گرم                              0/06 ميلي گرم

ويتامين ب 2             0/05 ميلي گرم                               0/03 ميلي گرم

ويتامين ب 3             4/8 ميلي گرم                                1/5 ميلي گرم

همانطور كه ديده مي شود مقدار ويتامني B1  در برنج سفيد شده يك ششم و ويتامين B2 نصف و ويتامين B3 بمقدار يك سوم برنج قهو ه اي يم باشد و مواد معدني آن بمقدار بسيار زيادي كاهش مي يابد .

پوست و يا شلتوك برنج كه در مراحل كوبيدن از آن جدا مي شود سبوس برنج Rice Bran ناميده مي شود كه آنهم منبع ويتامين ها و مواد معدني است .

در صد گرم سبوس برنج مواد زير وجود دارد :

انرژي                            275 كالري

آب                               9/7 گرم

پروتئين                       13/5 گرم

چربي                         15/5 گرم

نشاسته                    50 گرم

كلسيم                      75 گرم

فسفر                        1400 ميلي گرم

آهن                          20 ميلي گرم

پتاسيم                       1500 ميلي گرم

ويتامين ب 1                2/25 ميلي گرم

ويتامين ب 2               0/25 ميلي گرم

ويتامين ب 3               30 ميلي گرم

غشاي قهو ه اي رنگ برنج نيز كه در اثر بهم سائيدن در دستگاههاي مخصوص و يا در موقع شستن زياد از برنج جدا مي شود سرشار از ويتامين ها و مواد معدني و پروتئين است . جدول زير مقدار مواد موجود در صد گرم اين غشاي قهو ه اي رنگ را نشان مي دهد .

كالري             265

آب                 9/8 گرم

پروتئين            12 گرم

چربي             12/8 گرم

نشاسته        60 گرم

كلسيم         70 ميلي گرم

فسفر            1100 ميلي گرم

آهن                16 ميلي گرم

پتاسيم          715  ميلي گرم

ويتامين ب 1    1/85 ميلي گرم

ويتامين ب 2    0/18 ميلي گرم

ويتامين ب 3    28 ميلي گرم

خواص داروئي:

برنج از نظر طب ايراني ،‌معتدل و خشك است البه بستگي درد آنرا چگونه درست كنيد برنج آبكش شده سرد است و آب آن گرم در حاليكه برنج كته شده گرم است .

برنج داراي ماده اي بنام Amidon مي باشد ولي از نظر اينكه ماده گلوتن آن كم است يعني كاملا بهم نمي چسبد نان درس كردن از آن كمي مشل است . در خاور دور از برنج نوعي الكل درست مي كنند كه بنام ساكه معروف است كه سميت آن از الكل معمولي كمتر است و بمصرف دارويي مي رسد .

برنج غير از اينكه يك غذاي سهل الهضم است بسيار مقوي است و ضمنا خواص درماني بسياري را داراست كه به تعداي از آن اشاره مي شود .

1)برنج قهو ه اي خاصيت ضد التهاب عصبي را دارد .

2)خوردن برنج تحريكات معده و روده را كم مي كند .

3)از جوانه برنج نوعي مالت تهيه مي شود كه بعنوان مقوي معده بكار مي رود .

4)اگر برنج را در آب بپزيد آب درمان كننده اسهال و اسهال خوني است .آب برنج را مي توان به اطفال شيرخوار نيز داد .

5)براي شست و شوي زخم ها از آب برنج استفاده كنيد .

6)آب برنج را مي توان براي درمان ورم هاي روده اي و استفراغهاي خوني بكار برد .

7)دم كرده ريشه و ساقه هاي زير زميني برنج براي زياد شدن ترشحات ادرار مصرف مي شود .

8)براي درمان تب ، بدن و سر را با در برنج كمپرس كنيد .

9)برنج خواب آور است .

10) برنج تشنگي را برطرف مي كند .

11)زياده روي در خوردن برنج موجب ازدياد وزن مي شود .

12)خوردن برنج توليد اسپرم مي كند .

13) برنج را اگر با شير و شكر مخلوط كنيد و بخوريد بسيار مقوي است و نيروي جنسي را تقويت مي كند .

14)براي برطرف كردن دل بهم خوردگي و استفراغ برنج را با دوغ تازه بخوريد .

15) اگر برنج سفيد  را در آّب خيس كنيد آب آن براي درمان اسهال و قطع قاعدگي مفيد است .

16)آب جوشانده برنج را كه آبكس مي كنيد دور نريزيد با اين آب جواهرات خود را بشوئيد كه آنها را جلا مي دهد

17)براي رفع التهاب پوست ، در برنج را با نشاسته يا پودر تالك مخلوط كرده و به پوست بماليد .

18)دانشمندان ثابت كرده اند كه خوردن برنج براي درمان فشار خون بسيار مفيد است .

19)خوردن برنج ، قند خون را در حالت تعادل نگاه مي درد .

20)يكي از اطباء آمريكايي رژيم برنج را براي درمان فشار خون توصيه مي كند او به بيماران تائيد مي كند كه برنج بدون نمك همراه با ميوه هاي مختلف بخورند . البته هنوز دانشمندان نمي دانند كه در برنج چه ماده اي وجود دارد كه باعث پائين رفتن فشار خون مي شود .

21)رژيم برنج براي اختلالات كليوي مفيد است .

22)رژيم برنج براي مبتلايان به بيماري سوراي سيس Psorasis نيز بسيار مفيد است .

طرز استفاده:

در قسمت بالا توضيح داده شده است

مضرات :

مضرات خاصي براي آن بيان نشده است .

بانک جامع اطلاعات دارویی