قصاید
حرف ا
قصیده شماره 1: نفیر مرغ سحر خوان چو شد بلندنوا
نفیر مرغ سحر خوان چو شد بلندنوا****پرید زاغ شب از روی بیضهٔ بیضا
طلایه‌دار سپاه حبش که بود قمر****ربود رنگ ز رویش خروج شاه ختا
سوار یک تنه چین دواسبه تاخت چنان****که خیل زنگ شد از باد او به باد فنا
گریخت گاو شب از شیر بیشهٔ مشرق****وز آن گریز برآمد ز خامشان غزا
غراب شب که سحر شد کلاغ ابیض بال****عقاب خور ز سرش پوست کند از استیلا
هزار چشم ز انجم گشوده بود هنوز****که برد دزد سحر خال شب ز روی هوا
چو صبح بر محک شب کشیده شد زرمهر****به یکدم آن سیه آیینه گشت غرق جلا
ریاض چرخ ز انجم شکوفهٔ نارنج****چو ریخت در دو نفس شد برش ریاض آرا
ترنج دافع صفراست وین عجب که نبرد****ترنج مهر ز طبع جهان به جز سودا
به روی تختهٔ افلاک چون ز مهرهٔ مهر****بیاض صبح به آن طول و عرض یافت صفا
نشان میر ختن شد چنان نوشته که هیچ****نماند دوده درین کاسهٔ نگون برجا
سحر ز یوسف گم‌گشته پیرهن چو نمود****ز مهر دیدهٔ یعقوب دهر شد بینا
ز صبح سینه صافی نمود ماهی شب****که روی یونس خورشید بود ازو پیدا
گلیم تیره فرعون شب در آب انداخت****ید کلیم کزو یافت بر و بحر ضیا
گشود شب در صندوق آبنوس از صبح****وز آن نمود زری سکه‌اش به نام خدا
اگر نه سکه به نام خدا بر او بودی****چنین روان نشدی در بسیط ارض و سما
چه سکه است بر این زر که نیستش کاری****بکار خانه تغییر تا به روز جزا
چه داور است جهان را که سکهٔ خانهٔ اوست****رواق چرخ پرانجم به آن شکوه و بها
چه کردگار ستائیست این خموش ای نطق****بوادی به ازین کن روان سمند ثنا
زری که در خور آئین پادشاهی اوست****به جنب او زر مهر است کم ز سیم بها
زهی به ذات جلیلی که برقد صفتش****قصیر مانده لباس فصاحت فصحا
زهی به وجه جمیلی که شخص معرفتش****به صد حجاب کند جلوه پیش ذهن و ذکا
کشنده طبقات نه آسمان برهم****بهر یک از جهتی سیر مختلف فرما
برآورنده ز شرق و فرو برنده به غرب****لوای زرکش خورشید هر صباح و مسا
فزون کننده و کاهنده قمر به مرور****ره حساب شهور و سنین به خلق نما
به امتزاج عناصر ز عالی و سافل****وجود بخش خلایق ز اسفل و اعلا
به دست قابلی محرمان خلوت قرب****جمیله شاهد اعجاز را جمال آرا
برون کشنده حوا ز پهلوی آدم****خمیر مایهٔ ده نسل آدم از حوا
برنده بر فلک ادریس را و بر تن او****برنده رخت اقامت به قامت دنیا
نقاب بند ز طوفان به چهرهٔ عالم****به استغاثهٔ نوح از تنور چشمه گشا
ز قوم هود که یک نیمه در زمین رفتند****درو کننده نیمی دگر به داس صبا
ز سنگ خاره برون آورنده ناقه****دعای بندهٔ صالح شنو به سمع رضا
حرارت از دل آتش ستان برای خلیل****اثر ز دست مؤثر به دست صنع ربا
روان کننده به هنگام ذبح اسماعیل****بشیر حکم که گردد برندهٔ نابرا
برآورنده به عیوق شهر مردم لوط****نگون کننده ز وارونه رائی فسقی
لباس باصره پوشان بدیدهٔ یعقوب****ز بوی پیرهن یوسف فرشته لقا
بطی خشک و تر الیاس و خضر را چو ملک****ز خلق خاکی و آبی کننده مستثنی
عطا کننده به او وعدهٔ بعید به موت****بقا دهنده به این تا قریب صبح جزا
به بانگ صیحه روح‌الامین ز قوم شعیب****دهنده خرمن جانها به تند باد فنا
قوی کنندهٔ دست کلیم لجه شکاف****روان کنندهٔ احکام وی به چوب و عصا
در آب کوچه پدید آورنده از هر سو****به محض صنع مشبک کننده دریا
درآورنده موسی ز گرد راه به بحر****روان کنندهٔ فرعون مدبرش ز قفا
ز انتقام به زاری کشنده فرعون****وز التفات به ساحل کشنده موسی
به بطن حوت مقید کنندهٔ یونس****به جرم سرکشی از قوم مبتلا به بلا
دگر به لطف ز قید جسد گداز چنان****گرفته دست امید افکننده‌اش به عرا
به مال و ملک و باولاد و عترت ایوب****زننده برق فنا وز قفا دهندهٔ بقا
مزاج موم به آهن ده از ید داود****به زیر ران سلیمان ستور کش ز صبا
به عهد شیب ز همخوابه عقیم‌الطبع****به حضرت زکریا دهنده یحیا
ز ابر صلب بشر قطره ناچکانیده****صدف گران کن مریم ز گوهر عیسا
به یک اشاره ز انگشت آفتاب رسل****محمد عربی شاه یثرب و بطحا
شکاف در قمر افکن به آسمان بلند****به دهر غلغله افکن ز بانگ و اعجبا
مزاج آتش سوزنده را رماننده****ز قصد موی دلاویز بوی آن مولا
برای گفتن تسبیح خویش در کف وی****زبان دهنده و ناطق کننده حصبا
بذئب و ضب سخن آموز کز نبوت او****خبر دهنده به ناقاتلان آن دعوا
ز دشت سوی وی اشجار را دواننده****که ستر خویش کند آن یگانه دو سرا
مکان دهندهٔ آن مهر منجلی در غار****کشان ز تار عناکب بر او نقاب خفا
سر نیاز غضنفر نهنده بر ره عجز****بر کمینه محبش به کوری اعدا
به دست خادم وی چوبی از ارادهٔ او****بدل کننده به شمع منیر شعشعه زا
گه از میان دو انگشت معجز آثارش****به آب مرحمت آتش فشان مسرب‌ها
گه از کفش به طعام قلیل بخشنده****کفایتی که به خلق کثیر کرده وفا
هم از سحاب برد سایبان فرازنده****هم از تنش نرساننده سایه بر غبرا
برآورنده ز حنانه دور ازو ناله****چو تکیه‌گاه دگر شد ز منبرش پیدا
زبان به بره بریان دهنده تا نشود****ز شکر انا املح دهان به زهر آلا
لبن کش از بز پستان اثر ندیده ز شیر****به یمن مس سر انگشت آن طلم گشا
کننده شجر از جا برای معجز او****کننده ره سپرش سوی وی به یک ایما
دگر باره حکمش دو نیم سازنده****کشنده نیمی از آنجا و در کشنده به جا
مراجعت ده نیمی دگر به موضع خویش****که جلوه‌گر شود از هر دو وحدت اولا
به سرعتی گذراننده‌اش ز هفت سپهر****برای گفتن اسرار خود شب اسرا
که از حرارت بستر هنوز بود اثر****به خوابگه چو ز معراج شد رجوع نما
به یکدو چشم زدن ز آب چشمه دهنش****دهنده چشم رمد دیده را کمال شفا
ید مؤید حیدر علی عالی قدر****کننده در خیبر کننده در هیجا
عنان مهر ز مغرب کشنده تا نزند****نماز کامل او خیمه در فضای قضا
سخن به گوش رسان وی از زبان زمین****شب وقوع زفافش به بهترین نسا
پی جواب حسن در سؤال ابن اخی****به نطق ضبی زبان بسته را لسان آرا
غزاله را بندائی روان کننده ز دشت****به مسجد از پی تسکین سیدالشهدا
تکلم از حجرالاسود آورنده به فعل****به استغاثه سجاد آن محیط بکا
به باقر از لغت گرگ آگهاننده****حقیقت مرض جفت وی برای دوا
دهنده از دم صادق به چار طیر قتیل****حیات نو که خلیل این چنین نمود احیا
به آب چاه نداده که دلو افتاده****پی طهارت کاظم ز ته برد بالا
به شیر پرده حوالت کن هلاک عدو****پی رضای امام امم علی رضا
به محه‌ای ثمرتر ز نخل خشگ رسان****ز فیض آب وضوی تقی شد اتقا
صفای جان صعالیک ده ز حور و قصور****برغم باز رهان نقی در آن ماوا
به صیقل سر انگشت نور بخش ز کی****برون ز دیده اعمی برنده رنگ عما
هزار ساله شرافت به مهد مستی بخش****ز مهدی آن مه غایب به غیبت کبرا
ز نور مخفی او تا به انقراض جهان****فروغ ده به چراغ بقیه دنیا
در التفات نهانی به این اجله دین****که حصر معجزشان نیست کم ز حصر و حصا
اگر نه طی مباحث شود چگونه بود****به قدر شاهد معنی لباس لفظ رسا
درین قصیده که سر رشتهٔ کلام کشید****به یک خزانه گهر جمله ناگزیر احصا
ملول اگر نشدی باش مستمع که کنم****قصیده‌ای دگر از بحر معرفت انشاء
قصیده شماره 2: ز خاک هر سر خاری که میشود پیدا
ز خاک هر سر خاری که میشود پیدا****بشارت است به توحید واحد یکتا
ز سبزه هر رقم تازه بر حواشی جوی****عبارت است ز ابداع مبدع اشیا
به دست شاهد بستان زهر گل آینه‌ایست****در او نموده رخ صنع بوستان آرا
هزار شاخ ز یک آب و گل نموده نمو****که کس ندیده یکی را به دیگری مانا
هزار برگ زهر شاخ رسته کز هر یک****علامتی دگر است از مغایرت پیدا
یکی اگر نه بهر یک تشخصی داده****که شاخ و برگ نینداز چه رو به یک سیما
تصور حکما آن که می‌کنند پدید****قوای نامیه در چوب خشگ نشو و نما
توهم دگران این که می‌زند شه گل****به طرف باغچه خر گه ز لطف آب و هوا
گرفتم این که چنین است اگرچه نیست چنین****کز اقتدار که زین سان قویست دست قوا
دگر ز آب و هوا هم شکفته گلشن و گل****که تربیت ده آب و هواست ای سفها
چه شاخ و برگ و چه نور و ثمر چه خار و چه گل****یکایکند خبرده ز فرد بی‌همتا
درون مهد زمین صد هزار طفل نبات****به جنبشند به جنبش دهنده راه نما
ز طفل مریم بی‌جفت حیرت افزاتر****منزه آمده از امهات و از آبا
در آسمان و زمین کردگار را مطلب****که بی‌نیاز نباشد نیازمند به جا
به عقل خواهش کنهش چنان بود که کنند****به نور مشعله مهر جستجوی سها
مدار امید به کس کز خدا خبر دهدت****چه عالم و چه معلم چه مفتی و ملا
به ورطه‌ای که شوی ناامید از همه‌کس****ببین به کیست امیدت بدانکه اوست خدا
خدای ملک و ملک سیر بخش فلک و فلک****حفیظ سفل و علو پادشاه ارض و سما
مصور صور بی‌مثال در ارحام****بنان کرده قلم کش قلم مرکب سا
جهنده قطره‌ای اندر مشیمه سازنده****چمنده سرو سمن چهره و سهی بالا
دگر ز غیرت آن حسن کز زوال بریست****چو چنگ نخل جنان را کننده پشت دوتا
کسی که در ظلمات رحم کند تصویر****که در بصیرت او شک کند به جز اعما
زهی حکیم علیمی که در طلسم نبشت****هزار باب وقوف از قوای خمسه کجا
دهد به باصره نوری که بیند از پی مهر****هلال یک شبه را چاشت بر فلک مجرا
دهد به سامعه در کی که فرق یابد اگر****برآید از قدم آشنا و غیر صدا
دهد به شامه آگاهی که گم نشود****نسیم غنچه و گل بی‌تفاوتی ز صبا
دهد به ذائقه لذت شناسی که کند****ز هم دو میوه یک شاخ را به طعم جدا
دهد به لامسه حسی که در تحرک نبض****کند میان صحیح و سقیم تفرقه‌ها
هزار رمز به جنبیدن زبان در کام****فرستد از دل گویا به خاطر شنوا
هزار راز ز سائیدن قلم به ورق****به دیده‌ها سپرد تا به دل کند انها
هزار قلعهٔ دانش به دست فهم دهد****که گر تهی کند از کنگرش کمند رجا
هزار گنج ز معنی به پای فکر کشد****که خسروان جهان را بر آن نباشد پا
طلسم دیده چنان بسته کز گشودن آن****شود حباب حقیری محیط ارض و سما
به نیم چشم زدن پیک تیز گام نظر****عبور می‌کند از هفت غرفه والا
به این سند که ز برهان قاطعند برین****اکابر علما و اجلهٔ حکما
که تا خطوط شعاعی نمی‌رسد ز بصر****به مبصرات نهانند در حجاب خفا
پس از نگه به ثوابت ظهور آن اجرام****ز هفت پرده به کرسی نشاند این دعوا
کدام جزو ز اجزای آدمیست که نیست****دلیل حکمت او عز شانهٔ الاعلا
ز جنبش متشابه زبان به قدرت کیست****زمان رمان به عبارات مختلف گویا
به شغل و شعر و معما بنان فکرت را****که می‌کند همه دم عقده بند و عقده گشا
که ساخته است دهن کیست آن معین دو دست****که هر یک از هنری حاجتی کنند روا
ز قوت عصبانی برای طی طرق****تکاوران قدم را که می‌کند اقوا
چه راست داشته یارب به خویش لنگر او****علی‌الخصوص در ایجاد چرخ مستعلا
خیال بسته که این طاق خود گرفته علو****قدیری از ید علیا نکرده این اعلا
قرار داده که این گوی بی‌قرار ز خویش****وجود دارد و دارد ز موجد استغنا
لجاج ورزی و این کار حسن به این غایت****اثر عجب که کند در دل اسیر عما
نظر به خانهٔ زنبوری افکن ای منکر****ببین بنای چنان ممکن است بی‌بنا
پس این رواق مقرنس ببین و قایل شو****بنائی که نهاده است این بلند بنا
به حشر مرده اجزا به باد بر شده را****به یک اشارهٔ او منتقل شود اعضا
ز صد هزار حکیم اینقدر نمی‌آید****که گر کنند پر پشه‌ای نهند به جا
ز آفریدن دیو و پری و انس و ملک****ز خلق کردن وحش زمین و طیر هوا
به پوش چشم به موری نظر فکن که بود****به دیدهٔ خرد احقر ز اکثر اشیا
که چون اراده جنبش کند نمی‌گردد****سکون پذیر به سحر ابوعلی سینا
و گر ز جنبش خود باز ماند و افتد****به اهتمام سلیمان نمی‌شود برپا
کدام شیوه ز حسن صفات او گویم****که شیوه‌ای دگرم در نیاورد به ثنا
کدام شاه غنی کز نیاز ننهاده****نظر به مائدهٔ رزق او فقیر آسا
گهی جبابره دهر را رسد که زنند****سرادق عظمت بر لب محیط غنا
که روزی از لب نانی زیند مستغنی****دو روز بر دم آبی زنند استغنا
ازین جماعت محتاج کز تسلط من****همیشه بر در رزقند چون گروه گدا
چه طرفه بود که بعضی به دعوی صمدی****نموده‌اند بسی را ز اهل جهل اغوا
چنین کسان به خداوندی ارس زا باشند****بتان به این سمت باطلند نیز سزا
هزار نفس ز بیم هلاک خود فرعون****به خنجر ستم و تیغ کین فکند از پا
یکی نگفت که معبودی و هراس اجل****به کیش کیست درست و به مذهب که روا
خدا و بیم ز مخلوق خود معاذالله****خران سزاست که با این کنند استهزا
خدائی آن صمدی را رسد که گرد و جهان****بهم خورد نهراسد بقای او ز فنا
چرا به زمره شدادیان نگفت کسی****که ای ز نادقهٔ معبود ناسزای شما
اگر ز تخت زراندود خود نمی‌جنبد****ز فضله می‌کند آن را به یک دو روز اندا
ندارد آن که دو روز اختیار پیکر خویش****چه‌سان بود گه و بیگه حفیظ هیکل ما
سخن کشید باطناب و در نصیحت نفس****نگشت بلبل باغ بلاغ نغمه سرا
مگر قصیده دیگر به سلک نظم کشم****که گوش هوش پر از در شود در آن اثنا
قصیده شماره 3: گرت هواست که دایم درین وسیع فضا
گرت هواست که دایم درین وسیع فضا****بود قضا به رضایت بده رضا به قضا
هوا بهر چه رضا ده شود مشو راضی****خدا بهر چه نه راضی بود مباش رضا
مریض جهلی از آن کت هوس بود نشکیب****که جز غذای مضر نیست مرضی مرضا
نشان رخصت عیشت نویسد ارشه دل****طلب نمای ز دستور عقل هم امضا
بگرد مفسد مسری مرض مرو که مدام****مریض مهر الهیست را ده مرضا
ز صولت صمدی باش همچو بید ز باد****مدام رعشه بر اندام و لرزه بر اعضا
چو بی گمان اجلت می‌رسد تو آب کسی****رضا نجسته مخور بر امید استرضا
مساز شعبده با آن که قدرتش هر شام****شکسته در کله چرخ بیضهٔ بیضا
چنان به خلق به آهستگی بزی که زند****فرشته بر تو برین بام چرخ کوس وفا
ز شش جهت نکشی دردسر اگر نکشی****نفس مبند درین هفت گنبد مینا
فراز قاف قناعت گر آشیان سازی****فروتنی نکشد پشه تو از عنقا
مباش عاشق افراط و مایل تفریط****کزین دو خصلت بد خسروان شوند گدا
نکوترین صور در معاشت از کم و بیش****توسطت که بخیرالامور اوسطها
ولی ز خرج تو گر بحر و بر شود بهتر****که قطره‌ای ز کف ممسکت شود دریا
گه سخا مکن ابرو ترش ز عادت کبر****تو چون حلاوه فروشی مباش سرکه نما
اگر نهی قدمی بی‌رضا دوست بنه****هزار بار جبین بر زمین به استعفا
به آب حلم بشو روی تابناک غضب****چو آتش تو نیاید به هیچ رو اطفا
به هیچ خلوتی از روی راز خلق مشو****نقابکش که محال است در زمانه خلا
به باغ روی کسی کز محرمات بود****چو محرمان مبر آهوی چشم را به چرا
مگرد گرد عروس جهان به خاطر جمع****که او عقیم نما جادوئیست تفرقه‌زا
به پای نفس جنون پیشه بند محکم نه****که این سرآمد دیوانه‌ایست سلسله خا
نظر به پوش ز خوان طمع که مائده‌ایست****پر از گرسنه ربا طعمه‌های جوع فزا
به دست صبر ز خالق نعیم باقی گیر****بخوان خلق بنانی مشو بنان آلا
به نفس بانگ زنان آگهش کن ازو یلی****که کس بر آن نکند غیر بانک واویلا
بگرد قلعهٔ دین آن‌چنان حصاری بند****که عاجز آید از آن صد هزار قلعه گشا
به تازیانه همت براق سان برسان****کمیت نفس به میدان عالم بالا
برای عزم تو زین بسته‌اند بر فرسی****که هست غاشیه‌اش چرخ را کتف فرسا
تو پای خود به رکابی رسان که چون مه نو****بود بنعل سمندت فرشته ناصیه سا
فکن گذار به جائی که نعل اگر فکند****تکاور تو مکرر شود هلال سما
گرت هواست ز شاخ بلند گل چیدن****مکش ز زیر قدم بوته‌های خار جفا
دلیر باش که صبرآزمائی است غرض****تو را چو بر سر خوان بلا زنند صلا
به درد کو مرض خود که درد چاربریست****به داغ سوزنشان و به زخم ریش دوا
چو گیردت تب شهوت به نیش نهی بزن****رگ هوس که بود فصد ماحی حما
بکوش کز چمن تن چو مرغ روح پرد****رسد ز سیر ریاض دگر به برگ و نوا
ازین منازل اسفل چنان گذر که شود****نزول گاه تو این طرفه غرفهٔ اعلا
نه آن چنان که قدم زین سرا نهی چو برون****کنی سرای دگر را ز نوحه نوحه‌سرا
متاز در عقب عیش دنیوی که هم اوست****برندهٔ تو بسوی عقوبت عقبا
چه حرص معصیت این که هیچ صید گنه****نمی‌شود ز کمند تعلق تو رها
به مشرب تو چنان شربت حرام خوش است****که شرب آب به طبع مریض استسقا
ز نشه‌های جزا غافلی و میسازی****مفرح گنه خویش را تمام اجزا
فغان از آن که شود نشهٔ بقا آخر****دمند بهر جزا صور نشهٔ اخرا
تو با بضاعتی از طاعت ریائی خویش****کزان کننده معاذالله ار رسد به سزا
چنان خجل ز احد سر برآوری ز لحد****که بیشتر کنی از حشر دوزخ استدعا
چو از عدم بوجود آمدی خطا پیشه****اگر به خطه اولا روی بود اولی
نعوذبالله اگر خود ز بیشه امروز****کنند بهر تو آماده توشهٔ فردا
کلاه ترک به دست نصیحتت بر سر****چنان نهم که تو را یک سر است و صد سودا
سر و کلاه عجب گر به باد بر ندهی****که چون حباب هوا در سری و سر به هوا
ریای محضی و محض ریا و هر عملی****که بی‌ریاست به کیش تو باطل است و هبا
اگر برابر مردم به طاعتی مشغول****نماز مغربت ار طول می‌کشد به عشا
و گر نمی‌کنی از نقص دین نماز تمام****نگشته در ته پای تو گرم روی روا
عبارت تو به شکل نخست بدشکلی است****پی فریب به رخ بسته به رقع زیبا
به صورت دوم آن زشت روی بی‌شرم است****که خویش را کند از پرده افکنی رسوا
به هیچ فعل دنی ننگرم ز افعالت****که نایدم به نظر دیگری از آن ادنا
دو روز اگر ملک از آب و نان کند منعت****نه وعده‌ای ز عطا و نه مژده‌ای ز سخا
نه آن خطر که اگر داد اکل و شرب دهی****به خلوتی که تو دانی از آن شود دانا
ز بس که خوف بری از سیاست قروقش****ز بس کزو بودت بیم در خلا و ملا
به آب لب نکنی تر زتاب اگر سوزی****بنان بنان ننهی گر شوی ز ضعف دوتا
ولی ز فعلی اگر آفریدگار ملوک****دهد به منع تو فرمان به وعده‌های عطا
تو را ز دست نیامد که در شب دیجور****به حیله جنبش موئی ازو کنی اخفا
ز شیشه‌های هوس از شراب کم حذری****ز بس که پر بودت کاسهٔ سر شیدا
چنان قروق شکن او شوی که پای نهد****به سبزه پدر خویش طفل ناپروا
چنین شعاری و اسلام شرم دار ای نفس****اگر رسی به جزا وای بر تو روز جزا
دگر به بزم شه اندر سلوک خویش نگر****ببین که طاعت او می‌کنی چگونه ادا
که موی بر بدنت از ادب نمی‌جنبد****مگر بر رعشه ز خوف وی وز فرط حیا
به صد هزار تعشق به جای می‌آری****هزار حکم اگر بر تو می‌کند اجرا
چو برگ بید زبانت ز بیم می‌لرزد****به عرض حاجتی از خود چو میشوی گویا
به آن شهی که شهان آفریدگان ویند****چو در نماز سخن می‌کنی صباح و مسا
ببین که صد یک آن بیم هست در دل تو****به آن ادب نفسی میشوی نفس پیما
به خویش هست گمانت که هرگز آن خدمت****ملول ناشده آورده‌ای تمام به جا
اگر بساط ریائی نبوده گسترده****ز سرعتت متمیز شدست دست از پا
از بن شعار تو صد ره صنم پرستی به****که با ملک به خلوصی و با خدا به ریا
روایت است که عبدالله مبارک داشت****هوای سرو قدی از بتان مه سیما
شبی که بود چنان برف از آسمان باران****که بر عباد پس از توبهٔ رحمت مولا
شبی که استره آبدار سرما بود****به دست باد ز رخسار مرد موی ربا
به پای منظر وی آنقدر به پای استاد****که شد بلند ز هر سو ندای حی علی
گمان به بانگ عشا برده بود تا در دید****رسانده بود به عیوق شاه صبح لوا
ز جان غریو برآورد و بانگ زد بر نفس****که ای ز بوالهوسی ننگ کافر و ترسا
گر از شبی دو نفس می‌کنی به طاعت صرف****نمی‌شوی نفس نفس را سکون فرما
هلاک سوره کوچکتری که زود ترک****ز امر حق بگریزی چو مجرم از ایذا
ور آیدت به زبان سوره قریب به طول****به آن رسد که کنی از ملال جبه قبا
ز شام تا سحر امشب برای بی‌خبری****ستاده‌ای نه ز سر باخبر نه از سرما
عجب‌تر آن که شبی رفته و تو یک ساعت****خیال کرده‌ای از شغل عشق وسوسه‌زا
به گفت این وره قبلهٔ حقیقی جست****نشان حسن ازل را به چشم سر جویا
بسی نرفت که دیدند خفته در چمنش****مگس نموده بر او از جوانب استیلا
گرفته ماری از اخلاص نرگسی به دهن****ز بس ملاحظه او را مگس پران ز قفا
تو هم اگر به خود افتی ز کوی بوالهوسی****شوی رهی و کنی دامن مجاز رها
تو هم به شهد حقیقت اگر لب آلائی****کند هوای مگس رانی تو بال هما
در آخر سخن ای نطق بهره‌ای برسان****به آن بهار هوس زان نصیحت عظما
الا یگانه جگرگوشه کز تو دارد و بس****فروغ نسل محقر چراغ دودهٔ ما
ایا نتیجهٔ آمال کز برادر من****تو مانده‌ای به من اندر امل سرای بقا
به نفس اگرچه خطائی که در نصایح تند****ز روی قصد تو بودی مخاطبش همه جا
بیا که ختم نصیحت کنم به حرف دگر****به شرط آن که به سمع رضا کنی اصغا
قدم نهاده‌ای اندر رهی که وادی امن****دروست منحصر اندر منازل اولا
به قطع پانزدهم منزلی در آن وادی****که بر تو نیست گرفتی ز کج روی قطعا
ز چار منزل دیگر چو بگذری و کنی****به باج خانهٔ تکلیف خیمه‌ها برپا
وزان تجارت کم مدت سبک مایه****اثر ز سود و زیان عمل شود پیدا
پی حساب تو خواهند طرح کرد به حکم****محرران فصول عمل مفصل‌ها
که گر خوری لب نانی بر آن شود مرقوم****و گر کشی دم آبی در آن بود مجرا
غرض همین که چو فارغ شوی ز شغل و عمل****تو را به فاضل و باقی دهند اجر و جزا
پس از تو گر عملی سر زند که به نشود****به فاضلت قلم کاتبان لسان فرسا
نه به بود که ز باقی به قیدهای الیم****تن الم زده فرسایدت هلال آسا
جزای بد عملی نیست تازیانه و چوب****که سوز آن بود امروز به شود فردا
جزای بد عملی تابه ایست تابیده****تن تو ماهی آن تابه خالدا ابدا
نه آنقدر ز مکافات می‌دهم بیمت****که بندی از رخ رحمت به یاس چشم رجا
نه آنقدر دلت از عفو می‌کنم ایمن****که کم زند در طوف دل تو خوف خدا
به صد ثواب ازو گر چه ایمنی غلط است****به صد هزار خطا ناامیدیست خطا
کسی که سجدهٔ او نارواست در کیشش****هزار باره ازو حاجتش شده است روا
تو کز سعادت اسلام بهره‌ای داری****عجب که تشنه روی از کنار بحر عطا
گناه بندهٔ نادم ز فعل نامرضی****اگر بزرگ‌تر از عالم است و مافیها
فتد به معرض عفو غفور چون شوید****به آب توجه رخ معصیت کمای رضا
ولی بدان که گناه و خطای توبه پذیر****ز غیر حق خدا خارج است و مستثنا
چو یافت موعظه اتمام سعی کن که تمام****بیاد داری و آری تمام عمر به جا
کشی هزار زیان گر یکی ازین سخنان****رود زیاد تو تا وقت رفتن از دنیا
به قصد تزکیه نفست از نصیحت و پند****چو گشت خاتمه یاب این قصیدهٔ عزا
به عهد کردم از آن ذکر دایمش تاریخ****که دایم این بودت ذکر در خلا و ملا
دگر تو دانی و رایت که رایت فکرت****بلند شد به مناجات حی بی‌همتا
بزرگوار خدایا که ذات بی‌چونت****که بسته عالمیان را زبان ز چون و چرا
به کنز مخفیت آن شاهد نهفته جمال****که تا ابد نکند جلوه بر دل عرفا
به اسم اعظمت آن گنج بی‌نشان که اگر****فتد به دست نهد غیر پا بکوی فنا
به آن گروه که از انقیاد فرمانت****به جنس خاک نکردند از سجود ابا
به انبیای اولوالعزم خاصه پاد شهی****که راند رخش عزیمت بر اوج او ادنا
به اولیای ذوالحزم خاصه کراری****که بر تو نقد بقا میفشاند روز دغا
بلابه لب لبیک گوی کعبه روان****به کعبه و عرفات و به مشعر و به منا
به مجرمان پشیمان که از حیا سوزند****اگر کنند سر از بهر معذرت بالا
به تائبان موفق که در رسند به عفو****ز گفت شان چو ظلمنا رسد به انفسنا
به بیگناهی زندانیان شحنهٔ عشق****به بی‌نشانی سرگشتگان دشت بلا
به پاکدامنی عاشقان عصمت دوست****که جیب خاطرشان کم کشیده دست هوا
به گریه‌های زمان غریو خیز وداع****که سنگ را اثر آن درآورد به بکا
به آب چشم یتیمان چهره گرد آلود****که تاب دیدنشان ناورد دل خارا
به بی‌زبانی طفلان مضطرب در مهد****که دردشان نپذیرد ز نطق بسته دوا
به مادران جگرگوشه در نظر مرده****که از فلک گذرانند بانگ واولدا
به آن کثیر عیالان بینوا که مدام****خیال بیع مصلی کنند و رهن ردا
بسوز قافله مبتلا به غارت جان****که آهشان نگذارد گیاه در صحرا
به درد پرد گیانی که دست حادثه‌شان****کشد ز هودج عصمت برون به ظلم و جفا
به طول طاعت ترسندگان ز صبح نشور****که روی خواب نبینند در شب یلدا
به غازیان مجاهد که در تکاور شوق****کنند جان خود از بهر نصرت تو فدا
بهر چه نزد تو دارد نشان خیر و بهی****بهر که پیش تو از اهل عزتست و بها
که چون لوای شفاعت نهی به دوش نبی****دوانی اهل گنه را به ظل آل عبا
چنان کنی که شود محتشم طفیل همه****یکی ز سایه نشینان آن خجسته لوا
که جرم کافر صد ساله می‌توان بخشید****به یک شفاعت او یا رسول اشفعنا
حرف ب
قصیده شماره 4: ای ماه چارده ز جمال تو در حجاب
ای ماه چارده ز جمال تو در حجاب****حیران آفتاب رخت چشم آفتاب
شیدائی خرامش قد تو سرو باغ****سودائی سلاسل موی تو مشگناب
خورشید در مقدمهٔ شب کند طلوع****بعد از غروب اگر ز جمال افکنی نقاب
ماه نو از نهایت تعظیم گشته است****بر آسمان نگون که ببوسد تو را رکاب
رضوان اگر شود به سکان تو مختلط****از اختلاط حور بهشتی کشد عذاب
از بهر گردن سگ زرین قلاده‌ات****حور آورد ز گیسوی خود عنبرین طناب
از ترک چشمت آرزوی کاینات را****در هر نگه هزار سوالی است بی‌جواب
بیدار از انفعال نگردند تا ابد****حور وپری جمال تو بیند اگر به خواب
در بزم از فرشته عجب نبود ار خورد****از دست ساقیان ملک پیکرت شراب
در رزم از هزار چه رستم عجب بود****کارند در مقابل یک حملهٔ تو تاب
تیغت اگر رسد به زمین سازدش دو نیم****دارد نشان ضربت شمشیر بوتراب
از جوف هر حباب جهانی شود پدید****چون نقش پادشاهیت دوران زند بر آب
یزدان که شاه حمزه غازیت نام کرد****از زور حمزه در ازلت ساخت بهرهٔاب
صد بحر را اگر به یکی شعله سر دهند****با حفظ کامل تو نیفتد ز التهاب
خود را ز چرخ در ظلمات افکند ز هم****بر آفتاب اگر نظر اندازی از عتاب
ترسیده چشم ظلم چنان از عتاب تو****که آرامگاه صعوه شود دیدهٔ عقاب
خواهی که پای بندی اگر جبرئیل را****دست فرشتگان شود از حکم رشتهٔ تاب
اجزاش التزام معبت کنند اگر****سیماب را ز تفرقه فرمائی اجتناب
چون قوت تو دست ضعیفان کند قوی****سیمرغ را فرو کشد از آسمان به آب
گر عنکبوت را به مثل تقویت کنی****در لعب کوه را کند آویزهٔ لعاب
بر آستانت آن که کند بی‌ریا سجود****تعظیم ذوالمنن کندش آسمان حباب
در خجلت است از دل بخشنده‌ات محیط****در شرمساری از کف پاشنده‌ات سحاب
در دست خازنان تو ماند زر و گهر****غربال را اگر به توان ساخت ظرف آب
ای شاه و شاه زادهٔ دوران من حزین****کز شمع نطقم انجمن افروز شیخ و شاب
با آن که خسروان اقالیم نظم را****هم صاحب‌الرسم و هم مالک‌الرقاب
با آن که در مزارع نظم از کلام من****هر دانه گشته است ز صد خرمن از سحاب
با آن که در ممالک هند و بلاد روم****نظم من است خال رخ لؤلؤ خوشاب
این جا که نسبتش به فغانست این و آن****بی وجه و ناروا و بعید است و ناصواب
یک مصرعم به جایزه هرگز نمی‌رسد****زان رو که خرمنم به جوی نیست در حساب
دیوان ثانی غزل من که حال هست****زیب کتابخانه نواب کامیاب
آرند اگر به مجلس عالی و یک غزل****خوانند حاضران سخن سنج از آن کتاب
ظاهر شود که لاف گزافی نبوده است****این حرف شاعرانهٔ که شد گفتهٔ بی‌حجاب
حال از برای شاهد آن دعوی این عزل****شد ضم به این قصیده زبر وجه انتخاب
ای زیر مشق سر خط حسن تو آفتاب****در مشق مد کشیدن زلف تو مشگناب
بس نقش خامه زیر و زبر گشت تا از آن****نقشی چنین ز دقت صانع شد انتخاب
عکست که جای کرده در آب ای محیط حسن****می‌بیندت مگر که چنین دارد اضطراب
در عالمی که رتبهٔ حسن از یگانگی است****نه آینه است عکس‌پذیر از رخت نه آب
هیهات ما و عزم وصال محال تو****کان کار و هم فعل خیالست و شغل و خواب
از من نهفته مانده به بزم از حجاب حسن****روئی که آن نهفته نمی‌گردد از نقاب
بیتی شنو ز محتشم ای بت که بهتر است****یک بیت عاشقانه ز بیتی پر از کتاب
تا در خراب کردن عالم کنند سعی****شور و فتور و فتنه و آشوب و انقلاب
ملکت نگردد از مدد حفظ ایزدی****از صدهزار حادثه این چنین خراب
قصیده شماره 5: تا نقش ناتوانی من چرخ زد بر آب
تا نقش ناتوانی من چرخ زد بر آب****شد چون حباب خانهٔ جمعیتم خراب
از کاو کاو تیشه پیکر خراش درد****بنیاد من رساند سپهر نگون به آب
جسمم ز تاب درد سراسیمه کشتی است****لنگر گسل ز جنبش دریای اضطراب
ز انسان که گرگ در غنم افتد غنیم‌وار****در لشکر حواس من افکنده انقلاب
دهرم به حال مرگ نشانداست در حیات****دورم شراب شیب چشانده است در شباب
پیوند تن نمی‌گسلد جان که تا رهم****با آن که چرخ می‌دهدش صد هزار تاب
مرغیست بخت سوخته من که آمده****هم پیشهٔ سمندر وهم کسوت عراب
افسرده‌ام چنان که اگر آه سرد من****بر دوزخ افکند گذراند ازدش زتاب
اما خوشم که اخگر خس پوش دل ز غیب****می‌آید از خجسته نسیمی به التهاب
بوی بهشت می‌شنوم از ریاض لطف****گوئی خلاص می‌شوم از دوزخ عذاب
از درگهی که هست سگش آهوی حرم****در گردنم به یک کشش افکنده صد طناب
لیکن چو نیست پای تردد چه سان شوم****بهر شرف ز سجده آن سده بهره یاب
یک ذره‌ام توان چو نمانداست چون کنم****خورشیدوار ناصیه سائی بر آن جناب
برخیز ای صبا که ازین پس نمی‌شود****شوق سبک عنان متحمل گران زکاب
از من دعا و از تو شدن حاملش چنان****کارام را وداع کند عزمت از شتاب
از من ثنا و از تو رساندن دوان دوان****جائی که قطرهٔ بحر شود ذرهٔ آفتاب
یعنی جناب عالی بلقیس روزگار****یعنی حریم حرمت نواب مستطاب
شهزادهٔ زمان و زمین شمسهٔ جهان****زهرای زهره حاجبهٔ مریم احتجاب
شاه‌پری و انس پری خان که گر بدی****بلقیس پادشاهی ازو کردی اکتساب
خیرالنساء عهد که دوران جز او نداد****عز مشارکت احدی را به این خطاب
معصومهٔ زمان که نبات زمانه‌اند****از احتسا عصمت او عصمت احتساب
هودج کشان شخص عفافش نمی‌کشند****بر دیدهٔ ملک ز ورع دامن ثیاب
گردیده دایم‌الحرکت از عبادتش****دست فرشتگان ز رقم کردن ثواب
می‌سنجدش به زهد و طهارت خرد مدام****با طاهرات حجره زهرا و بوتراب
از بهر پادشاهی نسوان قضا نکرد****فردی ز کاینات به این خوبی انتخاب
مهر فلک کنیزک خورشید نام اوست****کاندر پس سه پرده نشست است از حجاب
وز شرم کس نکرده نگه در رخش درست****از بس که دارد از نظر مردم اجتناب
در خواب نیز تا نتواند نظر فکند****نامحرمی بر آن مه خورشید احتجاب
نبود عجب اگر کند از دیده ذکور****معمار کارخانه احساس منع خواب
خود هم به عکس صورت خود گر نظر کند****ترسم که عصمتش کند اعراض در عتاب
فرمان دهد که عکس پذیری به عهد او****بیرون برد قضا هم از آئینه هم ز آب
آن مریم زمان که به عفت سرای او****بوی کسی نبرده نسیمی به هیچ باب
از عصمتش بدیع مدان کز کمال شرم****دارد جمال خود ز ملک نیز در نقاب
گر خاکروبه حرم او که می‌برند****از بهر کحل دیدهٔ ملایک به صد شتاب
در دامن سحاب فتد ذره‌ای از آن****تا دامن ابد دمد از خاک مشگناب
بر بام قصر اگر شب مهتاب پا نهد****گردون به چشم ماه کشد میل از شهاب
می‌بود مهر اگر چو کنیزان دیگرش****هرگز نمی‌فکند ز رخ برقع سحاب
در جنب فر معجر ادنی کنیز او****آرد شکوه افسر قیصر که در حساب
هست از غرور صنعه تانیث صعوه را****در عهد او نظر به حقارت سوی عقاب
گر بگذرد بر آب نسیم حمایتش****گدست صباد دگر ندرد پردهٔ حباب
ناهید همچو عود بر آتش فکنده چنگ****تقویش ساز کرده چو قانون احتساب
چون گشته شخص شوکت او مایل رکوب****گردون رکاب داری او کرده ارتکاب
سرلشگران عسکر او صاحب الرؤس****گردن کشان لشگر او مالک الرقاب
هردم کند ظفر ز پی زیب دولتش****دست عروس ملک به خون عدو خضاب
از باد حملهٔ سپه او سپاه خصم****بر هم خورد چنان که ز صرصر صف ذباب
چون خلق در مقام سبک روحی آردش****در زیر پای او نبود مور در عذاب
اما نهد به هیبت اگر پای بر زمین****بیرون برد مهابت او جنبش از دواب
بر درگهش گدای کمین مملکت مدار****در خدمتش غلام کمین سلطنت مب
ای سجدهٔ درت همه را مقصد و مرام****وی خاک درگهت همه را مرجع و مب
ای قدرت تو چشمهٔ گشاینده از رخام****وی حکمت تو تشنهٔ نوازنده از سراب
رای تو در امور کلید در صلاح****فکر تو در مهام دلیل ره صواب
محتاج یک حدیث توام در مهم خویش****ای هر حدیث از تو برابر به صد کتاب
سی‌سال شد که طبع من از گوهر سخن****گردیده گوشواره کش گوش شیخ و شباب
از معنی لباب کلامست نظم من****تحید و نعت و منقبتم لب آن لباب
چون سینهٔ صدف صدف سینه‌ها تمام****در عهد من گران شده از گوهر مذاب
سرتاسر جهان ز در نظم من پر است****الا خزانه دل نواب کامیاب
من در زمان این ملک مشتری غلام****با این همه در رچو محیطم در اضطراب
یک در به بیع طبع همایون او رسان****تا وارهم ز فاقه من خانمان خراب
بر جان من ترحمی ای ابر مرحمت****کز تاب آفتاب حوادث شدم کباب
از کاینات رو به تو آورده محتشم****ای قبلهٔ مراد ازو روی بر متاب
کاندر ستایش تو ز درهای مخزنی****داده است دقت نظرش داد انتخاب
وقت دعا رسید دعائی که از مجیب****بر اوج لامکان به سمعنا شود مجاب
تا در دعا تضرع والحاح سائلان****در جنبش آورد به اجابت لب جواب
بهر تو دعا که کند در دلی گذر****از دل گذر نکرده به لب باد مستجاب
قصیده شماره 6: ناگهان بر گرد بخت ملک سر از مهد خواب
ناگهان بر گرد بخت ملک سر از مهد خواب****چشم تا میزد جهان بر هم برآمد آفتاب
آفتاب مشرق دولت که باشد نوربخش****شرق و غرب و بحر و بر را گر فرو گیرد سحاب
آفتاب مطلع رفعت که خواهد قرص مهر****بهر خود شکل هلالی تا شود او را رکاب
والی یم دل ولی سلطان که در دوران او****دفتر احسان حاتم را سراسر برد آب
داور دارا حشم دریا کف صاحب کرم****سرور بیضا علم گردنکش گردون جناب
بر سمند سخت سم گردافکنان لشگرش****لرزه در گورافکنان رستم و افراسیاب
میشود سیماب وش پنهان ز بیم ار می‌جهد****از کمان چرخ بی‌فرمان او تیر شهاب
بر زبردستان کند گر زیر دستان را دلیر****از عقاب و صعوه خیزد بانک و زنهار از عقاب
باد پروازش کند گوی زمین را بی‌سکون****گر نویسد بر پر خود آیت عونش ذباب
عنکبوتی را کند گر تقویت بالا کشد****چون شترکش گاو ماهی را به زنجیر لعاب
ناظران را نسخهٔ ایام می‌شد ذات او****نسخهٔ‌های آفرینش یافت صد بار انتخاب
پر شود در روز روشن عالم از خفاش ظلم****آفتاب عدلش ار یکدم بماند در نقاب
امتیاز بزم سلطانیش این بس کاندران****خون بدخواهش شرابست و دل خصمش کباب
گنج تمکینش که پا افشرده بر جا همچو کوه****باشد اندر خانه خود گر شود عالم خراب
اتفاق افتد ملک را صحبت مرغا بیان****آتش قهرش گر آید بر زمین در التهاب
ای ز رفعت سروران دهر را صاحب رئوس****وی ز شوکت گردنان ملک را مالک رقاب
یک سر مو کم شمردن یک جهان بی‌دانشی است****کامکاری چون تو را از خسروان کامیاب
کاسه‌های هفت دریا از کف در پاش تو****خالیند و سرنگون و باد در کف چون حباب
انتقامت پای پیچیده است در دامان صبر****بخششت سر کرده بیرون از گریبان شتاب
خاطر خصم تو را تسکین توان دادن ز خوف****گر توان بردن برون از طبع سیماب اضطراب
از ثبات خیمه‌گاه دشمن آرا که نه ای****روی دریا نیست پر از خیمه‌های بی‌طناب
تا عنان برتافتی زین بلده سرگردان شدند****چون سگ گم کرده صاحب صد گروه از شیخ شاب
منت ایزد را که آب رفته باز آمد به جو****و آمد از هر گلبنی بیرون به جای گل گلاب
کارهای خام یعنی پخته گردیدند و صبر****غوره را انگور کرد انگور را می‌های ناب
وان دعاها را که بد پای اجابت در وحل****یافت چون فرصت محل گشتند یک یک مستجاب
ای تو را هر راست پیمانی به ملکی در گرو****وی ترا هر لطف پنهانی به جائی در حساب
رخت عالم گشته بیش از حدتر از باران ظلم****آفتاب عالمی زین بیش به سر عالم به تاب
تا سمر گردی به اعجاز مسیحائی بریز****شربت لطفی به کام زهر نوشان عتاب
محتشم در پاس این دولت که بادا لم‌یزل****دعوتی کز حق گذاری کرده بی‌ریب ارتکاب
از کسی جز وی نمی‌آید که شب بیداریش****آشنائی برده بیرون از مزاج چشم و خواب
تا شهان را ملک گردد منقلب دل مضطرب****ای ز شاهان کم نه کشور داریت در هیچ باب
تا محل کر و فر صور بادا مطمئن****خاطرت از اضطراب کشوری از انقلاب
قصیده شماره 7: سرورا ادعیه‌ات تا برسانم به نصاب
سرورا ادعیه‌ات تا برسانم به نصاب****از دعا هر نفسم نقش جدیدیست بر آب
سپه ادعیه‌ام روی فلک می‌گیرد****تا تو را می‌رسد از روی زمین پا به رکاب
آنچنانست دلم بهر تو از ادعیه گرم****که فلک از نفسم می‌شنود بوی کباب
می‌کنم هر سو مویت به دعائی پیوند****من که پیوند بر دیدهٔ خویشم از خواب
کرده‌ای داعیهٔ حرب و حصارت شده است****آن قدر ادعیه کافزون ز شمار است و حساب
از که از گوشه‌نشینی که به بیداری کرد****چشم خود را تبه از بهر تو در عین شباب
بهر خود خصمت اگر قلعهٔ آهن سازد****عنکبوتیست که بر خود تند از لعب لعاب
ای گزین طیر همایون که درین طرفه چمن****شاهبازی تو و بدخواه سیه بخت غراب
بادی از جنبش شهبال تو می‌باید و بس****که شود در صف هیجا سپه آشوب ذباب
بال بگشای که از گلشن روم آمده‌اند****فوجی از صعوه به صباغی چنگال عقاب
این مثل ورد زبانهاست که دیر آوردست****هست یعنی رهی از صوب تامل به صواب
کار چون هست به هنگامی و وقتی موقوف****چه تقدم چه تاخر چه تانی چه شتاب
تیر و شمشیر شوند از عمل خود معزول****در سپاهی که نگاهی کنی از عین عتاب
ذره ذره مگر از آتش غم افروزی****ورنه اجرام بر افلاک بسوزند ز تاب
موج بحر غضبت خیمه و خر گاه عدو****عنقریب است که آورده فرو همچو حباب
محتشم دعوت خود کن یزک لشگر و ساز****خانهٔ دشمن خان پیشتر از حرب خراب
قصیده شماره 8: جهان جهان دگر شد چو گشت زینت یاب
جهان جهان دگر شد چو گشت زینت یاب****ز شهسوار بلند اختر هلال رکاب
زمان زمان دگر گشت چون رواج گرفت****ز شهریار فلک مسند رفیع جناب
سپهر طرح نسق ریخت چون مهم جهان****نصیب شد که رسد زان جهانستان به نصاب
بزرگ حوصلهٔ محراب بیک دریادل****که ابر همت او می‌دهد به دریا آب
مبارزی که چو تیعش علم شود در رزم****سپر ز واهمه در سر کشد فلک ز سحاب
تهمتنی که ز آشوب صیت رستمیش****گرفته تربت رستم طبیعت سیماب
اگر ز روی عتاب اندر آسمان نگرد****کند مهابت او آفتاب را مهتاب
و گر ز عین عنایت نظر کند به زمین****به آب خضر مبدل شود تراب سراب
رسیده حسن سکوتش به آنکه آموزند****ز داب او همه شاهان و خسروان آداب
مفاخرند به عهدش لیالی و ایام****مباهیند به ذاتش اسامی و القاب
چو سر به دعوی مالک رقابی افرازد****نهند گردن تسلیم مالکان رقاب
جهان نهفته ز اعمی نباشد ار باشد****جمال او به دل آفتاب عالمتاب
فروغ سلطنت او فرو گرفته جهان****هنوز اگرچه نهان است در نقاب حجاب
گشوده بر رخ عزمش زمانه صد در فتح****نکرده سلطنت او هنوز فتح‌الباب
به ناز گام به ره می‌نهد تصرف او****اگر چه سلطنت افتاده در پیش بشتاب
بسی نمانده که در چار رکن دهر کنند****خلایق دو جهان سجده پیش یک محراب
در آن امور که باشد قضا تقاضائی****قدر چکار کند جز تهیهٔ اسباب
ز آسمان به زمین سیم و زر شود باران****محیط همت او آب اگر دهد به سحاب
درنده بغل و دامن است آن زر و سیم****که سایلان درش می‌برند از همه باب
فلک اگر به در او رود بزر چیدن****کند ز ننگ زر آفتاب را پرتاب
سپهر منزلتا به هر عذر تقصیری****عریضه‌ایست رهی را به خدمت نواب
دمی کز آمدن موکب سبک جنبش****شد این زمین چو سپهر از نجوم زینت یاب
من فتاده بی‌قدرت گران حرکت****که پای جنبشم از بخت خفته بود به خواب
به علت دگرم نیز عذر لنگی بود****که بسته بود رهم را بر آن خجسته جناب
اگر چه خسته و بیمار آمدن بدرت****نبود نزد خرد خارج از طریق صواب
ولی ز غایت آزار بود در جنبش****ز جزو جزو تنم موجب هزار عذاب
کز آفت تف تابنده بودم اندر تب****وز آتش تب سوزنده بودم اندر تاب
کنون که شعلهٔ تب اندکی شکسته فرو****بهانه را چو مرض داده‌ام به حکم جواب
شود گر از عقب عذر باز کاهلی****ز محتشم به گناه اعتراف و از تو عقاب
همیشه تا خرد اندر حساب مدت عمر****به شام شیب رساند سخن ز صبح شباب
ز طول عهد سر از جیب شیب برنکند****حساب مدت عمر تو تا به روز حساب
قصیده شماره 9: از بس که چهره سوده تو را بر در آفتاب
از بس که چهره سوده تو را بر در آفتاب****بگرفته آستان تو را بر زر آفتاب
از بهر دیدنت چو سراسیمه عاشقان****گاهی ز روزن آید و گاه از در آفتاب
گرد سر تو شب پره شب پر زند نه روز****کز رشگ آتشش نزند در پر آفتاب
گر پا نهی ز خانه برون با رخ چه مهر****از خانه سر بدر نکند دیگر آفتاب
گرد خجالت تو نشوید ز روی خویش****گردد اگر چه ریگ ته کوثر آفتاب
از بس فشردن عرق انفعال تو****در آتش ار دود به در آید تر آفتاب
گوئی محل تربیت باغ حسن تو****معمار ماه بوده و برزیگر آفتاب
آئینه نهفته در آئینه دان شود****گیرد اگر به فرض تو را در بر آفتاب
از وصف جلوه قد شیرین تحرکت****بگداخت مغز در تن بی‌شکر آفتاب
گر ماه در رخت به خیانت نظر کند****چشمش برون کند به سر خنجر آفتاب
نعلی ز پای رخش تو افتد اگر بره****بوسد به صد نیاز و نهد بر سر آفتاب
از رشک خانه سوز تو ای شمع جان‌فروز****آخر نشست بر سر خاکستر آفتاب
صورت نگار شخص ضمیر تو بوده است****در دودهٔ سر قلمش مضمر آفتاب
نبود گر از مقابله‌ات بهره‌ور کز آن****پیوسته چون هلال بود لاغر آفتاب
در آفتاب رنگ ز شرم رخت نماند****مثل گل نچیده که ماند در آفتاب
در روز ابر و باد کرائی برون ز فیض****از ابر و ماه بارد و از صرصر آفتاب
بهر کتاب حسن تو بر صفحهٔ فلک****می‌بندد از اشعهٔ خود مسطر آفتاب
ترتیب چون بساط نشیب و فراز چید****شد ز ورق جمال تو را لنگر آفتاب
ای خامه نیک در ظلمات مداد رو****گر ذوق آیدت به زبان خوشتر آفتاب
بنگار شرح گفت و شنیدی که می‌کند****بر آسمان طراز سر دفتر آفتاب
دی کرد آفتاب پرستی سؤال و گفت****وقتی که داشت جلوه برین منظر آفتاب
از گوهر یگانگی ار کامیاب نیست****پس دارد از چه رهگذر این جوهر آفتاب
دادم جواب و گفتم ازین رهگذر که هست****جاروب فرش درگه پیغمبر آفتاب
مهر نگین حسن تواش خواندی نه مهر****کردی اگر خوشامد من باور آفتاب
گر از تنور حسن تو انگشت ریزه‌ای****بر آسمان برند بچربد بر آفتاب
فرداست کز طپانچه حسنت به ناظران****روئی نموده چون گل نیلوفر آفتاب
در روضه‌ای اگر بنشانی به دست خویش****نخلی شکوفه‌اش بود انجم بر آفتاب
از نقش نعل توسن جولانگرت زمین****گشت آسمان و انجم آن اکثر آفتاب
گنجی نهاد حسن به نامت که بر سرش****گردید طالع از دهن اژدر آفتاب
در پای صولجان تو افتاد همچو گوی****با آن که مهتریش بود در خور آفتاب
هنگام باد روی تو بر هر چمن که تافت****گلهای زرد را همه کرد احمر آفتاب
مه افسر غلامیت از سر اگر نهد****همچون زنان کند به سرش معجر آفتاب
بشکست سد شش جهت و در تو مه گریخت****چون مهره‌ای برون شد از ششدر آفتاب
بهر قلاده‌های سگان تو از نجوم****دائم کشد به رشتهٔ زر گوهر آفتاب
نعلین خود دهش به تصدق که بر درت****در سجده است با سر بی‌افسر آفتاب
بیند زمانه شکل دو پیکر اگر به فرض****خیزد ز خواب با تو ز یک بستر آفتاب
آخر زمان به حرف مساوات اگر چه گشت****هیهات آتشی تو و خاکستر آفتاب
شب نیست کز شفق نزند ز احتساب او****آتش به چنگ زهره خنیاگر آفتاب
ریزد به پای امت او اشگ معذرت****بر حشرگاه گرم بتابد گر آفتاب
فردا شراب کوثر ازو تا کند طمع****حال از هوس نهاده به کف ساغر آفتاب
از حسن هست اگرچه درین شعر خوش ردیف****زینت ده سپهر فصاحت هر آفتاب
کوته کنم سخن که مباد اندکی شود****بی‌جوهر از قوافی کم زیور آفتاب
سلطان بارگاه رسالت که سوده است****بر خاک پاش ناصیه انور آفتاب
شاه رسل وسیله کل هادی سبل****کز بهر نعت اوست برین منبر آفتاب
یثرت حرم محمد بطحائی آن که هست****یک بنده بر درش مه و یک چاکر آفتاب
بالائیان چه خط غلامی بوی دهند****خود را نویسد از همه پائین‌تر آفتاب
از بنده زادگانش یکی مه بود ولی****ماهی که باشدش پدر و مادر آفتاب
نعل سم براق وی آماده تا کند****زر بدره بدره ریخته در آذر آفتاب
بی‌سایه بود زان که در اوضاع معنوی****بود از علو مرتبه مشرف بر آفتاب
از بهر عطر بارگه کبریای اوست****مجمر فروز بال ملک مجمر آفتاب
در جنب مطبخش تل خاکستریست چرخ****یک اخگر اندران مه و یک اخگر آفتاب
تا شغل بندگیش گزید از برای خویش****گردید بر گزیده هفت اختر آفتاب
خود را بر آسمان نهم بیند ار شود****قندیل طاق درگه آن سرور آفتاب
هر شب پی شرف زره غرب می‌برد****خاک مدینه تا بدر خاور آفتاب
جاروب زرفشان نه به دست مفاخرت****دارد برای مشعله دیگر آفتاب
یک ذره نور از رخ او وام کرده است****از شرق تا به غرب ضیاگستر آفتاب
شاه شتر سوار چو لشگرکشی کند****باشد پیاده عقب لشگر آفتاب
خود را اگر ز سلک سپاهش نمی‌شمرد****هرگز نمی‌نهاد به سر مغفر آفتاب
در کشوری که لمعه فرو شد جمال او****باشد شبه فروش در آن کشور آفتاب
از خاک نور بخش رهت این صفا و نور****آورده ذره ذره به یکدیگر آفتاب
یا سیدالرسل که سپهر وجود را****ایشان کواکب‌اند و تو دین‌پرور آفتاب
یا مالک‌الامم که به دعوی بندگیت****بنوشته از مبالغه صد محضر آفتاب
آن ذره است محتشم اندر پناه تو****کاویخته به دست توسل در آفتاب
ظل هدایتش به سر افکن که ذره را****ره گم شود گرش نبود رهبر آفتاب
تا در صف کواکب و در جنب عترتت****گاهی نماید اکبر و گه اصغر آفتاب
حرف ت
قصیده شماره 10: چو گل ز صد طرفم چاک در گریبانست
چو گل ز صد طرفم چاک در گریبانست****نهال گلشن دردم من این گل آنست
من شکسته دل آن غنچه‌ام که پیرهنم****چو لالهٔ سرخ ز خوناب داغ پنهان است
گلی ز باغ جهان بهر من شکفت کزان****چو عندلیب مرا صد هزار افغانست
غمی که داده به چندین هزار کس دوران****مرا ز گردش دوران هزار چندانست
زمانه داد گریبان من به دست بلا****ولیک تا ابدش دست من به دامان است
به بحر خون شدم از موج خیز حادثهٔ غرق****نگفت یک متنفس که این چه طوفان است
ز آه و گریهٔ من خون گریست چشم جهان****کسی نگفت که آه این چه چشم گریان است
چو شانهٔ باد سر مدعی باره فکار****کزو چه زلف بتان خاطرم پریشان است
ز بس که مست می جهل بود می‌پنداشت****که شیشهٔ دل مردم شکستن آسان است
ز کینه ساخت مراپایمال و داشت گمان****که من ز بی‌مددی مورم او سلیمان است
ولی نداشت ازینجا خبر که صاحب من****امیر عادل اعظم محمدی خان است
اسد مخافت و ضیغم شکار و لیث مصاف****که صید ارقم تیغش هزار ثعبان است
قمر وجاهت و مریخ تیغ و زهرهٔ نشاط****که داغ بندگیش بر جبین کیوان است
یگانه‌ای که درین شش دری سرای سپنج****پناه شش جهة و پشت چار ارکان است
سکندری که ز سد متین معدلتش****همیشه خانهٔ یاجوج ظلم ویران است
زهی رسیده به جائی که کبریای تو را****نه ابتدا نه نهایت نه حد نه پایان است
محیط جود تو بحریست بیکران که در آن****حبابها چو سپهر برین فراوان است
ز لجه کرمت قلزمیست هر قطره****چه قلزمی که در آن صد هزار عمان است
تو آفتابی و کیوان بر آستانهٔ تو****به آستین ادب خاکروب ایوان است
ز عین مرتبه ذرات خاک پای تو را****هزار مرتبه بر آفتاب رجحان است
ز ترکتاز تو بر ران آسمان مه نو****نشان تازه‌ای از زخم نعل یکران است
تن فلک هدف ناوک زره بر تست****که از ستاره بر او صد هزار پیکان است
سپهر منزلتا سرو را اگرچه مرا****هزار گونه شکایت ز دست دوران است
ولی به خوشدلی دولت ملازمتت****هزار منتم از روزگار بر جان است
به یک عطیه ز لطف تو می‌شوم قانع****که فی‌الحقیقه به از صد هزار احسان است
اجازه ده که ز احوال خویش یک دو سه حرف****ادا کنم که سزاوار سمع سلطان است
عدوی سرکش من آتشی است تیز و مرا****برای کشتن او صد دلیل و برهان است
منم که در چمن مدح حیدر کرار****همیشه بلبل طبعم هزار دستان است
سیه دلی که بود در دلش عداوت من****بسان هیمهٔ دوزخ سزاش نیران است
منم فصیح زبان عندلیب خوش نفسی****که باغ منقبت از طبع من گلستان است
منافقی که هلاک من از خدا خواهد****هلاک ساختن او رواج ایمان است
منم فدائی آل علی و مدعیم****به این که دشمن من گشته خصم ایشان است
رعایت دل من واجبست کشتن او****گناه نیست که کفارهٔ گناهان است
شعار من شب و روزست مدح حیدر و آل****گواه دعوی من کردگار دیان است
فعال خصم بدافعال من ز اول عمر****چو ظاهر است چه حاجت به شرح تبیانست
دل مکدرش از زنگ جهل خالی نیست****ولی تنش ز لباس کمال عریان است
غرور مال چنان کرده غارت دینش****که غافل از غضب شاه و قهر سلطان است
به قبض روح پلیدش فرست قورچه‌ای****کنون که قابض تمغای ملک کاشان است
که از توجه پاکان و آه غمناکان****درین دو روزه به خاک سیاه یکسان است
به او مجال حکایت مده که هر نفسش****در آستین حیل صد هزار دستان است
بزرگوارا امیرا اگرچه نظم فقیر****نه در برابر شعر ظهیر و سلمان است
ولی به تربیت روزگار در دل کان****حجر که تیرهٔ جمادیست لعل رخشان است
عروس فکرت ایشان ز فکر شاه و امیر****به جلوه آمده در حجله گاه دیوان است
اگر تو نیز به اکسیر تربیت سازی****مس وجود مرا زر درین چه نقصان است
چه محتشم به طفیل سگ تو گشت انسان****گر از سگان تو دوری کند نه انسان است
همیشه تا ز تقاضای چرخ شعبده‌باز****زمانه حادثه انگیز و دهر فتان است
ز حادثات نهان سایهٔ حمایت شاه****پناه ذات تو بادا که ظل یزدان است
قصیده شماره 11: سرای دهر که در تحت این نه ایوان است
سرای دهر که در تحت این نه ایوان است****هزار گنج در او هست اگرچه ویران است
بسیط خاک که در چشم خلق مشت گلی است****هزار صنع در او آشکار و پنهان است
بساط دهر که اجناس کم‌بهاست در آن****گران‌تر است ز صد جان هر آن چه ارزان است
دو جوهرند چراغ جهان مه و خورشید****که کار روز و شب از سیرشان به سامان است
یکی که شمع جهان‌تاب مشرق و فلکست****به روز شعشعه بر غرب پرتو افشان است
دو مظهرند پذیرایشان زمین و فلک****که آن چه مایهٔ شانست شغل ایشان است
زمین که پایه تخت فلک کشیده به دوش****سریر دار مه و آفتاب رخشان است
فلک که حلقهٔ زر کرده از هلال به گوش****غلام حلقه به گوش فدائی خان است
سپهر کوکبه مرشد قلی جهان جلال****که کبریایش برون از جهات و امکان است
خدیو تخت نشین خان پادشاه نشان****که در دو کون نشان از بلندی شان است
سپه ز جمله جهانست و او سپهدار است****جهان ز شاه جهانست و او جهانبانست
در ثناش به خانی چه سان زنم کورا****چو کسری و جم و دارا هزار دربان است
ز اعظم او که جهان ظرف تنگ حیز اوست****شکافها به لباس جهات و ارکان است
چنان زمانه جوان گشته در زمانهٔ او****که پشت گوژ همین پشت قوس و میزان است
ولی ز قوس برای هلاک دشمن او****که مستعد ملاقات تیر پران است
ولی ز پیکر میزان به بازوان نقود****که در خزاین او وقف بر گدایان است
کسی که بر سر اعداش میفشاند خاک****به هفت دست برین هفت غرفهٔ کیوان است
به او مخالف دولت به کینه گو میباش****شکسته عهد که دولت درست پیمان است
به یک گدا عدد کوه زر ز ریزش او****زیاده از عدد ریک صد بیابان است
ز حسن خلق به جائی رسیده مردمیش****که وقت خشم هم اندر خیال احسان است
هزار خسرو و خان می‌دوند ناخوانده****گهی که بر سر خوانش صلای مهمان است
به پیش ابر نوالش کسی که با لب خشک****به دست کاسهٔ چوبین گرفته عمان است
خبر رسیده به توران که یک جهان آراست****که در عمارت ویران سرای ایران است
علو همت عالیش در جهانگیری****بری ز نصرت انصار و عون اعوان است
لباس کوشش صد ساله در قرار جهان****نظر به سعی جمیلش به قد یک آن است
ظهور جو هر صمصام اوست تا حدی****که در غلاف به چشم غنیم عریان است
ایا خدیو سلیمان سپه که هر مورت****درندهٔ جگر صد هزار ثعبان است
و یا محیط تلاطم اثر که هر شورت****بلند موج تراز صد هزار طوفان است
فتد به زلزله گوی زمین اگر بیند****که بر جبین تو چین در کف تو چوگان است
سر فلک در قصر تو را زمین فرساست****پر ملک سر خوان تو را مگس ران است
ز باد پویه به زانو زمین جهان پیماست****گهی که جنبش رانت مشیر یک ران است
به قدر جود تو در نیست در خزاین تو****اگرچه بیشتر از قطره‌های باران است
ز بعد نامتناهی به طول برده سبق****تباعدی که کمال تو را ز نقصان است
بر آستان تو دایم گدا ز کثرت زر****چو گل جدید لباس و دریده دامان است
حسود نیز ازین غصهٔ جنون افزا****چو لالهٔ داغ به دل چاک در گریبان است
چو تیر رخصت قتل مخالفت خواهد****به دستبوس که رسم اجازه خواهان است
بی‌جواب تواضع دو تا کند قد خویش****کمان که قبضهٔ او بوسه گاه پیکان است
پر است عرصهٔ عالم ز شهسوار اما****یکی ز شاه سواران سوار میدان است
هزار نجم همایون طلوع گشته بلند****ولی یکیست که خورشید وش نمایان است
اگرچه در جسد هر زمین روان آبیست****همین یکیست که نام وی آب حیوان است
عزیز کرده هر مصر یوسفیست ولی****یکی به شعلهٔ حسن آفتاب گنجان است
شدست دست زبردست آفریده بسی****ولی یکیست که در آستین دستان است
نهند تخت نشینان به دوش خلق سریر****به دوشن باد ولی مسند سلیمان است
پدید گشته به طی زمان کریم بسی****ولیک حاتم طی پادشاه ایشان است
بر آسمان عدالت ستاره‌ها کم نیست****ولی ستارهٔ نوشیروان فروزان است
بسی در صدف افروز میشود پیدا****ولی کجا بدر شاهوار یکسان است
هزار ابر مطر ریز هست لیک یکی****که دایه بخش صدفهاست ابر نیسان است
هماست از همهٔ مرغان که هر گدا که فتاد****به زیر سایهٔ او پادشاه دوران است
ز نوع نوع خلایق جهان پر است ولی****یکی که اشرف خلق خداست انسان است
هزار قلعه گشا هست در خبر اما****یکیست قالع خیبر که شاه مردان است
ز حصر اگرچه فزون است نسخهٔ‌های فصیح****یکی که ختم فصاحت بر اوست قرآن است
جهان مدار امیرا به آن امیرکبیر****که نام عرش مکانش علی عمران است
که با خیال توام غائبانه بازاریست****که جنس کاسب ارزان در آن همین جان است
اگر چه با تو ز عین درست پیمانی****هزار صاحب ایمان مشدد ایمان است
یکیست کز فدویت رهین سودایت****به عقل و هوش و دل و جان و دین و ایمان است
وگرچه در سپهت از پی ثنا خوانی****ظریف و شاعر و شیرین زبان فراوان است
یکی است آن که ز اقلام نیشکر عملش****ز شرق تا بدر غرب شکرستان است
هزار قافلهٔ شکر به ملک بنگاله****بجنبش نی کلکش روان ز کاشان است
ولی ز غایت کم حاصلیش افلاسی است****که محتشم لقبیهاش محض بهتان است
ز شش جهت در روزی بروست بسته و او****به ملک نظم خداوند هفت دیوان است
ولی به دولت مدح تواش کنون در گوش****نوید حاصل صد بحر و معدن و کان است
همیشه تا فلک آفتاب دهر فروز****زوال یاب ز تاثیر چرخ گردان است
ز آفتاب جلال تو دور باد زوال****که کار دهر فروزی به دستش آسان است
حرف ج
قصیده شماره 12: آن که درد همه کس رابه تو فرمود علاج
آن که درد همه کس رابه تو فرمود علاج****ساخت پیش از همه ما را به علاجت محتاج
آن که مفتاح در گنج شفا دارد به تو****خانهٔ صحت من کرد به حکمت تاراج
حکمت این بود که مثل تو مسیحا نفسی****دهدم صحت جاوید به اعجاز علاج
بر سرم نیست طبیبی که با شفاق آید****بهر تشخیص مرض بر سر تصحیح مزاج
چه مزاجی که فتد لرزه بر اعضای طبیب****گر نهد دست به نبضم ز پی استمزاج
با دلم عقدهٔ درد از گره ابروی بخت****می‌کند آن چه کند سنگ فلاخن به زجاج
زورق طاقت احباب به گرداب افتد****گر شود نیم نفس قلزم دردم مواج
می‌کند هر نفس این درد به صد گونه نهیب****طایر روح مرا از قفس تن اخراج
من به این زنده که از پیر خرد می‌شنوم****که ای دل غمزده‌ات تیز الم را آماج
نسخهٔ لطف حکیمی است علاجت که کنند****از شفاخانهٔ او شاه و گدا استعلاج
غرهٔ ناصیهٔ ملک و ملل قاسم بیک****که سهیل نسقش دین ودول راست سراج
سرفرازی که به دست نصف کرده بلند****فرق شاهی ز سر سلطنت از تاج رواج
مصلحی کز اثر مصلحتش شاید اگر****خسرو هند ستاند ز شه روم خراج
سروری کو به بلند اختری او که بود****پادشه را در تقویتش زینت تاج
کو حریفی به حریف افکنی او که برند****از تنزل به درش باج ستانان هم باج
چتر دارائی ازو گشت مرتب نه ز غیر****اطلس چرخ محال است که سازد نساج
چه سراجیست فروزندهٔ رخ همت او****که رخ فقر ندید آن که ازو کرد اسراج
ای تو را پایهٔ حکمت ز فضیلت بر عرش****همچو پای نبی از فضل خدا بر معراج
کرده بی‌منهج اسباب و علامات بیان****از اشارات به قانون شفا صد منهاج
خلق در طوف درت مرغ بقا صید کنند****در حرم گرچه مجوز نبود صید از حاج
فوج فوج ملکت گرد سرادق گردند****چون به گرد حرم از نادرهٔ مرغان افواج
همه‌گان در دل شه جای نسازند به نام****که به اسم فقط از حاج نباشد حجاج
قوس کین زه کند ار حاسد جاه تو ز سهم****تیر کی کارگر آید ز کمان حلاج
میشود خصم تو محتاج به نانی آخر****قرص زر باشد اگر خیمهٔ او را کوماج
روز اقبال تو را ربط ندادست به شب****آن که شب را بکند رابطه در استخراج
سطح نه گنبد میناست بهم پیوسته****یا برآورده محیط جبروتت امواج
طبع در پوست نمی‌گنجد ازین ذوق که تو****می‌کنی مغز معانی ز سخن استمزاج
به خلاف دگر اعیان که عجب باشد اگر****جلد آهوی ختن فرق کنند از تیماج
نه مه از ماهچه دانند و نه مهر از مهره****نه در از درد شناسند و نه درج از دراج
مشک یابند ز مشکوت و صباح از مصباح****ملح فهمند ز ملاح و سراج از سراج
ای چو خورشید به اشراق مثل چند بود****روز ارباب سخن تیرهٔ مثال شب داج
آن که طبعش به مثل موی شکافد در شعر****شعر بافی کند از واسطهٔ مایحتاج
زر موروث من سوخته کوکب در هند****بیش از فلس سمک بنده به فلسی محتاج
شور بختی است مرا واسطهٔ تلخی کام****که طبر زد چو شود روزی من گردد زاج
ضعف طالع سبب خفت مقدار من است****که شود صندل و عودم ز تباهی همه ساج
همه صاحب سخنان محتشم از فیض سفر****که رساننده به آمال بود طی فجاج
محتشم مفلس از امارگی نفس لجوج****که به صد حجت و برهان نکند ترک لجاج
مانده پا در گل کاشان مترصد شب و روز****که ز غیبش به سر از سرور هند آید تاج
بر خود از قید برآورده و در سیر جهان****چون کسی کش بود از علت پیری افلاج
ای ز ادراک و جوانبخت‌ی و دانائی تو****گشته پیدا همه ابکار سخن را ازواج
سخنی دارم و دارم طمع آن که بر آن****گذری چون به سعادت نفتد در ادراج
متاهل شدن من چه قیاسی است عقیم****که از آن عقم بود در تتق غیب نتاج
غیر بی‌حاصلی و بوالهوسی هیچ نبود****ازدواج من دیوانه و ترتیب دواج
قرةالعین من آن اختر برج اخوی****هم نیامد که سراجم شود از وی وهاج
نشود منضج این مادح کز حکمت تو****محتمل نیست ز جلاب صبوری انضاج
کوکب لطف تو گر دروتد طالع من****آید اقبال مساعد شودم زان هیلاج
گرچه شد داخل این نظم قوافی خنک****بود ناچار چو در آش مریض اسفاناج
طبع در مدح تو زه کرده کمانی که از آن****کس به بازوی فصاحت نکشد یک قلاج
شعر بافان سخن گرچه به این رنگ کشند****لیک در جنب مزعفر چه نماید تتماج
آن چه درد یک خیالم پزد از ذوق چشد****نکند از مزه رد گر همه باشد اوماج
شور چون گشت ز اطناب سخن ختم اولی****که اگر نیز ملیحست چو ملحست اجاج
تا قضا با قدر از انجم ثاقت هر شب****چند از لعب برین تخته همه مهرهٔ عاج
فارد عرصه تو باشی و به اقبال بری****نرد دولت که حریف ار همه باشد لیلاج
حرف د
قصیده شماره 13: تا هست جهان به کام خان باد
تا هست جهان به کام خان باد****خان کام‌ستان و کامران باد
تا هست زمانهٔ آن یگانه****سر خیل اعاظم زمان باد
هر بندهٔ بارگه نشینش****در مرتبهٔ باد شه نشان باد
خشت ته فرش آستانش****بر تارک هفتم آسمان باد
ماوای همای دولت او****بالاتر از این نه آشیان باد
ذاتش که یگانهٔ زمانه است****ز آفات زمانه در امان باد
دستش که همیشه تاج‌بخش است****افسر نه فرق فرقدان باد
اقبال که مطلق‌العنان است****با او همه‌وقت همعنان باد
نصرت ز پی عساکر او****پیوسته چو بی‌روان روان باد
فتحش به ملازمت شب و روز****در سلسلهٔ ملازمان باد
هر فتح که رخ نماید از خان****فتحی دگر از قفای آن باد
از خیل غنیم او غنیمت****در لشگر وی جهان جهان باد
خصمش که ز عمر می‌کشد رنج****منت کش مرگ ناگهان باد
امروز چو شاه محتشم اوست****لطفیش به محتشم نهان باد
او باقی و دولتش مقارن****بادولت صاحب الزمان باد
این نظم بدیهه چون دعائیست****معروض به خان نکته‌دان باد
قصیده شماره 14: اگر چه مادر ایام خوش نتیجه فتاد
اگر چه مادر ایام خوش نتیجه فتاد****درین زمان پسری به نزاد از بهزاد
مه سپهر حکومت که در زمانهٔ او****زمانه را فزع دادخواه رفت از یاد
گل بهار سخاوت که در محل کرم****درم چو برگ خزان می‌دهد کفش بر باد
بجای خون همه یاقوت و لعل خواهد ریخت****به دست او نیش اگر زند فصاد
گرفته کشور دلها که هست بر بازوش****دو فتح‌نامه ز دست کریم و طبع بداد
به آن محیط کرم نسبت ملال ز بذل****چنان بود که به حاتم کنند بخل اسناد
زبان به شکوهٔ او هیچ دادخواه نراند****به غیر ظلم که از عدل اوست در فریاد
خراش ناخن عدلش چو کوه ظلم بکند****بماند در دهن انگشت تیشهٔ فرهاد
به روی کشور ما تنگ از آن که منصب اوست****امارتی که زخانی و خسرویست زیاد
جمال باز گرفتن نیافت ساقی دهر****چو بر کف املش ساغر مراد نهاد
فلک نمود به زیر پرش چو بیضهٔ مرغ****همای رفعت او بال ابهت چو گشاد
چه حاجتست که او طایران دولت را****به دانه ریزی و دام‌افکنی شود صیاد
که بهر صید مرادش درین کمند گاهند****نه آسمان سبب انگیز و بخت در امداد
نقیض سوز و مخالف گداز و ضد کاهست****صلاح و رای وی اندر جهان کون و فساد
چو آمد آن نصفت کیش داد گر به وجود****کشید رخت به سر منزل عدم بیداد
بنای ظلم و تعدی ضعیف بنیان گشت****به دستیاری این دولت قوی بنیاد
ز سهم ناوک آهن گداز هیبت او****ز موج گشته زره پوش از ازل پولاد
ز بوسه کاری سکان آسمان فرمود****بهر مکان که ازو سایه بر زمین افتاد
به جز درش که نه جای وقوع بیداد است****ندیده کس در دارالامارتی بیداد
اگر شود متوجه به رفع ضدیت****دهند دست معیت به یکدیگر اضداد
ز لطف خاص خود این بلده‌اش خدای علیم****که شهر خاص علی بود بی مضایقه داد
جز او که والی معموره‌ای چنین شده است****ندیده گنج کسی در اماکن آباد
عنان به دست ندادش چنان که بستاند****که کرد بخت بلندش سوار رخش مراد
متاع هرکه چو نظم منش رواجی نیست****به عهد او شده بازار کاسدیش کساد
چو ظلم گشت درین بلده کم وز یاوریش****اساس داوریش را خدا زیاد کند
رسید عید و دل جمله تهنیت گویان****ز دیدن رخ او کامیاب و خرم و شاد
تو را چو پای روان نیست محتشم که روی****به سده بوسی آن نیر سپهر سداد
به دستیاری نظمی که عزت تو ازوست****زبان خامه بجنبان پی مبارک‌باد
امید آن که بود تا ز کعبه نام و نشان****که هست بر درش امروز ازدحام عباد
بود جناب معلای او مطاف انام****به مصطفای معلا و عترت امجاد
قصیده شماره 15: مرا غمی است ز بیداد چرخ بی‌بنیاد
مرا غمی است ز بیداد چرخ بی‌بنیاد****که بردهٔ عشرتم از خاطر و نشاط از یاد
مرا تبی است که گر از درون برون افتد****به نبض من نتواند طبیب دست نهاد
مرا دلیست که هست از کمال بوالعجبی****به آه سرد گدازنده دل فولاد
مرا رخیست کبود آن چنان ز سیلی غم****که روی اخگر پیکر گداخته ز رماد
مرا سریست گران آن چنان که سرتاسر****زمین بلرزد اگر از تن افکند جلاد
مرا ز داغ واسف سینه سربه سر مجروح****ز دیدن گل و شمشاد از چه باشم شاد
مرا دمیست که نسبت به سوز بی‌حد او****دم از نسیم جنان می‌زند دم حداد
مدام دلم همی آرد از مجرهٔ فلک****که مرغ روح من خسته را شود صیاد
همیشه تیشه همی سازد از هلال سپهر****که در دلم نگذارد بنای عیش آباد
اگر کنم سفری بس بعید نیست بعید****ور از وطن نروم هست جای استبعاد
منم به دشت جنون سر نهاده چون مجنون****منم به کوه بلا پا فشرده چون فرهاد
منم ز دست قضا نوش کرده زهر ستم****منم ز شست قدر خوردهٔ ناوک بیداد
نخورده لقمه‌ای از خوان رزق خود بی‌دود****نبوده لحظه‌ای از دست بخت خود بیداد
ز اقتضای قضا صد قضیه‌ام واقع****تمام عکس مرام و همه نقیض مراد
ز افتراق احبا میان ما و سرور****قضیه مانعة الجمع در جمیع مواد
قیاس حالم ازین کن که مهر من با خلق****به هیچ شکل ندارد نتیجه غیر عناد
میانهٔ من و عیش اتصال طرفه‌ترست****ز اجتماع نقیضین و الفت اضداد
به سست طالعی من ندیده فرزندی****قضا که هست عروس زمانه را داماد
نه رام با من گمنام شخصی از اشخاص****نه یار من افکار فردی از افراد
به فکر بی کسی خود فتاده بودم دوش****که داشتم ز سردرد تا سحر فریاد
نداشتم چو درین کهنه دودمان امید****که جز ودود رسد کس به داد اهل و داد
سمند عزم برانگیختم که یک باره****رخ نیاز ز معبود آورم ز عباد
ندا رسید که مشکل رسی به مقصد خویش****ز مقتدای زمان نا نموده استمداد
سپهر رخش سلیمان منش که می‌رسدش****ز روی حکم اگر زین نهد برابرش باد
مکین مسند اجلال شیخ عبدالعال****کزوست کشور دین و دیار شرع‌آباد
در یگانه دریای اجتهاد که هست****به فضل و مرتبه از خلق بر و بحر زیاد
دروس نافع او در نهایت تنقیح****که بهتر از همه داند قواعد ارشاد
کند سرایر تقدیر بی‌خلاف عیان****به نور تبصره از رای مقنع و قاد
بود ز لمعهٔ مصباح ذات کامل او****هزار منهج ایضاح در طریق رشاد
توجهش چو به نهج الحق است و کشف الصدق****کدام باب به مفتاح او نیافت گشاد
به منتهای بیان بحث دین ز تبیانش****که روزگار فصیحی چو او ندارد یاد
به لطف منطق او اهل علم را تصدیق****که در کلام فصیحش صحیح نیست فساد
یکی ز صد ننویسند وصفش ار به مثل****نه آسمان شود اوراق و هفت بحر مداد
زهی به نفس مقدس نفوس را مرشد****زهی به عقل مکمل عقول را استاد
تفاوت تو بر آحاد مردم آن قدر است****که در طریق حساب از الوف بر آحاد
خطاست دعوی حقیقت از مخالف تو****چنان که دعوی پروردگار از شداد
جواهر سخنم گرچه هست بی‌قیمت****درین دیار که بازار شاعریست کساد
از آن عقاید ارباب دین باوست درست****که داد داوری و عدل در شرایع داد
زمان زمان فقها را ز قولش استدلال****نفس نفس حکما را به حکمش استشهاد
بود بدیع کلام مفید مختصرش****چو در بیان معانی کند نکات ایراد
به قول و فعل وی از مهد تا به عهد خرد****نکرده سهو و خطائی به هیچ نحو اسناد
ز فعل ماضی و مستقبلش خدا راضی****که هست مصدر احسان به امر و نهی عباد
ز نوع انس و ملک جنس علم و جوهر فضل****توراست خاصه که داری کمال استعداد
محاسبان فلک عاجزند از آن که کنند****ثواب طاعت یک روزه تو راتعداد
ز شست و شوی تو گردیده دلق باده کشان****هزار مرتبه اطهر ز خرقه زهاد
صلاح رای تو خال خلاف از رخ خلق****چنان ربوده که صبح از رخ زمانه سواد
طواف کوی تو و قتل دشمنت دارند****یکی فضیلت حج دیگری ثواب جهاد
مراست ذکر جمیلت همیشه ورد زبان****که هست اجمل اذکار و افضل اوراد
ایا مه فلک سروری که امر توراست****فلک مطبع و قضا تابع و قدر منقاد
اگرچه محتشم از گردش قضا و قدر****به پای بوس سگان در تو دیر افتاد
ولی نهاد چنان سر به طوق بندگیت****که تا قیام قیامت نمی‌شود آزاد
ولی به غلغلهٔ کوس مدحتت فکنم****خروش و ولوله در چرخ اگر کنی امداد
درین سراچه که از صرف گوی اجوف چرخ****بنای ناقص عهد است سست و بی‌بنیاد
بنای حشمت جاهت که سالم است و صحیح****مثال دولت شه قوتش مضاعف باد
قصیده شماره 16: دهنده‌ای که به گل نکهت و به گل جان داد
دهنده‌ای که به گل نکهت و به گل جان داد****به هرکس آن چه سزا بود حکمتش آن داد
به عرش پایه عالی به فرش پایهٔ پست****ز روی مصلحت و رای مصلحت‌دان داد
به دهر ظل خرد آن قدر که بود ضرور****ز پرتو حرکات سپهر گردان داد
به ابر قطره چکاندن به باد قره زدن****برای نزهت دیرین سرای دوران داد
دو کشتی متساوی اساس را در بحر****یکی رساند به ساحل یکی به طوفان داد
دو سالک متشابه سلوک را در عشق****یکی ز وصل بشارت یکی ز هجران داد
هزار دایه طلب را ز حسرت افزائی****رساند بر سر گنج و به کام ثعبان داد
هزار خسته جگر را ز صبر فرمائی****گداخت جان ز غم آنگه نوید جانان داد
گدای کوچه و سلطان شهر را از عدل****عدیل وار حیات و ممات یکسان داد
درین مقاسمه‌اش نیز بود مصلحتی****که مسکنت به گدا سلطنت به سلطان داد
زبان بسته که بد حکمتی نهفته در آن****به کمترین طبقات صنوف حیوان داد
عزیز کرده زبانی که وقت قسمت فیض****دریغ داشت ز جن و ملک به انسان داد
به شکرین دهنان داد از سخن نمکی****که چاشنی به نباتات شکرستان داد
به قد سروقدان کرد جنبشی تعلیم****که خجلت قد رعنای سرو بستان داد
بر ابروان مقوس زهی ز قدرت بست****که سهم چرخ مقوس ز تیرپران داد
ز باغ حسن سیه نرگسی چو چشم انگیخت****به آن بلای سیه خنجری چو مژگان داد
به چشمهای سیه شیوه‌ای ز ناز آموخت****که هر که خواست به آن شیوه دل دهد جان داد
به ناز داد سکونی که وصف نتوان کرد****به عشوه طی لسانی که شرح نتوان داد
به هر که لایق اسباب کامرانی بود****سرور و مسند و خر گاه چتر و چوگان داد
بهر که در طلب گنج لایزالی بود****گلیم مختصر فقر و گنج ویران داد
به هر یکی ز سلاطین به صورتی دیگر****بسیط عرصه‌ای اندر بساط دوران داد
چو پادشاهی اقلیم صورت و معنی****زیاده دید از ایشان بمیر میران داد
غیاث ملت و دین کافتاب دولت او****ز خاک یزد ضیا تا به عرش یزدان داد
سمی والد سامی محمد عربی****که داد رونق دین و رواج ایمان داد
خدایگان سلاطین که چتر سلطنتش****به سایه جای هزاران خدیو و خاقان داد
بذرهٔ تربیتش کار آفتاب آموخت****به مور تقویتش قدرت سلیمان داد
قیام رکن جلالش که قایم ابدیست****بسی مدد به قوام چهار ارکان داد
نه ابر ریخت به دشت و نه بحر داد به بر****به سایل آن چه کفش آشکار و پنهان داد
دلش ز جوهر احیا توان گریست کریم****که هرچه مرگ ز مردم گرفت تاوان داد
قضا زد آتش غیرت به مهر و ماه آن دم****که پاسبانی ایوان او به کیوان داد
سپهر بر در او در مراتب خدمت****نخست پایه به سلطان چهارم ایوان داد
چو گشت لشگریش فارس زمانه به او****قضا ز هفت فلک هفت گونه خفتان داد
پلاس پوش درش خلعت مریدی خویش****به شاه و خسرو و خاقان و خان و سلطان داد
به تو شمال وی از صحن پر کواکب چرخ****فلک فراخور شیلان او نمکدان داد
بگرد رفت هزار ازدحام حشر آن جا****که میزبان سخایش صلای مهمان داد
به شرق و غرب جهان زینتی که شاه ربیع****دهد ز سبزه و گل او ز سفره و خوان داد
به جای سبزه زبرجد دمد ز خاک اگر****توان خواص کف او به ابر نیسان داد
کرم بر اوست مسلم که آن چه وقت سؤال****گذشت در دل سایل هزار چندان داد
برای آن که ز طول حیات داد حضور****تواند آن شه خرم دل طرب ران داد
اگر زمانه کند کوتهی قضا خواهد****به بازگشت زمان گذشته فرمان داد
سخای او که ز احسان به منعم و مفلس****هر آنچه داد بری از فتور و نقصان داد
به جیب محتشمان لعل و در به دامان ریخت****به دست بی درمان سیم و زر به میان داد
چو پا نهاد ز دشت عدم به ملک وجود****به جود دست برآورد و داد احسان داد
فتاد زلزله در گور حاتم از غیرت****چو شخص همت او رخش جود جولان داد
لب صدف پر ترجیح دست او برابر****گشوده گشت و گواهی ز بحر عمان داد
به ملک مصر مگر داده باشد از یوسف****ازو به خطهٔ یزد آن شرف که یزدان داد
ایا بلند جنابی که آستان تو را****فلک گرانی قدر از جباه شاهان داد
توئی ز معدلت آن کسرئی که در عهدت****رواج عدل از ایران اثر به توران داد
تو در ممالک قدس آن شهی که مالک ملک****و گر تو را ز ملایک هزار دربان داد
نخست رابطه انگیزی از ولای تو کرد****مهیمنی که به ارواح ربط ابدان داد
شکوه سنج تو را عالم ثقیل و خفیف****ز سطح‌های فلک کفه‌های میزان داد
خدا شناس که مادون ذات واجب را****به ممکنات قرار از کمال ایقان داد
تو را به دور تو بر ممکنات فایق دید****تو را به عهد تو بر کائنات رجحان داد
اگر ازین فلک تیز رو سکون طلبی****چو خاک بایدت از طوع تن به فرمان داد
و گر برین کره آرمیده بانگ زنی****به او قرار و سکون تا به حشر نتوان داد
کسی نظیر تو باشد که وضع پست و بلند****به عکس یابد اگر در زمانه سامان داد
تواند از زبر و زیر کردن گیتی****به زیر هفت زمین جای این نه ایوان داد
کسی عدیل تو باشد که گر به نوع دگر****به پایدش نسق گرم و سرد دوران داد
ز فیض قرب جنابت که کیمیا اثر است****فلک به عالی و سافل خواص چندان داد
که خاک رهگذر کمترین منازل یزد****بدیده‌ها اثر سرمه صفاهان داد
ز خاک پای سگان در تو یک ذره****به حاصل دو جهان هر که داد ارزان داد
حیات را تو اگر پاس داری اندر دهر****ممات را نتوان احتمال امکان داد
به خصم تشنه جگر هم رساند دست تو فیض****که آبش از مطر قطره‌های باران داد
ملک حشم ملکا محتشم که قادر فرد****ز لطف بر سخنش اقتدار سحبان داد
نمود ساز ز اقسام نظم قانونی****که مالش حسن و گوشمال حسان داد
اگرچه از اثر بخت واژگون اکثر****مقدمات ثنایش نتیجهٔ خسران داد
دل تو آن محک آمد که از مراتب فرد****ز مخزن کرمش راتب نمایان داد
به حال جمعی اگر برد از سخای تو رشک****ولی به نعمت هر ساله رشک ایشان داد
چو بود عیب گدای تو محض گیرائی****ز التفات تو هم نان گرفت و هم نان داد
همیشه تا به کف روزگار در و گهر****توان ز موهبت بحر و کان فراوان داد
ز اقتدار تواند کف به خلق جهان****عطیه بیش ز بحر و زیاده از کان داد
قصیده شماره 17: چرخ را باز مه روی تو حیران دارد
چرخ را باز مه روی تو حیران دارد****که مه یک‌شنبه انگشت به دندان دارد
حاجبت کرده بزه قوس نکوئی و هلال****سر به زانوی حجاب از اثر آن دارد
در شفق نیست مه نو که دگر ساقی دور****جام لبریز به کف از می رخشان دارد
برمه عید نخواهم نظر کس که تمام****صورت دایره غبغب جانان دارد
شب عید است و دگر شاطر گردان ز هلال****کشتی نقره به دست از پی دوران دارد
سزد ار سیم کواکب دهدش دور که او****سمت شاطری آصف دوران دارد
صاحب سیف و قلم کز قلم و سیفش خصم****همچو مریخ و عطارد تن بی‌جان دارد
مرکز دایرهٔ ملک ابوالقاسم بیک****که ز آصف صفتی عز سلیمان دارد
آن که از عین شرف نقطهٔ نوک قلمش****فخر بر مردمک دیدهٔ اعیان دارد
و آن که از فرط عطا رشحهٔ کلک کرمش****طعنه بر موهبت قلزم و عمان دارد
مدعی دارد از آن آه ز دستش که به دست****خامهٔ داوری و خاتم فرمان دارد
بحر الطاف وی آن قلزم گوهرخیز است****که در آن عدد ریگ بیابان دارد
دجلهٔ همتش آن بحر سحاب‌انگیز است****که گوهر بیشتر از قطرهٔ باران دارد
ای قدر قدر قضا رتبه که معمار ازل****عالمی را ز وجود تو به سامان دارد
توئی آن شمع فلک بزم ملک پروانه****که جهانی ز تو پروانهٔ احسان دارد
رشحهٔ کلک درو سلک تو روحیست روان****که ترشح ز سرچشمهٔ حیوان دارد
قصر قدر تو بنائیست که یک ایوانش****وسعت عرصهٔ این کاخ نه ایوان دارد
بام ایوان تو عرشیست که هر کنگره‌اش****صد کتک دار بسان مه و کیوان دارد
فلک آراسته نه خر گه والا که در آن****والئی همچو تو بنشیند و دیوان دارد
آصفا تا شده‌ای واسطهٔ عزت من****دشمن اعراض ازین واسطه چندان دارد
که اگر شق شود از غم چو قلم نیست محال****و گر از غصه چو نالی شود امکان دارد
تا به ذیل کرمت دست توسل زده‌ام****سیل اشک از مژه‌اش سر به گریبان دارد
جگر حرب ندارد بمن اما ز حسد****پاره پارهٔ جگری بر سر مژگان دارد
محتشم را که خرد داشته بر مداحی****سبب اینست که ممدوح سخندان دارد
نیست در بند زر و سیم که از نقد سخن****یک جهان گنج نهان در دل ویران دارد
در مدیح تو که نامت شرف دیوان‌هاست****اهتمام از پی آرایش دیوان دارد
تا به دریای هوا کشتی زرین هلال****گذر از گردش این گنبد گردان دارد
کشتی جاه تو را فیض دعای فقرا****سالم از تفرقه و امن ز طوفان دارد
قصیده شماره 18: ز آهم بر عذار نازکش زلف آن چنان لرزد
ز آهم بر عذار نازکش زلف آن چنان لرزد****که عکس سنبل اندر آب از باد وزان لرزد
دلم افتد ز پا هرگه بلرزد زلف او آری****رسن باز افتد از سررشته هرگه ریسمان لرزد
به صورتخانهٔ چین گر قد و عارض عیان سازی****مصور را ورق در دست و کلک اندر بنان لرزد
خرامان چو شوی گردد تنت سر تا قدم لرزان****به سان گلبنی کز نازکی گلها بر آن لرزد
جوانی جان من پند غلام پیر خود بشنو****مکن کاری که از دستت دل پیر و جوان لرزد
ز دهشت آن چنانم کز برای شرح درد دل****چو گیرم دامن آن گل مرا دست و زبان لرزد
نویسم در بیان معجز لعلش اگر حرفی****ز عجز اندر بنانم خامه معجز بیان لرزد
ز آه سرد من لرزد دل محزون در آن کاکل****چه مرغی کز نسیم صبح دم بر آشیان لرزد
چو گردم مایل لعلش دلم از زهر چشم او****شود لرزان چو دزدی چو دزدی کز نهیب پاسبان لرزد
چو نالم با جرس دور از مه محمل‌نشین خود****ز افغان جهان گیرم دل صد کاروان لرزد
به قصد خون مظلومان چو بندد بر میان خنجر****دلم چون برگ بید از بحر آن نازک میان لرزد
رساند ترک چوگان باز من چون صولجان برگو****دلم چون گو رود از جا تنم چون صولجان لرزد
که تاب آرد به جز من پیش تیر آن کمان ابرو****که پی در پی ز سهم ناوکش پشت کمان لرزد
چنان خونریز و بی‌باکست چشم او که هر ساعت****ز تاب نیش مژگانش مرا رگهای جان لرزد
نیندیشد ز خون مردم آن مژگان مگر آندم****که رمح موشکاف اندر کف شاه جهان لرزد
جهان دارای دارافر فریدون ملک ملک آرا****که وقت دقت عدلش دل نوشیروان لرزد
شه گیتی ستان طهماسب خان کز بیم رزم او****تن پیل دمان کاهد دل شیر ژیان لرزد
گران‌قدری که ذاتش با وجود آن سبک روحی****به هیبت گر نهد پا بر زمین هفت آسمان لرزد
جهانگیری که چون گردد تزلزل در زمین افکن****زمین لنگر گسل گردیده تا آخر زمان لرزد
چو تیرش پر گشاید وحشت اندر وحش و طیر افتد****چو تیغش جان ستاند انس و جان را جسم و جان لرزد
چو گردد از نهیب لشگرش خیل عدو هازم****دل گردون ز بانگ القتال و الامان لرزد
اطاقه باد جولان چون خورد بر سرو آزادش****پر مرغان طوبی آشیان از بیم آن لرزد
رود رنگ از رخ اعدا چه تیغ خون چکان او****ز باد حمله‌اش مانند شاخ ارغوان لرزد
هژبریهای آن شیر ژیان در بیشه مردی****گر آید در بیان دل در بر ببر بیان لرزد
ز باد تیغ تیز او دل اعدا شود لرزان****چنان کز تیزی باد خزان برگ رزان لرزد
گه تقریر و تحریر فصول دفتر مهرش****زبان کلک در بند آید و کلک زبان لرزد
اگر فغفور چین آید به قصد آستین بوسش****ز چین ابروی دربان او بر آستان لرزد
به دورش دزد گرد کاروان گردد به چاوشی****به عهدش گرگ را بر میش دل بیش از شبان لرزد
نهنگ سرکش کشتی شکن در روزگار او****به دریا بر سر کشتی به شکل بادبان لرزد
ز بیم آن که ننشیند خلاف رای او نقشی****به طاس چرخ دایم کعبتین فرقدان لرزد
دبیرش چون کند آغاز کار از خامه قط کردن****دبیران جهان را بند بند استخوان لرزد
الا ای خسرو روی زمین که اسباب حفظ تو****اگر نبود زمین با هفت گردون جاودان لرزد
تو ای آن تخت شوکت را مکین کز صولتت هرگه****بجنبد لنگر تمکین مکان و لامکان لرزد
گر افتد ماهی رمحت به بحر آسمان شاید****که در دست سماک رامح از سهمش سنان لرزد
به میدان خنک سیمین تنک زرین رنگ چون رانی****ز هیبت چون جرس دل در بر روئین تنان لرزد
تب بغض تو لرزاند عدو را تا دم آخر****کسی را که این چنین گیرد تب لرز آن چنان لرزد
سلیمان مسندا مپسند کز لنگر گسل بادی****دلی با لنگر سنگین‌تر از کوه گران لرزد
وز آثار هوای یار و فقر و آتشین طبعی****خصوصا در زمان چون تو شاهی هر زمان لرزد
به این فقر و فنا هرگاه گوید محتشم خود را****میان مردم از خجلت زبانش در دهان لرزد
چو طفلی کز ادیب خویشتن دایم بود لرزان****گه از کین جان گاهی ز بیداد زمان لرزد
ور از فرض محالش همچو طفلان بهر آسایش****بخوابانند در گهواره امن و امان لرزد
ردیف افتاد پس دور از قوا فی‌ختم کن ای دل****سخن را بر دعا تا کی بوان گفتن فلان لرزد
ز تحریک طبیعت تا درین مهد گران جنبش****تن سیماب کافتاده است دور از بطن کان لرزد
تن دشمن که اکنون می‌تپد بر روی خاک از تو****بزیر خاک نیز از صولتت سیماب سان لرزد
قصیده شماره 19: تا بدن دستگاه جان باشد
تا بدن دستگاه جان باشد****دست دست خدایگان باشد
پادشاهی که حکم او همه جا****بر سر خسروان روان باشد
شیر حربی کزو لباس حیات****بر تن صفدران دران باشد
شاه طهماسب‌خان که سپهش****همچو سنجر هزار خان باشد
آن که نبود برون ز کشور او****هرکه را در زمین مکان باشد
وانکه زیر نگین بود او را****هرچه در تحت آسمان باشد
گر به رفع قضا نویسد حکم****اهتمام قدر در آن باشد
وز به عزل قدر دهد فرمان****اقتضای قضا چنان باشد
همتش چون به بذل پردازد****کیسه پرداز بحر و کان باشد
کرمش کیسه‌ای که پر سازد****مخزن گنج شایگان باشد
ای به جائی که قصد قدر تو را****پایه بر فرق فرقدان باشد
بام ایوان عرش سای تو را****چرخ نه پایهٔ نردبان باشد
جودت ار نرخها کند تعیین****عمر جاوید را یگان باشد
کان برآرد به زینهار انگشت****چون تو را خامه در بنان باشد
هرچه گیرد ز بحر و کان ایام****دل و دست تواش ضمان باشد
دل چو بحر اندر اضطراب افتد****چون کف تو گوهرفشان باشد
دهر اگر خواهد از تو طول بقا****حشر و نشر اندرین جهان باشد
می‌رسد مطلعی دگر که چه زر****در بلاد سخن روان باشد
قصیده شماره 20: ملک اگر جسم و عدل جان باشد
ملک اگر جسم و عدل جان باشد****ملک و عدل خدایگان باشد
شهسواری که نعل شبرنگش****افسر شاه خاوران باشد
سرفرازی که گرد نعلینش****زینت افسر سران باشد
آن که از صدمت عدالت او****دزد چاوش کاروان باشد
وانکه از هیبت سیاست او****گرگ یاغی سگ شبان باشد
ای فلک رتبهٔ کابلق حکمت****همه جا مطلق‌العنان باشد
فارس دولت تو را دوران****همه یک ران به زیر ران باشد
نرسد سه فتنه را خللی****گر نه تیغ تو در میان باشد
روز هیجا همای تیر تو را****طعمه از مغز استخوان باشد
در زمانی که از هجوم سپاه****رستخیز از دو حد عیان باشد
بر هوا گرد تیره از چپ راست****آتش فتنه را دخان باشد
در زمینی که از غبار مصاف****چهرهٔ آسمان نهان باشد
گه ز دست یلان تیرانداز****لرزه در پیکر کمان باشد
گه ز سهم خدنگ طایر روح****مرغ گم کرده آشیان باشد
در کمان تیر جان شکار بود****در کمین مرگ ناگهان باشد
عکس پیکان ناوک پران****ماهی چشمه سنان باشد
هرکجا چاشنی چشاند گرز****مرد را مغز در دهان باشد
هرکه را شربتی دهد شمشیر****سیر از شربت روان باشد
هرچه در خاطر اجل گذرد****تیغ را بر سر زبان باشد
چو عنان فرس به جنبانی****رعشه در جسم انس و جان باشد
اولین حمله تو را در پی****فتنهٔ آخرالزمان باشد
ملک‌الموت هم فتد به گمان****کز قتالت نه در امان باشد
خویش را زان میان کشد به کران****جان خود را نگاهبان باشد
رمحت آن گاه قبض روح کند****تیغت آن وقت جانستان باشد
هم شتاب تو یک زمان در حرب****فتح را عمر جاودان باشد
هم درنگ تو یک نفس در جنگ****مهلت صد هزار جان باشد
رایت آن عقده‌ای که بگشاید****گره ابروی کمان باشد
سهمت آن شعله‌ای که بنشاند****علم اژدها نشان باشد
گرنه وصف حدید تیغ توام****سبب حدت لسان باشد
این معانی که نکته‌های بدیع****تنگ در قالب بیان باشد
ای بسان قضا قدر فرمان****خود به فرما روا چه‌سان باشد
که حجر رونق گوهر شکند****لؤلؤ ارزان خزف گران باشد
خاک را قیمت عبیر بود****کاه را نرخ زعفران باشد
لقب بوریا بود زربفت****نام کرباس پرنیان باشد
بلبل اندر قفس بود محبوس****زاغ در باغ و بوستان باشد
من چنان شمع معنی افروزم****کانوری مستنیر از آن باشد
دیگران را به مجلس انور****سایهٔ‌وش با تو اقتران باشد
روی خصم از شکست من تا کی****رشگ گلنار و ارغوان باشد
استخوان ریزه‌های من تا چند****غرقه در خون چه ناردان باشد
محتشم رخش شکوه گرم مران****کاتش آتش دخان دخان باشد
خود چه نسبت تو را به خصم زبون****گر ز سر تا قدم زبان باشد
توئی اکنون خروس عرش سخن****چه گزندت ز ماکیان باشد
کی به طبع بلند آید راست****که آسمان همچو ریسمان باشد
اینک الماس نظم بسم‌الله****هر که را میل امتحان باشد
گر به سوی عرایس سخنت****نظر شاه نکته‌دان باشد
یابی آن منزلت که خاک رهت****سرمهٔ چشم همگنان باشد
داورا تا به کی ز زاری دل****بی دلی زار و ناتوان باشد
کرده قالب تهی ز غصه چه نی****همه دم همدم فغان باشد
مانده در جلدش استخوانی چند****تنگ دل چون خلال دان باشد
ملک جانش بخر به نیم نظر****عهده بر من گرت زیان باشد
تا ز آمد شد خزان و بهار****باغ گه پیر و گه جوان باشد
شاه را ریاض دولت تو****بی‌نشان از پی خزان باشد
باد باطل به تو گمان زوال****تا یقین مبطل گمان باشد
باد بخت جوان و رایت پیر****تا ز پیر و جوان نشان باشد
تا کران هست ملک هستی را****هستیت ملک بیکران باشد
زیر فرمانت آسمان و زمین****تا زمین زیر آسمان باشد
کمر خدمت تو بندد چرخ****تا بر افلاک کهکشان باشد
قصیده شماره 21: زمانه را دگر آبی به روی کار آمد
زمانه را دگر آبی به روی کار آمد****که آب روی سلاطین روزگار آمد
صبا به عزم بشارت بگرد شهر سبا****ز پای تخت سلیمان کامکار آمد
عجب اگر دو جهان تن دهد به گنجایش****به این شکوه که آن یکه شهسوار آمد
چو آفتاب که آید ز ابر تیره برون****سمند عزم برون رانده از غبار آمد
تو عیش ساز کن ای جان مضطرب که ز راه****قرار بخش اسیران بی‌قرار آمد
تو دیده باز کن ای بخت منتظر که صبا****به توتیا کشی چشم انتظار آمد
تو ای صبا که زره می‌رسی نوید آلود****ببر به شهر بشارت که شهریار آمد
مهین خدیو سلاطین کامکار رسید****خدایگان خواقین نامدار آمد
قوام ضابطه شش جهت محمدخان****که هفت دایرهٔ چرخ را مدار آمد
چه خان جهان جلالت که از جلالت و شان****ز خسروان جهاندار در شمار آمد
بلند رتبه‌سواری که نعل شبرنگش****سر اکاسره را تاج افتخار آمد
سپهر سده امیری که شرفه قصرش****فراز غرفه این بیستون حصار آمد
ز تنگ ظرفی خود دارد انفعال جهان****ز ذات او که به غایت بزرگوار آمد
ز زیرکی به غلامیش هر که کرد اقرار****ز نیک بختی و اقبال بختیار آمد
به پیش رای جهانگیر او مخالف را****جهان سپار نگویم که جان سپار آمد
طریق شیر شکاری به کائنات نمود****اگرچه پنجه نیالوده از شکار آمد
ایا به عقل گران لنگری که در جنبت****خرد به آن همه دانش سبک عیار آمد
تو آن دقیقه شناسی که حسن تدبیرت****همه موافقت تقدیر کردگار آمد
صلاح رای تو در فتنه بس که صبر نمود****دل مفتون دشمن به زینهار آمد
سحاب تیغ مطر ریزی نکرده هنوز****نهال فتح ز دهقانیت به بار آمد
توقف ارچه گره گشت کار نصرت را****محل کار ولی بیشتر به کار آمد
ز ناز خوی بتان دارد آرزو چه عجب****اگر امید تو را دیر در کنار آمد
عدو چو پنجهٔ قدرت به پنجهٔ تو فکند****چه تا بهاش که در دست اقتدار آمد
به جای ماند دو روزی ولی نرفت از جا****اساس دولت و نصرت که استوار آمد
خوشا سحاب صلاح تو کز ترشح آن****تمام ناشده فصل خزان بهار آمد
برای جان عدو قهرت آتشی افروخت****که کار شعلهٔ دوزخ زهر شرار آمد
ولی چو حلم تواش بر در انابت دید****بر او ز ابر ترحم عطیه بار آمد
جهان فدای شعورت که تا به قوت عقل****جهان ستان ز عدوی ستم شعار آمد
نه در ضمیر کسی فکر کارزار گذشت****نه بر زبان کسی حرف گیر و دار آمد
درین محیط پرآشوب زورق که و مه****ز لنگری که تو را بود بر کنار آمد
اگرچه بود به گردت حصارهای دعا****دعای محتشمت بهترین حصار آمد
پناه جان تو آن حصن سخت بنیان باد****که نام آن کنف آفریدگار آمد
قصیده شماره 22: شب دوش از فغانم آن چنان عالم به جان آمد
شب دوش از فغانم آن چنان عالم به جان آمد****که هرکس را زبانی بود با من در فغان آمد
چو باد شعلهٔ جنبان زد حریفان را به جان آتش****مرا هر حرف کز سوز دل خود بر زبان آمد
تزلزل بس که برهم زد سراپای وجود را****چو موسیقار صد فریادم از هر استخوان آمد
به زعم بردباری هرکه را از دوستان گفتم****که باری از دلم بردار بر طبعش گران آمد
به خود تا نقش می‌بستم کزین غمخانه بگریزم****سپاه غم به ره بستن جهان اندر جهان آمد
برون جست از حصار استوار سینهٔ مجنون‌وش****دل صابر که قصر پیکرم را پاسبان آمد
گریبان می‌دریدم کز جنون عریان شود ناگه****نوید خلعت خاص از بر نواب خان آمد
سر گردنکشان دارای جم فرمان محمدخان****که خاک پای او تاج سر هفت آسمان آمد
جوانبخت جهان صاحب کز استعداد دانائی****مصاحب با شه دانا دل صاحبقران آمد
امیر آسمان رفعت که خورشید درخشانش****به جاروب زرافشان خاک روب آستان آمد
سجودش واجبست از بهر شکر دفع آفتها****که در عالم وجودش مایهٔ امن و امان آمد
نماند نامسخر هیچ‌جا در مشرق و مغرب****ز عزم او که با حزم سکندر توامان آمد
باستقلال بادا بر سریر سلطنت دایم****که استقرار دوران را زمان او ضمان آمد
به سرداری و سلطانی و خانی کی فرود آید****سر کرسی‌نشینی کز ازل کرسی نشان آمد
مروت با وجود جود حاتم ختم شد به روی****که از کتم عدم بیرون به دست زرفشان آمد
قبای دولت او را نخواهد بود کوتاهی****که ذیلش متصل با دامن آخر زمان آمد
به هر جا شد عنان تاب آن جهانگیر قوی طالع****سپاه نصرتش از پی عنان اندر عنان آمد
ز تعجیل قضا تیر دعا در دفع خصم او****ملاقات کمان ناکرده پران بر نشان آمد
پرید از آشیان چرخ نسر طایر از دهشت****پی صید آن شکار انداز هرگه در کمان آمد
بنا کرد آشیانی برفراز لامکان دوران****که مرغ همتش را عار ازین هفت آشیان آمد
همانا آیت گیتی ستانی و جهانبانی****پس از شاه جهان در شان آن کشورستان آمد
آیا مسندنشین دارای ملک آرای نیکورای****که ملک خوش سوادت خال رخسار جهان آمد
به مسند کامران بنشین ز دولت دادخود بستان****که دوران تو را مدت بقای جاودان آمد
عجب آبیست در جوی تو فرمان قضا جریان****که بر پست و بلند و سفلی و علوی روان آمد
برای دشمنت خوش مژده‌ای از آگهان دارم****که از غیبش به سر اینک بلای ناگهان آمد
عدوی گاو دل کامد بحر بت کیست میدانی****زیان کاری که پیش حملهٔ شیر ژیان آمد
به بال کاغذین شد مرغ جود از هر طرف پران****تو را بهر عطا هرگاه کلک اندر بنان آمد
به بحر آشامی از دنبال لب تر کردن قطره****پس از طوف در حاتم بدین در می‌توان آمد
تو از اهل زمین مدحت طلب شو محتشم حالا****که هرکس مدح خان گفت آسمانش مدح خوان آمد
چه گفتی مدح و سفتی درو زیب گوش جان کردی****دعا را باش آماده که اینک وقت آن آمد
تواند تا سخن از پرتو الهام ربانی****فرو بر خاطر اهل زمین از آسمان آمد
ز دلها هرچه آید بر زبانها مدح خان بادا****که از بدو ازل دقت شناس و نکته‌دان آمد
قصیده شماره 23: چون شاه نطق دست به تیغ زبان کند
چون شاه نطق دست به تیغ زبان کند****فتح سخن به مدح شه کامران کند
چون خسرو سخن ز قلم برکشد علم****اول ستایش شه گیتی ستان کند
چون فارس خیال زند بانگ بر فرس****ورد زبان ثنای خدیو زمان کند
بر ملک شعر تاخت چه آرد شه شعور****نقدش نثار بر ملک نکته‌دان کند
چون شهسوار طبع جهاند سمند فکر****نشر جهان ستانی شاه جهان کند
طغرای فتح‌نامهٔ اندیشه را خرد****نامی ز نام خسرو صاحبقران کند
طوق افکن رقاب سلاطین نظام‌شاه****که ایام بندگیش به از بندگان کند
دانادلی که تربیتش سنگ ریزه را****در بطن روزگار بدر توامان کند
فرماندهی که تمشیتش جسم مرده را****بر مرکب گلین به صبا همعنان کند
عدلش مدققی است که زنجیر اعتراض****در گردن عدالت نوشیروان کند
رایش محققی است که آیندهٔ روزگار****در کتم غیب هرچه نماید عیان کند
گر صعوه‌ای به گوشه بامش کند مقام****چرخش لقب همای سپهر آشیان کند
ور ذره‌ای به نعل سمندش شود قرین****از سرکشی به نیر اعظم قران کند
باشد نظر به نعمت او قوت لایموت****گر خلق را به نزل بقا میهمان کند
آن قبله است در گه گردون نظیر شه****کش آستان مقابله با کهکشان کند
نگذاشت چون فلک که سر من برابری****با آسمان به سجده آن آستان کند
کردم روان بدرگهش از نظم یک گهر****کارایش خزاین هفت آسمان کند
گفتم مگر به قیمت آن شاه تاج‌بخش****فرق مرا بلندتر از فرقدان کند
هم تابداده پنجهٔ گیرای خانیان****نقد برادرم به سوی من روان کند
هم نقدی از خزانهٔ احسان به جایزه****افزون بر آن ز دست جواهر فشان کند
ناگه پس از دو سال فرستاده فقیر****کایام روزیش اجل ناگهان کند
آورده نقد نقد برادر ولی چه نقد****نقدی که دخل کیسه ز خرجش زیان کند
من مرد کم‌بضاعت و او طفل پرهوس****با این دو وضع مرد معیشت چسان کند
چشمم به اوست باز ولی روز مفلسی****از چشم من به گریه جهان را نهان کند
پشتم به اوست راست ولی وقت بی‌زری****قد من از کشاکش خواهش کمان کند
پایم روان ازوست ولی چون بی‌طلب****گیرد مرا میان روش از من کران کند
آرام بخشم اوست ولی چون برغم زر****دست آردم به جیب دلم را طپان کند
ادبار بین که بی درمی چون من از عراق****نظمی روان به جانب هندوستان کند
کاندر چهار رکن فصیحی که بشنود****وصف فصاحتش به دو صد داستان کند
وآن نظم مدح نکته شناسی بود که او****از بهر نکته‌دان کف و دل بحر و کان کند
وز رای چاره‌ساز به اندک توجهی****قادر بود که در بدن مرده جان کند
ممکن بود که نیم اشارت ز حاجبش****حاجت روائی من بی‌خانمان کند
وان گه کند تغافل و آید رسول من****نوعی که از جفای مقارض فغان کند
خواهد کرایه دو سره یک سر از فقیر****وز بار قرض پشت فقیرم گران کند
حاشا که جنس شعر به بازار جودشاه****آرد کسی به نیت سود و زیان کند
گویا ندیده خسرو عهد آن قصیده را****تا کار من به عهدهٔ یک کاردان کند
یا دیده و نخواهد ز اشغال سلطنت****تا خود رسد به دردم و درمان آن کند
یا خوانده و نکرده تحمل رسول من****تا شه به وقت خود کرم بیکران کند
یا کرده او تحمل و دیگر به یاد شاه****نورده کس که به اصلهٔ او را روان کند
یا شه بیاد داشته و ز کین مصابری****نگذاشته که چاره این ناتوان کند
یا دزد برده جایزهٔ من و گرنه چون****شاهی چنین رعایت مادح چنان کند
عالم مطیع دادگرا چرخ چاکرا****ای کانقیادا امر تو گردون به جان کند
تیر قدر گهی که نهد در کمان قضا****هرجا اشارهٔ تو بود او نشان کند
زخمی اگر ز چرخ مقوس خورد کسی****او را خرد ز لطف تو مرهم رسان کند
تیغ قضا دمی که کشد به هر کس قدر****افشانی آستین که بر او ترک جان کند
پس محتشم که دارد ازو صد هزار زخم****قطع طمع ز مرهم لطفت چسان کند
دستی ز روی مرحمتش گر نهی به دل****غم را به دل به خوشدلی جاودان کند
تا باغبان صنع درین سبز مرغزار****ترتیب کار و بار بهار و خزان کند
لطف تو دست شیخ و صبی گیرد از کرم****خوان تو سازگاری پیر و جوان کند
تا دور بر فراز و شیب بسیط خاک****همواره سایه گستری خسروان کند
ظل تو را ز فرط بلندی هزار سال****بر فرق آفتاب فلک سایبان کند
قصیده شماره 24: سدهٔ آصفیش بود سلیمان به سجود
سدهٔ آصفیش بود سلیمان به سجود****میرزا شاه ولی والی اقلیم وجود
آن که از واسطهٔ باس خلایق خالق****قامت دولتش آراست به تشریف خلود
وانکه از بهر نگهبانی ذاتش همه را****کرد پا بست و داد ابدی حی ودود
آن که خاک در کاخش متغیر شده است****بس که رخسارهٔ خود سوده به رو چرخ کبود
کسوت دولت او را ز بقای ابدی****گشته ایام و لیالی همه تار و همه پود
بدر گردید هلال از پی تحصیل کمال****بس که بر نعل سم توسن او ناصیه سود
خط آزادی خود خواسته کیوان از وی****که به این جرم رخش کرده قضا قیراندود
جود شاهانه‌اش آن دم که کند قسمت مال****پشت شاهین ترازو خمد از بار نقود
مادر دهر چو زادش به بزرگی و بهی****برخیا زاده آصف لقب اقرار نمود
بود سرگشته به میدان وزارت گوئی****دولت او ز کنار آمد و آن گوی ربود
ای مه بار گه افروز که هر صبح کند****آفتابت ز کمال ادب از دور سجود
از ضمیر تو چراغ شب و روز افروزند****گر نتابد مه و خورشید نباشد موجود
بود در ناصیه شان تو پیدا که خدا****کارفرمائی دوران به تو خواهد فرمود
بر در قصر وزارت فلک ار ضابطه زد****قفل دشوار گشائی که به نام تو گشود
کار آن نیست که سازند به خواهش ز عباد****کار آنست که بی‌خواست بسازد معبود
نصب و عزل همه تقدیر چو می‌کرد رقم****عزل را از پی نصب تو خطا دید و زدود
نیست ز افسانه موحش غمش از خواب ملال****چشم بخت تو که هرگز نتوانست غنود
صحن درگاه جلالت فلک از مساحی****به خط نامتناهی نتواند پیمود
از اجلای جهان هرچه درین مدت کاست****بعد الحمد که بر شان تو معبود فزود
بود در شان تو ای اشرف اشراف زمین****هر درودی که سروش از فلک آورد فرود
تا نهاده است قضا قاعدهٔ طاعت تو****راستان را همه دم کار قیام است و قعود
قیمت گوهر ذات تو کسی می‌داند****کافریده است وجودت همه از گوهر جود
آن چه بر عظم تو جا کرده درین دایرهٔ تنگ****پای افشردن دیوار جهانست و حدود
ثقل بر روی زمین گر نپسندد رایت****کوه گردد متصاعد به سبک خیزی دود
گر گدائی شود از صدق ستایندهٔ تو****پادشاهان جهانش همه خواهند ستود
محتشم گرچه زد امروز ثنای تو رقم****مدح خود دوش ز سکان سماوات شنود
چه شور گو تو هم از جایزهٔ مدحت خویش****رفعت پایهٔ قدرش بنمائی به حسود
تا کمین ذرهٔ ذرات وجودش گردد****نجم خورشید طلوع و مه برجیس صعود
گرچه دیوان وی آمد دو جهان را زینت****مدحت ای زیب جهان زینت آن خواهد بود
به‌نوازش که شود تا ابدت مدح سرا****رود را چون بنوازی کند آغاز سرود
تا ز تاثیر عدالت که زوالش مرساد****خلق در سایهٔ حکام توانند آسود
بر سر خلق خدا سایهٔ عدل تو بود****تا زمان ابد انجام قیامت ممدود
قصیده شماره 25: بر آصف سخی دل به اذل بود سه عید
بر آصف سخی دل به اذل بود سه عید****چون عهد او مبارک و فرخنده و سعید
عید نخست عید مه روزه که آمده****شکل هلال او در فردوس را کلید
عید دوم حکومت شهری که صاحبش****فتاح خیبر آمده ذوالقدة الشدید
عید سوم وزارت نواب کامیاب****شهزادهٔ بزرگ نسب مرشد رشید
گر خیل آصفان سلیمان وقار داد****کاشان به آن حذیو فریدون فر فرید
یعنی سمی احمد یثرب حرم که هست****از خاک رو به حرمش دیده مستفیذ
بر پیشطاق خویش رقم کرده اسم او****عرش بلند منظرهٔ اعظم مجید
جان‌آفرین که زیب حکومت به عدل داد****یک فرد را به معدلت او نیافرید
بر زد سنان تیرهٔ غیرت سر از زمین****هر جا که داد او سر بیداد را برید
مرغی که بود بیضهٔ ظلمش بزیر پر****منقار عدل بیضه شکن دیده بر پرید
حرف وقار او به قلم چون سپرد عرش****تا خواست نقش لوح کند قامتش خمید
ازشرم حلم او به حجاب عدم گریخت****چون مجرمان عناد دل دشمن عنید
بهر عدوی تو جسد از آتش آورد****جان را به تن چو عود دهد مبدئی معید
از گرمی ملایمت او برون رود****در صلب کان طبیعت صلبیت از حدید
سعی کف کفایت اکسیر سیرتش****از قطره‌ای هزار محیط آورد پدید
ای شام تو چو شام پسین مه صیام****وی صبح تو چو صبح نخستین روز عید
فرش تو عرش رفت و هزار احترام یافت****مدح تو دهر گفت و هزار آفرین شنید
مژگان دشمن از اثر زهر چشم تو****گردید نیش عقرب و در چشم او خلید
یاجوج ظلم را ز ازل گشته سنگ راه****گرد عدالت تو که سدیست بس سدید
بردند بس که دست به دست اهل روزگار****نقش نگین حکم تو چون سکهٔ جدید
بگرفت کار بوسه رواجی که از شفا****افتاد شغل حرف زدن یک جهان بعید
دست تظلم دو جهان کاندرین زمان****دامان هفت پرهین چرخ می‌درید
چون شد زمان حکم قضا منتقل به تو****خود را در آستین به صد آهستگی کشید
ای رای محتشم حشم نامور که هست****هر بنده‌ات یگانه و هر چاکرت فرید
گوئی ز صبح روز ازل صبح فطرتش****هم پیشتر برآمد و هم پیشتر دمید
شد گر چه محتشم ملک خسروان نظم****در انقیاد صد چو خودش بندگی گزید
سودای خدمتت به سویدای خاطرش****شد بیش از آن فرو که به کنهش توان رسید
آمادهٔ خریدن او شو که جنس خوب****ارزان اگر چه نیست گران می‌توان خرید
اما به یک نظر نه به زر کاین متاع راست****قیمت به مخزنی که خدا داردش کلید
صلب جهان پر است ز اقران او ولی****در صد هزار قرن یکی میشود پدید
با نور آفتاب بود سایه‌ات قریب****وز جرم آفتاب جهان تا جهان بعید
از آفتاب دولت شاهی مباد بعد****ظل تو را که دید جهان بر خرد مدید
قصیده شماره 26: ز پرگار فلک نقشی به روی کار می‌آید
ز پرگار فلک نقشی به روی کار می‌آید****کزو کاری به یاد دور بی‌پرگار می‌آید
جهان عالی بنائی می‌نهد کز ارتفاع آن****اساس قوت شاهی به پای کار می‌آید
چو نقد مهر اینک می‌دود در مشرق و مغرب****در این دارالعیار آن زر که پر معیار می‌آید
سواری می‌کند زین رخش ناهموار دوران را****که از دهشت بزیر ران او هموار می‌آید
همایون گلبنی سر می‌کشد زین گلستان کزوی****به دست دوست گل در چشم دشمن خار می‌آید
در آیین بندی مصر دل افزائید کز کنعان****نوآئین یوسفی دیگر به این بازار می‌آید
ز باغ پادشاهی صد نهال آمد به بار اما****به بار این بار زرین نخل گوهر بار می‌آید
شه شهزاده‌های دهر سلطان حمزه غازی****که بختش را ز تاج و تخت کسری عار می‌آید
به هر جا می‌نهد پا بر زمین در گوش اقبالش****مبارک باد شاهی از در و دیوار می‌آید
به بام بار گاه او به تقریب کشک داری****قمر هر شب فروزین گنبد دوار می‌آید
به عنوان تقاضا دولت پر صولت شاهی****به پای خویش روزی بردرش صدبار می‌آید
عنان رخش اگر تا بد ز جولانگه سوی بستان****ز شوق اندر رکابش سرو در رفتار می‌آید
سبک وزن است سنگ پادشاهی در ترازویش****که در چشم کیاست بس گران مقدار می‌آید
به ملک خصم حالا می‌رود آوازهٔ تیغش****چوبانگ سیل شهرآشوب کز کوهسار می‌آید
جهان بادا به او نازان که در بدو جهانگیری****زر ز مش بوی رزم حیدر کرار می‌آید
دو پیکر می‌کند در یک نفس صد کوه پیکررا****چو با شمشیر بران بر سر پیکار می‌آید
به سهمی فرد و یکتا میشود توسن سوار اکنون****که بر وی آفرین از واحد قهار می‌آید
اگر باشد حصار چار رکن عالم از آهن****به دست فتح آن گیتی‌ستان ناچار می‌آید
امل پای ظهورش در میان آورده کاغذ را****مراد اندر کنار آرزو دشوار می‌آید
در استقبال عهدش وقت را سعیست روزافزون****که از سرعت به دهر امسال بیش از پار می‌آید
ز وی ای دهر ایمن باش در سالاری عالم****کزوالحال کار صد جهان سالار می‌آید
هلالی میشود پیدا به زیر دامن گردون****چو با چتر شهنشاهی سلیمان وار می‌آید
ولی تابان هلالی کافتاب اندر جوار آن****به صد ضعف سها در دیدهٔ پندار می‌آید
در آئین جهانداری ازین خرد بزرگ آئین****زیاد از صد جم و دارا و کسری کاری می‌آید
در آفاق آن چه ابر دست او برخلق می‌بارد****حساب آن زدست خالق جبار می‌آید
اگر صد بحر احسان محتشم من بعد از هر سو****به جنبش بهر بیع گوهر اشعار می‌آید
تو از همت باب لطف این شهزاد لب تر کن****کز انهار نوالش بحر در زنهار می‌آید
به مدت گرچه شد سی‌سال کز نزد شهنشاهان****برایت نقد و جنس از اندک و بسیار می‌آید
بشارت باد کایندم روی دربخشنده‌ای داری****که عارش از عطای درهم و دینار می‌آید
زری و خلعتی هربار می‌آمد تماشا کن****که چون با خلعت زر اسب زین انبار می‌آید
به شاهان تا به اولاد جهانبان نوبت شاهی****مدام از اقتضای دولت بسیار می‌آید
همین شهزاده تا روز جزا زیب جهان بادا****که خوش زیبنده در چشم اولوالابصار می‌آید
قصیده شماره 27: دوش ز ره قاصدی خرم و خندان رسید
دوش ز ره قاصدی خرم و خندان رسید****کز نفس او به دل رایحهٔ جان رسید
از سرو بر چون فشاند گرد معنبر نسیم****فیض به پست و بلند از اثر آن رسید
روی بشارت نمود زآینهٔ صدق و گفت****از پی آئین و عدل داور دوران رسید
پیک صبا هم رساند مژده کز اقبال و بخت****بر در شهر سبا تخت سلیمان رسید
از عقبش فوج فوج لشگری آمد گران****شور ز گردون گذشت گرد به کیوان رسید
تا شود اطفای ظلم بر سر ذرات ملک****گرمتر از آفتاب سایهٔ سبحان رسید
عزم دل شهریار سوی ره این دیار****بود چنان کز بهار مژده به بستان رسید
کرد بدین سو عبور لشگر عیش و سرور****غصه به تاراج رفت قصه به پایان رسید
موکب پر کوکبه با دو جهان دبدبه****از حرکات نسیم غالیه افشان رسید
گرد سپه کوه بر رخ گردون نشست****کوکبهٔ خور شکست دبدبه‌خان رسید
خان معلی لقب که اسم محمد بر او****خلعت توفیق بود کز بر یزدان رسید
والی والا سریر آن که بر ایوان قدر****پایهٔ بالائیش تا نهم ایوان رسید
میر سکندر سپاه آن که به پابوس او****صد جم و دارا چو رفت نوبت خاقان رسید
عازم کاشان هنوز ناشده اندیشه‌اش****طنطنهٔ شوکتش تا به خراسان رسید
غوث بلندست و پس ابر وجودش کزو****سایه بگردون فتاد مایه به عمان رسید
تا نپذیرد خلل سلسلهٔ مملکت****سلسله‌ها را تمام سلسله جنبان رسید
باد مرادی برخاست برق رواجی بجست****فلک ز طوفان گذشت ملک به سامان رسید
تا شکند در جهان رونق دیوان ظلم****با دو جهان عدل و داد حاکم دیوان رسید
چاره بر ملک را مالک دوران رساند****بس که به چرخ بلند زین بلد افغان رسید
در عظمت هرچه داشت صورت فرض محال****از پی تعظیم او جمله به امکان رسید
روز دغا در مصاف تیغ مبارز شکاف****بر سر فارس چو راند بر فرس آسان رسید
سینهٔ اعدای او خانهٔ زنبور شد****بس که ز شستش بر او ناوک پران رسید
خصم دغا هرکجا کرد ز دستش فراز****مرگ همانجا به او دست و گریبان رسید
بس که شد از هیبتش جان ز بدنها برون****تیغ بهر سو که راند بر تن بی‌جان رسید
جانب او بس که داشت بیش ز امکان فضا****بر سر خصمش اجل پیش ز فرمان رسید
ای مه انجم حشم وی ملک محتشم****کز نسقت ملک را کار به سامان رسید
من برهٔ طاعتت گرچه ز دوران نیم****جان به لب طاقتم از غم دوران رسید
شربت لطفی فرست کاین تن رنجور را****درد کشیدن خطاست حال که درمان رسید
تا ز صعود بخار خواهد از ابر بهار****قطره ز بالا فتاد رشحه به بستان رسید
ابر نوال تو را مایه کم از یم مباد****کز تو به هر کس که بود رشحهٔ احسان رسید
قصیده شماره 28: دی قاصدی به کلبهٔ این ناتوان رسید
دی قاصدی به کلبهٔ این ناتوان رسید****کز مقدمش هزار بشارت به جان رسید
از مژده‌ای که فهم شد از دلنوازیش****دل را نوید خرمی جاودان رسید
گردی که سرمهٔ‌وش زرهٔ خود به من رساند****آسایشی به دیدهٔ بی‌خواب از آن رسید
عطری که چون عنبر بر اطراف من فشاند****از جنبش نسیم بهر بوستان رسید
شهدی که از عبارت شیرین به دل چشاند****ذوقش به جان زیاده ز حد بیان رسید
حرفی که ساخت گوش زدم در ازای آن****از من هزار شکر به گوش جهان رسید
حرفش چه بود این که ایا همنشین غم****برخیز هان که تیر دعا بر نشان رسید
از بر لباس غصه بیفکن که بهر تو****تشریف خاص شمسه گردون مکان رسید
بلقیس کامکار پریخان که حکم او****تا پای تخت رابعهٔ آسمان رسید
مسجود بر و بحر که فرسود سده‌اش****بس کز ادب بر آن سر سلطان و خان رسید
در موکبش به حاشیهٔ کهترین سوار****دوش هزار خسرو خسرو نشان رسید
در محفلش به حاشیه کمترین جدار****روی مزار قدسی عرش آشیان رسید
هرگه که داد عرض سپه طول و عرض او****چون نور آفتاب کران تا کران رسید
هرجا کشید خوان کرم فیض عام آن****چون رزق کاینات جهان تا جهان رسید
امداد هرکه کرد برای وی از سراب****صد چشمهٔ حیات چو صرصر دوان رسید
اقبال هرکه خواست به پای خود از پیش****سیلاب سان ذخیره در یاوکان رسید
ابر عطای او ز کدامین محیط خاست****آثار فیض او ز کدامین زمان رسید
نخل نوال او ز کدامین ریاض است****کز وی بر حیات به پیر و جوان رسید
توقیعی از عطیهٔ او بر کنار داشت****هر جا برات بخشش روزی رسان رسید
زنجیر عدل او چو در آفاق بسته شد****صد چشم بر عدالت نوشیروان رسید
تا ظلم را عدالت او پایمال کرد****صد بار روی گرگ به پای شبان رسید
تا جور را سیاست او خوار و زار کرد****بر دزد صد ستم ز سگ کاروان رسید
پرسید راه خانه خصمش ز آگهان****هرگه ز آسمان اجل ناگهان رسید
خود را به دشمنش چه قضا بی‌خبر رساند****هر تیر کز کمان بلا بی‌گمان رسید
شاهنشها اگر برسانم به عز عرض****از دشمنان چها به من ناتوان رسید
وندر چه وقت خلعت و پروانه عطا****زان شمع مهر پرتو مه پاسبان رسید
زان میل غم که در پی من سر نهاده بود****از من چسان گذشت و به دشمن چسان رسید
نواب پیش از آن شود از لطف خویش شاد****کاندر حساب آن به نهایت توان رسید
گویا به آن ضمیر همایون به آسمان****الهام غیبی از ملک غیب دان رسید
کای شاه‌زاده محتشم دل شکسته را****دریاب کز شماتت اعدا به جان رسید
تا ز انقضای قسمت رزاق صبح و شام****رزق وسیع خواهد ازین گرد خوان رسید
بادا کشیده خوان نوالت که در جهان****فیضش به صد جفاکش بی‌خانمان رسید
حرف ر
قصیده شماره 29: زهی محیط شکوه تو را فلک معبر
زهی محیط شکوه تو را فلک معبر****سفینهٔ جبروت تو را زمین لنگر
ضمیر خازن رای تو را ز دار قضا****زبان خامهٔ حکم تو هم زبان قدر
ز نعل رخش تو روی زمین پر از خورشید****ز عکس تیغ تو سطح زمین پر از جوهر
ز قبهٔ سپرت لامع آسمان شکوه****ز مهجه علمت طالع آفتاب ظفر
ز خاکروبی کاخ تو کام جو خاقان****ز پاسبانی قصر تو نام جو قیصر
ز آفتاب اگر نیم شب سراغ کنی****به جذبهٔ تو ز تخت الثری برآرد سر
و گر به بزم گه عیش طول شب خواهی****فلک چدار کند دست و پای توسن خور
ز ابر لطف تو گر رشحه‌ای رسد به جماد****هزار گونه ثمر سر بر آورد ز حجر
و گر رسد اثری از صلابتت به نبات****به جای میوه برآید حجر ز شاخ شجر
کند چو ساقی لطفت می کرم در جام****شود به آن همه زردی رخ طمع احمر
نظر به جود تو بخلی ز حد بود بیرون****اگر دهی به گدائی خراج صد کشور
و گر به شورهٔ زمین بگذری ز رهگذرت****سر از سراب برآرند زمزم و کوثر
و گر به چشمهٔ حیوان نهد عدوی تو رو****به غیر خاک سیه هیچ نایدش به نظر
میان مردم و یا جوج ظلم دیواری****کشیده عدل تو مانند سد اسکندر
چو اشبهت گه جولان جهد به شکل شهاب****ز عرصه گرد رساند به هفتمین اختر
تبارک‌الله ازین پیکر پری تمثال****که مثل او نکشیده است دست صورتگر
کجا رسد به عقاب براق پویهٔ تو****اگر گرنک فلک چون ملک برآرد پر
ز گوش تا سردم نازکی و حسن سکون****ز کوهه تا کف سم چابکی و لعب و هنر
بلند کوهه و کوتاه پشت و کوه سرین****کشیده گردن فربه تن میان لاغر
پلنگ مشرب و آهو تک و نهنگ شکوه****جبال گرد و بیابان نورد و بحر سپر
سبک تکی که اگر هم سمند و هم او را****بروی بحر دوانی سمش نگردد تر
گه روش که ملایم رود چو آب روان****نیابد از حرکت کردنش سوار خبر
گه شتاب که چون برق گرم قهر شود****بود میان عرق آتشی جهنده شرر
اگر به دعوی با مهر تازیش دم صبح****رسد به مغرب و بر پیکرش نتابد خور
خلا محال نباشد گه دویدن او****کز التفای هوا سیر اوست چابکتر
به پیش رو فکند راکبش اگر تیری****رسد ز پویه بر نشانه از پی سر
به چشم وهم نماید به سرعتش ساکن****چو وقت پویه سر اندر پیش نهد صرصر
چنان بره رود آزاد کش نلغزد پای****چو آسمان گره گر ببیند از مه و مهر
اگر بسان بشر حشر وحش کردندی****به نیم چشم زدن کردی از صراط گذر
به قدر رتبه اگر خطبه‌ات بلند کنند****بر آسمان فکند سایه پایهٔ منبر
کمیت ناطقه در عرصهٔ ستایش او****بماند از تک و وصفش نگفته ماند اکثر
شهنشها ملکا داورا جهان دارا****زهی ز داوریت در جهان جهان دگر
به صعوهٔ تو بود باز را هزار نیاز****ز روبه تو بود شیر را هزار خطر
چنان شده است جهان فراخ بر من تنگ****که در بدن نفسم را نمانده راه گذر
اگر نیافتی از منهیان عالم غیب****دلم ز لطف تو در عالم مثال خبر
مثال نال شدی در مضیق ناکامی****من گداخته جان را تن بلا پرور
غریب واقعه‌ای بود کز وقوعش شد****دل مرا غرفات نشاط و عیش مقر
قصیده‌ای دگر از بهر شرح آن گویم****که بر ضمیر منیرت سخن شود اظهر
قصیده شماره 30: شبی به دایتش از روزگار هجر به تر
شبی به دایتش از روزگار هجر به تر****نهایتش چو زمان وصال فیض اثر
شبی در اول دی شام تیره‌تر ز عشا****ولی در آخر او صبح پیشتر ز سحر
شبی عیان شده از جیب او ره ظلمات****ولی زلال بقا زیر دامنش مضمر
شبی چو غره ماه محرم اول او****ولی ز سلخ مه روزهٔ آخرش خوشتر
شبی مشوش و ژولیده موی چون عاشق****ولی به چشم خرد سیم ساق چون دلبر
شبی جواهر فیضش ز افسر افتاده****ولی رسیده به زانویش از زمین گوهر
شبی ز آهن زنگار بسته مغفروار****ولی به پای تحمل کشیده موزهٔ زر
ز شام تا به دو پاس تمام آن شب بود****مرا صحیفهٔ حالات خویش مد نظر
زمان زمان به سرم از وساوس بشری****سپاه غم به صد آشوب می‌کشید حشر
گهی ز وسوسه بی کسی و تنهائی****چو غنچه دست من تنگ دل گریبان در
گهی ز کید اعادی دلم در اندیشه****که منزوی شده بر روی خلق بندد در
گهی ز فوت برادر غمی برابر کوه****دل مرا ز تسلط نموده زیر و زبر
گهی ستاده مجسم به پیش دیده و دل****پسر برادرم آن کودک ندیده پدر
که در ولایت هند از عداوت گردون****فتاده طفل و یتیم و غریب و بی‌مادر
گذشت برخی از آن شب برین نمط حاصل****که دل فکار و جگر ریش بود جان مضطر
چو بعد از آن سپه خواب براساس حواس****گشود دست و تنم را فکند در بستر
گذشت اول آن خواب اگرچه در غفلت****ولی در آخر آن فیض بود بی‌حد و مر
چه دید دیدهٔ دل‌افروز عالمی که در آن****گوهر به جای حجر بود و در به جای مدر
ز مشرقش که نجوم بروج دولت را****ز عین نور صفا بود مطلع و مظهر
ستاره‌ای بدرخشید کز اشعهٔ آن****فروغ بخش شد این کهنه تودهٔ اغبر
سهیلی از افق فیض شد بلند کزان****عقیق رنگ شد این کهنه گنبد اخضر
غرض که پادشهی بر سریر عزت و جاه****به من نمود جمالی ز آفتاب انور
من گدا متفکر که این کدام شه است****که آفتاب صفت سوده بر سپهر افسر
ز غیب هاتفی آواز داد که ای غافل****برآوردندهٔ حاجات توست این سرور
پناه ملک و ملل شاه و شاهزادهٔ هند****که خاک روب در اوست خسرو خاور
فلک سریر و عطارد دبیر و مهر ضمیر****ستارهٔ لشگر و کیوان غلام و مه چاکر
نظام بخش خواقین دین نظام‌الملک****کمین بارگه کبریا شه اکبر
نطاق بند خواقین گره گشای ملوک****خدایگان سلاطین جسم جهان داور
بلند رتبه سورای که رخش سرکش او****نهد ز کاسهٔ سم بر سر فلک مغفر
هژبر حملهٔ دلیری که شیر چرخ پلنگ****چنان هراسد ازو کز درندهٔ شیر نفر
مصاف بیشه نهنگی که زورق گردون****ز پیش او گذرانند حاملان به حذر
ز جا بجنبد اگر تند باد صولت او****ز هیبتش گسلد کشتی زمین لنگر
گهی ز دغدغهٔ ناقه کش بر افتد نام****چو فاق تیر مرا کام پر ز خون جگر
گر استعانه کند ماه ازو به وقت خسوف****زمین ز دغدغه از جا رود به این همه فر
و گر مدد طلبد مهر ازو محل کسوف****ز جوز هر جهد از سهم وی چو سر قمر
چو خلق او ره آزار را کنند مسدود****گشاید از بن دندان مار جوی شکر
ز گرمی غضبش سنگ ریزه در ته آب****ز تاب واهمه یابد حرارت اخگر
مهی بتافت که از پرتو تجلی آن****فرود دیدهٔ ایام را جلای دیگر
سپهر مرتبهٔ شاها به رب ارض و سما****به شاه غایب و حاضر خدای جن و بشر
به شاه تخت رسالت محمد عربی****حریف غالب چندین هزار پیغمبر
به جوشن تن خیرالبشر علی ولی****حصار قلعهٔ دین فاتح در خیبر
که نور چشم من آن کودک یتیم غریب****که دامن دکن از آب چشم او شده تر
به لطف سوی منش کن روانکه باقی عمر****مرا به بوی برادر چه جان بود در بر
امید دیگرم اینست و ناامید نیم****که تا جهان بودی خسرو جهان پرور
به اهل بیت محمد که ذیل طاهرشان****بود ز پردهٔ چشم فرشتگان اطهر
به آب چشم یتیمان کربلا که بود****بر او درخت شفاعت از آن خجسته ثمر
به دفتر کرامت نام این گدا بنگار****به حال محتشم ای شاه محتشم بنگر
چنان به کام تو باشد که گر اراده کنی****سفال زر شود و خاک مشک و خار گوهر
قصیده شماره 31: چو از جوزا برون تازد تکاور خسرو خاور
چو از جوزا برون تازد تکاور خسرو خاور****تف نعلش برآرد دود ازین دریای پهناور
فتد در معدنیان آتشی کز گرمی آهن****زره سازی کند آسان‌تر از داود آهنگر
گر افتد مرغی از تاب هوا در آتش سوزان****پی دفع حرارت تنگ گیرد شعله را در بر
سمندر گر برون آید ز آتش دوزخی بیند****که تا برگردد از تف هوا در گیردش پیکر
گنه‌کاران سمندر سان به آتش در روند آسان****نسیمی گر ازین گرما وزد بر عرصهٔ محشر
یخ اندر زیر و آتش بر زبر یابند بالینه****به تخت اخگر و تخت هوا از عجز خاکستر
به جز سطح معقر آن هم از نزدیکی آتش****نماند هیچ جز وی مضحل ناگشته از مجمر
به نوعی مایعات بیضه گردد صلب از گرمی****که هرچندش به جوشانی شود صلبیتش کمتر
نظیر این هوا ظاهر شود اما به شرط آن****که در هر ذره از اجزاش باشد دوزخی مضمر
بود در شدت حدت مساوی هر دو را مدت****ازین گرما اگر یخ در گدازید و اگر مرمر
شود نقش حجر زایل ولی از حفظ یزدانی****نگردد زایل از زر سکهٔ شاه جهان پرور
محیط مرکز دوران طراز سکهٔ شاهی****که می‌گردند گوئی گرد نامش سکه‌ها بر زر
جهان سالار اعظم حارس محروسهٔ عالم****قوام طینت آدم دلیل قدرت داور
جلال‌الدین محمد اکبر آن خاقان جم فرمان****حفیظ عالم امکان عزیز خالق اکبر
جهانبانی که گر طالب شود دربسته ملکی را****فلک صد عالم در بسته را به روی گشاید در
سلیمانی که گر خواهد صبا را ز یرران خود****تکاسف کرده سازد جای یک زین پشت پهناور
قدر امری که گر در قطرهٔ عظم او دمد بادی****کند در شش جهت هفت آسمان را از تخلخل تر
نظیر شام اجلاسش بساط صبح نورانی****عدیل روز اقبالش شب معراج پیغمبر
به یک احسان کند از روی همت کار صد حاتم****به یک سائل دهد در روز بخشش باج صد کشور
برد باد از شکوه صعوهٔ او شوکت عنقا****شود آب از هراس روبه او زهره قصور
زند گر بر زمین رمح دو سر از زورمندیها****رود از ناف گاو و سینهٔ ماهی برون یکسر
صف‌آرای یزک داران خیلش خسرو خاقان****پرستار کشک داران قصرش کسری و قیصر
هنوز اندر دغانا گشته گرد آلود می‌آرد****به جنبش بهر گرد افشاندنش روح‌الامین شهپر
به یک هی بر درد از هم اگر هفتاد صف بیند****در آن مرد آزما میدان و چون حیدر شود صفدر
نچربد یک سر مو راست بر چپ ز اقتدار او****کند چون در کشش تقسیم ترک تارک و مغفر
اگر جنبد ز جا باد قیامت جنبش قهرش****تزلزل بشکند نه کشتی افلاک را لنگر
سم گاو زمین یابد خبر از زور بازویش****زند چون بر سر شیر فلک گر ز جبل پیکر
اگر راند به خاور خیل زور آور شود صدجا****خلل از غلظت گرد سپه در سد اسکندر
به عزم کبریا با خسروان گر سنجدش دروان****ز دیوار آید آواز هوالاعظم هوالاکبر
زهی شاه بزرگ القاب کادنی بندگانت را****به خدمت نیز اعظم نویسد ذرهٔ احقر
اگر خواهی ز دوران رفع ظلمت در رسد فرمان****که در ظلمات از هر ذره خورشیدی برآرد سر
و گر تاریک خواهی دهر را چون روز خصم خود****به جای مشعل بیضا برآید دود از خاور
بروز باد اگر خواهی روان جسم جمادی را****جبل را چون حمل در جنبش آرد جنبش صرصر
به جیب جوشن جیشت سراغ مثل اسب خود****در و دروازه کنکان زند هنگامهٔ محشر
وجودنازکت رونق ده بازار حلاجی****هراس نیزه‌ات غارتگر دکان جوشن گر
ز تاب شعلهٔ رمحت درخت فتنه بار افکن****ز آب چشمه تیغت نهال فتح بارآور
در آن عالم که می‌گنجد شکوهٔ کبریای تو****زمین و آسمان دیگر است و وسعت دیگر
سرایت گر کند در عالم استغنای ذات تو****رضیع از خشک لب سیر و نگیرد شیر از مادر
اگر تبدیل طبع آب و خاک اندر خیال آری****بجنبد کشتی اندر بحر چون صرصر دود دربر
وگر حفظت به حال خویشتن خواهد طبایع را****کبود از سیلی سرما نگردد چهرهٔ اخگر
خورد گر بر زمین و آسمان زور تلاش تو****زمین را بگسلد لنگر فلک را بشکند محور
ز مصباحی که خواهی کلبهٔ احباب از آن روشن****نخیزد دود تا محشر چه قندیل مه انور
وزان آتش که خواهی تیره از وی خانهٔ اعدا****تولد یابد از هر یک شرر صد تودهٔ خاکستر
شها مشتاق خاک هند ایرانی غلام تو****که از توران بر او بار است محنتهای زور آور
اگر می‌داشت تا غایت شفیعی کز رحیق او****کند پر ساقیان بزم شاهنشاه را ساغر
درین ملک از خرابیها نمی‌دیدند چون دریا****لبش خشک و کفش خالی و آهش سرد و چشمش تر
به این بعد مسافت چشم آن دارد که خسرو را****ز مدحت گستری گردد به قرب معنوی چاکر
که چون مرغان بی‌بال و پر از بار دل ویران****ز ایران نیستش جنبش میسر گرد برآرد پر
در اقطار جهان تا ز اقتضای گردش دوران****به نوبت بر سر شاهان نهد ظل هما افسر
نهد بر سر یکایک مستعدان خلافت را****کلاه پادشاهی سایهٔ شاه همایون فر
تو بر روی زمینی آن بلند اقبال کز گردون****رسد در روز هیجا به هر عون عسکرت لشگر
نهد یک دم به نظم این غزل سمع همایون را****که هست از مخزن پرگوهرش کوچکترین گوهر
بگو ای نامه‌بر به یار کای منظور خوش منظر****ملایم خوی زیبا روی مشگین موی سیمین بر
قصیده شماره 32: سهی بالای بزم آرای مه سیمای مهرآسا
سهی بالای بزم آرای مه سیمای مهرآسا****قدح پیمای غم‌فرسای روح‌افزای جان‌پرور
سرت گردم چه واقع شد که در مجموعهٔ یاری****رقم‌های محبت را قلم بر سر زدی اکثر
ازینت دوستر دانسته بودم کز فراق خود****گماری دشمنی از مرگ بدتر بر من ابتر
نه من آن کوچه پیمایم که شبها تا سحر بودی****برای شمع راه من چراغ روزن و منظر
چه شد آن مهربانیها که دایم بود در مجلس****ز تر دامانی چشم نمینم آستینت تر
کجا رفت آن خصوصیت که از همدم نوازیها****نبود آرام از آن دست نگارین حلقه را بردر
گمان دارد دلم زین سرکشی ای شمع بی‌پروا****که داری از هوای دل سر پروانه‌ای دیگر
ز پایت برندارم سر اگر دارم کنی برپا****ز کویت وانگیرم پا اگر تیغم زنی برسر
تو را بازار گرم و من زرشک نو خریداران****از آن بازار در آزار از آن آزار در آذر
من از تشویش جان با این گران باری سبک نمکین****تو از تمکین دل با آن سبک روحی گران لنگر
ازین پس محتشم مشکل که آن صیاد مستغنی****کند ضایع خدنگ خویش بر صیدی چنین لاغر
بساط عاشقی طی ساز کز بهر دعای شه****در نه آسمان باز است و آمین گوت هفت اختر
قصیده شماره 33: رفتی به حرب باد رفیقت درین سفر
رفتی به حرب باد رفیقت درین سفر****فتح از قفای فتح و ظفر از پی ظفر
باد از حفیظ ایزدیت خاطر خطیر****هم مطمئن رافت و هم ایمن از خطر
گفتند تیغ بار که هست از ازل تو را****عین فراخ دامن عون خدا سپر
ای تاج بخش فرق سلاطین کامکار****وی نور بخش چشم خوانین نامور
هستم امیدورا که چون باد برگ ریز****بر هر زمین که روز جدال افکنی گذر
رمحت ز صدر زین برباید هزار تن****تیغت به خاک معرکه ریزد هزار سر
عیش تو را زیاد کند عون کردگار****جیش تو را حصار شود حفظ دادگر
تیغت شود مقلد سبابه نبی****خصمت اگر کند سپر از قبهٔ قمر
بر خرمن حیات عدو برگ ریز باد****چون تیغ شعله‌اش ز نیام‌آوری به در
بار زره بر آن تن نازک منه که من****افکنده‌ام ز داعیه صد جوشنت ببر
بر لشگر خود آیت امید خوانکه زود****می‌آید از دعا ز قفا لشگری دگر
دشمن اگر شود به مثل کوهی از حدید****خواهد به خون نشست ز تیغ تو تا کمر
خصمت که کرده است به زر ساز کارزار****از بهر خود خریده همانا بلا بزر
تو می‌روی و گریهٔ این بی‌دل اسیر****در سنگ خاره می‌کند از دوریت اثر
چون استجابت دعوات از ریاضتست****ای قبلهٔ امم چه مطول چه مختصر
با محتشم گرت همهٔ عالم دعا کنند****آیا بود کدام دعا مستجاب‌تر
قصیده شماره 34: وقت کم بختی که مرغ دولتم می‌ریخت پر
وقت کم بختی که مرغ دولتم می‌ریخت پر****بهر دفع غم شبی در گلشنی بردم بسر
از قضا در حسب حال من به آواز حزین****بلبلی با بلبلی می‌گفت در وقت سحر
کاندرین خاکی رباط پرملال کم نشاط****وندرین سفلی بساط کم ثبات پرخطر
ذره‌ای را آفتابی بر گرفت از خاک راه****ساختندش حاسدان یکسان به خاک رهگذر
صعوه‌ای را شاهبازی ساخت هم پرواز بخت****واژگون بختان شکستندش ز غیرت بال و پر
تشنه‌ای را کام بخشی شربتی در کام ریخت****مفسدان کردند کامش راز حنظل تلخ تر
بینوائی راسخی طبعی به یک بخشش نواخت****از حسدهای گدا طبعان رسیدش صد ضرر
بر غریبی شهریاری از تفقد در گشود****در به روی خیربندان بر رخش بستند در
صیدی ازنخچیر بندی بود در قید قبول****رشگ مردودان به صحرای هلاکش دادسر
بود ویران کلبه‌ای از لطف گردون رتبه‌ای****در بلندی طاق دوران ساختش زیر و زبر
قصه کوته ماه ایران میر میران کایزدش****کرد ازبس سربلندی سرور جن و بشر
وز طلوع آفتاب دولتش از فرش خاک****سر به سر ذرات عالم را به عرش افراخت سر
از ترشح کردن ابر کف کافیش داشت****محتشم از پیشتر چشم تفقد بیشتر
آن ترشح بی‌خطائی ناگهان باز ایستاد****و آن تفقد بیگناهی گشت مسدودالممر
من نمی‌دانم چه واقع شد که کرد از جرم آن****لطف آن سرور ز جیب سر گرانی سر بدر
و اندر اوقات مریدی جز خلوص از وی چه دید****آن سرو سرخیل افراد بشر از خیر و شر
آن خدنگ اندازی از قوس دعا صبح و مسا****یا نه آن بیداری از عین بکا شام و سحر
یا نه آن بی‌عیب مدحت‌ها که از انشای آن****ذیل گردون پر در است و جیب دوران پر گوهر
یا نه آن بی‌ریب یاربها که از دل بر زبان****نارسیده می‌کند از سقف این منظر گذر
یا نه آن اخلاص ورزیها که اخلاص فقیر****با نصیر ملت اندر جنبش آمده مختصر
بلبل افسانه گو چون پرده از مضمون کشید****بلبل مضمون شنو گفت ای رفیق چاره‌بر
خیز و در گوش دل آن بی‌گنه خوان این سرود****کای ز طبعت جلوه گر اشخاص معنی در صور
آن که در دانستن قدر سخن همتاش نیست****کی معطل می‌کند او چون توئی را این قدر
در تو پوشانند اگر از عیب مردم صد لباس****کی شود پوشیده پیش خاطر او این هنر
کز نی خوش جنبش کلک تو در اوصاف او****می‌رود زین شکرستان تا به خوزستان شکر
وز ثنایش طبع مضمون آفرینش می‌کند****در تن شخص فصاحت هر زمان جان دگر
وز مدیحش کاروان سالار فکرت می‌دهد****کاروانهای جواهر را سر اندر بحر و بر
گر نصیحت می‌پذیری خیز و در باغ خیال****از زلال نظم کن نخل قلم را بارور
وز سحاب تربیت هرچند بر کشت دلت****ز اقتضای خشگ سال لطف کم ریزد مطر
آن چنان رو بر سر مدحش کز اعجاز سخن****از حجر دهقانی طبعت برانگیزد شجر
وز شجر بی‌انتظار مدت نشو و نما****دامن آفاق هم پر گل شود هم پر ثمر
من که بر لب داشتم ز افسردگی مهر سکوت****بر گرفتم مهر و بگرفتم ثنا خوانی ز سر
قصیده شماره 35: ای به فر ذات بی‌همتا دو عالم را مقر
ای به فر ذات بی‌همتا دو عالم را مقر****سایهٔ خورشید عونت هفت گردون را سپر
بهر حمل بار حملت کاسمان هم سنگ اوست****کوه می‌بندد خیال اما نمی‌بندد کمر
چرخ کاندر ضبط گیتی نیست رایش را نظیر****نسخهٔ قانون تدبیر تو دارد در نظر
از تو عالم کامرانست ای کریم کامکار****چون زبان از نطق و گوش از سامعهٔ چشم از بصر
آسمان عظم تو سنجید و شکستی شد پدید****در یکی از کفه‌های اعظم شمس و قمر
هیئتت وقت ظفر چون جبنبش آرد در زمین****گوید از دهشت زمین با آسمان این المفر
کاروان سالار فتحت چون رسد از گرد راه****از سپاه خصم بربندد ظفر بار سفر
دولتت نخلی است کز خاصیت فطری مدام****نصرتش شاخ است و فتحش برگ و اقبالش ثمر
گر پناه محرمان گردی نباشد هیچ جا****فتوی آزارشان از هیچ مفتی معتبر
گر کنی استغفرالله قصد تا مجرم کشی****گردد اندر هفت ملت خون معصومان هدر
از کمال افزائی اکسیر حکمت‌های تو****می‌توان نقص جمادیت بدر برد از مدر
ز اقتضای عهد استغنا خواصبت میشود****حالت جر زود در ترکیب رفع از حرف جر
دیدهٔ جن و ملک کم دیده در یک آدمی****ای خدیو نامدار نامجوی نامور
این همه فر و جلال و این همه شان و جمال****این همه لطف مقال و این همه حسن سیر
گردد از افراط مالامال نعمت صد جهان****توشمالت بهر یک مهمان چو آرد ماحضر
بر درت کانجا مکرر گنج‌ها را برده باد****نیست در چشم گدا چیزی مکررتر ز زر
وقت زر بخشیدنت گردد زمین هم پر نجوم****بس که شهری را درد دامن سپاهی را سپر
شهریارا سروران عالم مدارا داورا****ای ضمیرت با قضا در کشتی دانش قدر
دارم از کم لطفیت در دل شکایت گونه‌ای****ز اعتماد عفوت اما می‌کنم از دل بدر
در تمام عمر امسال این شکست آمد مرا****کز ممر مسکنت شد خانه‌ام زیر و زبر
وز سموم فاقه در کشت وجود من نماند****یک سر مو نشاهٔ نشو و نما در خشک و تر
وز ضرورت بر درت هرچند کردم عرض حال****از جوابی هم نشد گوش امیدم بهره‌ور
در چه دوران رشک نزدیکان شدند امسال و پار****از درت من دورتر هر سال از سالی دگر
چشم این کی از تو بود ای داور کی اقتدار****کاندرین حالت به خویشم واگذاری این قدر
من نه آخر آن ثناخوانم که در بزم تو بود****مسندمنصوب من از همگنان مرفوع تر
زر برایت در قطار اهل دعوت داشتند****بختیان من به پیش‌آهنگی از گردون گذر
وین زمان هم هر شب از شست دعایم بهر تو****قاب و قوسین است آماج سهام کارگر
دشمن از بی‌مهریت آرد اگر روزم به شام****پشت من گرم است ازین ای آفتاب بحر و بر
کانکه می‌داند که شبها در چه کارم بهر تو****باز شامم می‌تواند کرد از مهرت سحر
هست چون زیب لب اطناب مهر اختصار****بر دعای او کن ای داعی سخن را مختصر
تا ز اخیار است رضوان روضهٔ آرای جنان****تا ز اشرار است مالک آتش افرزو سقر
از سعادت دوستانت را جنان بادا مکان****وز شقاوت دشمنانت را سقر بادا مقر
قصیده شماره 36: گشت در مهد گران جنبش دهر آخر کار
گشت در مهد گران جنبش دهر آخر کار****خوش خوش از خواب گراندیدهٔ بختم بیدار
ادهم واشهب پدرام شب و روز شدند****زیر ران امل از رایض صبرم رهوار
داروی صبر که بس دیر اثر بود آخر****اثری داد که نگذشت ز دردم آثار
کشتی را که به یک جذبهٔ گرداب تعب****دور می‌برد به ته بخت کشیدش به کنار
دیر شد خسرو بهجت سپه‌انگیز ولی****زود از خیل غم و درد برآورد دمار
آخر آن کلبه که زیبش ز حجر بود اکنون****بدر و گوهرش آراسته شد سقف و جدار
خشک بومی که برو چشم جهان زار گریست****شد به یک چشم زدن رشک هزاران گلزار
این نسیم چه چمن بود که از بوالعجبی****در خزان زد به مشام دل من بوی بهار
این رحیق چه قدح بود که بر لب چو رسید****دگر از ذوق نیابد به زبان نام خمار
منم آن نخل خزان دیده که دارم امروز****به بشارات بهار ابدی استبشار
گلشن بخت من است آن که ز اقبال درو****زده صد خرمن گل جوش زهر بوتهٔ خار
به زمین دشمن سرکوفته‌ام رفته فرو****ز جهان حاسد کم‌حوصله‌ام کرده فرار
این ازان رشک که الحال از آن حالت پیش****آن ازین غصه که امسال به صد عزت بار
کرده از قوت امداد خودم رتبه بلند****داده در ساحت اعزاز خودم رخصت یار
پایهٔ تقویت زهرهٔ برجیس مقام****سایهٔ تربیت شمسهٔ بلقیس وقار
پادشاه ملک و انس پریخان خانم****که ز شاهنشهی حور و پری دارد عار
مریم فاطمه ناموس که ناموس جهان****دارد از حسن عفافش چو ملک هفت حصار
قسمت آموخته در گه رزاق کبیر****که کفش واسطهٔ رزق صغار است و کبار
آن که با عصمت او رابعهٔ حجلهٔ چرخ****در پس پرده به رسوائی خود کرد اقرار
وانکه با عفت وی کوه گران سنگ نمود****دعوی وزن ولی پیش خرد کرد انکار
تا درین قصر مقرنس نتواند دادن****کش نشان از رخ آن شمسهٔ خورشید عذار
به کسی بخت به خوابش هم اگر بنماید****نگذارد که شود تا به قیامت بیدار
عهد علیای کمین جاریه‌اش بندد اگر****چرخ بر ناقهٔ خود گیردش از بهر مهار
درکشد ناقهٔ مهار از کف او گر نکند****سر تانیث خود اول به ضرورت اظهار
عطر پروردهٔ هوای حرم عالی او****بر زمین مشک فشان چون شود و عالیه بار
جنبش از باد برد حکمت بی چون بیرون****که مبادا به مشامی کند آن نفخه گذار
ماه کز خیل ذکور است ز غم می‌کاهد****که ز نامحرمیش نیست در آن حضرت بار
مهر کز سلک اناث است امیدی دارد****که به آئین کنیزان شودش آینه دار
ماه اگر برقع از آن رخ به غلط بردارد****غضبش حسن بصیرت ببرد از ابصار
نیست بر دامن پاک آنقدرش گرد هوس****که بر آئینهٔ مهر از اثر هیچ غبار
لرزد از نازکی خوی لطیفش چون بید****باد چون بر قدمش گل کند از شاخ بهار
شمع بزمش اگر از باد نشیند مه و مهر****سر بر آرند سراسیمه ز جیب شب تار
سایه را خواهد اگر از حرم اخراج کند****مانع پرتو خورشید نگردد دیوار
ای کهان سپه صف شکنت پیل شکوه****ای سگان حرم محترمت شیر شکار
حکم جزمت همه جا همچون قضا بی‌مهلت****تیغ قهرت همه دم همچون اجل بی زنهار
تقویت جسته ز عونت قدر ذی قدرت****تربیت دیده به دورت فلک بی‌پرگار
صیت انصاف تو چون آبروان در اطراف****ذکر الطاف تو چون باد وزان در اقطار
بر نشان کف پایت رخ صد ماه جبین****بر هلال سم رخشت سر صد شاه سوار
در رکابت همه اصناف ملک غاشیه کش****از صفات همه اوراق فلک غاشیه‌دار
از برای مدد لشکر منصور تو بس****نصرت و فتح که تازان ز یمین‌اند و یسار
گر فتد بر ضعفا پرتوی از تربیتت****ای قدر قضا قدرت گردون مقدار
پشه و مور و ملخ فی‌المثل ار عظم شوند****همه پیل افکن و اژدر در و سیمرغ شکار
من کزین بیشتر از رهگذر پستی بخت****داشتم تکیه که از خار و خس راهگذار
این دم از لطف تو ای شمسهٔ ایوان شرف****این دم از عون تو ای زهرهٔ گردون وقار
پای بر مسند مه می‌نهم از استیلا****تکیه بر بالش خود می‌کنم از استکبار
وین هنوز اول آثار ترقیست که من****تازه باغ شجرانگیزم و تو ابر بهار
بنده پرور ملکا گر چه ز دارائی ملک****داری از هند و حبش تا بدر چین و تتار
جان فشانند غلامان فدائی بی‌حد****مدح خوانند مطیعان ثنائی بسیار
یک غلام است ولیکن ز سیاه و ز سفید****یک مطیع است ولیکن ز کبار و ز صغار
که اگر دست اجل جیب حیاتش بدرد****وندرین بقعه کند نقد بقا بر تو نثار
وز گلستان ثنای تو به حسرت به برد****بلبل نطق وی آن طایر نادر گفتار
جای او هیچ ستاینده نگیرد در دور****گر کند تا باید سعی سپهر دوار
محتشم لاف گزاف این همه سبحان‌الله****خود ستائیست کند به که کنی استغفار
پیش بلقیس و شی کز پیش از حور و پری****فوج فوج‌اند دوان بنده‌وش و چاکروار
تو که باشی که کنی چاکری خود ظاهر****تو که باشی که کنی بندگی خود اظهار
از تو این بس که دهی آینهٔ او ترتیب****از تو این بس که کنی ادعیهٔ او تکرار
آفتابا به خدائی که خداوندی اوست****سبب ظابطه رابطهٔ لیل و نهار
به رسولی که شب طاعت از افراط قیام****خواند مزملش از غایت رافت جبار
به امیری که در احرام نمازش هر شب****بانگ تکبیر ز تکبیر رسیدی به هزار
کاندرین ظلمت شب کز اثر خواب گران****نیست جز چشم من و چشم کواکب بیدار
آن قدر می‌کنم از بهر بقای تو دعا****که مرا می‌رود از کار زبان زان اذکار
آنقدر ذکر تو می‌آورم از دل به زبان****که مرا میفکند کثرت نطق از گفتار
تا شود ظل همای عظمت گسترده****ز خدیوان جهان حارث گیتی سالار
ظل نواب همایون نشود کم ز سرت****وز سر خلق جهان ظل تو تا روز شمار
قصیده شماره 37: دارم از گلشن ایام درین فصل بهار
دارم از گلشن ایام درین فصل بهار****آن قدر داغ که بیرون ز حسابست و شمار
اولین داغ تف آتش و بیداد سپهر****کز تر و خشک من زار برآورده دمار
داغ دیگر روش طالع کج‌رو که شود****کشتی نوحم اگر جای نیفتد به کنار
داغ دیگر نظر دوست به دشمن که از آن****دلم از رشگ فکار است و رخ از اشک نگار
داغ دیگر ستم‌اندیشی اعدا که نیند****راضی الا به هلاک من آزرده زار
داغ دیگر غم افتادگی از پا که مدام****به عصا دست و گریبانم ازو نرگس وار
داغ دیگر اسف و قر خود آن کوه گران****که شدش از سبب فقر سبک قدر و عیار
داغ دیگر سبب انگیختن از بهر طلب****که ازین شغل خسیس‌اند عزیزان همه خوار
اثری مانده ز هر داغ وزین داغ عجب****این اثر مانده که نگذاشته از من آثار
کاش صد داغ دیگر بودی و بر دل نبدی****زخم این داغ کزو جان عزیز است فکار
ای فلک این چه بهارست که از بوالعجبی****می‌نماید به من از هیات گل هیبت خار
غنچه در دیدهٔ من اخگر و گل آتش تیز****ارغوان بر سر آن شعلهٔ ریزنده شرار
لالهٔ پیراهنی آلوده به خونابهٔ داغ****چاک چون جیب شکیب من بی‌صبر و قرار
می‌نماید به نظر سایهٔ سرو و چمنم****روز پرنور چو گیسوی شب صاعقه بار
بر لب آب روان سبزه شبنم شسته****مژه اشک فشانیست به چشم من زار
نیست در گوشه باغم متمیز در گوش****بانگ زاغ و زغن و نغمهٔ قمری و هزار
کرده از سلسله جنبانی سلطان جنون****صبر و آرام و قرار از من دیوانه فرار
از ثریا به ثری برده فرو بخت نگون****مهجه رایت اقبال مرا از ادبار
از ریاض طرب آورده به دشت تعبم****چرخ غدار که بر کینه نهاده‌ست مدار
دهر مشکل که ازین پستیم آرد بیرون****دور هیهات کزین ورطه‌ام آرد به کنار
مگر از زیر و زبر کردن بنیاد غمم****قدرت خویش کند آینهٔ دهر اظهار
مریم ثانیه کز رابعهٔ چرخ اسیر****سجده خواهند کنیزان وی از استکبار
آسمان کوکبه شهزاده پریخان خانم****کاسمان راست به خاک در او استظهار
آفتابی که اگر از تتق آید بیرون****ظلمت اندر پس صد پرده گریزد به کنار
کامیابی که اگر طول بقا در خواهد****بر حیاتش کشد ایزد رقم استمرار
حفظ او گر نبود دست بدارد از هم****چون حباب این کروی قلعه روئینه حصار
حرف تانیث گر از آینه گردد منفک****نیست ممکن که برو عکس فتد زان رخسار
ز جهان راندنش از غیرت هم نامی خود****گر پری همچو بشر جلوه کند در ابصار
از نگارین صور جاریه‌های حرمش****صورتی را که کشد کلک مصور به جدار
ز اقتضای قرق عصمت او شاید اگر****روی برتابد و از شرم کند در دیوار
در ریاض حرم او که دو صد گلزار است****نکند آب و هوا تربیت نرگس زار
که مبادا فتد از هیات نرگس چشمی****به گل عارض آن شمسهٔ خورشید عذار
گر به سیمای وی از روزن جنت حوری****خفته خواب عدم را به نماید دیدار
تا نگوید که چه دیدم فلکش گرچه ز نو****بدهد جان ولی از وی بستاند گفتار
گر زمین حرمش از نظر نامحرم****روز و شب مخفی و مستور ندارد ستار
سایه زان پیکر پر نور بی‌فتد به زمین****نه به اعجاز به میراث رسول مختار
قصد ایثار ذخایر چکند در یک دم****بحر ذخار برآرد ز کف او زنهار
بهر یک تن چو کند قافلهٔ جود روان****نگسلد تا به دم صور قطارش ز قطار
عدل او چون شکند صولت سر پنجهٔ ظلم****خنده بر باز زند کبک دری در کوهسار
سایهٔ بخت سیاه از سر خصمش نرود****گر شود فی‌المثل از مرتبهٔ خورشید سوار
سروراوندی دلشاد که از مرتبه است****فرش روبندهٔ کنیزان تو را ز آنها عار
وز دل و دست تو بر دست و دل با ذلشان****بیش از آنست تفاوت که زیم بر انهار
یافت از جایزه مدحت ایشان سلمان****آن قدر رتبه که گردید سلیمان مقدار
من که سلیمان زمان توام از طبع سلیم****وز در مدح تو بر بحر و برم گوهربار
وز سخنهای قوی خلعت پر زور مدام****بختیانم به قطارند و روان در اقطار
وز جواهر کشی بار دواوین منست****حاملان را همه‌جا گرمتر از من بازار
با چنین قدر رفیعی که درین قصر وسیع****بر دل تنگ حسود آمده آشوب گمار
آن چنانم که اگر حال مرا عرض کند****به جناب تو خبیری به سبیل اخبار
دهی انصاف که اعجاز بود ناکردن****با چنین خاطر افکار خطا در افکار
طرفه حالی است که گر خاک مرا باد برد****از تبرک به خطا و ختن و چین و تتار
دور نبود که ز انصاف سپهر کحلی****توتیا وار عزیزش کند اندر انظار
وندرین ملک اگر راه کنم در بزمی****یا به راهی ابدالدهر نشینم چو غبار
به سخط کس نکند با من بیچاره سخن****به غلط کس نکند بر من افتاده گذار
گرچه از بی‌بدلی مرکز نه دایره‌ام****نیست دیار به من یار درین طرفه دیار
قصد کوته ملکا بلبل خوش لهجهٔ تو****محتشم نادره اندیشهٔ شیرین گفتار
دارد آزرده درونی ز وضیع و ز شریف****دارد اشفته دماغی ز صغار و ز کبار
حال خود عرض نمی‌دارد از آن رو که مباد****طبع علیا کشد از رهگذر آن آزار
یک دعا می‌کند اما و دعا این که ز غیب****فکند در دل الهام پذیرت جبار
که ز افراد بشر پیش ز فوق بشری****کیست مشغول دعایت به عشی و ابکار
وز غلامان تو آن بندهٔ بی‌همتا کیست****که مباهیست به او دور سپهر دوار
وز کدامین فدوی چاکر کار آمدنی****خواهد آمد به زبان تو ز یاد از همه کار
وز کجا نظم که خواهد به میان باقی ماند****نام نواب معلی تو تا روز شمار
قصیده شماره 38: به ساحل خواهد افتادن دگر بار
به ساحل خواهد افتادن دگر بار****دری از جنبش دریای اسرار
بنان در کشف رازی خواهد آورد****زبان کلک را دیگر به گفتار
حدیث لطف و بی‌لطفی مولی****لب تقریر خواهد کرد اظهار
چه مولی آن که در بازار معنی است****سخن را بهترین میزان و معیار
بلیغی کاندر اوصاف کمالش****به عجز خود بلاغت راست اقرار
مهین دستور اعظم رای اکبر****کز اخلاصند شاهانش پرستار
سمی نیر اوج رسالت****محمد مهرانور نور انوار
که بر روی زمینش خالق‌الارض****ز آفات زمان بادا نگهدار
به بازارش سه در برد از من ایام****یکی فرد و دو از نسبت بهم یار
چه درها گنج‌های خسروانه****ز حمل هر یکی گیتی گران بار
ولی از همت آن فرزانه گنجور****چو از من آن در را شد خریدار
دو در را ثلث یک در داد قیمت****وزین خاطر نشینم شد که این بار
در این بازار از بخت بد من****از آن سودا به غایت بود بیزار
خدا را ای صبا در گوش آصف****بگو آهسته کای دانای اسرار
شناسای دم و نطق گهر ریز****خداوند دل و دست درم بار
شنیدم از بسی مردم که داری****به مروارید و گوهر میل بسیار
و گر گاهی به دست در فروشی****به کف می‌آیدت یک در شهوار
چو باد گل‌فشان می‌ریزی از دست****زر سرخش بپا خروار خروار
بفرما کز گهرها چیست حالی****تو را در مخزن ای دریای ذخار
که می‌نازد به آنها گوش شاهان****جز آنها کت من آوردم به بازار
به تخصیص آن چنان کز بهر شهرت****بر آن نام خوشت کندم نگین‌وار
خموش ای محتشم کز بالغان است****به غایت خود ستائی ناسزاوار
درین سان سرزمینی تخم دعوی****نمی‌آرد بجز شرمندگی بار
در نظم تو را با این زبونی****بهائی داد آن رای جهاندار
که در چشم دل از صد گنج بیش است****به قیمت نه به عظم و قدر و مقدار
سراسر تحفه‌های برگزیده****علم از بی‌نظیری‌ها در انظار
اگر دیگر دری داری بیاور****کزین به نیست در عالم خریدار
شروع اندر ثنایش کن که چون او****کریمی نیست در بازار اشعار
زهی برگرد قصرت پاسبان‌وار****بسر تا روز گردان چرخ دوار
زهی اعظم وزیری کز شکوهت****وزارت راست از شاهنشهی عار
زهی گردون سریری کز سرورت****ابد سیر است چنگ زهره بر تار
تو آن مسند نشینی کایستاده****ز تعظیمت به خدمت چرخ سیار
تو آن آصف نشانی کاوفتاده****ز توصیف سلیمانی در اقطار
اگر بالفرض باشد رای امرت****برون آید چو تیغ از جلد خودمار
و گر در جنبش آید باد نهیت****بره سیل نگون ماند ز رفتار
کنی گر منع وحشت از طبایع****به شهر آیند یک سر وحش کوهسار
چراغ دین چو گردد از تو ذوالنور****بسوزد کافر صد ساله زنار
اگر جازم شود دهقان سعیت****دماند در جبل ز احجار اشجار
نیابد در پناه حفظت آسیب****حریر برگ گل از سوزن خار
و گر ماه از تو پوشد کسوت نور****شود از روز روشن‌تر شب تار
اگر یکبار خواهی رفع ظلمت****برآرد خور سر از ظلمات ناچار
گر از حکمت زنی دم در زمانت****چه عنقا و چه اکسیر و چه بیمار
اگر حیز طلب گردد جلالت****برون تازد فرس زین چار دیوار
دو عالم بر در و گوهر شود تنگ****شوی غواص چون در بحر افکار
ز گل گر پیکری سازی و در وی****دمی یک نفخه گردد مرغ طیار
جهان را سر به سر این قابلیت****نبود ای قیصر اسکندر آثار
که گرد خوب و زشتش باشد از حفظ****حفیظی چون تو گردانندهٔ پرگار
اگر کس از سر ملکت گزینی****جرون را حالیا تالار سالار
و گرنه گر بدی در بسته از تو****همهٔ انصار بی‌اعوان و انصار
چنان حفظش نمودی کز دل مور****ضمیر انورت بودی خبردار
سرای جغد هم گشت از تو معمور****چو گردیدی درین ویرانه معمار
گر از مرغان این گلشن مرا نیز****که جز شکر نمی‌ریزم ز منقار
دهی زین بیش ره در گلشن خویش****شود شکرستان این طرفه گلزار
وز اوصافت چنان عالم شود پر****که بر امسال صد حسرت برد پار
غرض کز بهر ترتیب ثنایت****من از بحر ضمیر معجز آثار
کشم در رشتهٔ فکرت لالی****ز آغاز لیالی تا به اسحار
خموش ای دل که از بسیارگوئی****دل نازک دلان می‌یابد آزار
عنان تاب از ره افکار شو هان****که شد ز اطناب پای خامهٔ افکار
به تنگ آمد ثنا از دست نطقت****دعا نوبت طلب شد دست بردار
درین سطح از پی رسم دوایر****بود تا گردش پرگار در کار
ز امرت هر که در دوران کشد سر****چو پرگارش فلک سازد نگون‌سار
بود تا ملک جسم از خسرو روح****بود تاسر بر آن اقلیم سردار
تو سردار جهان باشی و دایم****بود جای سر خصمت سر دار
به کینت هر که بر بالین نهد سر****نگردد تابه صبح حشر بیدار
قصیده شماره 39: بیماری به پای حضورم شکسته خار
بیماریی به پای حضورم شکسته خار****کز رهگذار عافیتم برده بر کنار
بر تافتست ضعف چنان دست قوتم****کز سر نهادنم به زمین هم گذشته کار
جسمم که گرد راه عیادت نقاب اوست****پامال عالمی شده چون خاک رهگذار
نیلوفر ریاض ریاضت رخ من است****از سیلی که می‌خورم از دست روزگار
هرگز ز هم نمی‌گسلد کاروان لعل****زان قطره‌ها که بر رخ من میشود قطار
دست فلک ز رشتهٔ تدبیر تافتن****دامان من به جیب زمین بسته استوار
تدبیر این که پیش عزیزان مصر جود****خود را نسازم از سبکیها ذلیل و خوار
واندر فضای عالم علوی به طعمه‌ای****شهباز همتم نکند پستی اختیار
با آن کزین سکون قوی لنگرم ز کوه****سنگین‌تر است کفه میزان اعتبار
غبنی است بس گرانم از این رهگذر که نیست****پایم روان به درگه نواب نامدار
سلطان کامکار محمد امین که هست****نازان به آفریدن او آفریدگار
آن قبلهٔ امم که به تنگ است سده‌اش****از اختلاط ناصیهٔ شاه و شهریار
وان قلزم کرم که کشیده ز ساحلش****تا سقف عرش بر سر هم در شاهوار
گشت از صلای موهبتش گوشها گران****وز حمل بار مکرمتش دوشها فکار
در کلک صنع صانع او عز شانه****هر دقتی که بوده در او گشته آشکار
دارم گمان که خالق مخلوق آفرین****کرده در آفریدنش اظهار اقتدار
عکس جمال او به جمادات اگر فتد****بر دلبری مدار نهد صورت جدار
ذرات خاک پاش شمارند اگر به فرض****مه در حساب ناید و خورشید در شمار
آهو شکاری از سگ آن نامجو مجو****کز مردمی سگان ویند آدمی شکار
امرش به سیر گوی زمین حکم اگر کند****بی دست و پا فتد بره از روی اضطرار
نهیش به روی سیل نگون دست اگر نهد****پس خم زنان رود به عقب تا به کوهسار
بر رخش گرم جوش ببین گر ندیده‌ای****کانسان ز اقتدار بود اژدها سوار
از هم بپاشد و تل خاکستری شود****بیند اگر به قهر درین نیلگون حصار
هست از برای سوختن خرمن عدو****کافی ز آتش غضبش گرمی شرار
ای مالک رقاب ملوک سخن که هست****بر مدحت تو سلسلهٔ نظم را مدار
هرکس به مدعای دگر از سحاب نظم****بر کشت دولت تو ز شعر است رشحه بار
مقصود ومدعای من اما ز مدح تو****اینست این که نام تو سلطان نامدار
زیب کلام و زینت دیوان من شود****گوش قوای مدرکه را نیز گوشوار
هر نقطه هم شود ز سوادش به هند و روم****داغ دل هزار خدیو بزرگوار
زین لاف و دعوی احسن و اولاست محتشم****خاموش گشتن و به دعا کردن اختصار
تا نام داوران به دواوین شود رقم****وز خوش کلامی شعرا یابد اشتهار
از نام آن سپهر امارت کلام من****مشهور شرق و غرب بود آفتاب‌وار
قصیده شماره 40: بر دوش حاملان فلک باد پایدار
بر دوش حاملان فلک باد پایدار****برجیس وار هودج بلقیس کامکار
مریم عفاف فاطمه ناموس کش سپهر****خواندست پادشاه خوانین روزگار
مخدومهٔ جهان که اگر ننهد آسمان****بر رای او مدار نیابد جهان قرار
تاج سر زمان که زمین حریم او****فرسوده شد ز ناصیهٔ شاه و شهریار
تا کار آفتاب بود سایه گستری****گسترده باد بر سر او ظل کردگار
ای شمسهٔ جهان که جهان آفرین تو را****بر هرچه اختیار کنی داده اختیار
دارم طویل عرضه‌ای اما به خدمتت****خواهم نمود عرض به عنوان اختصار
شش سال شد که راتبه من شدست هشت****در دفتر عنایت نواب نامدار
اما نداده‌ام من زار از دو سال پیش****دردسر سگان در آن جهان مدار
از بس که بوده‌ام ز عطاهاش منفعل****از بس که بوده‌ام ز کرم‌هاش شرمسار
حاصل که از تکاهل من بوده این فتور****نی از درنگ بخشش آن حاتم اشتهار
حقا که گر چنین بشدی جان گداز من****این فقر خانه سوز کزو مرد راست عار
جنبش نکردی از پی خواهش زبان من****گر آتشم زبانه زدی از دل فکار
حالا که ناامیدم ازین بخت بی‌هنر****وز لطف پروندهٔ خویشم امیدوار
آن زهرهٔ سپهر شرف گر مدد کند****گردون کند خزاین زر بر سرم نثار
تا پایهٔ سپهر بود زیر طاق عرش****بادا بنای جاه تو را پایهٔ استوار
اشعار کامبیز صدیقی کسمایی 
بهرام سالکی_غزلیات 
اسدي توسي(گرشاسپ نامه)3 
اقبال لاهوری(ارمغان حجاز) 
غزلیات ابن حسام خوسفی 
برگزيده اشعار فروغ فرخزاد3 
فیلم تشکیل جنین/مراحل لقاح تا رشد جنین
شکارچی که شکار شد
عصاره گوشت..
حمله ببر به یک مرد
تفسیر المیزان_جلد_1(استنباط پاسخ آنها از آيه كريمه )
اشعار استاد شهریار
پنج گنج نظامی گنجوی4
بانك جامع اشعار حضرت رقيه (ع).jpg "زندگینامه امام حسین علیه السلام")
زندگینامه امام حسین علیه السلام
تعیین جنسیت جنین با جوش شیرین!
فاطمه زهراء شادمانی دل پیامبر (ص)4
کوفته مرغ با سس قارچ
عطار_مصیبت نامه بخش21تا40
طبخ کباب