خواص دارویی و فواید غذایی كاهو : Lettuce

كاهو             Lettuce

نام علمی  lactuca sativa

تركيبات شيميايي/خواص داروئي/طرز استفاده/مضرات

كليات گياه شناسي:

کاهو گیاهی یک ساله از خانواده گل مینا یا گل آفتابگردان کاسنیان است. کاهو بیشتر به صورت سبزی پرورش می‌یابد ولی در مواقعی به صورت ساقه یا بذر نیز یافت می‌شود.

کاهو برای اولین‌بار توسط مصریان باستان کشت شد که آن را از یک علف هرز که دانه‌هایش برای تولید روغن استفاده می‌شد به دست آوردند.

کاهو بعدها به روم و یونان نیز گسترش یافت که آنان نام لاکتوکا به آن دادند، که کلمه کاهو در انگلیسی از ریشه همین کلمه است.

در سال ۵۰ قبل از میلاد، چندین‌گونه از آن توصیف شده بود، و کاهو در نوشته‌های قرون وسطی از جمله چندین گیاه نامه پدیدار گشته‌است.

در طی قرون ۱۶ تا ۱۸ رشد چندین گونه از آن در اروپا مشاهده شده، و در اواسط قرن ۱۸م به این نتیجه رسیدند که می‌توانند آن را در باغات نیز پرورش دهند. در ابتدا اروپا و آمریکای شمالی بازار فروش کاهو بودند و در اواخر دهه ۱۹۰۰ مصرف آن به صورت جهانی گسترش یافت.

در کل اگرچه کاهوی مقاوم یک ساله بسیار آسان کشت می‌شود، نیازمند دمای نسبی پایین‌تری است تا از گل‌دادن سریع آن جلوگیری شود.

کاهو می‌تواند توسط موجودات که کمبود مواد غذایی دارند، همچون حشرات یا آفت‌های پستانداران و قارچ‌ها و باکتری‌ها دچار آفت‌زدگی شود. اگرچه این ویژگی می‌تواند برای باغداران خانگی در حفظ ونگهداری بذرها ایجاد مشکل نماید، زیست شناسان از آن برای گسترش خزانه ژنی گونه‌های مختلف کاهو استفاده می‌کنند.

تولید جهانی کاهو و کاسنی در سال ۲۰۱۰ در رقم ۲۳، ۶۲۰، ۰۰۰ تن قرارگرفت که چیزی بیشتر از نصف تولید چین می‌باشد.

کاهو بیشتر در سالاد استفاده می‌شود، اگرچه می‌توان آن را در تعدادی از غذاها همچون سوپ‌ها، ساندویچ‌ها و غیره مشاهده کرد؛ هم چنین می‌توان آن را سرخ نمود. نوعی از آن که Woju یا کاهوی مارچوبه نام دارد و بخاطر ساقه آن پرورش می‌یابد، می‌توان به صورت خام یا پخته شده مصرف کرد.

کاهو یک منبع خوب برای ویتامین آ و پتاسیم است، همچنان که منبعی‌اصلی برای دیگر ویتامین‌ها و موادمعدنی است. برخلاف ویژگی‌های مفید و سودمند، کاهو منبع انواع باکتری، ویروس و انگل‌های قابل شیوع در بین انسان هاست.

بعلاوه مصرف اصلی آن به عنوان گیاه سبز پربرگ، خصوصیات مذهبی و دارویی بسیاری را در طول قرن‌ها برای انسان‌ها فراهم کرده‌است.

انواع مختلف كاهو كه در حال حاضر در آمريكا كشت مي شود حدود 16 نوع مي باشد كه در تمام طول سال وجود دارد رويهمرفته دو دسته كاهو وجود دارد :

 1-كاهوي پرورشي و اهلي كه در سالاد استفاده مي شود كه كاهوي گرد Head Lettuce و كاهوي ايراني Romano Lettuce از انواع مهم آن است .

2- كاهوي وحشي يا كاهوي خودرو

كاهوي ايراني از نظر مواد غذايي از كاهوي گرد بهتر است . كاهوي گرد ارزش غذايي چنداني ندارد زيرا داراي مقدر زيادي الياف است كه توليد گاز و نفخ در معده مي كند .

طبقه‌بندی و ریشه کلمه:

گیاه ساتیوا از خانوادهٔ کاهو و خانوادهٔ گل آفتاب‌گردان است. این نوع برای نخستین بار در سال ۱۷۵۳ توسط کارل لینائوس در نسخه دوم کتاب گونه‌های زراعی مطرح شد.

رومیان کاهو را به لاکتوسا منسوب می‌دانند (لاک در زبان لاتین به معنای شیر است)، کنایه از مادهٔ سفید رنگی که، امروزه شیرهٔ گیاهی نامیده می‌شود، از بریدن ساقه به بیرون تراوش می‌کند.

لفظ انگلیسی کاهو(lettuce) اصالتاً از انگلیسی میانه، از واژه فرانسوی قدیمی (letues یا laitues) از نامی رومی گرفته شده است.

مصرف آشپزخانه‌ای:

همان‌طور که اشاره شد، در سال‌های ۵۰میلادی، کاهو معمولاً به صورت پخته و با روغن و سرکه توسط رومیان مصرف می‌شد. در حالی که برگ‌های کوچکتر اکثر اوقات به صورت خام خورده می‌شد.

در سال‌های ۸۱تا ۹۶ میلادی در حکومت دومیتیان سنت سروکردن سالاد کاهو قبل از غذا آغاز شد. پس از آن رومی‌های اروپایی سنت آبپز کردن کاهو را بیشتر با کاهوی رومی آغاز نمودند، همچون روشی که در آن مخلوط روغن سرکه را به برگ‌ها اضافه می‌کردند. امروزه قسمت اعظم تولید کاهو به سبب برگ‌هایش است،

اگرچه گونه‌هایی نیز هستند که به‌خاطر ساقه و گونه‌هایی نیز به خاطر دانه‌هایش که از آن روغن می‌گیرند. کاهو بیشتر در سالاد، چه به صورت تنها و یا همراه با دیگر سبزیجات، پنیرها و یا گوشت مصرف می‌شود.

کاهوی رومی اغلب اوقات در سالاد سزار با پوششی از موتوماهیان و تخم‌مرغ استفاده می‌شد. کاهوی رومی هم‌چنین در سوپ‌ها و ساندویچ‌ها استفاده می‌شد، در حالی که ساقه‌ها هم به صورت خام و هم پخته مصرف می‌شوند.

مصرف کاهو در چین با توجه به خطر سلامتی و تفاوت فرهنگی که کاهو را خام می‌خوردند، با کشورهای غربی تفاوت ایجاد کرد. در این کشور سالادها از سبزیجات پخته تهیه شده و به صورت داغ یا سرد مصرف می‌شدند. همچنین ظرف غذاها با کشورهای غربی تفاوت داشت زیرا ظرف غذا در این کشور توفو و گوشت، سوپ و گوشت سرخ شده و سایر سبزیجات را شامل می‌شد.

کاهو هم‌چنین به عنوان یک ماده اولیه در آماده‌سازی سوپ کاهو به شمار می‌رود.

بیماری‌های منتقله از راه مواد غذایی:

اگرچه پاتوژن‌های منتقله از مواد غذایی می‌توانند در کاهوهای انبارشده، زنده بمانند، آنها تمایل دارند تا در طول دورهٔ انبار، تعداد خود را کاهش دهند. تنها استثنا در این مورد باکتری لیستریا مونوسیتوژنز، عامل بیماری لیستریوسیس است که در طول دوره ذخیره‌سازی دوبرابر می‌شود.

در یک تحقیق که در سال ۲۰۰۸ انجام شد، اگرچه، برخلاف تعداد بالایی از باکتری‌هایی که برروی کاهوی آماده خوردن، موجود می‌باشند، هیچ بیماری از طریق لیستریوسیس شیوع نمی‌یابد.

محققان براین باورند که عمر کم محصول سبب این کار می‌شود، میکروفلورهای موجود و خواص و ویژگی‌های داخل کاهو هستند که سبب می‌شوند این باکتری در انتقال بیماری لیستریوسیس ناموفق باشند.

دیگر باکتری‌هایی که بر روی کاهو موجود می‌باشند همانند آئروموناس به شیوع هیچ بیماری‌ای مربوط نمی‌باشد؛ نوع کمپیلوباکتر که سبب بیماری کمپیلوباکتریوس و بینابینی یرسینا در کاهو به آسانی یافت می‌شوند. ویروس‌هایی همچون هپاتیت آ ، ویروس کالیسی و نورواک مانند نیز بر روی کاهو یافت می‌شوند. این سبزی در شیوع بیماری انگلی ژیاردیا لامبلیا نیز مرتبط است.

افسانه‌ها و روایات مذهبی و دارویی:

علاوه براین که کاهو به عنوان یک گیاه خوردنی معروف است، تعداد بی‌شماری داستان و سمبل‌های مذهبی و دارویی از این گیاه در زمان‌های قدیم وجود دارد.

کاهو خواص مخدر ضعیفی نیز دارد- که توسط آنگلو ساکسون‌ها مخدر خواب نامیده‌می‌شد- هرچند که کاهوی ساتیوا سطح پایین‌تری از مواد مخدر نسبت به فامیل خود دارد.

این اثر از موادمخدر در یکی از دولاکتون موجود در مایع سفید داخل ساقه کاهو یافت می‌شود و به نام لاکتاریوم یا تریاک کاهو مشهور است.

کاهو هم چنین به عنوان یک غذا در عید فصح یهودیان مورد استفاده قرار می‌گیرد و در مقایسه با شاخ و برگ گیاهانی که در این جشن همراه با نان فطیر خورده می‌شوند انتخاب بهتری است.

عصاره کاهو در تولید کِرِم‌ها و لوسیون‌های ضدآفتاب و نرم‌کننده کاربرد دارد. زمانی نیز تصور می‌شد که در ازبین بردن مسائل مربوط به کبد مفید می‌باشد.

محققان آمریکایی بر این باور بودند که خوردن کاهو در کنترل و متوقف کردن بیماری آبله نقش دارد و یک باور در میان ایرانیان وجود داشت که خوردن دانه‌های کاهو در درمان بیماری حصبه مؤثر است.

طب عامیانه نیز از آن به عنوان درمانی برای تسکین درد، روماتیسم، استرس و عصبانیت، سرفه و جنون یاد کرده‌است؛ ولی شواهد علمی تأثیر آن بر روی انسان را تکذیب کرده و فقط تأثیر بسیار اندکی بر روی موش‌های آزمایشگاهی و قورباغه‌ها تأیید می‌کند. از موارد مذهبی این گیاه می‌توان به منع مذهبی خوردن این گیاه در میان یزیدیان در شمال عراق اشاره کرد.

تركيبات شيميايي:

در صد گرم كاهوي ايراني مواد زير موجود است :

كاهو ضمنا داراي مواد معدني مانند نيكل ، كبالت ،  سولفور و مس مي باشد

مواد شيميايي كاهو عبارتند از : لاكتوكاروم Lactucarum ( كه ماده اي است مخدر ) موم ، رزين ، ماليك اسيد و سوكسي نيك اسيد ، لاكتوم كاروم خواب آور و مسكن است .

از لاكتوم كاروم بعنوان داروي خواب آور و مسكن و نيز در چشم پزشكي براي گشاد كردن مردمك چشم استفاده ميشود .

از كاهو همچنين ماده اي بنام تريداس Thridace گرفته مي شود كه مسكن و ضد درد است . براي تهيه تريداس ساقه كاهو رسيده را تكه تكه كرده وشيره آنرا با فشار خارج مي سازند .

اين شيره را سپس حرارت داده تا در اثر حرارت مواد آلوميني آن منعقد مي شود در نتيجه مايعي صاف بدست مي آيد . اين مايع را تحت درجه حرارت كم و در خلاء حرارت داده كه تريداس بدست مي آيد . اين مايع را مي توان خشك كرد و بصورت پودر درآورد .

خواص داروئي:

خواص گياه كاهو

كاهو از نظر طب قديم ايران سرد و مرطوب است

1)كاهو تميز كننده خون است

2)كاهو بعلت داشتن آهن خونساز است

3)ضد تورم است

4)كاهو خواب آور و آرام بخش است

5)كاهو براي ضعف اعصاب مفيد است

6) كاهو ملين و ادرار آور است

7)خوردن كاهو براي ماليخوليا مفيد است

8)كاهو زخم هاي مجاري ادرار و مثانه را درمان مي كند

9)اگر كاهو را با سكنجبين و يا سركه بخورند اشتها آور است

10)كاهو اثر ضد تشنج دارد

11)درد معده را تسكين مي دهد

12)كاهو قواي جنسي را تقويت مي كند

13)براي برطرف كردن درد سينه كاهو را بپزيد و بخوريد

14)زنان شيدره اگر مي خواهند كه شيرشان زياد شود بايد كاهوي پخته بخورند

15)ورم غدد لنفاوي را برطرف مي كند

خواص تخم كاهو:

تخم كاهو از نظر طب قديم ايران سرد و خشك است

1-تخم كاهو مخرب و خواب آور است

2-خوردن تخم كاهو زكام را برطرف مي كند

3-تخم كاهو براي درد سينه مفيد است

4-خوردن تخم كاهو براي دستگاه ادراري نافع است و آنهائيكه قطره قطره ادرار مي كنند بايد تخم كاهو بخورند 

( در حدود 10 گرم روزانه ) تا اين مرض برطرف شود .

طرز استفاده:

به مبحث نسخه پيچي گياهان دارويي براي بيماري مورد نظر مراجعه نماييد

مضرات :

اگر در خوردن كاهو افراط نكيند اين گياه بهيچوجه مضر نيست زياده روي در خوردن كاهو باعث كم شدن قدرت جنسي ، فراموشي و كم شدن حافظه ، ضعف ديد چشم و نفخ شكم ميشود .

براي برطرف كردن اين عوارض مي توان كاهو را با نعناع ، كرفس و زيره ميل كرد .

بانک جامع اطلاعات دارویی

خواص دارویی و فواید زنجبيل :Ginger