فوج

بابی دربارۀ انواع مردم

[55]١-امیر مؤمنان علیه السّلام می فرمود: مردم پس از رسول خدا صلّی اللّه علیه و آله و سلّم به سه جانب رو کردند: به دانشمندی که از سوی خدا هدایت یافته و خدا او را با دانش خویش، از دانش دیگران بی نیاز ساخته بود. به نادانی که مدعی دانش بود و دانشی نداشت. به آنچه در دست داشت، مغرور بود و دنیا او را و او دیگران را فریفته بود. به دانش آموزی که دانش خود را از دانشمندی فراگرفته بود که در راه هدایت خدا و نجات گام برداشته بود. پس آن کس که ادّعای دانش نمود به هلاکت درافتاد و آن کس که دروغ بست ناکام ماند.

[56]٢-امام صادق علیه السّلام فرمود: مردم سه دسته اند: دانشمند، دانشجو و کف روی آب.

[5٧]٣-ابو حمزه ثمالی گوید: امام صادق علیه السّلام به من فرمود: یا دانشمند باش

ص :٧٩

قال لی أبو عبد اللّه علیه السّلام: اغد عالما أو متعلّما أو أحبّ أهل العلم و لا تکن رابعا فتهلک ببغضهم.

[5٨]4-علیّ بن إبراهیم، عن محمّد بن عیسی، عن یونس، عن جمیل، عن أبی عبد اللّه علیه السّلام قال:

سمعته یقول: یغدو النّاس علی ثلاثه أصناف عالم و متعلّم و غثاء، فنحن العلماء و شیعتنا المتعلّمون و سائر النّاس غثاء.

باب ثواب العالم و المتعلّم [5٩]١-محمّد بن الحسن و علیّ بن محمّد، عن سهل بن زیاد و محمّد بن یحیی، عن أحمد بن محمّد جمیعا، عن جعفر بن محمّد الأشعریّ، عن عبد اللّه بن میمون القدّاح و علیّ بن إبراهیم، عن أبیه، عن حمّاد بن عیسی، عن القدّاح، عن أبی عبد اللّه علیه السّلام قال:

قال رسول اللّه صلّی اللّه علیه و آله و سلّم: من سلک طریقا یطلب فیه علما سلک اللّه به طریقا إلی الجنّه و إنّ الملائکه لتضع أجنحتها لطالب العلم رضا به و إنّه یستغفر لطالب العلم من فی السّماء و من فی الأرض حتّی الحوت فی البحر و فضل العالم علی العابد کفضل القمر علی سائر النّجوم لیله البدر و إنّ العلماء ورثه الأنبیاء، إنّ الأنبیاء لم یورّثوا دینارا و لا درهما و لکن ورّثوا العلم فمن أخذ منه أخذ بحظّ وافر.

[6٠]٢-محمّد بن یحیی، عن أحمد بن محمّد، عن الحسن بن محبوب، عن جمیل بن صالح، عن محمّد بن مسلم، عن أبی جعفر علیه السّلام قال:

إنّ الّذی یعلّم العلم منکم له أجر مثل أجر المتعلّم و له الفضل علیه، فتعلّموا

ص :٨٠

و یا دانش جو و یا دوست دار دانشمندان و چهارمی (یعنی دشمن اهل دانش) نباش که به سبب دشمنی آنها، به هلاکت درافتی.

[5٨]4-امام صادق علیه السّلام فرمود: مردم سه دسته شوند: دانشمند و دانش جو و کف روی آب. ما دانشمندانیم و شیعیان ما جویندگان دانش و دیگر مردمان، کف روی آب هستند.

العلم من حمله العلم و علّموه إخوانکم کما علّمکموه العلماء.

[6١]٣-علیّ بن إبراهیم، عن أحمد بن محمّد البرقیّ، عن علیّ بن الحکم، عن علیّ بن أبی حمزه، عن أبی بصیر قال:

سمعت أبا عبد اللّه علیه السّلام یقول: من علّم خیرا فله مثل أجر من عمل به، قلت:

فإن علّمه غیره یجری ذلک له؟ قال: إن علّمه النّاس کلّهم جری له، قلت: فإن مات؟ قال: و إن مات.

[6٢]4-و بهذا الإسناد، عن محمّد بن عبد الحمید، عن العلاء بن رزین، عن أبی عبیده الحذاء، عن أبی جعفر علیه السّلام قال:

من علّم باب هدی فله مثل أجر من عمل به و لا ینقص أولئک من أجورهم شیئا و من علّم باب ضلال کان علیه مثل أوزار من عمل به و لا ینقص أولئک من أوزارهم شیئا.

[6٣]5-الحسین بن محمّد، عن علیّ بن محمّد بن سعد رفعه، عن أبی حمزه، عن علیّ بن الحسین علیه السّلام قال:

لو یعلم النّاس ما فی طلب العلم لطلبوه و لو بسفک المهج و خوض اللّجج إنّ اللّه تبارک و تعالی أوحی إلی دانیال أنّ أمقت عبیدی إلیّ الجاهل المستخفّ بحقّ أهل العلم التّارک للاقتداء بهم و أنّ أحبّ عبیدی إلیّ التّقیّ الطّالب للثّواب الجزیل اللاّزم للعلماء التّابع للحلماء القابل عن الحکماء.

[64]6-علیّ بن إبراهیم، عن أبیه، عن القاسم بن محمّد، عن سلیمان بن داود المنقریّ، عن حفص بن غیاث قال:

قال لی أبو عبد اللّه علیه السّلام: من تعلّم العلم و عمل به و علّم للّه دعی فی ملکوت السّماوات عظیما فقیل: تعلّم للّه و عمل للّه و علّم للّه.

ص :٨٢

پس، از دانشمندان، دانش آموزید و دانش را به برادران دینی خود بیاموزید، همانگونه که دانشمندان به شما آموختند.

[6١]٣-ابو بصیر گوید: شنیدم که امام صادق علیه السّلام می فرمود: هرکه کار نیکی را به دیگری آموزد او را پاداشی همانند پاداش عمل کنندۀ به آن کار باشد عرض کردم: اگر آن عمل کنندۀ به کار نیک، کار نیک را به دیگری نیز بیاموزد همین پاداش از آن آموزندۀ نخست باشد؟ فرمود: اگر به همه مردم نیز بیاموزد، همان پاداش از آن او شود. گفتم: اگرچه آموزندۀ نخست بمیرد؟ فرمود: اگرچه بمیرد.

[6٢]4-امام باقر علیه السّلام فرمود: آن کس که [به مردم]دری از هدایت آموزد، او را پاداشی همچون پاداش عمل کنندۀ به آن است و از پاداش آنان، چیزی کاسته نمی شود و هرکه (به مردم) دری از گمراهی آموزد، او را گناهی همانند گناه عمل کنندۀ به آن باشد و از گناه آنان چیزی کاسته نشود.

[6٣]5-امام سجّاد علیه السّلام فرمود: اگر مردم می دانستند که در جوییدن دانش چه نهفته است، در پی اش می رفتند؛ اگرچه با ریختن خون [دشمنان دانش]و فرو رفتن در گرداب ها بود. خداوند پرخیر و والا به دانیال وحی کرد که نفرت انگیزترین بندگانم نزد من نادانی است که حقّ دانشمندان را کوچک شمارد و پیروی از آنان را وارهد و دوست داشتنی ترین بندگانم نزد من پرهیزکار جویندۀ پاداش فراوان و همراه همیشگی دانشمندان و پیرو بردباران و پذیرندۀ سخن حکیمان باشد.

[64]6-حفص بن غیاث گوید: امام صادق علیه السّلام به من فرمود: هرکه برای خدا دانش بیاموزد و بدان عمل کند و برای خدا به دیگران بیاموزد، در ملکوت های آسمان ها بزرگش خوانند و گویند: برای خدا آموخت؛ برای خدا عمل کرد و برای خدا یاد داد.

ص :٨٣

باب صفه العلماء [65]١-محمّد بن یحیی العطّار، عن أحمد بن محمّد بن عیسی، عن الحسن بن محبوب، عن معاویه بن وهب قال:

سمعت أبا عبد اللّه علیه السّلام یقول: اطلبوا العلم و تزیّنوا معه بالحلم و الوقار و تواضعوا لمن تعلّمونه العلم و تواضعوا لمن طلبتم منه العلم و لا تکونوا علماء جبّارین فیذهب باطلکم بحقّکم.

[66]٢-علیّ بن إبراهیم، عن محمّد بن عیسی، عن یونس، عن حمّاد بن عثمان، عن الحارث بن المغیره النّصریّ، عن أبی عبد اللّه علیه السّلام فی قول اللّه عزّ و جلّ: إِنَّمٰا یَخْشَی اَللّٰهَ مِنْ عِبٰادِهِ اَلْعُلَمٰاءُ قال:

یعنی بالعلماء من صدّق فعله قوله و من لم یصدّق فعله قوله فلیس بعالم.

[6٧]٣-عدّه من أصحابنا، عن أحمد بن محمّد البرقیّ، عن إسماعیل بن مهران، عن أبی سعید القمّاط، عن الحلبیّ، عن أبی عبد اللّه علیه السّلام قال:

قال أمیر المؤمنین علیه السّلام: ألا أخبرکم بالفقیه حقّ الفقیه: من لم یقنّط النّاس من رحمه اللّه و لم یؤمنهم من عذاب اللّه و لم یرخّص لهم فی معاصی اللّه و لم یترک القرآن رغبه عنه إلی غیره، ألا لا خیر فی علم لیس فیه تفهّم، ألا لا خیر فی قراءه لیس فیها تدبّر، ألا لا خیر فی عباده لیس فیها تفکّر، و فی روایه أخری:

ألا لا خیر فی علم لیس فیه تفهّم، ألا لا خیر فی قراءه لیس فیها تدبّر، ألا لا خیر فی عباده لا فقه فیها، ألا لا خیر فی نسک لا ورع فیه

[6٨]4-محمّد بن یحیی، عن أحمد بن محمّد بن عیسی و محمّد بن إسماعیل، عن الفضل بن شاذان النّیسابوریّ جمیعا، عن صفوان بن یحیی عن أبی الحسن الرّضا علیه السّلام قال:

ص :٨4

بابی دربارۀ ویژگی دانشمندان

[65]١-امام صادق علیه السّلام می فرمود: دانش آموزید و با آن، خویش را به بردباری و متانت بیارایید و با آنان که دانش می آموزید و با آنان که از ایشان دانش فرامی گیرید و فروتنی پیشه کنید. و از دانشمندان ستمگر نباشید که ستمگر، حقّ شما را از میان ببرد.

[66]٢-امام صادق علیه السّلام دربارۀ فرمایش خدای بزرگ و والا که: (از بندگان خدا، تنها دانشمندان از او می ترسند) [فاطر (٣5) : آیۀ ٢٨]فرمود: مقصود از دانشمند، کسی است که کردارش، گفتارش را تصدیق کند و آنکه کردارش، گفتارش را تصدیق نکند، دانشمند نیست.

[6٧]٣-امام صادق علیه السّلام روایت نموده که امیر مؤمنان علیه السّلام فرمود: آیا شما را به دین شناس حقیقی آگاه نسازم؟ او کسی است که مردم را از رحمت خدا ناامید ننماید و از کیفر خدا آسوده دل نسازد و به آنها اجازۀ گناه ندهد و نیز قرآن را به سبب رغبت مندی به چیزی دیگر، واننهد. هان! در دانشی که فهمیدن نباشد، خیری نیست. همانا در خواندنی که ژرف نگری نباشد، خیری نیست. آگاه باشید! در عبادتی که اندیشه گری نباشد، خیری نباشد.

در روایت دیگر آمده است: هان! در دانشی که فهمیدن نباشد، خیری نیست.

آگاه باشید! همانا در خواندنی که ژرف نگری نباشد، خیری نیست. آگاه باشید! همانا در پرستشی که نیک فهمی نباشد، خیری نیست. همانا در زهدگرایی ای که در آن پرهیزکاری نباشد، خیری نباشد.

[6٨]4-امام رضا علیه السّلام فرمود: همانا از نشانه های نیک فهمی، بردباری و خاموشی است.

ص :٨5

إنّ من علامات الفقه الحلم و الصّمت.

[6٩]5-أحمد بن عبد اللّه، عن أحمد بن محمّد البرقیّ، عن بعض أصحابه رفعه قال:

قال أمیر المؤمنین علیه السّلام: لا یکون السّفه و الغرّه فی قلب العالم.

[٧٠]6-و بهذا الإسناد، عن محمّد بن خالد، عن محمّد بن سنان رفعه قال:

قال عیسی ابن مریم علیه السّلام: یا معشر الحواریّین لی إلیکم حاجه اقضوها لی قالوا: قضیت حاجتک یا روح اللّه، فقام فغسل أقدامهم فقالوا: کنّا نحن أحقّ بهذا یا روح اللّه! فقال: إنّ أحقّ النّاس بالخدمه العالم إنّما تواضعت هکذا لکیما تتواضعوا بعدی فی النّاس کتواضعی لکم، ثمّ قال عیسی علیه السّلام: بالتّواضع تعمر الحکمه لا بالتّکبّر و کذلک فی السّهل ینبت الزّرع لا فی الجبل.

[٧١]٧-علیّ بن إبراهیم، عن أبیه، عن علیّ بن معبد، عمّن ذکره، عن معاویه بن وهب، عن أبی عبد اللّه علیه السّلام قال:

کان أمیر المؤمنین علیه السّلام یقول: یا طالب العلم إنّ للعالم ثلاث علامات: العلم و الحلم و الصّمت و للمتکلّف ثلاث علامات: ینازع من فوقه بالمعصیه و یظلم من دونه بالغلبه و یظاهر الظّلمه.

باب حقّ العالم [٧٢]١-علیّ بن محمّد بن عبد اللّه، عن أحمد بن محمّد، عن محمّد بن خالد، عن سلیمان بن جعفر الجعفریّ، عمّن ذکره، عن أبی عبد اللّه علیه السّلام قال:

کان أمیر المؤمنین علیه السّلام یقول: إنّ من حقّ العالم أن لا تکثر علیه السّؤال و لا تأخذ بثوبه و إذا دخلت علیه و عنده قوم فسلّم علیهم جمیعا و خصّه بالتّحیّه

ص :٨6

[6٩]5-امیر مؤمنان علیه السّلام فرمود: نابخردی و غفلت در دل دانا نباشد.

[٧٠]6-حضرت عیسی علیه السّلام فرمود: ای گروه حواریّون! مرا به شما نیازی است، آن را برآورید. گفتند: ای روح الله، نیازت رواست؛ پس عیسی علیه السّلام برخاست و پاهای آنها را شست. آنها گفتند: ای روح الله، ما بر انجام این کار سزاوارتر بودیم. فرمود: همانا دانا شایسته ترین مردم به خدمتگزاری است. من این چنین فروتنی کردم تا شما نیز پس از من، در میان مردم من، بسان فروتنی کنید؛ سپس عیسی علیه السّلام فرمود: حکمت با فروتنی آباد و استوار گردد نه با سرکشی؛ چنان که کشت در زمین نرم روید نه در کوه.

[٧١]٧-امیر مؤمنان علیه السّلام می فرمود: ای جویندۀ دانش دانا را سه نشانه باشد:

دانش و بردباری و خاموشی؛ و دانشمندنما را سه نشانه است: با نافرمانی نسبت به فرادست خویش کشمکش کند و با چیره گری نسبت به فرودست خود ستم کند و ستم پیشگان را یاری رساند.

دونهم و اجلس بین یدیه و لا تجلس خلفه و لا تغمز بعینک و لا تشر بیدک و لا تکثر من القول: قال فلان و قال فلان، خلافا لقوله و لا تضجر بطول صحبته فإنّما مثل العالم مثل النّخله تنتظرها حتّی یسقط علیک منها شیء و العالم أعظم أجرا من الصّائم القائم الغازی فی سبیل اللّه.

باب فقد العلماء [٧٣]١-عدّه من أصحابنا، عن أحمد بن محمّد بن خالد، عن عثمان بن عیسی، عن أبی أیّوب الخزّاز، عن سلیمان بن خالد، عن أبی عبد اللّه علیه السّلام قال:

ما من أحد یموت من المؤمنین أحبّ إلی إبلیس من موت فقیه.

[٧4]٢-علیّ بن إبراهیم، عن أبیه، عن ابن أبی عمیر، عن بعض أصحابه، عن أبی عبد اللّه علیه السّلام قال:

إذا مات المؤمن الفقیه ثلم فی الإسلام ثلمه لا یسدّها شیء.

[٧5]٣-محمّد بن یحیی، عن أحمد بن محمّد، عن ابن محبوب، عن علیّ بن أبی حمزه قال:

سمعت أبا الحسن موسی بن جعفر علیه السّلام یقول: إذا مات المؤمن بکت علیه الملائکه و بقاع الأرض الّتی کان یعبد اللّه علیها و أبواب السّماء الّتی کان یصعد فیها بأعماله و ثلم فی الإسلام ثلمه لا یسدّها شیء لأنّ المؤمنین الفقهاء حصون الإسلام کحصن سور المدینه لها

[٧6]4-و عنه، عن أحمد، عن ابن محبوب، عن أبی أیّوب الخزّاز، عن سلیمان بن خالد، عن أبی عبد اللّه علیه السّلام قال:

ما من أحد یموت من المؤمنین أحبّ إلی إبلیس من موت فقیه.

ص :٨٨

پیش رویش بنشین و پشت سرش ننشین. چشمک نزن و با دست اشاره نکن و پرگویی نکن که فلانی و فلانی برخلاف نظر او چنین گفته اند و از زیادی همنشینی اش دل تنگ نشو؛ زیرا مثل دانشمند، مثل درخت خرما است که باید در انتظار باشی تا چیزی از آن بر تو فروریزد و دانشمند بزرگ پاداش تر از روزه دار شب زنده داری است که در راه خدا جهاد کند.

[٧٧]5-علیّ بن محمّد، عن سهل بن زیاد، عن علیّ بن أسباط، عن عمّه یعقوب بن سالم، عن داود بن فرقد قال:

قال أبو عبد اللّه علیه السّلام: إنّ أبی کان یقول: إنّ اللّه عزّ و جلّ لا یقبض العلم بعد ما یهبطه و لکن یموت العالم فیذهب بما یعلم فتلیهم الجفاه فیضلّون و یضلّون و لا خیر فی شیء لیس له أصل.

[٧٨]6-عدّه من أصحابنا، عن أحمد بن محمّد، عن محمّد بن علیّ، عمّن ذکره، عن جابر، عن أبی جعفر علیه السّلام قال:

کان علیّ بن الحسین علیه السّلام یقول: إنّه یسخّی نفسی فی سرعه الموت و القتل فینا قول اللّه: أَ وَ لَمْ یَرَوْا أَنّٰا نَأْتِی اَلْأَرْضَ نَنْقُصُهٰا مِنْ أَطْرٰافِهٰا و هو ذهاب العلماء.

باب مجالسه العلماء و صحبتهم [٧٩]١-علیّ بن إبراهیم، عن محمّد بن عیسی، عن یونس رفعه قال:

قال لقمان لابنه: یا بنیّ اختر المجالس علی عینک فإن رأیت قوما یذکرون اللّه جلّ و عزّ فاجلس معهم فإن تکن عالما نفعک علمک و إن تکن جاهلا علّموک و لعلّ اللّه أن یظلّهم برحمته فیعمّک معهم و إذا رأیت قوما لا یذکرون اللّه فلا تجلس معهم فإن تکن عالما لم ینفعک علمک و إن کنت جاهلا یزیدوک جهلا و لعلّ اللّه أن یظلّهم بعقوبه فیعمّک معهم.

[٨٠]٢-علیّ بن إبراهیم، عن أبیه و محمّد بن یحیی، عن أحمد بن محمّد بن عیسی جمیعا، عن ابن محبوب، عن درست بن أبی منصور، عن إبراهیم بن عبد الحمید، عن أبی الحسن موسی بن جعفر علیهما السّلام قال:

محادثه العالم علی المزابل خیر من محادثه الجاهل علی الزّرابیّ.

ص :٩٠

[٧٧]5-امام صادق علیه السّلام فرمود: پدرم همواره می فرمود: خدای فرازمند پس از آنکه دانش را فروفرستاد بازنگرداند؛ ولی دانشمند که بمیرد، دانشش برود و به دنبال آنها مردم خشک و خشنی آیند که گمراه و گمراه گر هستند و چیزی که ریشه ندارد، خیری ندارد.

[٧٨]6-امام باقر علیه السّلام روایت نموده که امام سجّاد علیه السّلام همواره می فرمود: زود مردن و کشته شدن در خاندان ما را گفتار خدا، بر من گوارا می کند، (آیا ندیدند که ما به زمین می پردازیم و از کناره های آن می کاهیم.) [رعد (١٣) : آیۀ 4١]کاهش اطراف زمین، از دست رفتن دانشمندان است.

[٨١]٣-عدّه من أصحابنا، عن أحمد بن محمّد البرقیّ، عن شریف بن سابق، عن الفضل بن أبی قرّه، عن أبی عبد اللّه علیه السّلام قال:

قال رسول اللّه صلّی اللّه علیه و آله و سلّم: قالت الحواریّون لعیسی: یا روح اللّه! من نجالس؟ قال من یذکّرکم اللّه رؤیته و یزید فی علمکم منطقه و یرغّبکم فی الآخره عمله.

[٨٢]4-محمّد بن إسماعیل، عن الفضل بن شاذان، عن ابن أبی عمیر، عن منصور بن حازم، عن أبی عبد اللّه علیه السّلام قال:

قال رسول اللّه صلّی اللّه علیه و آله و سلّم: مجالسه أهل الدّین شرف الدّنیا و الآخره.

[٨٣]5-علیّ بن إبراهیم، عن أبیه، عن القاسم بن محمّد الأصبهانیّ، عن سلیمان بن داود المنقریّ، عن سفیان بن عیینه، عن مسعر بن کدام قال:

سمعت أبا جعفر علیه السّلام یقول: لمجلس أجلسه إلی من أثق به أوثق فی نفسی من عمل سنه.

باب سؤال العالم و تذاکره [٨4]١-علیّ بن إبراهیم، عن أبیه، عن ابن أبی عمیر، عن بعض أصحابنا، عن أبی عبد اللّه علیه السّلام قال:

سألته عن مجدور أصابته جنابه فغسّلوه فمات قال: قتلوه ألاّ سألوا فإنّ دواء العیّ السّؤال.

[٨5]٢-محمّد بن یحیی، عن أحمد بن محمّد بن عیسی، عن حمّاد بن عیسی، عن حریز، عن زراره و محمّد بن مسلم و برید العجلیّ قالوا:

قال أبو عبد اللّه علیه السّلام لحمران بن أعین فی شیء سأله: إنّما یهلک النّاس لأنّهم لا یسألون.

ص :٩٢

[٨١]٣-رسول خدا صلّی اللّه علیه و آله و سلّم فرمود: حواریّون به عیسی علیه السّلام گفتند: ای روح اللّه، با چه کسی بنشینیم؟ فرمود: با آنکه دیدارش شما را به یاد خدا اندازد و گفتارش دانشتان را بیفزاید و کردارش شما را مشتاق سرای واپسین سازد.

[٨٢]4-رسول خدا صلّی اللّه علیه و آله و سلّم فرمود: همنشینی با دینداران، ارجمندی دنیا و آخرت است.

[٨٣]5-امام باقر علیه السّلام فرمود: همانا نشستن نزد کسی که به او اطمینان دارم از عبادت یک سال برایم اطمینان بخش تر است.

[٨6]٣-علیّ بن محمّد، عن سهل بن زیاد، عن جعفر بن محمّد الأشعریّ، عن عبد اللّه بن میمون القدّاح، عن أبی عبد اللّه علیه السّلام قال:

قال: إنّ هذا العلم علیه قفل و مفتاحه المسأله.

علیّ بن إبراهیم، عن أبیه، عن النّوفلیّ، عن السّکونیّ، عن أبی عبد اللّه مثله.

[٨٧]4-علیّ بن إبراهیم، عن محمّد بن عیسی بن عبید، عن یونس بن عبد الرّحمن، عن أبی جعفر الأحول، عن أبی عبد اللّه علیه السّلام قال:

لا یسع النّاس حتّی یسألوا و یتفقّهوا و یعرفوا إمامهم و یسعهم أن یأخذوا بما یقول و إن کان تقیّه.

[٨٨]5-علیّ، عن محمّد بن عیسی، عن یونس، عمّن ذکره، عن أبی عبد اللّه علیهم السّلام قال:

قال رسول اللّه صلّی اللّه علیه و آله و سلّم: أفّ لرجل لا یفرّغ نفسه فی کلّ جمعه لأمر دینه فیتعاهده و یسأل عن دینه و فی روایه أخری لکلّ مسلم.

[٨٩]6-علیّ بن إبراهیم، عن أبیه، عن ابن أبی عمیر، عن عبد اللّه بن سنان، عن أبی عبد اللّه علیه السّلام قال:

قال رسول اللّه صلّی اللّه علیه و آله و سلّم: إنّ اللّه عزّ و جلّ یقول: تذاکر العلم بین عبادی ممّا تحیا علیه القلوب المیته إذا هم انتهوا فیه إلی أمری.

[٩٠]٧-محمّد بن یحیی، عن أحمد بن محمّد بن عیسی، عن محمّد بن سنان، عن أبی الجارود قال:

سمعت أبا جعفر علیه السّلام یقول رحم اللّه عبدا أحیا العلم قال: قلت: و ما إحیاؤه؟ قال: أن یذاکر به أهل الدّین و أهل الورع.

[٩١]٨-محمّد بن یحیی، عن أحمد بن محمّد، عن عبد اللّه بن محمّد

ص :٩4

[٨6]٣-امام صادق علیه السّلام فرمود: بر در این دانش قفلی است که کلیدش پرسش است. (این روایت از طریق دیگر نیز وارد شده است.)

[٨٧]4-امام صادق علیه السّلام فرمود: مردم گنجایش هیچ کاری را ندارند، مگر اینکه بپرسند و نیک دریابند و امام خویش را بشناسند و بر آن ها رواست که فرمودۀ امام خویش را به کار گیرند؛ هرچند از روی تقیّه باشد.

[٨٨]5-رسول خدا صلّی اللّه علیه و آله و سلّم فرمود: افّ بر مردی که هرروز جمعه برای [رسیدگی]امر دینش آماده نمی کند تا دیگربار با دینش پیمان بندد و از دینش بپرسد. در روایت دیگر است: افّ بر هر مسلمانی که. . . .

[٨٩]6-رسول خدا صلّی اللّه علیه و آله و سلّم فرمود: خداوند بزرگ و والا فرماید: گفت وگوی علمی میان بندگانم، دل های مرده را زنده کند؛ آنگاه که گفتگوی علمی ایشان به کار و فرمودۀ من منتهی شود.

[٩٠]٧-ابو جارود گوید: شنیدم که امام باقر علیه السّلام می فرمود: خدا بر بنده ای که دانش را زنده کند رحمت آرد. عرض کردم: زنده کردن دانش چیست؟ فرمود:

این است که با دینداران و پارسایان گفتگو کند.

[٩١]٨-رسول خدا صلّی اللّه علیه و آله و سلّم فرمود: با یکدیگر سخن گویید و به دیدار یکدیگر

ص :٩5

الحجّال، عن بعض أصحابه رفعه قال:

قال رسول اللّه صلّی اللّه علیه و آله و سلّم، تذاکروا و تلاقوا و تحدّثوا فإنّ الحدیث جلاء للقلوب إنّ القلوب لترین کما یرین السّیف جلاؤها الحدیث.

[٩٢]٩-عدّه من أصحابنا، عن أحمد بن محمّد بن خالد، عن أبیه، عن فضاله بن أیّوب، عن عمر بن أبان، عن منصور الصّیقل قال:

سمعت أبا جعفر علیه السّلام یقول: تذاکر العلم دراسه و الدّراسه صلاه حسنه

باب بذل العلم [٩٣]١-محمّد بن یحیی، عن أحمد بن محمّد بن عیسی، عن محمّد بن إسماعیل بن بزیع، عن منصور بن حازم، عن طلحه بن زید، عن أبی عبد اللّه علیه السّلام قال:

قرأت فی کتاب علیّ علیه السّلام إنّ اللّه لم یأخذ علی الجهّال عهدا بطلب العلم حتّی أخذ علی العلماء عهدا ببذل العلم للجهّال، لأنّ العلم کان قبل الجهل.

[٩4]٢-عدّه من أصحابنا، عن أحمد بن محمّد البرقیّ، عن أبیه، عن عبد اللّه بن المغیره و محمّد بن سنان، عن طلحه بن زید، عن أبی عبد اللّه علیه السّلام فی هذه الآیه: وَ لاٰ تُصَعِّرْ خَدَّکَ لِلنّٰاسِ قال:

لیکن النّاس عندک فی العلم سواء.

[٩5]٣-و بهذا الإسناد، عن أبیه، عن أحمد بن النّضر، عن عمرو بن شمر، عن جابر، عن أبی جعفر علیه السّلام قال:

زکاه العلم أن تعلّمه عباد اللّه.

[٩6]4-علیّ بن إبراهیم، عن محمّد بن عیسی بن عبید، عن یونس بن

ص :٩6

روید و به گفتگو نشینید زیرا گفتگو، روشنی بخش دل ها است. همانا دل ها بسان شمشیر زنگار گیرد و روشنی بخش، آنها گفتگو است.

[٩٢]٩-امام باقر علیه السّلام می فرمود: گفتگوی علمی، درس است و درس، نماز و دعایی نیکوست.

عبد الرّحمن، عمّن ذکره، عن أبی عبد اللّه علیه السّلام قال:

قام عیسی ابن مریم علیه السّلام خطیبا فی بنی إسرائیل فقال: یا بنی إسرائیل! لا تحدّثوا الجهّال بالحکمه فتظلموها و لا تمنعوها أهلها فتظلموهم.

باب النّهی عن القول بغیر علم [٩٧]١-محمّد بن یحیی، عن أحمد و عبد اللّه ابنی محمّد بن عیسی، عن علیّ بن الحکم، عن سیف بن عمیره، عن مفضّل بن یزید قال:

قال [لی]أبو عبد اللّه علیه السّلام: أنهاک عن خصلتین فیهما هلاک الرّجال: أنهاک أن تدین اللّه بالباطل و تفتی النّاس بما لا تعلم.

[٩٨]٢-علیّ بن إبراهیم، عن محمّد بن عیسی بن عبید، عن یونس بن عبد الرّحمن، عن عبد الرّحمن بن الحجّاج قال:

قال لی، أبو عبد اللّه علیه السّلام إیّاک و خصلتین ففیهما هلک: من هلک إیّاک أن تفتی النّاس برأیک أو تدین بما لا تعلم.

[٩٩]٣-محمّد بن یحیی، عن أحمد بن محمّد بن عیسی، عن الحسن بن محبوب، عن علیّ بن رئاب، عن أبی عبیده الحذّاء، عن أبی جعفر علیه السّلام قال:

من أفتی النّاس بغیر علم و لا هدی لعنته ملائکه الرّحمه و ملائکه العذاب و لحقه و زر من عمل بفتیاه.

[١٠٠]4-عدّه من أصحابنا، عن أحمد بن محمّد بن خالد، عن الحسن بن علیّ الوشّاء، عن أبان الأحمر، عن زیاد بن أبی رجاء، عن أبی جعفر علیه السّلام قال:

ما علمتم فقولوا و ما لم تعلموا فقولوا: اللّه أعلم، إنّ الرّجل لینتزع الآیه من القرآن یخرّ فیها أبعد ما بین السّماء و الأرض.

ص :٩٨

و گفت: ای بنی اسرائیل! حکمت را به نادانان نگویید که به ایشان ستم کرده باشید و از اهل حکمت، آن را بازندارید که به آنها ستم کرده باشید.

[١٠١]5-محمّد بن إسماعیل، عن الفضل بن شاذان، عن حمّاد بن عیسی، عن ربعیّ بن عبد اللّه، عن محمّد بن مسلم، عن أبی عبد اللّه علیه السّلام قال:

للعالم إذا سئل عن شیء و هو لا یعلمه أن یقول: اللّه أعلم و لیس لغیر العالم أن یقول ذلک.

[١٠٢]6-علیّ بن إبراهیم، عن أحمد بن محمّد بن خالد، عن حمّاد بن عیسی، عن حریز بن عبد اللّه، عن محمّد بن مسلم، عن أبی عبد اللّه علیه السّلام قال:

إذا سئل الرّجل منکم عمّا لا یعلم فلیقل: لا أدری و لا یقل: اللّه أعلم، فیوقع فی قلب صاحبه شکّا و إذا قال المسئول: لا أدری فلا یتّهمه السّائل.

[١٠٣]٧-الحسین بن محمّد، عن معلّی بن محمّد، عن علیّ بن أسباط، عن جعفر بن سماعه، عن غیر واحد، عن أبان، عن زراره بن أعین قال:

سألت أبا جعفر علیه السّلام ما حقّ اللّه علی العباد؟ قال أن یقولوا ما یعلمون و یقفوا عند ما لا یعلمون.

[١٠4]٨-علیّ بن إبراهیم، عن أبیه، عن ابن أبی عمیر، عن یونس بن عبد الرّحمن، عن أبی یعقوب إسحاق بن عبد اللّه، عن أبی عبد اللّه علیه السّلام قال:

إنّ اللّه خصّ عباده بآیتین من کتابه أن لا یقولوا حتّی یعلموا و لا یردّوا ما لم یعلموا و قال عزّ و جلّ: أَ لَمْ یُؤْخَذْ عَلَیْهِمْ مِیثٰاقُ اَلْکِتٰابِ أَنْ لاٰ یَقُولُوا عَلَی اَللّٰهِ إِلاَّ اَلْحَقَّ و قال: بَلْ کَذَّبُوا بِمٰا لَمْ یُحِیطُوا بِعِلْمِهِ وَ لَمّٰا یَأْتِهِمْ تَأْوِیلُهُ.

[١٠5]٩-علیّ بن إبراهیم، عن محمّد بن عیسی، عن یونس، عن داود بن فرقد عمّن حدّثه، عن ابن شبرمه قال:

ما ذکرت حدیثا سمعته عن جعفر بن محمّد علیهما السّلام إلاّ کاد أن یتصدّع قلبی، قال: حدّثنی أبی عن جدّی عن رسول اللّه صلّی اللّه علیه و آله و سلّم قال ابن شبرمه و أقسم باللّه

ص :١٠٠

[١٠١]5-امام صادق علیه السّلام فرمود: دانا را سزد که چون از او پرسند و نداند گوید که خدا داناتر است؛ ولی جز دانا را نسزد که چنین گوید (بلکه نادان می بایست با صراحت بگوید که نمی دانم) .

[١٠٢]6-امام صادق علیه السّلام فرمود: چون از مردی از شما، دربارۀ آنچه نمی داند بپرسند، باید بگوید: نمی دانم و نگوید: خدا داناتر است تا در دل دوستش تردید افکند و اگر پرسش شونده بگوید: نمی دانم. پرسشگر، او را متّهم نسازد.

[١٠٣]٧-زرارۀ اعین گوید: از امام باقر علیه السّلام پرسیدم: حقّ خداوند بر بندگان چیست؟ فرمود: آنچه را که می دانند بگویند و در آنچه که نمی دانند بازایستند.

[١٠4]٨-امام صادق علیه السّلام فرمود: همانا خدا بندگان خود را به دو آیه از کتابش مخصوص ساخته است. اینکه نگویند تا بدانند و تا آنجا که می دانند پرسنده را ردّ نکنند و خدای بزرگ و والا فرمود: (آیا از آنان در کتاب آسمانی پیمان نگرفتیم که جز به حق نسبت به خدا سخن نگویند) [اعراف (٧) : آیۀ ١6٩]و فرمود: (بلکه چیزی را دروغ شمردند که به علم آن احاطه نداشتند و از تأویل آن خبر ندارند.) [یونس (١٠) : آیۀ ٣٩].

[١٠5]٩-ابن شبرمه گوید: حدیثی از امام صادق علیه السّلام شنیدم که هرگاه یادم می آید، نزدیک است دلم شکافته شود. فرمود: پدرم از جدّم و او از رسول خدا به من خبر داد-ابن شبرمه گوید: به خدا سوگند، نه پدرش بر جدّش دروغ بست

ص :١٠١

ما کذب أبوه علی جدّه و لا جدّه علی رسول اللّه صلّی اللّه علیه و آله و سلّم قال: قال رسول اللّه صلّی اللّه علیه و آله و سلّم:

من عمل بالمقاییس فقد هلک و أهلک و من أفتی النّاس بغیر علم و هو لا یعلم النّاسخ من المنسوخ و المحکم من المتشابه فقد هلک و أهلک.

باب من عمل بغیر علم [١٠6]١-عدّه من أصحابنا، عن أحمد بن محمّد بن خالد، عن أبیه، عن محمّد بن سنان، عن طلحه بن زید قال:

سمعت أبا عبد اللّه علیه السّلام یقول: العامل علی غیر بصیره کالسّائر علی غیر الطّریق لا یزیده سرعه السّیر إلاّ بعدا.

[١٠٧]٢-محمّد بن یحیی، عن أحمد بن محمّد بن عیسی، عن محمّد بن سنان، عن ابن مسکان، عن حسین الصّیقل قال:

سمعت أبا عبد اللّه علیه السّلام یقول: لا یقبل اللّه عملا إلاّ بمعرفه و لا معرفه إلاّ بعمل فمن عرف دلّته المعرفه علی العمل و من لم یعمل فلا معرفه له؛ ألا إنّ الإیمان بعضه من بعض.

[١٠٨]٣-عنه، عن أحمد بن محمّد، عن ابن فضّال، عمّن رواه، عن أبی عبد اللّه علیه السّلام قال:

قال رسول اللّه صلّی اللّه علیه و آله و سلّم: من عمل علی غیر علم کان ما یفسد أکثر ممّا یصلح.

باب استعمال العلم [١٠٩]١-محمّد بن یحیی، عن أحمد بن محمّد بن عیسی، عن حمّاد بن عیسی، عن عمر بن أذینه، عن أبان بن أبی عیّاش، عن سلیم بن قیس الهلالیّ قال:

سمعت أمیر المؤمنین علیه السّلام یحدّث عن النّبیّ صلّی اللّه علیه و آله و سلّم أنّه قال: فی کلام له العلماء

ص :١٠٢

و نه جدّش به رسول خدا-که رسول خدا فرمود: هرکس به قیاس ها عمل کند، خودش هلاک شده و مردم را هلاک ساخته است و آنکه بدون آگاهی لازم به مردم فتوا دهد در حالی که ناسخ را از منسوخ و محکم را از متشابه تشخیص ندهد، سبب هلاک خود و دیگران است.

رجلان رجل عالم آخذ بعلمه فهذا ناج و عالم تارک لعلمه فهذا هالک و إنّ أهل النّار لیتأذّون من ریح العالم التّارک لعلمه و إنّ أشدّ أهل النّار ندامه و حسره رجل دعا عبدا إلی اللّه فاستجاب له و قبل منه فأطاع اللّه فأدخله اللّه الجنّه و أدخل الدّاعی النّار بترکه علمه و اتّباعه الهوی و طول الأمل، أمّا اتّباع الهوی فیصدّ عن الحقّ و طول الأمل ینسی الآخره.

[١١٠]٢-محمّد بن یحیی، عن أحمد بن محمّد، عن محمّد بن سنان، عن إسماعیل بن جابر، عن أبی عبد اللّه علیه السّلام قال:

العلم مقرون إلی العمل، فمن علم عمل و من عمل علم و العلم یهتف بالعمل، فإن أجابه و إلاّ ارتحل عنه.

[١١١]٣-عدّه من أصحابنا، عن أحمد بن محمّد بن خالد، عن علیّ بن محمّد القاسانیّ، عمّن ذکره، عن عبد اللّه بن القاسم الجعفریّ، عن أبی عبد اللّه علیه السّلام قال:

إنّ العالم إذا لم یعمل بعلمه زلّت موعظته عن القلوب کما یزلّ المطر عن الصّفا.

[١١٢]4-علیّ بن إبراهیم، عن أبیه، عن القاسم بن محمّد، عن المنقریّ، عن علیّ بن هاشم بن البرید، عن أبیه قال:

جاء رجل إلی علیّ بن الحسین علیهما السّلام فسأله عن مسائل فأجاب ثمّ عاد لیسأل عن مثلها فقال علیّ بن الحسین علیهما السّلام: مکتوب فی الإنجیل لا تطلبوا علم ما لا تعلمون و لمّا تعملوا بما علمتم، فإنّ العلم إذا لم یعمل به لم یزدد صاحبه إلاّ کفرا و لم یزدد من اللّه إلاّ بعدا.

[١١٣]5-محمّد بن یحیی، عن أحمد بن محمّد بن عیسی، عن محمّد بن سنان، عن المفضّل بن عمر، عن أبی عبد اللّه علیه السّلام قال:

ص :١٠4

دانشمندی که دانش خود را به کار بسته و این رستگار است و دانشمندی که دست از دانش اش گسسته و این هلاک شده است. همانا دوزخیان از بوی گند دانشمند بی عمل در آزارند و میان دوزخیان، پشیمانی و افسوس آن کس سخت تر است که در دنیا بنده ای را به سوی خدا فراخواند و او دعوتش را بپذیرد و اطاعت خدا نماید و خدا به بهشت راهش داده است و خود دعوت کننده را به سبب فروگذاشتن دانش و پیروی از هوس و درازی آرزویش به دوزخ افکنده است. پیروی از هوس از حق جلوگیری نماید و درازی آرزو آخرت را به فراموشی سپارد.

[١١٠]٢-امام صادق علیه السّلام فرمود: دانش با عمل همدوش است. پس هرکس بداند، باید عمل کند و هرکس عمل کند، باید بداند، دانش، عمل را صدا زند؛ اگر پاسخش گوید بماند و گرنه کوچ کند.

[١١١]٣-حضرت صادق علیه السّلام فرمود: چون دانشمند به دانش خود عمل نکند اندرز او در دل ها کارگر نمی افتد و از آن ها فرومی ریزد، به همان گونه که دانۀ باران از سنگ صاف فرومی ریزد.

[١١٢]4-مردی خدمت امام چهارم آمد و از او مسایلی پرسید و آن حضرت پاسخ داد؛ سپس بازگشت تا هم چنان بپرسد. علی بن حسین علیه السّلام فرمود: در انجیل نوشته است: تا وقتی که به آنچه دانسته اید عمل نکرده اید، از آنچه نمی دانید، نیاموزید. همانا دانشی که به آن عمل نشود جز کفر داننده و دوری او را از خدا نیفزاید.

[١١٣]5-مفضّل عمر گوید: به امام صادق علیه السّلام عرض کردم: رستگار به چه چیز

ص :١٠5

قلت له: بم یعرف النّاجی؟ قال: من کان فعله لقوله موافقا فأثبت له الشّهاده و من لم یکن فعله لقوله موافقا فإنّما ذلک مستودع.

[١١4]6-عدّه من أصحابنا، عن أحمد بن محمّد بن خالد، عن أبیه رفعه قال:

قال أمیر المؤمنین علیه السّلام فی کلام له خطب به علی المنبر: أیّها النّاس إذا علمتم فاعملوا بما علمتم لعلّکم تهتدون، إنّ العالم العامل بغیره کالجاهل الحائر الّذی لا یستفیق عن جهله بل قد رأیت أنّ الحجّه علیه أعظم و الحسره أدوم علی هذا العالم المنسلخ من علمه منها علی هذا الجاهل المتحیّر فی جهله و کلاهما حائر بائر، لا ترتابوا فتشکّوا و لا تشکّوا فتکفروا و لا ترخّصوا لأنفسکم فتدهنوا و لا تدهنوا فی الحقّ فتخسروا و إنّ من الحقّ أن تفقّهوا و من الفقه أن لا تغترّوا و إنّ أنصحکم لنفسه أطوعکم لربّه و أغشّکم لنفسه أعصاکم لربّه و من یطع اللّه یأمن و یستبشر و من یعص اللّه یخب و یندم.

[١١5]٧-عدّه من أصحابنا، عن أحمد بن محمّد بن خالد، عن أبیه، عمّن ذکره، عن محمّد بن عبد الرّحمن بن أبی لیلی، عن أبیه قال:

سمعت أبا جعفر علیه السّلام یقول: إذا سمعتم العلم فاستعملوه و لتتّسع قلوبکم فإنّ العلم إذا کثر فی قلب رجل لا یحتمله، قدر الشّیطان علیه، فإذا خاصمکم الشّیطان فأقبلوا علیه بما تعرفون فإنّ کید الشّیطان کان ضعیفا، فقلت و ما الّذی نعرفه؟ قال، خاصموه بما ظهر لکم من قدره اللّه عزّ و جلّ.

باب المستأکل بعلمه و المباهی به [١١6]١-محمّد بن یحیی، عن أحمد بن محمّد بن عیسی و علیّ بن إبراهیم، عن أبیه جمیعا، عن حمّاد بن عیسی عن عمر بن أذینه، عن أبان بن أبی عیّاش، عن سلیم بن قیس قال:

ص :١٠6

شناخته شود؟ فرمود: آنکه کردارش موافق گفتارش باشد. گواهی نجات او قطعی است و هرکه کردارش موافق گفتارش نباشد، دین و ایمان او عاریتی است.

[١١4]6-امیر مؤمنان علیه السّلام بر فراز منبر فرمود: ای مردم! وقتی چیزی آموختید، دست به کار آرید؛ شاید هدایت شوید. دانشمندی که بر خلاف دانشش عمل کند، هم چون نادان سرگردانی است که از بی هوشی نادانی خود به هوش نیامده، بلکه می دانم همانا حجّت بر او تمام تر و افسوس خوردن این دانشمند که از دانش خویش گسسته است از افسوس نادان سرگردان در نادانی، بیشتر است. هر دو حیران و در خوا (غفلت) اند. تردیدی به خود راه ندهید تا به شک نیفتید و شک نکنید تا کافر نگردید. نفس های خود را رها نکنید تا سست نشوید و در راه حق سست نشوید تا زیان نکنید. همانا از جمله حق آن است که دین را عمیق فهم کنید و از فهم عمیق است که فریب نخورید. همانا خیرخواه ترین شما نسبت به خود، فرمانبردارترین شما نسبت به خداست و خیانتکارترین شما به خود، نافرمان ترین شما به خداست. هرکه فرمان خدا برد، ایمن گردد و مژده یابد و هرکس نافرمانی خدا کند، ناامید و پشیمان گردد.

[١١5]٧-امام باقر علیه السّلام می فرمود: چون دانش را شنیدید. به عمل برخیزید و باید دل های شما گنجایش داشته باشد؛ زیرا وقتی دانش در دل مرد به اندازه ای زیاد شود که تاب تحمّل آن را نداشته باشد، شیطان بر او چیره گردد، پس چون شیطان با شما دشمنی کرد با آنچه می دانید به او روی آورید؛ زیرا نیرنگ شیطان ضعیف است. (راوی گوید) گفتم: آنچه می دانیم چیست؟ فرمود: به آنچه از نیروی خدای شکوهمند برای شما پدیدار گشته با او مبارزه کنید.

سمعت أمیر المؤمنین علیه السّلام یقول: قال رسول اللّه صلّی اللّه علیه و آله و سلّم منهومان لا یشبعان طالب دنیا و طالب علم فمن اقتصر من الدّنیا علی ما أحلّ اللّه له سلم و من تناولها من غیر حلّها هلک إلاّ أن یتوب أو یراجع و من أخذ العلم من أهله و عمل بعلمه نجا و من أراد به الدّنیا فهی حظّه.

[١١٧]٢-الحسین بن محمّد بن عامر، عن معلّی بن محمّد، عن الحسن بن علیّ الوشّاء، عن أحمد بن عائذ، عن أبی خدیجه، عن أبی عبد اللّه علیه السّلام قال:

من أراد الحدیث لمنفعه الدّنیا لم یکن له فی الآخره نصیب و من أراد به خیر الآخره أعطاه اللّه خیر الدّنیا و الآخره.

[١١٨]٣-علیّ بن إبراهیم، عن أبیه، عن القاسم بن محمّد الأصبهانیّ، عن المنقریّ، عن حفص بن غیاث، عن أبی عبد اللّه علیه السّلام قال:

من أراد الحدیث لمنفعه الدّنیا لم یکن له فی الآخره نصیب.

[١١٩]4-علیّ بن إبراهیم، عن أبیه، عن القاسم، عن المنقریّ، عن حفص بن غیاث، عن أبی عبد اللّه علیه السّلام قال:

إذا رأیتم العالم محبّا لدنیاه فاتّهموه علی دینکم فإنّ کلّ محبّ لشیء یحوط ما أحبّ و قال صلّی اللّه علیه و آله و سلّم أوحی اللّه إلی داود علیه السّلام لا تجعل بینی و بینک عالما مفتونا بالدّنیا فیصدّک عن طریق محبّتی فإنّ أولئک قطّاع طریق عبادی المریدین، إنّ أدنی ما أنا صانع بهم أن أنزع حلاوه مناجاتی عن قلوبهم.

[١٢٠]5-علیّ، عن أبیه، عن النّوفلیّ، عن السّکونیّ، عن أبی عبد اللّه علیه السّلام قال:

قال رسول اللّه صلّی اللّه علیه و آله و سلّم: الفقهاء أمناء الرّسل ما لم یدخلوا فی الدّنیا قیل یا رسول اللّه: و ما دخولهم فی الدّنیا؟ قال: اتّباع السّلطان فإذا فعلوا ذلک فاحذروهم علی دینکم.

ص :١٠٨

فرمود: دو گرسنه اند که هیچگاه سیر نشوند: آن که علم آموزد و آن که مال دنیا اندوزد. هرکه از دنیا به آنچه خدا برایش حلال کرده است بسنده کند، سالم ماند و کسی که دنیا را از راه غیر حلالش به دست آورد، نابود شود، مگر اینکه توبه کند و بازگردد و آن که دانش را از اهلش گرفته و به آن عمل کند، نجات یابد و آن که منظورش از دانش جویی، دنیا باشد بهره اش همان است.

[١١٧]٢-امام صادق علیه السّلام فرمود: کسی که حدیث (ما) را برای سود دنیا خواهد در آخرت نصیبی نخواهد داشت و هرکس آن را برای خیر آخرت جوید، خداوند خیر دنیا و آخرت به او ارزانی دارد.

[١١٨]٣-حضرت صادق علیه السّلام فرمود: کسی که حدیث را برای سود دنیا خواهد در آخرت بهره ای ندارد.

[١١٩]4-امام صادق علیه السّلام فرمود: هرگاه دانشمند را دوستدار دنیا یافتید، او را در کار دین خود متّهم دانید؛ زیرا دوستدار هرچیزی، گرد محبوبش می گردد و فرمود: خدا به داود علیه السّلام وحی کرد: میان من و خودت، دانشمند فریفته دنیا را واسطه قرار نده که تو را از راه دوستی من دور سازد؛ اینگونه دانشمندان راهزنان بندگان جویای من هستند. همانا کمترین کاری که با ایشان کنم این است که شیرینی مناجات با خودم را از دلشان برکنم.

[١٢٠]5-رسول خدا صلّی اللّه علیه و آله و سلّم فرمود: فقیهان امانتدار پیامبرانند تا آن زمان که در دنیا داخل نشده باشند. گفتند: ای پیامبر خدا، داخل شدن آنان در دنیا به چیست؟ فرمود: پیروی از سلطان؛ پس چون چنین کنند، از ایشان بر دین خود بترسید.

ص :١٠٩

[١٢١]6-محمّد بن إسماعیل، عن الفضل بن شاذان، عن حمّاد بن عیسی، عن ربعیّ بن عبد اللّه، عمّن حدّثه، عن أبی جعفر علیه السّلام قال:

من طلب العلم لیباهی به العلماء، أو یماری به السّفهاء أو یصرف به وجوه النّاس إلیه فلیتبوّأ مقعده من النّار إنّ الرّئاسه لا تصلح إلاّ لأهلها.

باب لزوم الحجّه علی العالم و تشدید الأمر علیه [١٢٢]١-علیّ بن إبراهیم بن هاشم، عن أبیه، عن القاسم بن محمّد، عن المنقریّ، عن حفص بن غیاث، عن أبی عبد اللّه علیه السّلام قال:

قال یا حفص! یغفر للجاهل سبعون ذنبا قبل أن یغفر للعالم ذنب واحد.

[١٢٣]٢-و بهذا الإسناد قال: قال أبو عبد اللّه علیه السّلام قال: عیسی ابن مریم علی نبیّنا و آله و علیه السّلام:

ویل للعلماء السّوء کیف تلظّی علیهم النّار؟ !

[١٢4]٣-علیّ بن إبراهیم، عن أبیه و محمّد بن إسماعیل، عن الفضل بن شاذان جمیعا، عن ابن أبی عمیر، عن جمیل بن درّاج قال:

سمعت أبا عبد اللّه علیه السّلام یقول: إذا بلغت النّفس هاهنا و أشار بیده إلی حلقه لم یکن للعالم توبه ثمّ قرأ إِنَّمَا اَلتَّوْبَهُ عَلَی اَللّٰهِ لِلَّذِینَ یَعْمَلُونَ اَلسُّوءَ بِجَهٰالَهٍ.

[١٢5]4-محمّد بن یحیی، عن أحمد بن محمّد بن عیسی، عن الحسین بن سعید، عن النّضر بن سوید، عن یحیی الحلبیّ، عن أبی سعید المکاری، عن أبی بصیر، عن أبی جعفر علیه السّلام فی قول اللّه عزّ و جلّ. فَکُبْکِبُوا فِیهٰا هُمْ وَ اَلْغٰاوُونَ قال:

هم قوم و صفوا عدلا بألسنتهم ثمّ خالفوه إلی غیره.

ص :١١٠

[١٢١]6-امام باقر علیه السّلام فرمود: هرکس به جستجوی دانش برآید برای اینکه بر دانشمندان ببالد یا با سفیهان بستیزد یا توجّه مردم را به خود جلب کند؛ باید جای خود را در آتش برگزیند. ریاست جز برای اهل آن شایسته نیست.

باب النّوادر [١٢6]١-علیّ بن إبراهیم، عن أبیه، عن ابن أبی عمیر، عن حفص بن البختریّ رفعه قال:

کان أمیر المؤمنین علیه السّلام یقول: روّحوا أنفسکم ببدیع الحکمه فإنّها تکلّ کما تکلّ الأبدان.

[١٢٧]٢-عدّه من أصحابنا. عن أحمد بن محمّد، عن نوح بن شعیب النّیسابوریّ، عن عبید اللّه بن عبد اللّه الدّهقان، عن درست بن أبی منصور، عن عروه بن أخی شعیب العقرقوفیّ، عن شعیب، عن أبی بصیر قال:

سمعت أبا عبد اللّه علیه السّلام یقول: کان أمیر المؤمنین علیه السّلام یقول: یا طالب العلم! إنّ العلم ذو فضائل کثیره: فرأسه التّواضع و عینه البراءه من الحسد و أذنه الفهم و لسانه الصّدق و حفظه الفحص و قلبه حسن النّیّه و عقله معرفه الأشیاء و الأمور و یده الرّحمه و رجله زیاره العلماء و همّته السّلامه و حکمته الورع و مستقرّه النّجاه و قائده العافیه و مرکبه الوفاء و سلاحه لین الکلمه و سیفه الرّضا و قوسه المداراه و جیشه محاوره العلماء و ماله الأدب و ذخیرته اجتناب الذّنوب و زاده المعروف و ماؤه الموادعه و دلیله الهدی و رفیقه محبّه الأخیار.

[١٢٨]٣-محمّد بن یحیی، عن أحمد بن محمّد بن عیسی، عن أحمد بن محمّد بن أبی نصر، عن حمّاد بن عثمان، عن أبی عبد اللّه علیه السّلام قال:

قال رسول اللّه صلّی اللّه علیه و آله و سلّم نعم وزیر الإیمان العلم و نعم وزیر العلم الحلم و نعم وزیر الحلم الرّفق و نعم وزیر الرّفق الصّبر.

[١٢٩]4-علیّ بن محمّد، عن سهل بن زیاد، عن جعفر بن محمّد الأشعریّ،