فوج

هیلاج نامه_عطار.بخش دوم.بانضمام مظهر

سؤال کردن سلطان بایزید از منصور از جان و جانان

حقیقت با یزید آن پیر عشاق

که بیشک اوست در جان و جهان طاق

زبان بگشاد زیر دار منصور

که بد از جان ارادت دار منصور

بدو گفت ای جهان و جان معنی

که هستی بیشکی قربان معنی

تو شاهی بر سر دار حقیقت

ز بهر جان نمودار حقیقت

توشاهی اینهمه چاکر درین راه

فغان دارند ای خورشید درگاه

زدست تو کنون بر سر زنانند

که تو مرد رهی ایشان زنانند

همه از دست تو دارند فریاد

ز وصل تو همی دارند فریاد

ز عشقت جان جمله سوخت شاها

ترا دیدند اینجا جان پناها

همه درماندگان بودند اینجا

چونامت جمله بشنودند اینجا

همه دیوانهاند امروز میدان

تمامت جانها در سوز میدان

ز عشق روی تو دیوانه هستند

عجب دیوانگان نیم مستند

که از امر تراهم واصل اینجا

که عشق تست ازوی حاصل اینجا

اگرچه پیر راه رهبرانی

تو سر جمله اینجا نیک دانی

ترا زیبد که گوئی سرّ اسرار

برآئی از وصال خود تو بردار

ترا زیبد که پیر راه باشی

که امروز از اعیان آگاه باشی

اناالحق میزنی بر کل عشاق

که تا سوزان کنی اینجای مشتاق

جهانی خلق دیدار تودارند

درین بازار آزار تو دارند

تو اینجا میکنی راز عیان فاش

تو داری جان جان اینجای درباش

تو رازی خود چو کردی فاش عالم

تو دانی چون بوی نقاش عالم

بجز تو هیچ نقاش دگر نیست

کسی را از تو اینجاگه خبر نیست

کنونت بایزید اینجا غلام است

ورا دیدار تو اینجا تمام است

غلامت از دل و جانم حقیقت

یقین دیدار تو عین شریعت

چنان از شوقت اینجا بینیازم

که میخواهم که با تو عشق بازم

در این معنی خبردارم من اینجا

که گوئی چون تو من بردارم اینجا

توئی بردار گوئی بایزید است

ز تو پیوسته گویا بایزید است

توئی بامن بجان جانا در اینجا

توئی با ما یقین جانا در اینجا

مرا مقصود آنست ای سرافراز

که پرسم از تو ای جان یک سخن باز

مرا مقصود گردان حاصل ای جان

که تاگردم ز تو من و اصل ای جان

بگود با من حقیقت زود ای دوست

برون آور چو شبلی زود ای دوست

بگو اینجایگه ای جان ودلدار

که باتو جانم اینجاهست بردار

من و تو هر دو اینجا در یکی گم

تو همچون قطرهٔ ما عین قلزم

و یا ما قطرهایم و عین دریا

وگرنه از همیم اینجای پیدا

تو یاری در حققت مات یاریم

تو برداری و مایت پایداریم

سؤال این است جانان بازگویم

که تا جان چیست اینجا راز گویم

چه باشد جان بگو تا باز دانم

که از دل خوار و سرگردان چوجانم

بلای جان کشیدستم در اینجا

زدل غوغا بدیدستم در اینجا

گهی چون قطرهام پیدا نموده

گهی چون بحرم وغوغا نموده

ز جان اندر بلای دل فتادم

چو تو این راز من مشکل فتادم

مرا این راز در جانست منصور

نمییارم در اینجا کرد مشهور

ز دست این عوام الناس اینجا

که در شورند و در وسواس اینجا

در این شور و شعب چون راز گویم

که سر عشق با تو باز گویم

عوام الناس ما را دوست دارند

حقیقت جمله مغز و پوست دارند

تو مغزی در میان جان ایشان

توئی پیدا و هم پنهان ایشان

حقیقت چون حقیقت اصل آمد

ترا این شور عشق از وصل آمد

کجا بتوانم این پاسخ نمودن

بجز در حضرتت خاموش بودن

تو میدانی ندانی بایزید است

ولی میگویم این هل من مزید است

تو دیدی آنچه اینجا کس ندیده است

غلامی از غلامان بایزید است

جنید راهبر هم پیر معنی است

ز تو امروز با تدبیر معنی است

ولیکن کی چو من باشند با تو

اگرچه جان و تن باشند با تو

همه خلق جهان را راز دارم

ولیکن عشق تو شهباز دارم

منم با عشق جانی مانده بر تو

کتاب مجرمم برخوانده بر تو

سؤال من ز دریا بود جانا

که عقلم باز شیدا بود جانا

سؤال قطره بود از راز جانم

بگو تا کل شود عین روانم

بگو تا کل شود جانم ز اسرار

ز بود تو شود اینجا خبردار

اگرچه در خبر هم راه دارد

ز تو جانا بتو همراه دارد

ره او در تو مکشوف و عیانست

کنون با تو درین شرح و بیانست

بگو تاجان فشانم در ره تو

بکل جان گرددم ز آن آگه تو

اگر جانم کنی در عشق آگاه

فشانم جان و خون خود درین راه

بده جامی بگو با بایزیدت

چودید اینجایگه این دید دیدت

بده جامی بدین شوریدهٔ تو

که او اینجاست صاحب دیدهٔ تو

بده جامی بدین مسکین درویش

که تا مرهم نهد او بر دل ریش

بده جامی تو از جام هدایت

کزو پیداست کل راز هدایت

بده جامی کنون تا جان فشانیم

غباری بر سر میدان فشانیم

بده جامی چو در جام حقیقت

هم آغازی و انجام حقیقت

بده جامی که وصلت در نمود است

که جانم با تو اینجا بود بود است

اگر واصل کنی جان من امروز

ز بخت من شود دل نیز پیروز

دل وجان هر دو مر داغ تو دارند

دو چاکر نزد حکمت پایدارند

چه باشد جان بگو تا سر اسرار

کنی با بایزید خود پدیدار

مرا چون سرجان مشکل فتاده است

حقیقت خواستم در دل فتاده است

مرا از جان کن اینجا گاه واصل

بکن مقصود این درویش حاصل

جواب گفتن منصور سلطان بایزید را قدس سره

جوابش داد شاه آفرینش

که بگشاد این زمانت عین بینش

کنون ای بایزیدا دیده بگشای

که تاواصل شوی از من در اینجای

سؤالم کردی از جان نی ز جانان

بگویم با تو اکنون راز پنهان

حقیقت جان توامروز مائیم

که بود خود در این صورت نمائیم

توئی صورت منم جان تو اینجا

یقین پیدا و پنهان تو اینجا

ز پیدائی درین صورت نظر کن

ز پنهانی تو از جانت خبر کن

خبر کن جان و بنگر در درونت

همی گویم که هستم رهنمونت

قل الرّوحست امر من نهانی

در آتاسرّم اینجاباز دانی

قل الروحست جان نقشی ندارد

ابا ما اندر اینجا پای دارد

قل الروحست جان با تو سخنگوی

ز بهر دیدما در جست و در جوی

قل الروحست جان با تن حقیقت

چنین باشد که اینجا دید دیدت

قل الروحست چون آگاه ماهست

فتاده با تو اندر راه ما هست

قل الروحست از ما از عیانت

مر او را دادهام عین عیانت

قل الروحست از ما بینشانست

نمود او ابا ما جاودانست

قل الروح است از ما بردر تو

حقیقت بایزید از رهبر تو

قل الروح است از رازم خبردار

حجاب صورتت از پیش بردار

تو ازمائی بجز ما خود چه چیز است

در اینجا دید غیری یک پشیز است

ندارد از صور جانت نشانی

ز من گر بشنود شرح و بیانی

دلت چون خانهٔ راز است ما را

دو چشم جان تو باز است ما را

چنان ای بایزید اینجا گرفتار

نماندستی تو اندر پنج و در چار

تو صورت داری و گویی که معنی

همی بینی تو در پندار دعوی

مبین اینجا چنین ما را حقیقت

همی گویم دمادم از شریعت

بجز من هیچ منگر در درون را

که باشم من ترا مر رهنمون را

تو ای نادیده از من هیچ اسرار

وگرنه همچو من بودی خبردار

تو ای از من ندیده هیچ بوئی

عجایب کردی اینجاگفت و گوئی

ز دریا گرخبر داری در اینجا

توی دریا و من درّی بدریا

وجودت قطره اندر بحر بوده است

درو پیدا عجب درّی نموده است

تو اینجاجوهری از قطرهٔ آب

ولی از دُرنهٔ یکدم خبر یاب

خبردار از عیان بحر و جواهر

که جانت جوهر است او را تو بنگر

که اینجا قدر این قطره بدانی

شود پیدا بتو راز نهانی

همیشه قطره استسقاست او را

که بود او هم از دریاست او را

چو قطره عین دریای حقیقت

که این دریا بود دایم رفیقت

تو اول آنچه گفتی با من اینجا

ز بحرش قطرهٔ شد روشن اینجا

مرا تو باز دانستی که چونست

نمود من ترا این رهنمونست

در این آتش که سودای جهانست

یکی لمعه درینجا گه عیان است

منم تو تو منی ای شبلی پاک

اگر بیرون شوی از آب و از خاک

مرا تو باز دانستی که چون است

نمود من ترا این رهنمون است

تو اول آنچه گفتی با من اینجا

ز بحرش قطرهٔ شد روشن اینجا

رها کن بایزیدا این چهارت

که تا بیرون شوی با این چه کارت

ازین صورت اگر فانی شوی باز

بیابی در درون ذاتم عیان باز

تو کام خود زجان اینجا نیابی

یقین میدان که جان پیدا نیابی

نیابی جان تو پیدا سوی صورت

که صورت دارد اینجا گه کدورت

نیابی جان تو با صورت در اینجا

همی بشنو زمنصورت در این جا

حقیقت جان ذاتم بیگمانست

یقین خود را در این صورت ندان است

چو جان تو از این صورت جدایست

که در ذات حقیقت جان خدایست

کنون ای بایزید ارازدان تو

ز من این نکته دیگر بازدان تو

که او در دل بود پیوسته پیدا

ز دل بنگر سوی جانان در اینجا

درون دل منور دار دایم

که دل از جان بود پیوسته قائم

چو دل با تو شود هر دو یکی باز

یکی باشد ز ذاتم بیشکی باز

نموداری کنم در جان نهانت

کنم بیوسته بی نام و نشانت

چوجان اینجا است از دیدار ما گم

شده در نقطهٔ پرگار ما گم

تو تا با جان بوی ما را نیابی

نمود ما کجا پیدا بیابی

تو جان با ما چه گوئی تا چه جوئی

چو نطق ماست اکنون تو چه گوئی

بما پیداست عرش و فرش اینجا

که تا پیدا کنم سر دو عالم

بما پیداست آنجا آنچه بینند

کسانی کاندرین عین الیقیناند

مرادانند جان اینجا برد راه

نموده تا ز ما هستند آگاه

حقیقت صورتت از جانست با قدر

بودجانت مثال ماه یا بدر

مثال بدر آمد جان درین راه

نموده تا زما هستند آگاه

چو جان را بنگری اینش مثال است

که بعد پانزده او را زوالست

چو جان باشد حقیقت بدراین راه

شود بیشک قبول حضرت شاه

قبول حضرت بیچون بیابد

تمامت قبهٔ گردون بیابد

شود سالکُ منازل در منازل

بقدر خود شود در عشق واصل

ز بعد آن گذر آرد به اسرار

شود یک جزء از وی ناپدیدار

چو یک جزء از جمالش محو گردد

بساط عشق دیگر در نوردد

به هر روزی که آید گم شود باز

بآخر تا بآخر گم شود باز

چو دور افتد زجرم آسمانی

شود نزدیک شاه ار می بدانی

چو مه در جرم گردد ناپدیدار

که تواندر خود نظر میکن پدیدار

همه خورشید گردد صورت ماه

نماند نور حقیقت گردد آگاه

چو جان اینجاست ماه رویم اینجا

دو روزی رخ نموده سویم اینجا

نمودی روی با من در صور باز

نخواهد ماند در این رهگذر باز

شوم محو فنا از سرّ بیچون

دگر خورشید گردد بیچه و چون

چو من خورشید جمله عاشقانم

گهی پیداست جان گاهی نهانم

نمانم ازنهان شد راز مطلق

که پیدا دیدم و گفتم اناالحق

از اول ماه بودم اندرین راه

شدم خورشید اندر هفت خرگاه

بگشتم گرد گردونها سراسر

نمودم جرم خود در هفت اختر

سراسر سیر گردم در وصالم

شده گم عاقبت اندر جلالم

چو با خورشید عزت کل رسیدم

بجز خورشید من چیزی ندیدم

چو ذات ما بنور او فنا شد

حقیقت بود شد عین خدا شد

چنان خورشید اینجا آشکار است

که در آتش بنور اندر نظاره است

همه ذرات ازخورشید پیداست

ز خورشید این تمامت شور و غوغاست

ز نور ذات او روشن شده کل

ز نور ذات او گلشن شده کل

یقین ای بایزید این را بدان باز

که میگویم ز سر جان جان باز

یقین خورشید منصور است و ذاتست

ترا امروز در عین صفات است

درون من منوّر شد حقیقت

نهاد او مصور شد حقیقت

فرستادم ترا در عین مستی

که چون ماهی شدی و خودپرستی

چنانت رخ نمودستم درین راز

نمییابی مرا اینجایگه باز

مگر ما را بچشم ما ببینی

نهانی و عیان پیدا ببینی

منم خورشید و تو ماهی درین راه

ترا محو آورم آخر در این راه

چنانت محو گردانم به آخر

که خورشیدم به بینی جان بظاهر

چو آخر محو گردانم نهانت

در این پیدا بیابی سر جانت

دم آخر طلب کن سر جانان

که پیداست اینجابی صور جان

حقیقت جان چو محو این جهان شد

نمانده جان بکلی جان جان شد

منست او و منم ای شیخ جانم

در او گم گشت جان او شد جهانم

چو او در ذاتم اینجا زد اناالحق

نباشد جز که او پیوسته مطلق

مرا معبود اینجا آشکار است

حقیقت در دل و جانم نظاره است

چو من جزوم در اینجا جمله جزوند

چو من جانم در اینجاجمله عضوند

چو من دیدار بنمایم در اینجا

نظر کردم همه من بودم اینجا

چو دیدار من اینجا باز دیدم

جمالم در جمال او بدیدم

جلالم در تو پیدا شد نه بینی

مرا بشناس اگر صاحب یقینی

یقین پیش آر و بگذر از گمان تو

مرا بین در درون جان جان تو

عیان اینست کاگاهی بدیدم

ترا اینجایگه شاهی بدیدم

عیان اینست کاکنون گردی آگاه

بمعنی و بصورت خود توئی شاه

تو شاهی بایزید از قرب اعلی

حقیقت غرقه در نور تجلا

تو شاهی بایزیدا اصل بنگر

مرا بین در درون و وصل بنگر

تو شاهی بایزید اینجا حقیقت

سپردستی یقین راه شریعت

تو شاهی بایزید از سرّ ما باز

نظر کن این زمان انجام و آغاز

چنان دان بایزید اینجا حقیقت

تو شاهی و الهی در حقیقت

چنین دان بایزید اینجا به تحقیق

که بخشیدم ترا اسرار توفیق

ترا توفیق دادم تا بیابی

ترا تحقیق دادم تا بیابی

که من جان توام اینجا یقین دان

چو جانت در درونت بیش بین دان

ترا بخشیدهام جان و جهان من

نمود خود نمودستم نهان من

درون جان ما میبین رخ یار

حقیقت باز میدان پاسخ یار

ترا جانم در این جان و تن و دل

ترا آخر کنم ای شیخ واصل

کنم واصل ترا بیشک حقیقت

نمایم مر ترا اسرار دیدت

ز جان اینجا نظر کن در دل خود

حقیقت عرش بنگر حاصل خود

بجان بنگر که من خورشید هستم

درون سایهات جاوید هستم

نباشد جز رخ من هیچ خورشید

که خواهد بود اینجاگاه جاوید

نباشد جز رخ تو جاودانی

مراد جانم از جان و جوانی

بمانم جاودانی در بر تو

درون جمله باشم رهبر تو

منم راه و منم رهبر در اینجا

حقیقت او دمی رهبر در اینجا

چو ره بردی کنون در جسم و جانت

منم هم آشکارا و نهانت

نهان و آشکاراام همیشه

ترا اینجای بنمائیم همیشه

نهانی بس هویداام درونت

منم در عشق کل صبر و سکونت

درون جان تو جانات مستم

که پیدائی و پنهانیت هستم

سلوک اولت در صورت افتاد

از آن در راه ما معذورت افتاد

سلوک آخرت اینجا وصالست

ترا اکنون بهت شد عید سال است

چو سال آمد مبارک دان تو نوروز

که دیدستی حقیقت عید نوروز

بروز تو کنون تو در رسیدی

بهار وسال نو را باز دیدی

گلت بشکفت و نرگس بار آورد

وصالت در درون این بار آورد

یقین جانان منم امروز پیدا

به بخت و طالع اینجائی هویدا

همه ذرات صورت باز گردان

ز خورشیدت رخم تابنده گردان

حقیقت زنده کن ذرات عالم

نگه کن ز آنکه هستی ذات عالم

تو ذرات عالمی اینجای بشناس

توئی پنهان شده پیدا و بشناس

چو پنهان یافتی پیدا بدانی

چو پیدا یافتی یکتا بدانی

دمی بخشیدمت از خود بیکبار

که تا اینجا شدی از ما پدیدار

دمی بخشیدمت از لامکان من

ز ذات خویشتن اندر جهان من

دمی بخشیدمت تا زنده باشی

ز خورشید رخم تابنده باشی

ترا این دم که داری آن زمان دان

هر آن چیزی که میخواهی بمادان

ترا اینجا چو دادم آشنائی

حقیقت دادمت هم روشنائی

ز نور ذات من خود آشکاره

ترا کردم همی میکن نظاره

نفخت فیه من روحست جانت

نمود مادرین عین عیانت

نفختُ فیهِ من روحست ز اسرار

تو کلّی ذات مائی دم نگهدار

ز ذات مایکی لمعه رسیده است

ترا یک سلسله از آن رسیده است

از آن یک لمعه در جمله جهان بین

از آن صد شور وآشوب و فغان بین

منم هر کسوتی را من خبردار

نمودارم کنون بنگر بر این دار

همه مائیم چه دارو چه زنجیر

ولی در عشق کردستیم تأخیر

که بنمائیم اینجا راز بیچون

بگویم آنچه هستم بیچه و چون

بگویم آنچه ما را آشکاره است

صفات ما بما اکنون نظاره است

وصال ما کسی یابد که جان دید

مرا اندر عیان جا و جهان دید

وصال او یافت از ما کو فنا شد

ز بود خود کنون آگاه ماشد

وصال او یافت از ما در یقین باز

که ما را دید و از ما شد سرافراز

وصال او یافت از ما در دل ریش

که ما را دید اینجا حاصل خویش

وصالم هر که یابد جان فشاند

بجان و سر ز وصل ما نماند

کنون ای بایزید ار عاشقی تو

فنای عشق ما را لایقی تو

اگر از عاشقانی جان برافشان

تو جان جان طلب می بگذر از آن

وصال اینجاست میبینم دو روزی

همی آورد میسازی و سوزی

وصال ظاهر صورت چو جانست

ترا امروز از او عین عیان است

وصال باطنت مائیم بیشک

دم آخر چو بنمائیم بیشک

بدانی وصل کل در آخر کار

چو بردارم حقیقت پرده یکبار

چو بردارم ز رخ پرده حقیقت

بیابی باز گم کرده حقیقت

چو این پرده حقیقت بردرانم

بدانی این زمان از بی نشانم

در آن ساعت نشانی بی نشانی

بیابی عین لا آن دم بدانی

چو در عین فنا یابی بقایت

یکی باشد ز دید ما لقایت

بقای آخرین مائیم بنگر

حقیقت در همه جائیم بنگر

همه جا جان را پاینده باشد

کسی داند که از جان زنده باشد

ز حال این حقیقت نیست آگاه

کسی تا همچون ما گردد یقین شاه

من از اول حقیقت بنده بودم

ببوی وصل جانان زنده بودم

شدم از بندگی در قرب شاهی

کنونم این زمان دید الهی

بصیرت لیک معنی جان جهانم

تو میدانی حقیقت ز آنکه آنم

کنون آنم که جویانند جمله

بدو از عشق گویانند جمله

چو من آنم کنون در وصف ذاتم

کجاگویم که من عین صفاتم

ز وصف ذات خود هم خویش دانم

حقیقت نکتهٔ با تو بخوانم

منم کون و مکان ار باز بینی

ز من اینجا حقیقت راز بینی

منم اینجا حقیقت چوهر ذات

فکنده عکس خود بر جمله ذرات

منم اینجا نموده نقش آدم

هزاران آدم آرم من دمادم

بما آدم در اینجا گشت پیدا

تو اوئی باز بین او را هویدا

تو و او هر دو نور ذات مائید

حقیقت صفحه و آیات مائید

یکی نورید هر دو در هویدا

حقیقت دان مرا امروز اینجا

حقیقت بر سر دارم تو بنگر

ز بود تو خبر دارم تو بنگر

منم بردار اینجا بر تو بردار

منم آیینه بیشک تو خبردار

در نموداری سر توحید به هر نوع

تعالی الله منم منصور حلّاج

همه بر رحمت من گشته محتاج

تعالی الله منم خورشید و اختر

مرا گویند کل الله اکبر

تعالی الله منم اینجا خداوند

وجود خویش ازمن جمله پیوند

تعالی الله منم سرّ عیانی

ز من گویند هر شرح و بیانی

تعالی الله منم هم نفخ و هم ذات

همی آیم درون جمله ذرات

تعالی الله منم اسرار لائی

نموده درنمود خود خدائی

تعالی الله روح از ماست پیدا

بما پیوسته و یکتاست پیدا

زهی دیدارما با جان و دل حق

منم اینجا حقیقت واصل حق

نداند ذات ما جز ما کسی باز

صفات ماست هم انجام و آغاز

هم انجامم بآغازم سلامت

الست بربکم ما را پیامت

الست بربّکم گفتم بذرّات

دمیدم در تمامت نفخهٔ ذات

الست اندر ازل گفتم ابد را

نمایم چون نمودم نیک و بد را

هر آنکس را که خواهم من برانم

هر آنکس را که میخواهم بخوانم

نداند هیچ کس چون خواندهام من

حدیث عشق کلی راندهام من

خداوندی مرا زیبد که دانم

تمامت در یقین راز نهانم

خداوندی مرا زیبد به اسرار

که هستم آفرینش رانگهدار

ز صنعم آفرینش جمله پیداست

ز نور ذاتم اینجاگه هویداست

مه و خورشید و چرخم با ستاره

صفاتم جمله ذراتم نظاره

یکی ذانم منزه در همه من

فکنده در تمامت دمدمه من

بمن آمد تمامت آفرینش

منم در جملگی آثار بینش

ز کنه ذرات من اینجا نشان نیست

بجز از جان جان بر من نشان نیست

نشان دارم صور گر باز دانند

مرا بینند و از من راز دانند

دوئی نبود مرا کاینجا یکیام

حقیقت جزو با کل بیشکیام

صفاتم کس ندیده کس نه بیند

اگرچه عقل بسیاری نشیند

در اینجا بهر دیدن بر سر راه

کجا گردد دوی ز اسرار آگاه

منم اسرار خود اینجا نموده

درون جانها پیدا نموده

منم اسرار خود بنموده اینجا

ابا خود گفته و بشنوده اینجا

منم ذرات در خورشید عالم

دمیده از دم خود در همه دم

زهی فرد حضور نورذاتم

که آدم بود در عین صفاتم

حقیقت آدم آمد ذات ماراست

دراینجا علم الاسماء ما راست

حقیقت بایزید اینجا خبردار

تو بردار من و از من خبردار

اناالحق میزنم اینجای دیگر

مرا در مأمن و مأوای بنگر

اناالحق میزنم از جان گذشته

بساط جزو و کل را در نوشته

اناالحق میزنم در کایناتم

حقیقت ذاتم و عین صفاتم

اناالحق میزنم بیچون منم هان

که بنمودم حقیقت نص و برهان

چو حق در جان من گوید اناالحق

ترا میگوید اینجاراز مطلق

چو درجانست جانان بنگر اکنون

فکنده نور خود در هفت گردون

درون تو چو جانانست بنگر

وجوداوست آسانست بنگر

چه آسان تر ازین که جمله جانان

که تو اوئی که چه اسرار پنهان

در آن دم روی دریا باز بینی

که پرده از رخ جان باز بینی

چو پرده برگرفت از رخ بیکبار

جمال بینشان آید پدیدار

جمال بینشان اینست بنگر

درون جان هویدا است بنگر

از اول تا بآخر لا گرفته است

حقیقت لا همه الّا گرفته است

ز اول تا بآخر ذات بیچون

نمودی از صفاتش هفت گردون

از اول تا بآخر در یکی باز

نظر میکن بیاب انجام و آغاز

از اول تا بآخر در یکی بین

همه جانست اینجا بیشکی بین

ز اول تا بآخر یک دم آمد

کمال این حقیقت آدم آمد

از آن دم یافت آدم روشنائی

از اینجا دید زاندم آشنائی

از آن دم یافت آدم لام اینجا

از آن دم آدم آمد جام اینجا

چو جام معرفت را داد دادم

حقیقت بازدید اینجای آن دم

حقیقت باز بین اینجای ذاتم

که من مجموعهٔ ذات و صفاتم

حقیقت بایزید آن دم مرا بین

تو بیشک آن زمان آدم مرا بین

دمادم بازگشتم سوی آدم

دم من بد دراینجا نام آن دم

هزاران طور گشتم در زمانی

بمردم یافتم عین مکانی

از اول تا بآخر باز گشتم

در اینجا گاه صاحب راز گشتم

چودیدم باز آن دم در یقین من

شدم جمله در اشیا پیش بین من

چو اینجا پیش بین گشتم در اسرار

ز سر خود شدم اینجا خبردار

فراقم در وصال اینجا عیان بود

اگرچه نقشم اندر بی نشان بود

نشان را محو کردم بینشانی

حقیقت ماند جانم در نهانی

چوذات خویشتن کردم تماشا

حقیقت جزؤم و کلی هویدا

زجز واینجایگه اکنون شدم کل

بکردم اختیار خویشتن ذُلّ

چو ذاتم اختیار افتاد اینجا

از آن ای دوست یار افتاد اینجا

هر آنکو اختیار آمد درین راه

حقیقت دید یار آمد درین راه

چه به زین تا ترا جانان بود دوست

توئی تو درین ره بیشکی اوست

چو کل کردم دراینجا اختیارم

نه بیند هیچ جز دیدار یارم

همه مائیم اینجابا یزیدم

درونم با برون گفت وشنیدم

تو اکنون قطره شو در دید جانم

که من در ظاهر و باطن عیانم

تو اکنون قطره شو در دید دریا

تو جزوی کل شو از من هان هویدا

تو کل شو بایزید و جزو بگذار

تو جان بایزید وعضو بگذار

چو کل گردی چو من میگوی مطلق

در درون جان ما با ما اناالحق

اناالحق چون زدی بر راستی تو

همه بازار ما آراستی تو

درین بازار اگر زاری تو ما را

برون خویش بازاری تو ما را

اناالحق کردی و بیجان شو چو ماتو

یکی میبین در این عین فنا تو

چو اینجا گه بگفتی کل اناالحق

همین باشد حقیقت راژ مطلق

فنا باش و بقا میجوی اینجا

همی سرّ لقا میگوی اینجا

چو شد بر تو حقیقت راز ما فاش

تو در نقشی و ما باشیم نقاش

چو نقش خویش اینجا در فکندی

شوی آزاد از این مستمندی

تو حق باشی و من درحق یکی باز

ز من دریاب این عین الیقین باز

سرافرازی کن و سر را ببر تو

که هستی جوهر و هم بحرُ در تو

چو جانست این زمان جوهر درین راز

ز من دریاب این حق الیقین باز

چو جانت جوهر است و بحرمائیم

گه این جوهر درونت مینمائیم

درین بحری تو اکنون بازمانده

چو جوهر در صدفها باز مانده

صدف بشکن اگر جوهر تو خواهی

که بیشک بهره زو یابند و شاهی

چو بشکستی صدف جوهر ببینی

چنین کن هان اگر صاحب یقینی

بسی مردند وین جوهر ندیدند

چنین کن هان اگر صاحب یقینی

بسی مردند وین جوهر ندیدند

درون بحر مرده آرمیدند

هر آنکو یافت جوهر همچو ماشد

حقیقت جوهر اسرار لا شد

بصد قرن این چنین جوهر نیابند

بسی جویند خشک و تر نیابند

نه آنست این بیان که کس بداند

یقین منصور دیگر کس نداند

اگرچه من کنون منصور عشقم

حقیقت غرقه اندر نو رعشقم

حقیقت جوهر خودباز دیدم

چو جوهر بود خود را باز دیدم

چوجانت جوهر است اینجا حقیقت

نگر این بحر درغوغا حقیقت

چو جوهر جان بود اینجا به تحقیق

ز جان جان بدیده سر توفیق

رسیده سوی یار و او شده فاش

ز جسم و جان حقیقت دید نقاش

حقیقت دید جان دیدار یار است

در اینجا دیدن جانان بکار است

حقیقت دید جان دیدار جانست

در اینجا دید جانان باز دانست

در اینجا بازدید و یار شد او

ز بود خویشتن بیزار شد او

در اینجا یار دید و آشنا شد

عیانی محو کرد و کل خدا شد

خدا شد جان ابا منصور اینجا

خدا منصور را مهجور اینجا

خدا شد کرد او اسرار آفاق

که تا افتاد همچون بود او طاق

خدا شد این زمان منصور در عشق

درون جزو و کل مشهور در عشق

خدا شد این زمان تا بار دیده است

حقیقت خویش برخوردار دیده است

خدا شد در خدائی زد اناالحق

ابا ذرات گفت او راز مطلق

خدا شد تا مکان را بیمکان دید

همه جان بود و خود از جان جان دید

خدا شد تا یکی آمد پدیدار

خدای بیشکی آمد پدیدار

چودرعین خدائی پاکبازیم

حقیقت ما در اینجا پاک بازیم

ز عشق خویشتن خود آفریدیم

جمال خود هر آیینه بدیدیم

بعشق خود زهر آیینه دم دم

نمودم سر عشق خود بآدم

بعشق خویش اینجا درنمودم

نمودم سر عشق خود بآدم

بعشق خویش اینجا در نمودم

درون جمله خود گفت و شنودم

چو در صنعم کنون پیدا در اینجا

یقین کردم چنین غوغا در اینجا

ره عشقم چنین است ار به بینی

همه تلخست اگر صاحب یقینی

فراقم دروصال آمد پدیدار

وصالم عاشق اینجا شد خبردار

حقیقت شرح جان گفتم ترا من

که تا شد سر جان ز اسرار روشن

ندارد نقش جان نقاش بشناس

جمال ماست اینجا فاش بشناس

از این ظلمت که تن خوانند بگریز

بنور ذات حق خود را در آویز

ازین ظلمت که تن خوانند برون آی

همه ذرات ما را رهنمون آی

از این ظلمت اگر آئی برون تو

ابا ما گردی اینجا خاک و خون تو

چو تن دیدی وجان بشناختی باز

تنت در سوی جان انداختی باز

تن اینجا ظلمت و جانت ز نوراست

نفور است این تن وجان کل حضور است

حضور جان طلب نی ظلمت تن

که جان آمد حقیقت نور روشن

چو نور افروزد اینجا صبحگاهان

نظر میکن تو در خورشید تابان

نه چندانی که چونخور میبرآید

کجا ظلمت در اینجاگه نماید

نماید هیچ ظلمت نزد خورشید

حقیقت محو گردد سایه جاوید

چو خورشید عیان آید پدیدار

حقیقت سایه گردد ناپدیدار

حقیقت سایهٔ صورت برافتد

نقاب از روی منصورت برافتد

تو از جانان بیابی راز منصور

یکی گردی بکل نور علی نور

اگر این سر بدانی بایزیدی

از این اسرارها هل من مزیدی

حقیقت در خدائی رهبری تو

هم از کون و مکانت بگذری تو

مرا پایت یکی گردد باسرار

ترا اسرار ما آید پدیدار

سراپایت یکی گردد چو فرموک

چو مردان ترک گیری پنبهٔ دوک

سراپایت یکی گردد چو خورشید

بمانی تو ز ذات اینجا تو جاوید

سراپایت یکی گردد چو ماهی

زنی بر هفت گردون پایگاهی

سراپایت یکی گردد ز بینش

تو باشی مغز کل آفرینش

سراپایت یکی گردد چو من پاک

نماند هیچ نار و آب با خاک

سراپایت یکی باشد به هر چار

بوصل خود بوند ایشان گرفتار

سراپایت یکی باشد نهانی

تو باشی بود خود اما چه دانی

چو در یکی جمال خود بدیدی

چو ما اینجا وصال خود بدیدی

چو در یکی تو باشی خود یقین دان

تو بود خویش از ما بیشکی دان

یکی دانست بود ما همه را

نهاده در درونه دمدمه را

چو شور است آنکه خود را راست کردم

بدار عشق خود را راست کردم

چه شور است اینکه درجانها فکندیم

که در هر قطره طوفانها فکندیم

چه شور است آن که این فانیست بنگر

بجز ما جسم و جانت نیست بنگر

بعشق خویش شور انگیز خویشم

حیققت نیک و بد یکیست پیشم

چو یکسانست پیشم نیک یا بد

هر آنچیزی که کردم کردهام خود

یکی جانم گهی جسم و گهی دل

مرا مقصود هر چیز است حاصل

چو مقصود من اینجا ذات آمد

یکی ذاتم که این آیات آمد

بیان این معانی کرد آگاه

صفات ذات پاکم قل هوالله

منم در قل هو الله راز دیده

در اینجا گه هوالله باز دیده

منم در قل هوالله راز گفته

اناالحق در عیانم باز گفته

چو ذاتم قل هوالله است بنگر

نمود من هوالله است بنگر

نموم از هوالله است پیدا

عیانم قل هوالله است پیدا

یکی ذاتست کاین راز است بیچون

که من گفتم ابا تو بیچه و چون

چو جان از نور من در روشنائی است

درآ در عاقبت دیدخدائی است

چو جان از نور من در قربت آمد

از آن درحضرت و در غربت آمد

گهی گردد فلک گه مهر و گه ماه

گهی باشد زمین گه کوه و گه کاه

گهی نور است و گاهی عین ظلمت

گهی دریاست گاهی عز و قربت

گهی جان و دل آید گه بود جان

دل وجان شد یقین امروز جانان

منم جانان یقین اینست رازم

ز هر نوعی یقینت گفته بازم

منم جانان تو کاینجا بدیدم

ترا اسمای اعظم بایزیدم

منم جانان تو از جان آگاه

بکردستم ز جان و دل مرا خواه

دمی زد بعد از آن خاموش گشته

ز عشق ذات خود بیهوش گشته

چنان بیهوش و باهوشی از آن داشت

که بیشک در صور کون و مکان داشت

چنان در قربت او راه دیده

دراینجاگه جمال شاه دیده

در اینجا در برون و دردرون راز

که اینجا آمده در عشق شهباز

دمی دیگر بزد پس گفت الله

اناالحق گفت و دیگر قل هوالله

بخواند و کرد خوداندر دمیدش

جوابی داد بیشک بایزیدش

بدو گفتا چرا خاموش گشتی

چو من اینجا عجب مدهوش گشتی

چنان خواهم که با من راز گوئی

سؤالم در شریعت بازگوئی

بپرس آنچه ندانی تا بگویم

دوای دردت اینجاگه بجویم

دمی کین جایگه از عمر مانده است

بصورت لیک دایم جان بمانده است

سؤالی کن ز وحدت گر توانی

تو منگر سوی کثرت گر توانی

همه ذرات خود را دان تو کثرت

ز کثرت در گذر شو سوی وحدت

که در حضرت بیابی آنچه خواهی

ترا بخشد کمال پادشاهی

هر آنکو سوی دنیا باز ماند

ز کثرت هر کجا اوراز داند

همه دنیا پر از کثرت نمودم

درین کثرت یقین وحدت نمودم

کسانی چند کثرت راز وحدت

یکی دانند در اسرار قربت

ولیکن صاحب شرع اندر اینجا

توئی گفتست اصل و فرع اینجا

حقیقت اصل اینجا بهتر آمد

حقیقت شرع اینجا برتر آمد

از آن گفتم که فرع صورت خود

چو مردان دیدهام در راه جان بد

بد از خود دور کردم تا بدانند

کنون در عشق فردم تا بدانند

بد و نیکم کنون یکسانست در عشق

کنون اسرار مادرجانست در عشق

ز کثرت درگذر وحدت نظر کن

نظر اینجا سوی صاحب خبر کن

همه دنیا بیک جو زر نیرزد

چو یک جوزر که خاکستر نیرزد

چو دنیا نزد من چون برگ کاهست

مرا دنیا حقیقت عذر خواه است

درین دنیا نمانم تا بدانی

که من بودم همه راز نهانی

درین دنیاست بیشک عاشقان را

که بیشک صورتی بیند آن را

در این دنیاست دیدار خدائی

اگر نبود چو منصورت جدائی

در این دنیاست بیشک شور و غوغا

حقیقت گفتن بیهوده پیدا

ز پر گفتست اندر دار دنیا

نیرزد نزد عاشق یار دنیا

بیک ارزن که دنیا ارزنی هست

بنزد عقل کین دنیا زنی هست

تو این دنیا زنی دان ای برادر

یقین چون ارزنی دان ای برادر

همه دنیا کف خاکست بنگر

چه غم چون حضرت پاکست بنگر

حقیقت درگه پروردگار است

مرین دنیا اگرچه رهگذار است

چو مردان زن قدم در آشنائی

که باشد آشنائی روشنائی

چو گشتی آشنای یار اینجا

تو منگر برجفای یار اینجا

حقیقت برجفای او وفایست

وفای تو یقین عین لقایست

اگر می واصلی خواهی در اینجا

که بگشاید ترا بیشک در اینجا

دمی اینجا قدم بی او مزن تو

وگر بی او زنی باشی چو زن تو

زنی باشد که او خود دم زند باز

کجا گردد چو مردان او سرافراز

سرافرازی عالم مرد دارد

عیان عشق صاحب درد دارد

هر آنکو درد دارد اندرین دار

درونت درد او گیرد بیکبار

چو در دردت یقین در ما نماید

از اول جان و دل شیدا نماید

ز درد عشق اگر جانت خبر یافت

همه در یک حقیقت در نظر یافت

همه مردان ز درد اوست دایم

برون جسته چو مغز از پوست دایم

ز درد اینجا شوند از خویش بیزار

نماند تن بماند جان و دیدار

حقیقت بایزیدا دردداری

ترا گویم که جان خرد داری

نکو بشنو تو و باطن سخنگوی

که بودم بیشکی اندر سخن گوی

در نموداری سر توحید حقیقت

حقیقت بایزید آن لحظه بگریست

بدو گفتا چو تو ای جان و دل کیست؟

بجز تو کیست اینجا تا به بینم

بجز تو کس نه بد صاحب یقینم

بجز تو نیست اینجا در خیالم

زهی جان دلم اندر وصالم

بجز تو نیست اینجا رهبر من

توئی چرخ فلک ساز ره من

تودارم این زمان و کس ندارم

بجز تو راه پیش و پس ندارم

کسی کو جز تو بینم دیده دوزم

ز سر تا پای در آتش بسوزم

اگر جز تو به بینم اندرین راه

مرا انداز جانا در بن چاه

بجز تو کس نبینم من بعالم

توئی در جسم من اینجا دمادم

ترادارم درون در آشنائی

مرا جان و دلی بین خدائی

ترا دارم دل و جانم ز تو شاد

نیارم جز تو من چیز دگر یاد

توئی جان و جهان جان عالم

که میگوئی مرا سرّ دمادم

دمادم راز من گوئی بخود باز

منم گنجشک و تو هستی چو شهباز

حقیقت بود من بود تو باشد

بجز تو دیدم من از چه باشد

همه جانا توئی دگر هبا شد

ز دیدارت ز دید خود فنا شد

خبر یافت آنکه ازخود باز پرداخت

وجودجان خود بهر تو پرداخت

خبر آن یافت کاینجا باز دیده است

بدید اینجا رخ شهباز دیده است

همه جویای وصل تو در این راه

همه گویای وصل تو درین راه

همه چون ذره و تو عین خورشید

وصالت را همی جویند جاوید

وصالت را همی جویند جانا

نه با تو راز میگویند جانا

تو خورشیدی همه اعما بمانده

بصر رفته سوی دنیا بمانده

کجا اعمی به بیند نور خود باز

کز آن شرحی دهد اینجا خبرباز

تو خورشیدی بجز نورم نه بینی

بجز دیدار منصورم نه بینی

تو خورشیدی بگرد چرخ گردان

کواکب در تومحو و مانده حیران

چو خورشید رخت پیداست امروز

از آن این شور و این غوغاست امروز

از آن ذرات اینجا پای کوبانست

که خورشید رخت امروز تابانست

از آن شور است امروز اندر اینجا

که در نه چرخ هم شور است و غوغا

فلک از شور عشقت گشته گردان

دلش از تف تو مانده است گریان

همه مردان اسرار حقیقت

ترا صاحب گرفتند و رفیقت

شد از جان و بجان اینجا نمانند

ابا تو جز بتو چیزی ندانند

کنون استاده نزد صاحب راز

اگر گوئی کنون گردند جانباز

مریدانم همه از جان غلامت

ترا ناپختگان و مانده خامت

همه خامند نزد پختهٔ عشق

زموری کو نشان از تختهٔ عشق

ز موری گوید اینجا هر کسی باز

مگر یابند از تو رشتهٔ باز

توئی سر رشته و ایشان طلبکار

همی سررشتهشان آور پدیدار

چه باشد گر تو این مشتی گدا را

کنی ازوصلت اینجا آشنا را

مر ایشان را ده اینجا روشنائی

ز ظلمت ده رهی در روشنائی

مرا دانی که ازجانت مریدم

غلام ذاتت ار چه بایزیدم

هر آن چیزی که گفتی مر مرا باز

بدانستم یقین ای صاحب راز

مرادیگر سؤالی ماند از تو

که جان و دل یقین شدمست با تو

چنان خواهم که با من راز گوئی

سؤالم در شریعت باز گوئی

چو من با شرع تو در نار وسوزم

ز نور شرع اینجا برفروزم

مرا ازتو همه نور و حضور است

مرا از تو کنون عین حضور است

حقیقت ازتودیدم مستی یار

حقیقت آئی اندر من پدیدار

حقیقت نیست جز تو صاحب شرع

که میدانی حقیقت شرع از فرع

دل اول چون بگفتی مرمرا باز

ز اصل و فرع اینجا صاحب راز

که جان اصلست اینجا راهبر اوست

حقیقت جان جانت هست پردوست

ز جان کردم حقیقت سیردر خویش

حقیقت جان بود از جشم درویش

بنور جانست زنده هرچه دیدم

من از جان اندرین گفت و شنیدم

یقین جانست دیدارت در اینجا

یقین شد کفر وایمانم در اینجا

درین معنی گه گفتی از عیانم

یکی بوده است اینجا جمله دانم

مرا این لحظه وصل دلگشایت

در اینجا شد حقیقت کلکسایت

حقیقت بایزدت اندر اسرار

ترا داند ترا بیند همه یار

توئی هم اصل و هم فرعی همیشه

حقیقت در یقین شرعی همیشه

ترا شرعست اصل شادکامی

که میخواهی در اینجا نیک نامی

حقیقت شرع میگوید بگویم

یکی نکته بود در گفتگویم

مرا ده از برای خود حقیقت

جوابی خوب در راه شریعت

گرامی انبیا همچون تو بردار

در اینجا آمد از بهرت نمودار

دگر گویم جوابی بهر بیچون

که چون پیداست اینجا هفت گردون

حقیقت آسمان و چرخ و افلاک

ز چه پیداست اندر حقّهٔ خاک

دراین معنی بگو تا چیست خورشید

مرا اینست اینجا گاه امید

چو جانان این همه پیدا نموده است

درون این همه غوغا نموده است

بگو تا سرّ رازت باز دانم

نهانی گفته رازت باز دانم

جواب دادن منصور بایزید را

بدو منصور گفت ای راز دیده

کنون بگشای ای شهباز دیده

ز شرعست این بیان اینجا بگویم

ترا راز نهان اینجا بگویم

حقیقت انبیا این کوست بردار

در اینجا رفت بیشک تا بریار

حقیقت بود عیسی سرافراز

که شد بردارو آنگه شددگر باز

بسوی حضرت بیچون ماهان

بسی اینجا نمودم سرّ و برهان

چو عیسی پایداری کرد با ما

در اینجا گاه آمد فرد با ما

ملامت یافت عیسی از یهودان

که تا شد باز ز اینجا پیش جانان

تو میپرسی که من بدبودم اینجا

ابا او زانکه معبودم در اینجا

نمودی مینمودم در درونش

در اینجا گاه کردم رهنمونش

چو عیسی از وصال ما خبر یافت

بنزد خویش دنیا مختصر یافت

چنان بگذشت عیسی روح کل شد

از آن اینجای با ما عین دل شد

ز جان بگذشت تا دیدار آمد

ابا ما همچنین بردار آمد

چو از دارش فرستادیم جبریل

مر او را بود با ما سرّ انجیل

بسوی حضرت خود راه دادم

مراو را قرب و عزو جاه دادم

حقیقت چون یقین بشناخت ما را

خود اندر راه کل دریافت ما را

کنون عیسی ابر چرخ است چارم

ز شیبش تا به بالا هست طارم

ز شیبش عین بالا هست جنّات

مر او را دادهایم از نفخهٔ ذات

تمامت عین جانانست اینجا

حقیقت در عیان جانست اینجا

ندانی سر این معنی تو بشنو

حقیقت اینست از مولا و حق شو

یقین جانست عیسی شیخ معظم

سوی دنیا رسیده اندر این دم

تو از عیسی و جان اینجاخبر یاب

توئی در چرخ چارم در نظر یاب

چهارت چرخ سوی شیب و بالا

تو اینجا باز مانده در سوی ما

چو عیسی صاحب اسرار ماشد

حقیقت اول اندر دار ما شد

اگرچه بود اینجا پاکباز او

یقین در عشق آمد بی نیاز او

چنانش پاکبازی بود اینجا

که پیشش پاکبازی بود اینجا

چو اندر پاکبازی گشت آگاه

وصال ما در اینجا یافت آن شاه

وصال ما در اینجا یافت تحقیق

ز سوی حضرت ما یافت توفیق

حقیقت بود عیسی صاحب راز

که شد بردار و گفتم با شما باز

چوجان عیسی بیکدم درفکند او

گشاده بیشکی از بند بند او

حقیقت گشت چون من جوهر پاک

بسوی ذات شد از آب و ازخاک

چو در چارم بیک سوزن باستاد

حقیقت بازماند از آتش و باد

درین ره گر بموئی بازمانی

حقیقت ره بذات ما ندانی

کنون عیسی حقیقت بایزید است

که در وی پایدار کل پدید است

تو عیسی سیرتی ای شیخ عالم

نظر کن عین روح الله این دم

تو در چارم بمانی باز مانده

در این عین فنائی باز مانده

تراتا سوزن عیسی فرو بست

از آن ذات تو با آلانه پیوست

اگرچون من برون آیی تو روشن

تو بندی دل در این معنی بسوزن

نمائی هیچ جائی در افق باز

شوی ذات من آنگاهی سرافراز

درین سوزن بماندی شیخ اکنون

کجا بتوان گذشت از هفت گردون

حقیقت من ز عیسی درگذشتم

بساط نیستی اندر گذشتم

در آن عالم که عیسی آن پدید است

در آنجا هفت گردون ناپدید است

در آنجا هیچ نیست وجملگی هست

ولیکن تا شوی اینجایگه پست

در آن عالم قدم زد همچو منصور

از آن از دار کل افتاد او دور

قدم زد آنگهی کون و مکان دید

نمود خود همه پیغمبران دید

در آن حضرت چو دیدم باز اینجا

درون من یکی شد باز اینجا

حقیقت دامگاه لامکان داشت

بمنقار او نمود جان جان داشت

از آن شهباز را پرواز دیدم

نمودخود بجانان باز دیدم

یکی دیدم در آن حضرت طرایق

یقین من بودمش عین حقایق

همه در چنگل شهباز مانده

همه در عشق صاحب راز مانده

چو راز خود مرا شد فاش اینجا

حقیقت من بُدم نقاش اینجا

منم نقاش مر ذاتی که پیداست

حقیقت عین ذراتی که پیداست

همه در دست من گریان و زارند

همه از شوقم اینجا بیقرارند

همه با من سخن گویند اینجا

ز من هم راز من جویند اینجا

نمودم آنچه بنمودم یقینش

از اینجا گه ربودم من یقینش

چو از صورت برونش آوریدم

شود من من در او اینجا پدیدم

حقیقت جهد باید کرد زین راز

که ماند اینجا بیک سوزن یقین باز

بمانی بایزید اینک تو بشناس

منم عیسی تو این مینوش و خوش باش

اگرمانی بیک سوزن بمانده

تو باشی کمتر از یک زن بمانده

حقیقت وزن صاحب شرع آنست

که عین هستی حق جاودانست

حقیقت عین هستی خداوند

نگه میکن که تا چند است در چند

حقیقت آنچه بینی آفرینش

همه پیدا نگر در عین بینش

از اول آسمان بنگر تو درخویش

حقیقت پردهٔ آورده در پیش

دگر عرش و فلک با مهرو با ماه

درون تست و تو خورشید این راه

تو خورشیدی بجان بنگر حقیقت

بما چشمت بود اندر حقیقت

دگر عرشت دل است و دل در اسرار

از این معنی بود اینجا خبردار

توئی چرخ فلک گردان نموده

ز سرّ ذات تو حیران نموده

فلک اینجا توئی تا چند گردی

فلک شاید که گردی در نوردی

ز عرش دل در اینجا گه نظر کن

درون خویش روح الله خبر کن

اگر چه عرش دل آمده درین راه

حقیقت فرش کل آمد درین راه

اگر از عرش اعظم راز جوئی

که عیسی از چهارم باز جوئی

چو عیسی در درون عرش پیداست

حقیقت عکس او بر فرش پیداست

تو عیسی جوی اینجا بازره گرد

که چون عیسی شوی اندر جهان فرد

همه گفتم سخن ای شیخ دانی

توئی چرخ و فلک عرش نهانی

درون تست پیدا گرچه مایم

ترا این رازها بوده است دایم

در این ره همچو عیسی باش آزاد

ز عشق دوست ده هان جمله بر باد

چو عیسی زنده میرای زنده دل پاک

که تا چون خر نمانی در گل و خاک

چو عیسی گر شوی از خویش بیزار

بمانی زنده دل در حضرت یار

بنور عشق گر عیسی به بینی

ز دید او یقین مولا به بینی

ز عیسی گر خبرداری خبردار

ترا چون او بباید رفت ناچار

خریدار جواهر بایزید است

که اسرار خدائی را بدیده است

خریدار است اینجا جوهر ذات

بدو نازان حقیقت جمله ذرات

حقیقت بایزیدم بازمانده

عجایب مانده اندر راز مانده

سؤال کودکانه کردی از من

ترا اسرار گفتم جمله روشن

اگر عیسی صفت آئی تو بردار

کنم بردارت اینجا از نمودار

اگر بردار ما آیی زمانی

ترا بردار بنمایم عیانی

اگر بردار آیی از دل پاک

چو عیسی جان شود در جسم تو پاک

چو عیسی جان شوی در عالم کل

تو باشی در یقین روح الله کل

منم امروز اندر پایداری

چو عیسی زمان در بیقراری

وصال اندر فراقم دست داده

مرا دلدار جام مست داده

چنان از جام معنی مست گشتم

که در ذات خدا پیوست گشتم

مرا دلدار جامی داد امروز

ز دستش خوردم آن جام دلفروز

حقیقت انبیا و اولیایم

ابا روح الله اینجا آشنایم

خدائی دارم اینجا در یقین من

از آنم در دو عالم پیش بین من

از آنم در حقیقت پیشوائی

که دارم در همه عین خدائی

خدائی یافتم اینجا نهانی

دگر اسرار و انوار معانی

اناالحق یافتم از راز خود باز

منم اینجا حقیقت هم سرافراز

سرافرازم میان عاشقان من

خبر دارم حقیقت واصلان من

ز جانان برخورید امروز اینجا

حقیقت رهبرند امروز اینجا

وصال امروز عین الناس دارند

همه در سوی نور ما شتابند

در اسرار گفتن منصور بر سر دار

چو منصورم حقیقت عین نورم

در اینجا جملگی من نار و نورم

چو منصورم حقیقت عین روحم

در اینجا جملگی فتح و فتوحم

منم منصور اینجا جان جمله

ز چرخ عرش من تابان جمله

منم منصور کاینجا جان دمیدم

درون جملگی من پروریدم

بمیرانم همه از عشق و از راز

وگر زنده کنم من جمله را باز

نداند کس که بیچون و چگونم

همه اینجا بذاتم رهنمونم

حقیقت لامکان اندر صفاتم

خدایم در حقیقت کل ذاتم

صفات ذاتم آمد قل هوالله

حقیقت بایزیدا کو سوی الله

ز سبحانی حقیقت دم ز دستی

بترس ازخوف این دم دم ز دستی

مترس ار مرد راه عاشقانی

همین دم زن ز اسرار و معانی

یقین منصور دان بیشک خداوند

که با ذاتست اینجا گاه پیوند

کسی دیگر تو این اسرار منمای

همین دم میون ازوصلم بیاسای

خدایم این زمان درعین صورت

شده ازمن همه عین کدورت

همه اینجا حقیقت هست الله

منم پیدا کدام از راز آگاه

چنین دان بایزید امروز اینجا

منم با جان جان پیروز اینجا

کنون وقت گذشتن آمد اینجا

که گردانی فنا ما را تو شیخا

فنای خویش میبینم بقایم

بقایم هست کل عین لقایم

منم منصور و جانم گشت جانان

نموده ازحقیقت راه با جانان

منم منصور کل از خویش بیزار

نخواهم هیچ چیزی جز رخ یار

منم منصور با جانان سخنگوی

همه با من شده در کل سخنگوی

یقین ای شیخ جمله ذات بینم

بذات او همه ذرات بینم

فنا خواهد شدن صورت درین راه

که خود جانست بیشک خود یقین شاه

کنون ای شیخ وین اسرار خواندم

ترا درهای معنی برفشاندم

خلایق جمله حیرانند و گویان

همه وصل منند اینجای جویان

چو وصلم هر کسی کاینجا نخواهد

حقیقت زود در نزد من آمد

همه ای دوستان اکنون درآیید

نمود خویشتن بر ما نمائید

درآئید آنگه از جانی خبردار

حقیقت دید دیدار است هم یار

کجا پیدا که دم اینجا زدستید

جمال ما پیاپی هان ز دستید

سخن گفتن شیخ جنید و شیخ کبیر در کار منصور

جنید راهبر سلطان عشاق

که آمد در حقیقت بیشکی طاق

بر شیخ کبیر استاده بُد او

همه دیده بر اوبنهاده بود او

چنان در ذوق بود از سر جانان

ولی استاده بد در عشق پنهان

از اول تا بآخر بر سردار

جنید پاک از بودش خبردار

خبر بودش ازو در حضرت شاه

وی استاده پیش خورشید درگاه

یقین چون شیخ معنی دید اینجا

که کل میگفت از توحید اینجا

بپرسیدش ز سرّ و راز منصور

سوی شیخ کبیر آن شاه مشهور

چنین گفتا که ای شیخ جهان بین

درین حالت کنون صاحبقران بین

عجب مردی که چون او من ندیدم

چنین مردی و نه ازکس شنیدم

عجب رازیست امروز آشکارا

بگو تا چیست با من سر تو یارا

چگونه بینی اور ا بر سر دار

اناالحق میزند هر دم ز گفتار

ز زندان تا بدینجا آوردیم

بسوی دار او را برکشیدم

قصاص شرع راندیمش حقیقت

که تا یک دم زند اندر شریعت

چنان آویخته اینجای مطلق

دم کل میزند اندر اناالحق

دم کل میزند اینجا چو ما او

حقیقت بس بلند این گفت دین گو

اناالحق میزند با پیر معنی

چگونه این زمان تدبیر معنی

حقیقت آنچه گوئی آن کنم من

مرا ای شیخ دین بی گوی روشن

شریعت عالیست اینجا حقیقت

نگنجد هیچ در عین شریعت

شریعت غالب آمد نزد عشاق

فکنده دمدمه در کل آفاق

قدم از شرع این بیرون نهاده است

ندانم سر این تا چون فتاده است

برون از شرع میگوید سخن باز

بچشم جان نموده است این یقین باز

سخن اینجا بلند آورد دمدم

که من دمدم یقین هستم زآدم

سخن کین گفت این دم در ره شرع

حقیقت دانم اینجا ز آن سخن فرع

حقیقت کافر است این مرد اینجا

که پیدا شد حقیقت شور و غوغا

دگر کردیم اینجا گاه بردار

مگر باشد ز سرّ ما خبردار

دو دست او در اینجا گه ببریم

که او خر مهره است و ما چو درّیم

بباید دست او اینجا بریدن

نباید این سخن از وی شنیدن

زبانش هم بباید کرد بیرون

که تا خامش شود چون مانده درخون

چه میگوئی حقیقت شیخ عالم

بگو تا چون کنیم از شرع این دم

جواب دادن شیخ کبیر مر شیخ جنید (قس) را

جوابش داد شیخ جمله عشاق

که همچون او نه بینی گرد آفاق

وجود او کجا در دهر باشد

که مثل ذات او دیگر نباشد

چو این دیگر نیاید در جهان باز

که این نامی است در عالم سرافراز

من او رادانم اینجا کس نداند

نمود اوبجز من کس نداند

من اورا دانم اینجا سرّ بیچون

که بنموده است رخ در بیچه و چون

کمال وصل دارد در دل و جان

حقیقت جان او بوده است جانان

نمود بود خود را مینماید

در عشاق اینجا میگشاید

در عشاق او خواهد گشودن

وصال عشق او خواهد نمودن

بگفت وهم بگوید او بسی راز

درآخر او بود در عشق سرباز

ورا اینجا جمال دوست پیدا

چنان کاینجا جلال اوست پیدا

حقیقت آمده است او بر سردار

که مستان را کند از خواب بیدار

جنید راهبر می پیر را هم

معایینه یقین دیدار شاهم

نهانی در همه آفاق مشهور

منم امروز و ذاتم سر منصور

سفرها کردهام با او بسی من

ازو اسرار دیدم جمله روشن

بسی اسرار ازو دیدستم اینجا

وصال او خریدستم من اینجا

من از وی دیدهام کل پایداری

که او بوده است اینجا پایداری

اگر من قصهها گویم ازو باز

سخن بسیار باشد ای سرافراز

حقیقت دان تو مر منصور واصل

در او مقصودها کلی بحاصل

همه مقصود خود دیده است اینجا

یقین معبود خود دیده است اینجا

همه مقصود او بود اینکه امروز

کند مر یادگاری این دل افروز

درین گفتار میبینم کنونش

خدا دانم خدا را رهنمونش

خدا دانم خدائی صورت او را

یقین اویست میبین صورت او را

جنیدا این زمان تو پیر راهی

بمعنی برتر از مائی و ماهی

منت گفتم رموزی تا بدانی

کنون تو صاحب شرع و بیانی

اگر خواهی قصاص شرع ران تو

که میخواهی چنین شاه جهان تو

مرا از پیش گفت او راز خود باز

مرا بنمود او انجام وآغاز

ریاضت یافته این شرع دیده

حقیقت اصل نیز و فرع دیده

وصول شرع دیده در نهانی

ولی میخواهد او صاحبقرانی

چه شبها اندرین بحر شریعت

بکرده نوش این رمز حقیقت

بچشم خویش دیدم سوی دریا

که یک شب در یقین این شاه بینا

بهندستان من و او یار بودیم

من و او صاحب اسرار بودیم

راز گفتن شیخ کبیر پاسخ جنید از کار منصور

حقیقت از شب اندر کشتی این راز

مرا میگفت نزد آن کسان باز

من ای شیخا حقیقت چون خدایم

یقین گشتی جهان را رهنمایم

خدایم من که در کون و مکانم

بدان شیخا که برتر ز آسمانم

خدایم من نشسته سوی کشتی

در این اسرار شیخا چون گذشتی

فلک را با ملک در سوی دریا

من امشب دیدهام در خویش پیدا

همه از من پدیدارند امشب

ز من بیشک خریدارند امشب

همه در من من اندر خود نشسته

مهار عشق را بر جمله بسته

بدستم آسمانها و زمین است

مرا خورشید در مهر نگین است

مرا پیوسته اینجا آشنائی است

ابا ذراتم اینجاگه خدائی است

به بین شیخا درون بحر هستی

مرا اینجا خدایم در پرستی

حقیقت کافرم هم بت پرستم

حقیقت جوهری در بحر هستم

من اینجا بر سر کشتی اسرار

درون بحر هستم درّ شهوار

تودانی شیخ بنگر در بُن بحر

نظر کن درّ مابین اندر این قعر

نظر کن در من و بنگر در اینجا

حققت در ما را جوهر اینجا

همه ذراتاند از من پدیدار

منم در وصل خود خود را خریدار

خدای برّ و بحر جمله گانم

محیط جملهٔ کون و مکانم

چه باشد نزد من دیدار عقبی

منم اسرار وآن بر جمله مولا

درون جمله اینجا راز بینم

کجا در دار خود را باز بینم

کجا یابم حقیقت دار خود باز

که تا بردار خود گردم سرافراز

عجب ماندم در آن شب کو چنین گفت

در اسرار آن شب این چنین سفت

که بنگر هان چو تو شیخ کبیری

بمانده در کف صورت اسیری

مرا هم صورتست وذات و معنی

منم پیوسته در آیات و معنی

جلالم در جلالم بحر مانده

بسی دربحر خود کشتی برانده

کنون از بحر خواهم رفت بیرون

نمایم راز اینجا بیچه و چون

درین بحر فنا بودم گرفتار

دو روزی با تو در دریای اسرار

کنون شیخا چو وقت رفتن آمد

مرا اسرار با تو گفتن آمد

برون خواهم شدن دراندرونم

تمات بحریان راه نمونم

تو شیخا دل ابا ماراست میدار

که ما را باز بینی بر سر دار

در آن روزی که در بغداد آیی

ابا ما یک دمی دل شاد آیی

مرا آن روز بینی خوار و خسته

طناب ذُل اندر دست بسته

مرا آن روز یابی شاه عالم

مرا آن لحظه یاب آگاه عالم

چنین خواهد بدن گر باز بینی

مرادر عشق صاحب راز بینی

تو شیخا این زمان از ما نهانی

که مادانیم راز و تو ندانی

درین ره گرچه بیشک واصلانند

نه هر کس اصل کل اینجا بدانند

همانکس وصل یابد همچو من باز

که گردد سوی دریای فنا باز

بدریای فنا خواهم شدن من

بجوهر کل خدا خواهم بدن من

بدریای فنا خواهم شدن کل

که تا یابی چو ما در عین آن ذل

در این دریا کنون رفتیم و گفتیم

حقیقت را ز رخ را در نهفتیم

خدایم چند گویم من خدایم

حقیقت بیزوال و در بقایم

مگو ای ابله دیوانه این راز

وگرنه لایقی بر نفت و براز

نکوهش کردن جاهل منصور را

یکی ز آن جمع نادان بوددر حال

بنادانی زبان بگشاد در قال

که کم گو ای فضول هرزه گو تو

حقیقت این دگر اینجا مگو تو

مگو این کفر ای بیدین کافر

که هم کوری تو اینجاگاه و هم کر

ترا کی زیبد این گفتاروین راز

که گبران مینگویند این سخن باز

تو بیشک کمترین کافرانی

که چیزی گفته او میندانی

کنون باید ترا کشتن در اینجا

ز همراهی تو برگشتن در اینجا

نباید گفتنت این راز گفتن

دگر این کفر اینجا بازگفتن

توئی اینجا حقیقت همچو بردار

کجا از سرّ او باشی خبردار

دمادم گوئی اینجا گه خدایم

اگر هستی خدا رازی نمایم

اگر هستی خدا امشب در اینجا

فرو شو این زمان در سوی دریا

وگرنه تن زن و خاموش بنشین

تو اکنون از کجا گفتن این

تمامت انبیا این سر نگفتند

چنین کفر از یقین ظاهر نگفتند

تو میگوئی و بیشرمی نداری

که هم دیوانه و هم بیقراری

مگر دیوانهٔ امشب حقیقت

که آشفتست اینجاگه طبیعت

اگر دیوانهٔ زنجیر دارم

برای به شدن تدبیر دارم

کنم اینجا شفایت من تو بی ذل

که از بیگانگی گردی تو غافل

دگر هرگز نگوئی کفر مطلق

که اینجا گه خدایم من اناالحق

اناالحق می مگو ای شاه آخر

هوالحق گوی واز این کفر بگذر

تو مرد نفسی و مرد هوائی

کجا این جایگه مرد خدائی

تو زخم این خوری آخر حقیقت

که گفتی این سخنهای طبیعت

جواب دادن منصور مدعی را

بخندید آن زمان منصور و این گفت

که نتوانی به کُل خورشید بنهفت

منم خورشید و توذرات مائی

کجادرعین این آیات مائی

مرا زیبد که درکشتی و دریا

کنم اسرار خود این لحظه پیدا

مرا زیبد که اکنون اندر این بحر

روم نزد شما من اندرین بحر

بسی بیهوده گفتی اندر اینجا

بحل کردم ترا ای جام شیدا

توانم امشب اینجاگاه جانت

کنم محو و بمانم در نهانت

اگر نه شیخ اینجا گاه بودی

یقین منصور تو با او نمودی

یقین شیخا که من ازواصلانم

نه همچون این خزان و جاهلانم

کنون بد رود باش ای شیخ باداد

که تا با هم رسیم از سوی بغداد

مرا وصلی است شیخا باز دانی

به بغداد آنگه آن راز نهانی

بچشم خویش بینی شیخ آن دم

که تو منصور بینی اندر آن دم

بپا برخاست آن شوریدهٔ مست

میان خویشتن محکم فرو بست

بشد او تا لب کشتی و گفتا

مرا ای شیخ اعیانست پیدا

مرا اعیانست پیدا تا بدانی

نمود ما کنون یکتا بمانی

کنون خواهم شدن تا دید جانان

درون قعر در توحید جانان

در این بحر معانی غوطه آرم

نهان خواهم شد آن کو پایدارم

تو شیخ این نکته از ما بشنو اکنون

که تا من بازگویم بیچه و چون

در آن روزی که من خواهم ز شیراز

ترا در نزد خود ای صاحب راز

چو آئی و به بینی راز داری

کنی با ما زمانی پایداری

کنون ای شیخ اینجا غافلانند

کجا اسرار ما اینجا بدانند

کنون ای شیخ اینان عاقلانند

کجا اسرار ما اینجا بدانند

ز بهر عزت تو ای سر افراز

بماندم من در این گفتارها باز

ولیکن صبر دارم در حضورم

ز اسم من به بین اسم صبورم

صبوری پیشهٔ منصور آمد

از آن پیوسته غرق نور آمد

صبورم در همه آفاق گفته

میان سالکانم طاق گفته

صبورم بیزمان در کایناتم

بصورت ز آنکه معنی جمله ذاتم

کنون ذاتم که جانم یار گشته

ز سرّ عشق برخوردار گشته

کنون ذاتم که آگاهم ز اسرار

مرا جایست دمدم بر سردار

کنون یارم که آگاهم ز خورشید

که ذات ماست روشن مانده جاوید

کنون چون یار در جانست ما را

چو خورشید است جانانست ما را

کنون چون یار میگوید مراراز

یکی معنی بگویم هان بتو باز

در امشب سرّ ما بنگر یقین تو

درون جان و دل شو پیش بین تو

در امشب آنچه گویم گیر در یاد

که معلومت کنم در ملک بغداد

حقیقت دار و شرع فرع بگذار

بجز حق اصل و فرع شرع بگذار

چو از صورت گذشتی نیست تاوان

که خورشید یقین یکیست تابان

ریاضتها بسی اینجا کشیدی

چو من هم صحبت دیگر ندیدی

ابا تودم زدم کل از شریعت

ز هر رازی نمودم دید دیدت

در این معنی که میگوم بسنجی

ازین نقد گهر باید نرنجی

تو شیخا کل ز من واصل شد و جان

تو خود زین معنی اینجاگه مرنجان

تو اکنون واصل منصور هستی

که همچون دیگران بت می پرستی

نه همچون دیگران ای شیخ اکبر

توئی هم پیشوای دین و مهتر

تو اکنون پیشوای سالکانی

حقیقت هم خدای سالکانی

وصول واصلانی راز گوئی

وطن در مسکن شیراز جوئی

کنون دانی که کل منصور باشد

در این گفتارها معذور باشد

چو منصور است در جانت نظر کن

دل و جانت ز راز ما خبر کن

کنون تا این دمت من یار بودم

ترامن صاحب اسرار بودم

ترا معلوم کردم از ریاضت

ببخشیدم ترا عین هدایت

کنون چون از سلوک راه معنی

ترا کردم یقین آگاه معنی

ترا بخشیدم اینجا کل کرامات

رسانیدم ترا سوی مقامات

مقاماتی که توداری در امروز

کجا بیند بخود چرخ دلفروز

چو تو شاهی دگر بر تخت اسرار

که هستی در جهان جان نمودار

نه بیند چشم عالم تا بآخر

چو تو دیگر یقین ای قطب ظاهر

تو قطب عالمی و شاه عشاق

فکنده زمزمه در کل آفاق

تو قطب جملهٔ کون و مکانی

ز کون این لحظه در کون و مکانی

تو میدانی که یار تو که باشد

حقیقت غمگسار تو که باشد

چو بودم غمگسارت تا باکنون

کنون از پرده خواهم رفت بیرون

کنون از پرده خواهم رفت بر در

تو در پرده نشین اکنون و برخور

من از پرده کنون بیزارم اینجا

که بیشک صاحب اسرارم اینجا

مرا این پرده اکنون گشت پاره

چنین تقدیر بد بهر نظاره

کنون ای شیخ در عین الیقین باش

چو مردان هر زماین پیش بین باش

دمی بی یاد ما اینجامزن تو

حقیقت مرد باش اینجا نه زن تو

که ما از اصل فطرت دوستانیم

بصورت هر دو اندر بوستانیم

چو ما در اصل کل هستیم ما ذات

کنون ذاتیم مادر عین ذرات

در اینجان آن ما بوده است پیدا

تو میدانی حقیقت شیخ دانا

توئی اکنون و من من هم تو باشم

به هرجائی که باشی با تو باشم

وفاداری کن آن روزی که دانی

مرا مگذار ضایع تا توانی

قدم رنجه کن اندر سوی بغداد

مرا بنگر تو اندر کوی بغداد

که قدرت دوستی صورت اینست

وگرنه کل ترا عین الیقین است

کنون عین الیقین داری در اینجا

مرا مگذار ضایع شیخ دانا

از آن تکرار میگویم دمادم

که تو داری حقیقت کل در آدم

چه گویم وصف تو تو بیش از آنی

که چون من توحقیقت جان جانی

حقیقت فرع ما اینست ای یار

که من خواهم شدن اندر سردار

تو صورت گوشدار و عین تقوی

که در وی نام قطبی سوی دنیا

حقیقت آخرت زان تو باشد

که این منصور قربان تو باشد

منت قربان را هم شیخ بیچون

که میریزم بپای دارتو خون

بریزم خون خود قربان راهت

نیندیشم ز جان عذر خواهت

منم اکنون شده در سوی بغداد

کنون بدرود باش و دار بریاد

بگفت این و فرو رفت او بدریا

فتاد اندر میان بحر غوغا

عجب آشوب اندر موجها زد

عجب کشتی ما بر فوجها زد

همه نزدیک ما اینجا دویدند

حقیقت جملگی عذر آوریدند

که ای شیخ جهان آخر دعائی

که جز تو نیست ما را پیشوائی

چه سر بود این چنین اسرار امشب

که اینخاکست بردیدار امشب

چنین شوری که اندر بحر افتاد

تو گوئی کشتی اندر قعر افتاد

کدامست این بزرگ و از کجا بود

ورا اینعزم بر سوی کجا بود

من این لحظه چو دیدم آنچنان راز

خدا راگفتم ای دانای هر راز

تو راز جملگی پیوسته دانی

که از غرقاب ما را وارهانی

رهانیدن کسی دیگر نداند

کسی دیگر بذات تو نداند

تو بیچونی و میدانی یقین راز

بدار این قوم بنده را زبان باز

تو ای منصور اکنون یاریی ده

مرا از راز برخورداریی ده

نگفته بودم ای جان این سخن من

که شد آن شب مثال روز روشن

تو گوئی بود آن شب صبحگاهی

همه عالم پر ازنور آلهی

چنین ز این مرد دیدم راز اینجا

دگر امروز دیگر باز اینجا

حقیقت این بزرگ پاکباز است

ز معنی و ز صورت بینیاز است

در این معنی که اودیده است گفتم

بچشم سر ازو اکنون شنفتم

همان دم کاندر آن دریای اعظم

همی زد میزند اینجا همان دم

هماندم میزند در پاکبازی

که دارد قرب ذات بینیازی

دم کل میزند آگاه گشته

سراپایش همه الله گشته

سراپایش همه ذرات گشته

همیشه در میان آیات گشته

سراپایش همه ذرات باشد

همه سر رشتهٔ هر ذات باشد

چو میداند زبان جمله این را

زبان اوست در عین الیقین را

یقین صرف دارد در معانی

که بیچونست در صاحبقرانی

من این دید دگر بسیار دیدم

ولیکن در یکی دلدار دیدم

جنید اینست بیشک عین دلدار

دگر او را در این معنی مپندار

که دارد هیچ آرامی دراینعام

وصال دوست دارد در سر انجام

مرانجامش چنین حرفست بردار

ز کون و ازمکان خود خبردار

رسیده است این زمان در اصل جانان

یقین داری یقین ازوصل جانان

چو وصل او را در اینجا منکشف شد

دل و جانش بجان متصف شد

چو جانش متصف شد گشت جانان

وز آن پیدائی آمد راز پنهان

بصورت لیک جانست او در اسرار

ز اسرار است او اینجا خبردار

کنون اینجاجنید پاک دین تو

درین رویت جمال او به بین تو

که روی او یقین فر الهی است

ورا در کل کمال پادشاهی است

کمال پادشاهی پر جبینش

گواهی میدهد عین الیقینش

گواهی میدهد بروی دل وجان

مرا بیشک که او رازاست و جانان

گواهی میدهد جانم باقرار

که این سرّ خدایست و نمودار

گواهی میدهد جانم ز معنی

که هست این مرد کل دیدار مولا

جواب دادن شیخ جنید شیخ کبیر را

جنید راهبر گفت ای جهان بین

توئی در عصر ماراز عیان بین

جهان جان و دریای معانی

حقیقت جوهر دریای کانی

تو دادن آنچه ما اینجا نداریم

نهادی همچو تو پیدا نداریم

تو هستی قطب عالم اندر آفاق

حقیقت اوفتادستی تو خود طاق

بدین معنی که دیدستی ز منصور

بیانی گویمت میدار معذور

کنون در ملک عالم کن نظر باز

مشایخ چند هستند ای سرافراز

حقیقت انبیا بسیار بودند

حقیقت مؤمن دیدار بودند

همه واصل بُدند و کار دیده

در اینجا گه جمال یار دیده

همه در وصل خود صورت نگهدار

ز بهر دعوت ایشان نمودار

در اینجا آمدند از کارسازی

خدا بخشید هر یک سرفرازی

چو ایشان سرفراز راه بودند

ز بهر دعوتت آگاه بودند

نگفته هیچکس اینجا اناالحق

حقیقت جمله حق گفتند مطلق

همی دانیم ما ز اسرار اینجا

که نور اوست کل مشهور اینجا

همه دیدار جانانست دانیم

یقین خورشید تابانست دانیم

چو خورشید است او در نور اینجا

که نور اوست کل مشهور اینجا

محمد آفتاب و ما ستاره

یقین دعوتش عالم نظاره

کجا چون او دگر آید حقیقت

که مانندش بود اندر طریقت

که او سرخیل ما و پادشاهست

گدایانیم ما او پادشاه است

چو او شاهیست اندر لامکانی

ورا بُد جمله اسرار و معانی

نگفت این سرّ ودعوت کرد اینجا

از آنکه بود صاحبدرد اینجا

بدعوت یافت اینجا نعمت و ناز

میان انبیا آمد سرافراز

بدعوت شرع کرد اینجای بنیاد

که تا ناید ابر ذرات بیداد

سعادت مرورا بخشیده بد حق

در اینجا او بگفتهٔ بد اناالحق

اگر حق است حق در جمله راز است

حقیقت را همیشه چشمم باز است

ز بهر امر معروفست اینجا

که منکر نهی معروفست اینجا

هر آنکویی ادب آمد درین راه

سزای او دهد اینجایگه شاه

ادب داران ما اینجا بسی بین

به پیوسته همه با صاحب دین

شریعت بهر این بنهاد احمد

که تا پیدا نماید نیک از بد

چو نیکی همچوروز و شب بدآمد

مثل گوئی از این معنی تب آمد

چو میدانم که در شرع جهاندار

حقیقت گفت بد کردیم بردار

ورا زیرا که تا اهل جهان کل

ورا اینجا همی بینند و از دل

دگر کس مینگوید آنچه او گفت

که او بیشک درون خاک و خون خفت

حقیقت این چنین خواهد بدن راز

که این صورت نخواهد ماند کل باز

ازین ارکانها خارج شود او

حقیقت گفت ما خود بشنود او

نخواهد ماند صورت پایدارش

نباشد وصل اینجا در کنارش

طبایع محو خواهد شد وراهم

نخواهد رفت ازو ناگاه این دم

نخواهد بود اینجا با ادب او

ز روی شرع بد گفتست بد او

در این ساعت که بردار است اینجا

کجا از ما خبر دارست اینجا

حقیقت این زمان چون بیزمانست

نزولش نیز دایم جان جانست

ز اول صورت آخر سرآید

حقیقت پنج روز اینجا برآید

خدادان ملک ملکش مالک آمد

حقیقت کل شئی هالک آمد

خدا پاک و مبرّا از کف خاک

چه نسبت داردآخر خاک باپاک

خدا پاک و منزه در حقیقت

کجا گنجد درین عین طبیعت

منزه آمد از گردون عالم

ولیکن صنع بنماید دمادم

نشاید این حقیقت پیشوائی

کجا او را بود دید خدائی

خدا جان دارد و دیگر ستاند

چو آسان دادم آسان ستاند

تمامت پادشاهان بندهٔ اوست

اگر نه اینچنین دانی نه نیکوست

تو شیخ از اعتقاد پاک مگذر

حقیقت زین بیان امروز برخور

چنان کاول مگو این راز هرگز

بقول مصطفی دین العجایز

نگه میدار گفتش در دل وجان

که عالم صورتت دادست جانان

اگر جانان حقیقت اوست تحقیق

که او دارد یقین در شرع توفیق

کسی کوپای بر بالا نهاده است

ز بالا ناگهی در سر فتاده است

محمد دان و جز ذات محمد

مخوان جز ذات و آیات محمد

محمد حق شناس اینجای منصور

مشو ای شیخ عالم زین سخن دور

محمد دان یقین ذات خداوند

که او آمد حقیقت ذات و پیوند

ز بهر دعوت کل امم بود

به معنی و بصورت محترم بود

نگفت این راز چون منصور سرباز

از آن دانم ورا من صاحب راز

حقیقت هر که آگاهست بروی

بنور شرع چون ماه است از وی

چو او بیشک نماید راه جمله

حقیقت او بود مر شاه جمله

خدا او را چنین عزّ جهان داد

ورا تمکین بر هر دو جهان داد

ابا حق گفت جمله لیک معراج

نهاده بر سر خود آن شب آن تاج

چو او را برگزید و آشنا کرد

میان انبیایش پیشوا کرد

بجز او پیشوادیگر نگیرم

یقین اینست ای شیخ کبیرم

محمد دانم و الله خدا من

محمد را شناسم پیشوا من

مرا او پیشوا و کس نخوانم

بجز او هیچکس دیگر نخواهم

ره حق یافتستم من ازو باز

حقیقت اوبود مر شاه را باز

خبردارم که ما را حق چه داده است

درون جان ما هرچه نهاد است

حقیقت گفت و گنجش یافتستم

بسوی گنج خود بشتافتستم

مرا گنج معانی آشکار است

مرا گفتار او ناپایدار است

حقیقت ذات ذاتم در صفاتم

حقیقت شد یقین چون نور ذاتم

اگر از ذات من ذاتم در اینجا

سراسر عین ذراتم در اینجا

چو او واصل شدست و کارسازم

از آن از گفتن او بینیازم

ره شرع محمد بسپریدم

بحمدالله که همچون بایزیدم

که چون او دید گفتار اناالحق

زند مانند او هر دم اناالحق

بگفت او چنان مغرور افتاد

چراغ وصل او شد کشته در باد

چنان دور است این ساعت زجانان

که ابر آید بر خورشید تابان

ضیا زو رفت ودرتاریکی افتاد

که از اعیان شرع او دور افتاد

ازین گفتارها اوغمزه آمد

ز خورشیدی بسوی ذره آمد

کنون شیخ کبیر و قطب اسرار

رهم شرعست میدان تو ز گفتار

هر آنکو مرد راه و آشنایست

همیشه راز دار مصطفایست

حقیقت سالهابر درگه او

نشستم تاشدستم آگه او

چو من آگاه گشتم از شریعت

حقیقت بود کل عین طریقت

حقیقت در شریعت دان یقین تو

شریعت دان یقین عین الیقین تو

بشرع احمد آور فخر زنهار

که اندر شرع کل یابی تو دلدار

هر آنکو پای در بیرون نهادست

قدم در خاک و او در خون نهاده است

ادب داری چو مردان بایدت کرد

شراب وصل آن دم بایدت خورد

ادب پیش آور اینجا همچو مردان

که دارد دوست اینجاگاه جانان

ادب داران راه او در اینجا

همیشه بودهاند نیکو در اینجا

اگرچه راز جانان بودشان بیش

نگفتند و برفتند با دل ریش

ادب اینجایگه میدار جانا

وگرنه جای بین بردار جانان

بحکم شرع آمد بی ادب او

بدارش کردم از بهر سبب او

سبب اینست بشنو شیخ تحقیق

که تا پیدا بود صدیق و زندیق

اگرچه جمله در تحقیق اویست

بدی بددان و نیکی خود نکویست

ازآن اصلی و فرعی کرده است دوست

که این مغز است بهتر بیشک از پوست

حقیقت اصل شرع احمد آمد

که در اسرار او نیک و بد آمد

وگر کافر بود همچو مسلمان

لکم دین گفت حق در سرّ قرآن

کسانی کاندرین معنی ندانند

ز خود تفسیرها بیهوده خوانند

که این جمله یکی گفتست بیچون

منت گویم بیانی نی دگرگون

همه از کارگاه کردگاریم

همه از سرّ صنعش آشکاریم

همه از او شده پیدا در اینجا

همه از اوست گویا اندر اینجا

کمال قدرت او بیشمار است

همیشه جمله را پروردگاراست

همه از ذات اوست اینجای پیدا

چه پیدا و نهان چه زشت و زیبا

همه از اوست اندر شرع نی او

چنین دان تا بود اسرار نیکو

حقیقت دان تو حق نه آن دیگر

وگر باطل ز قرآن خوان و بنگر

یکی را گفت کافر دیگری دوست

مسلمان خواند و گفت این راه نیکوست

حقیقت فرقها اینجاست بسیار

بود عاقل از این معنی خبردار

از آن یک شمه گفتم شیخ عالم

نیارم زد بنزدیک تو این دم

که میدانم که تو اسرار شاهی

مراسم شاهی و هم جان پناهی

که منصور است مرد رازدیده

نمودی از حقیقت باز دیده

نمودند سروران اینجا نمودند

بیکره بود جانش در ربودند

که دارد ذات کل ورنه نگفتی

دُرِ اسرار اینجاگه نسفتی

اگر بودی حقیقت ذات اینجا

نگفتی نیز با هر ذات اینجا

چو چیزی مرد را اینجا نمودند

بیک ره بود جانش در ربودند

سخن از عشق میگوید نه از عقل

کجا گنجد بنزد عشق از نقل

سخن بیعقل میگوید ز اسرار

شنفتم گفتن او بر سر دار

حقیقت گفت اندر سوی زندان

سخنها او بسی از سرجانان

ولیکن چون نه او درخانه باشد

بنزدم بیشکی دیوانه باشد

سراسر گفت او درعشق پیداست

ولیکن این سخن نی گفتهٔ ماست

نگوئیم این سخن ما نزد هر کس

ترا میگویم این اسرارها بس

عوام الناس یک سر همچو دیوند

ابا بانگ و خروش و باغریوند

وصول ما کجا هرگز بدانند

وگر می ره برند عاجز بمانند

ره وصلست نی راه مجازیست

نیفتادست این راه مجازیست

ره عشقست و دروی رازهاهست

در آن اندیشهٔ او رازها هست

ببازی راست ناید راز گفتن

بر هر کس اناالحق باز گفتن

اگر این مرد راه این کرده باشد

نه همچون دیگران در پرده باشد

حقیقت در رسیده سوی منزل

بود مقصود خود پیوسته حاصل

وصالش جزو و کلی هست داده

بود اینجا نباشد دوست و ساده

نه از دیوانگی میگوید این راز

که منصور از برابر داد آواز

که ای شیخ کبیر وعالم کل

ترا دانم حقیقت آدم کل

کجائی ای جُنید آخر دمی پیش

درآی و بهتر از آنم بیندیش

سخنها را مگو اینجا و پیش آی

چو نوشی این زمان بی عین پیش آی

سخن از شرع گفتی این زمانت

ایا شیخ جهان راز نهانت

همین بد جملگی من میستودم

که در عین ازل ذات تو بودم

بخاصه این زمان چون راز دارم

ترا زین گفت اکنون باز دارم

تو ای شیخ جهان و پیر آفاق

ز بهر دیدنت بودیم مشتاق

کنونت باز دیدم اندر اینجا

نظر کن بایزیدم اندر اینجا

رسیده در وصال ما بمعنی

بسیرت یافته دیدارمولی

حقیقت رازدار ماست اینجا

حقیقت آمد اینجا رهبر اینجا

ولیکن این جنید از ماست بر دور

ورا میدار قطب ذات معذور

که میداند ولیکن می نداند

کتاب هجر بر او چون بخواند

کتاب هجر میخواند ترا باز

خبردارد هم از انجام و آغاز

ولیکن پخته و بس نارسیده است

اگرچه شیخ و پیر بایزید است

تو گفتی راز بهر او در اینجا

شنفتم قصهٔ آن لیل و دریا

چه باشد آن عجایبهای دیگر

نمودستم بسی در بحر و در بر

تو گفتی راز بهر او در اینجا

بیا ای دلبر و ای یار زیبا

دوسال و نیم با هم یار بودیم

ز دید خویش در اسرار بودیم

نمود من تو چندین دیدهٔ باز

دگر چندی چنین بشنیدهٔ باز

بچشم خود در آن شب راز دیدی

دگر امروز ما را باز دیدی

هر آنچ آن رفت آن دیگر مجو تو

هر آنچه گم کنی دیگر مجو تو

سخن از نقد گوی و وصل جانان

هر آنجائی که گوئی وصل جانان

تو شیخا مر جنیدا رهبر کوی

که داری اندر انیجا چشم در کوی

تو گوئی عشق سرگردان بدیدی

ولیکن شاه در میدان ندیدی

ندیدی شاه در میدان ستاده

از آنی چشم در کویش نهاده

تو روی شاه بنگر تا بدانی

وگرنه قصهٔ هرزه چه رانی

توچندین رازها دیدی ز من باز

بماندستی کنون مانند زن باز

حقیقت شیخ دین و بینظیری

تو آن قطبی از آن شیخ کبیری

که میدانی از رازی که ما راست

در اینجاگه نمودستم من آنراست

تودانی این سخن از بحر گویان

سخنها با جنید و شاه میدان

ز تو پرسید و اوّل باز گفتی

ابا او از حقیقت راست گفتی

جوابت داد او از شرع و از فرع

مرا دیوانه میخوانید و در صرع

کسی کو من نه بیند اندر اسرار

ز ذات من نباشد او خبردار

تمامت انبیا و اولیائیم

ستادستند و درعین بقائیم

رسیدستم بعین منزل خویش

حجابی رفته اینجا گاه از پیش

حقیقت پردهام شد پاره پاره

تمامت اهل دل در من نظاره

ز هر جانب دو صد اینجا جنید است

ستاده مرغ دام ما و قید است

نمیگویند اینجا گه سخندان

که هستند صاحب تفسیر و برهان

سخندانان ما اینجا ستاده

دل وجان سوی مااینجا نهاده

چرا اینجا جنید اندر حقیقت

سخن میراند از عین طبیعت

نگویند کودکان زینگونه اسرار

که گفت ار نیز با تو نکته هشیار

چو من اینجا نمودار خدایم

حقیقت انبیا و اولیایم

درون جان من پیداست ایشان

نباشم یک دلی باشم پریشان

بحق گوئیم و با حق جمله گوئیم

حقیقت حق بود چون جمله اوئیم

خدا با من سخن میگوید اینجا

رضای ذات خود میجوید اینجا

حقیقت مینماید بود بودش

اگرچه جملگی کرده سجودش

حقیقت خود شناسایست خود را

برش یکسانست اینجا نیک و بد را

چو عشق خویشتن آورد با خویش

حقیقت نوش خواهد کرد مرنیش

حقیقت حق ز خود آمد خبردار

ز عشق خویش این لحظه است بردار

منزه از وجود و از طبایع

که پیدا است او ز هر صنع و صنایع

خدا بود و بود پیوسته هر جا

کنون در ذات با امروز پیدا

نه دیوانه بود او مر مرا او

کند اینجا بگفتاری جفا او

چو او در جان ماهمخانه باشد

کجامنصور کل دیوانه باشد

بود دیوانه او کاینجا نداند

نمود عشق ما دیوانه خواند

جنید اینجا محمّد داند و بس

بجز او مینداند نیز هر کس

تمامت کودکان دانند احمد

حقیقت رهنمای نیک یا بد

همه ذرات عالم ناسپاساند

محمد را زجان و دل شناسند

ولی کنه محمد آن بدانند

که با او گویندو با او بخوانند

محمد در درون ماست اینجا

حقیقت رهنمون ماست اینجا

محمّد در عیان ماست بینش

ازو پیدا خدای آفرینش

محمد میزند در ما اناالحق

همی گوید دمادم سر مطلق

محمد رهنمود اینجای حلاج

نهادم عاقبت بر سر از این تاج

چو من واصل ز ذات مصطفایم

یقین با انبیا و اولیایم

مرا هم رهبر و هم رهنمایست

حقیقت در درونم او خدایست

مرا او کرد واصل نزد عشاق

فکندم در نهاد جملگی طاق

ز وصل احمدم بردارمانده

ز عشق او چنین در کار مانده

وصال مصطفی در جان منصور

چو خورشید است کل نور علی نور

وصال مصطفی بخشید جانم

کنون بنمود کل عین عیانم

چو از او واصلم اینجا حقیقت

سپردم بیشکی راه شریعت

ره شرعش بجان اینجا سپردم

از آن گوی اناالحق بین که بردم

از آن گوی اناالحق بردهام من

که نی چون دیگری پی بردهام من

ره او کردم و منزل ندیدم

اگرچه هست منزل ناپدیدم

چو او دیدم چه خواهم کرد منزل

چو جان دیدم چه خواهم کرد بادل

چو او دیدم چه کارم با جنید است

مرا سیمرغ قدرت جمله صید است

ز حق اندرز حق گویم همیشه

ز حق دانم همه اسرار و پیشه

ز حق گویم که چون احمد حق آمد

ز سرّ من رآنی مطلق آمد

ورا این راز اینجا درعیانست

از این معنی به کل صاحب قرانست

از آن اینجا بگفت او همچو من راز

که دعوت خواست کرد آن سرافراز

چو دعوت مرورا بد در شریعت

از آن مخفی نمود اینجا حقیقت

ز بهر دعوت خود او نهان کرد

حقیقت راه شرع اینجا بیان کرد

بیان شرع کرد و راه بنمود

حقیقت مر علی را شاه بنمود

سخن بسیار از شیخ کبیر است

محمد در میانه بی نظیر است

هر آنکو راه او کرده است اینجا

حقیقت در پس پرده است اینجا

اگر اینجا جنید پاک دینم

بیابد یک زمان عین الیقینم

نمایم مصطفی او را درین دم

تمامت انبیا بادید آدم

اگر آید دمی او بر سر دار

کنم او را در این اعیان نمودار

ولیکن او بخود می باز ماندست

چو گنجشکی بدست بازمانده است

ندانست این دگر دم بر سردار

بدین شکرانه گردانم خبردار

دگر از سر ذاتم در حقیقت

که حق بیند ز ذرّاتم حقیقت

مرا او در درون جانانست پیدا

نمیداند ورا با تست پیدا

که هر انصاف ما اینجا دهد او

بجان خویشتن منت نهد او

که گفتارش ز نادانی بد از دوست

سخن بیمغز اینجا گفت از پوست

در عین العیان توحید گوید

تو ای شیخ کبیر و قطب عالم

مرا دانی و میبینی در آن دم

چنان راهست سپردم تا بمنزل

که ما را دوست امروز است حاصل

مرا حاصل وصال جان جانست

چه جای این همه شرح و بیانست

جنید پاک با تو گفتم اسرار

ابا تو او بشرع آمد خبردار

بفرماید بحکم شرع جانان

که هر چیزی که باشد بدتر از آن

مرا امروز بنموده است اینجا

در من زین قفس بگشوده اینجا

حجابم هیچ نیست ای شیخ عالم

بجز صورت در اینجاگاه این دم

حجابم صورتست و آفرینش

وگرنه جملگی ذات از تو بینش

حجابم صورتست و جان جانست

ولیکن مرد را در ترجمانست

حقیقت دم ز دستم از خدائی

نخواهد بود با اویم جدایی

در او واصل کنم در خویش اینجا

حجابم برگرفت از پیش اینجا

اگرچه سالکست و دروصالست

ولی از دیدن خود در وبالست

همه رنج من است از بیم صورت

وگرنه نیست اینجا گه کدورت

همه خواهد مرا این صورت به اعزاز

که گردد بی نشان از بی نشان باز

چنان کاول نهادش بی نشان بود

ورا این آرزو اندر جهان بود

که تا منصور آید واصل کل

ورا دیدار باشد حاصل کل

کنون دو دست ما اینجا بینداز

زبان و پایم اینجا ای سرافراز

اگر با ما یکی ذاتی تو شیخا

بجان تو که با ما کن تو این را

بفرما تا دو دست و پایم اینجا

ببرند با زبانم شیخ دانا

قصاص شرع دان تا یار باشم

ز سرّ عشق برخوردار باشم

نمیخواهم من این دست و زبانم

کزین دست و زبان عین جهانم

نمیخواهم من این هر دو قدم را

قدم میخواهم امادر عدم را

نمیخواهم بجز دیدار جانان

چنین خواهد بدن اسرار جانان

درین دنیا ز صورت مبتلایم

فتاده در کف و چنگ قضایم

اگرچه خود قلم راندم بتحقیق

مرا از عین آمد عین توفیق

قلم راندیم و آنگه در کشیدیم

قلم بر نقش ذات خود کشیدیم

قلم راندیم ما در اصل اینجا

که بیصورت بیابم وصل اینجا

قلم راندیم و دیگر می چه ماندست

اناالحق میزنم دیگر چه مانده است

مرا جانست و جانان در خیالم

نموده این زمان عین وصالم

سخن کز وصل گوئی جمله سوز است

بآخر چون سخن از دلفروز است

چو جانان این چنین مر خویشتن راست

در این بغداد جان ما بیاراست

سرافراز است ودارد همچون جانم

همی داند یقین راز نهانم

تو ای دار این زمان میدار معذور

که یار تست اینجاگاه منصور

تو ای دار از حقیقت پایداری

ابا با یک نفس دیدار یاری

وصال عاشقان آمد سردار

که تا مر سالکان دارد خبردار

وصال عاشقان سربازی آمد

که منصور از یقین برداری آمد

وصال عاشقان درجان فشانی است

که عاشق در ازل راز نهانی است

وصال عاشقان خواهی ببر سر

که تا یابی مقام خویش آن سر

همه عشاق حیرانند و منصور

سخن از وصل راند نور علی نور

وصال ما فراق ماست ما را

که وصل کل فنای ماست ما را

وصال ما حقیقت در فنایست

وصال اینست و باقی کل هبایست

کنون شیخ جهان تا چند گویم

تو پیوندی چرا پیوند جویم

من این پیوند میخواهم خدائی

که تا یابم بکل سر خدائی

من این پیوند میسوزم در اینجا

چنی گو نه دل افروزم در اینجا

که با پیوند ما در سوی ما تو

بیابی راه خود در کوی ما تو

اگر در کوی خود خواهی قدم زد

قدم را اندر آن کو در عدم زد

نمود خویشتن بیدست و بیپا

که داری در درون خلوتم جا

زبان بردار اینجا بی زبان شو

چو گردی بیزبان در ما نهان شو

نهان شو تا عیان گردی چو منصور

بمانی جاودان نور علی نور

نهان شو همچو ما در بینشانی

بگو آخر که قصه چندخوانی

چنین میگویدم دلدار اینجا

خبر کردم ز هر اسرار اینجا

اناالحق میزند منصور بی دوست

که منصورم فنا گفتن هم از اوست

اناالحق کی زند منصور بردار

اناالحق حق زند اینجا بگفتار

اناالحق در زبانم اوست جمله

در اسرار اینجا اوست جمله

اناالحق میزند اینجای مطلق

نفس گفتار او حقّست الحق

چو حق گوید یقین هم حق بداند

نمود خویشتن مطلق بداند

بجز حق می نداند حق توان دید

که چشم جان تواند جان جان دید

خدا خود دید در دیدار منصور

نمود خویشتن راکرد مشهور

خدا دیدم در این آیینه اینجا

اناالحق زد به هر آیینه اینجا

هر آیینه در اینجا جایگه ساخت

که بود ذات خود منصور پرداخت

حقیقت جسم منصور است و جان حق

از آن جانان بهرجا زد اناالحق

چو منصور است حق حق جمله داند

بجز حق حق یقین اینجا که داند

از آن جام است خورده در ازل او

که هرگز می نه بیند بی خلل او

از آن جامی است خورده بر سر دار

که خود باشد نمود خود نگهدار

از آن جام است خورده در حقیقت

که جز حق می نه بیند در شریعت

از اول میزدم اینجا دم کل

که تا پیدا کنم من آدم کل

همه پیدا که بیشک هست منصور

شرابی خورده است ومست منصور

از آن مستم که روی شاه دیدم

من اندر نزد رویش ماه دیدم

از آن مستم که دارم جام اینجا

نمود آغاز با انجام اینجا

از آن مستم که در عین خرابات

نمیگنجد همی طاوس و طامات

از آن مستم که دانم در وصالم

وصال امروز در عین وبالم

از آن مستم که خواهد بود ما را

یکی ذات عیان معبود ما را

یقین میدان که من امروز مستم

بحمدالله که من نی بت پرستم

بت خود میبسوزانم در این نار

که تا بت در فنا گردد خبردار

بت خود گر بسوزم پاک گردد

نمود صانع افلاک گردد

بت خود می بسوزم اندر اینجا

به بیند خویشتن در جمله پیدا

بت خود چون بسوزم طاق گردد

نمود جمله عشاق گردد

بت خود چون بسوزم جان شود کل

ز بعد جان یقین جانان شود کل

بت خود چون بسوزانم حقیقت

خدا باشد حقیقت در طبیعت

دو روزی سیر با ما کرد اینجا

یقین خواهم بُدن نی فرد اینجا

بت من بافتیست این جان جانان

حقیقت میکند او خویش پنهان

نه کافر باشد این منصور شیخا

که بت سوز آمده است این شیخ دانا

حقیقت چون چنین افتادم ای شیخ

زبود خویشتن آزادم ای شیخ

سخن در صورت ومعنیست اینجا

یقین ای شیخ بی دعویست اینجا

بمعنی آمدستم نه بدعوی

که در معنی نگنجد هیچ دعوی

یقین دعوی و معنی آن بود شب

که در دردریا نمود آن شب ترا رب

دگر دعوی که دیدی بر سر دار

که غیری نیست جز دیدارمولا

چو دعوی باطل آمد اندرین راه

ز معنی باش و از اسرار آگه

همه مردان زدعوی بازگشتند

در این اسرار صاحب راز گشتند

حقیقت راز ما معنی است جانی

نمودستیم این راز نهانی

اگر دعوی بدی در ملک بغداد

فنا آورد می بیشک بیک باد

مرا معنی در اینجا پای بند است

در این اسرار عشقم اوفکند است

مرا معنی نخواهد سوخت در نار

حقیقت خرقه با تسبیح و زنّار

مرا معنی بجان جان رسانید

ز پیدائی سوی پنهان رسانید

مرا معنی در اینجا دید باز است

تنم در عشق در سوز وگداز است

مرا معنی چنین در دار آویخت

حقیقت عشقم اینجا فتنه انگیخت

همه مردان بلای یار دیدند

همی چندی خود اندر دار دیدند

همه مردان بلاکش در فراقند

ببوی وصل او در اشتیاقند

همه مردان بزیر خون چو درخاک

گناهی زین ندارد چرخ افلاک

همه مردان در اینجا در بلایند

چنین افتاده در دام قضایند

قضا را با بلا دیدند اینجا

بجان و سر بگردیدند اینجا

هر آن از جان خود ترسد درین راه

کجا گردد ز عشق دوست آگاه

هر آنکو لرزد او برجان خویشش

کجا بنماید اودیدار پیشش

سر و جان در فدای راه دلدار

کنم امروز بیشک بر سردار

سر و جان در فدای یار کردیم

حقیقت جام مالامال خوردیم

چو ما مستیم اینجا بر سر دار

همه مستند آخر کیست هشیار

که هشیار است اینجا تا بدانیم

کتاب وصل خود با اوبخوانیم

که هشیار است اینجا در خرابات

که با او راز بنمایم بطامات

همه مستندو اندر خواب رفته

عجایب بیخود اندر خواب خفته

همه مستند و هشیاری ندیدم

درین موضع وفاداری ندیدم

همه مستند و اندر حیرت اینجا

ندارندی ز مردی غیرت اینجا

همه مستند و اندر بند باقی

بده جام می اینجا زود ساقی

بده جامی دگر در حلق منصور

که تا از جان شود و از خویشتن دور

بده جامی دگر ما را در این دم

که برریشم بود یک جام مرهم

بده جامی دگر ز آن جام مطلق

که از مستی زنم دیگر اناالحق

بده جامی دگر از آن خرابات

که اینجا در نگنجد عین طامات

بده جامی دگر این جام بستان

که بی رویت نخواهم باغ و بستان

بده جامی دگر تا عین زنار

بسوزانم در اینجا گاه زنار

بده جامی دگر چون راز گفتم

اناالحق با همه سرباز گفتم

بده جامی و بربایم حقیقت

که تا پنهان شود عین طبیعت

چو جامت خوردهام اینجا دمادم

از آن اینجا زنم از ذات او دم

دم از ذاتت زدم کاینجا تو بودی

حقیقت جمله منصورت تو بودی

دم از ذاتت زدم در جان نمانی

تو سرجان و جسم و دل بدانی

دم از ذاتت زدم از سر اسرار

اگر ما را تو سوزانی ابر نار

دم از ذاتت زنم در عین توحید

نگنجد نزدم اینجاگاه تقلید

دم از ذاتت زدم چون انبیا من

اناالحق اندرین قرب بلا من

همی گویم یقین و گفت خواهم

همی جوهر حقیقت سفت خواهم

اگر من یادگاری یادگاری

که همچو تو نخواهم یافت یاری

نمیداند کسی جانا نمودت

اگرچه کردهاند اینجا سجودت

سجودت میکنم اندر سردار

که تا عشاق گردد ز آن خبردار

سجودت میکنم اینجا به تحقیق

که دارم از تو جان و سرّ توفیق

سجودت میکنم در پاکبازی

چنان خواهم که بود پاکبازی

سجودت میکنم اندر مکان باز

بشکر آنکه دیدم جان جان باز

سجودت میکنم مانند مردان

سجود ما کنون بر قدر مردان

سجودت میکنم زیرا که ذاتی

حقیقت هم حیات و هم مماتی

در اینجا سجده خواهم کرد با تو

چه در عین فنا در پرده با تو

دمادم سجدهٔ دلدار باید

بگردن خاصه بر این دار باید

هر آنکو کرد چون ما سجده بردار

چو مادلدار بر اوشد نمودار

نمودار است دلدارم حقیقت

یقین اندر سر دارم حقیقت

نمودار است و میگوید بخود راز

که دیدستم دگر این راز خود باز

دگرباره مرا داراست ذرات

رسیده در چنین معنی سوی ذات

همه بیما و با ما ما ببینند

ابا ما در سوی خلوت نشینند

بخلوت بعد از این ما را به بین باز

همه ما بین تو درعین یقین باز

اگر عین یقین اینجا نباشد

دراین ره مرد دل دانا نباشد

دل دانا در این ره یار یابد

ره آخر سوی جان دلدار یابد

دل دانا کشد اینجا بلا او

که تا آید بکلی پیشو او

درین ره دل چه خون گردد حقیقت

برون آید بکلی از طبیعت

در این اسرار مردی باید و پاک

که خون گردد حقیقت در دل خاک

چو خون شد دل حقیقت خاک جوید

دگرباره صفات پاک جوید

چو در خون رفت دل مانند منصور

میان خون خود یابد یکی نور

از آن نور حقیقت بیطبیعت

بیابد با زنی نقش طبیعت

کند ازجزء و ره اندر سوی کل

بیابد او چو مردان آنگهی ذل

کشد خواری چو واصل شد درین راه

حقیقت همچو من اندر بر شاه

مرا خواری است در نزدیک بیچون

دلم یکبارگی افتاد در خون

دلم غرقست در خون تا بدانی

چو مادر خون فنا شو گر توانی

فنا در خون و در بیچون نظر کن

همه ذرات در خود بی بشر کن

بشر بردار تا یابی بشارت

بشارت باشدت دیدار یارت

چو اول در فنا باشی حقیقت

نشیب خاک و خون گردد طبیعت

از آن خون بعد از آن نور است پیدا

حقیقت دید منصور است پیدا

تو بردار آ اگرچه خودشناسی

وجود خود نه نیک و بد شناسی

توبرداری دمادم عقل با تو

کند اینجایگه هم نقل با تو

از آن هر عقل و هر راهی صفاتی

در آن عین صفت کلی تو ذاتی

از آن ذاتی که اصل تو وجود است

که اینجا با عیان دیدار بوده است

دمی در پوست میآیی عیان تو

دمی با دوست میآیی نهان تو

یکی با پوست دیگر در عیانت

ابی صورت بود آن جان نهانت

نهان تو بود پیدا درین باب

درین معنی ز پنهانی تو دریاب

هر آنکو شد ز خود پنهان جانان

همه جانان بود در عین پنهان

هر آنکو شد ز خود پنهان چو منصور

یکی گردد ز سر تا پای پر نور

چو پنهان نیست او را جمله پیدا

تودر پنهان و پیدا باش یکتا

چو در یکتائی جانان رسیدی

ز پیدائی ورا پنهان بدیدی

در آن دم چون شوی پنهان در اینجا

همه پیدائی و پنهان در اینجا

سخن بسیار ای شیخ حقیقت

ولی پنهان منصور از طبیعت

کنون پنهان شد و پیدا به بینش

در این دم شورش و غوغا به بینش

از آن پنهان شدم در پاکبازی

که در پنهانی آمد سرفرازی

از این پنهانی منصور بنگر

درون جملگی در نور بنگر

سراسر نور منصور است اینجا

که اندر جمله مشهور است اینجا

چو نورم در همه اینجا پدید است

از آن پنهانیم پیدا پدید است

همه نور منست و مینمایم

درون جملگی روشن نمایم

همه نور من است و من یقین جان

بودم هم جملگی هم نور جانان

همه نورمن است و هیچ نبود

حقیقت نقش بیجا هیچ نبود

چنان نقشی نهادم پیچ در پیچ

که بشکستم بدیدم هیچ بر هیچ

چنان نقشی نهادم در بر خود

که تا آن نقش آمد رهبر خود

چنان نقشی نهادم خوب و زیبا

که دیدارم درین نقشست پیدا

چنان نقشی نهادم در صفاتم

که تا پیداشود زو عکس ذاتم

چنان زین نقش ذات من هویداست

که در کون و مکان این نقش پیداست

چنان زین نقش مردان راز بینند

کزین نقشم حقیقت باز بینند

چنان زین نقش اینجادرنمودم

که گوئی اندر اینجا خود نبودم

طلبکارند نقشم جملگی راز

همی جویند ذاتم جملگی باز

منم با جمله لیکن میندانند

همه در نقش ایمن می ندانند

کجا هرگز بلا بینند و بر ما

که یک لحظه نه بنشستند با ما

جهانی در غم غمخوار مانده

میان خاک و خونم زار مانده

جهانی در غم جانها بداده

جهانی در پی شادی فتاده

جهانی منتظر تا کی نمایند

در پرده در اینجاکی گشایند

جهانی منتظر در دید دیدم

فتاده در پی گفت و شنیدم

جهانی منتظر در بیم و امید

شده تا بنده بر مانند خورشید

جهانی منتظر اندر دل خاک

که تاکیشان بود آن خاک ناپاک

جهانی منتظر بر رحمت من

که تا کی باز یابند قربت من

جهانی منتظر در عقل و گفتار

جهانی دیگر اندر کل طلبکار

جهانی دیگرم در جست و جویند

همی بینند ودیگر باز جویند

جهانی دیگرند اندر سر دار

همی بینند و ازماهان خبردار

خبرداران ما ها را بیابند

بکل در سوی ما اینجا شتابند

خبرداران ما یابند رازم

که در بود شما کل سرفرازم

جنید اگر خبر داری ز بودم

دمادم کن حقیقت مر سجودم

جنیدا روز امروز است پیروز

مرا در آتش عشقت بکل سوز

جنیدا سر بگفتارم بنه تو

منت منّت نهم منّت منه تو

جنیدا هر چه خواهی کن ز خواری

که ما را نیست هان زنهار خاری

جنیدا حکم شرع ما بران هان

که حاجت نیستم در نص وبرهان

جنیدا میزنم دم در حقیقت

نمودت مینیابم در شریعت

اناالحق میزنم درنزد عشاق

که من اندر خدای کل شدم طاق

جنید پاک دین پاک رهبر

چو من کن پاکبازی پاک و رهبر

که چندین سر که گفتم پاکبازم

از آن در پاکبازی بی نیازم

اگرچه من در اینجا پاکبازی

حقیقت پاکباز بی نیازی

هر آنکو پاکباز آمد درین راه

رسید از پاکبازی تا بر شاه

نشان مردعاشق پاکبازیست

که منصور اندر اینجا گه ببازیست

نشان عاشقان اینست بنگر

که اندر دار بیند مرد بی سر

نه سر دارم نه پای و پایدارم

بلای قرب خود را پایدارم

حقیقت من سریر سرورم من

از آن بر هر دو عالم سرورم من

شمارا سرورو هم پیشوایم

که اصل کل شما را مینمایم

شما را مینمایم تا بدانید

که بودم ذات حق است و بدانید

که من بود شمایم در حقیقت

که بنمودستم این راز شریعت

اگرچه رهبر دینی در اینجا

کجا بود یقین یابی در اینجا

تو بود من نه بینی زانکه اینجا

نه بینی سرّ بودم جمله در ما

مگر آنکه ندانی این خبر باز

که هم از ما کنی در ره نظر باز

نظر از ما هم اندر سوی ما کن

چو ما سرگشته خوددر کوی ماکن

چو ذره باش سرگردان بر ما

که تا کلی شوی اندر بر ما

تو اینجا گه اگرچه سوی مائی

ستاده این زمان در کوی مائی

منم با تو تو با من بیقراری

منم بر دار و تو بر پایداری

دلت شیخادر اینجا رازدار است

ز ما لیکن عجایب بیقرار است

دلت شیخا دراینجا راز ما باز

همی گردد که باشد زود سرباز

اگر با ما دمی بیدار آید

چو بیمار سرسزای دار آید

شود واصل چو مادر لامکانه

نشان عین گردد در نشانه

شود واصل چو ما اینجا یقین باز

چو ما آید یقین در عزت راز

برو اینجا نباشد هیچ پوشش

که این را هست اینجا گاه کوشش

نه عاشق باشد اینجاگه نه ازدوست

که معشوقست بیشک دید خود اوست

گه این سر مینماید بر سر دار

که با عشاق گرداند سردار

هر آن عاشق که اینجا آشنا شد

ز لیلی همچو مجنون در بلا شد

هر آن عاشق که اینجا دید دیدار

بجان شد دید جانان را خریدار

هر آن عاشق که چون من عاشق آمد

قبای دار بر وی لایق آمد

بلای قرب مردان راست اینجا

که چون عشّاق باشد راست اینجا

قبای قرب از دیدار برخاست

از آن منصور سوی دار برخواست

بلای قرب چون دیدار بنمود

مرا اینجایگه بردار بنمود

طریق عشق جانان بی بلا نیست

زمانی بی بلا بودن روا نیست

بلای دوست را به دان در اینجا

یقین عین سعادت دان در اینجا

بلای یارکش همچون صبوران

اگر نزدیک باشی نه ز دوران

تو از نزدیکیان بارگاهی

حقیقت این زمان نزدیک شاهی

جنیدا در بلایم سر برافراز

مرا امروز سر از تن بینداز

چو نتوانی تو اینجا گه فنایم

کشیدن کی توانی این بلایم

اگرچه من در این معنی حقیقت

کنم با تو درین دعوی حقیقت

بدان گفتم که میدانی تو رازم

کجا یابی درین معنی تو بازم

کجا یابی دگر یار اینچنین یار

که بردارت کند اینجا خبردار

خبردارت دمادم میکنم من

ترا اسرار گفتم جمله روشن

اگرچه سالکی هم گرد واصل

که از وصلم کنی مقصود حاصل

اگر از وصل من نابود گردی

از آن نابود کل معبود گردی

اگر از وصل من یابی فنا تو

از آن عین فنا گردی بقا تو

اگر وصل من اینجاگه بدانی

ترا روشن شود راز نهانی

ز وصلم برخور و هجران رهاکن

پس آنگه روی در درگاه ما کن

ز وصلم برخور اینجا دمبدم تو

یکی میبین وجودت با عدم تو

ز وصلم برخور اینجا در حقیقت

یکی گردانم از کفر طریقت

تو وصلم در حقیقت داری اینجا

ولی از نقش برخورداری اینجا

به هر نوعی است گفتم راز اینجا

مرا بین صاحب هر راز اینجا

منم اصل ومنم وصل و منم یار

که اینک با تو میگویم در این دار

مرا دان هیچ دیگر را مبین تو

حقیقت اینست می بین شیخ دین تو

هر آنکو دید دیداری یقین شد

نمود اولین و آخرین شد

سؤال کردن شیخ جنید ازمنصور در حقیقت شرع

بدو آنگه جنید پاک دین گفت

که ای ذات تو با عین الیقین جفت

دمی بگذار تا با هم بگوئیم

دوای درد خود از تو بجوییم

دمی بگذار مستی ز آنکه دلدار

تو میدانیم از این معنی خبردار

دمی هم گوش ما هاسوی ما کن

پس آنگه هرچه خواهی پیشوا کن

تو امروزی حقیقت رخ نموده

ابا دمبدم پاسخ نموده

گمان برداشتی عین الیقینی

میان جملگی تو پیش بینی

از آن در پیش بینی پادشاهی

که هم در عشق ذاتی تو الهی

توئی اصل و منت هم اصل ذاتم

حقیقت بود تو از وصل ذاتم

بدین معنی ترادیدم دل و جان

مرا در بود خوداکنون مرنجان

چو در بود توام معبود مائی

درین دنیا زبان و سود مائی

زیان و سود ما اندر بر تست

حقیقت ذات توهم درخور تست

کجا ما در خور ذات تو باشیم

بخاصه چونکه ذرات تو باشیم

تو در ذاتی و ما در عین افعال

که در افعال کی باشد یقین حال

حقیقت ذات تو در جمله پیداست

نمودت درهمه چیزی هویداست

یقین دانم که موجودی نه باطل

که ازتو میشود مقصود حاصل

حقت دانم که بر حقی تو بیچون

که کل میگوئی از کل بیچه و چون

حقت دانم که بیچونی و مطلق

دم کل میزنی اندر اناالحق

حقت دانم که دیدار الهی

حقیقت صاحب اسرار الهی

حقت دانم که گفتی راز سرباز

حقیقت با جنید خود سرافراز

تو حقی و یقین اینجا حقی تو

به معنی سر ذات مطلقی تو

کنون ای سرور و سلطان عالم

جوابی ده مرا ای جان عالم

کنون ای سرور و سلطان اسرار

جوابی ده مرا هان از سردار

بگویم هان جواب از روی معنی

کنون چون حاضری در کوی دنیا

بر تو جمله یکسانست دانم

مرا گوئی که تا راز است دانم

توئی در جمله پیدا و حقیقت

توئی بر جملگی دانا حقیقت

توئی در گفت وگوی جملگی دید

حقیقت در مکان عین توحید

تو هم جانی نمودی ساکن دل

درین آب و درین نار و در این گل

درین صورت نمودی روی ما را

حقیقت نیز از هر سوی ما را

یکی ذاتست با تو هرچه هستست

دل وجانم ز دیدار تو مست است

ندانم هیچ بیروی تو اینجا

فتاده جمله در کوی تو اینجا

تو خود آوردهٔ اینجا نمودت

تو خود دانی حقیقت بود بودت

تو اینجا دیدهٔ دیدار جانان

درین دیدار خود اسرار جانان

بدیدستی حقیقت کس نداند

بجز تودیده خود میبس نداند

تو بنهادی تو میدانی بصد راز

کجا یابد بجز تو سر تو باز

تو دانای زمین و آسمانی

تو مانی ذات و اینجاکس نمانی

ز دانائی خود بینا یقین است

که نور نور بودت پیش بین است

طلبکارت بدم تادیدمت من

مرا سر یقین از تست روشن

ز توراهست روشن همچو خورشید

بتو دارم حقیقت جمله امید

ره از تو روشن است و چون تو نوری

درون جملگی دایم حضوری

حضور از تست و آسایش حقیقت

کنی مان پاک از رنگ طبیعت

اگرچه رهنمون و آشنائی

ز عشق خویش درعین بلایی

یقین دانم که عشقت هست اینجا

نمودت نیز هم پاکست اینجا

ز بهر عاشقان اینجا توئی شاه

که تا ایشان کنی از راز آگاه

بقدر خویش ای دانای اکبر

ترا دانیم ای دانای سرور

جنید خویش را آزاد کن تو

از این معنی مرا دلشاد کن تو

بگو با من که اینجا چون یقین باز

همه یکیسیت در انجام و آغاز

همه از اصل تست اینجا پدیدار

یقین هم زشت و هم زیبا پدیدار

همه دیدار تست و غیر نبود

همه دیدار تو در سیر نبود

توئی جمله عیان و هم نهانی

توئی فی الجمله راز کل تو دانی

چرا هر یک نمودستی دگرسان

حقیقت اندرین دیدار ایشان

سخن ز انسانست نی حیوان درین راز

بگو با من که تادانم ز سرباز

یکی را انبیا ورده نمودی

مرایشان را دل آگه نمودی

اگر کافر وگر دیندار اینجا

مرا برگوی این اسرار اینجا

یکی را بت پرست خویش کردی

یکی را مؤمن و درویش کردی

دگر خونی و درزوداشت کردار

برآری همچو خویشش بر سردار

یکی را معتکف در کعبه داری

مراو را دمبدم پاسخ گذاری

یکی دیوانه داری دایماً تو

نه بیند درجنون او جز ترا تو

یکی را ره دهی در وصل اینجا

نمائی مرورادر اصل اینجا

چو جمله خود توئی بس نیک و بد چیست

چو تو عشقی حقیقت جز تو خود کیست

عجب ماندستم ای جان من درین سر

که از هرگونه کردستی تو ظاهر

عجب ماندستم اینجا در حقیقت

که در ظاهر بود این دید صورت

عجائب مختلف افتاد احوال

که میبینم همه در قیل و در قال

بسی کردم ز تو در تو دمادم

حقیقت سرّها با تو در این دم

به هر نقشی که آمد در برم باز

ترا دیدم حقیقت ای سرافراز

بگو تا سر این معنی چگونه است

که این یک ره روان این ره نکویست

که داند ذات تو از سر بگویم

نمود باطن و ظاهر بگویم

ز ظاهر گویم اینجا چون تو دانی

که بیشک معنی بیرون تو دانی

ز ظاهر گویم اینجا در حقیقت

که در ظاهر بود حکم شریعت

بسی خون خوردهام شاها تودانی

تو میگوئی مرا هان لن ترانی

بسی خون خوردهام اندر ره تو

اگر کلی شوم من آگه تو

بسی خون خوردهام در پاکبازی

سؤالت کردهام از سرفرازی

نداری از جنید پاکبازت

کرم کن می بگوی اینجای رازت

حقیقت سر ببازم در ره تو

اگر کلی شوم من آگه تو

چه باشدجان چو میدانی بگویم

بزن شاها تو اینچوگان چو گویم

جنیدت سر چو گوئی پیش دارد

که ازتو عقل پیش اندیش دارد

اگرچه عشق او دارد کمالی

زند عقل از وصال تو مقالی

در این قال تو اینجا عقل شاد است

که با گفتن ورا این سر فتاده است

از آن اینجا نمیبیند یکی او

که دارد جز تو اینجا گه شکی تو

نه شک دارد اگرچه در یقین است

ولی در کفر و دینت پیش بین است

ره شرع تو بسپرده است عقلم

ز نور عقل دائم نور فعلم

ز قرآن گوی تا گوئی زنم من

ز قرآن سیر این روشن کنم من

ز قرآنست اسرارم در اینجا

ز قرآن من خبردارم در اینجا

مراین معنی ز قرآنم بگو تو

دوای دردم از قرآن بجو تو

ز قرآن گوی تا تحقیق یابم

بنورش شاه کل توفیق یابم

ز قرآنم بگوی و جان ستانم

توباقی مان که من باقی نمانم

تو باقی باش هم ساقی مرا دوست

که قرآن در حقیقت مغز بر پوست

تو بی منصور آنستی و گوئی

که در چوگان زلفش همچو گوئی

تو بی منصور دانستی و دانی

مرا زین گفتن اینجا گه رهانی

مرا مقصود ازین گفتار آنست

بدانم مختلفها کز چه سانست

مرا مقصود ازین گفتار این بود

که تو گفتی منم در اصل معبود

تو معبودی یقین در آفرینش

تمامت دادهٔ در عین بینش

بگو اسرارم و برقع برانداز

جنید امروز با عشاق بنواز

بگو اسرارم اینجادوست اینجا

که تا بیرون شوم از پوست اینجا

بگو اسرارم ای پاکیزه گوهر

مرا گوهر نما ای بحر اکبر

بگو اسرارم ای سلطان حقیقت

که تا بشناسم این برهان حقیقت

جنید اسرار میجوید در امروز

توئی هم تو بتو میگوید امروز

چه فرقست از میان ما حقیقت

که ماندستم در او شیدا حقیقت

من این دانم بسی و می ندانم

ولیکن درس در پیش تو خوانم

تو استاد تمامت کاملانی

که درس عشق نیکوتر تو دانی

تو استادی و ما هستیم مزدور

یقین نزدیک نی از صحبت دور

تو استادی و تلقین ده بیادم

پس آنگه ده ز عشق خود ببادم

تو استادی کنونم نکتهٔ گوی

که سرگردانم ای استاد چون گوی

تو استادی و ما را رهنمونی

گرفته هم درون و هم برونی

درون آگاهی و بیرون حقیقت

یکی دید است در دیدار دیدت

بگو اکنون مرا این راز مطلق

اگر بر راستی گوئی اناالحق

جواب منصور شیخ جنید را (قس)

بدو منصور گفت ای راز دیده

تویی اسرار معنی باز دیده

سؤالی میکنی از نیک و بد باز

ز خوب و زشت اینجا ای سرافراز

سؤالی از یکی بودست چندین

بگو با تو از راز نخستین

نخستین راست گویم تا بدانی

ترا سرباز گویم تا بدانی

ز گبر و وز یهودی اهل زنار

حقیقت جملگی میدان تو دیندار

بچشم خرد منگر سوی کس تو

چو طاوسی همی بین درمگس تو

همه نیکونگر چه خوب و چه زشت

که بود تخم جمله در یکی کشت

حقیقت هرچه بینی نیک بین باش

حقیقت اندرین عین الیقین باش

همه از کارگاه ماست پیدا

تودوئی اندر این یکتاست پیدا

حقیقت اصل جوهر باز دان تو

ز جوهر آنگهی این راز دان تو

تو اینجا گه ندیدی اصل جوهر

بگویم هم بتو در شرع رهبر

ز قرآنت بگویم راز سرباز

نقاب آنگاه از این معنی برانداز

چوذات پاکم اینجا قل هوالله

عیان شد جوهر نقش هوالله

ز اصل آفرینش مینمودم

بمعنی ذات مخفی جمله دیدم

بُدم من ذات جمله اندر اینجا

نمودی کردم ای رهبر در اینجا

نمودی کردم از اعیان ذاتم

یکی جوهر نمودم در صفاتم

یکی جوهر نمودم ازحقائق

که کس اینجا نداند آن دقائق

نباشد هر کسی این راز دیدن

مراین جوهر در اینجا بازدیدن

عجایب جوهری اندر میان یاب

درونش پر ز اعیان جهان یاب

عجائب جوهری نه ابتدایش

به دیدارش نه نیزش انتهایش

همه خورشید بینی در درونش

حقیقت عقل کلی رهنمونش

همه اسرار من اینجا عیان بود

نشانی مر مرا در بی نشان بود

نشانی آمده در بی نشانی

عیانی آمده اندر نهانی

نشانی بود آن از عکس ذاتم

جمالی آمد از دید صفاتم

چو دیدم من جمال خود در اینجا

جمال خود جلال خویش اینجا

نظر کردم در اینجا من بر اعیان

جلالم کرد اینجا نور تابان

ز تف هیبت نور جلالم

همه شد محو درعین جمالم

جمالم با جلال اینجا نهان شد

دگر این هفت چرخ اینجا عیان شد

ز تاب نور دودی سبز برخاست

حقیقت نوربگرفت از چپ و راست

ز دود جوهر اینجا هفت پرگار

عیان شد بعد ازین در عین دیدار

مه وخورشید کردم آشکاره

در اینجا گاه از بهر نظاره

ز عکس ذاتم اینجا نور بنگر

به هر جانت جهانی حور بنگر

سراسر شد پر از در و جواهر

ز یک جوهر چنین درها بظاهر

ز کف گوهر اینجا گه زمین بین

عیان کردستم از بهر مکین بین

مکینم دایماً عین مکانست

در این مسکن مرا راز نهانست

چو گردم از یکی جوهر پدیدار

منم درجمله اینجا ناپدیدار

همه از خویشتن کردیم پیدا

منم اینجا حقیقت خوب و زیبا

صفاتم چرخ دان در هفت اعلا

نظر میکن درین نور تجلا

در اینجا چون عدد در کار آمد

مراد جملگی دیدار آید

به هر نقشی که کردم آشکارم

در اینجا بازبین دیدار یارم

تو هر نقشی که بینی اصل بینش

در اینجاگه نموده وصل بینش

تو هر نقشی که اینجا گاه بینی

چنان باید که دروی شاه بینی

تو هر نقشی که بینی هست نقاش

چه در گبر و جهود و رند و اوباش

چو از جوهر چنین افعال کردم

نمود روز و ماه سال کردم

از آنت مختلف میگویم این راز

که از هر جانبی یابی رخم باز

منم خورشید اندروی چنان دان

بآخر ذات را عین عیان دان

بعقل اینکار خانه کردهام راست

حقیقت هفت پرده کردهام راست

در این پردهٔ گرچه هفت پرده است

درون پرده عقلم ره نبرده است

درون پرده ارواحم به بین باز

یکی اندر یکی انجام وآغاز

به هرجائی نمودی آفریدم

دراینجا از وجود خود بریدم

چوعین لا بدم در عین اینجا

از آن ننمودهام این جمله پیدا

همه از من پدید آمد ز توحید

حقیقت دان جنیدا اندرین دید

نظر کن بین ز اعلا سوی اسفل

یکی میبین تو هان از دید اول

یکایک را نظر میکن حقیقت

توئی هم نقطه پرگارت حققت

تو اینجا نقطه و اندر نشانی

بصورت لیک معنی بینشانی

نشانی یاب از اصل جواهر

که اندر بینشان باشی تو ظاهر

همان اصل اندر اینجا گه طلب کن

همان وصل اندر اینجاگه طلب کن

از آن میجویمت نی راز اینجا

همان میگویمت سرباز اینجا

اگر ره میبری در سرّ پرگار

مبین هان اندر اینجا جز که دیدار

تو خود پرگاری اندر اصل فطرت

بگویم تا بدانی وصل فطرت

تو از اصلی ز جوهر بینشان ذات

نگه کن در مکین ودرمکان ذات

همه ذات من آمددر حقیقت

دگر می باز گویم از شریعت

درینجایت که دنیا نام دارد

که عاشق دید او ناکام دارد

تمامت عاشقان مهجور کردم

تمامت عارفان معذور کردم

همه دیوانگانم در سلاسل

شده اندر جنون مقصود حاصل

ز اصلم دیده ودیدار دیدند

مرا از خویش برخوردار دیدند

همه دیدند یکسر پاکبازند

از آن از هر دو عالم بینیازند

همه گبران مرا جویند بابیت

چنین حکمت فتاد از شق لایت

یهودان در کنشت خویش جویند

مسلمان در درون کعبه جویند

درون کعبه با من راز گویند

ز دیرم باز جمعی باز جویند

همه با من من اندر جمله باشم

که اسرار جهان برجمله باشم

همه نزدیک من یکیست اینجا

نمودارم ز هست ونیست اینجا

مثالم آنکه اینجا بیمثال است

نخواهد بود خورشیدم روانست

چو دیدی اصل لایت اندر الا

ز الا جوی دایم ذات اعلا

بصورت لیک معنی ذات بنگر

تو نحن اقرب از آیات بنگر

حقیقت ذات با جان انس دارد

که رنگی اندرینجا گه ندارد

ابی رنگست ذات ای شیخ عالم

ولی بنگر که بنمایم دمادم

ابا تقدیر حق تدبیر چبود

در اینجاگه جوان و پیر چبود

جوان و پیر در عین بلایند

در اینجا جمله در عین قضایند

قلم رانده است اینجابر همه یار

فکنده است از حقیقت دیدهٔ یار

همه دراصل یکی بنگر و باش

چو در یکی شدی بینی تو نقاش

یقین نقاش میداند ترا راز

نماید راز خود اینجایگه باز

هر آن رازی که پیدا ونهانست

بر نقّاش کل عین العیانست

چونقّاشست از کلی خبردار

اگر خواهد برآرد جمله بردار

چو شاهست از جنید اندر شریعت

همه نیکو کند بنگر ز دیدت

کند هر حکم کو خواهد در اینجا

ز حکمش ذرهٔ کی کاهد اینجا

حقیقت جمله گفتارش نمود است

تمامت آفرینش در سجود است

سجودش میکند خورشید و افلاک

دمادم کرد طوف کرهٔ خاک

همه ذرات عالم درسجودند

همه حیران و سرگردان بودند

در اینجا هرچه میبینی جزاینش

دمی بگشای و بنگر کفر ودینش

به هر ملت که بینی گفت وگوی است

ولیکن احمد اینجا پرده گوی است

خلاصه در شریعت راه دیدم

در اینجا من بذات کل رسیدم

شریعت نور راه مصطفایست

که اندر شرع کل نور خدایست

شریعت میدهد تقوی که منصور

حقیقت نور شد نور علی نور

در اینجا مسکن یار است ما را

از آنم دیده دیدار است ما را

چه قرب یار ما را دید آمد

از آنم جزو و کل توحید آمد

ولیکن ای جنید از عین اعیان

نظر میکن تو اندر عین قرآن

همه پیوسته میبین هرچه بینی

از آن پیوسته میبین هرچه بینی

همه پیوسته هست اما نهانی

ازین پیوستها کی باز دانی

که پیوستت دراینجاگه شکسته

شود از یکدگر بندت گسسته

توآندم زنده باشی گر بدانی

بدین ارزنده باشی گر بدانی

چو بود صورت تو جمله خاکست

نظر میکن که چه دیدار پاکست

درین صورت همه منصور پیداست

عجایب صورتش مشهور پیداست

چو منصور است و چیزی نیست جزوی

که بگرفتست کل لحم و رگ و پی

که داند هر که او این را نداند

پس این معنی حقیقت هرزه خواند

تو ای منصور عشق خویش بشناس

ترا اینجاست اعیان عشق بشناس

ترا منصور بردار و خبر نه

وی اندر تو خبردار و خبر نه

تو باشی از وصال او خبردار

خبر یاب این زمان اندر سردار

فداکن هم سر و هم پای اینجا

بگوی و بعد از این منمای اینجا

اناالحق گرچه هستی سرّ مطلق

دمی با شرع آی و گوی اناالحق

اگرگوئی اناالحق باز رستی

هم از انجام و آغاز رستی

تو را اینست تو این سرنگهدار

نگهداری این سر بر سر دار

طوافی کن چو مردان در حقیقت

منه پائی برون تو از شریعت

چو این اسرار اندر جمله پیداست

بعقلت آفتاب اینجا هویداست

کنون اسرار فاش افتاد اینجا

که بر دلدار فاش افتاد اینجا

هم از گفتار جانانست منصور

که اینجا گفتهٔ تا نفخهٔ صور

اگر منصور این جاوید جانان

حقیقت هر کسی را نیست پنهان

خبردارید لیکن بیخبر باز

از اینجا میدهد بیشک خبر باز

که چیزی نیست جز دیدارمنصور

نمییابد کسی اسرار منصور

جنید پاک دین در صبغةالله

دم کلی زدی عین هوالله

ترا شد منکشف اسرار بیچون

نکو بنگر بسیر هفت گردون

چوداری دیدهٔ بیدار بینش

نگه کن سر بسر در آفرینش

نه بینی هر دو چیز اینجای مانند

بجز یکی یکی آن را ندانند

خدابینان درین ره سرفرازند

گهی بخشید جان گه سرفرازند

هر آنکو سر در این سر باخت تحقیق

در اینجا گاه او سریافت توفیق

یکی بین آنچه بینی چون ندانی

در این گفتار چون بیچون بدانی

ترا چون این نظر آمد پدیدار

که گردی محو یار آمدپدیدار

بگوید با تو چون من هر زمان راز

در اندازد در آن دم برقعت باز

کند درجان شیخت چیست بنگر

حقیقت نیز شیخ کیست بنگر

شریعت نکتهٔاصل است اینجا

حقیقت جملگی وصلست اینجا

تو هم از شیخ بیرون شو بافسوس

گذر کن هم ز نام وننگ و ناموس

چو رندان در دمی کش درخرابات

زمانی بانگ میزن در مناجات

نه مرد خرقهام نی مرد زنار

گهم مسجد وطن گاهم بخمّار

زنام وننگ اینجاگه گذر کن

دل خود را از این معنی خبر کن

بسالوسی نیاید این سخن راست

بدان شیخا که این معنی شما راست

بسالوسی کجاکامی بری تو

چو خود در باختی نامی بری تو

هر آنکو خویشتن در باخت در عشق

حقیقت نیز سر بفراخت در عشق

هر آنکو جان فدای روی او کرد

بماند تا ابد در جزو و کل فرد

حقیقت هر که اینجا یار دیده است

حقیقت دیده و دیدار دیده است

چو من باشد یقین درجزو و در کل

حقیقت باشد او را عزّ و با ذُل

چنین تا چند گوئی راه کن راه

که خود گردی تو از هر کار آگاه

جنیدا عاشق دیدار ما باش

دمی استاده زیر دار ما باش

جنیدا واقفت کردم ز اسرار

ترا کردم خبردار از نمودار

جنیدا چون توئی از جوهر کل

در اینجا بهر آنی رهبر کل

جنیدا این زمان بنگر مرا تو

کنون خواهم که بری سر مرا تو

فصاص شرع را بر من برانی

چو دادستم ترا چندین معانی

بران اینجا قصاص شرع جانان

که هرگز مینماند عشق پنهان

از آن ما حقیقت عشق آید

وجود ما در اینجا میرباید

از آن در عشق اینجا پیشوایم

نماید در اناالحق رهنمایم

دمادم سر بیچون بیچه و چون

بخواهد ریخت هر منصور را خون

به استادی کنون ای شیخ عالم

چنان خواهم که این ساعت در این دم

بُری دو دست و پایم این زمان تو

همی گویم بر خلق جهان تو

تمامت کاملان کار دیده

که ایشانند بی شک یار دیده

در اینجا ایستاده چشم بر من

کنم اسرار اینجا بر تو روشن

مترس از جمله تا اینجا بجویند

چو من حقم بگو از من چه گویند

همه فتوی دهید اینجا دگر بار

که تا پیدا کنم اندر سردار

بپرس از جملگی مردان فتوی

که ایشان را بود برهان فتوی

که بیشک این چنین باید یقین باز

که تا پیدا کنم اندر سرت راز

قلم رفتست و دیگر مینگردد

حقیقت جسم اینجا درنوردد

قلم رفتست اکنون هان بران تو

ز من بشنو تو ای صاحبقران تو

چو این دم از وجود آگاه هستم

بکشتن این زمان من شاه هستم

چه باشد گر بماندم جان منصور

که کشتن برد اینجاکام منصور

چو اصلم این نداند اصل فطرت

چنین راندم ز ذات خویش قسمت

ازین معنی بیندیش این زمان تو

بپرس این لحظه از خلق جهان تو

تحسین کردن جنید منصور را در اسرار عشق

جنیدا راهبر چون راز بشنید

تبسّم کرد و گفت آن صاحب دید

ترا زیبد که این گوئی چنین است

چنین خواهد بدن عین الیقین است

ولیکن این زمان معنی توداری

ابا این نفس کل دعوی توداری

یقین شیخ معظم ایستاده است

دو چشم اندر سوی حضرت نهادست

حقیقت آنچه او داند تودانی

که او را یار غاری و تودانی

که او اینجا چه است و در چه چیز است

که در آفاق همچون جان عزیز است

عزیز است این زمان در آفرینش

وزو روشن شده اسرار بینش

من اینجا گرچه شیخ و پیشوایم

تو سلطانی و من همچو گدایم

گدایم من تو سلطان کباری

تو تاج سلطنت بر فرق داری

تو تاج سلطنت داری ابر سر

حقیقت میدهی هم تاج و افسر

نداند هیچکس قدر حیاتت

مگر آنکس که او بشناخت ذاتت

هر آنکو ذات خود بشناخت اینجا

ز شادی جان و دل در باخت اینجا

عجایب جوهری تو باز دیدم

هم از جان و دل همراز دیدم

سرافرازی و سربازی درین راه

که از راز خودی ای شیخ آگاه

تو آگاه خودی در آفرینش

تو همراز خودی در کل بینش

ندیده چشم عالم چون تو شاهی

همه اینجا بکش چون پادشاهی

تو شاه آفرینش آمدی کل

چرا افکندهٔ خود را درین ذل

نهٔ این ذلّ و دیگر بس چه خواهی

نخواهم یافت چون تو جان پناهی

حقیقت جملگی را قهر گردان

برافکن از میان چرخ گردان

بماتا چند اینجا میکشی تو

گهی اندر خوشی گه ناخوشی تو

چو بود تو یکی بوده است اول

همی کن بود را اینجامعطل

برون انداز خود را از سردار

که تا چیزی نباشد لیس فی الدار

چو میدانم که کلی جوهری تو

حقیقت نور ذات و سروری تو

تو اصلی این همه فرع تو آمد

مصاحب نیز از شرع تو آمد

از آن اینجا کمال خویش بردار

نمودستی تو از بهر نمودار

ازل را با ابد پیوند داری

چراخود را تو اندر بندداری

چو خواهی رفت عالم را بسوزان

که هستت بخت و تاج نیک روزان

چو خواهی رفت ازین صورت تو بیرون

بگردان جمله را در خاک ودرخون

چوخواهی رفت چیزی را بمگذار

بجز ذات خود ای دانای اسرار

بشرع اقوال پاکت یافتستم

نمود خود ز خاکت یافتستم

من اندر اصل جوهر از تو بودم

بجز ذات تودرکلی نبودم

تماشا کردمت سری که گفتی

تو خود گفتی و هم از خود شنفتی

رهی بردم سوی اسرار ذاتت

نماندستم کنون اندر صفاتت

چو ذاتت در صفاتت هست موجود

همه ذات تو هست ونیست جز بود

جنیدا ذات تست اینجا حقیقت

ولیکن از صفات اینجا پدیدت

جنیدا ذات تست و خود تودانی

که میدانی که اندر جان نهانی

جنید امروز می چیزی نداند

بجز تو در همه حیران بماند

چه میدانم که چیزی می ندانم

صفاتی چند اینجا آگاه خوانم

صفاتت کی جنید اینجا بیابد

چو تو کی صید کی اینجا بیابد

چو تو مرغی که سیمرغ مکانی

نموده روی خود در لامکانی

که داند تا چه تو دانی در اینجا

که بگشادی صفات خوددر اینجا

وصالت اندرین فقر است اینجا

که در فقری همیشه بود تنها

اگر شیخم تو شیخی داریم دوست

وگر مغزم تو اینجا کردهٔ پوست

ز شیخی این زمان من فارغم یار

بجز تو نقش خود میبینم اغیار

ز شیخی فارغم و از زهد و سالوس

حقیقت جملگی میدارم افسوس

ز شیخی فارغم از عین فتوی

ترا میدانم ای دنیا و عقبی

چه خواهم کرد شیخی زین سپس من

ترا میبینم اندر جمله بس من

ز شیخی جانم آمد بر زبانم

بطاقت آمد از این کار جانم

کنون بودم درین سر عین پندار

ازین پندار جان من برون آر

تو گفتی آنچه اینجا گفتنی است

دلم زان تو از جمله مکین است

همه فعلند و تو عین صفاتی

صفاتند این همه تو بود ذاتی

من اینها را ندانم چون تو دیگر

کجا باشد صدف مانند گوهر

صدف را گرچه گوهردار باشد

کجا همچون در شهوار باشد

درین دریا که اینجا جوهر تست

حقیقت عقل اینجا رهبر تست

اگرچه عاشقی معشوقه گردی

ز عشق خود کنی این ره نوردی

دگر میبشکنی بت از وجودت

که ناپیدا نماید بود بودت

چه بود تو یقین هم پایدار است

جنیدت عاشق اندر پای دار است

ز چندین راز کاینجا گفتهٔ باز

در اسرارها هم سفتهٔ باز

توقع دارم از شیرین زبانت

که برگوئی بسی شرح و بیانت

بیانت دمبدم ذات خود آمد

از آنت نحن و آیات خود آمد

تو نزدیکی چرا دوری گزینی

ز ما امروز معذوری نه بینی

همه معذور راهیم ای سرافراز

تو از بهر چه میآئی سرانداز

چرا دست و زبانت دور داری

ازین گفتن مرا معذور داری

چرا خود را بسوزانی درآتش

چرا بیرون شوی از پنج و از شش

در این ترکیب رخسارت پدید است

درین صورت ترا گفت و شنید است

همه معنی ازین صورت عیانست

وزین صورت همه شرح و بیانست

در این صورت تو میبینند و آفاق

وزین صورت همه شرحست و مشتاق

ازین صورت ترا بردار بینند

حقیقت نقطهٔ پرگار بینند

چو ما ز این صورت اینجا آشنائیم

نمود تو در این صورت نمائیم

چرائی محو خواهی کرد صورت

چه افتاده است بر گوئی ضرورت

چو در اصل تو صورت هست پیدا

وجود جمله اندر لاوالّا

تو ذاتی از تو ظاهر هست ذاتم

وز آن سر نکته دیگر برانم

من این فتوی نخواهم داد اینجا

که بُرندت زبان با دست و با پا

اگر سر میرود ما را حقیقت

نخواهم ترک کردن دید دیدت

مرا این سرفرازی از سر تست

مرا بر سر حقیقت افسر تست

مرا بر دست دستان تو باشد

بخاصه چون قدم زان تو باشد

حقیقت خود بسوزانم درین راه

کجا هرگز توانم سوخت ای شاه

ترا اینجا اگر جمله بسوزم

از آن به کین وجودت برفروزم

حقیقت این چنین است ای یگانه

مرا زهره نباشد در زمانه

که کاری این چنین آرم پدیدار

تو باقی هرچه میخواهی پدید آر

تو اینجا حاکم بود و وجودی

کنی هر چیز اینجاگه که بودی

ولکین راز بسیار است دانم

ترازین کار بس بار است دانم

حقیقت شیخ دین شیخ کبیر است

که در معنی و صورت بی نظیر است

ببینم تا چه میگوید درین راز

پس آنگه این همی کن ای سرافراز

سخن گفتن منصور با شیخ کبیر قدس سره

ز دار آنگاه منصور حقیقت

جوابی داد کای میر شریعت

توئی شیخ کبیر عالم خاک

که خدمتکار تست این چرخ و افلاک

تو ای شیخ جهان در پایداری

ستاده تن زده در پای داری

تو ای شیخ این زمان خاموش مانی

زمانی در مکان بیهوش مانی

نه این باشد وفا و مهربانی

که اسرار نکو را تو بدانی

تو میدانی مرا اسرار اینجا

تو کردستی مرا بردار اینجا

تو میدانی مرا اسرار تحقیق

که در کشتن مرا از اوست توفیق

تو میدانی که گفتستم ترا راز

دگر گفتم جنید اینجایگه باز

نمیدانید اینان گرچه دانند

که ایشان مردن از جان کی توانند

مرا زیبد ز خود رفتن درین راه

که هستم از حیات جمله آگاه

مرا زیبد که جان بازم برویت

که من راز توام آیم بسویت

چو ایشان در زمان در دهر هستند

حقیقت در خراباتم نشستند

منم اسرار ایشان درحقیقت

که گفتم این چنین از دید دیدت

منم اسرار ایشان از نمودار

همی گویم حقیقت بر سر دار

ببازی نیست اینجا مردن از خویش

مرا زیبد که جانان دیدم از پیش

ولی دانم که ایشان ناتمامند

درین سودای ما ناپخته خامند

ره شرعم اگرچه کرده ایشان

ولکین ماندهام در نزد ایشان

اگر این پرده از هم بردرانند

مرا اینجا به بینند و بدانند

اگرچه پختهٔ رازی در اینجا

ز راز من تو آگاهی در اینجا

تو دانی راز من در پردهٔ راز

که اینجا دیدهام انجام وآغاز

منزه دانم اینجا از همه چیز

مبرّاام در اینجا ایمنم نیز

توی اسرار ومن اسراردانم

تو برکاری و من بیکار از آنم

ترا زیبد کنون سلطان معنی

که برگویم ترا برهان معنی

که اینجا محو کن اسرار عالم

برانداز این زمان از پرده دردم

توانم کردن این اما حقیقت

درین معنی است ما را صد طریقت

کسی ای شیخ دین ما را نه بشناخت

بگو تا لاجرم بودم در این باخت

من اینجا بهر تو دیدار کردم

ز عشقم خویشتن بردار کردم

که هر خواری که هست اینجا مرا باد

که نقش خود دهم اینجایگه داد

مرا این آفرینش بهر این بود

مرا این سر یقین عین الیقین بود

کنون خواری نخواهم من دگر بس

مرا زیبد در اینجا گفتن و بس

مرا اینجا بباید خویشتن سوخت

حقیقت هم دل و هم جان و تن سوخت

نسوزانم کسی را خود بسوزم

جهان را شمع وحدت برفروزم

نخواهم کشت کس را خود کشم من

شراب صرف وحدت درکشم من

از آن خمخانه خوردستم شرابی

که دنیا مینمایم چون سرابی

از آن خمخانه کردم جرعهٔ نوش

که دنیا میشود کلی فراموش

از آن خمخانه شیخا نوش کن جام

که دیدستی یقین آغاز و انجام

از آن خمخانه من امروز مستم

بت خود را بیکباره شکستم

از اول بت پرستیدم در اینجا

ندیدم هیچ ازین بت دیدم اینجا

جمالت بت پرست خویش آخر

مرا او کرد مست خویش آخر

بدیرم درکشید از آخر کار

مرا او محو کرد اینجا بیکبار

بدیرم درکشید و مست کردم

حقیقت نیست کرد و هست کردم

کنون مست جلال جاودانم

عجب مست جمال بینشانم

چنان مستم که جانم پیش محو است

مرا دیدار اودر دید سهو است

مرا این مهلکات اینجا یقین است

که آخر این جهانم پیش بین است

هلاکی عاشقان دیدار یار است

از آن منصور اینجا برقرار است

همی خواهم قرار خود دگربار

که بردارم زجان خود دگر بار

مرا باریست صورت درمیانه

که دایم مینمایم جاودانه

نخواهد جاودانه ماند صورت

مرا هم سوختن آمد ضرورت

کنون شیخ جهان لامکان تو

گذشته از زمین و از زمان تو

اگرچه پیر شبلی پیر راهست

در اول دیدمش او عذر خواهست

مرا گفت آشکارا این عیان او

حقیقت هست در دل بی نشان او

اگرچه او رسیده نارسیده است

ندیده است او و بیشک ناپدید است

هر آنکو ناپدید آمد در اینجا

در آخر او پدیدآمد در اینجا

هر آنکو ناپدید یار گردد

ز بود جسم و جان بیزار گردد

در آخر جان جان آید پدیدار

چوگردد جسم و جانش ناپدیدار

جمال یار اینجا بی نشان است

بجز منصور او را کس ندانست

ندیدم هیچکس اینجای دیدار

منم بی عشق خود از خود خریدار

توئی شیخ زمین و آسمان تو

گذشتستی هم از کون ومکان تو

بفرمایم که تا دست و زبانم

ببرید و ببین شرح و بیانم

قدم فرمای تا اینجا می جدایم

کنند و بنگری صنع خدایم

فلک را در ملک اینجا زنم من

حقیقت دور گردون بشکنم من

چنان راندستم اینجا گه قلم باز

که جسم اندازم از سوی عدم باز

عدم خواهم که دنیا دیدهام من

قدم خواهم قدم را دیدهام من

بنزدم جمله دنیا دیدهام من

که دنیا کنده پیری دیدهام من

در این ارزن کجا من شرح فردوس

کنم آرم کنون من فرع فردوس

نخواهم دم بدنیا کردن اینجا

که دنیا ازمن آمد خوب و زیبا

هر آنچه از کارگاه ماست امروز

حقیقت در بر چرخ دل افروز

همه نیکست اما در شریعت

بدی میدان گرفتار طبیعت

همه مردان ره گفتند این باز

چه به زین یافتند عین یقین باز

همه مردان ره دیدند خواری

ز دستانش بکرده پایداری

مرادنیا و بر دین برگ کاه است

که برتر زین مرا خود پایگاهست

چه صورت عین دنیا بود اینجا

یقین جان دید مولا بود اینجا

نه دنیا و نه مولا در بر من

مرا مغیست از اسرار روشن

بجز ذاتم همه اینجا هبا است

که ذاتم عین دیدار خدا است

همه عاشق همه دنیا سراب است

بر عاقل همه دنیا خراب است

تو ای شیخ کبیر جمله مردان

مرا زین نقشها آزاد گردان

چو دنیا سجن مؤمن آمد اینجا

که در اینجای ایمن آمد اینجا؟

حقیقت جایگاه دیو گردم

که من زین معنی اینجاگاه فردم

یکی باشم دوئی را من ندانم

دوی را از یکی اینجاجهانم

کنون صورت نمیخواهم ز دنیا

نخواهم ظلمت ازنور تجلا

مرا بس اندرینجا گاه دیوان

که کردستم عجایب در غریوان

همه مقصودم اینجاهست کشتن

وزین صورت همه آزاد گشتن

سخن از شرع گفتم در حقیقت

تو میدانی یقین پیر طریقت

جنیدم راهبر سلطان دین است

بجان پاک او صد آفرین است

ولی باید که بهتر زین نداند

مرا در کشتن خود راز داند

گذشتم این زمان از جسم و از جان

نمیباید مرا جز دید جانان

همه گفتارها از بهر اینست

همه کردارها از بهر این است

چه به زین چونکه جانان رخ نموده است

مرا امروز پاسخها نمود است

چرا میگوید ای منصور امروز

ترا با خود کنم مشهور امروز

ترا باید نمودن راز من باز

بیار این هر که تا گردم سرافراز

سرافرازی ترا خواهد بدن بس

نخواهد بود همچون تو دگر بس

اسرارگفتن منصور با شیخ کبیر در اعیان

بگو شیخ کبیر کار دیده

که تقوی داری ای برگزیده

ترا بگزیدهام از بینیازی

که کار آخرت اینجا بسازی

بتقوی راه کن در سوی ما تو

مبین در هیچ بد در کوی ما تو

بتقوی باش دایم عین مولا

نظر میکن تو اندر سوی مولا

هر آنکو کار ما امروز سازد

حقیقت ذات ما او را نوازد

بجز نیکی مکن در دهر خونخوار

که دنیا بدسکال است ای وفادار

وفاداری تو ای شیخ یگانه

مرا کن دستگیری در زمانه

تو میدانم که هم شیخ کبیری

مرا کن اندر اینجا دستگیری

وصال شیخ اگر بیدست گیرد

مرا اینجایگه که دست گیرد؟

بحق آنکه یارانیم اینجا

حقیقت بیوفایانیم اینجا

تو بامن من ابا تو در میانه

نموده روی در دید زمانه

زمانه بگذرد صورت نماند

ولیکن ذات منصورت نماند

تو با منصور اینجا آشنائی

که قطبی در کبیری و خدائی

توئی قطب و منم خورشید عالم

که خورشیدی ز من جاوید عالم

توئی قطب ملایک در زمین تو

که خورشید مکانی در مکین تو

نداند قدر تو جز ذات منصور

فدای تست مر ذرات منصور

بخواهم رفت ودیگر باز آمد

دمادم صاحب این راز آمد

بخواهم رفت از این صورت برون من

دهم ذرات کلی رهنمون من

چو هستم رهنمون جمله ذرات

از آنم نحن اقرب عین آیات

جمالم آفتاب هر جهانست

همه ذراتم اینجاگه عیان است

چو کل شیئی در جمعم نموداست

همه ذراتم اینجا در سجود است

طلب کردند در آن مسکن خویش

حجاب جملگی رفته است از پیش

حجاب از پیش اینجا برگرفتم

نمود ذات را رهبر گرفتم

مرا علم حقایق نور ذاتست

بیان شرعم از ذات و صفاتست

همه گویا بمن در اصل بنگر

میان شرح من در وصل بنگر

چه به ازوصل ما شیخا درونت

نظر میکن که هستم رهنمونت

چه به از وصل شیخا در دل و جان

نظر میکن که هستم راز پنهان

حقیقت راز میگویم ترا باز

وصال ما نگر اینجا سرافراز

خدائی کن که تو شیخ کبیری

که امروزم حقیقت دستگیری

خدائی تو اندر بندگی دوست

دمی منگر ز معنی در سوی پوست

خدائی کن ایا شیخ وفادار

در اینجا خویشتن را پای میدار

تو از شیراز امروزت که آورد

ترا اینجای از بهر چه آورد

بدان آورده است امروز اینجا

که تا گردانمت پیروز اینجا

توئی پیروز در کون و مکان یار

حقیقت فارغ از دیدار اغیار

در اینجا سرّ تفسیرم بیابد

کسی باید که تقریرم بیابد

حقیقت کل اللهام پدیدار

در اینجا گاه بیشک برسر دار

حقیقت قل هوالله است بودم

از آن اینجا کنی دایم سجودم

سجود خود کنم در عشق دایم

که ذاتم هست در اسرار قایم

منم در شوق دایم قایم الذات

که یکی قل هواللهم ز آیات

نه من از کس نه از من کس بزاده است

یقین ذات من اینجا بازداده است

در سر صفات بعیان عین الیقین فرماید

لقای خالق الخلق قدیمم

که بسم الله الرحمن الرحیمم

مرا اینجا نباید خویش و پیوند

حقیقت نه زن و نی یار و فرزند

نمانم هیچکس را من به تحقیق

دهم هر کس که خواهم عین توفیق

صفاتم بین منزه از همه کس

مرا بنگر تو هم از پیش و از پس

نداند وصف من کردن بجز من

ز اسرارم حقیقت هست روشن

منم منصور شاه آفرینش

حققت عذر خواه آفرینش

بیان میگویم این اسرار سرباز

که خواهم باخت اینجا نیک و بد باز

وصالم آفرینش پایدار است

دلم با جان در اینجا بردبار است

سزای خود دهم اینجای با خود

برم یکسانست اینجا نیک یابد

کنون شیخا منم سلطان عالم

یقین هم جان و هم جانان عالم

منم جان در تن هر کس حقیقت

که باشدجز من اینجاگه حقیقت؟

منم جان در تن این جمله اینجا

همه نادان ومن درخویش دانا

منم جان در تن ونور دودیده

کسی وصلم در اینجا کل ندیده

که یابد وصل من گر جان شود باز

حقیقت بود ما باشد یقین باز

تو شیخا این چنین دان سرّ توحید

که در توحید موجود است تقلید

شنیدستی قیامت را که گویند

قیامت روز امروز است جویند

قیامت روز امروز است اینجا

از آنم بخت پیروز است اینجا

قیامت روز امروز است بنگر

همه ذرات من نزدیک آور

قیامت خویشتن داده است کل باز

اگرچه مانده اندر عین ذل باز

قیامت دیدهٔ امروز او بین

ز من بشنو حقیقت صاحب دین

مبین منصور جز دیدار بیچون

که بنموده است دانا بیچه وچون

ابی مثلست در آفاق میدان

فتاده اندرین سر طاق میدان

ندارد مثل در آفاق منصور

که بیشک اوفتاده طاق منصور

درین نه طاق روی او پدید است

ابا تو این زمان گفت و شنید است

مرا ای شیخ دین دیندار اینجا

که میگویم ترا در دار اینجا

جهان میبین تو شادان از رخ من

حقیقت گوش کن این پاسخ من

بود منصور ذات لایزالی

درین منزل تجلی جلالی

مرا زیبد که اینجا مینماید

در وصلت اینجا میگشاید

در وصلت گشادم می نه بینی

ترا منداد دادم می نه بینی

هنوز اندر کمال شیخ اینجا

نمیدانی یقین گفتار ما را

کمان بگذار و بنگر دید دیدم

که گویم درحقیقت ناپدیدم

کمان بردار و ما را پیشوا بین

چو منصور اندر اینجا گه خدابین

منم الله جز من نیست ای خلق

وجودذات من یکیست ای خلق

خلایق این زمان ما را پرستند

در اینجاهرکه استاداست هستند

خدای خویشتن منصور باشد

درونش بین همه پرنور باشد

خدای جمله منصور است حلاج

نهاده برسر شیخ جهان تاج

خدای جملگی منصور شیخ است

ولکین در میان منصور شیخ است

کجادانند این سرّ می ندانند

همه منصور را بینند وخوانند

همه منصور دانند از حقیقت

پرستندش همه اندر شریعت

بجز منصور اینجا نیست الله

که از اسرار رحمن است آگاه

خبر تا میدهد ز اسرار اینجا

نمودار است او بردار اینجا

نمودار است رویش باز بیند

پرستیدن اگر صاحب یقیناند

خدا منصور و منصوراست خالق

وصال اینست اینجا ای خلایق

خلایق جمله درگفتار ماندند

همه در پردهٔ پندار ماندند

همه در پردهاند و مانده کل باز

در اینجا گاه اندر عین ذل باز

منم در پردهٔ جانها حقیقت

پدیدارند جانهای حقیقت

تعالی این چه شور است و چه افغان

که تا افکندهام اندر دل و جان

خلایق من خدایم تا به بینند

نمودم مینمایم تا به بینند

خلایق من خدایم در نمودار

ز عشق خویش امروزم بر این دار

خلایق من خدایم چند گویم

همه خواهند تا پیوند جویم

منم پیوندتان اکنون خلایق

منم جان می ندانند این خلایق

صفات ذات من در جمله پیداست

درون جملگی دیدم هویداست

دگر با شیخ گفت ای پیر رهبر

زمانی باش و ما را باش غمخور

زمانی شیخ ما را بیوفا باش

تو بر ما این زمان تو پیشوا باش

بفرما این زمان کاینجا جُنید است

که سیمرغست اندر خویش صید است

بسی گفتم نخواهد بُرد فرمان

مرا امروز ای شیخ جهان بان

ز هر گونه ورا میگویمش باز

همی سوزد دلش بر من سرافراز

نمیدانم ورا معذور دارم

نمیخواهم که وی را دور دارم

اگر او عاشق کل پاکباز است

حقیقت بیشکی در پایدار است

بفرماید مرا اینجا قصاص او

که عام الناس را باشد مناص او

فتادستند و نادانان راهند

چوامروزی که در دیدار شاهند

نمیدانند شاه خود یقین باز

بماندستم درون جان و تن باز

مرا دانندصورت راز داند

ازین فکرت از ایشان باز ماند

چنان در فکر ماندستند اینجا

فتاده از خروش بانگ وغوغا

بخواهم کرد اکنون یادگارم

برای شیخ هان برروی دارم

خلایق را بپرس و عالمان باز

یقین از ما گمان از جاهلان باز

که منصور است اکنون راز گفته

حقیقت سر جانان بازگفته

چنان بنموده است امروز او باز

که خواهد گشت اندر عشق جانباز

نخواهد باخت جانان روی جانان

فکنده دمدمه درکوی جانان

بخواهد باخت جان و سرحقیقت

ندارد هیچ او سر بر حقیقت

چنین میگوید اینجا پیر حلاج

که امروزم کنید از عشق آماج

چو آیم این زمان اندر دل و جان

حقیقت میزنم من دم ز جانان

اگر از عاشقان راه مائید

همی امروز کل آگاه مائید

نخواهم جان و تن نی عز و نی ذل

بخواهم این زمان انداختن کل

دل وجان چون حجاب راه ما بود

کنون هم جان و دل آگاه ما بود

چو دل آگاه شد هم جان آگاه

شوید آگاه از ما خلق گمراه

کنون سر را بگفتم در قصاصم

نظر میکن تو درعین سپاسم

بگو ای شیخ اکنون چون کبیر است

در اینجا کردهام من بینظیر است

نظیرت نیست اندر روی آفاق

مرا این قطب در روی جهان طاق

راز گفتن شیخ کبیر با شیخ جنید(قس) از هواداری منصور

چو شیخ این راز بشنید از خداباز

جُنید پیر را گفت ای سرافراز

چنین افتاد اینجا آنچه بینی

شنیدی جمله و صاحب یقینی

عجب حالیست در عین زمانه

که این شهباز آمد نشانه

نه آن مرغست این کز دانه گردد

همی خواهد که دامش در نوردد

ندیدم مثل این و کس نه بیند

بجز عین زمانه گر نه بیند

وصالش اندر اینجا دست دادست

از آن در کشتن اینجاگاه شاد است

وصالش از تجلی جلالست

فراقش در میانه دید وصالست

چنان مستغرق اسرار آمد

که بیخود جملگی بردار آمد

سراپایش همه دیداردارد

چنین شرح و بیان گفتار دارد

تودیدی هر صفاتی عین گفتار

که میگوید حقیقت او ز دلدار

همه گفتار او از جان جانست

در این سرش حیات جاودانست

همه گفتار او از دید دید است

ابا جانان درین گفت و شنید است

همه گفتار او از بهر مرگ است

که این شاه جهان خود کرده ترکست

همه گفتار او در کشتن آمد

از آنش در جهان برگشتن آمد

نه صورت لیک جان جان جانست

حقیقت ذات او کل جاودانست

ز عهد آدم ای شیخا تودیدی

چنین شخصی بگو از که شنیدی

چنین شخصی کجا آوازه دارد

که جان عاشقان او تازه دارد

حقیقت فتنهٔ روی زمین است

که از عشاق این کس پیش بین است

ندیدم فتنهٔ چون او بعالم

که میگوید یقین این سردمادم

دمادم راز میگوید عیان باز

که خواهم کشتن اندر عین سرباز

تو چوندیدی مر او را باز گو تو

به پیش من حققت راز گو تو

جواب دادن جنید شیخ کبیر را درنموداری منصور

جُنیدش گفت ای خورشید آفاق

حقیقت هست ایجان جهان طاق

چنین گفتار او اندر سر دارد

که میبینم ورا از عین کل یار

خبر دارد ز اسرار حقیقت

دم خود میزند او بیطبیعت

دم از حق میزند چون یار دیده است

ز جانان معنی بسیار دیده است

دم ازحق میزند در راز مطلق

دمادم گوید اینجاگه اناالحق

دم از حق میزند امروز با ما

یقین ما نیز هم گفتیم زیبا

بشکل و صورت اینجا آدمی است

نهادش جملگی بر مردمی است

ولی در باطنش سرّ آله است

ورا اینجاکمال پادشاهست

چو عین ظاهر او آشکار است

نمود باطنش هم سرّ یار است

حقیقت خورده گیرانند اینجا

که راز او نمیدانند اینجا

نمیدانند نادان حقایق

همی گیرند بر سلطان دقایق

به بین تادشمن من چند اینجاست

جهانی پر خروش و بانگ غوغاست

نه بینند هیچ اینجادشمن و دوست

حقیقت مغزبین واز برون پوست

نباشد پوست هرگز در نهانی

بدان گفتم که تا مغزت بدانی

حقیقت کار اینجا مغز دارد

که این دادار مغز نغز دارد

چنان در مغز جان بیهوش بین است

حقیقت این زمان خاموش بین است

همی داند که من اکنون چه گویم

درین گفتن کنون این سر چه جویم

ولی ما نیز با او یار باشیم

ز سرش نیز برخوردار باشیم

چه باید کرد این دم ظاهر یار

بمعنی صورت او نزد اغیار

جهانی پرغریو و گفت وگویست

هزاران سر در این معنی چو گویست

عوام الناس فتوی آوریدند

فغان یکباره آنجا برکشیدند

هزار و چهارصد فتوی ده راز

مرا گفتند اینجا گاه کل باز

سه روز است تا که فتوای تمامت

مرا دانند شیخا زین قیامت

تمامت سالکان صورت اینجا

همی گویند کاین منصورت اینجا

بباید کشتنش اینجا بزاری

که تا بینیم اورا پای داری

بباید سوخت آنگه بعد کشتن

که تا باشد مراورا باز گشتن

بذات خود نگوید این دگر بار

ز بهر اینش کردستند بردار

من از فتوای ایشان کار کردم

من صادق چنین بردار کردم

تودیدی حال رندان و شنیدی

بغور سرّ او اینجا رسیدی

من از فتوی چنین کردم ابا او

که تا کوته شود این گفت و این گو

نمیبینی خروش عام انعام